Umiejętności i kompetencje w zakresie przedsiębiorczości · przedsiębiorczości w programach...

Umiejętności i kompetencje w zakresie przedsiębiorczości

Raport dot. Polski z badania zrealizowanego w ramach

Programu na rzecz Lokalnego Rozwoju Gospodarczego i Zatrudnienia (LEED)

Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)

20 grudnia 2013 r.

Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju

Zlecenie 13.indd 1Zlecenie 13.indd 1 05-03-2014 08:39:4005-03-2014 08:39:40

Wydawca:Departament Europejskiego Funduszu SpołecznegoMinisterstwo Infrastruktury i Rozwojuul. Wspólna 2/400-926 Warszawatel. (+48 22) 273 80 51faks (+48 22) 273 89 19

e-mail: [email protected]

www.efs.gov.pl

Infolinia EFS0 801 EFS 8010 801 337 801(płatne jak za połączenie lokalne)

Publikacja bezpłatna

Publikacja współfi nansowana ze środków Unii Europejskiejw ramach Europejskiego Funduszu Społecznego(Przekład raportu z języka angielskiego)

ISBN 978-83-7610-166-8


Umiejętności i kompetencje

w zakresie przedsiębiorczości

3

Przedmowa

Wspieranie przedsiębiorczości w szkołach wyższych nabiera coraz większego znaczenia dla władz, które dążą do rozwoju bardziej innowacyjnych i opartych na przedsiębiorczości gospodarek. Biorąc pod uwagę wyzwania związane z bezrobo-ciem, z którymi obecnie zmaga się Unia Europejska, młodzi ludzie – aby zwiększyć swoje szanse na rynku pracy – muszą wykazać się przedsiębiorczością, niezależnie od tego, czy zakładają własną firmę, czy występują w roli pracownika. Szcze-gólną rolę w tym kontekście mogą pełnić szkoły wyższe, oferując edukację w zakresie przedsiębiorczości oraz wsparcie w uruchamianiu działalności gospodarczej przez studentów.

W ramach działań związanych z umiejętnościami i kompetencjami w zakresie przedsiębiorczości, OECD prowadzi serię przeglądów wsparcia przedsiębiorczości na uczelniach oraz szkoleń zawodowych w wybranych regionach i krajach.

Przeglądy wsparcia przedsiębiorczości w szkołach wyższych prowadzone są w oparciu o „Ramowe wytyczne dla przedsię-biorczości akademickiej”, opracowane wspólnie przez OECD i Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Edukacji i Kultury. Więcej informacji na temat przeglądów i „Wytycznych” można znaleźć na stronie http://www.oecd.org/cfe/leed/skillsand-competencesforentrepreneurship.htm.




4

Podziękowania

Niniejsze badanie zostało przeprowadzone przy współpracy Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju.

Raport został przygotowany przez Davida Halabisky'ego pod nadzorem Jonathana Pottera z Sekretariatu LEED (Program na rzecz Lokalnego Rozwoju Gospodarczego i Zatrudnienia) w ramach OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Roz-woju). Projekt był prowadzony przez komitet sterujący, w skład którego wchodzili przedstawiciele Ministerstwa Infrastruk-tury i Rozwoju – Paweł Chorąży, Przemysław Herman, Joanna Obarymska-Dzierzgwa oraz Paulina Markiewicz, przedstawi-ciele Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – Mateusz Gaczyński i Ewa Annusewicz, przedstawiciele Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości – Anna Brussa i Dorota Węcławska, oraz władze województwa wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego.

Duży wkład w projekt miał także dr Dominik Antonowicz, który przygotował raport diagnostyczny oraz zorganizował tygodniową wizytę studyjną z Joanną Obarymską-Dzierzgwą, Pauliną Markiewicz oraz Przemysławem Hermanem z Mini-sterstwa Infrastruktury i Rozwoju.

Część raportu została sporządzona przez międzynarodowych ekspertów w dziedzinie przedsiębiorczości, uczestniczących w tygodniowej wizycie studyjnej – dr. Magnusa Klofstena z Uniwersytetu Linköping oraz dr. Thomasa Cooney’a z Instytutu Technologii w Dublinie. Dodatkowe materiały przygotowali ponadto dr Dominik Antonowicz, dr Agnieszka Kurczewska oraz Krzysztof Zasiadły.

Inspiracją dla raportu były także dyskusje z dr. Allanem Gibbem z Uniwersytetu w Durham, dr. Norrisem Kreugerem z Insty-tutu Ekonomii Maxa Plancka, dr. Frankiem Janssenem z Uniwersytetu Katolickiego w Louvain oraz Daną Redford z Portu-galskiego Uniwersytetu Katolickiego.




Spis treści

5

SPIS TREŚCI

PRZEDMOWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

PODZIĘKOWANIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

STRESZCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Kontekst badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Kluczowe wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Przedsiębiorczość a szkolnictwo wyższe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Przedsiębiorczość akademicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Ramowe wytyczne dla przedsiębiorczości akademickiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Przegląd OECD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

ROZDZIAŁ 1: POLSKA – SZKOLNICTWO WYŻSZE W KONTEKŚCIE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI . . . . . . . . . 19

1.1. Szkolnictwo wyższe w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

1.2. Prawne i instytucjonalne podstawy systemu szkolnictwa wyższego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1.3. Główne organy rządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

1.4. Reformy szkolnictwa wyższego w latach 2008–2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

1.5. Wsparcie dla przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

ROZDZIAŁ 2: WOJEWÓDZTWO WIELKOPOLSKIE I KUJAWSKO-POMORSKIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.1. Województwo wielkopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.2. Województwo kujawsko-pomorskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.3. Szkoły wyższe objęte badaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

ROZDZIAŁ 3: WYNIKI BADAŃ OGÓLNOKRAJOWYCH PRZEPROWADZONYCH WŚRÓD WŁADZ UCZELNI I STUDENTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

3.1. Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród władz uczelni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

3.2. Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród studentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.3. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

ROZDZIAŁ 4: STRATEGIE DLA REALIZACJI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI AKADEMICKIEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

4.1. Kluczowe kwestie związane z realizacją idei przedsiębiorczości akademickiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

4.2. Prezentacja i analiza wyników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

4.3. Zalecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

4.4. Modelowe przykłady z innych krajów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

ROZDZIAŁ 5: EDUKACJA W ZAKRESIE PRZEDSIĘBIORCZOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

5.1. Kształcenie przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

5.2. Najnowsze trendy w kształceniu przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72





Spis treści

6

5.4. Zalecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

5.5. Modelowe przykłady z innych krajów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

ROZDZIAŁ 6: NA DRODZE DO PRZEDSIĘBIORCZOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

6.1. Wsparcie dla zakładania nowych firm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94


6.3. Zalecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

6.4. Przykłady modelowe z innych krajów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

ROZDZIAŁ 7: WNIOSKI KOŃCOWE I KIERUNKI PRZYSZŁYCH DZIAŁAŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

7.1. Główne ustalenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

7.2. Wykorzystywanie środków z Europejskiego Funduszu Społecznego na działania w obszarach priorytetowych . . 115

7.3. Inne działania administracji rządowej na rzecz wsparcia priorytetowych obszarów działań . . . . . . . . . . . . . . 115

ZAŁĄCZNIK A. RAMOWE WYTYCZNE DLA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI AKADEMICKIEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Spis rysunków

Rysunek 1. Uczelnia kierująca się przedsiębiorczością akademicką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

Rysunek 1.1. Całkowita liczba studentów na uczelniach w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Rysunek 1.2. Rozkład studentów uczelni pomiędzy poszczególnymi dziedzinami nauk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Rysunek 2.1. Województwo wielkopolskie i jego podział administracyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

Rysunek 2.2. Województwo kujawsko-pomorskie i jego podział administracyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Rysunek 3.1. Cele szkół wyższych w zakresie przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

Rysunek 3.2. Zaangażowanie na zaawansowanym poziomie w rozwój przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

Rysunek 3.3. Liczba kliknięć potrzebnych do wyświetlenia informacji dotyczących działań na rzecz przedsiębiorczości. . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

Rysunek 3.4. Odsetek studentów uczestniczących w zajęciach z przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Rysunek 3.5. Zasoby kadrowe w kontekście nauki przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Rysunek 3.6. Wykorzystywane metody nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Rysunek 3.7. Usługi wsparcia dla zakładania firm oferowane przez szkoły wyższe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

Rysunek 3.8. Organizacje zewnętrzne świadczące wsparcie dla zakładania nowych firm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Rysunek 3.9. Formalne monitorowanie działań na rzecz wsparcia związanego z rozwojem przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Rysunek 3.10. Działania finansowane z EFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

Rysunek 3.11. Wpływ działań współfinansowanych z EFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Rysunek 3.12. Obszary, w których można usprawnić wsparcie z EFS z zakresu rozwoju przedsiębiorczoścu na uczelniach wyższych . . . . . . . . .44

Rysunek 3.13. Ważne cechy przyszłego zatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

Rysunek 3.14. Źródła pomysłów na założenie własnej firmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

Rysunek 3.15. Przeszkody w założeniu własnej firmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

Rysunek 3.16. Metody kształcenia a zainteresowanie studentów założeniem własnej firmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

Rysunek 3.17. Tematy zajęć, które w znacznym stopniu podniosły wiedzę studentów w zakresie zakładania własnej firmy . . . . . . . . . . . . . . . .50

Rysunek 3.18. Doradztwo w zakresie przedsiębiorczości, skierowane do młodych przedsiębiorców, oferowane przez uczelnie wyższe. . . . . . . .51

Rysunek 3.19. Odsetek studentów, którzy uznają usługi wsparcia w zakresie zakładania własnej firmy za pomocne lub bardzo pomocne . . . . .52

Rysunek 3.20. Usługi, które w opinii studentów wymagają poprawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Rysuenk 3.21. Uczestnictwo studentów w projektach z dziedziny przedsiębiorczości współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

Rysunek 3.22. Możliwa poprawa dla projektów finansowanych ze środków EFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

Rysuenk 5.1. Efektywność przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

Rysunek 6.1. Inkubatory biznesu w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94




Streszczenie

7

Streszczenie

Kontekst badania

Umiejętności związane z przedsiębiorczością obejmują zarówno przedsiębiorczy sposób myślenia, jak również zespół umiejętności niezbędnych do rozpoczęcia oraz skutecznego prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Umiejętności coraz bardziej zyskują na znaczeniu, pomagając pracownikom dostosować się do zmieniających się potrzeb gospodarki. Uczelnie natomiast mogą odegrać istotną rolę w procesie ich nabywania przez studentów. Umiejętności związane z przed-siębiorczością studencką stanowią wartość dla wszystkich, niezależnie od tego, czy dana osoba zamierza założyć własną firmę, bowiem zachowania przedsiębiorcze stanowią atut w każdym środowisku pracy.

Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości to temat bardzo aktualny, jako że rządy wielu państw Unii Europejskiej, ale także tych spoza wspólnoty, poszukują rozwiązań umożliwiających tworzenie nowych miejsc pracy oraz wzrost gospodarczy. Częściową odpowiedzią na te problemy może być właśnie przedsiębiorczość. Jest to szczególnie istotne dla Polski, która dojrzała do podjęcia bardziej znaczącej roli gospodarczej w Unii Europejskiej. Moment do zbadania tych kwestii jest idealny ze względu na trwające przygotowania do kolejnego okresu programowania funduszy strukturalnych UE. Jest to szansa dla Polski na poprawienie wsparcia dla projektów stymulujących przedsiębiorczość w ramach wsparcia na rzecz szkolnictwa wyższego.

Niniejsze badanie ma na celu przegląd praktyk uniwersyteckich w promowaniu i wspieraniu przedsiębiorczości w woje-wództwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim. Stanowi ono część z serii przeglądów umiejętności i kompetencji w zakre-sie przedsiębiorczości prowadzonych przez Program na rzecz Lokalnego Rozwoju Gospodarczego i Zatrudnienia (LEED) w ramach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), które oceniają praktyki stosowane obecnie przez uczel-nie w kształceniu przedsiębiorczości oraz wyspecjalizowane wsparcie w zakładaniu nowych firm. Niniejszy projekt został przeprowadzony w ramach Programu LEED OECD przy wsparciu Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju.

Niniejszy przegląd został stworzony w oparciu o „Ramowe wytyczne dla przedsiębiorczości akademickiej” opracowane przez Sekretariat LEED OECD oraz Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Edukacji i Kultury. „Wytyczne” proponują kryteria dobrych praktyk związane ze strategiami instytucjonalnymi dla przedsiębiorczości, podejściem uczelni do kształ-cenia w zakresie przedsiębiorczości, jak również ofert w zakresie specjalistycznego wsparcia przy zakładaniu nowych firm. Międzynarodowy zespół ekspertów, kierowany przez OECD, ocenił praktyki stosowane obecnie przez polskie szkoły wyższe pod kątem wspomnianych wytycznych, zbierając informacje za pośrednictwem wywiadów z władzami szkół wyższych, wykładowcami oraz studentami następujących uczelni:

Uniwersytetu Ekonomicznego w PoznaniuUniwersytetu im. Adama Mickiewicza w PoznaniuPolitechniki PoznańskiejUniwersytetu Kazimierza Wielkiego w BydgoszczyUniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w BydgoszczyUniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Ponadto zespół badawczy spotkał się także z przedstawicielami rządu oraz samorządów, jak również z innymi lokalnymi interesariuszami. Wyniki wizyt przeprowadzonych na potrzeby studium przypadku zostały uzupełnione przez internetowe ankiety przeprowadzone wśród władz uczelni oraz studentów, którzy uczestniczyli w kursach przedsiębiorczości oraz korzystali z ofert wsparcia dla zakładania własnej działalności gospodarczej.

••••••




Streszczenie

8

Kluczowe wnioski

Wieloaspektowe wsparcie rządowe na rzecz szkolnictwa wyższego w kontekście rozwoju przedsiębiorczości akademickiej

Wyniki tygodniowej wizyty studyjnej pozwalają na wysnucie kilku wniosków. Po pierwsze, rząd polski wspiera przedsiębior-czość w ramach szkolnictwa wyższego raczej w ramach kilku strategii i programów związanych ze szkolnictwem wyższym, badaniami naukowymi oraz innowacyjnością, niż poprzez pojedynczą strategię rozwoju przedsiębiorczości. Wsparcie to obejmuje umieszczenie przedsiębiorczości w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, celem zapewnie-nia, że kształcenie w tej dziedzinie kierowane jest do szerokiego grona studentów. Kilka ministerstw, w tym Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przejawia żywotne zainteresowanie zwiększa-niem wsparcia dla nauczania przedsiębiorczości oraz wzmacniania powiązań pomiędzy sektorem szkolnictwa wyższego i biznesem. Jest to niezbędne dla tworzenia odpowiednich warunków, w których szkoły wyższe mogłyby rozszerzać zakres swoich działań dotyczących przedsiębiorczości.

Stopień strategicznego wsparcia przedsiębiorczości jest zróżnicowany

Jednakże entuzjastyczne nastawienie do przedsiębiorczości wykazywane przez ministerstwa nie znajduje odzwierciedlenia wśród większości uczelni w Wielkopolsce oraz województwie kujawsko-pomorskim. Co prawda, strategia instytucjonalna na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy ma na celu budowanie współpracy pomiędzy uniwersyte-tem a sektorem prywatnym, inkubatorami przedsiębiorczości oraz parkami technologicznymi, jak również uwzględnienie przedsiębiorczości w programach nauczania, jednak trudno dostrzec strategiczne wsparcie przedsiębiorczości na Uni-wersytecie Mikołaja Kopernika, gdzie prowadzi się niewiele działań związanych z tym tematem. Z kolei w odniesieniu do Wielkopolski, w ujęciu ogólnym można powiedzieć, że władze uczelni w tym województwie charakteryzują się znacznie wyższym poziomem świadomości znaczenia przedsiębiorczości. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, jak również Politechnika Poznańska w większym stopniu dostrzegają strategiczne znaczenie przedsię-biorczości i każda z tych uczelni aktywnie współpracuje z sektorem przedsiębiorstw oraz podmiotami okołobiznesowymi (np. inkubatorami przedsiębiorczości) w promowaniu i wspieraniu działań z zakresu przedsiębiorczości.

Kształcenie w zakresie przedsiębiorczości jest słabo rozwinięte w obu badanych województwach

Oferta edukacyjna w zakresie przedsiębiorczości jest słabo rozwinięta na wszystkich sześciu wizytowanych uczelniach. Żadna z nich nie posiada wykładowców przedsiębiorczości, katedry w tej dziedzinie czy programów badawczych sku-piających się na przedsiębiorczości jako problemie rozważań teoretycznych. Można z tego wywnioskować, że przedsię-biorczości nie postrzega się jako dyscypliny akademickiej, zasługującej na miano nauki. Tylko Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu oferuje wprowadzające zajęcia z przedsiębiorczości w ramach studiów pierwszego stopnia (tzn. licencjac-kich). Zamiast tego – aby spełnić wymagania Krajowych Ram Kwalifikacji – kształcenie przedsiębiorczości na pozostałych uczelniach ujęte jest jako element w ramach innych przedmiotów. Jednak zakres i poziom nauczania przedsiębiorczości jest bardzo ograniczony na wszystkich wizytowanych uczelniach i nie wykorzystuje się przykładów międzynarodowych praktyk w tym zakresie. Tylko niewielka część zewnętrznych interesariuszy (tj. organizacji pozauniwersyteckich), takich jak InQbator, oferuje kursy przedsiębiorczości i inne zajęcia edukacyjne mające na celu nauczanie i praktyczne przedstawienie zagadnienia przedsiębiorczości (np. obozy, coaching). Oferta tych zajęć często uwzględnia najlepsze międzynarodowe praktyki i metody nauczania.




Streszczenie

9

Wsparcie zakładania działalności gospodarczej wykazuje wysoki poziom, jednak koordynacja wymaga poprawy

W regionach, w których odbyły się wizyty, dostępne są wyspecjalizowane usługi wspierające zakładanie własnej firmy. Studenci szukający wsparcia w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej mogą wybierać z szerokiego wachlarza opcji. Podstawowym mechanizmem wsparcia dla nowych firm na uczelniach w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim jest sieć Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości, które obecne są na pięciu z sześciu uczelni objętych niniejszym badaniem. Wiele z tych centrów jest dość małych, a oferowane wsparcie przypomina raczej usługi preinkubacji, niż kompleksowy zestaw wsparcia dla nowych firm. Uczelniane Biura Karier odgrywają także istotną rolę przy kierowaniu studentów zainteresowanych przedsiębiorczością do licznie reprezentowanych zewnętrznych organizacji wsparcia oraz pozauniwersyteckich inkubatorów biznesu. Pomimo wielu opcji wsparcia dla absolwentów-przedsiębiorców, ankieta prze-prowadzona wśród studentów wskazuje, że są oni albo nieświadomi istnienia takich usług, albo też nie są nimi zaintere-sowani. Sugeruje to, że istnieje pole do poprawy – zarówno pod względem zasięgu, jak i jakości oferowanych rozwiązań.

Mocne strony wsparcia przedsiębiorczości przez szkoły wyższe w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim

Uczelnie mają dużą swobodę działania, dzięki czemu mają możliwość opracowania własnego programu przedsiębior-czości, który odpowiadałby ich konkretnej sytuacji i kontekstowi, w jakim funkcjonują.Wartościowymi członkami wspólnoty akademickiej są zarówno wewnętrzni, jak i zewnętrzni interesariusze. Niektórzy interesariusze pozauniwersyteccy wspierają nauczanie przedsiębiorczości z wykorzystaniem stosowanych międzyna-rodowo dobrych praktyk, a ich zaangażowanie pozwala na lepsze dostosowanie nauczanego materiału do rzeczywi-stych warunków.Przedsiębiorczość uwzględniona jest w programach nauczania opartych na Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkol-nictwa Wyższego dla większości kierunków studiów i na wszystkich poziomach.Ekosystem przedsiębiorczości jest dobrze rozwinięty wokół szkół wyższych.Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (AIP) to dobrze znana sieć o szerokim zasięgu, którą można wykorzystać celem podniesienia świadomości znaczenia przedsiębiorczości na uczelniach oraz wzmocnienia powiązań z zewnętrz-nym wsparciem dla nowo zakładanych przedsiębiorstw.

Obszary wymagające poprawy

Istnieje potrzeba podniesienia poziomu zainteresowania przedsiębiorczością wśród władz oraz pracowników uczelni. Przedsiębiorczość nie jest postrzegana jako dyscyplina akademicka, zasługująca na zrównanie z naukami przyrodni-czymi, zatem przeznacza się na nią niewiele środków.Przedsiębiorczość nie została jeszcze zintegrowana z całym środowiskiem uczelni i nie stanowi widocznej i zintegro-wanej części strategii szkół wyższych. W związku z powyższym, należy wzmocnić zarządzanie przedsiębiorczością w ramach szkół wyższych.Brakuje bodźców, które zachęcałyby pracowników uczelni do przedsiębiorczych działań. Obecne systemy finansowa-nia skoncentrowane są na nagradzaniu prowadzenia tradycyjnych badań oraz efektów nauczania i nie stymulują pra-cowników naukowych do angażowania się w działania przedsiębiorcze, takie jak uruchamianie partnerstw zewnętrz-nych, składanie wniosków patentowych czy komercjalizacja wyników badań.Osoby szkolące w zakresie przedsiębiorczości same nie przechodzą szkoleń w tej dziedzinie. Jako dyscyplina naukowa, przedsiębiorczość wydaje się mieć niski status i uzasadnienie, względnie w ogóle nie posiada akceptacji akademickiej. Ten brak wsparcia wpływa na jakość świadczonych usług edukacyjnych i stanowi przeszkodę w dalszej akceptacji tej dziedziny nauki oraz poszerzaniu oferty edukacyjnej w tym zakresie.Systemy wspierania nowych firm w ramach szkół wyższych w województwie wielkopolskim oraz kujawsko-pomorskim różnią się co do jakości i z pewnością zyskałyby dzięki lepszej koordynacji pomiędzy uczelniami i pozauczelnianymi organizacjami wspierającymi przedsiębiorczość.

•

•

•

••

•

•

•

•

•




Streszczenie

10

Kluczowe zalecenia

Rząd musi zwiększyć zainteresowanie szkół wyższych kształceniem w zakresie przedsiębiorczości oraz prowadzeniem działań wspierających zakładanie nowych firm, aby uzyskać większy wpływ na poprawę sytuacji w tym obszarze. Można to osiągnąć poprzez:

system finansowania uczelni nagradzający rozwój i wdrażanie strategii rozwoju przedsiębiorczości. Proces ten może zostać zorganizowany na zasadzie konkursu ze wsparciem środków z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS);kreowanie kultury zmiany wśród władz uczelni, na poziomie indywidualnym, wykorzystując seminaria i warsztaty w zakresie zarządzania i przywództwa (leadership) przy finansowaniu ze środków EFS;zwiększenie zainteresowania przedsiębiorczością wśród pracowników naukowych poprzez wspieranie badań nad przedsiębiorczością oraz wprowadzenie kryteriów związanych z przedsiębiorczością do wyznaczania okresu spra-wowania danej funkcji na uczelni.

Uczelnie powinny włączyć przedsiębiorczość do swoich strategii oraz misji. Można to osiągnąć poprzez:motywowanie i wprowadzanie zachęt dla szkół wyższych do uwzględniania przedsiębiorczości w strategiach i misjach uczelni, z wykorzystaniem dodatkowego finansowania, które nagradza działania związane z przedsię-biorczością;wprowadzanie zachęt dla szkół wyższych do stworzenia strategicznego stanowiska na uczelni (w randze pro-rektora lub podobnej), odpowiedzialnego za wdrażanie przedsiębiorczości, jako części uczelnianej strategii czy „misji”.

Opracowanie programów szkoleniowych dla nauczycieli oraz badaczy w dziedzinie przedsiębiorczości. Można je opra-cować na poziomie krajowym lub w ramach każdej uczelni osobno. Celem jest poprawa jakości edukacji w zakresie przedsiębiorczości, co stanowi ważny pierwszy krok do zwiększania skali zasięgu ofert. Można to osiągnąć poprzez:

wykorzystanie środków z EFS do finansowania współpracy z instytucjami w całej UE oferującymi programy kształ-cenia nauczycieli w zakresie przedsiębiorczości, celem przekazania polskim wykładowcom obecnie stosowanych dobrych praktyk w zakresie metodyki nauczania oraz przystosowania ich do polskich uwarunkowań;opracowanie materiałów do nauczania przedsiębiorczości dla polskich wykładowców w ramach międzynarodo-wej współpracy i sieci, które ułatwiają wymianę dobrych praktyk, przy wsparciu środków z EFS; wykorzystanie wsparcia z EFS do stymulowania i wspierania rozwoju sieci dydaktyków i badaczy przedsiębior-czości, które ułatwiłyby ich stały kontakt celem zachowania aktualności materiałów edukacyjnych i praktyk nauczania.

Otwieranie uczelni na współpracę z biznesem, celem wzmocnienia powiązań między działalnością badawczą a sekto-rem prywatnym. Zwiększy to liczbę działań związanych z przedsiębiorczością w ramach uczelni oraz pomoże rozwijać pozytywne postawy wobec przedsiębiorczości zarówno w ramach uczelni, jak i poza nią. Co więcej, szkoły wyższe mogą wykorzystać te powiązania, aby zapewnić studentom lepiej ukierunkowane i wyższej jakości wsparcie dla zakła-dania firm, włączając w to coaching i mentoring. Można to osiągnąć poprzez:

rozwój regionalnych sieci z udziałem nauczycieli przedsiębiorczości, badaczy oraz przedstawicieli sektora biznesu, przy wsparciu środków z EFS;zaangażowanie sektora biznesu w opracowywanie treści i metod nauczania, jak również w usługi wsparcia dla nowych firm;zapewnienie studentom większych możliwości współpracy ze środowiskiem biznesowym poprzez pracę w ramach zajęć, krótkoterminowe projekty oraz konkursy biznesowe, przy wykorzystaniu wsparcia z EFS;większe wykorzystanie zachęt finansowych (np. grantów na badania, finansowania EFS dla projektów interdyscy-plinarnych) dla współpracy uczelni z sektorem biznesu.

Poprawa monitorowania i ewaluacji działań związanych z przedsiębiorczością podejmowanych przez szkoły wyższe. Istnieje potrzeba lepszego zrozumienia wpływu wywieranego przez obecnie realizowane działania, aby określić, które wysiłki powinny zostać zwiększone. Można to osiągnąć poprzez:

efektywniejsze wykorzystanie istniejących narzędzi internetowych, takich jak HEI Innovate i U-Multirank;

•

–

–

–

•–

–

•

–

–

–

•

–

–

–

–

•

–




Streszczenie

11

wykorzystanie środków z EFS do opracowania kompleksowych narzędzi monitorowania;zwiększenie wykorzystania bardziej zaawansowanych technik ewaluacji działań przedsiębiorczych.

Międzynarodowe przykłady modelowe

Inspirację do rozwoju strategii przedsiębiorczości absolwentów uczelni, wdrażania obecnie stosowanych na świecie metod nauczania przedsiębiorczości oraz metod zwiększenia znaczenia przedsiębiorczości można czerpać z praktyk, które spraw-dzają się w innych krajach, o ile tylko zostaną one odpowiednio dostosowane do warunków lokalnych. Warte podkreślenia inicjatywy w tym zakresie przedstawione w raporcie obejmują:

Program „Przedsiębiorczy Uniwersytet” (The Entrepreneurial University Leadership Programme), Wielka Brytania: Pro-gram dla władz uczelni, który poprawia zrozumienie, w jaki sposób uczelnie mogą odgrywać bardziej znaczącą rolę w zwiększaniu konkurencyjności regionów i krajów, poprzez rozwój instytucji związanych z przedsiębiorczością, które są poświęcone kwestiom zorientowanym na rezultaty, takie jak patenty czy firmy typu spin-off.

U-Multirank, UE: Jest to system oceny, mający na celu stworzenie dokładniejszych pomiarów wyników różnych uczelni i innych placówek szkolnictwa wyższego, który ma zastosowanie w różnych kontekstach. Jest to łatwy do adaptacji model, który może poprawić mierniki ilościowe oraz zrozumienie wyników pracy uczelni.

Narzędzie pomiarowe w zakresie kształcenia przedsiębiorczości, Finlandia: W ramach tego projektu opracowano wskaźniki badające wyniki nauczania oraz zbierające informacje zwrotne od uczniów i studentów w zakresie kształ-cenia przedsiębiorczości na wszystkich poziomach edukacji. W ramach projektu opracowano również podręczniki i przewodniki dla użytkowników, a sam projekt korzysta ze wsparcia EFS.

Region Biznesowy Wschodniej Szwecji (East Sweden Business Region), Szwecja: Ten kooperacyjny model ma na celu promowanie wzrostu i rozwoju regionalnego, poprzez angażowanie interesariuszy w opracowywanie szczegółowych celów regionalnych strategii rozwoju.

Naucz się myśleć jak przedsiębiorca (Learning to think like an entrepreneur), Francja: Ten eksperymentalny program nauczania ma na celu poznanie czynników sukcesu dla firm rozpoczynających działalność oraz rozwój świadomości przedsiębiorczej, postrzeganej z różnych perspektyw. Jest to model krótkoterminowy, który można zaadaptować na dowolną skalę i w każdym kontekście.

Uniwersytet Coventry, Wielka Brytania: Uczelnia ta oferuje szeroki wybór różnych aktywności edukacyjnych w zakresie przedsiębiorczości, wykorzystując szeroki wachlarz narzędzi, włącznie z wyspecjalizowanymi centrami i instytutami.

SMILE, Uniwersytet w Lipsku, Niemcy: Jest to program zajęć dodatkowych, który ma na celu rozwój przedsiębiorczych postaw i umiejętności w ramach seminariów, warsztatów oraz jednorazowych wydarzeń, których uczestnicy mają szansę na poznanie samych siebie, na samorozwój oraz spełnienie. Program korzysta ze wsparcia EFS.

Angażowanie absolwentów w przedsiębiorcze działania na Uniwersytecie Strathclyde, Szkocja: Ta uczelnia aktywnie stara się angażować i wykorzystywać umiejętności swoich absolwentów do prowadzenia edukacji w zakresie przed-siębiorczości oraz w działaniach związanych z zakładaniem własnych firm, wykorzystując w tym celu kluby i programy rozpoznawania umiejętności.

Uniwersytet Techniczny w Monachium (TUM), Niemcy: Ta uczelnia przyjęła podejście rynkowe wymuszając rozwój środowiska wspierającego innowacje i tworzenie nowych firm. Model ten obejmuje wspieranie komercjalizacji badań naukowych oraz angażowanie absolwentów w usługi wsparcia dla biznesu.

Społeczeństwo Przedsiębiorców (A Nation of Entreprenuers), Niemcy: Inicjatywa ta ma na celu rozwój, łączenie i promowa-nie działań, które wzmacniają kulturę przedsiębiorczości w Niemczech, poprzez wzmacnianie relacji pomiędzy rozproszo-nymi interesariuszami w zdecentralizowanym środowisku. Realizacja programu jest współfinansowana ze środków EFS.

––

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•




Wprowadzenie

12

Wprowadzenie

Przedsiębiorczość a szkolnictwo wyższe

Aby osiągnąć sukces w dziedzinie przedsiębiorczości potrzeba wielu różnych nakładów. Jednym z najważniejszych są umiejętności związane z przedsiębiorczością. Zmotywowani ludzie potrzebują odpowiednich umiejętności, aby móc roz-poznać szanse dla przedsiębiorczych działań oraz przekuć swoje projekty w odnoszące sukces przedsięwzięcia. Przedsię-biorcy, którzy odnieśli sukces, często wstępują na ścieżkę uczenia się przez całe życie. Ta podróż rozpoczyna się kiedy wciąż są w szkole, a następnie jest kontynuowana w procesach uczenia się przez działanie, w tym sformalizowane i nieformalne formy uczenia się, które mają miejsce w ramach firmy oraz poza nią.

Uczelnie zapewniają unikalne środowisko dla rodzącej się przedsiębiorczości. Pojawiły się już dostosowane do poszcze-gólnych potrzeb praktyki nauczania przyszłych przedsiębiorców oraz pomagania im w podejmowaniu pierwszych kroków w zakładaniu oraz rozwijaniu własnego biznesu. Szkoły wyższe najlepiej będą wspierać przedsiębiorczość, jeśli same będą kierować się jej zasadami. Promowanie i wspieranie przedsiębiorczości najprawdopodobniej ma wpływ na to, co większość uczelni uważa dziś za swoja pierwszą, drugą i trzecią misję, jak również na to, jakie są najlepsze powiązania pomiędzy szkolnictwem, badaniami oraz promowaniem rozwoju społeczno-gospodarczego pod względem wewnętrznego nadzoru, uzyskiwania pozycji na poziomie lokalnym, krajowym i globalnym oraz partnerstw strategicznych.

Uczelnie powinny dążyć do promowania kultury przedsiębiorczości oraz do kształtowania przedsiębiorczych postaw wśród swoich pracowników i studentów. To połączenie efektów materialnych i niematerialnych stanowi wielkie wyzwanie dla uczelni oraz decydentów, wymagające dobrze dopasowanego oraz systemowego podejścia, uwzględniającego zarówno cele krótko- jak i długoterminowe. Powodzenie tego wsparcia zależy od ścisłej współpracy i integracji wewnętrznego wsparcia uniwersyteckiego z zewnętrznym systemem wspierania przedsiębiorczości w środowisku lokalnym.

Centralnym punktem wsparcia w zakresie przedsiębiorczości oferowanego przez szkoły wyższe jest kształcenie przedsię-biorczości, które odgrywa co najmniej trzy istotne role w rozwoju przedsiębiorczego społeczeństwa. Po pierwsze, w ramach edukacji można zaprezentować studentom przedsiębiorczość jako ewentualną opcję dalszej kariery zawodowej, a także ogólnie promować kreatywność i postawy, które wykorzystuje się w przedsiębiorczych przedsięwzięciach. I to niezależnie od tego, czy studenci założą swoją własną firmę, czy też zdecydują się na zatrudnienie w firmie innej osoby. Po drugie, edukacja w tym zakresie może pomagać studentom w rozwijaniu kompletu technicznych i biznesowych umiejętności, które są kluczowe do osiągnięcia sukcesu w przedsiębiorczości. Po trzecie, profesjonalni dydaktycy mogą rozwijać zasoby wiedzy związanej ze zjawiskiem przedsiębiorczości. Ich wnioski powinny być rozpowszechniane nie tylko wśród studen-tów, ale także wśród decydentów oraz opinii publicznej.

Podczas, gdy do dnia dzisiejszego we wsparciu przedsiębiorczości na uczelniach kładzie się nacisk głównie na edukację w tej dziedzinie, na znaczeniu coraz bardziej zyskuje koncepcja uczelni jako ważnego elementu procesu kształtowania przedsiębiorczości (świadomość → tworzenie → kształtowanie kompetencji → działanie). Jeśli szkoły wyższe chcą stwo-rzyć właściwe środowisko dla młodych przedsiębiorców czy dedykowane przestrzenie takie jak inkubatory, sama edukacja w zakresie przedsiębiorczości nie wystarczy. Wskazuje to na potrzebę bliskich interakcji i współpracy pomiędzy uczelniami oraz prywatnymi i publicznymi strukturami wsparcia spoza uczelni. Skuteczne lokalne systemy wsparcia przedsiębiorczości opierają się na zasadzie łatwego dostępu poprzez jasny system kierowania osób do instytucji oferujących wsparcie dosto-sowane do ich potrzeb.




Wprowadzenie

13

Ułatwianie dostępu do finansowania, bazy lokalowej i sieci, jak również wspomaganie tworzenia zespołów, mentoring oraz dostęp do wyników badań to filary oferowanego przez szkoły wyższe wsparcia dla nowych firm. Wsparcie tego rodzaju wymaga zaangażowania od wielu interesariuszy środowiska uniwersyteckiego, w tym absolwentów działających w roli mentorów, ale także ułatwiających dostęp do lokalnej gospodarki i sieci biznesowych. Przedstawiciele lokalnego biznesu mogą zaoferować gościnne wykłady z prezentacją ciekawych przypadków oraz uczestniczyć w studenckich pro-jektach i wydarzeniach związanych z przedsiębiorczością. Sektor finansowy oraz inwestorzy także powinni być obecni na uczelniach oraz angażować się w działania na rzecz przedsiębiorczości, tak aby studenci nie tylko mieli możliwość ubie-gania się o finansowanie swoich projektów, ale także rozwijania długoterminowych relacji z inwestorami i instytucjami finansowymi.

Wreszcie, przedsiębiorczość to idea, która może zostać wykorzystana nie tylko przez tych, którzy chcą tworzyć nowe firmy, ale także przez tych, którzy zamierzają pracować w tych już istniejących. Z ideą przedsiębiorczości wiąże się także ulep-szanie organizacji przez innowacje, podejmowanie przedsięwzięć oraz ryzyka. Dążenie do rozwijania przedsiębiorczych zachowań wśród pracowników istniejących firm wynika z potrzeby unikania stagnacji i uwsteczniania, jak również chęci pomocy firmom w radzeniu sobie ze zmianami, rozwijaniu innowacji oraz poprawie ich adaptacyjności na rynku.

Przedsiębiorczość akademicka

Istnieje wiele różnych metod wpływu na rozwój przedsiębiorczości, jej kształcenia i praktycznego ćwiczenia umiejętności z nią związanych, a szkoły wyższe mogą odgrywać istotną rolę w każdym z tych trzech powiązanych ze sobą obszarów. Koncepcja przedsiębiorczości akademickiej powstała we wczesnych latach 80. ubiegłego wieku i rozwinęła się jako metoda sprawdzająca, w jaki sposób uczelnie mogą przyczynić się do tworzenia dobrobytu i wzrostu gospodarczego (Etzkowitz 1983; Clark 1998; Klofsten i Jones-Evans 2000; Gibb i Hannon 2006; Guerrero i Urbano 2012).

Podjęto wiele prób zdefiniowania koncepcji przedsiębiorczości uniwersyteckiej, jednak jednolita, ogólnie przyjęta definicja wciąż nie została opracowana. Jedna z najnowszych wyjaśnia, że „przedsiębiorczy” uniwersytet to „nowy rodzaj instytucji, która rozwija się w wyniku intensywnych interakcji pomiędzy uczelnią, przemysłem oraz rządem [...,] [która] ponadto włą-cza rozwój gospodarczy w akademickie funkcje szkoły wyższej, obok nauczania i badań” (Tuunainen 2005). Inne istotne elementy tej koncepcji obejmują innowacyjność w organizacji działania, zwłaszcza w zakresie zdolności uczelni do samo-finansowania oraz metod współpracy z prywatnymi przedsiębiorstwami (Etzkovitz 1983; Clark 1998).

Bezsprzecznie można zatem stwierdzić, że szkoły wyższe nie stanowią już dziś instytucji wyizolowanych od otoczenia, a wręcz przeciwnie – są one ściśle powiązane ze społecznością lokalną, regionalną, krajową i międzynarodową. Dzięki tym powiązaniom z resztą świata, uczelnie mogą tworzyć wartość dodaną – co jest kluczowe w procesie przedsiębiorczości – nie tylko z korzyścią dla siebie samych, ale także dla całości społeczeństwa (Svensson, Klofsten i Etzkowitz 2012).

Aby oddziaływać na rozwijanie przedsiębiorczości, uczelnie mogłyby angażować się w wiele różnorodnych działań, takich jak prowadzenie rozmaitych kooperatyw badawczych z przemysłem, składanie wniosków patentowych, tworzenie nowych firm typu spin-off czy kształcenie wysoko wykwalifikowanych jednostek o przedsiębiorczym nastawieniu, które następnie zasilają regionalny rynek pracy (Slaughter i Leslie 1997, Klofsten i Jones-Evans 2000, Shane 2004). Takie działania pozwa-lają uczelniom znacząco i pozytywnie oddziaływać na rozwój regionalny w dłuższej perspektywie czasowej, w rozumieniu tworzenia biznesu, transferu wiedzy do przemysłu oraz przyciągania dobrze wykształconych osób i działalności gospodar-czej (Saxenian 1994, Etzkowitz i Klofsten 2005).




Wprowadzenie

14

Przedsiębiorczość akademicka jest rozległą koncepcją, w ramach której organy zarządzające szkołą wyższą zarządzają relacjami nie tylko z wewnętrznym środowiskiem, ale także z szerokim gronem zewnętrznych interesariuszy z sektora prywatnego i publicznego. Ponadto uczelnie konkurują ze sobą nie tylko na rynku krajowym, ale także na arenie między-narodowej (Gibb i in. 2009). Aby poradzić sobie z konkurencją o zasoby, uczelnie muszą w większym stopniu niż miało to miejsce wcześniej wykazać, że potrafią tworzyć wartość dodaną dla społeczeństwa, jak również, że są w stanie odpowied-nio ocenić taką wartość (Gibb i in. 2009).

Inne wyzwania wiążą się z zatrudnialnością studentów oraz rozwijaniem ich umiejętności, które można wykorzystać na globalnym rynku pracy (Leitch 2006), strategicznym podejściem do umasowienia popytu na kształcenie na poziomie wyż-szym (Smith 1999, Shattock 2000), wzmożonym oczekiwaniem zewnętrznego środowiska od uczelni rozwiązań proble-mów społecznych i gospodarczych (Charles 2003, Arbo i Benneworth 2007), jak również ze stopniem autonomii oraz przyszłym finansowaniem szkół wyższych (Darling i in. 1989, Armbruster 2008).

Ramowe wytyczne dla przedsiębiorczości akademickiej

Metodologia zastosowana w niniejszej serii przeglądów prowadzonych przez OECD oparta jest na „Ramowych wytycznych dla przedsiębiorczości akademickiej”, które zostały opracowane wspólnym wysiłkiem LEED OECD oraz Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Edukacji i Kultury. „Wytyczne” są propozycją zagadnień, właściwości i dobrych praktyk, które są kluczowe dla wspierania przedsiębiorczości na uczelniach, co przedstawiono w formie zestawu 41 wskaźników podzielo-nych na siedem tematów (patrz rys. 1). Więcej informacji na temat „Wytycznych” można znaleźć w Załączniku A lub na stronie http:// www.oecd.org/site/cfecpr/EC-OECD%20Entrepreneurial%20Universities%20Framework.pdf.

Rysunek 1. Uczelnia kierująca się przedsiębiorczością akademicką

1. Przywództwoi zarządzanie

7. Pomiaroddziaływania

„przedsiębiorczejuczelni”

5. Szkoła wyższa– biznes/relacjeze środowiskiem

zewnętrznymdla wymiany

wiedzy

6. „Uniwersytetprzedsiębiorczy”jako instytucja

międzynarodowa

4. Ścieżki rozwojudla przedsiębiorców

3. Rozwójprzedsiębiorczości

w nauczaniui uczeniu się

2. Zdolnościorganizacyjne,ludzie i zachęty

Uczelniakierująca się

przedsiębiorczościąakademicką




Wprowadzenie

15

Przegląd OECD

Cele

Niniejsze badanie stanowi część międzynarodowego badania porównawczego – Przeglądu OECD dot. umiejętności i kom-petencji w zakresie przedsiębiorczości, prowadzonego w ramach Programu LEED OECD. Ma on na celu, po pierwsze ocenę praktyk stosowanych obecnie przez uczelnie w kształceniu przedsiębiorczości oraz wyspecjalizowanych usługach wsparcia dla zakładania firm, a po drugie sformułowanie zaleceń dla uczelni, dzięki którym mogą one poprawić swoją ofertę, oraz działań, które mogą podjąć władze centralne oraz same uczelnie, aby rozwijać wspieranie przedsiębiorczości w szkołach wyższych.

Niniejszy projekt stanowi próbę wniesienia wkładu w stały rozwój kształcenia przedsiębiorczości i wsparcia dla zakładania firm w szkołach wyższych w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim w Polsce, jak również wskazania przy-kładów, na których mogą uczyć się inne regiony w Polsce oraz inne państwa członkowskie OECD. Projekt jest prowadzony w ramach Programu LEED OECD we współpracy z Ministerstwem Infrastruktury i Rozwoju.

Cele niniejszego badania są następujące:Promowanie przedsiębiorczości absolwentów poprzez zapewnianie edukacji w zakresie przedsiębiorczości oraz wspar-cia dla zakładania firm na uczelniach;Ocena praktyk stosowanych na uczelniach, służących promowaniu i wspieraniu przedsiębiorczości;Zaangażowanie interesariuszy akademickich w promowanie przedsiębiorczości w szkolnictwie wyższym.

Pytania badawcze

W projekcie postawiono następujące pytania badawcze:

Pytania ogólne:

W jakim stopniu uczelnie w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim można określić mianem „przedsię-biorczych uczelni”?W jaki sposób uczelnie chcą rozwijać przedsiębiorczość akademicką?Jakiego wsparcia administracyjnego na poziomie ogólnokrajowym i lokalnym wymaga promowanie przedsiębiorczości akademickiej w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim?Jakie kroki zostały podjęte celem poprawy wsparcia administracyjnego dla przedsiębiorczości akademickiej?

Strategie promowania przedsiębiorczości akademickiej:

W jakim stopniu promowanie przedsiębiorczości stanowi cel strategiczny szkół wyższych w województwie wielkopol-skim i kujawsko-pomorskim?W jakim stopniu władze uczelni są zaangażowane we wspieranie przedsiębiorczości?Jak widoczna jest przedsiębiorczość w szkołach wyższych?Jak widoczne jest wsparcie uczelni dla przedsiębiorczości w jej otoczeniu?Czy uczelnie wykazują zaangażowanie we współpracę i wymianę wiedzy z sektorem biznesu?Czy uczelnie aktywnie starają się przyciągać międzynarodowych pracowników dydaktycznych i badaczy?

Edukacja w zakresie przedsiębiorczości:

Jaki odsetek studentów korzysta z edukacji w zakresie przedsiębiorczości?

1.

2.3.

•

••

•

•

•••••

•




Wprowadzenie

16

Jakie metody wykorzystuje się w kształceniu przedsiębiorczości?W jakim stopniu metody kształcenia przedsiębiorczości są właściwe do tego celu?Jakie zainteresowanie przejawiają studenci rozwijaniem przedsiębiorczych postaw i umiejętności?Czy studenci uważają edukację w zakresie przedsiębiorczości za przydatną i mającą znaczenie dla ich przyszłości zawodowej?

Ścieżki rozwoju dla przedsiębiorców:

Czy szkoły wyższe w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim oferują wsparcie dla zakładania nowych przedsiębiorstw?Czy wsparcie dla zakładania nowych przedsiębiorstw jest oferowane przez samą uczelnię czy przez zewnętrzne orga-nizacje partnerskie?Czy przy uczelniach działają inkubatory biznesu lub inne centra przedsiębiorczości?Jakie zasoby (np. zasoby kadrowe, wsparcie finansowe) przeznacza się na wsparcie dla zakładania nowych przedsię-biorstw?Czy studenci uważają wsparcie dla zakładania nowych przedsiębiorstw za przydatne i mające znaczenie dla ich przy-szłości zawodowej?

Metodologia

Celem sporządzenia niniejszego przeglądu, OECD przeanalizowała zgromadzone dane z czterech następujących źródeł:Raport diagnostyczny (Background report);Tygodniowa wizyta studyjna;Badanie ankietowe wśród władz szkół wyższych;Badanie ankietowe wśród studentów, którzy uczestniczyli w zajęciach z przedsiębiorczości lub programach wsparcia dla zakładania firm.

Raport diagnostyczny został przygotowany przez dr. Dominika Antonowicza, eksperta w zakresie polskiego systemu edukacji na poziomie wyższym. Opracowanie stanowi przegląd sytemu szkolnictwa wyższego w Polsce, obejmując opis sytuacji społeczno-gospodarczej analizowanych regionów, w tym rynku pracy, cech i trendów demograficznych, a także diagnozę stanu uczelni, na których odbyły się wizyty studyjne. Raport diagnostyczny wykorzystano głównie na potrzeby wizyty studyjnej, a poszczególne jego części zostały włączone do niniejszego raportu.

W ramach wizyty studyjnej, międzynarodowy zespół ekspertów kierowany przez OECD, w marcu 2013 r., przeprowadził wywiady pogłębione z rektorami 6 uczelni wyższych oraz z wykładowcami, pracownikami zaangażowanymi w działania wspierające zakładanie firm, studentami oraz innymi interesariuszami w lokalnym systemie wsparcia przedsiębiorczości. Miało to na celu zebranie informacji o działaniach w zakresie kształcenia przedsiębiorczości, wyspecjalizowanych usługach wsparcia dla zakładania firm, strategiach i planach uczelni. Szkoły wyższe, będące przedmiotem pogłębionej analizy, zostały wymienione poniżej:

Uniwersytet Ekonomiczny w PoznaniuUniwersytet im. Adama Mickiewicza w PoznaniuPolitechnika PoznańskaUniwersytet Kazimierza Wielkiego w BydgoszczyUniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w BydgoszczyUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Do uzupełnienia informacji uzyskanych z raportu diagnostycznego oraz wizyt studyjnych wykorzystano dwa kwestionariu-sze dostępne on-line:

Pierwszy z nich skierowany był do władz uczelni i miał zbadać charakter kształcenia przedsiębiorczości oraz wsparcia dla zakładania firm, strategii, planów i zasobów wykorzystywanych w działaniach na rzecz rozwoju przedsiębiorczo-ści. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone w kwietniu i maju 2013 r.

••••

•

•

••

•

1.2.3.4.

••••••

•




Wprowadzenie

17

Drugi kwestionariusz został przesłany – po pierwsze – studentom uczestniczącym w programach kształcenia przedsię-biorczości, w celu zbadania metod nauczania oraz nabytych przez nich umiejętności związanych z przedsiębiorczoś-cią, po drugie zaś – studentom uczestniczącym w programach wsparcia dla zakładania firm, aby zbadać oczekiwania studentów względem wsparcia oraz w jakim stopniu oczekiwania te zostały spełnione. Badanie zostało przeprowa-dzone w maju i czerwcu 2013 r.

Literatura

Arbo P., Benneworth P., 2007, „Understanding the regional contribution of higher education institutions: A literature review”, OECD, Paryż.

Armbruster C., 2008, „Research universities: Autonomy and self-reliance after the entrepreneurial university”, Policy Futures in Education, nr 6(4), str. 372–389.

CHERPA-Network, 2011, „U-Multirank; Design and Testing the Feasibility of a Multidimensional Global University Ranking”, van Vught F., Ziegele F. (red.), Komisja Europejska, Bruksela.

Charles D., 2003, „Universities and territorial development: Reshaping the regional role of UK universities”, Local Economy, nr 18(1), str. 7–20.

Clark B. R., 1998, „Creating entrepreneurial universities: Organizational pathways of transformation”, Oxford: Pergamon Press.

Darling A. L., England M. D., Lang D. W., Lopers-Sweetman, 1989, „Autonomy and control: A university funding formula as an instrument of public policy”, Higher Education Management, nr 18, str. 559–583.

Komisja Europejska i OECD, 2012, „A Guiding Framework for Entrepreneurial Universities”, Bruksela.

Etzkowitz H., 1983, „Entrepreneurial scientists and entrepreneurial universities in American academic Science”, Minerva, nr 21(2), str. 198–233.

Etzkowitz H., Klofsten M., 2005, „The innovating region: Toward a theory of knowledge-based regional development”, R&D Management, nr 35(3), str. 243–255.

Etzkowitz H., Ranga M. i Dzisah J., 2012, „Whither the university? The Novum Trivium and the transition from industrial to know-ledge society”, Social Science Information, nr 51, str. 143–164.

Garavan T.N., O’Cinneide B., 1994, „Entrepreneurship education and training programmes: A review and evaluation ± Part 1”, Journal of European Industrial Training, nr 18(8), str. 3v12.

Gibb A., Hannon P., 2006, „Towards the entrepreneurial university?” International Journal of Entrepreneurship Education, nr 4, str. 73–110.

Gibb A., Haskins G., Robertson I., 2009, „Leading the entrepreneurial university: Meeting the entrepreneurial needs of higher education institutions”, The National Council for Graduate Entrepreneurship (NCGE), Wielka Brytania.

Guerrero M., Urbano D., 2012, „The creation and development of entrepreneurial universities in Spain: An institutional appro-ach”, Nova Science Publishers, Nowy Jork.

Klofsten M., Jones-Evans D., 2000, „Comparing academic entrepreneurship in Europe: The case of Sweden and Ireland”, Small Business Economics, nr 14(4), str. 299–309.

Leitch S., 2006, „Prosperity for all in the global economy – world class skills”, HMSO Norwich, Wielka Brytania.

Regional innovationsstrategi för Östergötland, 2012, Official report, Linköping, Szwecja.

Saxenian A., 1994, „Regional advantage: Culture and competition in Silicon Valley and route 128”, Cambridge, MA: Harvard University Press.

Shane S., 2004, „Academic entrepreneurship: University spinoffs and wealth creation”, Cheltenham, Wielka Brytania: Edward Elgar.

Slaughter S., Leslie L. L., 1997, „Academic capitalism: Politics, policies, and the entrepreneurial university”, Baltimore: The Johns Hopkins University Press.

Smith D., 1999, „Changing the idea of a university”, [w:] Smith i Langslow (red.), „The idea of a university”, Higher education policy series 51, Jessica Kingsley Publishers Londyn i Filadelfia.

•




Wprowadzenie

18

Shattock M., 2000, „Strategic management in European universities in an age of increasing self-reliance”, Tertiary Education and Management, nr 6, str. 93–104.

Svensson P., Klofsten M., Etzkowitz H., 2012, „An entrepreneurial university strategy for renewing a declining industrial city: The Norrköping way”, European Planning Studies, nr 20(4), str. 505–525.

The National Council for Graduate Entrepreneurship, 2009, „Leading the entrepreneurial university: Meeting the entrepreneurial development needs of higher education institutions”, Said Business School, University of Oxford, Wielka Brytania.

Tuunainen J., 2005, „Contesting a hybrid firm at traditional university”, Social Studies of Science, nr 35(2), str. 173–210.




ROZDZIAŁ 1: POLSKA – Szkolnictwo wyższe

w kontekście rozwoju przedsiębiorczości

19

ROZDZIAŁ 1: POLSKA – Szkolnictwo wyższe w kontekście rozwoju przedsiębiorczości

1.1. Szkolnictwo wyższe w Polsce

W ostatnich 25 latach system szkolnictwa wyższego w Polsce uległ znaczącym przeobrażeniom. W tym czasie, w Polsce miały miejsce zmiany systemowe – obowiązujące ustawy o szkolnictwie wyższym przyjęte przez Sejm w latach: 1990, 2005 i 2011, doprowadziły do zwiększenia dostępności edukacji na poziomie wyższym. Zgodnie z zapisami Prawa o szkolnictwie wyższym z 2005 roku, szkoły wyższe w Polsce stanowią instytucje publiczne lub niepubliczne. W Polsce funkcjonuje 460 szkół wyższych, z których 132 to placówki publiczne, a 328 to placówki niepubliczne. Uczelnie publiczne są generalnie większe oraz oferują szerszy wybór kierunków, tam także ma miejsce praktycznie cała działalność badawcza. Niepubliczne szkoły wyższe zazwyczaj są mniejsze oraz skupiają się aktywności dydaktycznej, często specjalizując się w ograniczonej liczbie przedmiotów. Zarówno placówki publiczne, jak i prywatne działają na zasadzie non profit.

Zdecydowana większość studentów (70%) studiuje na uczelniach publicznych. Całkowita liczba studentów szkół wyższych w 2011 r. wyniosła około 1,75 mln, co stanowi najniższy wynik od 2001 r. (patrz rys. 1.1). Szczyt ostatniego „boomu” na studiowanie przypadł na rok akademicki 2005/2006, kiedy to całkowita liczba studentów wyniosła 1,95 mln. W tym samym roku akademickim zanotowano także największy udział studentów zapisanych na uczelnie niepubliczne (640 000). Jeśli chodzi o wybierane kierunki, to około jedna trzecia studentów w Polsce studiuje na kierunkach związanych z bizne-sem i naukami społecznymi.

Rysunek 1.1. Całkowita liczba studentów na uczelniach w Polsce

2 500 000

2 000 000

1 500 000

1 000 000

500 000

0

1995/1996

1996/1997

1997/1998

1998/1999

1999/2000

2000/2001

2001/2002

2002/2003

2003/2004

2004/2005

2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

2009/2010

2010/2011

2011/2012

Źródło: GUS (2011), Szkoły wyższe i ich finanse, Warszawa.






20

Rysunek 1.2. Rozkład studentów uczelni pomiędzy poszczególnymi dziedzinami nauk

25%

20%

15%

10%

5%

0%

21,9%

11,2% 11,2%

7,2% 7,2%7,7%

4,7%

3,2% 3,5% 3,6%

2,3%1,5%

4,0%

1,8% 1,8% 1,6%

Biznes 1 Adm

inist

racja

Naukisp

ołecz

ne

Pedagogika

Medyc

yna

Naukihum

anistyc

zne

Kierunki

inży

nieryjn

o-tech

niczne

Archite

ktura

i budownict

wo

Prawo

Usługi

Produkc

jai p

rzetw

órstwo

Ochro

na i bezp

ieczeństw

o

Naukifiz

yczn

e

Kierunki

info

rmaty

czne

Kierunki

artysty

czne

Kierunki

biolo

giczne

Ochro

na środowisk

a

Źródło: GUS (2011), Szkoły wyższe i ich finanse, Warszawa.

Zgodnie z zapisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, nauka na publicznych uczelniach wyższych jest bezpłatna. Jed-nocześnie jednak placówki publiczne mogą pobierać opłaty za „usługi edukacyjne”, co w praktyce oznacza, że studia zaoczne są odpłatne. Od września 2013 r. można zaś pobierać opłaty za studiowanie na drugim kierunku. Na uczelniach niepublicznych wszyscy studenci płacą czesne.

W ramach Procesu Bolońskiego Polska wprowadziła także trójstopniowy system studiów:Studia pierwszego stopnia (stopień licencjata): programy kończące się uzyskaniem stopnia licencjata, obejmują co najmniej 6 semestrów, a programy na studiach pierwszego stopnia kończących się uzyskaniem stopnia inżyniera – co najmniej 7 semestrów.Studia drugiego stopnia: uzyskanie tytułu na studiach drugiego stopnia wymaga dodatkowych 3-4 semestrów stu-diowania, oprócz tych zaliczonych na studiach pierwszego stopnia, a studenci otrzymują tytuł magistra lub jego odpowiednik.Studia jednolite: programy kończące się od razu uzyskaniem stopnia magistra lub jego odpowiednika, które trwają 9-12 semestrów.Studia trzeciego stopnia: trwają do 4 lat i mają na celu przygotowanie studentów do prowadzenia samodzielnej dzia-łalności badawczej oraz dydaktycznej, a studenci otrzymują stopień doktora.

•

•

•

•






21

1.2. Prawne i instytucjonalne podstawy systemu szkolnictwa wyższego

Krajowy system szkolnictwa wyższego to centralnie zorganizowany, jednolity system, mający ugruntowanie w prawodaw-stwie krajowym. Szkolnictwo wyższe w Polsce regulowane jest przez następujące akty prawne:

(a) Ustawa z dn. 27 lipca 2005 r. Prawo o Szkolnictwie Wyższym (ze zmianami);(b) Ustawa z dn. 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym (ze zmianami);(c) Ustawa z dn. 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (ze zmianami);(d) Ustawa z dn. 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Nauki (ze zmianami);(e) Ustawa z dn. 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki;(f) Ustawa z dn. 17 lipca 1998 r. o pożyczkach i kredytach studenckich (ze zmianami).

Prawo o szkolnictwie wyższym to główna ustawa regulujące system edukacji na poziomie wyższym. Określa ona, jakie instytucje mogą nadawać stopnie naukowe, dzieląc je na następujące pięć kategorii:

Uniwersytety: posiadają prawo do nadawania stopnia doktora, w co najmniej dziesięciu dyscyplinach, w tym co najmniej po dwa uprawnienia, w każdej z następujących grup dziedzin nauki: (1) humanistycznych, prawnych, eko-nomicznych lub teologicznych, (2) matematycznych, fizycznych, nauk o Ziemi lub technicznych, (3) biologicznych, medycznych, chemicznych, farmaceutycznych, rolniczych lub weterynaryjnych.Uniwersytety techniczne: posiadają prawo do nadawania stopnia doktora co najmniej w dziesięciu dyscyplinach, w tym co najmniej sześć uprawnień w zakresie nauk technicznych.Uniwersytet o określonym profilu (np. uniwersytet ekonomiczny): posiada co najmniej sześć uprawnień do nadawania stopnia doktora, w tym co najmniej cztery w zakresie nauk objętych profilem uczelni.Politechnika: szkoła wyższa, której jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia doktora co najmniej w sześciu dyscyplinach, w tym co najmniej cztery w zakresie nauk technicznych.Akademia: posiada co najmniej dwa uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora.

Treści edukacyjne szkolnictwa wyższego oparte są na Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, które bazują z kolei na Europejskich Ramach Kwalifikacji. Za Krajowe Ramy Kwalifikacji odpowiada Ministerstwo Nauki i Szkol-nictwa Wyższego. Przy czym uczelnie mają znaczną autonomię w dostosowywaniu swoich programów do wytycznych w zakresie efektów kształcenia zgodnych z Krajowymi Ramami Kwalifikacji, przyznaną przez Prawo o szkolnictwie wyż-szym.

Podstawą Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego są efekty kształcenia określone dla wszystkich poziomów systemu edukacji – od podstawowego (poziom 1) do zaawansowanego (poziom 8). Studia pierwszego i drugiego stopnia są umiejscowione odpowiednio na poziomie 6 i 7, a studia doktoranckie na poziomie 8. Opisy efektów kształcenia są różne dla każdego poziomu, ale zawsze obejmują: (a) wiedzę, (b) umiejętności i (c) postawy. Przedsiębiorczość uwzględniono na wszystkich poziomach szkolnictwa wyższego w kompetencjach osobistych i społecznych. Przy czym efekty kształcenia dla niektórych programów studiów bardziej konkretnie odwołują się do przedsiębiorczości, niż inne. Przykładowo, absolwenci inżynierii muszą być w stanie „myśleć i działać niezależnie, być kreatywni i przedsiębiorczy”.

1.3. Główne organy rządowe

Za system szkolnictwa wyższego ogólnie odpowiedzialne jest Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Pomimo dużej autonomii uczelni, ostatecznie odpowiadają one za swoje wyniki przed Ministerstwem. W praktyce ma ono silny wpływ na uczelnie publiczne, a uczelnie niepubliczne muszą spełniać ustalone przez Ministerstwo kryteria związane z wynikami ich pracy.

•

•

•

•

•






22

Ministerstwo wspierają inne agencje posiadające określone uprawnienia i funkcje:Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) – ustanowione w 2007 r., stanowi agencję rządową odpowiedzialną za politykę postępowania związaną z krajową nauką, technologią oraz innowacjami. Jednym z głównych zadań NCBiR jest kreowanie owocnego dialogu pomiędzy środowiskami nauki i biznesu, aby wspierać przedsiębiorczość akade-micką oraz transfer technologii do sektora prywatnego. Roczny budżet NCBiR znacząco wzrósł w ciągu ostatnich pięciu lat – z 627,8 mln złotych w 2008 r. (ok. 188,0 mln euro) do 1 352,1 mln złotych w 2012 r. (ok. 323,7 mln euro). W 2011 r. Centrum przejęło odpowiedzialność za trzy unijne Programy Operacyjne w okresie programowania 2007–2013: Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki oraz Infrastruktura i Środowisko. Całkowity budżet tych Progra-mów (oprócz budżetu operacyjnego Centrum) wynosi ok. 1 195,3 mln złotych (ok. 288,4 mln euro).Narodowe Centrum Nauki (NCN) – instytucja ustanowiona w 2010 r. mająca finansować podstawowe badania. Odpo-wiada przed Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego i pełni rolę rady ds. badań. Zapewnia finansowanie dla oryginalnych badań eksperymentalnych i teoretycznych, podejmowanych przede wszystkim w celu zdobycia nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów, bez nastawienia na praktyczne zastosowanie ani użytkowa-nie. Budżet CNC wynosi ok. 9 mln złotych (ok. 2,1 mln euro).Polska Komisja Akredytacyjna (PKA) – ustanowiona w 2001 r. nowelizacją Prawa o szkolnictwie wyższym. Odpowiada za ocenę jakości kształcenia na poziomie wyższym (na studiach pierwszego i drugiego stopnia) oraz posiada upraw-nienia do przeprowadzania kontroli, celem oceny jakości programów na studiach trzeciego stopnia oraz na studiach podyplomowych.

1.4. Reformy szkolnictwa wyższego w latach 2008–2012

Pierwsza faza reform rozpoczęta w 2008 r. wprowadziła zmiany do mechanizmów zarządzania badaniami naukowymi i ich finansowania. Sejm uchwalił pięć ustaw (ustawę o zasadach finansowania nauki, o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, o Narodowym Centrum Nauki, o instytutach badawczych oraz o Polskiej Akademii Nauk), których rezultatem było powołanie dwóch agencji rządowych (NCN oraz NCBiR), którym przyznano jasno określone zadania i obowiązki w zakresie badań naukowych (więcej informacji o agencjach rządowych w rozdziale 1.3). Przesłanką tych reform była chęć zwiększenia transparentności systemu szkolnictwa wyższego oraz lepszego dostosowania finansowania publicznego do działalności badawczej placówek edukacyjnych.

Druga faza reform odbyła się w 2011 r. i miała na celu rozwiązanie wielu kwestii, a w tym między innymi:Zapewnienie, że mechanizmy finansowania są odpowiednio dopasowane do wspierania jakości badań i nauczania w szkołach wyższych.Podniesienie poziomu umiędzynarodowienia krajowego systemu szkolnictwa wyższego (tzn. odsetka studentów zagranicznych). Stosunek liczby studentów z obcych krajów do liczby studentów rodzimych wynosi 0,5%, podczas gdy w innych krajach regionu jest on wyższy, np. na Słowacji wynosi on 0,9%, na Węgrzech – 3,3%, w Czechach – 6,3%.Tworzenie mocniejszych powiązań pomiędzy szkołami wyższymi a ich otoczeniem społeczno-ekonomicznym.

Zmiany wprowadzone w 2011 r. miały także znaczenie dla kształcenia przedsiębiorczości. Obejmowały one przyjęcie Kra-jowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, zapewnienie dodatkowych funduszy dla szkół wyższych, które wyka-zują mocne powiązania z otoczeniem społeczno-ekonomicznym, system finansowania nagradzający najlepsze praktyki w placówkach publicznych i niepublicznych, poprzez dodatkowe granty oraz umożliwienie uczelniom tworzenie firm typu spin-off w celu poprawy komercjalizacji wyników badań naukowych oraz wprowadzenie kryterium oceny zapewniania jakości, mierzącego poziom powiązania kształcenia z potrzebami społeczno-ekonomicznymi. W ramach zmian wprowa-dzono także obowiązek monitorowania przez uczelnie dalszych losów zawodowych absolwentów oraz praktyczny profil kształcenia z uwzględnieniem większego udziału praktyków w procesie nauczania. Zgodnie z wprowadzonymi wymogami, publiczne uczelnie zawodowe mają obowiązek tworzenia konwentów (organów kolegialnych), w skład których wchodzą przedstawiciele władz regionalnych i przedstawiciele pracodawców. Ich rolą jest wspieranie współpracy szkół wyższych z otoczeniem społeczno-ekonomicznym.

•

•

•

1.

2.

3.






23

1.5. Wsparcie dla przedsiębiorczości

Na poziomie ogólnokrajowym zainicjowano kilka działań, mających na celu wspieranie rozwoju przedsiębiorczości w szko-łach wyższych. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwai Wyższego zachęca studentów i doktorantów do zakładania własnych firm i komercjalizacji wyników badań w ramach takich programów jak Top 500 Innovators. Jest to krajowy program organizujący szkolenia na wiodących uczelniach zagranicznych dla 500 polskich badaczy, mający na celu podniesienie poziomu ich wiedzy i umiejętności, aby wspierać transfer wiedzy i komercjalizację wyników badań naukowych. Minister-stwo pokrywa wszelkie koszty związane z tymi wizytami, włącznie z kosztami podróży, pobytu, ubezpieczenia czy wizy. Uczestnicy są zobowiązani do rozpowszechniania nabytej wiedzy i umiejętności pośród kolegów.

Kolejnym ważnym elementem wspierania przedsiębiorczości na uczelniach wyższych jest program rządowy dotyczący kierunków zamawianych, prowadzony od 2008 r. Jego celem jest poprawa atrakcyjności studiów akademickich w zakresie nauk technicznych, matematycznych i przyrodniczych, poprzez stworzenie programu grantów dla studentów na tych kierunkach oraz innowacyjne formy nauczania. Placówki wybrane w konkursie otrzymują dodatkowe fundusze na uno-wocześnienie programów nauczania, staże organizowane przez pracodawców czy wizyty studyjne w przedsiębiorstwach. Wdrożenie programu kierunków zamawianych przyniosło wymierne efekty – popularność kierunków uznawanych za prio-rytetowe dla rozwoju gospodarki wśród kandydatów na studia cały czas wzrasta.

W 2013 r. uruchomiono kolejne dwa projekty. Pierwszy z nich, „Brokerzy Innowacji”, ma na celu wsparcie menedżerów innowacji na polskich uczelniach. Program pokrywa koszty zatrudnienia brokerów technologii przez uczelnie, aby pomóc im w komercjalizacji wyników wybranych badań. Ich wynagrodzenia będą finansowane z funduszy publicznych. Część finansowania będzie zależeć od efektów procesu komercjalizacji, dodatkowo zwiększając motywację do finalizowania transakcji sprzedaży lub udzielania licencji.

W drugim projekcie, „Inkubatory Innowacyjności”, w nowym konkursie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego wybra-nych zostanie 12 inkubatorów innowacyjności. Mają one stworzyć ogólnokrajową sieć, które pomoże badaczom we wdra-żaniu innowacyjnych rozwiązań. Każdy z inkubatorów otrzyma do 1,5 mln złotych (ok. 376 000 euro) na sfinansowanie procesu badawczego i zarządzania pracami rozwojowymi, zwłaszcza na polu komercjalizacji. Całkowity budżet programu, który zakończy się w 2015 r., wynosi 18 mln złotych (ok. 4,5 mln euro). Inkubatory będą wyszukiwać podmioty zainte-resowane wdrożeniem wyników badań oraz prowadzić bazę danych bieżących projektów badawczych i ich zastosowa-nia w praktyce. Wybrane jednostki będą także prowadzić analizę zapotrzebowania rynkowego na określone wynalazki, wycenę praw własności przemysłowej, prac przedprodukcyjnych, jak również weryfikację możliwości uzyskania ochrony patentowej. Konkurs jest częścią serii działań pod nazwą „Pakiet dla Innowacji”. Mają one na celu poprawę transferu wyni-ków badań do gospodarki i stymulowanie przedsiębiorczości.

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju koordynuje wiele projektów w tej dziedzinie, włącznie z programami LIDER oraz „Kreator Innowacyjności”. Program LIDER pomaga młodym naukowcom nauczyć się w jaki sposób planować badania, zarządzać i kierować własnym zespołem badawczym. Ma on także zachęcać naukowców do współpracy z sektorem prywatnym oraz do wymiany doświadczeń pomiędzy sektorami badawczymi, uczelniami i jednostkami badawczymi. Pro-gram „Kreatorzy Innowacyjności” ma na celu stymulowanie komercjalizacji wiedzy naukowej wśród publicznych instytucji badawczych i biznesu. Ma to nastąpić poprzez przyjęcie przez publiczne podmioty badawcze formy biznesowych syste-mów komercjalizacji typu „badania i rozwój”, a także zapewnienie szkoleń związanych z komercjalizacją wyników badań i promocją przedsiębiorczości wśród studentów, absolwentów, pracowników naukowych i badaczy.






24

Jednym z głównych podmiotów wspierających rozwój przedsiębiorczości w Polsce jest Polska Agencja Rozwoju Przedsię-biorczości (PARP). PARP to agencja rządowa, której nadrzędnym celem jest rozwój małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w Polsce. Od 2007 r. do 2013 r. Agencja była odpowiedzialna za wdrażanie działań w ramach trzech Programów Ope-racyjnych: Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki oraz Rozwój Polski Wschodniej. Oferuje ona szkolenia i finansowanie (programy grantów i pożyczek) wspierające nowe firmy oraz rozwój mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Wsparcie to oferowane jest także uniwersyteckim firmom typu start-up i spin-off. Agencja pomaga także instytucjom i organiza-cjom wspierającym biznes, włącznie z parkami naukowymi i technologicznymi, inkubatorami oraz centrami transferu technologii.

Kolejną ważną instytucją jest Fundacja na rzecz Nauki Polskiej (FNP) – pozarządowa instytucja non profit wspierająca naukę. To największe źródło pozarządowego finansowania nauki w Polsce niedawno uruchomiło kilka programów słu-żących promowaniu przedsiębiorczości wśród pracowników naukowych. Od 1991 r. Fundacja przeznaczyła 34 mln zło-tych (ok. 8,1 mln euro) na wsparcie innowacyjnych projektów, w przeważającej części w sektorze szkolnictwa wyższego i badań.

Oprócz wspomnianych projektów, należy także zwrócić uwagę na opracowaną ostatnio przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów długookresową strategię rozwoju kraju pod nazwą „Polska 2030”. Dokument ten opisuje kluczowe wyzwania stojące przed Polską w najbliższych 20 latach, a także przedstawia diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej Polski. Raport wskazuje kierunki dalszych działań i rekomendacje dla polityki państwowej oscylujące wokół 9 strategii:

Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki;Strategia rozwoju kapitału ludzkiego;Strategia rozwoju transportu;Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko;Sprawne państwo;Strategia rozwoju kapitału społecznego;Krajowa strategia rozwoju regionalnego;Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa RP;Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa.

Przedsiębiorczość to temat, który przewija się przez cały raport „Polska 2030”, może ona bowiem stanowić część działań wspieranych w ramach wielu ze zidentyfikowanych wyzwań, włącznie ze wzrostem gospodarczym i konkurencyjnością, gospodarką opartą na wiedzy i rozwojem kapitału intelektualnego, solidarnością i spójnością regionalną, poprawą spójno-ści społecznej oraz rozwojem kapitału społecznego.

•••••••••




Rozdział 2: Województwo wielkopolskie i kujawsko -pomorskie

25

Rozdział 2: Województwo wielkopolskie i kujawsko--pomorskie

2.1. Województwo wielkopolskie

Województwo wielkopolskie usytuowane jest w środkowo-zachodniej części Polski. Jest na drugim pod względem powierzchni i trzecim pod względem populacji miejscu wśród 16 województw w kraju – zajmuje obszar 29 826 km2 i ma 3,4 mln mieszkańców (8,9% całkowitej populacji Polski).

Rysunek 2.1. Województwo wielkopolskie i jego podział administracyjny

A. Polska B. Wielkopolska

Źródło: Podregiony województwa wielkopolskiego: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_5990_PLK_HTML.htm (10.01.2013 r.);Samorząd województwa: http://www.poznan.uw.gov.pl/samorzad-terytorialny (10.01.2013 r.).

Wielkopolska to region średnio zurbanizowany. Pod koniec 2010 r. mieszkańcy miast stanowili 55,9% całkowitej populacji województwa (średnia krajowa wynosi 61%), z czego największą liczbę osób odnotowano w Poznaniu (29% ludności miejskiej). Liczba ludności miejskiej powoli, lecz sukcesywnie maleje (spadek o 0,2% w porównaniu z rokiem 2009 oraz o 0,5% w porównaniu z rokiem 2008), a głównym powodem tych zmian jest przenoszenie się mieszkańców Poznania do mniejszych miejscowości otaczających miasto.





26

Według danych Głównego Urzędu Statycznego (GUS), pod koniec roku 2010 współczynnik obciążenia demograficznego, czyli liczba osób w wieku emerytalnym (ponad 59 lat dla kobiet i 64 lata dla mężczyzn) na 100 osób w wieku produkcyj-nym, był najniższy w kraju – na poziomie 23,6% (średnia krajowa wynosi 26,2%). Przy czym wartość tego współczynnika w całym województwie jest dość zróżnicowana w zależności od powiatu. Tak niskie poziomy współczynnika obciąże-nia demograficznego obserwowano tylko we wschodnich województwach: warmińsko-mazurskim (22,7%) i lubelskim (23,2%). Wielkopolska zanotowała wzrost o 0,5% w porównaniu z rokiem 2009 (średnia krajowa – o 0,6%).

Gospodarka regionalna

W województwie wielkopolskim PKB na osobę aktywną ekonomicznie (w cenach bieżących, przy założeniu, że PKB dla Polski to 100%) wynosi 104,4% (GUS 2011). Zróżnicowana struktura przemysłu zdominowana jest przez sektor prze-twórstwa spożywczego. Z kolei najważniejszą i najlepiej rozwijającą się branżą jest produkcja samochodów zlokalizowana w Poznaniu. Inne sektory o dużym znaczeniu obejmują sektor formierski, farmaceutyczny, meblarski, oświetleniowy i AGD, ceramiczny i szklarski, tworzyw sztucznych dla przemysłu budowlanego, oponiarski i tekstylno-odzieżowy. W powiecie konińskim istotną rolę spełnia także sektor wydobywczy (węgiel), stalowy i energetyczny (Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości). Strukturę gospodarki przedstawiono w tabeli 2.1.

Tabela 2.1. Gospodarka w woj. wielkopolskim według wielkości firm

RAZEM 0–9 10–49 50–249 > 249

Liczba przedsiębiorstw 393 884 372 364 17 838 3 183 499

Udział regionu w relacji do całkowitej liczby w Polsce 9,7% 9,6% 10,3% 10,2% 9,2%

Liczba firm nowo powstałych (2011) 40 584 39 861 647 70 6


Liczba firm zlikwidowanych (2011) 36 648 36 008 567 66 7


Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, Warszawa: PARP.

Zatrudnienie

W 2011 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 lat w województwie wielkopolskim wyniósł 60,7%, co jest wyni-kiem zbliżonym do wyniku całego kraju – 59,7%. Wyższy poziom zatrudnienia występuje jedynie w województwie mazo-wieckim (65,4%) i łódzkim (62,2%). Od 2007 r. poziom zatrudnienia w Wielkopolsce wzrósł o 3,1%, co stanowi nieco powyżej wyniku ogólnokrajowego, który w tym samym okresie wyniósł 2,7%. Wskaźnik zatrudnienia wśród kobiet był nieznacznie niższy (51,8%) niż wśród mężczyzn (69,8%) (Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości).

Poziom zatrudnienia osób w wieku 15-24 lat był wyższy od krajowej średniej o 5,2 punktu procentowego (29,9% w Wielko-polsce i 24,7% w Polsce), osiągając najwyższy poziom w całym kraju (Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości).

Analizując strukturę zatrudnienia pod względem sektorów gospodarki w 2011 roku, można zauważyć, że wiele osób – podobnie jak w innych regionach – było zatrudnionych w sektorze usług (52,2%), podczas gdy najniższa liczba osób pra-cowała w sektorze rolnictwa (13,8%). Udział osób pracujących w sektorze przemysłu wyniósł 34% (Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości).

Udział pracowników sektora badań i rozwoju wśród wszystkich zatrudnionych w 2010 r. wyniósł 0,96% w regionie i był wyższy od średniej krajowej (0,81%) (Wielkopolska Agencja Rozwoju i Przedsiębiorczości).





27

Bezrobocie

Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2011 r. w Wielkopolsce wyniosła 9,2% i była najniższa spośród wszystkich woje-wództw (średnia krajowa 12,5%). Liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne wyniosła 135 000, nieco poniżej war-tości z roku poprzedniego (o około 218 osób). Różnica między najniższymi i najwyższymi wartościami w poszczególnych powiatach województwa wynosi 10,9 pp (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2012). W województwie wielkopolskim występuje największy odsetek bezrobotnych kobiet zarejestrowanych w urzędach pracy – 58% (podczas gdy średnia kra-jowa wynosi 53%).

Analizując strukturę bezrobocia w województwie wielkopolskim pod względem poziomu wykształcenia, można zauważyć, że największą grupę wśród bezrobotnych stanowiły osoby o wykształceniu zawodowym (31,4%), a najmniejszą osoby o wykształceniu średnim (9,8%) i wyższym (wszystkie stopnie) (11%). Struktura bezrobocia pod względem wykształcenia w województwie kształtowała się na takim samym poziomie, jak średnia w całej Polsce (Ministerstwo Rozwoju Regional-nego, 2012).

Szkolnictwo wyższe

W województwie wielkopolskim studiują 165 694 osoby, z czego większość na uczelniach publicznych – 114 240 (68,9%), na uczelniach niepublicznych 51 454 (31,1%). Większość studentów na uczelniach publicznych studiuje w trybie dziennym (70,1%), podczas gdy z opcji studiów zaocznych korzysta jedynie 28,9%. Z kolei na uczelniach niepublicznych studenci dzienni stanowią mniejszość (15,5%), a przeważa liczba studentów zaocznych (84,5%). Ogólnie w Wielkopolsce funk-cjonuje 38 szkół wyższych, w tym 12 uczelni publicznych i 26 niepublicznych. Strukturę absolwentów przedstawiono w tabeli 2.2.

Tabela 2.2. Struktura absolwentów w województwie wielkopolskim

STOPIEŃ NAUKOWY LICZBA ABSOLWENTÓW

Całkowita liczba absolwentów 47 865

Studia pierwszego stopnia 27 927

Studia drugiego stopnia 13 732

Jednolite studia magisterskie 6 206

Źródło: GUS, 2011, Szkoły wyższe i ich finanse 2011, Warszawa.

Poznań

Poznań to miasto na prawach powiatu w zachodniej Polsce, leżące nad Wartą, w ujściu rzeki Cybiny. Jako historyczna stolica Wielkopolski Poznań stanowi stolicę województwa wielkopolskiego i powiatu poznańskiego od 1999 r. Miasto jest istotnym węzłem kolejowym i drogowym na drodze z Warszawy do Berlina, a także posiada międzynarodowy port lotniczy.

Poznań to piąte pod względem liczby ludności miasto w Polsce (552 400 mieszkańców) i siódme pod względem powierzchni (262 km2). Miasto jest ekonomicznie związane z otaczającymi je powiatami, tworząc wraz z nimi aglomera-cję poznańską zamieszkaną przez ponad milion osób (GUS 2012a). Jest to centrum przemysłowe, handlowe, logistyczne i turystyczne. Każdego roku, w największym i najstarszym centrum wystawienniczym w Polsce odbywają się tu Między-narodowe Targi Poznańskie. Funkcjonuje tu 27 uczelni, na których studiuje 130 200 studentów (GUS 2012b). Pośród licznych instytucji kultury można wymienić operę, filharmonię, balet, teatry, kina, muzea, galerie sztuki, orkiestry i zespoły folklorystyczne.





28

Poznań to jedno z największych centrów ekonomicznych w kraju i jedna z najatrakcyjniejszych lokalizacji inwestycyjnych w Polsce. Szacuje się, że łączna wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach 1990-2010 wyniosła 20,6 mld złotych (około 5,2 mld euro) (Urząd Miasta Poznania, 2010). W 2009 r. PKB wytworzone w Poznaniu w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosło 70 200 złotych (około 17 600 euro), co odpowiada 199,3% PKB w przeliczeniu na staty-stycznego mieszkańca Polski. Jest to drugi po Warszawie najwyższy wynik w Polsce (Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Katowicach, 2011).

2.2. Województwo kujawsko-pomorskie

Województwo kujawsko-pomorskie leży w środkowo-północnej części Polski. Jego powierzchnia zajmuje 17 972 km2, stanowiąc 5,7% powierzchni kraju. Urzędy i jednostki władz wojewódzkich są podzielone pomiędzy dwa główne miasta regionu – Toruń i Bydgoszcz. Urząd Wojewódzki mieści się w Bydgoszczy, natomiast Urząd Marszałkowski i Zarząd Woje-wództwa w Toruniu. Liczba mieszkańców Bydgoszczy i Torunia stanowi około 27% całkowitej liczby ludności w wojewódz-twie, a miasta te dominują w regionie w sensie politycznym, gospodarczym i kulturalnym.

Rysunek 2.2. Województwo kujawsko-pomorskie i jego podział administracyjny

A. Polska B. Kujawsko-Pomorskie

Źródło: Województwo kujawsko-pomorskie na mapie Polski, http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Kujawsko-pomorskie_%28EE,E_NN,N%29.png&filetimestamp=20050613174341 (11.01.2013 r.);

Podział administracyjny, http://www.kujawsko-pomorska.policja.gov.pl/_portal/118215396446763cec4043a/STRUKTURA_KWP.html (11.01.2013 r.).

Województwo kujawsko-pomorskie zamieszkuje prawie 2,1 mln osób (5,4% populacji Polski), a prawie 61% populacji regionu zamieszkuje tereny zurbanizowane (1,3 mln).





29

Sytuacja województwa pod względem współczynnika obciążenia demograficznego (mierzonego liczbą osób w wieku emerytalnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) przedstawia się bardziej korzystnie, niż na poziomie ogólnokrajowym. W 2010 r. współczynnik ten wyniósł 24,8% (w porównaniu do średniej krajowej 26,2%). Najwyższy współczynnik obcią-żenia demograficznego występuje w Bydgoszczy (30,3%), a najniższy w powiecie toruńskim (18,7%). Jednak w porów-naniu do roku poprzedniego sytuacja demograficzna pogorszyła się – współczynnik obciążenia demograficznego wzrósł zarówno w województwie, jak i w całym kraju (o 0,6%) (Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Poznania, 2011).

Gospodarka regionalna

W województwie kujawsko-pomorskim PKB na osobę aktywną ekonomicznie (w cenach bieżących, przy założeniu, że PKB dla Polski to 100%) wynosi 86,4%, co stanowi 8 miejsce wśród wszystkich województw (GUS, 2011). Duże znaczenie w województwie ma przemysł, który w skali kraju zapewnia 5,5% zatrudnienia oraz 5% całkowitej produkcji (6 i 8 miejsce wśród wszystkich województw). Istotną rolę odgrywa także eksport lokalnej produkcji przemysłowej, wśród której klu-czowa jest produkcja soli, włókien syntetycznych, papieru, cukru, tłuszczu i nawozów azotowych (Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, 2004). Województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się także wyższym od średniej rozwo-jem inwestycji w odnawialne źródła energii. W 2010 r. na tym terenie znajdowało się 39% wszystkich polskich turbin wiatrowych (wytwarzających 143 MW energii elektrycznej), a także 54 elektrownie wodne o całkowitej mocy 211 MW (Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, 2010). Strukturę gospodarki przed-stawiono w tabeli 2.3.

Tabela 2.3. Gospodarka w woj. kujawsko-pomorskim według wielkości firm

RAZEM 0–9 10–49 50–249 > 249

Liczba przedsiębiorstw 195 075 184 446 8 684 1 689 256


Liczba firm nowo powstałych (2011) 21 232 20 866 338 26 2


Liczba firm zlikwidowanych (2011) 21 937 21 648 251 31 7


Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010–2011. Warszawa: PARP.

Liczba nowo zarejestrowanych firm na 10 000 osób w województwie znajduje się znacznie poniżej średniej krajowej, która wynosi 105. W 2010 r. były tam 94 zarejestrowane przedsiębiorstwa, co daje 11 miejsce w kraju. Większość firm w Polsce rejestruje się w województwie mazowieckim (127), zaś najniższa ich liczba w województwie podkarpackim (75). Liczba zlikwidowanych przedsiębiorstw wynosi 75 na 10 000 mieszkańców. W czterech powiatach (grudziądzkim, inowrocław-skim, mogileńskim i żnińskim) liczba zlikwidowanych przedsiębiorstw w 2010 r. przekroczyła liczbę przedsiębiorstw nowo założonych.

Zatrudnienie

Wskaźnik zatrudnienia w województwie kujawsko-pomorskim jest szacowany na 45,8% i stanowi najniższy w Polsce, przy czym wykazał spadek o 3,7% w porównaniu z rokiem poprzednim. Pod względem zatrudnienia młodych osób, województwo kujawsko-pomorskie zajmuje 12 miejsce w Polsce (Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, 2010).





30

Zmiany w strukturze zatrudnienia przejawiają się we wzroście odsetka zatrudnionych w sektorze rolnictwa (2011 r.), który zatrudniał 14,4% całej populacji (wzrost o 0,8% w porównaniu do roku poprzedniego). Zatrudnienie w sektorze usług wyniosło 54,1% (10 miejsce pośród województw). W skali kraju najwyższe zatrudnienie w usługach odnotowano w województwie mazowieckim (65,7%), a najniższe w województwie świętokrzyskim (46,2%). Pozostała część pracującej populacji województwa (31,5%) była zatrudniona w przemyśle (spadek o 0,6%) (Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, 2010).

W województwie kujawsko-pomorskim niewiele osób pracuje w sektorze badań i rozwoju. W 2010 r. udział pracowników tego sektora we wszystkich grupach osób zatrudnionych wyniósł 0,6%, co stanowi 8 miejsce wśród wszystkich regionów Polski (Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, 2010).

Bezrobocie

Według danych z 2011 r. stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie kujawsko-pomorskim wyniosła 16,9%, co plasuje ten region wśród trzech województw z najwyższą stopą bezrobocia w kraju – obok warmińsko-mazurskiego (20,1%) i zachodniopomorskiego (17,5%). W poszczególnych powiatach jednak sytuacja jest zróżnicowana. Najwyższe bezrobocie odnotowano w powiecie lipnowskim (28,5%) i grudziądzkim (27,7%). W 14 z 20 powiatów województwa stopa bezrobocia przekracza 20% (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2012).

Udział osób z wykształceniem średnim lub zawodowym w ogólnej liczbie osób bezrobotnych (73%) jest wyższy od średniej całego kraju (66,4%). Należy zwrócić uwagę na szczególnie wysoki odsetek osób bezrobotnych z wykształceniem średnim (32%). Jednocześnie województwo to charakteryzuje się najniższym w całej Polsce udziałem absolwentów szkół wyższych wśród osób bezrobotnych – 7,6% (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2012).

W 2011 r. 36,9% zarejestrowanych osób bezrobotnych w województwie pozostawało bez pracy przez ponad 12 mie-sięcy, co stanowi wartość nieznacznie wyższą od średniej krajowej (34,6%). W ubiegłym roku wskaźnik ten wzrósł o 6,8% (w porównaniu ze wzrostem średniej krajowej na poziomie 5,5%). Najwyższe bezrobocie długotrwałe notowane jest w powiecie włocławskim, gdzie niemal co druga osoba pozostaje bez pracy przez ponad rok (48,4%). W siedmiu innych powiatach (miasto Włocławek, powiat radziejowski, lipnowski, świecki, wąbrzeski, inowrocławski, golubsko-dobrzyński) stopa bezrobocia długotrwałego przekracza 40% (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2012).

W 2011 r. w programach promocji zatrudnienia uczestniczyło niemal 23 100 osób bezrobotnych. Pod koniec uczestnictwa w tych programach prawie 15 800 osób znalazło zatrudnienie. Stopa ponownego zatrudnienia wyniosła zatem 55,4%, co plasuje województwo kujawsko-pomorskie na 8 miejscu w Polsce (średnia krajowa stopa ponownego zatrudnienia w 2011 r. wyniosła 55,7%). Najwyższą efektywność zatrudnienia zaobserwowano w województwie lubuskim (68%), naj-niższą zaś w województwie mazowieckim (44,7%).

Poza zapewnianiem środków na zakładanie własnych firm oraz modernizację i wyposażanie stanowisk pracy, które wyka-zują 100% efektywności, najskuteczniejszą formą wsparcia dla bezrobotnych były prace interwencyjne (odpowiednio: 71,4% w województwie i 75,2 w kraju). Powiat brodnicki osiągnął 100% skuteczności zatrudnienia dzięki tej formie wsparcia. Wysoką efektywność w województwie kujawsko-pomorskim wykazują także staże (59,1%), z kolei najmniej efektywną formą aktywizacji zawodowej są prace społecznie użyteczne – 18,4% (Zarząd Województwa Wielkopolskiego, 2011).





31

Szkolnictwo wyższe

W województwie kujawsko-pomorskim studiuje 80 994 studentów, z których większość uczy się na uczelniach pub-licznych (56 002 lub 69,14% w porównaniu do 24 992 lub 30,8% na uczelniach niepublicznych). Z 22 szkół wyższych w województwie kujawsko-pomorskim 5 to uczelnie publiczne, a 17 to szkoły niepubliczne (w tym 3 seminaria katolickie, które także mają status uczelni niepublicznych). Na uczelniach publicznych większość osób studiuje w trybie dziennym (73%), podczas gdy na uczelniach niepublicznych studenci dzienni stanowią jedynie 11% wszystkich studiujących. Struk-turę absolwentów w województwie kujawsko-pomorskim przedstawiono w tabeli 2.4.

Tabela 2.4. Struktura absolwentów w województwie kujawsko-pomorskim

STOPIEŃ NAUKOWY LICZBA ABSOLWENTÓW

Całkowita liczba absolwentów 22 568

Studia pierwszego stopnia 12 712

Studia drugiego stopnia 6 460

Jednolite studia magisterskie 3 396

Źródło: GUS, 2011, Szkoły wyższe i ich finanse 2011, Warszawa: GUS.

Toruń

Toruń, jedno z najstarszych miast Polski, leży nad Wisłą. Zajmuje obszar 115,72 km2, zaś liczba ludności wynosi 199 277 mieszkańców. Miasto leży w bezpośrednim sąsiedztwie Bydgoszczy, razem z którą tworzy aglomerację bydgosko-toruńską. Miasto charakteryzuje się wielkim potencjałem kulturalnym i turystycznym – co roku odwiedza je około milion turystów (i liczba ta stale rośnie), a Stare Miasto znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Najważniejszymi dziedzinami przemysłu są branże: chemiczna, tekstylna, spożywcza, elektrotechniczna i budowlana. W Toruniu funkcjonują także instytucje związane z biznesem, takie jak Izba Przemysłowo-Handlowa, Regionalna Agencja Rozwoju, Toruńska Loża Business Centre Club czy Naczelna Organizacja Techniczna, które wspierają rozwój przedsię-biorstw, oferując doradztwo biznesowe, usługi konsultacyjne oraz promocję międzynarodowych firm. Istotną rolę w lokal-nej gospodarce odgrywa oprócz tego Uniwersytet Mikołaja Kopernika (30 800 studentów), kształcąc ekspertów w dzie-dzinie chemii, ekonomiki, zarządzania, marketingu, prawa i administracji, którzy gotowi są także do pracy w środowisku międzynarodowym (System Informacji Torunia, 2013).

Bydgoszcz

Bydgoszcz leży w północnej Polsce, nad Brdą i Wisłą, zajmując powierzchnię 174,57 km2. To 8 największe miasto w Pol-sce, z populacją liczącą 363 926 mieszkańców. Posiada doskonałe połączenia z pozostałą częścią kraju i Europą, dzięki międzynarodowemu portowi lotniczemu oraz połączeniem kolejowym biegnącym ze Śląska nad Morze Bałtyckie (Oficjalny Serwis Bydgoszczy, 2013).

W Bydgoszczy funkcjonuje 38 banków, w tym siedziba Banku Pocztowego, a także 37 firm ubezpieczeniowych. JP Morgan Chase, jedna z największych instytucji finansowych na świecie, umieściła swój polski oddział właśnie w Bydgoszczy. Od 2000 r. miasto jest poddawane corocznym międzynarodowym ocenom, a obecnie agencja Fitch przyznaje mu rating BBB (stabilny). W 2004 r. Bydgoszcz uruchomiła Park Przemysłowo-Technologiczny na terenie 283 ha, w atrakcyjnej lokalizacji zwolnionej z podatków (Wirtualna Bydgoszcz. Oficjalny Informator Bydgoski, 2013), który oceniany jest jako pozytywnie oddziałujący na lokalną gospodarkę.





32

Bydgoszcz to największe miasto w regionie, a jedną z jego mocnych stron jest różnorodność specjalizacji szkół wyższych. Można tu podjąć różne rodzaje studiów na kierunkach humanistycznych, technicznych, rolniczych, medycznych, arty-stycznych, turystycznych, środowiskowych, zarządzania, informatycznych, administracyjnych i teologicznych (Wirtualna Bydgoszcz. Oficjalny Informator Bydgoski, 2013).

2.3. Szkoły wyższe objęte badaniem

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego (UKW) w Bydgoszczy

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy został utworzony w 1969 r. jako wyższa szkoła nauczycielska. Status uniwersytetu uzyskał w 2005 r. i od tego momentu zdecydowanie przoduje wśród konkurencji, zarówno pod względem nauczania, jak i prowadzenia badań. Jest to uczelnia publiczna, a także największa szkoła wyższa w Bydgoszczy, zatrud-niająca ponad 700 nauczycieli akademickich, w tym 150 profesorów.

UKW oferuje studia na 30 kierunkach na 3 poziomach: licencjackim, magisterskim i doktoranckim. Uniwersytet obejmuje 5 wydziałów: (a) Wydział Humanistyczny, (b) Wydział Administracji i Nauk Społecznych, (c) Wydział Matematyki, Fizyki i Techniki, (d) Wydział Nauk Przyrodniczych oraz (e) Wydział Pedagogiki i Psychologii. Uniwersytet pierwotnie stanowił uczelnię pedagogiczną i wciąż jest zdominowany przez nauki pedagogiczne oraz humanistyczne, niemniej jednak oferuje także programy inżynierskie wysokiej jakości. Na UKW studiuje około 13 000 osób, z czego 70% studiuje w trybie dzien-nym.

Uniwersytet koncentruje się wokół zadań dydaktycznych. W najpopularniejszym i najbardziej prestiżowym rankingu uczelni prowadzonym przez Rzeczpospolitą i Perspektywy, UKW zajmuje 69 miejsce wśród uczelni w Polsce (http://www.perspek-tywy.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=3821&Itemid=835). W ostatnich dwóch dekadach uczelnia podlegała fundamentalnej transformacji ze szkoły kształcącej nauczycieli do pełnoprawnego uniwersytetu.

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy (UTP) w Bydgoszczy

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy (UTP) został założony w 1951 r. jako pierwsza szkoła wyższa w mieście. Począt-kowo była to Wieczorowa Szkoła Inżynierska, która w 1964 r. została przekształcona w regularną uczelnię, oferującą także studia dzienne na czterech wydziałach. W latach 70. XX w. uczelnia została połączona z częścią wydziałów rolniczych Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, tworząc tym samym Akademię Techniczno-Rolniczą. Od tego momentu uczelnia opierała się na dwóch solidnych podstawach: inżynierii i rolnictwie. Wreszcie, w 2006 r. zmieniła nazwę na Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy.

Obecnie UTP obejmuje siedem wydziałów. Jednostki międzywydziałowe i administracyjne zatrudniają około 1 300 osób, z czego 680 to nauczyciele akademiccy, w tym prawie 140 profesorów. Sześć wydziałów Uniwersytetu jest uprawnionych do nadawania stopnia doktora, z czego trzy (Wydział Rolnictwa i Biotechnologii, Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt oraz Wydział Inżynierii Mechanicznej) nadają także stopnie doktora habilitowanego. W 2011 r. na UTP studiowało 9 250 studentów, w tym 6 680 w trybie dziennym i 3 100 w trybie zaocznym. Uniwersytet zajmuje 59 miejsce w najbardziej prestiżowym rankingu uczelni Rzeczpospolitej i Perspektyw (ranking obejmuje około 90 placówek szkolnictwa wyższego, których rodzaje opisano w rozdziale o rodzajach szkół wyższych). Pomimo dość niskiej pozycji ogólnej, jest to wiodąca polska uczelnia w dziedzinie rolnictwa.





33

Uniwersytet Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu/Bydgoszczy

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu i Bydgoszczy to największa i najstarsza uczelnia w tym regionie. Została utwo-rzona tuż po drugiej wojnie światowej z inicjatywy profesorów uniwersyteckich, którzy po ucieczce z Wilna i Lwowa osiedli w Toruniu. Uniwersytet rozwijał się stabilnie przez lata, a większym przemianom uległ w latach 1966–1976. Powodem była 500 rocznica urodzin Mikołaja Kopernika, która stanowiła wydarzenie o randze ogólnokrajowej. Dzięki temu uczelnia otrzymała środki finansowe od państwa na nowy kampus na obrzeżach miasta, gdzie rozwijało się dobrze znane centrum astronomiczne.

Obecnie UMK obejmuje 17 wydziałów: Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Wydział Chemii, Wydział Filologiczny, Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej, Wydział Humanistyczny, Wydział Matematyki i Informatyki, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Wydział Nauk Historycznych, Wydział Nauk o Ziemi, Wydział Nauk Pedagogicznych, Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych, Wydział Prawa i Administracji, Wydział Sztuk Pięknych, Wydział Teolo-giczny oraz trzy wydziały Collegium Medicum w Bydgoszczy – Wydział Farmaceutyczny, Wydział Lekarski i Wydział Nauk o Zdrowiu. Uczelnia oferuje studia w 33 dziedzinach nauki oraz ponad 80 specjalizacjach, a prócz tego 56 programów na studiach podyplomowych i 12 na studiach doktoranckich.

Uniwersytet zajmuje 9 miejsce w rankingu Rzeczpospolitej i Perspektyw – najwyższe wśród uczelni z północnej części Polski. UMK jest jednym z największych pracodawców w regionie, zatrudniając około 4 330 osób, z czego 2 210 to nauczyciele akademiccy. W 2004 r. uczelnia, która do tej pory w całości funkcjonowała w Toruniu, połączyła się z Akade-mią Medyczną Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy i jako Collegium Medicum UMK, stała się pół-autonomiczną jednostką w ramach struktury uniwersytetu. W związku z tym dziś oficjalną lokalizacją uniwersytetu jest Toruń i Bydgoszcz. W 2011 r. na UMK studiowało ponad 31 000 osób, z czego 24 000 na studiach dziennych i 7 250 na studiach zaocznych. Uczelnia posiada także znaczącą i wciąż rosnącą liczbę studentów na studiach doktoranckich.

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu to jeden z największych uniwersytetów w kraju. Utworzono go w 1919 roku, a od roku 1955 nosi on imię poety Adama Mickiewicza.

Przez pierwsze 20 lat kształcił studentów prawa, ekonomii, medycyny, nauk humanistycznych, matematyki, nauk przyrod-niczych, rolnictwa i leśnictwa. Dziś jest to interdyscyplinarna instytucja obejmująca 15 wydziałów (w tym jeden w Kaliszu, 150 km od Poznania). Uniwersytet obejmuje następujące jednostki: Wydział Anglistyki, Wydział Biologii, Wydział Chemii, Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Wydział Fizyki, Wydział Historyczny, Wydział Matematyki i Informatyki, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Wydział Nauk Społecznych, Wydział Neofi-lologii, Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu, Wydział Prawa i Administracji, Wydział Studiów Edukacyjnych oraz Wydział Teologiczny.

W roku akademickim 2010/2011 Uniwersytet kształcił około 44 000 studentów na studiach pierwszego i drugiego stop-nia, z czego 30 000 na studiach dziennych i 13 500 na zaocznych. Ponadto kształciło się tam 1 300 doktorantów oraz dodatkowo 2 247 studentów na studiach podyplomowych. Uczelnia oferuje kształcenie w ramach szerokiego wachlarza dziedzin, który obejmuje 61 różnych kierunków na studiach licencjackich i magisterskich. Uniwersytet należy do najbar-dziej prestiżowych, a także najaktywniejszych w zakresie badań w kraju. W rankingu Rzeczpospolitej i Perspektyw zajmuje 3 miejsce w Polsce.





34

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu (UEP)

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu (UEP) to jedna z najstarszych i najbardziej prestiżowych uczelni ekonomicznych w Polsce, założona w 1926 r. Niegdyś była to instytucja skupiona na kształceniu profesjonalistów (w dziedzinie ekonomii), jednak z czasem zwróciła się bardziej ku działalności badawczej. Uniwersytet, obejmujący pięć wydziałów, koncentruje się na zagadnieniach ekonomii, zarządzania, handlu międzynarodowego i teleinformatyki.

W 2011 r. na UEP studiowało około 11 100 osób, w tym 8 250 na studiach dziennych, a ponadto 433 doktorantów, którzy wykonują także zadania badawcze. UEP to jedyna uczelnia w Polsce mająca pełne uprawnienia uniwersytetu w dziedzinie ekonomii, zarządzania i towaroznawstwa. Kształcenie odbywa się na studiach pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia, jak również na studiach MBA i studiach podyplomowych.

W 2011 r. UEP zatrudniał około 500 wykładowców, w tym 140 profesorów i profesorów nadzwyczajnych. Pośród wszyst-kich uczelni zajmuje miejsce 23, ale wśród uczelni ekonomicznych w Polsce już miejsce 3. Uniwersytet to niekwestiono-wany lider w badaniach ekonomicznych i jest centrum badań stosowanych, ewaluacji eksperckiej, analiz i konsultacji.

Politechnika Poznańska (PP)

Politechnika Poznańska (PP) – dawna Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn założona w 1919 r. To jedna z najstar-szych i najbardziej prestiżowych uczelni technicznych w Polsce. Punktem zwrotnym w historii Politechniki był rok 1955, kiedy to Szkoła Wyższa została przekształcona w Politechnikę Poznańską, co ożywiło działania na uczelni i przyspieszyło jej rozwój. Był to początek podnoszenia jej reputacji, dzięki czemu dziś Politechnika Poznańska to nazwa kojarząca się z prestiżem i wysokimi wymaganiami. W 1955 r. PP, jako pierwsza uczelnia techniczna w Polsce, dołączyła do prestiżowej organizacji CESAR (Conference of European Schools for Advanced Engineering Education and Research), która skupia naj-bardziej prestiżowe politechniki i uczelnie technologiczne w Europie.

Politechnika Poznańska obejmuje 10 wydziałów zajmujących się szerokim wachlarzem dziedzin, takich jak architektura, inżynieria chemiczna i mechaniczna, elektronika i telekomunikacja czy transport. To wysoko ceniona publiczna uczelnia w Polsce, która zajmuje 21 miejsce ogółem i 7 w rankingu uczelni technicznych. PP oferuje studia licencjackie, magisterskie i doktoranckie w języku polskim i angielskim. Ma także studia podyplomowe dla osób zainteresowanych poszerzeniem wiedzy technicznej.

W 2011 r. PP zatrudniała około 1 200 wykładowców, którzy oprócz prowadzenia zajęć zajmują się także działalnością badawczą. Przekazują swoją wiedzę i doświadczenie około 20 000 studentów, z których 14 500 uczęszcza na studia dzienne, a 5 600 na studia zaoczne. PP oferuje 24 różne kierunki na wszystkich trzech poziomach edukacji wyższej.





35

Literatura

Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Poznania, Ocena ratingowa Poznania – Komunikat z oceną ratingową z 14.06.2011 r., http://bip.um.poznan.pl/bip/public/bip/documents.html?co=print&id=1742&parent=291&instance=1001&lang=pl&lhs=bip_finanse&rhs=null (11.01.2013 r.).

Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Katowicach, Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne w 2009 r., Katowice 2011, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rn_pkb_rachunki_regionalne_w_2009.pdf (11.01.2013 r.).

GUS, 2011, „Polska w liczbach 2012”, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_6308_PLK_HTML.htm, (10.01.2013 r.).

GUS, 2012a, „Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2012 r.”, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_908_PLK_HTML.htm (11.01.2013 r.).

GUS, 2012b, Urząd Statystyczny w Poznaniu, „Biuletyn Statystyczny – Poznań – III kwartał 2012”, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/poznan/ASSETS_poznan_09_2012.pdf (11.01.2013 r.).

Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, 2010, „Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego”.

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2012, „Analiza sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie wielkopolskim”.

Oficjalny Serwis Bydgoszczy, http://www.bydgoszcz.pl/miasto/poznaj_miasto/ (12.01.2013 r.).

System informacji Torunia, http://www.miasto.torun.pl/region (12.01.2013 r.).

Urząd Miasta Poznania (www.poznan.pl), „Inwestycje zagraniczne w Poznaniu”, 27 listopada 2010. http://www.poznan.pl/mim/public/s8a/news.html?co=print&id=41361&instance=1010&lang=pl&parent=0 (11.01.2013 r.).

Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Przemysł Wielkopolski, http://www.wielkopolska-region.pl/index.php?aid=110363045041c8107250925

Wirtualna Bydgoszcz. Oficjalny Informator Bydgoski, http://www.bydgoszcz.com.pl/content/view/201/1/ (12.01.2013 r.).

Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, 2004, Regionalna strategia innowacji województwa kujawsko -pomorskiego.

Zarząd Województwa Wielkopolskiego (2011), Diagnoza sytuacji społeczno- gospodarczej w województwie wielkopolskim, http://www.umww.pl/pub/uploaddocs/diagnoza-sytuacji-spoleczno-gospodarczej-z-2011r..1344243841.pdf (10.01.2013).

Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, 2005, Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007–2020, http://bip.kujawsko-pomorskie.pl/files/roz_reg/strat_roz/strategia_2007_2020_12_12_2005.pdf (11.01.2013 r.).




Rozdział 3: Wyniki badań ogólnokrajowych

przeprowadzonych wśród władz uczelni i studentów

36

Rozdział 3: Wyniki badań ogólnokrajowych przeprowadzonych wśród władz uczelni i studentów

3.1. Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród władz uczelni

Metodologia

Ankieta OECD przeprowadzona wśród władz uczelni miała na celu uzyskanie ogólnego obrazu stanu wsparcia dla przed-siębiorczości w polskich szkołach wyższych. Skupiła się ona na charakterze kształcenia umiejętności związanych z przedsię-biorczością oraz wsparcia dla zakładania własnych firm na każdej z badanych uczelni, zbierając zarówno dane ilościowe, jak i jakościowe. Ponadto ankieta badała pomysły zawarte w uczelnianych strategiach i planach, a także zasoby kadrowe odpowiedzialne za działania związane z przedsiębiorczością.

Badanie kwestionariuszowe zostało przeprowadzone za pośrednictwem Internetu w kwietniu i maju 2013 r. Ankiety zostały rozesłane do rektorów 152 uczelni, przy czym odpowiedzi nadeszły z 27 (18%). Odsetek odpowiedzi jest niższy niż ten w innych badaniach przeglądowych prowadzonych w ramach niniejszego programu, co sugeruje, że zaintereso-wanie przedsiębiorczością wśród władz szkół wyższych w Polsce jest niewielkie. Można podejrzewać, że uczelnie, których rektorzy odpowiedzieli na ankietę, prawdopodobnie są bardziej aktywne w tej dziedzinie, niż te, od których odpowiedzi nie otrzymano. W rezultacie wyniki badań mogą być zachwiane i wykazywać nadreprezentację podejmowanych przez uczelnie działań związanych z przedsiębiorczością, zarówno pod względem ich jakości, jak i ilości.

Szkoły wyższe, które odpowiedziały na ankietę, to zazwyczaj uczelnie bardzo małe, albo duże, prestiżowe uczelnie. Około dwie trzecie odpowiadających uczelni prezentują tradycyjny profil teoretyczny, podczas gdy jedna trzecia oferuje studia związane z naukami stosowanymi czy studia na kierunkach zawodowych.

Z sześciu uczelni, na których odbyły się wizyty studyjne, na ankietę odpowiedział Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Politechnika Poznańska oraz Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy.

Strategiczne wsparcie dla przedsiębiorczości

Jak pokazuje rysunek 3.1, znacząca większość szkół wyższych twierdzi, że ich cele strategiczne uwzględniają kreowanie przedsiębiorczych postaw i motywacji oraz rozwój umiejętności i kompetencji w dziedzinie przedsiębiorczości. Prawie wszystkie uczelnie wskazały także na uwzględnienie rozwoju współpracy z lokalnymi firmami, co sugeruje, że szkoły wyż-sze są zakorzenione w środowisku i gospodarce lokalnej.






37

Pomimo to, tylko połowa uczelni, które wzięły udział w ankiecie, dąży do komercjalizacji wyników badań poprzez transfer technologii lub generowania zysków z przedsiębiorstw typu spin-off, chociaż jednocześnie jedna trzecia uważa transfer technologii poprzez działania wspierające zakładanie nowych firm za istotny ze strategicznego punktu widzenia. Jedną z barier w tym zakresie jest brak jasnych regulacji i wytycznych dotyczących komercjalizacji wyników badań, zarządzania prawami autorskimi i prawami własności przemysłowej – 50% respondentów nie posiada wyraźnych regulacji dotyczących komercjalizacji wyników badań naukowych, 46% regulacji w zakresie praw własności przemysłowej, a 29% regulacji doty-czących praw autorskich.

Połowa szkół wyższych, które odpowiedziały na ankietę, twierdzi, że wspieranie zakładania nowych firm stanowi jeden z ich celów strategicznych, jednak wciąż istnieje spore pole do poprawy w tym zakresie. Jednym z pomysłów na uspraw-nienia jest zapewnienie zachęt dla uczelni do podejmowania takich działania, w tym między innymi zezwolenie uczelniom na posiadanie udziałów w firmach, które powstały przy ich wsparciu. 21% szkół wyższych w Polsce twierdzi, że mogłyby posiadać udziały w studenckich przedsiębiorstwach, a 13% – że już takie udziały posiada. Należy przy tym podkreślić, że nie zawsze występuje konieczność oferowania wsparcia w zakresie zakładania firm bezpośrednio przez uczelnie, bowiem wiele usług tego typu oferują zewnętrzni, pozauniwersyteccy interesariusze. Jeżeli wsparcie techniczne, infrastrukturalne lub finansowe udostępniają podmioty pozaakademickie, bardziej stosownym działaniem dla uczelni może być wzmocnie-nie powiązań z tymi organizacjami, a nie powielanie tych samych form wsparcia w ramach samej uczelni.

Rysunek 3.1. Cele szkół wyższych w zakresie przedsiębiorczości

Współpraca między uczelnią a lokalnymi firmami

Kształtowanie kompetencji w zakresie przedsiębiorczości

Kształtowanie postaw, zachowań i umiejętności przedsiębiorczych

Upowszechnianie wyników badań poprzez transfer technologii

Wsparcie dla firm typu start-up

Generowanie dochodów dla uczelni z działalności typu spin-offtzn. działalności mającej ekonomiczne lub badawcze powiązanie z uczelnią

Upowszechnianie wyników badań dzięki firmom typu start-up

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%n = 22

Źródło: OECD, Badanie ankietowe władz uczelni w Polsce, 2013.

Dwie trzecie szkół wyższych, które odpowiedziały na ankietę, posiada strategię uczelni, w której zawarto także wizję doty-czącą rozwoju przedsiębiorczości, a ponad 60% zatrudnia osobę na stanowisku dziekana lub rektora odpowiedzialną za działania w tym zakresie (rys. 3.2). Wskazuje to, że w opinii samych uczelni, posiadają one określoną rolę w promowaniu i rozwijaniu przedsiębiorczości.

Mimo to, mniej niż połowa szkół wyższych posiada strategię rozwoju przedsiębiorczości, która określałaby konkretne cele. Opracowanie formalnej strategii jest ważne, bowiem pozwala ona na zdefiniowanie działań uczelni i obowiązków innych interesariuszy oraz określenie ich hierarchii. Najskuteczniejszym rozwiązaniem jest zaangażowanie w ten proces także interesariuszy zewnętrznych.






38

Rysunek 3.2. Zaangażowanie na zaawansowanym poziomie w rozwój przedsiębiorczości

Uczelnia posiada strategię, w której zawartowizję dotyczącą rozwoju przedsiębiorczości

Na uczelni jest dziekan lub rektor,który odpowiada za kwes�e przedsiębiorczości

Uczelnia posiada strategię rozwoju przedsiębiorczości,wyrażającej konkretne cele

0 20 30 40 50 60 70 80 90 100%10n = 23


Widoczność działań związanych z przedsiębiorczością

Wiele z uczelni, które odpowiedziały na ankietę, udostępnia informacje o usługach wsparcia dla przedsiębiorczości nie tylko studentom, ale także ogółowi odbiorców na własnych stronach internetowych. Jednak dostęp do tych informacji ze strony głównej uczelni jest różny. Informacje dotyczące działań na rzecz przedsiębiorczości są osiągalne „na jedno klik-nięcie” ze strony głównej w ponad jednej trzeciej odpowiadających uczelni (rys. 3.3), jednocześnie jednak w prawie 30% szkół wyższych, wyświetlenie tych informacji wymaga co najmniej czterech kliknięć.

Rysunek 3.3. Liczba kliknięć potrzebnych do wyświetlenia informacji dotyczących działań na rzecz przedsiębiorczości

Liczba kliknięć ze strony głównej

1 2 3 4 5 6

40

35

30

25

20

15

10

5

0

[%]

n = 22







39

Edukacja w zakresie przedsiębiorczości

95% szkół wyższych, które wypełniły ankietę, twierdzi, że oferują kształcenie w zakresie przedsiębiorczości (n = 19); 26% z nich oferowało takie kształcenie w ramach programów nauczania, 16% poza programem nauczania (np. w ramach organizacji studenckich), a 58% udostępniało obie opcje. W większości odpowiadających uczelni (68%) działania te miały charakter interdyscyplinarny. Należy jednak zauważyć, że można by zwiększyć liczbę słuchaczy tego rodzaju zajęć, jako że w dwóch trzecich uczelni edukację w zakresie przedsiębiorczości pobiera mniej niż jedna trzecia studentów (rys. 3.4).

Rysunek 3.4. Odsetek studentów uczestniczących w zajęciach z przedsiębiorczości

Odsetek studentów [%]

0–9

30

25

20

15

10

5

0

Od

sete

ksz

kół

wyż

szyc

h[%

]

10–19 20–29 30–39 40–49 50–59 60–69 70–79 80–89 90–100

n = 18


Uczelnie, które wzięły udział w ankiecie, często nie posiadają pracowników naukowych w dziedzinie przedsiębiorczości – mniej niż jedna piąta uczelni wskazała, że zatrudnia takie osoby (rys. 3.5). Tym niemniej, pozytywnie należy ocenić fakt, że ponad połowa ankietowanych szkół wyższych podczas zatrudniania wykładowców i innego personelu bierze pod uwagę przedsiębiorcze postawy i doświadczenie. Można zatem stwierdzić, że chociaż uczelniom brakuje pracowni-ków naukowych w dziedzinie przedsiębiorczości, zatrudnieni wykładowcy prawdopodobnie wykazują pozytywny stosunek wobec przedsiębiorczości, a nawet mają osobiste doświadczenia w tym zakresie. Co więcej, 90% uczelni angażuje w zaję-cia edukacyjne z przedsiębiorczości osoby zawodowo związane z biznesem, dzięki czemu zapewnia się studentom moż-liwość uczenia na podstawie rzeczywistych doświadczeń oraz pomaga im rozwijać sieci kontaktów biznesowych poprzez interakcje z tymi osobami.

Metody nauczania wykorzystywane w edukacji w dziedzinie przedsiębiorczości w szkołach wyższych objętych badaniem są zróżnicowane, oferując studentom różne sposoby rozwijania przedsiębiorczych postaw i umiejętności (rys. 3.6). Pozytywny jest fakt, że podczas zajęć korzysta się w dużym stopniu z doświadczeń faktycznych przedsiębiorców, a niemal 80% uczelni wykorzystuje gry biznesowe, symulacje i studia przypadków w kształceniu przedsiębiorczości. Jedną z metod, którą można by stosować częściej, jest analiza niepowodzeń firm, bowiem uczenie się na błędach jest często najskuteczniejsze. Wiele programów rozwoju przedsiębiorczości w Unii Europejskiej z powodzeniem prowadziło analizy dotyczące niepowodzeń, uwzględniające udział przedsiębiorców z danego przypadku, którzy mogli podzielić się uzasadnieniem swoich decyzji i działań oraz zapewnić szczegółowe informacje na temat ich kontekstu.






40

Rysunek 3.5. Zasoby kadrowe w kontekście nauki przedsiębiorczości

Na uczelni pracują osoby z tytułem

„profesora przedsiębiorczości”

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%

Jednym z kryteriów rekrutacji nowych pracowników

są postawy przedsiębiorcze i doświadczenie w tym zakresie

Istnieją możliwości edukacji i szkolenia dla pracownikówzaangażowanych w kształcenie przedsiębiorczości

oraz działania wspierające zakładanie nowych firm

Uczelnia posiada system zachęt dla pracowników,

którzy aktywnie wspierają działania na rzecz zakładania firm

Uczelnia zapewnia profesjonalistom z różnych branżmożliwość angażowania się w działania

na obszarze przedsiębiorczości na uczelni

Uczelnia posiada zachęty dla pracowników uczestniczących

w kształceniu przedsiębiorczości i wsparciu dla nowych firm

n = 22


Rysunek 3.6. Wykorzystywane metody nauczania

Pisanie biznesplanu

Techniki nauczania rozwijania modeli biznesowych

Wykorzystanie mediów społecznościowych

Konkursy biznesowe

Nowopowstałe firmy założone przez studentów

Studium przypadku firm z regionu

Techniki nauczania opracowania prototypów

Studium przypadku dotyczące porażki firm

Raporty z doświadczeniami start-upów

Przedsiębiorcy jako gościnni wykładowcy na zajęciach

Wizyty w firmach

Techniki nauczania generujące pomysły na biznes

Samodzielne ćwiczenia z wykorzystaniem multimediów

Gry biznesowe i symulacje

Studium przypadku

Nauczanie w oparciu o konkretny problem

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%

n = 18







41

Oferta wsparcia w zakresie zakładania własnych firm

Wyspecjalizowane usługi wsparcia dla zakładania własnej firmy, takie jak informowanie o finansowych, technicznych czy też prawnych aspektach zakładania działalności gospodarczej, zapewnianie zasobów lub szkoleń dla przedsiębiorców lub potencjalnych przedsiębiorców, czy wreszcie kierowanie do zewnętrznych organizacji wsparcia, oferowane są w 76% ankietowanych szkołach wyższych. W 92% tych szkół są to usługi świadczone w ramach stale działającej jednostki, np. centrum przedsiębiorczości czy biura karier.

Wyspecjalizowane usługi wsparcia dla zakładania własnej firmy koncentrują się na rozwoju kapitału ludzkiego i społecz-nego (rys. 3.7). Ponad 90% ankietowanych szkół wyższych zapewnia pomoc przy pisaniu biznesplanów, a inne, często wskazywane usługi, obejmują dostęp do infrastruktury (82%), pomoc w zakresie praw patentowych i własności intelek-tualnej (82%) oraz mentoring ze strony doświadczonych przedsiębiorców (73%). Istotnym brakiem w ramach takiego wsparcia jest pomoc przy uzyskiwaniu finansowania dla założonej firmy. Jest to często jeden z najtrudniejszych aspektów zakładania własnych przedsiębiorstw przez studentów, bowiem zazwyczaj nie dysponują oni oszczędnościami, ani historią kredytową, które można wykorzystać przy staraniu się o fundusze. Wiele uczelni, kierujących się przedsiębiorczością aka-demicką, aktywnie ułatwia to zadanie, dzięki rozwijaniu relacji z inwestorami lokalnymi i regionalnymi, jak również z insty-tucjami finansowymi. Inwestorzy często działają w ramach partnerstw z uczelniami, organizując konkursy biznesowe lub inne wydarzenia, a także zapewniając sponsorowanie finansowe czy nagrody pieniężne.

Rysunek 3.7. Usługi wsparcia dla zakładania firm oferowane przez szkoły wyższe

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%

Pomoc w przygotowaniu biznesplanu

Dostęp do infrastruktury

Pomoc w kwestiach patentów i własności intelektualnej

Mentoring doświadczonych przedsiębiorców

Dostęp do sieci start-upów

Skierowanie do zewnętrznych organizacji wsparcia

Pomoc przy udziale w konkursach na biznesplan

Wsparcie po założeniu firmy

Dostęp do wyników badań

Wsparcie przy rozwoju rozwiązań prototypowych

Kontakt z inwestorami

Pomoc w znalezieniu wspólnika

Pomoc w aplikowaniu o środki wsparcia publicznego

Zapewnienie przez uczelnię środków finansowych

n = 11


Uczelnie objęte badaniem ankietowym w celu zapewniania wsparcia dla zakładania własnych firm, współpracują z róż-nymi interesariuszami, w szczególności zaś z parkami technologicznymi i inkubatorami (91%), lokalnymi agencjami roz-woju (82%) oraz innymi uczelniami w Polsce (74%) (rys. 2.8). Jednocześnie jednak w działania te angażuje się niewiele podmiotów z branży finansowej i jest to jeden z obszarów wymagających poprawy.






42

Rysunek 3.8. Organizacje zewnętrzne świadczące wsparcie dla zakładania nowych firm

Inne lokalne organizacje wspierające przedsiębiorczość

Park technologiczny/Inkubatory przedsiębiorczości

Jednostka samorządowa szczebla regionalnego

Inne uczelnie w kraju

Przedsiębiorcy

Absolwenci uczelni

Doradcy biznesowi, doradcy podatkowi, prawnicy

Menedżerowie i kierownicy dużych przedsiębiorstw

Inne uczelnie za granicą

Administracja rządowa

Inwestorzy wysokiego ryzyka, anioły biznesy

Izba Handlowa/Przemysłowa

Banki

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%

n = 11


Monitorowanie efektów

Kolejnym obszarem wymagającym poprawy w kontekście wsparcia dla przedsiębiorczości oferowanego przez polskie szkoły wyższe, jest monitorowanie i ewaluacja. Ogólnie, działania te powinny być częściej wykorzystywane – tylko 20% ankietowanych uczelni formalnie monitoruje działania edukacyjne w zakresie przedsiębiorczości i tylko 10% podejmuje formalne monitorowanie wsparcia dla zakładania własnych firm (rys. 3.9). Co prawda, często trudno jest zmierzyć fak-tyczne oddziaływania w tych obszarach, bowiem często efekty tych działań mają oddziaływanie długofalowe. Poprawę w tym obszarze z pewnością zapewnią nowe wymagania, stawiane polskim uczelniom w zakresie obowiązku monitoro-wania losów zawodowych absolwentów.

Rysunek 3.9. Formalne monitorowanie działań na rzecz wsparcia związanego z rozwojem przedsiębiorczości na uczelniach

monitorowanie kształcenia przedsiębiorczości monitorowanie wsparcia dla start-upów

70

60

50

40

30

20

10

0

[%]

Tak Nie, ale jest w planach Nie

n = 19







43

Wykorzystanie środków z Europejskiego Funduszu Społecznego

Około połowa ankietowanych uczelni finansuje działania związane z przedsiębiorczością ze środków Europejskiego Fundu-szu Społecznego (EFS) (rys. 3.10). Większość finansowanych w ten sposób projektów to nowe działania, chociaż wskazano także na projekty rozwijające istniejące już inicjatywy. Programy finansowane z EFS skupiają się głównie na kształceniu przedsiębiorczości, szkoleniach spoza programu obowiązkowego oraz usługach coachingu i mentoringu oscylujących wokół kwestii rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego.

Dużo rzadziej uczelnie korzystały z dofinansowania z EFS dla działań związanych ze wsparciem dla zakładania własnej firmy. Środki z EFS na projekty tego typu zostały wykorzystane na trzech uczelniach, a jedna uczelnia zagospodarowała je na nowe inicjatywy istniejącego już centrum przedsiębiorczości. Z kolei dwie uczelnie użyły dofinansowania do rozwinięcia funkcjonujących już działań w ramach centrum przedsiębiorczości.

Rysunek 3.10. Działania finansowane z EFS

nowe działania

Pozaprogramoweszkolenie

z przedsiębiorczości

rozwój istniejących już działań

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

[%]

Kursy z nauczaniaz przedsiębiorczości

Finansowanie nowychdziałalności

gospodarczych

Coachingi mentoring

Centraprzedsiębiorczości

n = 12


Ogólnie, szkoły wyższe pozytywnie oceniają pomoc, jaką stanowią fundusze EFS dla działań promujących i wspierających przedsiębiorczość (rys. 3.11). Mogłoby to sugerować, że należy zwiększyć liczbę i zakres działań finansowanych ze środ-ków EFS, jednocześnie jednak należy pamiętać, że żadne z tych działań nie zostało poddane dokładnej ewaluacji. Nie jest to zatem wystarczający dowód na poparcie zwiększenia skali tych inicjatyw, bez uprzednio przeprowadzonej niezależnej oceny efektywności i skuteczności dotychczasowych form i zakresu wsparcia.

Pomimo pozytywnych ocen projektów finansowanych z EFS, uczelnie wskazują także na kwestie, które mogłyby usprawnić wdrażanie i późniejsze zarządzanie tymi projektami. Wszystkie ankietowane szkoły wyższe wskazały, że chciałyby mieć większą autonomię (rys. 3.12), a ponad 90% z nich apeluje o mniejszą biurokrację i formalizację. Ponad 80% uczelni bio-rących udział w ankiecie wskazało na potrzebę zwiększenia finansowania i ułatwienia możliwości współfinansowania (np. ze środków EFS). Ponadto dwie trzecie chciałaby otrzymywać większe wsparcie w zakresie wdrażania projektów.






44

Rysunek 3.11. Wpływ działań współfinansowanych z EFS

80

70

60

50

40

30

20

10

0Liczba wspólnie

zakładanych firm

[%]

Zaangażowanie kadryna różnych wydziałach

w kształcenieprzedsiębiorczości

i działalnia wsparciadla zakładania nowych firm

Liczba firmzałożonych

przez studentów

Poziom trwałościfirm założonychprzez studentów

Wielkośćnowopowstałych

firm(np. liczba pracowników)

n = 11


Rysunek 3.12. Obszary, w których można usprawnić wsparcie z EFS z zakresu rozwoju przedsiębiorczości na uczelniach

Większa autonomia działania uczelni

Zmniejszenie biurokracji i formalizacji

Zwiększenie dostępnych środków finansowych

Ułatwienie wspólnego finansowania z EFS i innych środków

Lepsze informacje o tym, jak realizować projekty

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100%

n = 12







45

3.2. Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród studentów

Metodologia

Drugi z kwestionariuszy, którego wyniki zostały wykorzystane w raporcie, został skierowany do studentów wszystkich uczelni publicznych w Polsce uczestniczących w programach kształcenia przedsiębiorczości lub programach wsparcia dla zakładania własnych firm. W ankiecie zadano pytania dotyczące zakresu i formy zajęć w zakresie przedsiębiorczości, któ-rych byli uczestnikami, typów wsparcia dla zakładania własnych firm, z którego korzystali. Wyniki pozwalają na wskazanie mocnych i słabych stron ofert związanych z przedsiębiorczością na uczelniach, które stanowią kontekst dla studium przy-padku w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim.

Badanie ankietowe zostało przeprowadzone w maju i czerwcu 2013 r. Aby wypełnić ankietę, zarejestrowało się 297 stu-dentów, jednak ostatecznie odpowiedzi otrzymaliśmy jedynie od 193 osób z 12 szkół wyższych, w tym 111 studentów pochodzi z uczelni w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Pozna-niu oraz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu). Wyniki przedstawiono osobno dla regionów będących przedmiotem studium przypadku oraz dla innych regionów. Nie odnotowano jednak różnic istotnych statystycznie pomiędzy nimi. Nie-mal dwie trzecie respondentów (62%) kształci się na studiach pierwszego stopnia, 35% na studiach drugiego stopnia i 3% na studiach trzeciego stopnia. Około 10% studentów znajdowało się na początku studiów, 53% w środku tego okresu, 36% na końcu, a 2% właśnie je ukończyło. Większość studentów (59%) mogło wykazać się jakimś doświadczeniem zawo-dowym, zazwyczaj jako pracownicy w firmach prywatnych (31%), stażyści w jednostkach administracji publicznej (23%) lub praktykanci w prywatnych przedsiębiorstwach (20%).

Oczekiwania dotyczące przyszłego zatrudnienia

Na rysunku 3.13 przedstawiono cechy, które studenci uznali za ważne z perspektywy przyszłego zatrudnienia. Nieco ponad połowa ankietowanych wskazała, że ważna jest dla nich realizacja własnych idei oraz możliwość pogodzenia pracy i życia prywatnego, co często charakteryzuje samozatrudnienie. Studenci z województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego byli nieco bardziej skłonni cenić realizację własnych pomysłów, niż studenci z innych regionów (odpowiedni 61% i 49%), z kolei nieco mniejszą wagę niż inni przykładali do równowagi między życiem prywatnym i zawodowym (52% i 58%).

Zdecydowana większość studentów, zarówno w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim, jak i w innych częściach kraju, twierdzi, że stałe miejsce pracy to ważna cecha przyszłego zatrudnienia (74% w województwach wielko-polskim i kujawsko-pomorskim oraz 82% w innych województwach). Sugeruje to silną preferencję dla pracy w charakterze pracownika w innej firmie. Tylko 32% respondentów w województwach wielkopolskim oraz kujawsko-pomorskim wska-zało, że ważne jest dla nich bycie swoim własnym szefem, co stanowi niewiele mniejszy odsetek niż w innych regionach (37%).






46

Rysunek 3.13. Ważne cechy przyszłego zatrudnienia

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

[%]

studium przypadku inne regiony

Praca

zagra

nicą

Możli

wośćprz

eprowadza

niabadań

studiu

mprz

ypadkuPraca

grupowa

sSam

ozatru

dnienie

(byc

iesa

mem

uso

biesz

efem

)

Udział w

proce

siedecy

zyjn

ym

Społecz

neuzn

anieTwoje

j pra

cy

Sprawdza

niesie

biew

różn

ych

dziedzin

ach

Nieduży

dysta

nspom

iędzy

domem

am

iejsc

empra

cy

Możli

wośćłą

czenia

pracy

zży

ciem

prywatn

ym

Robienie

czegoś

pozyty

wnegodla

społe

czeńst

wa

Możli

wośćre

alizacji

własn

ych

pomys

łów

Wys

okość

finanso

wegowyn

agrodze

nia

Zagwaranto

waniest

ałego

mie

jsca

pracy

n = 104 dla regionów będących przedmiotem studium przypadku; n = 76 dla pozostałych regionów

Źródło: OECD, Badanie ankietowe studentów uczelni w Polsce, 2013.

Motywacja do tworzenia biznesu

Własną działalność gospodarczą prowadzi 4% ankietowanych, a kolejne 7% planuje założenie własnej firmy, jednak mniej niż połowa z nich ma konkretne plany i dobrze przemyślane pomysły dotyczące etapów i czasu realizacji tych pomysłów.

Studenci wskazują na różnorodne źródła potencjalnych pomysłów na stworzenie własnego biznesu (rys. 3.14). Najważ-niejszym takim źródłem są zainteresowania (46% w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim oraz 35% w innych regionach) oraz rodzina (odpowiednio 30% i 33%). Uczelnie i badania akademickie nie znalazły się wśród opcji o znaczącej roli w tworzeniu pomysłów na własną firmę.






47

Rysunek 3.14. Źródła pomysłów na założenie własnej firmy

50

40

40

35

30

25

20

15

10

5

0

[%]

Badaniaakademickielub naukowe


Pomysłzaczerpnięty

od innychstudentów

Zajęciana uczelni

lub wykładowca

Znajomispoza

uczelni

Obecnalub poprzedniowykonywana

praca

Członkowierodziny

Pasjalub rozrywka



Opinie studentów na temat barier w zakładaniu własnej firmy

Na rysunku 3.15 przedstawiono bariery, które w opinii studentów stoją na drodze do własnej działalności gospodar-czej. Wielu z nich można uniknąć poprzez zapewnienie właściwego kształcenia przedsiębiorczości oraz uniwersyteckiego wsparcia dla zakładania własnej działalności gospodarczej.

Najczęściej wskazywaną przez ankietowanych przeszkodą był problem znalezienia kapitału na założenie własnej firmy. Wydaje się, że jest to stosunkowo mniejszy problem w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim, bowiem w tych regionach 74% osób udzieliło odpowiedzi „zgadzam się” lub „zdecydowanie się zgadzam” w stosunku do stwier-dzenia, że brak kapitału to bariera w rozpoczęciu działalności gospodarczej, podczas gdy ten sam rodzaj odpowiedzi w innych regionach udzieliło 91% studentów. Inne istotne przeszkody to brak pomysłu na biznes, brak dostępu do tech-nologii, bariery natury biurokratycznej oraz niewystarczająca wiedza technologiczna i brak dostatecznych umiejętności specjalistycznych w tym zakresie.






48

Rysunek 3.15. Bariery w założeniu własnej firmy

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

Brak m

ożliw

ości łą

czenia

pracy

aży

ciem

pryw

atnym


[%]

Pomysł

nabizn

es,któ

ryje

stnadal w

fazie

początk

owej

Niezd

olność

znale

zienia

odpowie

dnichw

spółza

łoży

cieli

Zbyt dużost

resu

Nieucz

ciwa

konkure

ncja

Aspira

cjeza

wodow

e, które

wyklu

czają

sam

ozatru

dnienie

Niezd

olność

znale

zienia

odpowie

dnichpra

cow

ników

Brak pow

ierz

chni biu

row

ych

napotrz

eby firm

y

Brak dost

ępudo

tech

nologii

Wyso

kiery

zyko

zało

żenia

wła

snej fir

my

Niezd

olność

dozb

udowania

bazyklie

ntów

Niedost

atecz

naw

iedza

tech

niczna

i umie

jętn

ości

Biuro

kraty

czne

przesz

kody w

zare

jest

row

aniuw

łasn

ejfi

rmy

Biuro

kraty

czne

przesz

kody w

dostępie

dow

sparc

ia

Brak pom

ysłuna

biznes

Brak ka

pitału

finanso

wego

zest

rony se

ktora

publiczn

ego



Doświadczenia studenckie związane z edukacją w zakresie przedsiębiorczości

Na rysunku 3.16 przedstawiono formy nauczania w zakresie przedsiębiorczości, z którymi spotkali się ankietowani oraz ocenę stopnia użyteczności i efektywności zajęć oraz ich bezpośrednie przełożenie na podjęcie decyzji dot. otwarcia włas-nej działalności gospodarczej. Znaczący odsetek respondentów uznał, że edukacja w zakresie przedsiębiorczości wywarła pozytywny wpływ na ich plany dotyczące założenia firmy, zwłaszcza w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomor-skim. Można to uznać za pozytywny rezultat, w zakresie w jakim edukacja w dziedzinie przedsiębiorczości pomaga stu-dentom w weryfikacji ich oczekiwań wobec zalet i wad prowadzenia własnej firmy, jak również przeszkód i szans, które napotykają. Wśród metod nauczania, które miały najbardziej pozytywny wpływ na wzrost zainteresowania założeniem działalności gospodarczej, znalazły się staże (na pozytywny wpływ wskazało 40% studentów w województwie wielkopol-skim i kujawsko-pomorskim oraz 35% w innych województwach), tradycyjne zajęcia (32% studentów w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim oraz 33% w innych województwach) oraz zajęcia z przedsiębiorcami, którzy mogli podzielić się swoimi doświadczeniami (30% studentów w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim oraz 27% w innych województwach).






49

Wszystkie przedmioty nauczane w ramach kształcenia przedsiębiorczości były postrzegane jako mające raczej pozytywny niż negatywny wpływ na zwiększenie wiedzy studentów, istotnej z punktu widzenia stworzenia własnej firmy (rys. 3.17). Temat, który został uznany za najważniejszy w tym kontekście, to komunikacja i negocjacje. 16% ankietowanych w woje-wództwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim oraz 27% w innych regionach wskazało, że zajęcia takie „znacznie” podniosły ich wiedzę. Branding i marketing to przedmiot najmniej efektywny dla studentów z regionów będących przed-miotem studium przypadku, gdyż tylko 7% wskazało, że dzięki temu przedmiotowi wzrosła ich wiedza. Jednocześnie jed-nak około połowa respondentów wskazała, że nie brało udziału w zajęciach dydaktycznych z zakresu przedsiębiorczości.

Rysunek 3.16. Metody kształcenia a zainteresowanie studentów założeniem własnej firmy

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

Symula

cjaw

zrost

ubizn

esow

ego


Symula

cjaro

zpocz

ęciabizn

esu

Symula

cjautrz

ymania

biznesu

Konkursna

najlepsz

y biznesp

lan

Wizy

tyw

firm

ach

Kontakto

wanie

studentó

wz prz

edsiębio

rcam

i

Wyko

rzyst

aniem

ediów

społe

cznośc

iow

ych

Spotkania

z przedsię

biorc

ami,

którz

y

Tradyc

yjne

zaję

cia

Staże

/pra

ktyki w

firm

ach

dzielą

sięsw

oimi dośw

iadcz

eniam

i

[%]

n = 76 dla regionów będących przedmiotem studium przypadku; n = 48 dla innych regionów







50

Rysunek 3.17. Tematy zajęć, które w znacznym stopniu podniosły wiedzę studentów w zakresie zakładania własnej firmy

30

25

20

15

10

5

0

Brandin

g i mark

eting


Strate

giczne za

rządza

nie p

rzedsię

biors

twem

Podatki,

rach

unkow

ość, a

udyt

Zarządza

nie in

nowacja

mi

Zarządza

nie p

ersonele

m i o

rganiza

cjąpra

cy w

firm

ie

Finanse

firm

y

Kwest

ie p

raw

ne

Komunika

cja i n

egocjacje

[%]



Opinie studentów na temat wsparcia przedsiębiorczości przez szkoły wyższe

Rysunek 3.18 pokazuje źródła doradztwa i wsparcia zapewnianego przez uczelnie, które zostały wykorzystane przez stu-dentów rozważających rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Najczęściej stosowanym źródłem w wojewódz-twach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim było biuro karier. Natomiast niewielu ankietowanych studentów skorzystało z innych form wsparcia, takich jak grupy studenckie (7%), pomoc wykładowców (7%) lub inkubatory przedsiębiorczości/biznesu (3%). Studenci w innych regionach dużo częściej korzystali ze wsparcia oferowanego przez wykładowców (32%), biur karier (29%) i kół studenckich (26%).






51

Rysunek 3.18. Doradztwo w zakresie przedsiębiorczości, skierowane do młodych przedsiębiorców, oferowane przez uczelnie wyższe

40

35

30

25

20

15

10

5

0

Centrum

transfe

ru te

chnolo

gii


[%]

Inkubato

r prz

edsiębio

rczo

ści/b

iznesu

Wykła

dowca

Grupa st

udencka

Biuro

karie

r



Na rysunku 3.19 wskazano usługi wsparcia dla zakładania własnej firmy oferowane przez szkoły wyższe oraz odsetek studentów, którzy uznali je za pomocne. Około połowa spośród ankietowanych zainteresowanych rozpoczęciem własnej działalności gospodarczej uznała te usługi za pomocne lub bardzo pomocne. Za najbardziej korzystne uznali te związane z pomocą przy aplikowaniu o finansowanie ze środków publicznych, pisaniu biznesplanu i dostęp do infrastruktury.

Chociaż usługi wsparcia zostały ogólnie podobnie ocenione zarówno przez studentów z województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego, jak i z innych części kraju, pewne różnice jednak się uwypuklają. Więcej respondentów spoza Wielkopolski i kujawsko-pomorskiego pozytywnie oceniło wsparcie dotyczące kwestii patentowych (43% i 28%), pomoc w przygotowywaniu do konkursów biznesowych (53% i 44%), skierowanie do pozauniwersyteckich organizacji wsparcia (53% i 45%) oraz mentoring biznesowy (45% i 38%).

Respondenci krytycznie jednak odnieśli się do jakości oferowanych usług wsparcia. Tylko 3% z nich oceniło poziom usług jako „bardzo dobry”, a 14% stwierdziło, że jest on „wystarczający”. Rysunek 3.20 prezentuje rodzaje usług, które stu-denci ocenili jako wymagające poprawy. Respondenci z województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego wskazali na konieczność poprawy pomocy w zakresie uczestnictwa w konkursach na pomysł na biznes (44%), przy pozyskiwaniu wsparcia ze środków publicznych (39%) oraz większego wsparcia finansowego ze strony uczelni (38%).






52

Rysunek 3.19. Odsetek studentów, którzy uznają usługi wsparcia w zakresie zakładania własnej firmy za pomocne lub bardzo pomocne

70

60

50

40

30

20

10

0

Pomoc w

spra

wach

pate

ntow

ych


[%]

Wsp

arcie

dla

istn

ieją

cej ju

ż nowej fir

my

Pomoc w

znale

zieniu

wsp

ółzało

życie

li firm

y

Przeka

zanie

prz

ez ucz

elnię

środkó

w fi

nansow

ych

Mento

ring z

zakre

su b

iznesu

Kontakty

do in

west

orów

Pomoc w

prz

ygoto

waniu

się

do udzia

łu

Przekie

row

anie d

o poza

uniwers

yteck

ich

Dostęp d

o sieci

osób, k

tóre

zało

żyły w

łasn

y bizn

es

Ułatw

ienie

dost

ępu do w

yników

różn

ych b

adań

Dostęp d

o obie

któw

i labora

torió

w

Pomoc w

prz

ygoto

waniu

bizn

espla

nu

Pomoc p

rzy p

oszukiw

aniuźr

ódeł finanso

wania

na uru

chom

ienie

dzia

łaln

ości g

ospodarc

zej

w ko

nkursie

pom

ysłów

na w

łasn

y bizn

es

pomysłu

bizn

esow

ego

organiza

cji w

sparc

ia



Rysunek 3.20. Usługi, które w opinii studentów wymagają poprawy

50

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

Pomoc w

spra

wach

pate

ntow

ych


[%]

Przekie

row

anie d

o poza

uniwers

yteck

ich

Ułatw

ienie

dost

ępu do w

yników

różn

ych b

adań

Pomoc w

prz

ygoto

waniu

bizn

espla

nu

Kontakt z

prz

edsiębio

rcam

i

Pomoc w

znale

zieniu

pote

ncjaln

ych

Kontakty

do in

west

orów

Dostęp d

o sieci

osób, k

tóre

zało

żyły w

łasn

y bizn

es

Wsp

arcie

dla

istn

ieją

cej ju

ż nowej fir

my

Dostęp d

o obie

któw

i labora

torió

w

Przeka

zanie

prz

ez ucz

elnię

środkó

w fi

nansow

ych

Pomoc p

rzy p

oszukiw

aniuźr

ódeł finanso

wania

Pomoc w

prz

ygoto

waniu

się

do udzia

łu

w ko

nkursie

pom

ysłów

na w

łasn

y bizn

es

organiza

cji w

sparc

ia

pomysłu

bizn

esow

ego

wsp

ółzało

życie

li firm

y








53

Studenci z regionów objętych studium przypadku, którzy wzięli udział w ankiecie, często nie wiedzieli, czy projekt, w któ-rym uczestniczą jest finansowany z Europejskiego Funduszy Społecznego (EFS) (38%) (rys. 3.12). Wśród pozostałych osób z tych regionów, 35% wskazało, że uczestniczyło w projekcie finansowanym z EFS i 27%, że nie uczestniczyło w takim pro-jekcie. W pozostałych województwach podobny odsetek studentów uczestniczących w badaniu ankietowym stwierdził, że uczestniczyli oni w projekcie z zakresu przedsiębiorczości finansowanym ze środków EFS (36%), ale częściej wskazywali, że w takim projekcie nie uczestniczyli, niż ci studiujący w regionach objętych studium przypadku (46%).

Rysunek 3.21. Uczestnictwo studentów w projektach z dziedziny przedsiębiorczości współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

Studium przypadku Pozostałe regiony

Tak Nie Nie wiem Tak Nie Nie wiem

50

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

[%]



Rysunek 3.22. Możliwa poprawa dla projektów finansowanych ze środków EFS

Studium przypadku Inneregiony

Zwiększeniefunduszy

dla uczelni

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

[%]


na wsparciedla firm

Zwiększeniewiedzy

na tematprojektów EFS


dla uczelni


na wsparciedla firm

Zwiększeniewiedzy

na tematprojektów EFS








54

Wszyscy respondenci stwierdzili, że finansowanie z EFS przynosi korzyści dla ich wykształcenia, jednak zdecydowana więk-szość z nich wskazała, że należy zwiększyć świadomość studentów na temat projektów EFS w zakresie przedsiębiorczości (82% w województwach objętych badaniem studium przypadku i 93% w pozostałych) (rys. 3.22). Studenci ankietowani w pozostałych regionach dużo częściej sugerowali konieczność podniesienia finansowania dla uczelni (86%) i w zakresie wsparcia dla zakładania własnej działalności gospodarczej (71%). Jest to prawie dwa razy więcej niż w dwóch głównych regionach (46% i 41%). Dla tak dużych zaobserwowanych różnic trudno jest znaleźć wyjaśnienie, tym bardziej, że autorzy badania zakładali podobieństwo wyników w obu grupach respondentów.

3.3. Wnioski

Ankiety, przeprowadzone wśród władz uczelni i studentów, dostarczają informacji na temat podstaw kształcenia i wspar-cia w zakresie przedsiębiorczości oferowanego w szkołach wyższych w Polsce. Ponadto, wskazują kierunki przyszłych dzia-łań, które pomogłyby uzupełnić luki i podnieść jakość wsparcia dla absolwentów w zakresie przedsiębiorczości. Istotnym wnioskiem jest także fakt, że wciąż jeszcze świadomość władz uczelni, dotycząca potrzeby kształcenia studentów w zakre-sie przedsiębiorczości, jest dość niska. Świadczy o tym chociażby niski odsetek osób zarządzających szkołami wyższymi, które w ogóle zdecydowały się na udział w ankiecie.

Z pewnością można stwierdzić, że kształcenie w zakresie przedsiębiorczości i wsparcie dla zakładania własnych firm w swym obecnym kształcie w Polsce ma pewne mocne strony, które mogą stanowić fundament dla dalszych działań. Przedsiębiorczość uznaje się za cel strategiczny na większości uczelni, które odpowiedziały na ankietę, a kształcenie w tej dziedzinie oferowane jest praktycznie na wszystkich uczelniach, w ramach szerokiego wachlarza wydziałów. Chociaż nie-wielu jest wykładowców stricte ds. nauki o przedsiębiorczości, przedsiębiorcze postawy i doświadczenie w tym zakresie brane są pod uwagę podczas rekrutacji nowych pracowników. Co więcej, w nauczanie przedsiębiorczości często angażuje się specjalistów-praktyków.

W tej chwili należy przede wszystkim podkreślić potrzebę uzupełnienia luk i poprawy jakości uniwersyteckiego kształcenia w zakresie przedsiębiorczości oraz wsparcia dla zakładania nowych firm. Z odpowiedzi ankietowanych wyłaniają się dwie priorytetowe kwestie: pogłębienie kształcenia w zakresie przedsiębiorczości i podniesienie jego jakości oraz zapewnienie większej ilości uzupełniających usług wsparcia dla nowych firm, szczególnie zaś ułatwienie dostępu do finansowania dzia-łalności gospodarczej.

Edukacja akademicka w zakresie przedsiębiorczości jest coraz bardziej popularna, jednak wciąż korzysta z niej zbyt mało osób, a ponadto pewne jej obszary wymagają zintensyfikowania działań. Studenci wskazują, że poruszane tematy mają pozytywny wpływ na ich wiedzę i umiejętności, jednak według połowy z nich niektóre tematy są pomijane na zajęciach, co sugeruje, że kształcenie przedsiębiorczości nie uwzględnia szerokiego zakresu tematów związanych z zakładaniem działalności gospodarczej i jej rozwijaniem. Zakres treści edukacyjnych w dziedzinie przedsiębiorczości wymaga zatem poszerzenia, co najmniej na potrzeby tych osób, które faktycznie interesują się tym zagadnieniem. Po części oznacza to zwiększenie liczby godzin zajęć, po części zaś wykorzystanie nowych, odpowiednio dostosowanych metod nauczania. Wydaje się także, że istnieje potrzeba wprowadzenia edukacji w dziedzinie przedsiębiorczości na dalszych etapach eduka-cji (tzn. na studiach magisterskich i doktoranckich).

W ankiecie wskazano kilka pomysłów, które można wykorzystać w tym celu. W pewnym zakresie należy zwiększyć rolę sektora biznesu, poprzez zaangażowanie lokalnych przedsiębiorców oraz absolwentów uczelni, którzy założyli własne firmy, w opracowanie treści zajęć oraz w roli prowadzących, gości dzielących się własnymi doświadczeniami, czy osób otwierających dostęp do sieci kontaktów i zasobów. Można także wprowadzić więcej szkoleń dla prowadzących zajęcia z przedsiębiorczości. W niektórych szkołach wyższych można zwiększyć dostępność informacji na temat uniwersyteckiego wsparcia przedsiębiorczości oraz praktycznych aspektów przedsiębiorczości na uczelnianych stronach internetowych.






55

Kolejnym priorytetem jest zwiększenie dostępności środków finansowych oraz zasobów technicznych i infrastruktural-nych dla tych, którzy są gotowi do założenia działalności gospodarczej. W tym zakresie należy skupić się na zapewnieniu usług, które wspomogą studentów w pokonywaniu przeszkód stojących na drodze do stworzenia własnej firmy: środków finansowych na rozpoczęcie działalności gospodarczej, źródeł pomysłów na biznes, pomocy związanej z poruszaniem się wśród przepisów i urzędowych wymagań, rozwojem wiedzy i umiejętności technicznych oraz zarządzaniem ryzykiem. Jako największą barierę w zakładaniu własnej firmy studenci wskazali dostęp do finansowania, a na tym właśnie polu uczelnie zupełnie nie są aktywne. Należy zatem wzmocnić współpracę partnerską z inwestorami i sektorem finansowym i w dal-szym ciągu ją rozwijać, aby pomóc studentom uzyskać dostęp do finansowania. Działania, które mogą odnieść skutek, to na przykład konkursy biznesowe sponsorowane przez sektor prywatny, w których najlepsze pomysły wyróżniane są nagrodami pieniężnymi czy organizacja spotkań, podczas których studenci-przedsiębiorcy mogą nawiązać kontakt z inwe-storami, zainteresować ich swoim pomysłem i zdobyć fundusze.

Wiele z innych usług wsparcia oferowanych jest w inkubatorach biznesu czy centrach przedsiębiorczości. Podczas, gdy niemal wszystkie uczelnie zadeklarowały posiadanie inkubatora czy centrum przedsiębiorczości, prawie trzy czwarte stu-dentów stwierdziło, że nie korzystają z tych usług lub nie mają do nich dostępu. Sugeruje to problem z dostępnością, który może być związany z wiedzą na temat tych działań lub ograniczonymi możliwościami wsparcia tych instytucji. Należy zauważyć, że usługi tego typu są drogie i nie jest możliwe zaoferowanie ich wszystkim studentom. Istnieją jednak przykłady potwierdzające, że są one dostępne dla grupy studentów najbardziej zmotywowanych i zdolnych do stworzenia firmy, oraz których projekty biznesowe są najbardziej zorientowane na wzrost i rozwój.

Ponadto, należałoby w większym stopniu powiązać potencjał przedsiębiorczości absolwenckiej z komercjalizacją wyników badań naukowych, na przykład poprzez zachęcanie zespołów zajmujących się wsparciem dla zakładania nowych firm do angażowania badaczy, wykładowców i studentów. Jeśli udałoby się do tego doprowadzić, pomogłoby to w osiągnięciu podwójnego celu: promowania komercjalizacji badań naukowych z jednej strony, a z drugiej zapewniania doradztwa i wsparcia dla studentów tworzących własne firmy.




Rozdział 4: Strategie dla realizacji przedsiębiorczości akademickiej

56


4.1. Kluczowe kwestie związane z realizacją idei przedsiębiorczości akademickiej

Przedsiębiorczość akademicka stawia sobie za cel promowanie kultury przedsiębiorczości na uczelni i wśród szerszej spo-łeczności akademickiej. Przedsiębiorczości często nie wyróżnia się jako konkretnej, oddzielnej dyscypliny, ale raczej przenika ona wszelkie działania uczelni. W tym należy uwzględnić zajęcia na studiach pierwszego i drugiego stopnia, podczas któ-rych studenci mogą uczyć się przedsiębiorczości zarówno w aspekcie teoretycznym, jak i praktycznym. Za zajęcia te często oferowane są punkty ECTS (jedno z rozwiązań) i obejmują one przykładowo tematy dotyczące przedsiębiorczości oraz tworzenia nowej firmy, prawnych warunków jej działania, rozwoju biznesu czy finansowania nowych firm.

Ponadto, uczelnie kierujące się przedsiębiorczością akademicką oferują bardziej ukierunkowane szkolenia dla osób, które chciałyby założyć nową lub rozwinąć istniejącą już firmę. Realizowane działania obejmują między innymi inkubatory i pro-gramy wspierające rozwój przedsiębiorczości. Szkolenia zazwyczaj mają charakter praktyczny i nie można za nie zdobyć punktów ECTS.

Istotne jest także, aby przedsiębiorczość była uwzględniana w badaniach naukowych czy działalności promującej i upo-wszechniającej naukę. Uwzględnia to przedsiębiorczość pojmowaną jako dyscyplinę naukową oraz jako sposób działania szkoły wyższej, przykładowo w formie współpracy z sektorem prywatnym.

Aby skutecznie wdrożyć takie działania, promować kulturę przedsiębiorczości na uczelniach oraz rozwijać się jako instytu-cja działająca w sposób „przedsiębiorczy” i wspierająca przedsiębiorcze działania wykładowców oraz studentów, uczelnie muszą opracować strategie określające priorytety i koordynować działania. Działania w ramach przedsiębiorczości akade-mickiej prowadzone są równolegle i uzupełniają się nawzajem. Przykładowo, różnorodne zajęcia z przedsiębiorczości będą mieć pozytywny wpływ na zakładanie nowych firm, co przełoży się na dalszy rozwój kultury przedsiębiorczości. Z kolei budowanie relacji z sektorem prywatnym może pomóc w angażowaniu przedsiębiorców w działalność dydaktyczną. Mogą oni mieć wartościowy wkład w zajęcia, prowadząc wykłady i prezentując realne przykłady.

4.2. Prezentacja i analiza wyników

Działania na poziomie krajowym

W Polsce działa kilka ogólnokrajowych inicjatyw wspierających przedsiębiorczość i innowacyjność w całym kraju, ale także kilka takich, które szczególnie skupiają się na przedsiębiorczości akademickiej. Ma to duże znaczenie, szczególnie w kon-tekście zakładania nowych firm, kwestii patentowych czy zewnętrznych usług konsultacyjnych (por. Klofsten i Jones-Evans, 2000).





57

Na poziomie krajowym wyróżnić można kilka projektów pod auspicjami Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, mają-cych na celu zachęcanie kadry akademickiej i doktorantów do zakładania nowych firm i komercjalizacji wyników badań. Jednym z nich jest program „Top 500 Innovators”, w ramach którego dla 500 polskich naukowców organizowane są wizyty studyjne na cenionych uczelniach zagranicznych. Państwo pokrywa koszty podróży, pobytu i ubezpieczenia. Kolej-nym przykładem jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości wspomagająca rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce. Pośród działań Agencji wspierających przedsiębiorczość, a współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, wymienić można szkolenia i działania edukacyjne, jak również finansowanie szerokiego spektrum działalności gospodar-czych.

Bez względu na wspomniane działania, brak jest obecnie ogólnokrajowej strategii dotyczącej przedsiębiorczości, na któ-rej szkoły wyższe mogłyby opierać swe działania. Przedsiębiorczość postrzegana jest przez wszystkich interesariuszy jako szeroka koncepcja, istotna z punktu widzenia indywidualnej ścieżki rozwoju. Władze uczelni poddawane są dużej presji, aby rozpowszechniać ideę przedsiębiorczości w ramach wszystkich swoich działań, jednak jej zaszczepienie i wdrożenie wewnątrz uczelni wciąż napotyka na trudności.

Większość polskich uczelni charakteryzuje się nastawieniem dydaktycznym. Jednocześnie powiązania pomiędzy środowi-skiem akademickim i społeczeństwem postrzegane są jako ważne i można wskazać kilka przykładów formalnej oraz nie-formalnej współpracy uczelni z sektorem biznesu. Brakuje jednak wyraźnego systemu zachęt ukierunkowanego na ogólne promowanie przedsiębiorczych zachowań. Zamiast tego wciąż obecne są tradycyjne systemy zachęt, w których nagra-dzane są wyniki badań i nauczania. Ponadto, obecnie nie istnieje jasna strategia dotycząca tego, w jaki sposób uczelnie powinny podchodzić do kwestii praw własności intelektualnej. W tej chwili szkoły wyższe są odpowiedzialne za opracowa-nie własnych zasad i procedur w zakresie tych praw, jednakże z sześciu wizytowanych uczelni tylko Politechnika Poznańska, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu takie zasady posiadają.

Przywództwo (leadership) i zarządzanie (governance) na uczelni

Wśród uczelni powszechnie zwraca się uwagę na znaczenie wspierania przedsiębiorczości oraz ukryty w niej potencjał tworzenia nowych wartości – zarówno dla samej uczelni, jak i dla całego społeczeństwa. W związku z tym, uczelnie na swój własny sposób angażują się w kilka interesujących i dobrze funkcjonujących projektów wspierania przedsiębiorczości. Inicjatywy oddolne, tworzone przez studentów i wykładowców, zdobywają uznanie, a kierownictwo uczelni zachęca do tworzenia i wspiera je, oferując na przykład zasoby niezbędne do ich rozwoju. Kadra zarządzająca szkół wyższych odgrywa istotną rolę także w rozpowszechnianiu pomysłów i projektów zarówno na samej uczelni, jak i wśród środowiska około-akademickiego.

Pomimo tych trwających działań, nie wszystkie objęte badaniem szkoły wyższe uwzględniają w swych strategiach w sposób wyraźny i jednoznaczny kwestię przedsiębiorczości. W województwie kujawsko-pomorskim Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy w swojej strategii na lata 2011-2020 podkreśla znaczenie współpracy z regionalnym sektorem prywatnym, wspierania inkubatorów biznesu, parków technologicznych i klastrów przemysłowych, jak również uwzględ-nienie przedsiębiorczości w programach nauczania. Z kolei Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy w swoim statucie (2012 r.) zawarł cel promowania oraz upowszechniania przedsiębiorczości i innowacyjności wśród studentów i kadry akademickiej. Także w Wielkopolsce Politechnika Poznańska w swojej strategii do roku 2020 zawarła cel wspie-rania środowiska, w którym rozwijać by się mogła studencka przedsiębiorczość, zaś Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu podkreśla w swojej strategii na lata 2009-2019 zamiar kształcenia przedsiębiorczych absolwentów i wspiera-nia przedsiębiorczości akademickiej.

Jak podkreślono powyżej, w wielu przypadkach przedsiębiorczość postrzega się jako sposób na promocję i upowszechnia-nie nauki, choć jest ona także widziana jako istotne działanie przyciągające zewnętrzne finansowanie.





58

Pomimo wszystko przedsiębiorczość nie jest integralną częścią środowiska akademickiego jako całości. Nie istnieją przykła-dowo stanowiska naukowe związane z przedsiębiorczością jako dyscypliną naukową. Stwarza to ryzyko, że ukierunkowane na przedsiębiorczość badania, jak również wewnętrznie opracowywane zajęcia z przedsiębiorczości będą nieobecne. Co więcej, brak wykładowcy wyższego stopnia w tej dziedzinie może utrudnić maksymalizację pełnego potencjału relacji ze środowiskiem zewnętrznym, co jest kluczowe dla rozwoju praktycznej wiedzy i nauczania przedsiębiorczości. Istnieje także zagrożenie, że zewnętrzni interesariusze skupieni na wsparciu dla przedsiębiorczości, nie będą mieli na uczelni partnera do współpracy, który specjalizowałby się w tej dziedzinie. Aby temu zapobiec, uczelnia musi posiadać wystarczającą liczbę wykładowców teoretyków i praktyków zajmujących się wspólnie zarówno teorią, jak i praktyką innowacyjności oraz przed-siębiorczości. Znaczna część z nich powinna odgrywać podwójną rolę – działać po „akademickiej” i „biznesowej stronie” uczelni, jak również na uczelni i w różnych organizacjach w społeczeństwie.

Jednym z powodów takiej sytuacji może być brak wewnętrznej zgody co do tego, czym tak naprawdę jest przedsię-biorczość. Przykładowo, niektóre uczelnie i związani z nimi interesariusze widzą w przedsiębiorczości proces zakładania nowych firm, podczas gdy dla innych pojęcie to ma szersze znaczenie konstruowane w kontekście umiejętności i zatrud-nialności. Niewiele z nich postrzega przedsiębiorczość jako zachowanie ludzkie, które można zaszczepić w całej instytucji uniwersytetu. Brak wspólnej definicji pojęcia przedsiębiorczości stanowi barierę w dalszym rozwoju wsparcia dla przedsię-biorczości w ramach szkół wyższych, bowiem różnice w podejściu mogłyby skutkować rozbieżnością działań i dążeniem do różnych celów. W rezultacie, działania związane z przedsiębiorczością to nierzadko odosobnione inicjatywy, które nie są w stanie wykorzystać swego potencjału, ponieważ dana uczelnia nie może w pełni skorzystać z powstających idei i inicja-tyw. Rozwiązaniem tego problemu mogłoby być wsparcie z EFS na działania szkolące władze uczelni i kadrę zarządzającą, co pozwoliłoby szkołom wyższym na stworzenie własnej wizji przedsiębiorczości oraz możliwości jej rozwoju na uczelni.

Uniwersytety cechuje duża swoboda działania, dzięki czemu mogą opracować własny program przedsiębiorczości, który odpowiadałby ich konkretnej sytuacji i kontekstowi, w jakim funkcjonują. Mają możliwość zmiany działań poprzez inicjo-wanie nowych programów badań, nauczania i przedsiębiorczości, aby wykorzystać pojawiające się szanse oraz zlikwido-wać starsze programy w momencie, gdy tracą one na znaczeniu.

Wydziały uczelni także dysponują sporą autonomią. Istnieje wiele programów i inicjatyw prowadzonych wspólnie z organi-zacjami zewnętrznymi, ukierunkowanych na promowanie przedsiębiorczości. Są to przykładowo inkubatory przedsiębior-czości czy parki naukowe. Jednakże wiele z tych projektów wydaje się być na etapie roboczym, a kierownictwo uczelni, nie zawsze ma świadomość istnienia tego typu inicjatyw, które dzieją się na terenie danej szkoły wyższej.

Uczelnie jeszcze nie podejmują wyraźnej przewodniej roli w rozwoju regionalnym. Jest to stracona szansa zarówno dla uczelni, jak i regionu. Ze strony wielu wykładowców, ale też i interesariuszy, dało się słyszeć opinie, że szkoły wyższe mogą być znaczącym podmiotem i siłą napędową przedsiębiorczości w regionie. Wiele uczelni nie uczestniczy aktywnie w pro-cesie planowania strategicznego dla danego regionu. Zamiast tego, wciąż są one postrzegane jako „zamknięte twierdze”, które pozostają zwrócone ku nauce i badaniom i wciąż jeszcze muszą uwolnić swój pełen potencjał, aby móc przynosić korzyści społeczeństwu.

Należy jednak podkreślić, że wszyscy interesariusze akceptują trwające działania w zakresie przedsiębiorczości na uczel-niach i pozytywnie oceniają ich wysiłki. Choć wiele z nich ma stosunkowo niewielką skalę, uczelnie często odgrywają kluczową rolę w ich wdrażaniu. Interesariusze dostrzegają potencjał, który może zaowocować tworzeniem firm, zwiększe-niem liczby patentów czy tworzeniem potencjalnych miejsc pracy.





59

Możliwości organizacyjne, potencjał kadrowy i systemy zachęt

Pomimo tego, że istnieją możliwości finansowania różnych projektów związanych z przedsiębiorczością ze środków kra-jowych (i unijnych), niemal wszystkie uczelnie i wszyscy interesariusze uznają kwestię wielkości i zakres czasowy finanso-wania z funduszy UE za główny problem. Zależność od finansowania zewnętrznego jest duża i często wskazywano, że środki finansowe nie wystarczają na podjęcie działań, które miałyby znaczenie, a także, że finansowanie jest zbyt skoncen-trowane na projektach krótkoterminowych. W związku z tym, trudno jest uruchomić i rozwinąć długoterminowe, trwałe projekty na rzecz przedsiębiorczości, ponieważ początkowy poziom uczestnictwa nie uzasadnia kosztów, a na rozwinięcie trwalszej formy tych programów potrzeba czasu.

Żadna z badanych szkół wyższych nie posiada stanowiska akademickiego w dziedzinie przedsiębiorczości, co jest często spotykane na europejskich uczelniach, które w swych działaniach kierują się przedsiębiorczością akademicką, a także brak jest grup badawczych, których działania systematycznie koncentrowałyby się na zagadnieniu przedsiębiorczości. Istniejące zespoły badaczy skupiają się na powiązanych problemach, takich jak ekonomika i zarządzanie biznesem, i wskazywano, że w domyśle dziedziny te uwzględniają także przedsiębiorczość. Jednocześnie jednak brak jest przykładów, które demonstro-wałyby, że takie badania mają miejsce. Obecność badaczy zainteresowanych przedsiębiorczością zapewniłaby uczelniom możliwości dydaktyczne, a zarazem ważne powiązania pomiędzy teorią i praktyką, które mają tu kluczowe znaczenie. Pomimo to, na wielu z wizytowanych uczelni studenci mogą uczestniczyć w wielu zajęciach dotyczących przedsiębiorczo-ści. Są one prowadzone we współpracy z zewnętrznymi organizacjami, takimi jak inkubatory czy inne organizacje wspar-cia, a czasami nawet prowadzenie tych zajęć jest w pełni zlecane instytucjom zewnętrznym.

Na polskich uczelniach brakuje systemu zachęt, który wspierałby promowanie przedsiębiorczości. Obecnie stosowany system przyjmuje klasyczną postać przyznawania punktów za efekty badań (np. publikacje lub cytowania) oraz za jakość dydaktyki. Tworzenie wspólnych projektów z biznesem ocenia się pozytywnie, jednak w praktyce takie działania mają niewielki wpływ na rozwój kariery naukowej. System zachęt skupia się na nagradzaniu efektów związanych z badaniami i nauczaniem, a nie zachęca naukowców do nawiązywania partnerstw z pozaakademickimi podmiotami, składania wnio-sków patentowych czy komercjalizacji wyników badań. W rezultacie powstaje ryzyko utraty potencjału zyskownego efektu synergii pomiędzy działalnością badawczą, dydaktyczną i partnerstwami zewnętrznymi, które razem stanowią atrybuty pracy nowoczesnego naukowca. Zawężając zakres zadań naukowych i struktury nagród, uczelnie nie wykorzystują w pełni korzyści tkwiących w potencjale zasobów ludzkich.

Nawiązywanie relacji celem wymiany wiedzy

W szkołach wyższych można wskazać wiele dobrych przykładów partnerstw z pozaakademickimi podmiotami oraz pozy-tywnych relacji z interesariuszami, którzy uważani są nie tylko za podmioty dysponujące środkami, z których może skorzy-stać uczelnia, ale przede wszystkim za wartościowych członków wspólnoty akademickiej. Ten związek wydaje się być jedną ze wzajemnych korzyści opartych na zaufaniu i zasadzie wzajemności.

Wiele uczelni demonstruje aktywne zaangażowanie we współpracę i rozwijanie relacji z różnymi interesariuszami w sek-torze prywatnym i publicznym. Partnerzy ci są głównie zlokalizowani na obszarze lokalnym, co jest ważnym czynnikiem napędzającym interdyscyplinarne badania na uczelniach. Pomimo to, wciąż jeszcze istnieje potrzeba zwiększenia liczby i skali projektów interdyscyplinarnych podejmowanych przez szkoły wyższe. W tego typu projektach bowiem częściej osiąga się wyniki, które mogą zostać skomercjalizowane. Prowadzonych jest także kilka projektów współpracy z ogólno-krajowymi i międzynarodowymi podmiotami, takimi jaki banki czy większymi firmami działające w oparciu o technologie. Tego typu międzynarodowa współpraca to przykład dobrej praktyki pokazujący, że międzynarodowe partnerstwa mogą obejmować szereg działań, których oś stanowi właśnie przedsiębiorczość.





60

Szkoły wyższe dostrzegają również znaczenie absolwentów i wskazują, że mogą oni pełnić rolę ambasadora uczelni oraz mogą być potencjalnymi partnerami w ramach współpracy nauki i biznesu. Niektóre uczelnie mają dość dobrze opra-cowane metody utrzymywania kontaktów z absolwentami, szczególnie środowiska akademickie z Poznania. Biorąc pod uwagę niedawne wdrożenie wytycznych dotyczących „śledzenia” losów absolwentów, należy się spodziewać, że w nad-chodzących latach stosunki między uczelnią i jej absolwentami ulegną zacieśnieniu.

Organizacja partnerstw z interesariuszami ma charakter raczej zdecentralizowany i jest prowadzona lokalnie w ramach uczelni. Przykładowo, dziekani na wielu uczelniach korzystają ze wsparcia komitetu doradczego, w którym uczestniczą interesariusze. Poszczególne zespoły badawcze często mają własne sieci partnerów pozaakademickich – głównie w sekto-rze przemysłowym – szczególnie w ramach wydziałów i instytutów technicznych. Partnerzy zewnętrzni to nie tylko aktywni uczestnicy projektów badawczych, ale często także osoby prowadzące gościnne wykłady.

Większość uczelni dość aktywnie współpracuje z interesariuszami nad projektami związanymi z przedsiębiorczością. Można wskazać na kilka przykładów dobrze funkcjonujących partnerstw – w szczególności w Poznaniu – mających na celu wspieranie osób, które mają pomysły i chcą zakładać firmy lub badaczy, którzy mają zamiar komercjalizować wyniki swoich badań. Wiele z tych inicjatyw charakteryzuje wysoki standard, którzy przekłada się na dobrą jakość wsparcia.

Rozwój w charakterze instytucji międzynarodowej

Szkoły wyższe w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim ogólnie nie uwzględniają kwestii charakteru między-narodowego, jako kluczowej części swoich strategii rozwoju przedsiębiorczości, chociaż prowadzą kilka międzynarodo-wych partnerstw zarówno z podmiotami z Unii Europejskiej, jak i na arenie globalnej. Jak wspomniano wcześniej, niektóre z nich obejmują element „przedsiębiorczości”, jednak w ogólnym ujęciu mają one szerszy zakres związany z badaniami naukowymi, innowacyjnością i rozwojem technologii. Przykładowo, Uniwersytet Mikołaja Kopernika opracowuje techno-logie wraz z firmą Fujitsu oraz w ramach projektu inLAB, łączącego działalność badawczą uczelni z sektorem prywatnym. Więcej informacji na ten temat w ramce 4.1.

Ramka 4.1. inLAB – Innowacyjne laboratorium współpracy nauki i biznesu

inLAB to projekt zwiększający powiązania uniwersytetu z biznesem, ułatwiający kontakty między naukowcami a przedsię-biorcami oraz wspierający komercjalizację badań. Prowadzony jest na dwóch uczelniach: Uniwersytecie Mikołaja Kopernika i yższej Szkole Gospodarki w Bydgoszczy i ma na celu pomoc swoim klientom we wdrażaniu wyników badań prowadzonych na uczelniach. Ponadto, ułatwia opracowywanie nowych rozwiązań, współpracując z klientami nad jasnym sygnalizowaniem potrzeb. Projekt inLAB prowadzony jest przez zespoły badawcze (naukowców) i w dużym stopniu finansowany jest ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, w ramach Priorytetu VIII, pod nadzorem Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Ze względu na finansowanie ze środków publicznych projekt jest znacznie bardziej atrakcyjny dla sektora prywatnego, który nie musi finansować działań. W projekt zaangażowani są także studenci, nie tylko w działalność badawczą, ale także we współpracę z klientami. Jest to szansa na praktyczne sprawdzenie, w jaki sposób wprowadzić pomysły na rynek.

Podmioty wspierające przedsiębiorczość (np. inkubatory, centra szkoleniowe czy urzędy patentowe), wydają się mieć sze-roką wiedzę na temat obecnych działań na arenie międzynarodowej w zakresie edukacji, szkoleń i innych form wsparcia przedsiębiorczości. Istnieje także szeroka świadomość dobrych praktyk stosowanych w różnych krajach. Wydaje się jednak, że przyjęty sposób działania jest raczej nieformalny, jako że nie ma dobrze zorganizowanej wymiany, w rozumieniu mobil-ności personelu, wspólnych projektów czy rozwoju dedykowanych przedsiębiorczości sieci.





61

Pomiar oddziaływania

Na poziomie szkół wyższych brakuje wyraźnie zdefiniowanych mierników powodzenia trwających działań związanych z przedsiębiorczością. Takie pomiary wykorzystuje się jedynie w przypadku oceny programów lub projektów, które z zało-żenia taką ocenę stosują, i często są to najprostsze wskaźniki, takie jak liczba uczestników czy liczba firm założonych w ramach tych programów. Natomiast nie stosuje się badań podłużnych i metod o charakterze bardziej jakościowym do badania efektów wsparcia przedsiębiorczości w perspektywie długookresowej.

Nie ma też istotnych wskaźników zaprojektowanych, aby mierzyć wyniki działań ukierunkowanych na przedsiębiorczość. Kierownictwo uniwersytetu nie dysponuje tym samym instrumentami kontroli, które można wykorzystać w dążeniu do realizacji przedsiębiorczości akademickiej. Potrzebne są nowe wskaźniki jakościowe i ilościowe, które brałyby pod uwagę proces rozwoju, jak również wkład i efekty, jakie uczelnia tworzy w lokalnym i regionalnym otoczeniu. W związku z tym potrzebne są pośrednie wskaźniki skupiające się na jakości zaangażowania i komunikacji z interesariuszami, jak również ewaluacja formatywna i sumatywna zamiarów i wyników.

4.3. Zalecenia

Korzystając z wyników badań opisanych we wcześniejszych częściach niniejszego raportu oraz łącząc je z obserwacjami z wizyt studyjnych, można sformułować następujące zalecenia:

Administracja centralna powinna zapewnić, aby środki finansowe przeznaczane na szkoły wyższe wspierały ich trzecią misję

Środki publiczne przekazywane szkołom wyższym powinny być alokowane w taki sposób, by zapewnić realizację wszyst-kich trzech misji uczelni (tzn. edukacji, badań i wkładu dla społeczeństwa), zarówno indywidualnie, jak i w kombinacji ze sobą nawzajem. Programy badawcze zatem, zamiast być ukierunkowane na tradycyjne cele akademickie, powinny uwzględniać zasoby i środki wykorzystywane do przekładania badań na zastosowania praktyczne, aby wspierać współ-pracę pomiędzy interesariuszami reprezentujących różne dyscypliny. Celem badań naukowych powinno być przyczynianie się do dobrobytu społeczeństwa, nie zaś rozwijanie nauki jako wartości autotelicznej.

Aby to osiągnąć, znaczna część finansowania powinna być przydzielana zgodnie z zaleceniami menedżerów programo-wych rad badawczych. Mieliby oni prawo realizować nastawione na innowacje projekty łączące w sobie wszelkie nie-zbędne zasoby publiczne, prywatne i akademickie, przy czym osoby te sprawowałyby raczej funkcję doradczą, zapewniając recenzję projektów, nie zaś rolę kierowniczą. Można także organizować konkursy, zapewniające zachęty oraz nagradzające uczelnie za zwiększanie skali i zakresu działań, które można zaliczyć do „trzeciej misji”. Przykładowo, w ramach konkursu można by zgłaszać strategie i plany implementacji, które miałyby na celu podniesienie wkładu każdej uczelni w dobrobyt społeczeństwa. Jury dokonywałoby przeglądu planów, a środki finansowe przyznawano by planom najbardziej ambitnym, ale jednocześnie wykonalnym. Takie konkursy powinny być przeprowadzane regularnie (np. co 5 lat), aby uczelnie miały wystarczająco dużo czasu na wdrożenie swoich planów i prezentację rezultatów. Można w nich także uwzględnić finan-sowanie z EFS.





62

Rząd powinien stworzyć stanowiska dla badaczy w dziedzinie przedsiębiorczości i innowacji

Chodzi tu o stworzenie wystarczającej liczby stanowisk w dziedzinie przedsiębiorczości i innowacyjności na polskich uczel-niach. Osoby je zajmujące odpowiadałaby za stworzenie zespołów badawczych i stymulowanie tworzenia interdyscypli-narnych projektów badawczych. Ta sieć badaczy miałaby pokierować rozwojem działań związanych z przedsiębiorczością, zarówno pod względem aspektów badawczych, jak i upowszechniania oraz promocji. Część z tych stanowisk powinny zajmować osoby łączące tradycyjne funkcje akademickie, zarówno w dziedzinach teoretycznych, jak i praktycznych (por. Etzkowitz i in., 2011), z działalnością społeczną w podmiotach publicznych i prywatnych czy organizacjach społecznych. Będą one wspólnie kierować rozwojem naukowych aspektów działań związanych z przedsiębiorczością, jak również pro-gramami zajęć w dziedzinie przedsiębiorczości i innowacyjności na studiach I i II stopnia, na studiach doktoranckich czy menedżerskich. Pozwoliłoby to także na zwiększenie ilości interdyscyplinarnych projektów badawczych, których wyniki można skomercjalizować. Istotne jest, aby grupy te ściśle współpracowały z odpowiednim prorektorem, jak sugerowano powyżej. Ważne jest także, aby badacze w dziedzinie przedsiębiorczości blisko współpracowali z inkubatorami, parkami naukowymi oraz innymi interesariuszami, którzy promują przedsiębiorczość w danym regionie.

Rolą ministerstw w tworzeniu opisanych stanowisk jest zapewnienie ram prawnych dla takich działań oraz zachęcających do wymiany pomiędzy uczelniami, przemysłem i rządem. Mogłoby to obejmować przykładowo tworzenie firm zajmują-cych się prototypami w ramach akademickich zespołów badawczych, stanowiska dzielone (50%) między przedstawicielami uczelni, przemysłu i rządu oraz restrukturyzację programów finansowania wśród agencji rządowych, aby osiągnąć cele w skali makro, będące jednocześnie celami innowacyjnymi. Rząd może także zapewnić zasoby finansowe dla tych sta-nowisk. W tym celu można też wykorzystać środki z EFS, a w ramach administracji centralnej należałoby powołać osobę kierującą tymi programami i inicjatywami.

Należy wykorzystać środki z Europejskiego Funduszu Społecznego do wspierania działań stymulujących zainteresowanie przedsiębiorczością wśród władz szkół wyższych

Administracja rządowa powinna działać na rzecz podniesienia świadomości dotyczącej znaczenia przedsiębiorczości wśród władz uczelni. Można to osiągnąć w dwojaki sposób. Po pierwsze niezbędna jest zmiana sposobów myślenia. Można orga-nizować seminaria i warsztaty dla władz szkół wyższych, prezentujące korzyści, jakie przedsiębiorczość przynosi uczelniom oraz sposoby poprawy wyników uczelni w zakresie tradycyjnych działań, takich jak badania naukowe. Mogą być one orga-nizowane regionalnie lub na arenie ogólnokrajowej. Z pewnością korzystne byłoby zaproszenie uznanych gości z innych krajów Unii Europejskiej lub Stanów Zjednoczonych, którzy mogliby zademonstrować pozytywne rezultaty wspierania przedsiębiorczości. Przykład modelowy nr 1 przedstawiony poniżej opisuje stosowane w Wielkiej Brytanii rozwiązania, w których mogą brać udział uczestnicy z zagranicy. Kluczowe działania w tym przykładzie to organizowanie seminariów z udziałem cenionych międzynarodowych ekspertów, wykładających na temat przedsiębiorczości i wartości, jaką może ona stanowić dla tradycyjnych działań akademickich. Seminaria i warsztaty prowadzone w krótkich sesjach, organizowanych regularnie przez rok, dają uczestnikom czas na refleksje i dyskusję pomiędzy sesjami. Ważnym celem takiego projektu byłoby stworzenie sieci liderów, którzy mogliby oddziaływać na inne uczelnie w Polsce.

Drugim elementem jest przeznaczenie większych funduszy dla uczelni na działania związane z przedsiębiorczością. Przy-kładem takich działach jest funkcjonujący w Niemczech program EXIST (EXIST IV „Kultura przedsiębiorczości”), wykorzy-stujący środki z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), którego częścią jest współzawodnictwo pomiędzy szkołami wyższymi w zakresie strategii rozwoju przedsiębiorczości. Jury wybiera zwycięskie podmioty na podstawie przedstawionych pisemnych strategii, na których wdrożenie otrzymują one dodatkowe fundusze. Pomysł ten może się przyjąć, szczególnie ze względu na fakt, że władze uczelni w Polsce często zwracają uwagę na kwestie finansowania. Przy czym należy pamię-tać, że zapewnianie krótkoterminowego finansowania nie wystarczy, by wspomóc rozwijanie kultury przedsiębiorczości, ponieważ jego efekty korzystne są tylko dla zwycięskich uczelni i tylko w krótkiej perspektywie. Podejście to należałoby połączyć z innymi inicjatywami mającymi przekonać władze uczelni do przedsiębiorczości. Więcej informacji znajduje się w opisie przykładu modelowego nr 10 (w rozdziale 6).





63

Należy wykorzystać środki z Europejskiego Funduszu Społecznego do poprawy monitorowania i ewaluacji działań w zakresie przedsiębiorczości

Administracja centralna i szkoły wyższe muszą ze sobą współpracować w zakresie poprawy monitorowania i ewaluacji działań związanych z przedsiębiorczością, w tym w zakresie śledzenia losów zawodowych absolwentów w ujednolicony sposób. Dzięki temu lepiej można zrozumieć efekty działań na rzecz przedsiębiorczości. Ich ocenę można przeprowadzić w sześciu obszarach. Na bieżąco należy prowadzić działania monitorujące, które obejmą trzy pierwsze elementy oceny: odsetek osób korzystających z tych działań, opinie uczestników na temat samego działania oraz opinie uczestników na temat skutków działania. Ewaluacja zaś stanowi bardziej pogłębione spojrzenie na efekty i także powinna być przepro-wadzana regularnie, choć niekoniecznie na bieżąco. Zazwyczaj stosuje się ją dla trzech ostatnich obszarów: porównania podmiotów objętych i nieobjętych pomocą, porównania podobnych podmiotów, które otrzymały pomoc, z tymi, które jej nie otrzymały, oraz porównania korygującego zachwianie wyników badań ze względu na większą responsywność podmio-tów zainteresowanych przedmiotem badania.

Zarówno w przypadku monitorowania, jak i ewaluacji kluczowym aspektem jest zdefiniowanie w pierwszej kolejności kluczowych wskaźników efektywności związanych z kształceniem przedsiębiorczości i wsparciem dla zakładania dzia-łalności gospodarczej oraz zbieranie danych w zakresie tych wskaźników w czasie. Dzięki temu można lepiej zrozumieć mocne i słabe obszary systemu, jak również zmiany efektywności w czasie. Kluczowe wskaźniki efektywności powinny koncentrować się raczej wokół wyników, niż wkładu, tak aby można było zmierzyć skutki działań. Przykładowo, kluczowe wskaźniki efektywności kształcenia przedsiębiorczości obejmowałyby zdobyte umiejętności i wiedzę oraz postrzeganie ich przydatności. Przykłady takich wskaźników w zakresie wsparcia dla zakładania firm dotyczyłyby skłonności studentów do założenia własnej działalności gospodarczej.

Osiągnięcie tych celów wymaga od polskich uczelni przeprowadzania regularnych ankiet wśród studentów na temat zajęć z przedsiębiorczości (tzn. ich treści i stosowanych metod nauczania) oraz wsparcia dla zakładania własnych firm. Jedno-cześnie zaleca się, aby szkoły wyższe podniosły poziom swojej wiedzy na temat własnych przedsięwzięć, w tym oferty dotyczącej przedsiębiorczości, jej mocnych i słabych stron. Przydatnym do tego instrumentem jest internetowe narzędzie samooceny HEI Innovation (www.heiinnovate.eu) opracowane przez OECD i Komisję Europejską. Instrumentem bardziej wszechstronnym jest narzędzie „multi-rankingu” opisane w przykładzie modelowym nr 2 – jest to szeroki zestaw mierni-ków efektywności szkół wyższych pozwalający na porównanie z innymi uczelniami. Bardziej zaawansowane podejście do monitorowania i ewaluacji obejmuje prowadzenie badań fokusowych wśród studentów, śledzenie losów firm założonych przez studentów oraz bardziej skrupulatne ewaluacje. Przykład modelowy nr 3 opisuje narzędzie pomiarowe opracowane niedawno w Finlandii, przy wsparciu z EFS. Choć skupia się ono na kształceniu przedsiębiorczości na niższych poziomach edukacji, stanowi dobry przykład kluczowych wskaźników skuteczności.

Jeszcze jednym krokiem do poprawy monitorowania i ewaluacji działań związanych z przedsiębiorczością jest wprowadze-nie bardziej zaawansowanej metodologii ewaluacji. Twórcy polityki i uczelnie potrzebują jednoznacznych wyników wska-zujących czy potrzebne są dalsze działania oraz w których obszarach podejmowane wysiłki nie prowadzą do zamierzonych efektów. Rząd może wymagać od uczelni podjęcia takich analiz, jako warunku finansowania. Inną opcją jest uczestnictwo w międzynarodowych badaniach porównawczych (benchmarking studies), które pozwalają na lepsze zrozumienie polskich efektów na tle innych krajów.

Należy wykorzystać środki z Europejskiego Funduszu Społecznego do rozwinięcia bardziej pozytywnych postaw wobec przedsiębiorczości wśród społeczności akademickiej

Środki finansowe z Europejskiego Funduszu Społecznego można wykorzystać, aby stworzyć sieci akademickie dla celów promowania przedsiębiorczych postaw wśród wykładowców, rozwijania i promowania innowacyjnych pomysłów, wspie-rania inicjatyw biznesowych w szkołach wyższych oraz rozwijania interdyscyplinarnej wiedzy, którą można komercjali-zować. Możliwe jest wykorzystanie tych środków do opracowania wspólnej koncepcji przedsiębiorczości wśród polskiej społeczności akademickiej.





64

Sieci mogłyby rozpocząć działanie wokół głównej grupy około 3 do 4 uczelni, bazując na grupie zainteresowanych tema-tem wykładowców, ewentualnie można rozszerzyć istniejące już sieci (np. SEIPA, patrz ramka 5.1). Ich działania mogłyby przyjąć formę warsztatów i konferencji dotyczących przedsiębiorczości organizowanych dla personelu akademickiego, jak również internetowej promocji i kursów przedsiębiorczości, co zwiększyłoby świadomość idei przedsiębiorczości oraz wzmocniło pozytywne postawy wobec niej. Bardziej ambitne działania mogłyby objąć wydanie publikacji zachęcającej do prowadzenia badań nad przedsiębiorczością i prezentującej ich wyniki. Wsparcie z Europejskiego Funduszu Społecznego otrzymują podobne inicjatywy w Hiszpanii (np. Uniwersytecka Sieć Przedsiębiorczości Akademickiej w Katalonii, w której udział bierze osiem uczelni publicznych).

Należy zachęcać szkoły wyższe do uwzględnienia przedsiębiorczości w uniwersyteckich strategiach i misjach

Szkoły wyższe powinny wyraźnie uwzględnić przedsiębiorczość w swoich strategiach i misjach. W procesie opracowywania formalnej strategii uczelnia powinna: a) określić, co rozumie pod pojęciem „przedsiębiorczości”, b) wyjaśnić, w jaki sposób przedsiębiorczość należy wprowadzić do działań całej uczelni, c) wyjaśnić, w jaki sposób chce działać w kierunku przed-siębiorczości z pomocą interesariuszy, uwzględniając ich role i zasoby oraz d) określić system zachęt, który uwzględnia przedsiębiorczość we wszystkich trzech zadaniach szkoły wyższej (nauczanie, badania, upowszechnianie nauki).

Aby osiągnąć ten cel, uczelnia może współpracować z interesariuszami we wspólnych ramach organizacyjnych ułatwiają-cych wymianę idei, osiąganie konsensusu czy wdrażanie wspólnie opracowanych pomysłów i projektów zmierzających do odnowy i wzrostu regionalnego. Zarządzanie uczelnią, jak również regionem, nabiera tym samym coraz bardziej „pozio-mego” charakteru i staje się coraz mniej hierarchiczne.

Uczelnie powinny powołać strategiczne stanowisko ds. przedsiębiorczości

Uczelnie powinny utworzyć strategiczne stanowisko (na poziomie prorektora lub podobnym), z odpowiedzialnością za wprowadzanie przedsiębiorczości jako części strategii i misji szkoły. Funkcja ta obejmowałaby: a) opracowanie jasnej roli, którą uczelnia ma odgrywać w regionalnym kontekście, b) określenie istotnych wskaźników pomiaru skutków działań ukie-runkowanych na przedsiębiorczość, c) ułatwianie współpracy w ramach uczelni, jak i z interesariuszami zewnętrznymi oraz d) aktywne przyciąganie długoterminowego finansowania dla działań związanych z przedsiębiorczością. Przedsiębiorczość i innowacyjność muszą zatem znajdować się na równi z celami naukowymi i dydaktycznymi. Tylko posiadanie prawdzi-wego lidera wśród administracji oraz wzajemny szacunek wszystkich zainteresowanych stron pozwoli na osiągnięcie kolej-nego poziomu rozwoju akademickiego, czyli uczelni, na której działalność badawcza i dydaktyczna oraz przedsiębiorczość są wobec siebie komplementarne i obecne we wszystkich elementach misji i celów uczelni. Trzecia misja powinna zatem zostać uznana za rdzeń misji akademickiej, a nie tylko za zadanie poboczne. W przykładzie modelowym nr 4 pokazano strategiczną współpracę uczelni z innymi interesariuszami, która napędza innowacje i rozwój regionu.

4.4. Modelowe przykłady z innych krajów

Poniżej przedstawiono cztery modelowe przykłady, z których można korzystać przy dalszym rozwoju wsparcia organiza-cyjnego, które ma pomóc polskim uczelniom w dążeniu do realizacji przedsiębiorczości akademickiej: 1) Program „Przed-siębiorczy Uniwersytet”, 2) U-Multirank, 3) Narzędzie pomiarowe w zakresie kształcenia przedsiębiorczości oraz 4) Region Biznesowy Wschodniej Szwecji.





65

1) Program „Przedsiębiorczy Uniwersytet”, Wielka Brytania

Przesłanki i cele

Dzisiejsze organizacje poddane są bardzo dużej presji ze strony dynamicznych sił e-globalizacji. Gwałtowne zmiany w ich wewnętrznych i zewnętrznych środowiskach wymagają nowego rodzaju liderów, którzy muszą wykazywać się przedsię-biorczym podejściem do kierowania zmianami, ich kreowania i wdrażania. Tradycyjna rola szkół wyższych, opisana wcześ-niej w niniejszym raporcie, podlega zmianom i rozwojowi. Dziś wymaga się od nich więcej – także, aby były ukierunkowane na przedsiębiorczość oraz odgrywały wiodącą rolę w zwiększaniu konkurencyjności regionów i krajów. W związku z tym, związane z przedsiębiorczością działania uczelni stały się bardziej zorientowane na efekt, czyli: patenty, rozwój produktów i usług opartych na badaniach, firm typu spin-off oraz partnerstwa z podmiotami prywatnymi i publicznymi. Wszystkie te wyzwania doprowadziły do uruchomienia w Wielkiej Brytanii nowego programu „Przedsiębiorczy Uniwersytet” – jest to nowatorski program szkolenia dla kadry zarządzającej wyższego stopnia w szkołach wyższych.

Program prowadzi Szkoła Biznesu Saďda (na Uniwersytecie Oxfordzkim) we współpracy z innymi brytyjskimi uczelniami oraz międzynarodowymi ekspertami. Co prawda program otrzymuje pewne rządowe wsparcie finansowe, jednak jego uczestnicy płacą za udział w zajęciach i pokrywają koszty podróży czy zakwaterowania.

Program ma na celu szkolenie kadry kierowniczej różnych organizacji, jednak ze szczególnym uwzględnieniem kierowni-ctwa instytucji akademickich i ogólnie szkół wyższych, np. rektorów, prorektorów ds. współpracy z podmiotami zewnętrz-nymi oraz innych osób na stanowiskach kierowniczych. Celem jest wyposażenie uczestników w narzędzia, które pomogą im skutecznie i w sposób oparty na przedsiębiorczości wdrożyć zmianę w ich organizacjach czy uczelniach. Koncepcja „przedsiębiorczego przywództwa” (entrepreneurial leadership) staje się obecnie potężną ideą, która ma wspomóc uczelnie w szybkim adaptowaniu się do coraz bardziej złożonych i naglących nacisków oraz wyzwań, wynikających z globalnej i krajowej niepewności ekonomicznej.

Działania

Program „Przedsiębiorczy Uniwersytet” trwa rok i składa się z następujących czterech trzydniowych modułów: 1) idea „przedsiębiorczego uniwersytetu”, 2) „przedsiębiorcze przywództwo” na uniwersytecie, 3) pogłębiona analiza dobrych idei i praktyka oraz 4) planowanie strategiczne dla rozwoju przedsiębiorczości. Jako taki, program jest głównie poświęcony praktyce i w całości został opracowany tak, aby zaspokoić potrzeby uczestników. Jest on prowadzony w formule warszta-tów, podczas których zaproszeni goście prezentują swoje doświadczenia w ramach aktywnych sesji grupowych nawiązu-jących do doświadczenia i potrzeb uczestników.

Zasoby

Program angażuje doświadczonych prorektorów, ekspertów, osoby z wizją, praktyków i twórców polityki w dziedzinie szkolnictwa wyższego. Głównymi podmiotami zaangażowanymi w program, oprócz Szkoły Biznesu Saďda, są: Krajowa Rada Przedsiębiorczości Absolwenckiej (National Council for Graduate Entrepreneurship, NCGE), Uniwersytet w Notting-ham, Rada ds. Przemysłu i Szkolnictwa Wyższego (Council for Industry and Higher Education, CIHE), Sieci Przedsiębiorczo-ści Akademickiej (University Entrepreneurship Networks, UEN) oraz Fundacja Przywództwa (Leadership Foundations). Kie-rownikiem programu jest profesor Allan Gibb (Szkoła Biznesu na Uniwersytecie w Durham w Wielkiej Brytanii), posiadający wieloletnie doświadczenie w dziedzinie kształcenia i szkolenia przedsiębiorczości.





66

Znaczenie

Przykład ten pokazuje, w jaki sposób można opracować i przeprowadzić program szkoleniowy ukierunkowany na wsparcie kadry zarządzającej szkół wyższych, a także jakie znaczenie w takiej inicjatywie mają różne osoby z kraju i zagranicy, które mogą wnieść w program wkład o bardzo zróżnicowanym charakterze. Uczestnictwo w nim nie tylko ułatwia uczenie się głównych kwestii związanych z rozwijaniem przedsiębiorczości na uczelni, ale także rozwijanie sieci, które mogą tworzyć uczestnicy. Program przyczynia się do rozwijania obecnych strategii uczelni, w których przedsiębiorczość odgrywa klu-czową rolę, ale jego istotną część stanowi także poprawa zarządzania relacjami z interesariuszami.

Program działa od czterech lat i cieszy się dużym zainteresowaniem z powodu szans i wyzwań, jakie niesie dla szkół wyższych przyszłość. Ten utworzony w Wielkiej Brytanii projekt może być inspirującym źródłem podobnych działań w Pol-sce. Należy jednak zauważyć, że wyzwaniem będzie tutaj przede wszystkim przekonanie głównej grupy potencjalnych uczestników do udziału. Rektorzy to osoby bardzo zajęte, dla których problemem może okazać się znalezienie czasu na uczestnictwo w takiej inicjatywie. Było to także jednym z wyzwań dla programu brytyjskiego w jego początkowej fazie, gdy rekrutowano pierwszych uczestników.

Kontakt

Profesor Allan Gibb, [email protected]

2) U-Multirank

Przesłanki i cele

Szkoły wyższe nie zawsze dobrze przyjmują oceny i rankingi uczelni sporządzane według efektów ich pracy. Rankingi czę-sto wzbudzają sprzeciw, ponieważ nie uwzględniają różnych kontekstów działania czy celów poszczególnych uczelni.

Komisja Europejska (Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury), we współpracy z Konsorcjum na rzecz Oceny Efektów Szkolnictwa Wyższego i Badań (sieć CHERPA), opracowała projekt pn. „U-Multirank”. Ma on na celu poprawę istniejących systemów rankingowych oraz stworzenie dokładniejszych pomiarów poziomu wyników różnych uczelni i innych placówek szkolnictwa wyższego, mających zastosowanie w różnych kontekstach. Celem jest opracowanie nowego systemu pomiaru cechującego się wielowymiarowością, transparentnością i globalnym charakterem. Ponadto, ma on być przyjazny dla użyt-kownika, wolny od barier językowych oraz oferować bezpłatny dostęp do wyników samooceny.

Projekt obejmuje opracowanie oraz testowanie nowego transparentnego narzędzia dla placówek badawczych i placówek szkolnictwa wyższego. Ujmując rzecz bardziej dosłownie – w projekcie skupiono się na „stworzeniu transparentnego narzędzia, które wzmocni nasze zrozumienie wielu rozmaitych efektów pracy różnych placówek badawczych i szkół wyż-szych, uwzględniające szeroki wachlarz działań, w które są one zaangażowane – szkoły wyższe i placówki badawcze to instytucje wszechstronne, zatem każda z nich skupia się na różnych zestawach celów i powiązanych z nimi działań”.

Działania

U-Multirank stosuje szereg wskaźników, które umożliwiają użytkownikowi dokonanie porównania na pięciu płaszczyznach: 1) uczenia się i nauczania, 2) problematyki badawczej, 3) transferu wiedzy, 4) otwarcia na kontakty międzynarodowe oraz 5) zaangażowania na szczeblu regionalnym. Każda z tych płaszczyzn rozbita została na 15 wskaźników, co ma pomóc użytkownikowi stworzyć pełen profil wyników, uwzględniający różne wskaźniki z każdej z nich. Szczegółowe informacje na temat płaszczyzn i wskaźników można znaleźć na stronie internetowej U-Multirank (www.u-multiraknk.eu).





67

Narzędzie tworzy dwa różne rankingi – ranking instytucji oraz ranking oparty na obszarze tematycznym. Pierwszy rodzaj porównuje ze sobą wyniki poszczególnych placówek, drugi porównuje wyniki w danych obszarach tematycznych – np. kwestiach związanych z indywidualnymi aspektami nauczania, badaniami czy działaniami związanymi z upowszechnia-niem wiedzy. Kolejnym, wprowadzonym już wcześniej, narzędziem, które jest zintegrowane z U-Multirankiem, jest U-Map. To zorientowane na potrzeby użytkownika narzędzie pozwala na wybór porównywalnych placówek, na podstawie profi-lów aktywności czy obszarów i dyscyplin, w których placówki te działają.

Projekt obejmuje sześć różnych etapów: 1) przegląd obecnych systemów rankingowych, 2) proponowany projekt nowego systemu rankingowego, 3) wybór wskaźników, 4) zebranie danych oraz stworzenie bazy danych, 5) testowanie nowego systemu rankingowego w badaniu pilotażowym i wreszcie 6) ewaluacja pierwszych wyników oraz prezentacja pierwszej wersji narzędzia oceny.

Znaczenie

U-Multirank to przykład narzędzia oceny dla uczelni i innych instytucji związanych ze społecznością akademicką. Interesu-jącym aspektem tego systemu jest fakt, że obejmuje on szereg wskaźników, które opisują nie tylko tradycyjne czynniki, ale także odnoszą się do procesów opartych na przedsiębiorczości i stosunków z interesariuszami zewnętrznymi.

Wyniki narzędzia U-Multirank są obecnie publikowane w raporcie przez Komisję Europejską i dostępne w Internecie pod adresem podanym poniżej. Projekt cieszy się sporym zainteresowaniem europejskich uczelni, a dla wielu z nich stał się inspiracją i podstawą do opracowania własnych systemów wskaźników. Model ten jest dość łatwy do zaimplementowania i obejmuje szeroki zakres kwestii, którymi zajmują się szkoły wyższe, zatem można go łatwo zaadaptować do lokalnych uwarunkowań.

Kontakt:

www.u-multirank.eu

3) Narzędzie pomiarowe kształcenia edukacji, Finlandia

Przesłanki i cele

Narzędzie jest wynikiem prac w ramach 4-letniego projektu współfinansowanego z EFS, polegającego na opracowaniu zestawu wskaźników oraz instrukcji do monitorowania kształcenia przedsiębiorczości w ramach edukacji na poziomie podstawowym i średnim. Opracowano je, aby wspierać nauczycieli i dyrektorów szkół w nauczaniu przedsiębiorczości oraz lokalnych i krajowych twórców polityki w podejmowaniu odpowiednich decyzji.

Kształcenie przedsiębiorczości w Finlandii jest ujęte w programie nauczania na wszystkich poziomach kształcenia i tym samym odbywa się przez wiele lat. Jednak opracowanie treści nauczania jest dla nauczycieli wyzwaniem, podobnie jak znalezienie sposobów ich ulepszania.

Omawiany zestaw wskaźników został stworzony po to, by ułatwić długoterminowy rozwój kształcenia przedsiębiorczości. Ma się to odbywać poprzez poprawę w kwestii zrozumienia koncepcji przedsiębiorczości oraz wsparcie rozwoju metod nauczania i materiałów edukacyjnych. Jest to zatem narzędzie pracy dla nauczycieli przedsiębiorczości, które jednocześnie wspiera ich ciągłą edukację.





68

Działania

Projekt był koordynowany przez Uniwersytet Technologiczny w Lappeenranta oraz wdrażany częściowo przez Centrum Klubów Szkolnych – Kerhokeskus-koulutyön tuki ry. Oprócz środków z EFS, projekt otrzymał finansowanie z Fińskiej Krajo-wej Rady Edukacji oraz prywatnej fundacji na rzecz przedsiębiorczości, Yksityisyrittäjäin Säätiö. Inni partnerzy projektu to władze kilku gmin oraz fińskie organizacje edukacyjne.

Pierwszym etapem projektu była rekrutacja około 30 nauczycieli z różnych poziomów edukacji (edukacja podstawowa, średnia niższego stopnia i średnia zawodowa) w celu stworzenia grupy roboczej, która poprowadzi prace nad narzędziem. Ich zadaniem było opiniowanie działania narzędzia i wskaźników przez cały okres ich opracowywania, aby zapewnić, że wskaźniki są wiarygodne i odpowiednie.

Faza opracowywania miała na celu stworzenie narzędzia i wskaźników, które pozwoliłyby na rozwijanie:metod i treści nauczania;łatwego w użyciu narzędzia pomiarowego, z którego można regularnie korzystać;mechanizmu informacji zwrotnej dotyczącej metod i treści nauczania oraz sugestii poprawy, jak również materiałów edukacyjnych.

Narzędzie i wskaźniki zostały opracowane w kilku etapach, a podczas ostatniego z nich grupa robocza nauczycieli została rozszerzona, aby sprawdzić czy wskaźniki są zrozumiałe i można je stosować w różnych środowiskach. Efektem jest narzę-dzie pomiarowe kształcenia przedsiębiorczości wraz z instrukcją obsługi dla nauczycieli. Może ono także pomóc szkołom i twórcom polityki w śledzeniu stanu kształcenia przedsiębiorczości.

Narzędzie zostało wdrożone w trakcie projektu przez nauczycieli z grupy testującej. Na etapie prób zastosowały je grupy testujące i ich placówki. Na koniec projektu narzędzie i instrukcję opublikowano, aby można z nich było korzystać w całym kraju.

Znaczenie

Opisane narzędzie pomiarowe to przykład wykorzystania środków EFS do opracowania narzędzia zarządzania skutecznoś-cią kształcenia przedsiębiorczości na poziomie ogólnokrajowym. Choć przykład ten dotyczy edukacji na poziomie średnim, można go zaadaptować do potrzeb szkolnictwa wyższego.

Kontakt:

Elena Ruskovaara, [email protected]

http://developmentcentre.lut.fi/english.asp?show=yrittajyyskasvatus

4) Region Biznesowy Wschodniej Szwecji

Przesłanki i cele

Region Biznesowy Wschodniej Szwecji (ESBR) to model współpracy mający na celu promowanie wzrostu i rozwoju w regio-nie Wschodniej Szwecji. Jest to model prac nad zbiorową strategią wzrostu opracowaną przez grupę podmiotów regional-nych, wśród których regionalna szkoła wyższa odgrywa centralną rolę. Ich praca jest prezentowana we wspólnej strategii rozwoju regionalnego.

1.2.3.





69

Celem projektu jest osiągnięcie określonych celów zgodnych ze strategią rozwoju regionalnego. Przedsiębiorczość i inno-wacyjność postrzega się tutaj jako kluczowe elementy strategii, która składa się z czterech podstrategii dotyczących nastę-pujących kwestii: a) stworzenie silnej kultury innowacyjności, b) osiągnięcie płodnego środowiska innowacyjności, c) utrzy-manie koncentracji na pracy nad innowacjami oraz d) efektywne wykorzystywanie środków publicznych.

Działania

Punktem wyjścia dla projektu był moment uświadomienia sobie przez samorząd regionalny potrzeby posiadania skutecz-nej i efektywnej koordynacji podmiotów na poziomie lokalnym i regionalnym. Obecnie projekt jest prowadzony przez dwóch wybranych liderów – samorząd regionalny (Östsam) i regionalną uczelnię (Uniwersytet w Linköping). Ci liderzy wybrani zostali przez komitet sterujący ESBR. Podmioty te (reprezentowane przez dwie osoby) odgrywają znaczącą rolę w koordynowaniu i promowaniu działań związanych z projektem. Inni uczestnicy (patrz kolejny podpunkt) muszą powołać jedną lub kilka osób odpowiedzialnych za kontakty z liderami oraz pozostałymi uczestnikami ESBR. Przy takim podejściu, podmioty regionalne są lepiej zorganizowane i mogą pracować razem w bardziej skuteczny sposób. Ich role i obowiązki są wyraźnie podzielone, co prowadzi do osiągnięcia efektu synergii działań związanych ze wsparciem przedsiębiorczości. To z kolei może prowadzić do lepszego wykorzystania środków publicznych oraz do wzmocnienia ogólnej konkurencyjności regionu.

Zasoby

Działania ESBR obejmują szerokie grono podmiotów publicznych, włącznie z Radą Administracyjną Okręgu, Regionem Szwecji Wschodniej, Uniwersytetem w Linköping, Radą Okręgu, Almi (organizacją rozwoju regionalnego) oraz wszystkimi gminami w regionie. Rola kierownictwa uniwersytetu jest kluczowa w angażowaniu uczelni w rozwój regionalny i udo-stępnianiu wyników badań. Poprzez zaangażowanie uniwersytetu, inne podległe mu organizacje (np. biuro ds. innowacji, inkubator) także wspierają pracę nad rozwojem regionalnym.

Znaczenie

Przykład ten obrazuje sposób, w jaki uniwersytet może przejąć aktywną rolę w rozwoju swojego regionu. Model ESBR pokazuje, jak różni aktorzy regionalnego sektora publicznego, mając jasno zdefiniowane role, współpracują ze sobą w dążeniu do wspólnego celu – promowania wzrostu i rozwoju regionalnego. Inne główne korzyści współpracy obejmują bardziej efektywne wykorzystanie funduszy publicznych, unikanie powielania istniejących i dobrze funkcjonujących inicja-tyw oraz tworzenie efektywnych sieci łączących uczestników projektu. ESRB nie zapewnia budżetu, zatem każda organiza-cja członkowska finansuje swój udział. Liderzy są opłacani przez pracodawców.

Osiągnięte wyniki to między innymi lepsza komunikacja i współpraca pomiędzy aktorami regionalnego sektora publicz-nego. Dzięki programowi podniesiono także transparentność działań poszczególnych podmiotów. Kwestię problema-tyczną stanowi to, jak nie stać się nadmiernie zależnym od pojedynczych osób (liderów), jak utrzymać jak największe zaangażowanie podmiotów uczestniczących oraz jak zapewnić trwałość projektu.

Kontakt

Jan Axelsson, adiunkt (associate professor), [email protected]





70

Literatura

Arbo P., Benneworth P., 2007, „Understanding the regional contribution of higher education institutions: A literature review”, OECD, Paryż.

Armbruster C., 2008, „Research universities: Autonomy and self-reliance after the entrepreneurial university”, Policy Futures in Education, nr 6(4), str. 372–389.

CHERPA-Network, 2011, „U-Multirank; Design and Testing the Feasibility of a Multidimensional Global University Ranking”, van Vught F., Ziegele F., (red.), Komisja Europejska, Bruksela.

Charles D., 2003, „Universities and territorial development: Reshaping the regional role of UK universities”, Local Economy, nr 18(1), str. 7–20.

Clark B. R., 1998, „Creating entrepreneurial universities: Organizational pathways of transformation”, Oxford: Pergamon Press.

Darling A. L., England M. D., Lang D. W., Lopers-Sweetman, 1989, „Autonomy and control: A university funding formula as an instrument of public policy”, Higher Education Management, nr 18, str. 559–583.

Komisja Europejska i OECD, 2012, „A Guiding Framework for Entrepreneurial Universities”, Bruksela.

Etzkowitz H., 1983, „Entrepreneurial scientists and entrepreneurial universities in American academic Science”, Minerva, nr 21(2), str. 198–233.

Etzkowitz H., Klofsten M., 2005, „The innovating region: Toward a theory of knowledge-based regional development”, R&D Management, nr 35(3), str. 243–255.

Etzkowitz H., Ranga M. i Dzisah J., 2012, „Whither the university? The Novum Trivium and the transition from industrial to knowledge society”, Social Science Information, nr 51, str. 143–164.

Garavan T. N., O’Cinneide B., 1994, „Entrepreneurship education and training programmes: A review and evaluation ± Part 1”, Journal of European Industrial Training, nr 18(8), str. 3–12.

Gibb A., Hannon P., 2006, „Towards the entrepreneurial university?”, International Journal of Entrepreneurship Education, nr 4, str. 73–110.

Gibb A., Haskins G., Robertson I., 2009, „Leading the entrepreneurial university: Meeting the entrepreneurial needs of higher education institutions”, The National Council for Graduate Entrepreneurship (NCGE), Wielka Brytania.

Guerrero M., Urbano D., 2012, „The creation and development of entrepreneurial universities in Spain: An institutional approach”, Nova Science Publishers, Nowy Jork.

Klofsten M., Jones-Evans D., 2000, „Comparing academic entrepreneurship in Europe: The case of Sweden and Ireland”, Small Business Economics, nr 14(4), str. 299–309.

Leitch S., 2006, „Prosperity for all in the global economy – world class skills”, HMSO Norwich, Wielka Brytania.

Regional innovationsstrategi för Östergötland, 2012, Official report, Linköping, Szwecja.

Saxenian A., 1994, „Regional advantage: Culture and competition in Silicon Valley and route 128”, Cambridge, MA: Harvard University Press.

Shane S., 2004, „Academic entrepreneurship: University spinoffs and wealth creation”, Cheltenham, Wielka Brytania: Edward Elgar.

Slaughter S., Leslie L. L., 1997, „Academic capitalism: Politics, policies, and the entrepreneurial university”, Baltimore: The Johns Hopkins University Press.

Smith D., 1999, „Changing the idea of a university”, [w:] Smith i Langslow (red.), „The idea of a university”, Higher education policy series 51, Jessica Kingsley Publishers Londyn i Filadelfia.

Shattock M., 2000, „Strategic management in European universities in an age of increasing self-reliance”, Tertiary Education and Management, nr 6, str. 93–104.

Svensson P., Klofsten M., Etzkowitz H., 2012, „An entrepreneurial university strategy for renewing a declining industrial city: The Norrköping way”, European Planning Studies, nr 20(4), str. 505–525.

The National Council for Graduate Entrepreneurship, 2009, „Leading the entrepreneurial university: Meeting the entrepreneurial development needs of higher education institutions”, Said Business School, University of Oxford, Wielka Brytania.

Tuunainen J., 2005, „Contesting a hybrid firm at traditional university”, Social Studies of Science, nr 35(2), str. 173–210.




Rozdział 5: Edukacja w zakresie przedsiębiorczości

71


5.1. Kształcenie przedsiębiorczości

W ramach nauki o przedsiębiorczości toczy się nieustająca debata na temat tego, czy przedsiębiorczości można się nauczyć. Według jednej strony, „człowiek przedsiębiorczość ma w genach i nie można się jej nauczyć” (Kirby 2006), podczas gdy strona przeciwna twierdzi, że przedsiębiorczość to praktyka, której można się wyuczyć (Drucker 1985). Zgodnie z propozy-cją Gibba (1987), rolę osoby przedsiębiorczej nabywa się zarówno pod naciskiem wpływów kultury, jak i w doświadczeniu, a dodatkowo stały wpływ na jej kształt wywiera edukacja i ćwiczenia praktyczne. Spór ten dodatkowo jest komplikowany przez dylemat, przed którym stoją dydaktycy – czy należy „przyuczać do” przedsiębiorczości czy też „nauczać o” przed-siębiorczości (Blenker i in. 2006). Decyzja w tym zakresie ściśle związana jest z pytaniem – czy edukacja ma usprawniać zdolność ucznia do przedsiębiorczego działania jako czynności praktycznej, czy nauczać o przedsiębiorczości jako dyscy-plinie akademickiej.

W obliczu wyzwań ekonomicznych stojących przed wieloma krajami, kwestia stymulowania rodzimej aktywności przed-siębiorczej stała się głównym celem administracji rządowej wielu krajów. Jednak wyzwanie, przed którym stoją politycy, to przede wszystkim określenie sposobów rozwinięcia rodzimego potencjału przedsiębiorczości, a tym samym regeneracji gospodarki lokalnej poprzez stworzenie przewagi konkurencyjnej (Komisja Europejska 2008). W ramach tej dyskusji istnieje jednak szeroki konsensus co do tego, że kluczową rolę w wychowywaniu przyszłych przedsiębiorców odgrywa edukacja.

Celem edukacji uniwersyteckiej w dziedzinie przedsiębiorczości powinno być rozwijanie zdolności i nastawienia przedsię-biorczego pośród studentów. Taatila (2010) wskazuje na dowody potwierdzające, że przedsiębiorcy mający za sobą edu-kację akademicką odgrywają ważniejszą rolę w rozwijaniu regionalnych gospodarek (w porównaniu do przedsiębiorców o niższym poziomie wykształcenia), ponieważ charakteryzują się większym potencjałem tworzenia firm o dużym wzroście, a zatem także większej liczbie miejsc pracy. Pajarinen i in. (2006) oraz Minniti i Levesque (2008) sugerują, że wykształcenie wyższe pozwala na rozwinięcie dodatkowych umiejętności oraz daje dostęp do nowych projektów rozwojowych, czego wynikiem są kolejne innowacje oraz dodatkowo wykorzystanie nowych modeli biznesowych.

Edukacja w zakresie przedsiębiorczości nie jest tożsama z ogólnymi studiami biznesowymi czy ekonomicznymi – jej celem jest wzmacnianie kreatywności, innowacyjności oraz samozatrudnienia (Komisja Europejska 2008). Dzięki zajęciom z przedsiębiorczości studenci zyskują umiejętność kreatywnego myślenia, rozwiązywania problemów, komunikacji, nawią-zywania kontaktów biznesowych czy ewaluacji projektów, jak również analityczne zdolności biznesowe. W konsekwencji studenci wykazują większą pewność siebie przy realizacji własnych pomysłów biznesowych. Co więcej, uczestnicy mogą skorzystać na takich zajęciach, nawet jeśli nie założą własnej firmy, ponieważ pracodawcy często cenią sobie tego rodzaju umiejętności u pracowników.





72

5.2. Najnowsze trendy w kształceniu przedsiębiorczości

Najnowsze badania kognitywistyczne w zakresie przedsiębiorczości czerpią z literatury z dziedziny poznania społecznego i opisują przedsiębiorcę jako „umotywowanego taktyka”, którego można określić jako „w pełni zaangażowanego czło-wieka myślącego, mającego do dyspozycji wiele strategii kognitywnych” (Haynie i in. 2010), który posiada również zdol-ność do nagłej zmiany i selekcji strategii, w zależności od określonych celów, motywów, potrzeb i okoliczności. Efektem tego jest zdolność do działania (lub zaniechania działania) w odpowiedzi na dostrzeżone szanse dla przedsiębiorczego działania (McMullen i Shepherd 2006). Jest to istotne, bowiem częściowo wyjaśnia zdolności kognitywne, które pomagają przedsiębiorcom zaangażować się w tak zwany „adaptacyjny proces podejmowania decyzji” lub zdolność do gwałtow-nego przejścia z jednego trybu myślenia i analizowania do innego, podczas podejmowania decyzji w nieprzewidywalnych i raptownie zmieniających się okolicznościach (Schraw i Dennison 1994). To z kolei jest istotnym czynnikiem w rozwijaniu zdolności przedsiębiorczych, niezbędnych do prowadzenia biznesu.

Szkoły wyższe powszechnie dostrzegają potrzebę zmiany tradycyjnego modelu nauczania „instruktywnego” na model uczenia się przez doświadczenie. Coraz częściej uznaje się także, że nauczanie przedsiębiorczości powinno mieć formę interakcji oraz obejmować studium przypadków lokalnych firm, gry, projekty, symulacje, działania osadzone w otaczającej rzeczywistości, staże w nowo założonych firmach oraz inne aktywnie angażujące zajęcia, które uwzględniają interakcje z przedsiębiorcami. Przedsiębiorcy i zawodowcy w danej dziedzinie mogą stanowić pozytywne wzory do naśladowania, podobnie jak trenerzy i mentorzy, wzmacniając dzięki temu ducha przedsiębiorczości na uczelni oraz stanowiąc łącznik ze społecznością lokalną. Wykorzystanie aktywnych metod uczenia się wymaga umiejętności i zdobycia zaufania, aby bardziej zaangażować studentów w proces kształcenia, wspierając innowacyjność i kreatywność, a jednocześnie należy zachęcać do uczenia się na sukcesach i błędach (Huovinen i Tihula 2008). Proces ten wymaga wykształcenia skutecznych dydak-tyków, obejmując tą kategorią wykładowców, przedsiębiorców, absolwentów, osoby zawodowo związane z biznesem i studentów (Volkmann i in. 2009).

Znaczącą rolę w kształceniu przedsiębiorczości w ostatnich czasach odgrywa uczenie się transformatywne (tzn. sku-teczność), przy czym znaczna część tej teorii skupia się na związku pomiędzy zmianą osobistą i uczeniem się. Podejście to przede wszystkim uwzględnia zmiany jednostkowych perspektyw i ram odniesienia poprzez podważanie wcześniej wyuczonych nawyków umysłu, odwiecznych założeń oraz utrwalonych wzorów zachowań (McAteer 2010).

Teoria uczenia się transformatywnego jest „zorientowana na uczącego się”, jak również podkreśla znaczenie „doświad-czenia” oraz aktywnego zaangażowania w proces uczenia się. Uczenie się transformatywne to takie, które wywołuje znacznie dalej idące zmiany w osobie uczącej się, niż inne rodzaje kształcenia – w szczególności chodzi tu o doświadczenia nauki kształtujące osobę uczącego się i wywołujące znaczący wpływ lub zmianę paradygmatu, wpływ[ając] na kolejne jej doświadczenia (Clark 1993). Jednak ostatnie interpretacje tej teorii uwzględniają zarówno elementy psychologiczne, jak i społeczne tej głębokiej, strukturalnej zmiany w podstawowych założeniach poznawczych, afektywnych i behawio-ralnych (O’Sullivan 2003). Taka zmiana obejmuje zrozumienie (a) jednostek i jednostkowych kontekstów, (b) związków z innymi jednostkami oraz z otaczającym światem, (c) relacji władzy w zazębiających się strukturach klasowych, rasowych, płciowych oraz naszej świadomości ciała, (d) wizji alternatywnych podejść do życia oraz (e) szans dla sprawiedliwości spo-łecznej, pokoju i osobistej radości. Podejście to sugeruje, że uczenia się transformatywnego nie postrzega się jedynie jako „dodatku” do tradycyjnych form edukowania czy szkolenia, ale jako samą istotę lub cel edukacji, czyli pomoc jednostce w staniu się bardziej autonomicznym podmiotem myślącym, poprzez nauczenie jej negocjowania własnych wartości, zna-czeń i celów, zamiast bezkrytycznego działania w oparciu o wartości, znaczenia i cele innych (Mezirow 1997).





73

Docenienie roli poznania w przedsiębiorczości oraz chęć wielu podmiotów do przejścia do systemu transformatywnych efektów przynosi znaczące skutki dla wsparcia oferowanego przez uczelnie. Oba trendy wymagają głębszej interakcji z uczestnikami zajęć, poprzez bardziej spersonalizowane cele uczenia się oraz bliższe interakcje z podmiotami zapewniają-cymi usługi wsparcia. Można je uzupełnić o wsparcie ze strony mentorów czy trenerów, jednak wymaga to istotnych inwe-stycji kadrowych. Nowy model kształcenia przedsiębiorczości uznaje raczej „efektywność”, a nie uczenie się, za kluczowy rezultat (Rae 2012). Model ten przedstawiono na rysunku 4.1, który podkreśla, że nastawienie i umiejętności przedsiębior-cze cenione są także przez pracodawców.

Rysunek 5.1. Efektywność przedsiębiorczości

Osobowość i tożsamość społecznaAmbicja, motywacja i celePewność siebie i odpornośćSamodyscyplina i samoorganizacjaZorientowanie na wynikiTolerowanie niepewności, ryzyka i możliwości porażkiWartości: świadomość etniczna, społeczna i środowiskowa

Przedsiębiorcze nastawienie

Zrozumienie, co oznaczaprzedsiębiorstwodla jednostki

Świadomośćprzedsiębiorstwa

Wachlarz zachowań, cech i umiejętności:Kreatywność i innowacyjnośćRozpoznawanie, tworzenie i ocena szansPodejmowanie decyzji oparte na krytycznej analizie i ocenieWdrażanie pomysłów przez przywództwo i zarządzanieRefleksja i działanieUmiejętności miękkieUmiejętności komunikacji i strategii

Przedsiębiorcze zdolności

Niezależne kierowanie samym sobąPostęp w osiąganiu celówWdrażanie przedsiębiorczych pomysłówGenerowanie możliwości biznesowych i karieryPodejmowanie nowych przedsięwzięćTworzenie wielu form wartościIdentyfikacja i wejście na rynki docelowe

Skuteczność przedsiębiorczości

Źródło: Rae, 2012.

Jedną z bardziej ciekawych zmian ostatnich czasów w społeczności związanej z kształceniem przedsiębiorczości jest mno-gość sposobów zapewniania edukacji i praktyki w tej dziedzinie. Nowe podejście znacznie bardziej uwzględnia programy w stylu warsztatowym, zapewniające szansę na uczenie się poprzez doświadczenie. Internetowe moduły edukacyjne i kanały mediów społecznościowych coraz częściej uznawane są za narzędzia pozytywnego wsparcia przedsiębiorczości, co stworzyło szeroki wachlarz metod interaktywnych, które można dopasować do dowolnej grupy uczestników. Praca ze studentami kierunków biznesowych na studiach pierwszego stopnia wymaga bowiem absolutnie innego podejścia, niż praca ze studentami kierunków ścisłych i technologicznych na studiach drugiego stopnia, a najnowsze metody nauczania umożliwiają stworzenie podejścia odpowiednio skrojonego dla każdego typu studenta.





74


Cele kształcenia i praktyki przedsiębiorczości

Uczelnie w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim postrzegają przedsiębiorczość w szerokiej perspektywie. Uznaje się ją za kluczową umiejętność studentów wchodzących na rynek pracy, sygnalizując wartość przedsiębiorczego nastawienia oraz postaw, i jako taka jest uwzględniona w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego dla większości studentów. Ta szeroka perspektywa jest ważna z punktu widzenia rozwoju kultury przedsiębiorczości, włącznie z szerzeniem świadomości przedsiębiorczego potencjału studentów oraz rozwijaniem pozytywnych postaw wobec tego rodzaju zachowań. Istotne jest, aby nabudowywać na tej bazie, wprowadzając więcej działań zachęcających do zakładania własnych firm oraz podnoszenia aspiracji do zachowań zorientowanych na rozwój.

Cel kształcenia przedsiębiorczości nie został jednak wyraźnie zdefiniowany. Różne uczelnie i różni interesariusze mają inne spojrzenia na to, jak należy nauczać przedsiębiorczości oraz jakie treści zawrzeć w tego typu kształceniu. W rezultacie, główny przedmiot jest podzielony i nauczany na różne sposoby w ramach różnych dyscyplin. Niektórzy widzą kształce-nie przedsiębiorczości jako nauczanie w jaki sposób założyć i prowadzić firmę, inni – jako nauczanie przygotowujące do zatrudnienia. W praktyce edukacja w tej dziedzinie często przybierała formę połączenia ekonomiki przedsiębiorstw, zarzą-dzania projektami i innowacjami.

Uczelnie nie mogły dojść do porozumienia co do tego kim jest członek grupy docelowej kształcenia przedsiębiorczości. Niektóre z nich wyraziły chęć zaoferowania dostępu do zajęć z przedsiębiorczości szerokiej grupie studentów, podczas gdy inne sugerowały, że powinny być one konkretnie ukierunkowane. Przykładowo, dydaktycy przedsiębiorczości na Poli-technice Poznańskiej wskazywali, że studenci, do których należy kierować zajęcia z przedsiębiorczości, to ci studiujący na kierunkach z obszaru nauk ścisłych, inżynierii czy technologii, nie zaś studenci biznesu.

To pokazuje, w jaki sposób uczelnie postrzegają siebie w roli podmiotów dostarczających dobrze wykwalifikowanych pra-cowników na rynek pracy. Jednocześnie należy pamiętać, że istnieje ogromna szansa na zapewnienie zajęć z przedsiębior-czości dla studentów, którzy wykazują potencjał innowacyjności i założenia przedsiębiorstw oferujących nowe produkty lub usługi oparte na najnowszych badaniach. Przekonanie szkół wyższych i poszczególnych wydziałów do wprowadzenia edukacji w zakresie przedsiębiorczości dostępnej dla szerokiego grona studentów pozwoliłoby na stworzenie środowiska ekonomicznego z ogromną liczbą wysoko wykwalifikowanych, innowacyjnych, poszukujących możliwości, młodych absol-wentów, stanowiących niewątpliwy atut dla gospodarki regionalnej i krajowej. Aby jednak zrealizować tę wizję, uczelnie muszą przyjąć proaktywną pozycję w tym procesie.

Wydaje się, że uczelnie niepubliczne zrobiły większy postęp w rozwoju i wdrażaniu edukacji dotyczącej zagadnień pro-wadzenia własnej działalności gospodarczej, niż uczelnie publiczne. Przykładowo, studenci Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy uczą się o przedsiębiorczości od samego początku studiów w ramach obowiązkowego przedmiotu. Uczel-nia ta prezentuje przedsiębiorczy charakter i filozofię, a około 10% jej absolwentów po ukończeniu studiów założyło własne firmy. Należy jednakże zauważyć, że instytucje te są mniejsze i ogólnie oferują znacznie bardziej ograniczoną liczbę kierunków, co przekłada się na większą elastyczność i możliwość dostosowania do popytu. W związku z tym, jest im znacznie łatwiej wprowadzać nowe programy, takie jak nauczanie przedsiębiorczości. Jednocześnie jednak doświadczenia te pokazują potencjał, który można wykorzystać także na uczelniach publicznych oraz stanowią cenną lekcję, jak można wprowadzić ten rodzaj edukacji do programu zajęć.





75

Oferta edukacyjna w zakresie przedsiębiorczości

Jako że ogólnie dostrzega się istotną rolę przedsiębiorczości, została ona włączona do Krajowych Ram Kwalifikacji, które stanowią podstawę tworzenia programów zajęć (patrz tabela 5.1). Uczelnie dysponują ogromną autonomią w tworzeniu programów zajęć, które jedynie oscylują wokół Ram Kwalifikacji i nie są już zobowiązane do przestrzegania centralnie opracowanej listy zajęć z obowiązkowymi treściami. Opracowując treści zajęć, dydaktycy mogą czerpać z dobrych praktyk stosowanych już na poziomie krajowym. Przykładowo, Sieć Edukacyjna Innowacyjnej Przedsiębiorczości Akademickiej to ogólnokrajowy program wsparcia i platforma wymiany doświadczeń wykładowców i szkoleniowców wdrażających pro-gramy edukacyjne w zakresie przedsiębiorczości w akademickich instytucjach edukacyjnych (patrz ramka 5.1). Sieć oferuje wsparcie dla inicjowania programów uniwersyteckich w zakresie przedsiębiorczości (głównie opartych o innowacje) i daje szansę wymiany doświadczeń i dobrych praktyk pomiędzy nauczycielami przedsiębiorczości. Do sieci należą Politechnika Poznańska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Tabela 5.1. Przedsiębiorczość w Krajowych Ramach Kwalifikacji (studia pierwszego stopnia)

OBSZAR STUDIÓWKATEGORIE EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

KSZTAŁCENIE O PROFILU TEORETYCZNYMKATEGORIE EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

KSZTAŁCENIE O PROFILU PRAKTYCZNYM

WIEDZA UMIEJĘTNOŚCI KOMPETENCJE WIEDZA UMIEJĘTNOŚCI KOMPETENCJE

N. humanistyczne

N. społeczne X X X X

N. ścisłe X X X X

N. przyrodnicze X X X X

N. techniczne X X X X

N. rolnicze, leśne i weterynaryjne

X X X X

N. medyczne X X

N. poświęcone sztuce

N. inżynieryjne X X

Ramka 5.1. SEIPA: Sieć Edukacyjna Innowacyjnej Przedsiębiorczości Akademickiej

Od 2006 r. Polska prowadzi działania „rozpoczynane od podstaw” celem wspierania inicjatyw akademickich wdrażających programy edukacyjne w zakresie przedsiębiorczości. W efekcie powstała nieformalna Sieć Edukacyjna Innowacyjnej Przedsię-biorczości Akademickiej.

Ta nieformalna inicjatywa uzyskała wsparcie dwóch projektów szkoleniowych prowadzonych przez Ministerstwo Nauki i Szkol-nictwa Wyższego w zakresie innowacyjnej przedsiębiorczości w latach 2007–2011: „Wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczo-ści akademickiej” oraz „Kreator Innowacyjności – wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej”. 45 wykładowcom i 6 doradcom biznesowym zapewniono konsultacje oraz materiały i narzędzia niezbędne do wdrożenia programu dydaktycz-nego składającego się z podręcznika „Przedsiębiorczość dla ambitnych. Jak uruchomić własny biznes” oraz strony internetowej zawierającej dodatkowe materiały i narzędzia. Szkolenie to pozwoliło na stworzenie sieci dydaktyków przedsiębiorczości.

W późniejszych latach funkcjonowania programu – 2009 do 2011 – był on realizowany w ramach warsztatów prowadzonych w grupach oraz szkoleń w zakresie pisania biznesplanu, prowadzonych przez doradców biznesowych. W latach następujących po przeszkoleniu szkolących, wielu uczestników natknęło się na prawdziwe wyzwania we wdrażaniu materiału, którego się nauczyli, ponieważ władze uniwersyteckie nie zawsze wspierały prowadzenie zajęć z przedsiębiorczości. Istnieją jednak także przykłady świadczące o sukcesie, takie jak Politechnika Warszawska, gdzie dwa kursy z przedsiębiorczości, „Przedsiębiorczość innowacyjna” i „Przedsiębiorczość technologiczna”, były prowadzone w ramach zajęć w latach 2009-2011.

W programie udział brali wykładowcy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Politechniki Poznańskiej oraz Uniwersy-tetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Więcej informacji na stronie www.seipa.edu.pl.





76

Wybrane formy kształcenia przedsiębiorczości na studiach pierwszego stopnia oferowane są na wszystkich sześciu uczel-niach, na których przeprowadzono wizyty studyjne. W wielu przypadkach przedsiębiorczość została zintegrowana z pro-gramami nauczania innych dziedzin nauki, w innych kształcenie przedsiębiorczości oferowano jako dodatek do głów-nego programu nauczania. W ramce 5.2 przedstawiono przykład uwzględnienia przedsiębiorczości w ramach przedmiotu „Innowacyjność biznesu i finanse firmy” – dwusemestralnych, obowiązkowych zajęć dla studentów pierwszego roku infor-matyki i mechatroniki na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Przedsiębiorczość traktowana jest tutaj na poziomie bardzo praktycznym, skupiając się na informacjach niezbędnych w zarządzaniu firmą.

Ramka 5.2. Innowacyjność biznesu i finanse firmy, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego

Zajęcia obowiązkowe dla I roku informatyki i mechatroniki

INNOWACYJNOŚĆ BIZNESU I FINANSE FIRMY (2 semestry)

Przedmiot ten obejmuje 9 modułów po 10 h:Innowacyjność w biznesieAutoprezentacja firmyOchrona własności intelektualnejZostań przedsiębiorcąOutsourcingPozyskiwanie funduszy unijnych na działalność B+R i projekty innowacyjneEkonomiczne podstawy działalności biznesowejMarketing w organizacji ITFinanse w organizacji IT

Zajęcia fakultatywne dla II roku informatyki i mechatroniki:

RELACJE BIZNESOWE ORAZ ZARZĄDZANIE ZASOBAMI

Przedmiot ten obejmuje następujące moduły, każdy po 10 h:Negocjacje biznesoweMetody rozwiązywania konfliktówZarządzanie w MŚPZarządzanie projektem ITZarządzanie przez celeZarządzanie zespołemMetody rozwiązywania konfliktów

Strona internetowa:http://www.innowacyjny.ukw.edu.pl/

Kontakt:Katarzyna Kazimierska-Drobny, [email protected]

•••••••••

•••••••

Należy jednak stwierdzić, że pomimo włączenia jej w Krajowe Ramy Kwalifikacji, nie wydaje się, aby edukacja w zakresie przedsiębiorczości docierała do wysokiego odsetka studentów. Niewiele danych świadczy także o tym, aby szerokie grono studentów było zachęcane do rozważenia samozatrudnienia jako przyszłej opcji zawodowej. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu to jedyna z wizytowanych uczelni, która oferuje osobny, nieobowiązkowy przedmiot w zakresie przedsiębior-czości jako część programu studiów (nie ma jednak obowiązkowych zajęć z przedsiębiorczości), który podejmuje około 25% studentów.





77

Nauczanie przedsiębiorczości jest także ograniczone na studiach drugiego i trzeciego stopnia. Jedynie dwa wydziały poznańskiego Uniwersytetu Ekonomicznego (Wydział Zarządzania oraz Wydział Gospodarki Międzynarodowej) oraz dwa na Politechnice Poznańskiej (Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska oraz Wydział Maszyn Roboczych i Transportu) oferują kształcenie w zakresie przedsiębiorczości dla studentów na dalszych etapach studiów. Podkreśla to jedynie fakt, że brak jest powiązań między nauczaniem przedsiębiorczości i badaniami w tej dziedzinie.

Widać także, że polskie uczelnie mają trudności z wdrażaniem trwałych programów edukacyjnych w zakresie przedsię-biorczości. Na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w ubiegłych latach oferowano zajęcia z przedsiębiorczości na Wydziale Politologii i Studiów Międzynarodowych. Nie można było za nie co prawda zdobyć punktów ECTS, ale były bardzo popu-larne wśród studentów. Niestety, oferta zajęć skończyła się wraz z wyczerpaniem środków finansowych przyznanych na pierwotny projekt, po ukończeniu zajęć przez dwa roczniki. UMK planuje jednak zorganizowanie pozaprogramowych kursów przedsiębiorczości dla studentów. Więcej szczegółów w ramce 5.3.

Ramka 5.3. Kurs przedsiębiorczości na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu planuje obecnie przeprowadzenie nieujętego w programie studiów nowego kursu przedsiębiorczości. Biuro Karier organizuje sesje zajęciowe, które mają na celu pomóc studentom w odkryciu ich potencjału przedsiębiorczego oraz stworzeniu biznesplanu dla własnych pomysłów. Pierwsza edycja odbywa się od maja 2013 r. do wrze-śnia 2014 r. i jest skierowana do studentów Wydziałów Chemii, Biologii i Ochrony Środowiska, Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej, Matematyki i Informatyki oraz Sztuk Pięknych.

Zajęcia w ramach kursu prowadzone są przez profesjonalnych trenerów oraz kadrę akademicką i są podzielone na cztery etapy. Etap pierwszy, „Odkryj w sobie przedsiębiorcę”, skierowany jest do grupy 50 studentów, którzy uczestniczą w 18 godzinach zajęć ukierunkowanych na rozwinięcie ich przedsiębiorczej motywacji, postaw i zachowań. Po tym etapie, 25 studentów (tzn. połowa uczestników pierwszego etapu) zapraszanych jest do etapu drugiego, „Stwórz swój biznesplan”. Etap ten obejmuje 48 godzin zajęć z pisania biznesplanu, po których następuje szkolenie on-line dotyczące konkretnych elementów planu. W etapie trzecim, „Sprawdź swój pomysł”, pomysły wszystkich studentów biorących udział w etapie drugim zostają poddane ocenie lokalnych ekspertów biznesu. 10 studentów, których biznesplany zostały uznane za najlepsze, otrzymuje możliwość uczestnic-twa w wizytach studyjnych i praktykach w dziedzinie związanej z ich pomysłami. W ostatnim etapie, „Sprawdź się w praktyce”, studenci mają możliwość wystartowania z własnym pomysłem na biznes.

Kursy z przedsiębiorczości dostępne są także dzięki inicjatywom oddolnym, na przykład szkoleniom organizowanym przez organizacje studenckie, które można znaleźć na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu czy na Politechnice Poznań-skiej (patrz ramka 5.4). Kolejnym przykładem takich praktyk jest angażowanie studentów w krótkoterminowe szkolenia oferowane przez uniwersyteckie Biura Karier. Na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza Biuro Karier organizuje „Akade-mię Rozwoju i Przedsiębiorczości” oferującą warsztaty, sesje coachingowe i możliwości spotkania się z przedsiębiorcami, przedstawicielami korporacji czy instytucji finansowych. Te oddolne inicjatywy są zachęcające, bowiem świadczą o zain-teresowaniu przedsiębiorczością wśród studentów oraz zapewniają im możliwość samodzielnego organizowania nauki i rozwoju w tym zakresie.

Ramka 5.4. Enactus

Enactus to międzynarodowa społeczność studentów, wykładowców i liderów biznesu, podejmujących działania przedsiębior-cze, celem zmiany własnego życia i kształtowania bardziej zrównoważonego świata. Zespoły Enactusa tworzone są na uczel-niach i tam mają swoje „siedziby”, jednak są od nich niezależne. Obecnie w Polsce działa 14 lokalnych zespołów Enactus, włącznie z tymi na poznańskim Uniwersytecie Ekonomicznym oraz na Politechnice Poznańskiej.

Dzięki tej społeczności studenci mogą prowadzić własne projekty lub angażować się w projekty innych, które skupiają się na problemach społecznych i promowaniu zrównoważonego rozwoju, ale jednocześnie są ekonomicznie opłacalne. Jedynym kryterium założenia lokalnego zespołu i dołączenia do społeczności międzynarodowej jest znalezienie wydziałowego doradcy dla przedsiębiorczo nastawionych studentów. Zespoły lokalne wybierają własnego doradcę, który jest członkiem kadry wykła-dowców na uczelni. Każdego roku lokalne zespoły uczestniczą w krajowych zawodach (prezentacji projektów), w których naj-lepszy zespół jest wybierany do reprezentacji kraju podczas pucharu świata (39 krajów). Za swoją pracę studenci nie otrzymują dodatkowych punktów ECTS, ani wynagrodzenia finansowego w jakiejkolwiek formie.

Więcej informacji na stronie www.enactuspoland.org/





78

Treści edukacyjne w kształceniu przedsiębiorczości

Kształcenie na wszystkich uczelniach objętych niniejszym badaniem ma na celu przygotowanie studentów do zatrudnienia. W tym kontekście kształcenie przedsiębiorczości często postrzegane było jako zapewnianie umiejętności przekładających się na większą zatrudnialność studentów. Pogląd ten podkreśla tylko znaczenie, jakie przypisuje się rozwijaniu przedsię-biorczego nastawienia u wszystkich studentów.

Kształcenie przedsiębiorczości w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim można określić jako skoncentro-wane na praktycznych elementach rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej. Wyraźnie skupia się ono na opracowaniu biznesplanu. Być może jest to użyteczne narzędzie dotyczące zakładania własnej firmy, jednak może dopro-wadzić do tego, że studenci będą wypełniać wzory biznesplanów bez pełnego zrozumienia całego procesu myślowego, który towarzyszy ich tworzeniu. Oferowane zajęcia nie pomagają studentom tworzyć lub odkrywać szans dla przed-siębiorczych działań. W rezultacie nie pracują oni nad swoimi własnymi pomysłami lub przedsięwzięciami związanymi z przedsiębiorczością, co stwarza ryzyko zniechęcenia do przedsiębiorczego działania w przyszłości. Obecne dobre praktyki w zakresie metod nauczania wychodzą poza nauczanie o biznesplanie i obejmują aktywne metody, takie jak konkursy biznesowe i zakładanie własnych firm. Wizytowane uczelnie nie korzystają z nich co prawda zbyt często, istnieje jednak dobry przykład z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, który wykorzystuje współpracę międzynarodową do poprawy jakości nauczania przedsiębiorczości (patrz ramka 5.5).

Ramka 5.5. Kształcenie przedsiębiorczości na studiach magisterskich

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, we współpracy z Uniwersytetem w Sewilli, uruchomił w ramach studiów magister-skich z zarządzania specjalizację pn. „Przedsiębiorczość w małej i średniej firmie”. Współpraca skutkuje szerszym zakresem działalności dydaktycznej obejmującej wykłady gości z zagranicy, gry biznesowe oraz spotkania z przedsiębiorcami. Studenci tej specjalizacji mogą otrzymać podwójny dyplom i ubiegać się o staż w Hiszpanii. Program jest mocno ukierunkowany ekono-micznie (z naciskiem na wiedzę ekonomiczną), ale rozwija także kreatywność i przedsiębiorcze myślenie studentów. Choć jest to specjalność w ramach kierunku „Zarządzanie”, stanowi świetny przykład, w jaki sposób współpraca międzynarodowa może wpłynąć na poprawę jakości kształcenia przedsiębiorczości w Polsce.

Kształcenie przedsiębiorczości jest najczęściej prezentowane jako zjawisko wręcz ekonomiczne, wpływające na wzrost gospodarczy, rozwój, innowacyjność i konkurencyjność. Wbrew temu przekonaniu, przedsiębiorczość należy jednak do nauk humanistycznych, bowiem w jej centrum leży osoba przedsiębiorcy i zachowania przedsiębiorcze. Obejmuje to postrzeganie przedsiębiorczości jako napędu aktywnych postaw obywatelskich oraz demokratycznego upodmiotowienia, jednak te kwestie są nieobecne w kształceniu edukacji w województwach objętych niniejszym badaniem.

Podobnie, żadna z sześciu uczelni nie uwzględniła w swoich programach przedsiębiorczości społecznej i zrównoważonej, a to właśnie te tematy pokazują studentom, że efekty ich działań mają wpływ na całą społeczność lub społeczeństwo, w którym żyją. Przedsiębiorczość oznacza twórczość, innowacyjność, kreatywność i możliwość rozwiązywania problemów. Są to uniwersalne wartości, które przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju społeczno-ekonomicznego narodów, są pożądane w społeczeństwie oraz zapewniają długoterminową integrację i współpracę regionów.

Alternatywne poglądy na tworzenie przedsięwzięć, takie jak teorie myślenia realizacyjnego (effectuation theory), również nie są uwzględniane w zajęciach na wizytowanych uczelniach. Wykładowcy nie zaznajamiają studentów z jakimikolwiek technikami tworzenia pomysłów, takimi jak np. mapy myśli, w rezultacie czego, studenci mogą odnieść wrażenie, że istnieje tylko jeden, bardzo linearny rodzaj przedsiębiorczego myślenia i działania. Może to prowadzić do braku identyfi-kowania się z przedsiębiorczymi zachowaniami przez studentów, a w konsekwencji do utraty zainteresowania przedsię-biorczością w ogóle.





79

Kształcenie przedsiębiorczości nie jest także związane z badaniami w tej dziedzinie, a uczelnie nie są aktywne na polu badań w dziedzinie przedsiębiorczości czy kształcenia przedsiębiorczości. Studenci nie mają zatem wglądu w teorie i metody badawcze związane z przedsiębiorczością i ostatecznie postrzegają to zagadnienie jako mniej „naukowe” i mniej ważne, niż inne obszary studiów. Postawa ta nasila się jeszcze bardziej z powodu braku spójnych programów nauczania przedsiębiorczości, a także brak kierunku w tej dziedzinie umożliwiającego zdobycie stopnia naukowego.

Metody kształcenia przedsiębiorczości

Wybór metod nauczania i narzędzi dydaktycznych wykorzystywanych w kształceniu przedsiębiorczości na badanych uczel-niach jest ograniczony. Dydaktyka rzadko jest zorientowana na działanie i nie ma charakteru eksperymentalnego czy też innowacyjnego, który pozwoliłby studentom na zebranie unikalnych doświadczeń i stymulowałby ich do przedsiębior-czego działania.

W badanych województwach w kształceniu przedsiębiorczości dominuje podejście pasywne, oparte na przekazywaniu wiedzy od nauczyciela do ucznia. Proces uczenia się jest zatem w większości zależny od nauczyciela i przez niego zarzą-dzany. W praktyce oznacza to tradycyjne wykłady, podczas których studenci mają jedynie bierny wkład w proces uczenia się, a jego wyniki są oceniane według tradycyjnych kryteriów, które bardziej zorientowane są na uczenie się na pamięć, niż kreatywne myślenie. Wielu wykładowców przedsiębiorczości w badanych szkołach wyższych nie zna koncepcji uczenia się przez działanie (Cope i Watts 2000), uczenia się eksperymentalnego (Cooper i in. 2004), czy samoregulacji w uczeniu się (Zimmerman 1990). Zajęcia często mają postać wykładów, co uniemożliwia stosowanie bardziej aktywnych metod naucza-nia – rzadko wykorzystuje się nowe, interaktywne platformy edukacyjne, takie jak Moodle czy media społecznościowe. Podobnie rzadko zastosowanie znajduje metoda studium przypadku czy gry biznesowe. W takim środowisku edukacyj-nym studenci nie mogą nauczyć się jak radzić sobie z niepewnością i ryzykiem, doświadczać zmiany i niepowodzenia, czy nauczyć się podejmowania decyzji w duchu przedsiębiorczości.

Kształcenie przedsiębiorczości często ma charakter masowy. Oznacza to, że wykłady prowadzi się dla dużych grup studen-tów, którzy rzadko otrzymują zadania wymagające pracy grupowej. Takie podejście promuje indywidualistyczne uczenie się ponad współpracą i naukę w grupie (social learning), które powszechnie stosuje się w kształceniu przedsiębiorczości.

Nauczanie przedsiębiorczości w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim często opiera się na polskich pod-ręcznikach i czasopismach z dziedziny przedsiębiorczości, których liczba jest ograniczona. Niewiele jest prób włącze-nia materiałów z wiodących akademickich czasopism poświęconych tej tematyce. Chociaż zadawanie studentom lek-tur w innych językach może stanowić problem, kształcenie przedsiębiorczości z pewnością zyskałoby na jakości, gdyby uwzględnić w nim tego rodzaju materiały, a treści edukacyjne byłyby bardziej aktualne i lepiej dostosowane do zaintere-sowań studentów różnych kierunków.

Jednym z największych problemów jest jednak brak wyszkolenia dydaktyków. W regionach objętych studium przypadku jedyną obecnie możliwość szkolenia dla nauczycieli oferuje Rada ds. Jakości Kształcenia na Uniwersytecie im. Adama Mic-kiewicza. Począwszy od roku akademickiego 2013/14, szkolenia będą dostępne dla 40 wykładowców, którzy prowadzą zajęcia z przedsiębiorczości w różnych instytutach. Jednak programy typu „nauczanie nauczycieli” (train the trainer) nie są szerzej dostępne dla wykładowców, zatem ani dydaktycy, ani badacze nie mają wielu możliwości nawiązania interdyscypli-narnej współpracy z kolegami z innych regionów czy krajów.

W prowadzenie zajęć z przedsiębiorczości dla studentów szkół wyższych angażuje się jedynie niewielka liczba interesariu-szy zewnętrznych. Jednym z przykładów jest Izba Przemysłowo-Handlowa w Toruniu, która oferuje bezpłatne szkolenia dla studentów na temat prowadzenia własnego biznesu, przy czym obecnie brakuje kursu poruszającego podstawy przed-siębiorczości. Inkubatory biznesu i parki naukowe także oferują szkolenia z przedsiębiorczości (patrz ramka 5.6), jednak niewiele z tych programów skupia się na przygotowywaniu przedsiębiorców do prowadzenia zorientowanych na wzrost przedsiębiorstw przynoszących sukcesy, jak również niewiele uwagi poświęca się handlowi międzynarodowemu.





80

Ramka 5.6. Poznański Park Naukowo-Technologiczny

Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza organizuje szkolenia z przedsiębior-czości dla doktorantów, badaczy oraz absolwentów Uniwersytetu. Oferta szkoleniowa obejmuje zagadnienia przedsiębior-czego myślenia i preinkubacji pomysłów. Ponadto dla uczestników organizowane są konkursy biznesowe („Pierwszy krok we własny biznes”) i usługi konsultacyjne. Najlepsze pomysły na biznes otrzymują wsparcie przy pozyskiwaniu kapitału zalążko-wego. Dotychczas zorganizowano cztery edycje konkursu.

Pomiar oddziaływania kształcenia przedsiębiorczości

Kryteria oceny studentów podczas zajęć lub szkoleń z przedsiębiorczości należą do tych tradycyjnych. Ocena często ma postać pisemnego testu na koniec zajęć, podkreślającego konieczność pamięciowego przyswajania wiedzy, nie zaś krea-tywnego myślenia i uczenia się przez doświadczenie. Efekty nauki są często związane z wiedzą ekonomiczno-finansową lub strategiami komercjalizacji i nie obejmują aspektów rozwoju ludzkiego, podczas gdy wiele programów związanych z przedsiębiorczością w krajach Unii Europejskiej obejmuje prowadzenie przez studentów dzienników i ocenę doświadcze-nia w projektach grupowych, czyli metody identyfikacji i oceny rozwoju osobistego.

Monitorowanie skuteczności kształcenia przedsiębiorczości, jak również śledzenie „przedsiębiorczych losów” absolwentów w szkołach Wielkopolski i Kujawsko-Pomorskiego, jest wciąż na wczesnym etapie rozwoju. Należy oczekiwać, że sytuacja ta ulegnie poprawie w najbliższej przyszłości, bowiem uczelnie są zainteresowane tworzeniem nowych metod pomiaru oddziaływania edukacji w zakresie przedsiębiorczości, zgodnie z wymaganiami reformy Prawa o szkolnictwie wyższym z 2011 r., która wprowadziła obowiązek śledzenia losów zawodowych absolwentów uczelni.

Rozwijanie kultury przedsiębiorczości

Celem aktywności akademickiej uczelni w Polsce jest przygotowanie studentów do zatrudnienia, co było szczególnie widoczne na starszych, cieszących się ogólnym szacunkiem uczelniach. Istnieje ku temu wiele powodów, włącznie z uwa-runkowaniami historycznymi powstawania uniwersytetów oraz szerszą historią społeczno-polityczną kraju. W wyniku oddziaływania tych czynników, kultura przedsiębiorczości w Polsce wciąż znajduje się na wczesnym etapie rozwoju.

Uczelnie coraz bardziej entuzjastycznie podchodzą do możliwości przyczynienia się do rozwijania tej kultury i wiele z nich podejmuje inicjatywy promujące świadomość wartości i istoty umiejętności związanych z przedsiębiorczością. Jest to bar-dzo pozytywne, jednak pomiędzy działaniami poszczególnych uczelni występują znaczne różnice jakościowe i ilościowe. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu stanowił najaktywniejszą uczelnię w tym zakresie, która aktywnie współ-pracuje z wieloma partnerami celem promowania i wspierania idei przedsiębiorczości, włącznie z wieloma działaniami popularyzującymi i szkoleniowymi zapewnianymi przez InQbator (patrz ramka 5.7). Kolejnym przykładem jest Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, który uczestniczy w Światowym Tygodniu Przedsiębiorczości, zmierzając do wspiera-nia rozwoju kultury przedsiębiorczości. Dzięki temu, UKW promuje zakładanie własnych firm oraz oferuje szkolenia i war-sztaty dla studentów, którzy rozważają samozatrudnienie.





81

Ramka 5.7. Szkolenia z przedsiębiorczości w InQbatorze

Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza od 2009 r. współpracuje z Uniwersy-tetem im. Adama Mickiewicza przy prowadzeniu zajęć z przedsiębiorczości dla studentów i doktorantów. W roku akademickim 2013/14 wprowadzono nową formę współpracy.

Specjaliści z Inkubatora Przedsiębiorczości prowadzą dodatkowe zajęcia z przedsiębiorczości dla studentów pięciu wydziałów Uniwersytetu:

Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej Wydziału NeofilologiiWydziału Studiów EdukacyjnychWydziału HistorycznegoWydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych

W zajęciach, w których uczestniczy 25 studentów z każdego wydziału, porusza się następujące tematy: co oznacza bycie przedsiębiorcą, modele biznesowe, spotkanie z przedsiębiorcą (wizyta w Inkubatorze Przedsiębiorczości), finansowanie przed-sięwzięć, formalne aspekty prowadzenia firmy (rejestracja, siedziba, księgowość, formy), a także umiejętności prezentacji pomysłów. Zajęcia mają formę prezentacji i warsztatów, a studenci przez cały semestr pracują nad opracowaniem biznesplanu i prezentują go na ostatnich zajęciach. Ich pomysły są oceniane, a najlepsze otrzymują nagrody pieniężne.

Zajęcia prowadzone przez Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza są opcjo-nalne i pojawiają się w programach nauczania różnych wydziałów. Za udział w zajęciach można otrzymać punkty ECTS.

•••••

Jednym z najlepszych przykładów promowania kultury przedsiębiorczości są inicjatywy jednego z interesariuszy – Urzędu Miasta Bydgoszczy. Stworzona tu siedmioletnia strategia („Przedsiębiorczość Akademicka”), która obejmuje cały cykl edu-kacji, może z powodzeniem stanowić wzór nie tylko dla innych polskich miast, ale i dla większości miast europejskich. Dokument uwzględnia odpowiednie strategie gospodarcze na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, jak również uwzględnia włączenie do realizacji planu szerokiego spektrum interesariuszy. Wynikiem jest lista około 150 działań, które mają zostać podjęte przez miasto dążące do osiągnięcia statusu centrum przedsiębiorczości. Strategia prezentuje szerokie spojrzenie na przedsiębiorczość i uznaje potrzebę wyposażenia studentów w odpowiednie umiejętności do radzenia sobie z wieloma problemami w życiu, a edukacja w zakresie przedsiębiorczości ma służyć osiągnięciu tego celu.

5.4. Zalecenia

W oparciu o informacje zebrane podczas wizyty studyjnej oraz za pośrednictwem dwóch ankiet, opracowane zostały następujące zalecenia dla administracji centralnej i szkół wyższych:

W ramach uczelni należy klarownie wyjaśnić i rozpowszechniać cele związane z przedsiębiorczością

Jednym ze strategicznych celów uczelni powinno być klarowne wyjaśnienie idei przedsiębiorczości oraz wiążących się z nią priorytetów dla uczelni. W szczególności należy organizować działania uświadamiające i informacyjne dotyczące znacze-nia przedsiębiorczości.

Można to osiągnąć organizując konferencje lub „okrągłe stoły” z udziałem szkół wyższych, uznanych ekspertów krajowych i zagranicznych, przedstawicieli samorządów oraz lokalnego sektora biznesu. Kluczowym elementem jest włączenie w ten dialog sektora biznesu, tak aby działania uniwersytetu mogły przekładać się na korzyści dla regionu i obszaru lokalnego. Kolejnym krokiem jest upowszechnienie wyników i priorytetów strategicznych przyjętych przez uczelnię. Do tego celu można wykorzystać kampanie medialne na terenie uczelni, także w placówkach zamiejscowych, jak i na uczelnianych oraz rządowych stronach internetowych.





82

Należy skorzystać z finansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego celem rozwinięcia i wspierania programów informacyjnych oraz szkoleniowych dla dydaktyków i badaczy

Należy szkolić wykładowców i badaczy w dziedzinie przedsiębiorczości na poziomie ogólnokrajowym lub na poziomie uczelni. Szkolenia powinny koncentrować się na stosowanych obecnie najlepszych praktykach. Dzięki efektywnemu zastoso-waniu środków z EFS często można uzupełnić szkolenia z przedsiębiorczości dla nauczycieli o kompendia dobrych praktyk, jak również regularne publikacje aktualnych wyników badań i materiałów edukacyjnych, które łatwo można zastosować w praktyce dydaktycznej. Zapewnia to wykładowcom i badaczom oparty na doświadczeniu materiał referencyjny, który mogą wykorzystać w swojej pracy. Przykładem takiego działania są centra YES w Finlandii. Jedną z mocnych stron projektu YES jest organizacja kontaktów, konsultacji i współpracy pomiędzy wykładowcami i badaczami specjalizującymi się w dziedzinie przedsiębiorczości, jak również w sektorze biznesu, w formie regularnych spotkań i warsztatów. Mechanizmy stosowane w takich inicjatywach jak centra YES zapewniają wykładowcom, badaczom i sektorowi biznesu ogólną platformę wymiany wiedzy, na której mogą prezentować i omawiać swoją pracę oraz zapraszać osoby z innych uczelni, pragnące podzielić się swoją wiedzą i dobrymi praktykami. Podejście to wspiera także badania interdyscyplinarne, które są istotne z punktu widzenia sektora biznesu i zwiększają szanse na opracowanie projektów, które mogą zostać skomercjalizowane. W Polsce taką ini-cjatywę mogłaby poprowadzić Sieć Edukacyjna Innowacyjnej Przedsiębiorczości Akademickiej. Dysponuje już ona zasobami i materiałami dydaktycznymi i można by ją wykorzystać jako bardziej formalne forum wymiany dobrych praktyk.

Należy rozszerzyć i poprawić ofertę edukacyjną w zakresie przedsiębiorczości

Należy poprawić jakość kształcenia przedsiębiorczości poprzez zastosowanie metod nauczania, które zachęcają do nauki rozwiązywania problemów i pracy grupowej, jednocześnie zaś trzeba odejść od tradycyjnych wykładów i kłaść mniejszy nacisk na kwestie biznesplanu. Modelowy przykład nr 5 prezentuje tego rodzaju podejście do nauczania, które łatwo można zaadaptować w dowolnych warunkach.

Należy zaoferować wstępne zajęcia w zakresie przedsiębiorczości i samozatrudnienia dla wszystkich studentów pierwszego roku studiów licencjackich. Ponadto, każda uczelnia powinna zapewnić studentom szansę uczestnictwa w seminariach i wykładach na ten temat, zamiast oferować je jako bardzo krótkie moduły w ramach innych przedmiotów. Modelowy przy-kład nr 6 pokazuje, w jaki sposób uczelnia może zastosować kompleksowe podejście do kształcenia przed siębiorczości.

Istnieje potrzeba kształcenia przedsiębiorczości na studiach drugiego i trzeciego stopnia. Pozwoli to na rozwinięcie przed-siębiorczości jako dyscypliny akademickiej i będzie stymulować badania naukowemożliwe do przełożenia na działalność dydaktyczną. Podniesie to także znaczenie tej dziedziny i pomoże przyciągnąć więcej finansowania do uczelni, między innymi w ramach projektów doradztwa.

Należy skorzystać z finansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego, celem opracowania materiałów dydaktycznych dla polskich uczelni

Istnieje wiele różnorodnych przykładów projektów, które wspierają kształcenie przedsiębiorczości, włącznie z projektami w Niemczech, Estonii i na Malcie. Jednym z nich jest dobrze znany program SMILE na niemieckim Uniwersytecie w Lipsku (patrz modelowy przykład nr 7), który oferuje szkolenia z przedsiębiorczości w ramach nadobowiązkowych zajęć skupio-nych wokół zagadnień rozwoju osobistego i autodydaktyki. W ramach programu prowadzonych jest szereg seminariów, warsztatów i wydarzeń, podczas których studenci uczą się o przedsiębiorczości, podnoszą swoją świadomość i uczą się rozpoznawać szanse na przedsiębiorcze działania. Projekt oferuje studentom również wsparcie w rozwijaniu przedsiębior-czych pomysłów i projektów, wraz z zajęciami coachingowymi i z budowania zespołu, zgodnie z indywidualnymi planami opracowanymi dla każdego z nich. Pomysł ten można zaadaptować w Polsce poprzez włączenie zajęć tego typu w pro-gram dla studentów biotechnologii i nauk przyrodniczych.





83

Należy zachęcić uczelnie do zatrudnienia nauczyciela kontaktowego (reference teacher)

Każda uczelnia powinna zatrudnić nauczyciela kontaktowego, który miałby stanowić wsparcie przy zajęciach dydaktycz-nych, badaniach oraz przewodzić studentom w ich relacjach z podmiotami pozaakademickimi. Osoba taka byłaby odpo-wiedzialna za działania związane z przedsiębiorczością na terenie uczelni oraz blisko współpracowała z Akademickimi Inkubatorami Przedsiębiorczości, jej kluczowym zadaniem zaś byłoby uczestnictwo w sieciach i rozpowszechnianie infor-macji na wydziałach.

Należy usprawnić system zachęt dla uczelni i wydziałów

Barierą w rozwijaniu kształcenia przedsiębiorczości jest system zachęt i nagród dla uczelni. Fundusze przyznawane są według tradycyjnych kryteriów, takich jak publikacje wyników badań. Poza finansowaniem krótkoterminowych projektów, dedykowanych funduszy i wsparcia dla kształcenia przedsiębiorczości jest niewiele, a ponadto często pochodzą one ze środków Unii Europejskiej. Entuzjazm dla przedsiębiorczości obserwowany w ministerstwach, wśród interesariuszy uczelni oraz wykładowców podzielają także władze uczelni, jednak znajdują się one w trudnej pozycji, jeśli chodzi o przekuwanie tego entuzjazmu w działania, ponieważ fundusze związane są bardziej z tradycyjnymi badaniami, które nie idą w parze z rozwijaniem i wdrażaniem działań na rzecz przedsiębiorczości.

Należy zatem stworzyć systemy zachęt motywujących i nagradzających pracowników naukowych za wspieranie studen-tów zainteresowanych przedsiębiorczością, oraz uznać naukową wartość badań i działań w dziedzinie przedsiębiorczości (zbyt wiele zależy od AIP i niewiele jest zachęt dla pracowników naukowych do angażowania się w kształcenie przedsię-biorczości). Dobre wyniki przynosi zmniejszenie obowiązków dydaktycznych lub powiększenie przestrzeni do pracy (tzn. laboratoriów).

Należy promować i doceniać badania w dziedzinie przedsiębiorczości

Promowanie i docenianie badaczy w dziedzinie przedsiębiorczości może stanowić odpowiedź na kilka wyzwań jedno-cześnie. Po pierwsze, zwiększy to liczbę wykładowców przedsiębiorczości, którzy mogą opracować i prowadzić zajęcia z przedsiębiorczości. Po drugie, przyciągnie to większe fundusze na badania do uczelni, które będzie można wykorzystać do stworzenia i rozwijania programów przedsiębiorczości na studiach II i III stopnia. Po trzecie wreszcie, wspieranie badań rozwinie dziedzinę przedsiębiorczości i poprawi jakość kształcenia w tym zakresie w szkołach wyższych danego regionu.

Można to osiągnąć poprzez system nagród w formie niewielkich środków na badania lub wymianę międzynarodową. Fun-dusze na badania mogą być przydzielane w subdyscyplinach przedsiębiorczości, takich jak przedsiębiorczość innowacyjna, społeczna, itd. Szkoły wyższe w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim (a także w całej Polsce) mogłyby uczestniczyć w międzynarodowych projektach badawczych, co zwiększyłoby powiązania z innymi uczelniami w Unii Euro-pejskiej i na świecie. Takie projekty badawcze mogłyby otrzymywać wsparcie finansowe rządu.

Należy poprawić monitorowanie losów zawodowych absolwentów

Należy poprawić monitorowanie efektów kształcenia przedsiębiorczości, szczególnie poprzez śledzenie losów zawodo-wych absolwentów. Uczelnie w większym stopniu mogą śledzić poczynania studentów, którzy skorzystali z kształcenia przedsiębiorczości czy wsparcia w zakładaniu własnej firmy, aby lepiej poznać osiągnięte wyniki, zapewnić odpowiednie wsparcie „po” dla szeregu działań, a także wykorzystać studentów-przedsiębiorców jako zasób w uczelnianych działaniach na rzecz przedsiębiorczości. Absolwenci stanowią istotny kapitał, który można włączyć w kształcenie przedsiębiorczości, w postaci wykładów gościnnych i przygotowywania materiałów do analizy realnych przypadków.





84

Modelowy przykład nr 8 ukazuje podejście wykorzystane na Uniwersytecie Strathclyde przy budowaniu trwałych relacji z absolwentami. Ważne jest, aby uczelnie utrzymywały kontakt z byłymi studentami po ukończeniu przez nich studiów, oraz aby znalazły jak najwięcej sposobów na zaangażowanie ich w działania uczelni. Sposoby te mogą obejmować np. gościnne wykłady, uczestnictwo w projektach badawczych, wsparcie komercjalizacji wyników badań i firm typu spin-off, jak również uczestnictwo w imprezach dotyczących zakładania nowych firm czy konkursach biznesowych. Aby uzyskać bieżące zaangażowanie absolwentów, uczelnie muszą zapewnić, że ich wkład jest odpowiednio doceniany. Można wyko-rzystać wiele niezbyt kosztownych sposobów, np. coroczne uroczyste obiady, ceremonie przyznawania nagród czy „galerię sław” na terenie uczelni.

5.5. Modelowe przykłady z innych krajów

Poniżej zaprezentowano cztery modelowe przykłady ilustrujące różne podejścia do kształcenia przedsiębiorczości: 5) Szkoła Biznesu EMLYON, 6) Uniwersytet Coventry, 7) projekt SMILE oraz 8) Uniwersytet Strathclyde.

5) Naucz się myśleć jak przedsiębiorca, EMLYON, Francja

Przesłanki i charakter programu

Projekt „Naucz się myśleć jak przedsiębiorca” to dwudniowy program edukacyjny wykorzystujący uczenie się przez doświadczenie, oparty na ewaluacji biznesplanu. Jego głównym celem jest ukształtowanie wśród studentów/uczestników odpowiedniego pojęcia na temat przedsiębiorczości oraz kluczowych czynników sukcesu prowadzących do założenia własnej firmy. Studenci/uczestnicy muszą w grupach od 4 do 5 osób opracować metodę oceny biznesplanu nowej firmy, zgodnie z określonym punktem widzenia (np. bankowca czy osoby inwestującej w przedsięwzięcia wysokiego ryzyka) oraz zastosować opracowaną metodę do oceny trzech prawdziwych biznesplanów i podjąć decyzję inwestycyjną. Studenci/uczestnicy są kierowani przez trenera-profesora, który może szkolić do 5 zespołów.

Działania

Pierwsze spotkanie półdzienne: wprowadzenie, podczas którego przedstawiane są cele, przykłady, które będą omawiane, proces nauki oraz organizacja kursu. Grupę dzieli się na zespoły, z których każdy otrzymuje swojego trenera.

Drugie spotkanie półdzienne: zespoły zaczynają pracę, przygotowując swoje prezentacje uwzględniające metodologię działania, decyzje oraz analizę mocnych i słabych stron każdego biznesplanu. Trenerzy współpracują z zespołem.

Trzecie spotkanie półdzienne: zespoły przedstawiają i omawiają swoje prezentacje, które następnie zostają ocenione przez jury, włącznie z trenerem. W jury mogą także zasiadać przedsiębiorcy z analizowanych przykładów lub inwestorzy czy bankowcy.

Czwarte spotkanie półdzienne: trener przedstawia informacje otrzymane od jury, które uwzględniają: a) decyzje podjęte przez wszystkie zespoły oraz historię każdego przedsiębiorczego projektu, b) właściwe i błędne aspekty analizy bizne-splanu oraz pracy zespołowej, c) metody efektywnej oceny przedsiębiorczych projektów. Następnie odbywa się wykład końcowy, prezentujący perspektywę przedsiębiorcy. Najlepiej, jeśli jeden z przedsiębiorców z biznesplanów analizowanych w ramach przykładów przedstawi wykład na temat własnego doświadczenia i procesu myślowego.





85

Rozwój programu

Prezentowany program został po raz pierwszy opracowany i zaproponowany studentom studiów MBA Szkoły Biznesu EMLYON w 1993 r. Od tego czasu jest on regularnie dostosowywany do bieżącej sytuacji oraz znajduje się w ofercie dla wszystkich studentów/uczestników Szkoły Biznesu EMLYON (na studiach licencjackich, magisterskich, EMBA, IMBA czy menedżerskich), jako pierwszy kurs wprowadzający w tematykę przedsiębiorczości. Minimalna liczba osób na zajęciach to 25, maksymalna zależy od zasobów kadrowych i materialnych. W Szkole Biznesu EMLYON program proponuje się nawet 400 studentom. W prowadzenie zajęć angażowały się i wciąż angażują różne typy interesariuszy związanych z przedsię-biorczością.

Zasoby

Prowadzenie programu wymaga uczestnictwa jednego lidera dydaktycznego – zazwyczaj jest to wykładowca w dziedzinie przedsiębiorczości posiadający szeroką wiedzę w tej dziedzinie – oraz po jednym trenerze (wykładowca lub interesariusz) na 25 studentów/uczestników (pięć zespołów po pięć osób). Jeśli chodzi o zasoby materialne, potrzebne jest niewielkie pomieszczenie dla każdego zespołu oraz dostęp do Internetu.

Osiągnięcia

Opierając się na naszym doświadczeniu, możemy powiedzieć, że najlepszymi momentami całego kursu są: a) koniec dru-giego spotkania, podczas którego studenci ciężko pracują do późna (czasem nawet do północy) nad metodologią oceny oraz prezentacją, b) trzecie spotkanie z prezentacjami i dyskusją, c) sesja, podczas której prezentowane są informacje zwrotne oraz ostatni wykład prowadzony przez przedsiębiorcę.

Czynniki sukcesu

Trzy wzięte z życia biznesplany łączące sukces i niepowodzenie, technologię i usługi opracowane od 2 do 5 lat wcześ-niej. W związku z tym zachodzi możliwość zaproszenia jednego z przedsiębiorców, którego firma została przedstawiona w biznesplanie. Wystarczający czas na wprowadzenie trenerów w ich role (nie zapewniają oni rozwiązań czy porad tech-nicznych, ale mają swój wkład w proces refleksji i opracowywania metod oceny biznesplanu w zależności od celów wybra-nych przez zespół i kontekstu).

Wyzwania

Stworzenie grupy trenerów, w tym wykładowców akademickich, przedsiębiorców, inwestorów i innych interesariuszy. Regularna aktualizacja biznesplanów. Wypracowanie najlepszej logistyki (wystarczająca liczba pomieszczeń dla wszystkich studentów biorących udział w programie).

Kontakt

Profesor Alain Fayolle, Dyrektor Centrum Badań nad Przedsiębiorczością Szkoły Biznesu EMLYON ([email protected])Elisabeth Gelas, Asystentka, Szkoła Biznesu EMLYON ([email protected])





86

6) Uniwersytet Coventry, Wielka Brytania

Przesłanki i cele

Przedsiębiorczość jest istotnym elementem filozofii edukacji na Uniwersytecie Coventry. Jest mocno zakorzeniona w dzia-łalności dydaktycznej i badawczej, jak również w samych działaniach ludzkich, dzięki czemu uniwersytet w 2011 r. zdobył Nagrodę Szkolnictwa Wyższego magazynu Times w kategorii „Przedsiębiorczy Uniwersytet Roku”. Każdego roku uczelnia współpracuje z ponad 3 000 studentów i absolwentów, a obecnie wspiera ponad 9 000 małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), jak również ponad 500 większych firm.

Działania

Oferta Uniwersytetu jest następująca:

1. Instytut Przedsiębiorczości Stosowanej

Uczelnia posiada specjalny Instytut Przedsiębiorczości Stosowanej, który wspiera studentów na różne sposoby, rozwijając ich umiejętności związane z przedsiębiorczością, tworząc sieci kontaktów, warsztaty, kreując pomysły, pomagając w pla-nowaniu, a także tworząc nowe firmy. Instytut był nominowany do wielu nagród.

2. Nauczanie

Uniwersytet zapewnia indywidualne wsparcie dla każdego studenta czy absolwenta opuszczającego mury uczelni, który myśli o samozatrudnieniu, założeniu własnej firmy lub dołączeniu do mikrofirmy. Student może podjąć studia licencjackie na poziomie rozszerzonym na kierunku przedsiębiorczość, które mogą mu pomóc założyć i poprowadzić własną firmę „w prawdziwym świecie” obok studiowania lub może wybrać jedynie kilka modułów z przedsiębiorczości w ramach programu „Add+vantage”. W zeszłym roku z dodatkowego modułu skorzystało 535 studentów.

3. Praktyczne porady, przestrzeń działania i finansowanie

Uniwersytet oferuje przestrzeń preinkubacyjną oraz profesjonalne doradztwo dla studentów, których firma znajduje się na wczesnym etapie zakładania. Studenci korzystają z mentoringu oferowanego przez lokalny Instytut Dyrektorów Zarządza-jących oraz mogą ubiegać się o niewielkie granty na sfinansowanie kosztów założenia firmy. Mają też możliwość aplikowa-nia o większe sumy od panelu inwestorów Uniwersytetu Coventry, którego przewodniczącym jest jego rektor, John Egan. W każdym momencie na Uniwersytecie około 80 studentów prowadzi własną działalność gospodarczą.

4. Ochrona pomysłów na biznes

Uniwersytet pomaga studentom chronić projekty i modele w drodze ochrony patentowej, jak również negocjuje w ich imieniu umowy licencyjne z firmami, które chciałyby skomercjalizować ich pomysły (własność intelektualna).

5. Wsparcie po ukończeniu studiów

Pomoc w zakresie przedsiębiorczości jest także dostępna dla wszystkich absolwentów Uniwersytetu, który doradza w spra-wie odpowiednich pakietów finansowych, udostępnia pomoc doradców, a nawet przestrzeń biurową. Przykładowo, absol-wenci kierunków artystycznych mogą dołączyć jako freelancerzy do firm, które Uniwersytet założył, aby promować ich prace.





87

6. Instytut Kreatywnej Przedsiębiorczości

Instytut Kreatywnej Przedsiębiorczości to miejsce, w którym spotykają się badacze, absolwenci oraz profesjonaliści w dzie-dzinie wsparcia biznesu i przedsiębiorstw, aby ze sobą współpracować, dzielić się pomysłami i pomagać w rozwoju regio-nalnego sektora kulturalnego i kreatywnego. Kreatywna Przedsiębiorczość to nowy projekt, mający na celu wspieranie zarówno wyłaniających się kreatywnych talentów, jak i istniejących firm w regionie. Instytut oferuje szereg bezpłatnych usług, w tym między innymi:

a. Doradztwo, mentoring i przewodnictwo biznesoweb. Szkolenia i warsztaty z prowadzenia własnej firmyc. Mentoring profesjonalistów z interesującej nas dziedzinyd. Konsultacje i dostęp do specjalistycznych badań i wiedzye. Dzielone z innymi przestrzenie biurowe i usługi komputerowef. Wydarzenia i możliwość nawiązania kontaktów i tworzenia sieci

Projekt Kreatywnej Przedsiębiorczości jest skierowany do absolwentów, nowych firm oraz istniejących kreatywnych przed-siębiorstw z West Midlands.

7. Moduły „Add+vantage”

Umiejętności związane z przedsiębiorczością są istotne dla wszystkich absolwentów, niezależnie od tego w jak dużej organizacji pracują. Nowe przedsięwzięcia stale tworzy się w ramach dużych firm, organów publicznych, w sektorze NGO czy przez nowo zakładane firmy. Zestaw modułów edukacyjnych „Przedsiębiorczy Absolwent” – który można zaliczyć na poczet obowiązkowych przedmiotów – został stworzony specjalnie po to, by wspierać tych studentów, którzy chcą rozpocząć tworzenie własnych przedsięwzięć. Moduły oferują zajęcia „Rozwijanie pomysłu biznesowego” dla studentów, którzy nie mają jeszcze pomysłu na biznes, aż po prawa własności intelektualnej i finansowanie dla tych, których biznes jest w dalszej fazie rozwoju. Koncepcje i umiejętności są jednakowo przydatne w przedsiębiorstwach komercyjnych i spo-łecznych.

8. Przedsiębiorczy student > Przedsiębiorczy absolwent

Jeśli student chce (a) pracować na własny rachunek i ewentualnie zatrudniać innych, (b) pracować w firmie i maksymalnie szybko piąć się po szczeblach kariery, wykorzystując swoje umiejętności związane z przedsiębiorczością, (c) wykorzystać swoje przedsiębiorcze nastawienie dla organizacji non-profit, sektora kreatywnego czy mniejszej firmy, może skorzystać z jednego z wielu modułów przedsiębiorczości i sprawdzić, czy dzięki nim może zdobyć przewagę na rynku.

Zasoby

Program edukacji w zakresie przedsiębiorczości na Uniwersytecie Coventry celowo nie został połączony z żadnym konkret-nym wydziałem. Stworzona została osobna jednostka, która służy wszystkim interesariuszom, tak aby moduły nauczania były dostępne dla studentów wszystkich wydziałów, a jednocześnie aby nie wydawało się, że zajęcia te są prowadzone „na” którymś z wydziałów. Personel jednostki został wyselekcjonowany ze względu na szczególny obszar specjalizacji, z którego wiedzę mogli oni wnieść do prac zespołu. Dzięki temu razem zapewniają szeroki wachlarz usług dla obecnych i byłych studentów oraz dla lokalnego sektora prywatnego. Jednostka jest mocno wspierana przez Uniwersytet pod wzglę-dem finansowym, ale także w kontekście zajmowania strategicznej pozycji w działalności uczelni, rozwoju personelu oraz rozwoju biznesowego. Jest to podejście stosunkowo unikalne, jeśli chodzi o jego całościowy charakter.





88

Znaczenie

Działania Uniwersytetu Coventry można opisać trzema kluczowymi słowami – zatrudnialność, przedsiębiorstwo i przed-siębiorczość. Jest to stale rozwijająca się i innowacyjna uczelnia, a jej reputacja, jako zapewniającej doskonałą edukację, nieprzerwanie rośnie. Niezależne badania pokazują, że zapewnia ona troskliwe środowisko wsparcia, wzbogacone o uni-kalną mieszankę specjalistycznej wiedzy akademickiej i doświadczenia praktycznego. Poprzez próbę ugruntowania i tak już mocnej orientacji zawodowej zajęć oraz wzmacniania powiązań z najlepszymi organizacjami przemysłowymi, uczelnia mocno skupia się na przygotowywaniu studentów do przyszłości, w której przedsiębiorczość przyniesie im sukces.

W tym roku Uniwersytet Coventry przeskoczył w Przewodniku Uniwersyteckim 2012 magazynu Sunday Times 30 miejsc w górę do miejsca 53, co stanowi drugi największy skok wśród uczelni w Wielkiej Brytanii. Chociaż tego niezwykłego osiągnięcia nie można przypisać wyłącznie działalności związanej z przedsiębiorczością, bez wątpienia zdobycie tytułu „Przedsiębiorczego Uniwersytetu Roku”, przyznanego przez magazyn Times w 2011 r., mocno się do tego przyczyniło. Taka strategia jest potencjalnie możliwa do zastosowania przez jakąkolwiek uczelnię w Polsce.

Największe wyzwania, którym musiała stawić czoła uczelnia, pochodziły z wewnątrz i dotyczyły niechęci personelu do zmian. Między innymi dlatego uczelnia zdecydowała się ulokować działania związane z przedsiębiorczością poza jakimkol-wiek wydziałem i tym samym stworzyć nowy zestaw praktyk roboczych. Podobnie jak w przypadku wszystkich organizacji, pozyskiwanie funduszy to ciągła walka, ale ostatni sukces w postaci tytułu „Przedsiębiorczego Uniwersytetu Roku” oraz lepsze miejsce w rankingu poprawiły tę sytuację.

Strona internetowa

http://www.coventry.ac.uk/research/research-directory/business-management/institute-of-applied-entrepreneurship-2/?theme=main

Kontakt

Dr Gideon Maas (Dyrektor): [email protected]

7) SMILE, Uniwersytet w Lipsku, Niemcy

Przesłanki i cele

Inicjatywa SMILE (Selbst Management Initiative Leipzig) funkcjonuje od sierpnia 2006 r. Jest to kooperacyjny projekt róż-nych uczelni i instytutów badawczych w Lipsku, mający na celu wprowadzenie ducha przedsiębiorczości do tych instytucji, finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz przez kraj związkowy Saksonię.

SMILE organizuje seminaria, warsztaty i jednorazowe imprezy, w których uczestnicy mają szansę na poznanie siebie, rozwój osobisty i spełnienie. Studenci, absolwenci i pracownicy naukowi w lipskich placówkach szkolnictwa wyższego o przed-siębiorczych ambicjach otrzymują wsparcie w formie indywidualnych, kompleksowych sesji coachingowych dotyczących różnych aspektów fazy przed założeniem nowej firmy. Ich pomysły na działalność gospodarczą są analizowane i rozwijane, a z pomocy mogą korzystać aż do momentu realizacji tych pomysłów. Działania programu skupiają się na osobowościach i celach jednostek, które są zachęcane i przygotowywane do samozatrudnienia oraz do kształcenia się przez całe życie. Uczestnicy uczą się kluczowych umiejętności i pozyskiwania informacji oraz odkrywają w jaki sposób zastosować je jako fundament osobistej autonomii, gdzie własny potencjał i możliwości są identyfikowane i promowane w długoterminowej perspektywie. W każdym semestrze, w około 80 różnych zajęciach, bierze udział od 800 do 1000 uczestników. Stosunek kobiet do mężczyzn jest mniej więcej wyrównany.





89

Działania

Projekt SMILE został stworzony wiosną 2006 r., aby gromadzić studentów, absolwentów i pracowników naukowych w ramach interdyscyplinarnego, interkulturowego i kreatywnego forum. Od tamtego czasu projekt wspiera ich przedsię-biorcze pomysły i ambicje.

SMILE ma strukturę modułów, które można ze sobą łączyć, obejmują one zajęcia mające na celu szerzenie świadomo-ści i poszukiwania pomysłów, które pobudzają i koncentrują zainteresowanie uczestników przedsiębiorczością. Łączą się one z działaniami poszerzającymi umiejętności i uczącymi nowych zdolności niezbędnych u potencjalnych przedsiębior-ców, zainteresowanych założeniem własnej firmy. Oś działań związanych z coachingiem przedsiębiorców i budowaniem zespołu stanowią specjalistyczne sesje coachingowe dla jednostek i małych grup, mające na celu pomoc i wsparcie przy realizacji i wprowadzaniu w życie indywidualnych planów. Sieć ma szeroką bazę i jest otwarta na przedsiębiorców ze wszystkich branż przemysłowych. Zakres oferowanych działań obejmuje także specjalistyczny moduł SMILE.medibiz, który jest opracowany specjalnie dla klastrów związanych z biotechnologią i naukami przyrodniczymi w regionie Lipska.

Działania oferowane przez tę inicjatywę oscylują wokół trzech głównych zagadnień: odkrywanie i rozpoznawanie poten-cjału oraz predyspozycji, ich rozwijanie i rozszerzanie oraz ich realizowanie i wykorzystywanie. Uczestnictwo we wszystkich zajęciach projektu SMILE jest dobrowolne i kierowane osobistymi zainteresowaniami uczestnika. Większość wydarzeń i warsztatów nie wymaga wcześniejszej wiedzy lub doświadczenia i można do nich dołączyć w dowolnym momencie.

Ostatnio, dzięki specjalistycznemu modułowi SMILE.medibiz poświęconemu przedsiębiorczości w sektorze biotechnologii i nauk przyrodniczych, założono 35 firm o profilu technologicznym oferujących innowacyjne usługi i produkty. Zespoły przedsiębiorców SMILE zebrały ponad 15 mln euro kapitału i dodatkowego finansowania.

Zasoby

SMILE to wspólny projekt następujących uczelni, szkół i instytutów badawczych w Lipsku: Uniwersytetu w Lipsku, Lipskiego Uniwersytetu Nauk Stosowanych, Podyplomowej Szkoły Zarządzania HHL, Wyższej Szkoły AKAD w Lipsku oraz Centrum Badań Środowiskowych Helmholtz. Inicjatywa ma biura w 8 miejscach w całym Lipsku.

Zespół SMILE składa się 13 specjalistów, mających różne doświadczenie i oferujących wiedzę specjalistyczną w wielu dziedzinach. Inicjatywa współpracuje i prowadzi regularne wspólne działania nie tyko z uczestniczącymi w niej uczelniami i instytutami badawczymi, ale także z partnerami akademickimi, centrami transferu technologii, sektorem prywatnym (banki, inwestorzy) oraz regionalnymi grupami interesu spoza najbliższej sieci projektu SMILE.

Dzięki finansowaniu z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz saksońskiego Ministerstwa Finansów, Pracy i Transportu, a także Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, Badań i Sztuki, uczestnictwo w zajęciach SMILE jest bezpłatne.

Znaczenie

Program przedsiębiorczości SMILE w centrum swoich działań stawia osobę uczącego się i właśnie jego bierze za punkt wyj-ścia. Szczególny nacisk kładzie się na odkrywanie talentów jednostki i ich rozwijanie. SMILE oznacza pomaganie młodym ludziom w odkrywaniu siebie oraz w podejmowaniu decyzji dotyczących ich życia. Podejście to koresponduje z szerokim rozumieniem przedsiębiorczości prezentowanym przez uczelnie w Polsce.

Działania projektu SMILE odpowiadają na obecne wyzwania organizacji edukacji oraz szkoleń i skupiają się na produktyw-nym zastosowaniu wiedzy. SMILE oferuje uczestnikom środowisko uczenia się, w którym mogą sami decydować o tym, czego i jak chcą się nauczyć. Celowo przekazuje się tutaj niewiele „tradycyjnej” wiedzy. Celem jest raczej skupienie się na osobowości każdego uczestnika, aby go wzmocnić, rozwinąć i przygotować do życia. W samym sercu wydarzeń i zasad nauczania leży społeczno-konstruktywistyczne podejście, które stanowi podstawę wszystkich działań SMILE na rzecz przedsiębiorczości.





90

Program osiąga wiele sukcesów. Od momentu powstania w 2006 r. w inicjatywie wzięło udział około 5 900 uczestników, z pomysłów, które zostały opracowane w ramach projektu powstało 120 firm, ponad 170 freelancerów otrzymało wspar-cie na drodze do samozatrudnienia. Faktyczna liczba nowych firm założonych przez freelancerów jest w rzeczywistości wyższa, bowiem nie każdy przedsiębiorca potrzebuje wsparcia aż do momentu zarejestrowania firmy.

Strona internetowa

www.smile.uni-leipzig.de

Kontakt

Prof. dr Utz Dornberger, wykładowca odpowiedzialny za projekt, [email protected]. dr Helge Löbler, wykładowca odpowiedzialny za projekt, [email protected]

8) Zaangażowanie absolwentów w kształcenie przedsiębiorczości i wyspecjalizowane usługi wsparcia dla zakładania firm na Uniwersytecie Strathclyde, Wielka Brytania

Przesłanki i cele

Uniwersytet Strathclyde to uczelnia techniczna w Glasgow na zachodzie Szkocji, regionie opartym na przemyśle ciężkim od czasów rewolucji przemysłowej do momentu gwałtownej deindustrializacji w latach 80. XX wieku. Uczelnia to jeden z pionierów w zakładaniu uniwersyteckich firm typu spin-out, a w latach 90. ubiegłego wieku założyła jeden z pierwszych brytyjskich inkubatorów uniwersyteckich, w ramach swojej wizji „miejsca pożytecznej nauki”. Od tego czasu Uniwersytet stał się uznanym liderem w kształceniu przedsiębiorczości, działalności badawczej i wymianie wiedzy. Angażując w swoją działalność absolwentów, uczelnia podtrzymuje długotrwałe relacje przynoszące obopólne korzyści. Wielu z nich zajmuje wiodące, wpływowe pozycje w biznesie i przemyśle. Jako „partnerzy przedsiębiorczości” wybrani absolwenci mogą pomóc uczelni zapewniać wysoką jakość odpowiednich usług wsparcia dla zakładania firm przez studentów i innych absolwentów po stosunkowo niskich kosztach, utrzymać inspirujący charakter kształcenia przedsiębiorczości i zachować jego nawiązanie do rzeczywistych warunków oraz informować uczelnię o bieżących trendach w „przedsiębiorczym ekosystemie”.

Działania

1. Zaangażowanie całego uniwersytetu

Uniwersytet Strathclyde każdego roku organizuje „Dzień Świętowania Przedsiębiorczości” z inspirującymi wydarzeniami dla studentów, personelu, absolwentów i lokalnych mieszkańców. Inicjatywa miała swój początek w 2002 r., jako wspólne przedsięwzięcie Centrum Huntera i Departamentu Projektowania, Produkcji i Zarządzania Inżynierią (tzn. Wydziału Inży-nierii), przy wsparciu Biura Karier i Biura Transferu Technologii. Obecnie projekt jest prowadzony przez studentów z całej uczelni jako część Pionowo Zintegrowanego Projektu, za który można uzyskać punkty ECTS, przy współpracy z Siecią Przedsiębiorczości Strathclyde i Centrum Huntera. Od 2005 r. do momentu zakończenia finansowania w 2011 r., co kwartał – w ramach dwóch odnoszących sukcesy programów SEEKIT wykorzystujących finansowanie rządu Szkocji i EFRR – wydawany był kolorowy newsletter „Przedsiębiorczość się liczy” wysyłany do przedsiębiorców-absolwentów.





91

2. Zaangażowanie w dydaktykę

Przez kilka dziesięcioleci Uniwersytet polegał na absolwentach jako gościnnych wykładowcach, którzy jednocześnie sta-nowili wzorce osobowe w nauczaniu przedsiębiorczości. W ramach tych działań na wydziale przedstawiano analizy przy-padków prezentujące działalność absolwentów – czasem robili to sami zainteresowani. Kilku z nich zostało honorowymi wykładowcami lub honorowymi profesorami. Po tym jak jeden z absolwentów, przedsiębiorca i filantrop Tom Hunter, przekazał w 2000 r. 5 mln funtów (ok. 8,2 mln euro) na Inicjatywę na rzecz Przedsiębiorczości Strathclyde, stworzoną przez grupę nauczycieli oferujących dodatkowe zajęcia z przedsiębiorczości dla wszystkich wydziałów, została ona prze-mianowana na Centrum na rzecz Przedsiębiorczości im. Toma Huntera.

3. Zaangażowanie we wsparcie dla zakładania nowych firm

W 1990 r. Strythclyde otworzył pierwszy w Szkocji inkubator przedsiębiorczości (Inkubator Uniwersytetu Strathclyde, SUI), który otrzymywał finansowanie z uczelni, agencji przedsiębiorczości, banku oraz domu inwestycyjnego. Od tamtej pory inkubator uruchomił innowacyjne usługi przy wsparciu absolwentów, w tym program Upstarts, który łączy badaczy ofe-rujących technologie o potencjale komercyjnym z absolwentami, którzy posiadają odpowiednie doświadczenie biznesowe oraz z „aniołami biznesu”, firmą Gabriel Investments.

W 2003 r. uruchomiono projekt Strathclyde 100 (S100), który jest ekskluzywną siecią odnoszących sukcesy absolwentów i „przyjaciół uczelni”, w której można uczestniczyć wyłącznie na zaproszenie członka. Spotykają się oni 3 lub 4 razy w roku, aby wysłuchać studentów, personel oraz absolwentów próbujących założyć własne firmy i służyć im radą. Inicjatywę S100 prowadzi Biuro ds. Absolwentów i Rozwoju i jest ona wspierana przez personel Biura Transferu Technologii i Centrum Huntera. Zarządowi S100 przewodniczy rektor Uniwersytetu. Obecnie 45 członków S100 służy w ramach wolontariatu jako Partnerzy Przedsiębiorczości, przyjmując w wolnym czasie rolę mentorów dla innych przedsiębiorców ze Strathclyde we wczesnej fazie rozwoju. Fakt ukończenia tej samej uczelni stwarza unikalne poczucie zaufania i bezinteresowności. Wielu członków S100 zainwestowało lub dołączyło do zarządów przedsięwzięć prezentowanych na ich spotkaniach. Doświadczenie pokazuje nawet, że sami członkowie S100 starają się pozyskać fundusze dla własnych przedsięwzięć na tych spotkaniach.

Oprócz tego w 2005 r. uruchomiono Sieć Przedsiębiorczości Strathclyde (SEN) dla przedsiębiorczych studentów i młodych absolwentów. SEN to seria wydarzeń sieciowych prowadzonych przez TTO i personel biura absolwentów oraz studen-tów-stażystów. Sieć zebrała 950 000 funtów (ok. 1,4 mln euro) od rządu Szkocji oraz z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach programu SEEKIT, aby rozwijać usługi dla młodych absolwentów-przedsiębiorców i wzmocnić wsparcie dla przedsiębiorczych studentów. W 2008 r. okres finansowania został przedłużony na kolejne 3 lata. Od tego momentu personel uległ redukcji, bowiem Uniwersytet z własnych środków finansuje koszty głównego personelu, ale jednocześnie zaczęto angażować więcej studentów, którzy pomagają organizować wydarzenia.

4. Uznanie dla absolwentów

W 2007 r. zorganizowano pierwsze przyznanie Nagród dla Przedsiębiorstw Strathclyde wraz z pierwszymi Nagrodami za Przedsiębiorcze Wyzwania, które ma miejsce co dwa lata. Pośród nagrodzonych, obok studentów i pracowników nauko-wych, znalazło się wielu absolwentów. Uroczysty obiad, podczas którego wręczane są nagrody, stanowi jeszcze jedną okazję dla obiecujących, młodych przedsiębiorczych absolwentów na spotkanie potencjalnych mentorów wśród starszych kolegów. W 2011 r. uruchomiona została Akademia Uznanych Przedsiębiorców Strathclyde („Galeria Sław”), honorująca przedsiębiorczych absolwentów z przeszłości i teraźniejszości.





92

Zasoby

Z ofertą pomocy przy działaniach uczelni związanych z przedsiębiorstwami zgłosili się sami absolwenci, ale też sama uczelnia pracowała ciężko, aby zaangażować przedsiębiorczych absolwentów, uhonorować ich osiągnięcia i włączyć ich w swoją pracę. Na rzecz tej pracy skorzystano z szerokiego wyboru źródeł finansowania na poziomie wewnętrznym, lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Za wyjątkiem pięciomilionowej (ok. 8,2 mln euro) donacji od Toma Huntera, wkłady od absolwentów były głównie, choć nie wyłącznie, natury niefinansowej, np. poprzez poświęcenie czasu dla programów kształcenia przedsiębiorczości w Centrum Huntera, S100, programie Partnerów Przedsiębiorczości lub w formie bezpośrednich inwestycji w nowe firmy zakładane przez studentów, personel lub absolwentów. Fundusze nie pochodziły z pojedynczego źródła i zostały rozdzielone pomiędzy wiele jednostek, bez zarządzania centralnego. Ze względu na duży zakres działań, koordynacja z konieczności przyjęła postać bardziej formalną – za pośrednictwem Forum Przedsiębiorczości, wewnętrznego komitetu koordynującego, w skład którego wchodzą przedstawiciele rozmaitych jedno-stek zaangażowanych w różne aspekty Programu Przedsiębiorczości Strathclyde, któremu przewodniczy wyższy stopniem pracownik uczelni.

Znaczenie

Uniwersytet ma stosunkowo niewielkie dofinansowanie, brakuje też tradycji „odwdzięczania się” uczelni przez absolwen-tów, zatem jest to sytuacja podobna do tej w Polsce. Honorowanie absolwentów to skuteczna metoda prowokowania aktów dobrej woli i rozwijania trwałych relacji z absolwentami.

Strony internetowe

Centrum Przedsiębiorczości Huntera http://www.strath.ac.uk/huntercentre/Sieć Przedsiębiorczości Strathclyde http://www.strath.ac.uk/sen/Strathclyde 100 http://www.strath.ac.uk/s100/Inkubator Uniwersytetu Strathclyde http://www.suiltd.com/Archiwum pisma „Przedsiębiorczość ma znaczenie”:http://www.strath.ac.uk/sen/media/enterprisematters/

Kontakt

Profesor Jonathan Levie, dyrektor działu wymiany wiedzy, Centrum Przedsiębiorczości Huntera, [email protected]





93

Literatura

Blenker P., Dreisler P. i Kieldsen J., 2006, „Entrepreneurship Education – the New Challenge Facing the Universities. A framework or understanding and development of entrepreneurial university communities”, University of Aarhus, Aarhus School of Business, Department of Management, Working Paper 2006:2.

Cooper S., Bottomley C. i Gordon J., 2004, „Stepping out of the classroom and up the ladder of learning: An experiential learning approach to entrepreneurship education”, Industry and Higher Education, nr 18(1), str. 11–22.

Cope J. i Watts G., 2000, „Learning by doing – An exploration of experience, critical incidents and reflection in entrepreneurial learning”, International Journal of Entrepreneurial Behaviour& Research, nr 6 wyd. 3, str. 104–124.

Komisja Europejska, 2008, „Entrepreneurship in Higher Education Especially in Non-Business Studies”, Komisja Europejska, Bruksela.

Gibb A. A., 1987, „Influencing Graduate Career Aspirations towards Enterprise and Small Business”, Report to the Department of Employment, wrzesień.

Haynie J. M., Shepherd D. A., Mosakowski E. i Earley P. C., 2010, „A Situated Metacognitive Model of the Entrepreneurial Mindset”, Journal of Business Venturing, nr 25, str. 217–229.

Huovinen J. i Tihula S., 2008, „Entrepreneurial Learning in the Context of Portfolio Entrepreneurship”, International Journal of Entrepreneurial Behaviour and Research, nr 14(3), str. 152–171.

Kirby D. A., 2006, „Creating Entrepreneurial Universities in the UK: Applying Entrepreneurship Theory to Practice”, The Journal of Technology Transfer, nr 31(5), str. 599–603.

Kolb D. A., 1984, „Experiential learning: Experience as the source of learning and development”, New Jersey: Prentice-Hall.

McMullen J. S. i Shepherd D. A., 2006, „Entrepreneurial Action and the Role of Uncertainty in the Theory of the Entrepreneur”, Academy of Management Review, nr 31 (1), str. 132–152.

Minniti M. i Levesque M., 2008, „Recent Developments in the Economics of Entrepreneurship”, Journal of Business Venturing, nr 23(6), str. 603-612.

Pajarin M., Rouvinen P. i Yla-Anttila P., 2006, Uusyrittajienkasvuhakuisuus, Ministry of Employment and the Economy, Helsinki, KTM julkaisuja 29/2006, in Taatila, V.P. 2010, „Learning Entrepreneurship in Higher Education”, Education and Training, nr 52 (1), str. 48–61.

Politis D., 2005, „The Process of Entrepreneurial Learning: A Conceptual Framework”, Entrepreneurship Theory and Practice, nr 29(4), str. 399–424.

Schraw G. i Dennison R. S., 1994, „Assessing Metacognitive Awareness”, Contemporary Educational Psychology, nr 19, str. 460–475.

Taatila V. P., 2010, „Learning Entrepreneurship in Higher Education”, Education and Training, nr 52 (1), str. 48–61.

Volkmann C., Wilson K.E., Mariotti S., Rabuzzi D., Vyakarnam S. i Sepulveda A., 2009, „Educating the Next Wave of Entrepreneurs”, Światowe Forum Ekonomiczne, kwiecień, Szwajcaria.

Zimmerman B. J., 1990, „Self-regulated learning and academic achievement: An overview”, Educational Psychologist, Vol. 25, pp. 3–17.




Rozdział 6: Na drodze do przedsiębiorczości

94


6.1. Wsparcie dla zakładania nowych firm

Przedsiębiorczość to dyscyplina akademicka, ale także związana z nią funkcja uczelni, o dość krótkiej historii. Akademickie działania związane z przedsiębiorczością w dużej mierze skupiały się na tradycyjnej działalności uczelni – nauczeniu i bada-niach. Jednak obecnie wielu uważa ten model za niewystarczający. Coraz częściej od szkół wyższych wymaga się realizo-wania „trzeciej misji” na rzecz społeczeństwa oraz przyczyniania się do tworzenia miejsc pracy i wzrostu gospodarczego. Taki wkład można zapewnić między innymi przez wspieranie przedsiębiorczości i tworzenie nowych firm. Jeśli uczelnie mają zrealizować swój potencjał w tym zakresie, muszą uznać promowanie przedsiębiorczości za swój cel strategiczny oraz opracować odpowiednie działania, aby wzmocnić powiązania ze środowiskiem zewnętrznym. Jednym z kluczowych elementów tej zmiany jest wspieranie przedsiębiorców-absolwentów w ich staraniach o założenie własnej firmy, albo przez przekazywanie specjalistycznej wiedzy w tym obszarze w ramach uczelni, lub też poprzez budowanie silnych relacji z pozaakademickimi usługodawcami w zakresie wsparcia dla biznesu.

Chociaż wsparcie dla zakładania własnych firm na uczelniach w Wielkopolsce i województwie kujawsko-pomorskim znaj-duje się na wczesnym etapie rozwoju, pozaakademickie wsparcie dla nowych firm jest dość duże w obu regionach (patrz rys. 6.1). System wsparcia dla zakładania nowych firm został ustanowiony we wczesnych latach 90. ubiegłego wieku i szybko się rozwijał. Obecnie obejmuje całą gamę wyspecjalizowanych usług, w tym centra biznesu i innowacji, inkuba-tory, fundusze biznesu i innowacji oraz usługodawców zapewniających doradztwo biznesowe, szkolenia oraz wskazują-cych odpowiednie źródła informacji dla przedsiębiorców.

Rysunek 6.1. Inkubatory biznesu w Polsce

Źródło: PARP.

Instytucje wsparcia biznesu w Polsce w 2012 r.

40 parków technologicznych i 14 projektów parków,

29 inkubatorów technologii,

69 centrów transferu technologii,

73 pre-inkubatorów i akademickich inkubatorów przedsiębiorczości,

68 funduszy kapitału zalążkowego,

10 sieci aniołów biznesu,

58 inkubatorów przedsiębiorczości,

86 lokalnych i regionalnych funduszy pożyczkowych,

55 funduszy gwarancyjnych,

319 centrów/punktów szkoleniowych/doradczych/informacyjnych

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•





95

Biznesowe usługi wsparcia dla nowych firm są wspierane przez kilka ministerstw i agencji, w tym Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju czy Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Z kolei wsparcie finansowe dla tych inicjatyw zapewniają dwa Programy Operacyjne Unii Europejskiej: PO Innowacyjna Gospo-darka i PO Kapitał Ludzki. Mają one na celu rozwijanie innowacyjnych firm oraz poprawę zdolności przedsiębiorczych wśród przedsiębiorców i studentów. Fundusze UE uzupełniają środki z innych źródeł krajowych i regionalnych.


Elementy systemu wsparcia dla zakładania firm

Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości

Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (AIP) to główne źródło wsparcia dla nowych firm zakładanych przez studentów szkół wyższych w Polsce. Jest to sieć centrów wspierania przedsiębiorczości, ulokowanych w ramach uczelni w całym kraju. Sieć prowadzona przez Fundację Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (patrz ramka 6.1) otrzymuje finansowanie z uczelni. Centra AIP oferują rozmaite usługi mające na celu wsparcie zakładania własnej firmy, w tym szkolenia, porady prawne, usługi księgowości i biura. Oferta jest bardzo zróżnicowana w zależności od danego inkubatora.

Ramka 6.1. Fundacja Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości

Fundacja Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, z siedzibą w Warszawie, prowadzi sieć AIP na podstawie umów ze szko-łami wyższymi. Fundacja stanowi podmiot prawny reprezentujący każdy inkubator. Zapewnia usługi finansowania i administra-cji dla każdego inkubatora w sieci oraz powołanych w ich ramach projektów, w tym kapitał zalążkowy dla niektórych z nich.

Fundacja Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości prowadzi także społeczność biznesową „BusinessLink” – sieć zlokalizo-waną w pięciu miastach, która zapewnia wirtualny adres, dzieloną przestrzeń do pracy, wsparcie techniczne i organizacyjne, sieć kontaktów i proinnowacyjne usługi dla przedsiębiorców i ich firm w fazie preinkubacji i inkubacji. Różnica pomiędzy tymi centrami, a AIP polega na tym, że oferują one przestrzeń dla studentów-przedsiębiorców, w której mogą oni prowadzić swoją firmę. Jedno z nich jest zlokalizowane w Poznaniu.

Akademickie inkubatory tworzące sieć można oceniać przez pryzmat ich działalności. W 2012 r. sieć składała się z 73 preinkubatorów i inkubatorów akademickich, w tym 31 wewnątrzakademickich, 7 zewnętrznych oraz 45 instytucji powią-zanych z Fundacją Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości.

Inkubatory wewnątrzakademickie to międzywydziałowe jednostki uczelniane, które pomimo niezależności, często są powiązane z akademickimi centrami transferu technologii lub biurami karier. Ich cechą charakterystyczną jest fakt, że są one usytuowane na terenie danej uczelni. Oferują usługi związane z założeniem firmy, doradztwo, profesjonalne szkole-nia, pomoc w transferze technologii, dostęp do baz danych, finansowania i sieci kontaktów. Usługi te są dostępne przez maksymalnie dwa lata, a przedsiębiorca nie musi rejestrować firmy podczas okresu inkubacji. Usługi są bezpłatne, ale w zamian przedsiębiorca dzieli się połową zysku z nowej firmy prze cały okres inkubacji.





96

Oferta różni się w zależności od inkubatora. Przykładowo, AIP przy Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego prowadzi projekt pn. „Program Transferu Innowacji do Biznesu – Innowatorzy”, którego celem jest przygotowanie studentów, doktorantów i badaczy do prowadzenia własnej działalności gospodarczej oraz pomoc przy rozwijaniu pozytywnych postaw wobec przedsiębiorczości w społeczności akademickiej. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza posiada mały AIP, działający w zakre-sie preinkubacji, oferujący szkolenia i podstawowe wsparcie. AIP na Politechnice Poznańskiej jest ulokowany w Centrum Transferu Technologii i oferuje wspólną przestrzeń pracowniczą, wirtualny adres dla nowo założonych firm oraz dostęp do uczelnianych laboratoriów i innych zasobów. Od 2012 r. oferuje szkolenia dla badaczy oraz potencjalnych przedsiębior-ców-absolwentów w ramach programu pn. „Staże i szkolenia drogą do komercjalizacji wiedzy”.

Zewnętrzne inkubatory przedsiębiorczości działają w ramach parków technologicznych i inkubatorów technologii, mając na celu zapewnienie potencjalnym przedsiębiorcom i ich firmom kontaktów z sektorem biznesowym, jak również dostęp do wszelkich usług, włącznie z miejscem prowadzenia działalności gospodarczej. Ich cechą charakterystyczną jest fakt, że są one usytuowane poza terenem uczelni, ich usługi jednakże skierowane są do absolwentów. W województwie wielkopol-skim i kujawsko-pomorskim można znaleźć kilka przykładów takich inkubatorów. Jednym z nich jest inkubator zewnętrzny, założony w 2004 r. w Poznaniu przez studentów, absolwentów i doktorantów kilku poznańskich uczelni, wspierany przez różne organizacje studenckie. Inkubator jest zlokalizowany w centrum, poza terenem uczelni i promuje oraz wspiera przedsiębiorcze projekty studentów i młodych badaczy, organizując profesjonalne szkolenia, konferencje, indywidualne sesje konsultacyjne i dostęp do finansowania. Drugim przykładem jest CloudCube – inkubator biznesu oferujący przestrze-nie pracownicze, sale konferencyjne, ocenę pomysłów biznesowych, szkolenia, księgowość oraz pomoc przy ubieganiu się o finansowanie.

Oprócz Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości w Polsce operują także bardziej tradycyjne inkubatory biznesu. Ich usługi są dostępne dla wszystkich, nie tylko dla studentów. Inkubatory te oferują podobne usługi, w tym przestrzeń biurową i produkcyjną, ogólne wsparcie dla zakładania firm oraz dla niedawno założonych firm w fazie wzrostu. Jak pokazano na rysunku 6.1 istnieje 58 takich inkubatorów. W Wielkopolsce znajdują się 3 inkubatory biznesu – w Ostrowie Wielkopolskim, Ostrzeszowie i Poznaniu, podobnie jak w województwie kujawsko-pomorskim – w Solcu Kujawskim, Świe-ciu i Włocławku.

Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości to podstawowe wsparcie dla przedsiębiorców-absolwentów w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim. Ta sieć centrów wsparcia o szerokim zasięgu jest dobrze znana pośród studentów, jak również w sektorze biznesu. Jednak centra te oferują bardzo podstawowe usługi, które przypominają raczej usługi preinkubacji. Są bardzo małe, a na działalność w zakresie wsparcia dla zakładania własnych firm przeznacza się niewiele zasobów. Przykładowo, na UMK studiuje ponad 30 000 osób, ale w biurze AIP tylko 2 osoby zatrudniono na pełen etat. Aby zwiększyć skuteczność działań potrzebne są mocniejsze powiązania pomiędzy AIP, biurami karier i pozaakademickimi organizacjami wsparcia.

Inkubatory technologii

Celem działalności inkubatorów technologii jest wspieranie nowych, działających w dziedzinie innowacji firm różnymi usługami. Typowy inkubator technologii oferuje przestrzeń na działalność gospodarczą, wspólne pomieszczenia, w których przedsiębiorcy mogą się ze sobą kontaktować, usługi wsparcia biurowego, księgowość, doradztwo biznesowe, szkolenia i usługi informacyjne, pomoc przy zdobywaniu kapitału oraz pomoc w transferze technologii. Ponad połowa z tych orga-nizacji oferuje także usługi preinkubacji, które mają podnieść ogólną świadomość dotyczącą przedsiębiorczości, zapewnić podstawowe szkolenie z zakładania i prowadzenia firmy oraz pomóc potencjalnym przedsiębiorcom w przygotowaniu na kontakt z inwestorem.

Jest to najstarsza forma wsparcia biznesu w Polsce, która po raz pierwszy pojawiła się w Poznaniu w 1990 r. Rozwój inkubatorów przybrał na sile po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. W 2012 r. w Polsce istniało 29 inkubatorów technologii działających w 12 z 16 województw. Około 80% ich klientów stanowią nowo zakładane firmy, około 10% to akademickie firmy typu spin-out. Studenci, doktoranci i badacze prowadzą około 40% firm w inkubatorach technologii.





97

W województwie wielkopolskim inkubatory technologii działają w ramach Fundacji Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości oraz w Poznańskim Parku Naukowo-Technologicznym InQbator (patrz ramka 6.2). Województwo kujawsko-pomorskie nie posiada inkubatorów technologii.

Inkubatory technologii rozwinęły się w dużej mierze w oparciu o fundusze publiczne, co oznacza niepewność ich przyszło-ści po zakończeniu obecnego okresu programowania UE. Aby mogły się one dalej rozwijać niezbędne są źródła trwałego finansowania. Jednak jeszcze większym wyzwaniem dla tych instytucji jest stworzenie bazy klientów. W środowisku nauko-wym brakuje zainteresowania komercjalizacją wyników badań, a współpraca pomiędzy badaczami i sektorem biznesu jest nikła. Potrzebne są zatem mocniejsze powiązania, aby wytworzyć popyt na usługi inkubatorów technologii. Kolejną kwestią jest fakt, że inkubatory raczej nie podejmują się monitorowania swoich klientów, po tym jak opuścili oni inkubator. A gdyby mogły „pochwalić się” sukcesami swoich podopiecznych, zapewniłyby sobie w przyszłości fundusze publiczne. Dzięki temu mogłyby dotrzeć także do przedstawicieli biznesu i społeczności naukowców, demonstrując swój sukces.

Ramka 6.2. InQbator (Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza)

Przesłanki

InQbator to część Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego prowadzonego przez Fundację Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Wypełnia niszę rynkową, poprzez specjalizację we wspieraniu nowych przedsiębiorców i osób pragnących zostać przedsiębiorcami, którzy tworzą produkty i usługi oparte o zastosowanie nowych technologii.

Działania

InQbator oferuje wsparcie dla nowo założonych firm, w tym przestrzeń biurową, usługi doradcze, szkolenia, wydarzenia sieciowe i wsparcie promocyjne. Jedną z wyjątkowych usług jest „Audyt Innowacji”, prowadzony w parku naukowo-technolo-gicznym „Technopark Gliwice”, który pomaga przedsiębiorcom wykorzystać swój potencjał.

InQbator zajmuje się również aktywną promocją przedsiębiorczości w społeczności, organizując imprezy, szkolenia i oferując usługi preinkubacji. Ciekawe programy to „Pierwszy Krok we Własny Biznes” – program szkoleniowo-doradczy dla studentów, absolwentów i badaczy z Wielkopolski oraz „Letnia Szkoła Przedsiębiorczości” – wizyta studyjna dla osób zainteresowanych założeniem własnej działalności. Kolejnym ważnym działaniem InQbatora są Poznańskie Dni Przedsiębiorczości Akademickiej, organizowane we współpracy z Miastem Poznań, Uczelnianym Centrum Innowacji i Transferu Technologii UAM oraz Poznań-skim Akademickim Inkubatorem Przedsiębiorczości. Wydarzenia te obejmują warsztaty, jak również inne działania promujące i wspierające przedsiębiorczość.

InQbator odgrywa także istotną rolę w zapewnianiu kształcenia przedsiębiorczości na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. Studentom i doktorantom oferowane są dodatkowe, jednosemestralne zajęcia, obejmujące wiedzę teoretyczną i praktyczną na platformie e-learningowej „Wirtualny InQbator”, przeznaczonej dla osób myślących o założeniu działalności gospodarczej oraz początkujących przedsiębiorców. Dzięki tym zajęciom można szybko i łatwo pojąć tajniki prowadzenia własnej firmy.

InQbator prezentuje kilka unikalnych podejść do inspirowania przedsiębiorczości wśród studentów i społeczności lokalnej, między innymi cotygodniowy program radiowy oraz produkcję 10-odcinkowego programu telewizyjnego. Ponadto wydaje Kwartalnik IQ – magazyn dla centrów nauki, biznesu i zagranicznych centrów innowacji, pozwalający na wymianę doświad-czeń.

Strony internetowe

www.inqbator.plwww.afera.com.plwww.pdpa.plwww.youtube.com/user/InQbatorPPNT?feature=watch

Kontakt

Paulina Skrzypińska, [email protected]ń.pl





98

Centra transferu technologii

Centra transferu technologii oferują doradztwo i informacje dla akademickich firm typu start-up, szczególnie tych dzia-łających w zakresie transferu technologii. Pracownicy naukowi, doktoranci i studenci to znacząca grupa klientów tych centrów, stanowiąca prawie dwie trzecie wszystkich odbiorców ich usług. Centra transferu technologii w około 90% są finansowane ze środków publicznych. Około połowa funduszy operacyjnych pochodzi z grantów i projektów krajowych, a około 20% z funduszy UE. Dochód generowany z działalności własnej stanowi mniej niż 10% kosztów operacyjnych, z czego połowa pochodzi z opłat licencyjnych, zamówień prywatnych i wynajmu pomieszczeń. W 2012 r. w Polsce funk-cjonowało 69 centrów transferu technologii.

Centra można podzielić na dwie grupy. Jedna z nich to centra „akademickie”, funkcjonujące w ramach uczelni lub jako osobny podmiot powiązany z uczelnią. Akademickie centra transferu technologii często odgrywają rolę preinkubatorów i wspierają tworzenie nowych firm, na podstawie projektów technologicznych prowadzonych na uczelniach. W Poznaniu funkcjonuje 13 centrów transferu technologii, w tym centra działające na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza i Politech-nice Poznańskiej. Trzy takie instytucje działają w województwie kujawsko-pomorskim – jedno w Bydgoszczy (Regionalne Centrum Innowacyjności przy ATR) oraz dwie w Toruniu – Enterprise Europe Network Agencji Rozwoju Regionalnego oraz Interdyscyplinarne Centrum Nowoczesnych Technologii przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Druga grupa centrów nie jest bezpośrednio powiązana z uczelniami, a organizacje te usytuowane są poza ich terenami.

Centra transferu technologii odgrywają istotną rolę w rozwijaniu innowacyjnych firm. Podczas gdy w województwie wiel-kopolskim i kujawsko-pomorskim wiele z nich rozpoczęło działalność, istnieją pewne wyzwania dla utrzymania ich stałego rozwoju. Po pierwsze, ramy prawne dotyczące transferu technologii dla wielu nie są jasne, bowiem podejście do praw własności intelektualnej różni się w zależności od uczelni. Po drugie, systemy finansowania w sektorze badań naukowych mają tendencję do preferowania badań teoretycznych i publikacji artykułów z badań. Działania komercjalizacyjne nie są promowane, co przekłada się na niski poziom zainteresowania wśród badaczy.

Parki technologiczne

Zadaniem parków technologicznych jest budowanie stosunków opartych na współpracy pomiędzy biznesem i nauką, wspieranie tworzenia nowych firm zajmujących się technologiami oraz rozwijanie lokalnych sieci i klastrów biznesowych. W ofercie dla przedsiębiorców znajduje się przestrzeń pracownicza, jak i dostęp do infrastruktury technicznej. Zaliczyć tu można między innymi dostęp do inkubatorów przedsiębiorczości w dwóch trzecich parków technologii i dostęp do laboratoriów naukowych w niemal połowie z nich. Ponadto, oferowane są usługi wsparcia rozwoju biznesowego, w tym doradztwo biznesowe, wsparcie dla transferu technologii i wsparcie przy tworzeniu sieci. Współpraca pomiędzy parkami technologicznymi i podmiotami finansującymi, takimi jak inwestorzy oferujący kapitał dla przedsięwzięć o wysokim ryzyku, anioły biznesu i inni inwestorzy, rośnie, ale partnerstwa te znajdują się na wczesnym etapie rozwoju.

W 1995 r. utworzono pierwszy park technologiczny w Polsce – Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji Uniwer-sytetu im. Adama Mickiewicza. Obecnie w Polsce działają 54 tego rodzaju instytucje w różnym stadium zaawansowania. Ich klienci to niemal w całości małe i średnie przedsiębiorstwa, nieco ponad 10% klientów stanowią akademickie firmy odpryskowe.

Parki technologiczne w Polsce są w dużym stopniu finansowane z grantów i dotacji. Władze samorządowe i instytucje akademickie to najwięksi inwestorzy w przedsiębiorstwach partnerskich zarządzających parkami. Oprócz tego w parkach technologicznych udział finansowy ma 18 szkół wyższych.





99

W województwie wielkopolskim znajduje się 6 takich parków. Trzy w Poznaniu oraz trzy w miejscowościach aglomeracji poznańskiej – Złotnikach, Dąbrowie i Swadzimiu. Jeden z nich został utworzony przez Miasto Poznań, cztery – przy udziale prywatnego kapitału. Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza to najak-tywniejszy park technologiczny, a także kluczowy podmiot rozwoju innowacyjności w regionie. Współpracuje z instytutami naukowymi, przedsiębiorstwami, administracją lokalną i władzami na poziomie centralnym, jak również z partnerami z zagranicy, w tym z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Parków Naukowych. Stanowi on wzór naśladowany przez pozostałe parki w Polsce.

W województwie kujawsko-pomorskim parki działają między innymi w Bydgoszczy i Toruniu. Toruński Park Technolo-giczny mieści się na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika i oferuje wiele typowych usług, przy czym jego specjalizacją jest rozwój innowacji. Jest członkiem Enterprise Europe Network, która oferuje klientom dostęp do dużych sieci. Obecnie, w ramach prac parku, opracowywany jest nowoczesny akcelerator biznesu „Smart Space”. Akcelerator będzie oferował niemal 1 000 m2 przestrzeni dla nowych firm z dziedziny IT i technologii mobilnych.

Skuteczność działania parków technologii jest oceniana i porównywana przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. W ramach tego procesu określa się mocne i słabe strony tych centrów. Jednym z obszarów wymagających poprawy jest dalszy rozwój usług, które wspierają przedsiębiorczość i transfer technologii. Na chwilę obecną wiele parków technologicz-nych koncentruje się bowiem głównie na udostępnianiu infrastruktury technicznej.

Dostęp do finansowania

W województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim dostępne są różne źródła finansowania dla nowych firm zakłada-nych przez absolwentów, w tym fundusze publiczne (dotacje, granty), kredyty bankowe, kapitał zalążkowy, anioły biznesu i fundusze inwestycyjne kapitału wysokiego ryzyka.

Program inwestycyjny AIP Seed Capital zapewnia nowym firmom, działającym w ramach akademickich inkubatorów przed-siębiorczości, kapitał zalążkowy w wysokości 100 000 zł (ok. 23 600 euro), w zamian za 15% udziałów w firmie. Fundacja AIP przedstawia także młodych przedsiębiorców potencjalnym inwestorom.

Program finansowania nowych firm „Pierwszy biznes – Wsparcie w starcie”, którego celem jest rozwijanie firm założo-nych przez absolwentów, uruchomił niedawno Bank Gospodarstwa Krajowego. Studenci na ostatnim roku studiów oraz absolwenci ze statusem osoby bezrobotnej mogą ubiegać się o dofinansowanie w ciągu 48 miesięcy od daty ukończenia studiów. Program prowadzony jest na skalę ogólnokrajową i będzie wdrażany etapami. W 2013 r. został uruchomiony w województwach: małopolskim, świętokrzyskim i mazowieckim, a następnie – w 2014 r. – w pozostałych wojewódz-twach.

W Wielkopolsce możliwe są także inne – lokalne i regionalne – opcje finansowania. Wielkopolska Agencja Rozwoju Przed-siębiorczości Sp. z o.o., ustanowiona, aby wspierać rozwój lokalnych firm i biznesu, oferuje niewielkie pożyczki i dotacje (www.warp.org.pl). Urzędy Pracy oferują bezzwrotne dotacje z Funduszu Pracy w wysokości do 20 000 zł (ok. 4 700 euro) na rozpoczęcie własnej działalności. W 2014 r. zostaną one jednak zastąpione niskooprocentowanymi pożyczkami.





100

Także w województwie kujawsko-pomorskim wiele inicjatyw finansuje nowo powstające firmy. Kujawsko-Pomorski Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o. o. został utworzony w 2003 r. przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomor-skiego i Bank Gospodarstwa Krajowego. Fundusz oferuje poręczenia dla kredytów obrotowych dla mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich firm, ułatwiając dostęp do pożyczek i kredytów bankowych. Rok później utworzono Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o., który został ustanowiony przez Samorząd Województwa oraz Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego. Fundusz oferuje bezpośrednie pożyczki dla mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw, jak również usługi w zakresie rozwoju biznesowego. Spółka jest firmą non profit, której dochody zostają zaliczone na poczet kapitału pożyczkowego. Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego także oferuje wsparcie finansowe dla mikroprzedsię-biorstw i MŚP, które zostały założone nie wcześniej niż przed rokiem w ramach Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”. Agencja oferuje pożyczki w wysokości 4 mln zł (ok. 940 000 euro) do 20 mln zł (ok. 4,7 mln euro) w ramach projektu „Pożyczki dla pomysłowych”, który ma na celu pomoc we wdrażaniu innowacji w mikrofirmach i MŚP dla zasto-sowań przemysłowych.

Wydaje się, że w obydwu województwach istnieje wystarczająco dużo możliwości finansowania działalności gospodarczej młodych przedsiębiorców. Mimo to, studenci jako jedną z przeszkód w założeniu własnej firmy wskazują dostęp do finan-sowania. Jednocześnie zaś, sektor finansowy wskazuje na brak kultury przedsiębiorczości i dobrych pomysłów. Jednym ze sposobów na przezwyciężenie obu tych problemów jest większe zaangażowanie szkół wyższych w organizację konkursów na biznesplany. Niektóre uczelnie mają już małe konkursy, jednak należy zwiększyć ich skalę, a jeszcze większą korzyścią byłoby organizowanie ich we współpracy z sektorem finansowym. Zapewniłoby to studentom możliwość kontaktu z inwe-storami, a inwestorom możliwość poznania przedsiębiorczych pomysłów studentów.

Koordynacja systemu wsparcia dla zakładania firm

W ogólnym ujęciu, systemy wsparcia dla zakładania firm dostępne dla studentów różnią się w zależności od danej insty-tucji. Zazwyczaj zogniskowane są one wokół wczesnych faz rozwoju firmy. Jednym z wyzwań, jakie przed nimi stoją, jest brak koordynacji i roli przywódczej w oferowaniu usług wsparcia. Dla uczelni istnieją tutaj spore możliwości objęcia bardziej znaczącej roli. Tylko jedna szkoła wyższa wykazała wolę przejęcia takiej przewodniej roli – był to Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.

Uczelniane biura karier spełniają ważną funkcję w rozpowszechnianiu informacji. Stoi przed nimi trudne zadanie kie-rowania studentów do systemów wsparcia, ponieważ działalność uczelni nie jest dobrze zintegrowana z istniejącymi strukturami takiego wsparcia. Powody tego braku wsparcia dla nowych firm oraz powiązania z zewnętrznymi systemami to: (a) koncentracja wsparcia dla przedsiębiorczości na kształceniu przedsiębiorczości w szkołach wyższych (innymi słowy – na umiejętnościach promocyjnych i motywacji, zamiast na tworzeniu biznesu) i (b) brak zrozumienia, jakie znaczenie dla kariery zawodowej może mieć przedsiębiorczość. Z tego powodu niektóre uczelnie nie wykorzystują swoich powiązań z biznesem, choć są one dobrze rozwinięte, celem promocji przedsiębiorczości studentów i absolwentów, a zamiast tego skupiają się na ogólnych stażach dla studentów i pracy najemnej.

Jedną z prób rozwiązania tego problemu jest utworzenie stanowisk „promotorów przedsiębiorczości akademickiej” na uczelniach. Promotorzy to pracownicy naukowi lub administracyjni, których zadaniem jest wyszukiwanie i zbieranie infor-macji na temat możliwości współpracy uczelni z systemem gospodarki, jak również przekazywanie informacji przedsiębior-stwom i instytucjom zainteresowanym współpracą. Promotor pomaga także przedsiębiorcom i naukowcom w komercjali-zacji przedmiotu danej oferty. Na każdej uczelni istnieje osoba promotora, co stanowi dobry początek.

Poza uczelniami niewielka liczba organizacji odgrywa rolę koordynującą w systemie wsparcia przedsiębiorczości. Jednym z nielicznych przykładów jest Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce (patrz ramka 6.3). Zostało ono powołane do kreowania powiązań między różnymi organizacjami wsparcia i jak dotąd jego praca przynosi sukcesy. Szkoły wyższe mają szansę na wzmocnienie swoich powiązań z systemem wsparcia, przez tworzenie mocnych powiązań z tymi organizacjami.





101

Ramka 6.3. Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce

Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce (SOOiPP) zostało założone w 1992 r. celem promowania przedsiębiorczości akademickiej. SOOiPP jest inicjatorem działań na szczeblu krajowym i regional-nym, wskazuje kierunki rozwoju i wspiera tworzenie akademickich inkubatorów biznesu, centrów transferu technologii oraz parków naukowo-technologicznych. Eksperci SOOiPP przygotowują przede wszystkim analizy wykonalności, a także tworzą koncepcje działania dla tych ośrodków. Ponadto przygotowują materiały, jak na przykład podręcznik „Inkubator Przedsiębiorczości Akademickiej. Podręcznik dla organizatorów i pracowników „ czy „Innowacyjna przedsiębiorczość aka-demicka. Światowe doświadczenia”.

SOOiPP był pomysłodawcą analiz porównawczych parków technologicznych w Polsce, a w 1994 r. wydał roczny raport „Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce”. Raport jest obecnie publikowany pod auspicjami Polskiej Agencji Roz-woju Przedsiębiorczości.

SOOiPP organizuje także coroczną konferencję, która pełni funkcję forum wymiany dobrych praktyk i platformy dialogu na temat przedsiębiorczości akademickiej.

W ramach projektów „Ogólnopolska Sieć Transferu Technologii i Wspierania Innowacyjności” oraz „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” eksperci SOOiPP szkolą, doradzają oraz przygotowują podręczniki dla pracowników ośrodków innowacyjności i przedsiębiorczości. Obecnie, SOOiPP pracuje nad standardami działania dla takich ośrodków.

Od 2002 r. SOOiPP aktywnie uczestniczy w przygotowywaniu nowych programów finansowania innowacji i przedsiębior-czości z funduszy Unii Europejskiej. Przedstawiciele SOOiPP są członkami Komitetów Monitorujących tych programów.

Członkowie SOOiPP to między innymi: kierownicy i pracownicy akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, centrów transferu technologii, inkubatorów technologii oraz parków naukowo-technologicznych.

Więcej informacji pod adresem: www.sooipp.org.pl

Istotną rolę we wspieraniu rozwoju systemu wsparcia biznesu odgrywają także samorządy lokalne. Miasto Poznań i woje-wództwo wielkopolskie przykładowo opracowały Strategię Akademicką i Naukową Miasta Poznania, Regionalną Strategię Innowacji dla Wielkopolski oraz Strategię Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020. Ponadto, Miasto Poznań stworzyło kilka portali internetowych do rozpowszechniania informacji, w tym Wielkopolską Platformę Innowacyjną oraz Start It Up. Poznań posiada także programy wzmacniające powiązania pomiędzy uczelniami i sektorem biznesu, takie jak „Naukowiec w biznesie – staże pracowników naukowych w przedsiębiorstwach”, który oferuje staże dla naukowców w fir-mach prywatnych, dzięki którym mogą oni lepiej poznać ten sektor gospodarki. Innym istotnym wydarzeniem skupiającym wszystkich interesariuszy systemu wsparcia przedsiębiorczości są Poznańskie Dni Przedsiębiorczości, będące kontynuacją projektu Poznańskie Dni Przedsiębiorczości Akademickiej. Poznańskie Dni Przedsiębiorczości wystartowały w 2011 roku i dotychczas były organizowane 6 razy. Celem tej imprezy jest promowanie przedsiębiorczości w regionie oraz organizacja warsztatów dla przedsiębiorców i potencjalnych przedsiębiorców.

W województwie kujawsko-pomorskim samorząd lokalny także odgrywa istotną rolę w procesie koordynacji podmiotów systemu przedsiębiorczości, poprzez administrowanie kilkoma programami. Regionalny Program Operacyjny obejmuje projekt „Rozwijanie przedsiębiorczości akademickiej jako formy kształtowania innowacyjnych kadr nowoczesnej gospo-darki oraz rozwiązania w zakresie wykorzystania wyników badań naukowych przez przedsiębiorców”, którego celem jest promowanie przedsiębiorczości i innowacyjnych firm. Kolejnym projektem jest „Voucher Badawczy” dla mikrofirm oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Jest to dofinansowanie na zakup usług badawczych i rozwojowych lub ulepszenie pro-cesów, technologii albo produktów. Plany na przyszłość obejmują między innymi „Program wspierania przedsiębiorczości w Toruniu” – kompleksowy plan wsparcia dla nowych firm.

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy wspiera koordynację działań w ramach Regionalnego Centrum Innowacyjności. Jest to platforma rozpowszechniająca informacje na temat innowacyjności w województwie kujawsko-pomorskim, która ma także na celu zintensyfikowanie współpracy na linii szkoły wyższe – przemysł, administrując labora-toriami, które służą zarówno uczelniom, jak i sektorowi prywatnemu.





102

Podobnie jak w Wielkopolsce, w województwie kujawsko-pomorskim sposobem na wzmocnienie powiązań między róż-nymi elementami systemu wsparcia nowych firm są imprezy związane z przedsiębiorczością. W tym wypadku jednak województwo nie tyle organizuje własne wydarzenia, ile jest gospodarzem imprez w ramach Globalnego Tygodnia Przed-siębiorczości. W 2012 r., w ramach tego wydarzenia, odbyło się 176 imprez (103 w Bydgoszczy i 73 w Toruniu), w których uczestniczyło 1 776 osób. Pośród 11 organizatorów znalazły się: Urząd Miasta Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Koper-nika, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego i Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy. Pomimo sukcesu w roku 2012, nie udało się zebrać wystarczających funduszy na sfinansowanie wydarzenia w 2013 r.

6.3. Zalecenia

Poniżej przedstawiono listę zaleceń w zakresie poprawy wsparcia dla zakładania własnych firm przez absolwentów polskich uczelni

Należy skorzystać ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego celem rozszerzenia oferty wsparcia dla nowych firm

Ofertę wsparcia dla nowych firm na uczelniach należy rozszerzyć o coaching, tworzenie zespołów współpracy i utrzy-mywanie kontaktów z absolwentami. Działania, które przyniosą szybkie rezultaty, to rozwinięcie relacji z zewnętrznymi organizacjami wsparcia i kierowanie do nich studentów. W dłuższej perspektywie należałoby rozważyć rozszerzenie uczel-nianego wsparcia dla nowych firm i rozwoju biznesu. Kluczowa jest organizacja tych usług w sposób systematyczny i sko-ordynowany, aby uniknąć ich powielania i zapewnić, że studenci wiedzą, gdzie takie wsparcie można uzyskać.

Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju może przeanalizować duński projekt „Domy Rozwoju” (Growth Houses) finansowany przez EFS, który mógłby stać się inspiracją dla działań na gruncie polskim. Jest to projekt indywidualnych usług coachingu, mentoringu i konsultacji dla studentów Szkoły Wyższej VIA, którzy mogą pochwalić się innowacyjnymi pomysłami na biz-nes gotowymi do wprowadzenia na rynek. Aby zorganizować podobny projekt w Polsce, Ministerstwo powinno wybrać niewielką liczbę szkół wyższych do programu pilotażowego. Opracowanie przedsięwzięcia należałoby skonsultować z eks-pertami, którzy brali udział w duńskiej edycji projektu.

Należy wykorzystać środki z Europejskiego Funduszy Społecznego do wzmocnienia powiązań pomiędzy nauką i biznesem

Wiele już zrobiono w tym kierunku, ale uczelnie muszą jeszcze bardziej otworzyć się na biznes, tak aby jego przedstawi-ciele byli świadomi usług, jakie szkoły wyższe mogą im zaoferować (np. udostępnienie laboratoriów i narzędzi, konsulta-cje, opinie ekspertów, prowadzenie badań). Jednym z ukierunkowanych na ten cel nowatorskich programów jest program „Voucherów Badawczych”, który może okazać się bardzo skuteczny. Jeśli okaże się on sukcesem, należałoby go wprowa-dzić na większą skalę i w innych regionach kraju.

Inwestorzy powinni bliżej współpracować z uczelniami, aby rozwijać relacje ze studentami i wspierać rozwój ich przed-siębiorczych projektów. Współpraca taka może polegać na organizacji konkursów biznesowych dla studentów, w których nagrodą byłoby sfinansowanie nowo założonej działalności gospodarczej. Uczelnie powinny także skorzystać z możliwości uzyskania dofinansowania z sektora finansowego, które można przeznaczyć na projekty i wydarzenia dotyczące przedsię-biorczości. EFS może wspierać wydarzenia związane z przedsiębiorczością i konkursy biznesowe na terenie uczelni.





103

Należy wykorzystać środki z Europejskiego Funduszu Społecznego na opracowanie usług wsparcia skrojonych na potrzeby absolwenckich przedsiębiorstw o wysokim potencjale

Należy zapewnić odpowiednio dostosowane usługi wsparcia dla firm absolwentów o dużym potencjale, szczególnie dla tych z innowacyjnymi pomysłami i planami eksportu. Wymaga to lepszych powiązań pomiędzy działalnością badawczą szkół wyższych i działaniami w dziedzinie przedsiębiorczości, jak również wspomnianej lepszej integracji zewnętrznej i wewnętrznej oferty usług.

Aby wzmocnić powiązania pomiędzy badaniami i przedsiębiorczością, można wdrożyć nową usługę w ramach inkuba-torów, dzięki której studenci, absolwenci i wykładowcy mogą przeanalizować potencjał komercjalizacji badań lub nawet prac magisterskich. Pozwala to na promowanie pomysłów o wysokim potencjale, czyli firm absolwentów tworzonych w ramach uczelni i opierających swoje prace na wynikach badań, jednocześnie zaś pozaakademiccy usługodawcy mogliby organizować dostosowane do potrzeb szkolenia, a także coaching i mentoring. Firmy absolwentów o dużym potencjale wymagałyby także określonego wsparcia finansowego od inwestorów z kapitałem wysokiego ryzyka czy aniołów biznesu. Do wielu z tych zadań, które mają przecież na celu poprawę pozycji młodych osób wchodzących na rynek pracy oraz poprawę poziomu ich wykształcenia, można wykorzystać środki z EFS.

Należy wzmocnić wewnętrzne usługi wsparcia dla biznesu

Sieć Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości to skuteczny mechanizm ulepszania usług prowadzonych w ramach uczelni i dlatego ich rolę można rozszerzyć, uzupełniając ją o koordynację wsparcia przedsiębiorczości w szkołach wyż-szych, której brakuje. Dzięki temu można osiągnąć bardziej efektywną współpracę między wydziałami w zakresie wsparcia przedsiębiorczości oraz lepsze powiązania pomiędzy kształceniem przedsiębiorczości i wsparciem dla nowych firm, w tym kontakty z różnymi podmiotami pozaakademickimi oferującymi usługi wsparcia.

Należy wzmocnić powiązania pomiędzy różnymi wydziałami i ośrodkami transferu technologii

Pracownicy i studenci szkół wyższych muszą sobie uświadomić, że od powstania pomysłu na biznes na zajęciach czy w laboratorium do jego komercjalizacji w ramach licencji czy założenia własnej działalności gospodarczej wiedzie długa droga.

Jednym z mechanizmów pomagających osiągnąć ten cel jest zaoferowanie praw własności intelektualnej pomysłodawcy. Przykładowo, Instytut Technologii w Dublinie (Irlandia) dzieli do 75% dochodów netto z komercjalizacji pomysłów z ich wynalazcami, jak również przelewa prawa własności intelektualnej na pracowników naukowych i studentów, w zamian za negocjowalny udział w kapitale (zazwyczaj ok. 15%) ich firm.

Ponadto, istnieje potrzeba udostępniania oferty wsparcia w ramach wspólnego podejścia i polityki. Obecnie wsparcie biznesowe dla przedsiębiorców (absolwentów) jest oferowane przez różne podmioty, wspierane przez różne ministerstwa, a tym samym ukierunkowane na różne grupy. Chociaż współpraca i powiązania pomiędzy podmiotami oferującymi wspar-cie wydaje się dobrze funkcjonować na poziomie lokalnym, wciąż są wątpliwości co do tego, czy w tak samo efektywny sposób działa ona na poziomie centralnym, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że ministerstwa posiadają osobne pro-gramy promowania przedsiębiorczości. Jednym ze sposobów na osiągnięcie zintegrowanego i strategicznego podejścia do polityki na rzecz przedsiębiorczości absolwenckiej oraz jej wsparcia jest połączenie istniejących działań na poziomie krajowym i lokalnym oraz zaangażowanie różnych interesariuszy – podobnie jak w przykładzie modelowym nr 10.





104

6.4. Przykłady modelowe z innych krajów

Poniżej przedstawiono dwa przykłady modelowe, które mogą stać się inspiracją dla działań w Polsce: 9) Uniwersytet Tech-niczny w Monachium i 10) Skonsolidowane podejście do promowania kultury przedsiębiorczości: „Niemcy – społeczeń-stwo przedsiębiorców” („Initiative Gründerland Deutschland”).

9) Uniwersytet Techniczny w Monachium (TUM), Niemcy

Przesłanki i cele

Jako uczelnia kierująca się ideą przedsiębiorczości, TUM ze swoim zorientowanym na rynek podejściem tworzy dogodne otoczenie dla rozwijania innowacji. Stosując kompleksowy plan działań „TUMentrepreneurship”, Uniwersytet Techniczny w Monachium wraz z UnternehmerTUM GmbH inspirują swoich członków – od studentów po absolwentów – do obu-dzenia w sobie ducha przedsiębiorczości. W ten sposób od 1990 r., dzięki komercyjnemu wykorzystaniu wyników badań, udało się stworzyć ponad 11 000 miejsc pracy w firmach typu spin-off.

Działania

TUM to uczelnia techniczna i badawcza o dobrej reputacji, ze szczególnie mocnymi wydziałami nauk ścisłych i inżynierii, której udało się urzeczywistnić wizję „Przedsiębiorczości Akademickiej na Uniwersytecie Technicznym w Monachium”. Wizja ta stała się ważnym kryterium uwzględniania uczelni w różnych inicjatywach rządu niemieckiego kierowanego do instytucji akademickich. Źródłem działań TUM związanych z przedsiębiorczością jest ustanowione przez KfW stanowi-sko na kierunku Finanse w Przedsiębiorczości. KfW to niemiecki publiczny bank rozwoju wspierający tworzenie nowych firm i projektów innowacyjnych. Drugim głównym elementem ogólnouniwersyteckiej inicjatywy promującej przedsiębior-czość jest inicjatywa UnternehmerTUM (niemieckie słowo „Unternehmertum” oznacza przedsiębiorczość) – ważna między innymi dla wysokiej reputacji uczelni w „konkursie dla elitarnych szkół wyższych” organizowanym przez rząd Niemiec.

Przez ostatnią dekadę, przy udziale wspomnianego stanowiska KfW, Uniwersytet opracował zróżnicowany zestaw kursów edukacyjnych i wspierających dla studentów zainteresowanych przedsiębiorczością, w tym seminaria dotyczące kapitału wysokiego ryzyka, firm wysokiego ryzyka w dziedzinie biotechnologii czy przedsiębiorczości społecznej, ale też aktywne metody nauczania, takie jak projekty studium przypadku, w których studenci stawali się konsultantami dla prawdziwych przedsiębiorczych projektów wraz z profesjonalistami z branży biznesu i przedsiębiorcami. Pod egidą inicjatywy Unter-nehmerTUM uczelnia oferuje szereg działań związanych z przedsiębiorczością i jej rozwijaniem wśród pracowników firm, dostępnych dla wszystkich wydziałów. Obejmowały one kursy planowania biznesowego, uczestnictwo w Monachijskim Konkursie na Biznesplan „Program zarządzanie i coś ponadto”, projekty stypendialne dla studentów studiów różnego stop-nia, na których rozwijano umiejętności związane z biznesem i przedsiębiorczością wykorzystywane w przyszłości w rolach menedżerskich w korporacjach oraz program menedżerski (innowacyjność i tworzenie biznesu) dla profesjonalistów, któ-rzy chcą rozwijać możliwości nowych przedsięwzięć w środowisku korporacyjnym, finansowanie i akademickie inkubatory przy „GATE” (Garchinger Technologie- und Gründerzentrum – Centrum technologii i biznesu w Garching).

1. Sieć

Przedsiębiorcy z TUM korzystają z rozległej sieci uniwersyteckich partnerów w Monachium, obejmującej przedstawicieli biznesu, rządu, polityki i nauki. Przedsiębiorcy mogą testować swoje biznesplany, uczyć się od odnoszących sukcesy kole-gów czy dzielić się swoimi doświadczeniami. Zdobywają też dalsze kwalifikacje – np. by obejmować potem role kierowni-cze w gospodarce.





105

2. Badania nad przedsiębiorczością

Badania nad przedsiębiorczością w TUM są mocno zakorzenione na różnych wydziałach, a także w Centrum Studiów nad Przedsiębiorczością i Finansami (CEFS). Zapewniają one wysoką jakość wsparcia dla zakładania firm i odpowiadają na ważne pytania: W jaki sposób przedsiębiorcy podejmują decyzje? Jaką rolę odgrywają emocje w tym procesie? Jak mogę chronić moje wynalazki i własność intelektualną?

3. TUM-enterpreneurship

TUM tworzy wiele zachęt dla przedsiębiorców. Inicjatywa „TUM-enterpreneurship” kieruje firmami typu spin-off w czte-rech obszarach badawczych przyszłości: teleinformatyki, technologii medycznej, czystej technologii i nauk przyrodniczych. Są one wartością dodaną dla społeczeństwa i stanowią potencjał, który można wykorzystać na rzecz wzrostu gospodar-czego.

Strona internetowa

http://www.tum.de/en/tum-business/entrepreneurship/

Kontakt

Dr Evelyn EhrenbergerWicedyrektor ds. Przedsiębiorczości i Własności IntelektualnejE-mail: [email protected]

10) Skonsolidowane podejście do promowania kultury przedsiębiorczości: „Niemcy – społeczeństwo przedsiębiorców” („Initiative Gründerland Deutschland”)

Kontekst i przesłanki

Na początku roku 2010 Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energetyki ogłosiło inicjatywę „Niemcy – Społeczeństwo Przedsiębiorców”. Jej głównym celem jest rozwijanie, łączenie i promowanie działań wzmacniających kulturę przedsię-biorczości w Niemczech. Ministerstwo współpracuje nad tym projektem z głównymi organizacjami zrzeszającymi biznes w Niemczech, m.in. DIHK (przemysł), ZDH (rzemieślnicy) czy BFB (wolne zawody). Powody powołania tej inicjatywy mają swoje źródło w jednym z głównych problemów niemieckiego systemu wsparcia – jego zdecentralizowanej struktury, w której podmioty federalne, rządy krajów związkowych oraz władze lokalne, wraz z prywatnymi agencjami wsparcia, oferują ogrom (czasem podobnych) środków i programów bez gruntownej koordynacji (Welter 2009). Już w 1996 r. ocena niemieckiego systemu wsparcia dla przedsiębiorczości oraz sektora MŚP wskazywała na potrzebę takiego wspólnego stra-tegicznego podejścia do problemu (Klemmer i in. 1996).

W projekcie wykorzystywane są doświadczenia zebrane we wcześniejszych, powiązanych inicjatywach. Przykładowo, w ramach programu EXIST, który rozpoczął działanie w 1997 r., a jego celem było zmotywowanie i umożliwienie regionom stymulowania i wspierania tworzenia firm poza szkołami wyższymi i centrami badawczymi, wykorzystując sieci regionalne. Motywacją było wyzwanie, przed jakim stanęły uczelnie, związane z komercjalizacją wyników badań. W związku z tym Federalne Ministerstwo Szkolnictwa i Badań ogłosiło konkurs w 12 regionach na projekty prowadzone przez partnerstwa regionalne, w których co najmniej jeden partner był przedstawicielem biznesu, jeden przedstawicielem szkoły wyższej i jeden przedstawicielem twórców polityki. Zgłoszenia miały zawierać biznesplan i wiążące promesy od wszystkich partne-rów. W 1998 r. spośród zgłoszeń wybrano 5 zwycięskich partnerstw, które otrzymały dofinansowanie od władz federal-nych. W latach 1998–2001 budżet federalny dla projektu EXIST wyniósł 21 mln euro, a koszty kwalifikowalne obejmowały koszty pracy, wyposażenia i ekspertyz zewnętrznych (np. konsultantów).





106

W 2000 r. uruchomiono program EXIST SEED skierowany do studentów, młodych absolwentów i pracowników nauko-wych, którzy mogli ubiegać się o granty finansowe na pokrycie rocznych kosztów życia oraz ryczałtową kwotę za usługi coachingu dla biznesu. Program początkowo został skierowany do 5 regionów, które wygrały w projekcie EXIST, ale w 2005 r. rozszerzono go na wszystkie szkoły wyższe.

W 2002 r. uruchomiono kolejny projekt w ramach tej inicjatywy – EXIST-transfer. Objęto nim 10 dodatkowych partnerstw regionalnych, które wybrało jury programu. Zasady były takie same jak w oryginalnym programie EXIST, ale nowe partner-stwa otrzymały znacznie mniejsze dofinansowanie. EXIST-transfer dysponował budżetem 10 mln euro przeznaczonych dla 10 partnerstw.

Działania

Obecnie prowadzona inicjatywa skupia się na czterech obszarach: (1) rozwijanie nowej kultury przedsiębiorczości, aby wspierać świadomość i ułatwiać tworzenie nowych firm, (2) działania ukierunkowane na szkoły i uczelnie, aby promo-wać przedsiębiorczość i własne firmy jako opcję przyszłej kariery zawodowej, (3) ukierunkowane wsparcie dla innowa-cyjnych i zorientowanych na wysoki wzrost nowych firm, w celu wzmacniania ożywienia gospodarczego i konkuren-cyjności, jak również wzrostu zatrudnienia oraz (4) wsparcie w obszarze przekazywania firm kolejnym pokoleniom, aby ułatwić wymianę pokoleń w istniejących firmach. Grupy docelowe to: całe społeczeństwo (obszar 1), studenci i uczniowie (obszar 2), przedsiębiorcy/firmy o wysokim potencjale (obszar 3) oraz istniejące firmy (obszar 4).

Obszar 1: Rozwijanie nowej kultury przedsiębiorczości

W projekcie wprowadzono rozszerzoną ofertę informacyjną dla nowych przedsiębiorców (jak i działających już małych firm), przeniesiono wiele działań do Internetu, skoncentrowano się na zmniejszeniu barier (administracyjnych) dla zakłada-nia firm oraz zainicjowano konkretne wydarzenia, takie jak „Niemiecki Tydzień Przedsiębiorczości”.

Obszar 2: Działania ukierunkowane na szkoły i uczelnie

W odniesieniu do kształcenia przedsiębiorczości w szkołach, Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energetyki uruchomiło nową wspólną stronę internetową dla wszystkich projektów i inicjatyw (obecnie 22), mających na celu wzmocnienie kształcenia w dziedzinie ekonomii i przedsiębiorczości w szkołach niemieckich, oferując funkcję wyszukiwania dla nauczy-cieli i uczniów.

Celem wzmocnienia kształcenia przedsiębiorczości na uczelniach, w 1998 r. wprowadzono program EXIST mający wspie-rać kulturę i otoczenie sprzyjające przedsiębiorczości w szkołach wyższych i instytutach badawczych. EXIST jest finanso-wany przez Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energetyki oraz Europejski Fundusz Społeczny. Działania prowadzone w ramach programu są następujące:

Linia programowa „Kultura Przedsiębiorczości” (EXIST IV) wspiera akademickie projekty ukierunkowane na tworzenie infrastruktury dla zapewniania umiejętności i wsparcia dla innowacyjnych przedsięwzięć opartych na technologii i wie-dzy. Uczelnie wybierane są w ramach konkursu i otrzymują trzyletnie dofinansowanie od Ministerstwa.Granty na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach EXIST wspierają przygotowanie projektów dotyczących innowacyjnych firm na uczelniach i w centrach badawczych. Dofinansowanie ma pomóc naukowcom, absolwentom i studentom rozwinąć idee biznesowe i przekształcić je w biznesplany oraz rozwijać pomysły na produkty oraz usługi. Osoby otrzymujące dofinansowanie mogą z niego pokryć koszty życia, materiałów i wyposażenia, jak również koszty doradztwa biznesowego. Uczelnia lub instytucja badawcza musi zaoferować im infrastrukturę podczas fazy przed uruchomieniem firmy oraz zapewnia pomoc techniczną, związaną z początkową fazą działania firmy. Więcej informa-cji pod adresem: http://www.exist.de/imperia/md/content/pdf_sonstiges/exist_business_start_up_grant.pdf.

•

•





107

Projekt „Transfer Wyników Badań” w ramach struktury EXIST promuje projekty biznesowe oparte na technologii w fazie przed uruchomieniem firmy oraz w początkowej fazie działania firmy. Pierwszy etap finansowania wspiera zespoły badawcze w pracy nad wykonalnością pomysłów pod względem technologicznym oraz przygotowania do rozpoczęcia działalności. Druga faza finansowania, po zarejestrowaniu firmy, obejmuje dalsze wsparcie dla rozwijania prototypów oraz ułatwianie poszukiwania kapitału zewnętrznego (np. w ramach Funduszu High-Tech Capital Fund). Więcej informacji pod adresem: http://www.exist.de/imperia/md/content/pdf_sonstiges/exist_transfer_of_research.pdf. „PrimeCup” to konkurs organizowany w szkołach wyższych w całym kraju, gdzie interdyscyplinarne zespoły studen-tów konkurują ze sobą, rozwiązując problemy biznesowe. Konkurs ma na celu podniesienie ogólnego zainteresowania przedsiębiorczością.Od stycznia 2012 r. Niemiecki Akcelerator Doliny Krzemowej (German Silicon Valley Accelerator – GSVA) zapew-nia przedsiębiorcom trzymiesięczny intensywny program wsparcia i mentoringu w Dolinie Krzemowej. GSVA oferuje wczesne wsparcie dla umiędzynarodowienia firmy, a w szczególności w dotarciu na rynek amerykański.

Obszar 3: Wsparcie finansowe dla innowacyjnych i zorientowanych na wysoki wzrost nowych firm oraz sparcie dla innowacyjnych pomysłów opartych na ICT

Fundusz kapitału wysokiego ryzyka, „High Tech Gründerfonds”, został założony w 2005 r. i jest skierowany do młodych, zorientowanych technologicznie firm, charakteryzujących się znaczącym potencjałem wzrostu i potencjałem rynkowym. Fundusz koncentruje się na finansowaniu wczesnych etapów działalności przedsiębiorstwa i oferuje dostęp do sieci kon-taktów oraz usług coachingu. Wśród inwestorów Gründerfonds II, uruchomionego jesienią 2011 r., znajduje się dwanaście dużych niemieckich firm, KfW jako bank publiczny oraz Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energetyki.

Dla pomysłów na przedsięwzięcia w dziedzinie ICT uruchomiono w 2010 r. specjalny konkurs dla nowych firm (Innovative start-up competition), który jest otwarty na wszelkie innowacyjne pomysły biznesowe oparte na produktach i usługach ICT, co obejmuje zarówno firmy produkcyjne, jak i kreatywne. Konkurs odbywa się dwa razy do roku, a zwycięzcy otrzymują nagrody pieniężne i wsparcie finansowe dla dalszego szkolenia i coachingu.

Obszar 4: Przekazywanie firm młodszym pokoleniom

„Nexxt” to wspólna inicjatywa Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Energetyki, banku KfW oraz przedstawicieli związ-ków biznesowych, sektora kredytowego i wolnych zawodów. W ramach inicjatywy prowadzony jest portal internetowy z usługą wyszukiwania kontaktów (www.nexxt-change.org), jak również kampania świadomościowa, warsztaty, informa-cje i narzędzia do planowania (www.nexxt.org).

Znaczenie

Poniżej wymieniono główne czynniki, które sprawiają, że projekt ten jest interesujący z polskiej perspektywy: (a) podejście nastawione na łączenie różnych ofert wsparcia dla przedsiębiorczości w formie strony internetowej – to pierwszy krok do integracji całego systemu (jednocześnie zaś gwarantuje łatwy dostęp dla odbiorców), (b) partnerstwa publiczno-prywatne, kryjące się za wieloma inicjatywami, niezbędne w okresach cięć budżetowych oraz (c) koncentracja na wszystkich eta-pach inicjowania przedsiębiorczości i wsparcia dla rozwoju biznesu, w tym stworzenie ogólnej kultury przedsiębiorczości w całym kraju oraz wczesne kształcenie przedsiębiorczości w szkołach podstawowych.

•

•

•





108

Inicjatywa łączy zdecentralizowane podeście do wsparcia ze strategicznym zarządzaniem na szczeblu rządu federalnego, wraz ze skupieniem się na partnerstwach publiczno-publicznych i publiczno-prywatnych. Ogólnie „Initiative Gründerland” działa na zasadzie oferowania wspólnej platformy wirtualnej, w ramach której uwzględnia się wszystkie uczestniczące programy, agencje, projekty i środki według czterech wymienionych wyżej kategorii. Dzięki temu rząd niemiecki może oferować kompleksowe wsparcie we wszystkich ważnych obszarach, od szerzenia świadomości przedsiębiorczości, jako opcji zawodowej, po konkretne wsparcie dla przedsiębiorców wśród studentów i absolwentów, jak i dla tych, którzy chcą rozwijać albo przekazać dalej swój biznes. Choć inicjatywa ta jest nieco wymuszona przez zmniejszający się budżet pub-liczny, jednocześnie oferuje możliwość ułatwienia dostępu do wsparcia publicznego w różnych obszarach dla osób zain-teresowanych przedsiębiorczością. Główny obszar problemowy dotyczy tego, jak dalece inicjatywa ta stanowi prawdziwe strategiczne podejście rządu niemieckiego, a na ile stanowi jedynie skupienie w jednym miejscu różnych programów, z których część istniała na długo przedtem. Mimo wszystko jest to przykład pierwszego kroku w stronę stworzenia zinte-growanego systemu wsparcia.

Skuteczne wdrożenie projektu tego typu w Polsce zależy od kilku czynników:Zrozumienie niemieckiego doświadczenia, co mogłoby rozpocząć się wizytą studyjną, aby spotkać się z Ministerstwem Federalnym, partnerami regionalnymi i ekspertami zasiadającymi w jury konkursów.Stworzenie sieci liderów, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i instytucjonalnym, którzy mogą promować projekt i stymulować zainteresowanie wśród różnych aktorów uczestniczących w regionalnych partnerstwach. Konieczność przygotowania do zwalczania negatywnych postaw i komentarzy, takich jak: „Tak, to dobry pomysł, ale w Polsce to i tak nie wypali”, „Ten pomysł jest zbyt nowatorki, żeby zadziałał” czy „Nikt nie będzie zainteresowany współpracą”.Zapewnienie wystarczających zasobów finansowych celem zaoferowania odpowiedniego systemu zachęt dla poten-cjalnych partnerów do uczestnictwa – wykorzystanie środków EFS byłoby tutaj kluczową kwestią.Dostępność odpowiedniego budżetu na zarządzanie programem i rygorystyczna ewaluacja partnerstw, aby zapewnić, że dzięki funduszom osiągane są faktyczne wyniki.Zaangażowanie ekspertów biorących udział w programie w Niemczech w opracowanie projektu tego typu w Polsce, aby móc skorzystać z ich doświadczeń.

Strona internetowa

http://www.exist.de/englische_version/

•

•

•

•

•




Rozdział 7: Wnioski końcowe i kierunki przyszłych działań

109


7.1. Główne ustalenia

Polskę charakteryzuje silne wsparcie polityczne dla przedsiębiorczości na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, które przejawia się w wielu ogólnokrajowych strategiach i programach wsparcia dla przedsiębiorczości. Przykładowo, Krajowe Ramy Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego wymagają uwzględnienia kształcenia przedsiębiorczości na większości kierun-ków i na wszystkich etapach studiów. Dzięki temu szkoły wyższe mogą oferować edukację w tej dziedzinie dla szerokiego grona studentów, a co więcej, dysponują one szeroką autonomią pozwalającą na dopasowanie programów kształcenia przedsiębiorczości i innych powiązanych działań do własnego otoczenia. Dodatkowo prowadzone są działania zachęcające szkoły wyższe i sektor biznesu do współpracy. Na szczeblu regionalnym i lokalnym wsparcie oferuje się także w ramach różnych strategii i programów związanych z przedsiębiorczością i innowacyjnością, które stanowią ramy dla rozwoju lokalnej kultury przedsiębiorczości, a ponadto oferują finansowanie wspierania zakładania własnych firm czy wydarzeń związanych z przedsiębiorczością.

Szkoły wyższe w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim dopiero zaczynają działać na rzecz przedsiębior-czości akademickiej i każda z nich jest na innym etapie tego procesu. Co prawda kształcenie przedsiębiorczości jest słabo rozwinięte w szkołach wyższych objętych niniejszym badaniem, ale za to funkcjonuje tam dobrze zakorzeniony system wsparcia dla zakładania własnych firm. Wymaga on jednak poprawy koordynacji działań oraz wzmocnienia powiązań pomiędzy poszczególnymi uczelniami. Dalsze informacje przedstawiono poniżej.

Województwo wielkopolskie

W ogólnym ujęciu, wizytowane uczelnie wielkopolskie poczyniły większy postęp we wprowadzaniu idei przedsiębiorczości akademickiej, niż te z województwa kujawsko-pomorskiego. Mocne strony zaobserwowane podczas wizyty studyjnej to uznanie przez władze uczelni wagi przedsiębiorczości, co często w sposób nieoczywisty uwzględniają misje uczelni. Na uczelniach widoczne są oddolne inicjatywy wsparcia, choć obecnie kluczową rolę odgrywają biura karier kierujące studen-tów do odpowiednich organizacji wsparcia (oraz na szkolenia), podczas gdy organizacje studenckie aktywnie uczestniczą w prowadzeniu projektów, takich jak akademickie inkubatory, jak również w działaniach ukierunkowanych na wspar-cie przedsiębiorczości. Wsparcie dla firm zakładanych przez studentów dostępne jest także ze strony pozaakademickiej. Region oferuje wiele źródeł finansowania, w szczególności dla nowych firm innowacyjnych. Działania te uzupełnia wiele podmiotów wsparcia, takich jak centra transferu technologii, parki technologiczne i inkubatory biznesu.

Te mocne strony w połączeniu z ogólnokrajowymi inicjatywami dają w rezultacie kilka możliwości, które szkoły wyższe mogą wykorzystać w rozwoju przedsiębiorczości. Po pierwsze, autonomia przyznana uczelniom pozwala im na stworzenie i zastosowanie programów nauczania przedsiębiorczości, które najlepiej odpowiadają potrzebom ich studentów. Po dru-gie, Krajowe Ramy Kwalifikacji przyznają uczelniom prawo do rozwijania takich działań w ramach uczelni. Kolejną możli-wością, z której mogą skorzystać uczelnie, jest dobrze rozwinięty w Wielkopolsce system wsparcia dla przedsiębiorczości, który może stanowić podstawę do dalszych działań w ramach uczelni. Oferuje on wiele możliwości wsparcia dla studen-tów i ich przedsiębiorczych pomysłów. Uczelnie mogą wykorzystać doświadczenia i specjalistyczną wiedzę uczestników tego systemu do tworzenia własnych działań. Ponadto, stanowi on przewagę konkurencyjną dla Wielkopolski, dzięki której województwo będzie przyciągać jeszcze więcej przedsiębiorczych studentów w przyszłości.





110

Po czwarte, władze lokalne i regionalne także aktywnie wspierają przedsiębiorczość, tworząc strategie i inicjatywy, takie jak Strategia Akademicka i Naukowa Miasta Poznania czy Regionalna Strategia Innowacji. Dzięki nim uczelnie mają moż-liwość wzmocnienia powiązań z lokalnym sektorem biznesu. Miasto Poznań uczestniczy w promocji przedsiębiorczości także poprzez organizację takich wydarzeń jak Poznańskie Dni Przedsiębiorczości, oferując szkołom wyższym platformę, za pośrednictwem której mogą zaprezentować szerszemu gronu odbiorców swoje działania na rzecz przedsiębiorczości.

Słabym punktem wsparcia przedsiębiorczości w wielkopolskich szkołach wyższych jest niewielka oferta kształcenia w tym zakresie, a te zajęcia, które są oferowane, często są niskiej jakości ze względu na brak wsparcia i szkoleń dla wykładowców. Innym powodem niskiego poziomu jakości jest fakt, że badania w dziedzinie przedsiębiorczości nie są powiązane z ofertą edukacyjną w tym zakresie. Wszystko to przyczynia się do braku uznania przedsiębiorczości za przedmiot rozważań nauko-wych, co jeszcze bardziej pogłębia brak pracowników naukowych zajmujących się przedsiębiorczością. W konsekwencji, niewiele jest źródeł, które mogłyby wspierać działania w dziedzinie przedsiębiorczości.

Można także wskazać pewne zagrożenia dla przyszłego rozwoju wsparcia przedsiębiorczości w szkołach wyższych woje-wództwa wielkopolskiego. Pierwszym z nich jest fakt, że system wsparcia dla zakładania firm obejmuje wiele podmiotów, przez co studenci mogą go postrzegać jako zbyt skomplikowany. Stanowi to problem dla potencjalnych i rozpoczynają-cych działalność przedsiębiorców, w szczególności zaś dla studentów, którym brak jest doświadczenia z przedsiębiorczo-ścią oraz na rynku pracy i którzy mogą nie być w stanie odnaleźć wśród oferowanego wsparcia usług, których potrzebują. W rezultacie mogą porzucić swoje przedsiębiorcze pomysły, co z pewnością nie przyczynia się do budowy kultury przed-siębiorczości. Po drugie, trwałość inicjatyw związanych z przedsiębiorczością znajduje się w ciągłym zagrożeniu, bowiem w dużej mierze zależą one od funduszy publicznych. Niezbędny jest zatem większy wybór źródeł finansowania, a do osiągnięcia tego celu prowadzić może stworzenie silnych powiązań z sektorem prywatnym, który może współfinansować wydarzenia i projekty.

Tabela 1. Analiza SWOT: Województwo wielkopolskie

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

W misjach szkół wyższych uwzględnia się ideę przedsiębiorczości.W systemie wsparcia przedsiębiorczości centralną rolę odgrywają uczelniane biura karier.Organizacje studenckie aktywnie angażują się w organizację działań na rzecz przedsiębiorczości.Istnieje wiele źródeł finansowania dla nowych firm, zwłaszcza tych o charakterze innowacyjnym.Istnieje wiele centrów transferu technologii, parków technologicznych i inkubatorów biznesu, które wspierają przedsiębiorców-absolwentów.

•

•

•

•

Stosunkowo niewielka oferta kształceniowa w zakresie przedsiębiorczości; jedynie UAM oferuje zajęcia z przedsiębiorczości.Brak możliwości dokształcania zawodowego nauczycieli przedsiębiorczości.Brak powiązań między badaniami a dydaktyką.Brakuje pracowników naukowych w dziedzinie przedsiębiorczości, co dodatkowo wpływa na brak uznania przedsiębiorczości za dyscyplinę naukową.Wykładowcom i pracownikom oferuje się niewiele zachęt motywujących do przedsiębiorczych zachowań.

•

•

••

•

SZANSE ZAGROŻENIA

Uczelnie dysponują autonomią, dzięki której swobodnie mogą wprowadzać działania w zakresie przedsiębiorczości.Krajowe Ramy Kwalifikacji stanowią dla szkół wyższych szansę na rozwijanie kształcenia przedsiębiorczości.Wokół szkół wyższych istnieje dobrze rozwinięty system przedsiębiorczości, który stanowi wsparcie dla firm zakładanych przez absolwentów.Poznańskie Dni Przedsiębiorczości promują przedsiębiorczość wśród społeczności lokalnej.Strategie takie jak Strategia Akademicka i Naukowa Miasta Poznania oraz Regionalna Strategia Innowacji stanowią ramy dla wsparcia rozwoju przedsiębiorczości w regionie.

•

•

•

•

•

Brak koordynacji pomiędzy usługami wsparcia przedsiębiorczości działa na niekorzyść rozwoju kultury przedsiębiorczości.Wiele projektów w dziedzinie przedsiębiorczości jest finansowanych z funduszy publicznych, przez co nie można mówić o ich trwałości.

•

•





111

Województwo kujawsko-pomorskie

Objęte badaniem szkoły wyższe w województwie kujawsko-pomorskim są mniej zaawansowane we wdrażaniu przedsię-biorczości akademickiej, niż te z Wielkopolski. Podobnie jak w drugim badanym województwie, szkoły wyższe w woje-wództwie kujawsko-pomorskim uwzględniają ideę przedsiębiorczości w swoich misjach, dzięki czemu mogą aktywnie organizować działania na rzecz przedsiębiorczości. Biura karier odgrywają istotna rolę w kierowaniu studentów do odpo-wiednich instytucji szkoleniowych i oferujących inne rodzaje wsparcia. Oprócz działań akademickich, także Regionalne Centra Innowacyjności zapewniają pomoc w tym zakresie oraz koordynują wiele działań na rzecz przedsiębiorczości w regionie. Dodatkowym atutem jest dostępność środków na finansowanie firm zakładanych przez absolwentów, szcze-gólnie tych operujących na polu innowacji.

Te mocne strony oraz przyjazna polityka stwarzają dla szkół wyższych możliwości rozwoju w przyszłości. Krajowe Ramy Kwalifikacji stawiają wymóg wprowadzenia edukacji w zakresie przedsiębiorczości dla niemal wszystkich studentów, a ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym zapewnia uczelniom szeroką autonomię, dzięki której mogą inicjować różne dzia-łania w tym zakresie. Podobnie jak w Wielkopolsce, w województwie kujawsko-pomorskim funkcjonuje dobrze rozwinięty system przedsiębiorczości, który można wykorzystać przy wspieraniu przedsiębiorczych inicjatyw absolwentów, a powiąza-nia pomiędzy biznesem i nauką można wzmacniać dzięki takim projektom jak „Vouchery Badawcze”.

Kujawsko-pomorskie szkoły wyższe wykazują także pewne słabości w zakresie wsparcia przedsiębiorczości. Zaliczają się do nich między innymi: stosunkowo niewielka oferta edukacyjna w dziedzinie przedsiębiorczości, brak szkoleń i możliwości rozwoju dla nauczycieli przedsiębiorczości oraz brak powiązań między badaniami i dydaktyką w tej dziedzinie. Brakuje naukowców w dyscyplinie przedsiębiorczości, co pogarsza tylko sytuację braku akceptacji dla przedsiębiorczości jako dzie-dziny akademickiej. Ponadto, istnieje niewiele zachęt dla wykładowców i innych pracowników do przedsiębiorczego dzia-łania, bowiem system wyznaczania okresu sprawowania danej funkcji na uczelni uwzględnia jedynie bardzo tradycyjne działania, takie jak publikacje wyników badań. W porównaniu do województwa wielkopolskiego, okołoakademicki system przedsiębiorczości oferuje mniejszy zakres wsparcia. Innymi słowy, istnieje mniej centrów transferu technologii i parków technologicznych, które mogłyby wspierać przedsiębiorców-absolwentów, brakuje także inkubatorów technologicznych.

Wsparcie przedsiębiorczości w szkołach wyższych w województwie kujawsko-pomorskim stoi przed kilkoma zagrożeniami dla jego dalszego rozwoju. Są one w dużym stopniu podobne do tych, które stwierdzono w województwie wielkopolskim, przy czym tutaj skutki braku działania są już widoczne. Po pierwsze, brakuje koordynacji pomiędzy różnymi dostępnymi usługami wsparcia dla zakładania własnej działalności gospodarczej. Po drugie, ze względu na uzależnienie od fundu-szy publicznych, problem stanowi zachowanie trwałego charakteru wielu działań i inicjatyw na rzecz przedsiębiorczo-ści. W momencie kiedy fundusze przestają być dostępne, inicjatywy przestają istnieć. Przykładem może być odwołanie przez województwo organizacji Globalnego Tygodnia Przedsiębiorczości w 2013 r. ze względu na brak odpowiednich funduszy.





112

Tabela 2. Analiza SWOT: Województwo kujawsko-pomorskie

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

W misjach szkół wyższych uwzględnia się ideę przedsiębiorczości.W systemie wsparcia przedsiębiorczości centralną rolę odgrywają uczelniane biura karier.Regionalne Centra Innowacyjności koordynują działania na rzecz przedsiębiorczości w regionie.Istnieje wiele źródeł finansowania dla nowych firm, szczególnie tych o charakterze innowacyjnym.

•

•

•

•

Stosunkowo niewielka oferta edukacyjna w zakresie przedsiębiorczości.Brak możliwości dokształcania zawodowego nauczycieli przedsiębiorczości.Brak powiązań między badaniami a dydaktyką.Brakuje pracowników naukowych w dziedzinie przedsiębiorczości, co dodatkowo wpływa na brak uznania przedsiębiorczości za dyscyplinę naukową.Wykładowcom i pracownikom oferuje się niewiele zachęt motywujących do przedsiębiorczych zachowań.Istnieje stosunkowo niewiele centrów transferu technologii i parków technologicznych, nie ma żadnych inkubatorów technologii.

•

•

••

•

•

SZANSE ZAGROŻENIA

Krajowe Ramy Kwalifikacji stanowią dla szkół wyższych szansę na rozwijanie kształcenia przedsiębiorczości.Uczelnie dysponują autonomią, dzięki której swobodnie mogą wprowadzać działania w zakresie przedsiębiorczości.Wokół szkół wyższych istnieje dobrze rozwinięty system przedsiębiorczości, który stanowi wsparcie dla firm zakładanych przez absolwentów.Program „Voucherów Badawczych” jest szansą na budowanie trwałych relacji pomiędzy nauką i biznesem.

•

•

•

•

Brak koordynacji pomiędzy usługami wsparcia przedsiębiorczości działa na niekorzyść rozwoju kultury przedsiębiorczości.Wiele projektów w dziedzinie przedsiębiorczości jest finansowanych z funduszy publicznych, przez co nie można mówić o ich trwałości. Istnieje ryzyko, że wyniki przeszłych działań zostaną utracone (np. brak możliwości sfinansowania Globalnego Tygodnia Przedsiębiorczości w 2013 r.).

•

•

7.2. Wykorzystywanie środków z Europejskiego Funduszu Społecznego na działania w obszarach priorytetowych

Na podstawie analizy przypadków oraz dyskusji przeprowadzonych podczas warsztatów dla objętych badaniem uczelni zidentyfikowano dwa priorytetowe obszary działań. Po pierwsze, istnieje potrzeba zwiększenia zainteresowania przedsię-biorczością wśród władz szkół wyższych, tak aby wspierały i kierowały programem przedsiębiorczości w swoich ramach. Po drugie, istnieje potrzeba poprawy jakości nauczania przedsiębiorczości, aby móc wywierać większy wpływ na rozwój kultury przedsiębiorczości oraz umiejętności związanych z przedsiębiorczością pośród studentów. Europejski Fundusz Spo-łeczny może stanowić ważny instrument wsparcia obydwu obszarów działań.

7.2.1. Zwiększenie zainteresowania przedsiębiorczością wśród władz i pracowników szkół wyższych

Priorytetem dla administracji centralnej powinno być zwiększenie zainteresowania przedsiębiorczością wśród władz szkół wyższych. Można to osiągnąć podejmując szereg działań równocześnie.





113

Zmiana nastawienia władz szkół wyższych

Najważniejszą kwestią, na której należy się skupić, jest zmiana nastawienia władz szkół wyższych, poprzez zaprezentowa-nie im korzyści płynących z promowania i wspierania przedsiębiorczości, w szczególności zaś – w jaki sposób przedsiębior-czość może korzystnie wpłynąć na tradycyjną działalność akademicką i zadowolenie studentów z oferty uczelni. Można to osiągnąć inicjatywami odgórnymi, takimi jak programy szkoleniowe dla władz szkół wyższych. Celem jest ukazanie korzyści, jakie niesie ze sobą przedsiębiorczość, szczególnie dla tradycyjnej aktywności akademickiej, takiej jak zbieranie funduszy na badania, poprawa zatrudnialności studentów po ukończeniu studiów oraz uatrakcyjnienie uczelni dla studen-tów i pracowników. Niezbędne są następujące kluczowe działania:

Ustalenie ekspertów międzynarodowych, którzy potencjalnie mogliby służyć wsparciem przy opracowywaniu progra-mów seminariów i warsztatów dla władz uczelni;Określenie wykwalifikowanych instruktorów – polskich lub zagranicznych ekspertów, którzy mogą prowadzić i opra-cowywać seminaria dla kadry zarządzającej;Opracowanie treści i materiałów ćwiczeniowych na potrzeby seminariów i warsztatów dla kadry zarządzającej;Wybranie do analizy przykładów uczelni kierujących się przedsiębiorczością, ukazujących znaczenie przedsiębiorczości dla tradycyjnej aktywności akademickiej;Określenie potencjalnych uczestników, w tym skupienie się przede wszystkim na tych członkach kadry zarządzającej, którzy mają największe szanse na przyjęcie roli lidera;Stworzenie kanałów rozpowszechniania informacji, aby wspierać liderów w przekazywaniu kluczowego przekazu kolegom; mogą to być na przykład regionalne konferencje;Przeprowadzenie ankiet kontrolnych wśród uczestników seminariów, aby określić, które elementy seminariów można usprawnić;

Jednym ze sposobów może być zastosowanie działań z przykładu modelowego nr 1, opisującego międzynarodowy pro-gram szkoleniowy w Wielkiej Brytanii. Część władz polskich uczelni można by wysłać na te szkolenia (lub podobne), a następnie stworzyć warsztaty w Polsce, tak aby uczestnicy mogli dalej dzielić się uzyskaną wiedzą z kolegami. Ta propo-zycja może być skuteczna, jeśli jest szansa na to, aby kilkunastu członków władz akademickich zostało liderami przedsię-biorczości w Polsce – rektorzy uczelni prawdopodobnie chętniej będą słuchać swoich kolegów, niż przedstawicieli Mini-sterstwa. Istotny przekaz, który musi dotrzeć do rektorów polskich uczelni, to fakt, że Polska może uczyć się bazując na doświadczeniach innych europejskich uczelni, aby od razu osiągnąć wysoki poziom i zyskać międzynarodowe uznanie w dziedzinie przedsiębiorczości.

Alternatywną opcją jest praca z organizatorami programu szkoleniowego opisanego w przykładzie modelowym nr 1, celem opracowania podobnego programu dostosowanego do polskich warunków. Zaletą tego podejścia jest fakt, że szko-lenie mogłoby być bardziej dostosowane do polskich realiów oraz dotarłoby do szerszego grona odbiorców (rektorów) za jednym razem. Ważne byłoby zaangażowanie w te działania wybitnych międzynarodowych naukowców, którzy mogliby stanowić pewne wzorce do naśladowania i jednocześnie cieszyliby się statusem swego rodzaju branżowej „sławy”, aby zdobyć większe zainteresowanie rektorów uczelni w Polsce.

Stymulowanie oddolnego wsparcia dla przedsiębiorczości

Uzupełniając pracę nad zmianą nastawienia władz uczelni, rząd musi wspierać także oddolne inicjatywy, mające wpływ na kierownictwo szkół wyższych. Niektóre z nich mogłyby być pomocne w promowaniu kształcenia przedsiębiorczości i rozwijaniu ogólnej kultury przedsiębiorczości i w związku z tym mogłyby być finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego:

Organizacja regionalnych konferencji dotyczących przedsiębiorczości dla studentów we współpracy z organizacjami studenckimi i sektorem prywatnym.

•

•

••

•

•

•

•





114

Zapewnienie finansowania działań na rzecz przedsiębiorczości w szkołach wyższych

Finansowanie bezpośrednie to sposób z powodzeniem wykorzystany w Niemczech, przy wsparciu z Europejskiego Fun-duszu Społecznego, aby przyciągnąć zainteresowanie władz uczelni i sprowokować zmianę nastawienia. Program EXIST (patrz przykład modelowy nr 10) zapewnia finansowanie strategii i działań na rzecz przedsiębiorczości na zasadzie konku-rencyjności. Takie rozwiązanie ma liczne zalety. Po pierwsze, zapewnia finansowanie, co zawsze przyciąga zainteresowanie szkół wyższych. Po drugie, element współzawodnictwa zapewnia, że uczelnie wkładają w swoje propozycje wiele wysiłku, ponieważ tylko najlepsze zostają nagrodzone, a tym samym jakość inicjatyw jest wyższa. Po trzecie, fundusze pozwalają na faktyczne wdrożenie inicjatyw i podjęcie rzeczywistych działań.

Należy zorganizować wizyty studyjne w niemieckich ministerstwach federalnych i krajowych, na uczelniach oraz w in-nych podmiotach regionalnych, które mogłyby podzielić się swoimi doświadczeniami. W wizytach mogliby uczestni-czyć przedstawiciel administracji centralnej, samorządów i szkół wyższych.Należy ustanowić grupę doradczą, z którą administracja rządowa i samorządowa mogłyby się konsultować przy two-rzeniu programów dostosowanych do polskich warunków. Należy zapewnić uczestnictwo ekspertów z Niemiec, którzy mogą służyć własnym doświadczeniem.We współpracy z samorządami, należy wybrać odpowiednie regiony w Polsce do pilotażu programu.Należy wybrać jury, w skład którego wchodziliby polscy naukowcy oraz liderzy biznesu i badań naukowych, którzy ocenialiby propozycje projektów.Należy promować nowe mechanizmy finansowania dla uczelni.Mechanizmy finansowania na dużą skalę należy wdrożyć etapami, aby zapewnić czas na niezbędne zmiany w spo-łeczności akademickiej.Należy regularnie monitorować wdrażanie wygrywających projektów.Należy prowadzić rygorystyczną ewaluację wygrywających projektów po ich zakończeniu, aby sprawdzać efekty działań.

Najważniejsze jest, aby działania te uzupełniały się z inicjatywami opisanymi powyżej, tak aby mogła dokonać się zmiana w sposobie myślenia. Finansowanie to jedynie wyjście krótkoterminowe, a dotychczasowe doświadczenia wskazują, że trwałość to prawdziwy problem dla polskich inicjatyw na rzecz przedsiębiorczości. Przykładowo, finansowany ze środków Unii Europejskiej program „Naukowiec – przedsiębiorcą(om)” na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgosz-czy, który miał rozwijać współpracę między nauką i biznesem, zakończył się w październiku 2010 r., kiedy wyczerpały się fundusze przeznaczone na jego finansowanie. To potwierdza, że finansowanie może być skutecznym narzędziem w przy-ciąganiu zainteresowania i uruchamianiu przedsięwzięć, ale nie wystarczy do utrzymania trwałości zmian.

7.2.2. Poprawa jakości kształcenia przedsiębiorczości

Drugim priorytetem poprawy wsparcia przedsiębiorczości na uczelniach województwa wielkopolskiego i kujawsko-pomor-skiego jest poprawa jakości kształcenia przedsiębiorczości. Krajowe Ramy Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego stanowią wielką szansę dla szkół wyższych na rozszerzenie oferty edukacyjnej w zakresie przedsiębiorczości, ale istnieje potrzeba pracy nad jakością tej oferty, zanim zostanie ona rozpowszechniona na większą skalę.

Zapewnienie szkoleń dla wykładowców przedsiębiorczości i innych pracowników szkół wyższych

Wykładowcom przedsiębiorczości i innym pracownikom akademickim nie zapewnia się wystarczającej liczby szkoleń w dziedzinie przedsiębiorczości ogólnie, w szczególności zaś w zakresie treści i metod nauczania, jak również zapewniania wsparcia w zakładaniu nowych firm. Dotyczy to zarówno szkoleń na poziomie podstawowym, jak i zaawansowanym. Pod-stawowe szkolenia mogłyby dotyczyć samego pojęcia przedsiębiorczości oraz jej istoty we współczesnym świecie, tak aby nauczyciele zrozumieli potrzebę jej nauczania oraz poznali sposoby osiągania efektów w tym zakresie. Następnie zajęcia takie należy uzupełnić bardziej zaawansowanym szkoleniem z pedagogiki.

Należy ustalić ekspertów w dziedzinie przedsiębiorczości, którzy mają kwalifikacje, aby szkolić pracowników uczelni; mogą to być także eksperci międzynarodowi;

•

•

••

••

••

•





115

Należy uruchomić grupę roboczą ds. opracowywania programów szkoleń dla osób prowadzących te szkolenia, która obejmowałaby polskich naukowców, jak i międzynarodowych ekspertów, posiadających doświadczenie w szkoleniu trenerów (np. EFS wspiera nauczanie na Uniwersytecie w Turku w Finlandii);Należy opracować podręczniki dla trenerów;Należy opracować materiały szkoleniowe i treści zajęć, które trenerzy przedsiębiorczości mogą wykorzystywać na róż-nych poziomach studiów i na różnych kierunkach;Należy wprowadzić przedsiębiorczość do podstawowego kursu dla nauczycieli;Należy stworzyć sieci trenerów przedsiębiorczości, aby ułatwić wymianę dobrych praktyk. W tym celu można rozsze-rzyć istniejące już sieci, takie jak SEIPA (patrz ramka 5.1).

7.3. Inne działania administracji rządowej na rzecz wsparcia priorytetowych obszarów działań

Oprócz wykorzystania środków z Europejskiego Funduszu Społecznego do poprawy wsparcia przedsiębiorczości na pol-skich uczelniach, administracja rządowa i samorządowa mogą podjąć także inne działania:

Uznanie przedsiębiorczości za dyscyplinę akademicką

Jednym ze sposobów przyciągnięcia większej uwagi i wsparcia dla przedsiębiorczości ze strony władz i pracowników uczelni, jest uznanie przedsiębiorczości za dyscyplinę naukową. Chociaż badania to istotna część działalności szkół wyż-szych w Polsce, to badań nad przedsiębiorczością prawie w ogóle się nie prowadzi. Potrzeba więcej zaangażowania w badania nad przedsiębiorczością, aby podnieść zainteresowanie naukowców tą dziedziną, bowiem istniejący system nagród oraz system wyznaczania okresu sprawowania danej funkcji na uczelni nie uwzględniają badań w zakresie przed-siębiorczości, ani też szerzej rozumianych działań na polu przedsiębiorczości (np. rozwijania dydaktyki, relacji z biznesem, komercjalizacji patentów).

Należy finansować badania w dziedzinie przedsiębiorczości w Polsce.Należy finansować międzynarodowe projekty badawcze w dziedzinie przedsiębiorczości, aby nawiązywać współpracę pomiędzy polskimi i zagranicznymi uczelniami oraz wzmagać rywalizację, dzięki której uczelnie muszą w większym stopniu wdrażać ideę przedsiębiorczości akademickiej.Należy stworzyć ogólnokrajową nagrodę za badania w dziedzinie przedsiębiorczości.Należy umożliwić powstanie stanowiska „profesora przedsiębiorczości” (professor of entrepreneurship), aby pod-wyższyć status polskich wykładowców i przyciągnąć międzynarodowych wykładowców w tej dziedzinie na polskie uczelnie.Należy zmienić kryteria przyznawania stanowiska profesora – można je rozszerzyć o przedsiębiorcze i innowacyjne działania.

Wsparcie dla oddolnych inicjatyw organizacji studenckich

Organizacje studenckie mogą odgrywać istotną rolę w realizowaniu uniwersyteckich programów przedsiębiorczości. Jed-nym z najbardziej znanych przykładów w zakresie przedsiębiorczości jest Aaltoes (Stowarzyszenie Przedsiębiorczości Aalto) – organizacja studencka na Uniwersytecie Aalto w Finlandii. Była to siła napędowa zwiększania wsparcia dla przedsiębior-czości na Uniwersytecie Aalto, w czasach kiedy uczelnia powstała.

Należy przekazywać fundusze grupom studenckim w Polsce, które już są zaangażowane w działania na rzecz przed-siębiorczości (np. Enactus), aby pomóc im w zwiększaniu skali zasięgu oraz zakresu tych działań.Należy zaangażować organizacje studenckie w konferencje i inne wydarzenia poświęcone przedsiębiorczości.Należy finansować regionalne sieci studenckich przedsiębiorców.Należy finansować tworzenie studenckich klubów przedsiębiorczości na każdej uczelni.

•

••

••

••

••

•

•

•••





116

Włączenie sektora biznesu w kształcenie przedsiębiorczości

Jakość kształcenia przedsiębiorczości można poprawić, dzięki większemu zaangażowaniu przedstawicieli sektora prywat-nego w opracowywanie i realizację edukacji w dziedzinie przedsiębiorczości. Powyższe odnosi się także do absolwentów, szczególnie ze względu na fakt, że są oni dostępni, bowiem w pewnym sensie są już powiązani z uczelnią. Włączenie tych dwóch zasobów w opracowywanie i realizację edukacji w dziedzinie przedsiębiorczości umożliwi poprawę treści i metod oraz zapewni studentom więcej możliwości nauki przez doświadczenie. Dodatkową korzyścią jest poprawa powiązań między edukacją i wsparciem dla zakładania własnych firm, tak że studenci z pomysłami na działalność gospodarczą mają lepszy dostęp do usług wsparcia. Uczelnie w województwie wielkopolskim i kujawsko-pomorskim mają już rozwinięte relacje z lokalnym i międzynarodowym sektorem biznesu, które można wykorzystać, aby zwiększyć rolę przedstawicieli tego sektora w działalności dydaktycznej.

Należy zwiększyć zaangażowanie zewnętrznych przedsiębiorców oraz innych osób z sektora biznesu (np. inwestorów, podmioty oferujące usługi wsparcia biznesowego) jako gościnnych wykładowców (w dużym stopniu ma to już miejsce w dwóch badanych województwach).Należy zaangażować sektor prywatny w opracowanie i rozwój materiałów dydaktycznych.Należy zaangażować sektor prywatny w studenckie projekty związane z przedsiębiorczością.Należy organizować imprezy poświęcone przedsiębiorczości i konkursy biznesowe we współpracy z sektorem prywat-nym.Należy włączyć sektor biznesu w usługi wsparcia, takie jak coaching i mentoring.

•

•••

•




Załącznik A. Ramowe wytyczne dla przedsiębiorczości akademickiej

117


1. Przywództwo (leadership) i zarządzanie (governance)

Rozwijanie kultury przedsiębiorczości w środowisku akademickim wymaga silnego przywództwa stosownie kierującego programami przedsiębiorczości. Kadra zarządzająca najwyższego szczebla musi wystąpić w roli prekursora dla innych i zapewnić niezbędne zasoby dla promowania przedsiębiorczości na uczelni.

Powszechnie stosowane przez szkoły wyższe podejście uwzględnia przedsiębiorczość w uczelnianej strategii oraz wyraźnie wymienia ją w istotnych dokumentach, takich jak ten definiujący misję uczelni. Wyraźnie demonstruje to zaangażowanie kadry zarządzającej szkół wyższych we wspieranie przedsiębiorczości w ramach tych instytucji oraz we wdrażanie strategii rozwoju przedsiębiorczości.

Przedsiębiorczość akademicka wymaga także, aby uczelnia posiadała stosowną strukturę zarządzania, która motywuje do przedsiębiorczych działań w całej placówce oraz ułatwia działania w tym zakresie. Uczelnia kierująca się przedsiębiorczoś-cią posiada model lub mechanizm koordynacji i integracji działań na rzecz przedsiębiorczości na wszystkich poziomach całej swojej struktury. Ponadto, wydziały i inne jednostki organizacyjne powinny mieć autonomię pozwalającą na usta-nawianie nowych struktur wspierających przedsiębiorczość. Mogą to być na przykład inicjatywy podejmowane wspólnie z sektorem prywatnym czy projekty interdyscyplinarne, w których studenci z różnych wydziałów współpracują ze sobą.

Kadra zarządzająca uczelni kierującej się przedsiębiorczością stara się wpływać także na to, co dzieje się poza murami uczelni. Przykładowo, taka uczelnia będzie dążyć do napędzania rozwoju przedsiębiorczości w szerszym środowisku regio-nalnym czy w społeczności lokalnej.

2. Możliwości organizacyjne, zasoby ludzkie i system zachęt

Należy uświadomić sobie, że uczelnia może być ograniczona swoimi własnymi tradycyjnymi strukturami, które mogą hamować wdrażanie programu przedsiębiorczości. W ramach uczelni mogą pojawiać się różne opinie na temat tego, czym przedsiębiorczość jest i w jaki sposób ma ona pracować nad tym zagadnieniem. Bez względu na wybór jednak, zwią-zane z przedsiębiorczością cele uczelni muszą mieć wsparcie w postaci szerokiego wachlarza źródeł finansowania/inwe-stowania, często uwzględniającego zewnętrznych interesariuszy. Ważne jest zatem, aby uczelnia taka posiadała trwałą strategię finansową, która uwzględnia wspieranie rozwoju przedsiębiorczości.

Zasoby ludzkie to jeden z najważniejszych zasobów szkoły wyższej. Uczelnie kierujące się przedsiębiorczością akademicką, podczas rekrutacji nowego personelu, w tym pracowników naukowych, biorą pod uwagę przedsiębiorcze nastawienie, zachowania i doświadczenie w przedsiębiorczości. Aby maksymalnie wykorzystać potencjał zasobów ludzkich, oferują jasny system zachęt i nagród dla tych pracowników, którzy aktywnie działają na rzecz przedsiębiorczości akademickiej na swojej uczelni. Inwestują także w rozwój zawodowy personelu, co także stanowi wsparcie dla przedsiębiorczości.

Co więcej, uczelnie takie mają opracowane mechanizmy przełamywania tradycyjnych barier i wspierania nowych relacji – zbierania razem międzynarodowych interesariuszy (personelu i studentów) oraz wykorzystywania efektu synergii ich działań. Dzięki temu zyskują uznanie w oczach innych interesariuszy, którzy także działają na rzecz programu przedsiębior-czości na uczelni.





118

3. Rozwój nauczania i uczenia się w zakresie przedsiębiorczości

Uczelnie rozwijają działalność przedsiębiorczą oraz ofertę edukacyjną w zakresie przedsiębiorczości dla instytucji jako cało-ści, w tym dla studentów i pracowników. Struktura organizacyjna musi wspierać rozwój przedsiębiorczości, jak i zapewniać stosowne narzędzia do edukacji i szkoleń zarówno w ramach uczelni, jak i w środowisku pozaakademickim.

Uniwersytet kierujący się przedsiębiorczością posiada odpowiednie struktury ułatwiające rozwój przedsiębiorczości we wszystkich swoich działaniach. Struktury te są kluczowe dla uczelni, która chce nie tylko oferować kształcenie przed-siębiorczości, ale także kierować się ogólną przedsiębiorczą postawą w całej swojej aktywności. Przykładowo, uczelnie takie posiadają stanowiska „profesora przedsiębiorczości” lub personel wyższego szczebla odpowiedzialny za działania związane z przedsiębiorczością na szczeblu jednostki organizacyjnej/wydziału, który przyczynia się do rozwoju strategii i planów przedsiębiorczości dla uczelni. Uczelnie, planując przyszłość, posiadają także studenckich „ambasadorów przed-siębiorczości” oraz mechanizmy uzyskiwania informacji zwrotnych na temat strategii i zajęć oraz ich dostosowywania. Per-sonel i studentów można wspierać także z pomocą funduszy inwestycyjnych i innych zewnętrznych platform wymiany.

Istnieje wiele sposobów realizacji kształcenia przedsiębiorczości, które można zaadaptować w ramach całej uczelni. Na uczelniach zaangażowanych w kształcenie przedsiębiorczości, umiejętności nie są „przekazywane” tylko w formie trady-cyjnych wykładów – podejmuje się także wiele innych działań celem osiągnięcia zamierzonych efektów kształcenia. Istotny jest szeroki zakres edukacji, ponieważ różne przedmioty/tematy najlepiej omawia się na różne sposoby. Także każdy stu-dent inaczej reaguje na różne metody nauczania. Kluczem jest wzmocnienie zdolności studenta do myślenia i reagowania w sposób przedsiębiorczy. Istnieje wiele przykładów dobrych metod, w tym korzystanie z pomocy mentorów, żywych labo-ratoriów (living labs), nauczanie interdyscyplinarne itp. Ponadto, studenci mogą także zakładać i prowadzić własne firmy, brać udział w konkursach, pełnić rolę „ambasadora przedsiębiorczości” czy prowadzić kluby przedsiębiorczości.

Do przedsiębiorczych zachowań zachęca się także i są one wspierane w ramach zajęć pozaprogramowych. Ważne jest, aby zapewniać edukację w zakresie przedsiębiorczości z udziałem „prawdziwych” przedsiębiorców, o ile tylko jest to możliwe, oraz korzystać z różnych metod nauczania, np. analizy przypadków, gier i symulacji, raportów z doświadczeń prawdzi-wych nowo założonych firm czy analizy niepowodzeń biznesowych.

Uczelnie ceniące kształcenie przedsiębiorczości zobowiązują się do regularnego przeglądu, zatwierdzania i aktualizacji treści zajęć z przedsiębiorczości. Należy opracować mechanizm, dzięki któremu personel dydaktyczny może określić ocze-kiwane efekty kształcenia w zakresie przedsiębiorczości (wiedzę, umiejętności i kompetencje) na wszystkich poziomach studiów. Efekty kształcenia powinny być zatwierdzane na poziomie instytucjonalnym w drodze odpowiednich mechani-zmów (np. wewnętrzna lub zewnętrzna moderacja) oraz otrzymywać odpowiednie potwierdzenie przy zaliczaniu zajęć, a studenci powinni dobrze rozumieć, jakie efekty kształcenia osiągają.

Ważnym, choć często niedocenianym, źródłem dla uczelni kierującej się przedsiębiorczością jest współpraca ze środowi-skiem pozaakademickim i jego uczestnikami. Obejmuje to współpracę partnerską ze społecznością lokalną, organizacjami lokalnymi czy lokalnymi izbami handlowymi oraz absolwentami. Współdziałanie z zewnętrznymi interesariuszami może zapewnić nowe relacje i jest ważnym źródeł wiedzy eksperckiej i doświadczenia, które można wykorzystać w kształceniu przedsiębiorczości i usługach wsparcia. Aby osiągać wysokie wyniki, uczelnie powinny współpracować z interesariuszami pozaakademickimi i utrzymywać z nimi regularne kontakty, posiadać aktualne informacje o ich lokalizacji i aktywności oraz organizować działania, które włączają ich doświadczenie i wiedzę w kształcenie przedsiębiorczości i usługi wsparcia dla zakładania działalności gospodarczej.

Zachowanie aktualności oferty kształcenia przedsiębiorczości oraz jej odpowiedniości w danym kontekście wymaga stałej weryfikacji i aktualizacji. Jednym z istotnych tego elementów jest uwzględnienie wyników aktualnych badań w dziedzinie przedsiębiorczości w treściach edukacyjnych. Aby osiągnąć wysokie wyniki, uczelnie powinny zachęcać pracowników do aktualizowania programu nauczania o najnowsze wyniki badań oraz do wymiany wiedzy na forum międzynarodowym.





119

4. Ścieżki rozwoju dla przedsiębiorców

Decyzja zobowiązująca do wdrożenia przedsiębiorczości akademickiej to nie pojedynczy akt działania, ale proces. Aby uczelnie mogły działać przedsiębiorczo, muszą wspierać ścieżki rozwoju podjęte przez przyszłych potencjalnych przed-siębiorców (personel i studentów) – od pomysłu do wejścia na rynek lub w struktury zatrudnienia, jak również wspierać przedsiębiorcze zachowania tych, którzy wybierają karierę zawodową pracownika innego przedsiębiorcy (np. w ramach rozwijania przedsiębiorczości wykorzystywanej w pracy w innej firmie). Proces ten ma miejsce nie tylko w ramach uczelni, ale wymaga on pluralistycznego podejścia, które zapewnia dostęp do wewnętrznych i zewnętrznych możliwości i specja-listycznej wiedzy.

Rozwijanie przedsiębiorczych postaw często skupia się raczej na zapewnianiu szans i ułatwień, niż na inspirowaniu i moty-wowaniu jednostek do wprowadzania pomysłów w życie. Obudzenie wśród pracowników i studentów świadomości doty-czącej znaczenia szeregu przedsiębiorczych umiejętności i zdolności stanowi zatem ważną funkcję uczelni kierującej się przedsiębiorczością. Nie chodzi tu tylko o zdolności, które są pomocne z punktu widzenia nowych pomysłów biznesowych, ale także tych, dzięki którym można zwiększyć zatrudnialność i rozwój zawodowy. Ważne jest w tym wypadku tworzenie wartości w wielu różnych obszarach życia społecznego.

Aby wzmocnić zachowania przedsiębiorcze, uczelnie muszą najpierw podkreślić korzyści z rozwijania takich zdolności i szukania możliwości działania, a następnie zachęcić do ich wykorzystania. Uczelnie powinny motywować pracowników i studentów do rozwijania przedsiębiorczego nastawienia, zachowań i umiejętności poprzez szereg mechanizmów, które można dostosować do potrzeb danej jednostki.

Najlepiej, gdyby wszyscy studenci mieli dostęp do różnych możliwości kształcenia przedsiębiorczości w trakcie studiowania. Podniesienie poziomu uczestnictwa wymaga poszerzenia i jednocześnie dostosowania oferty edukacyjnej do indywidual-nych potrzeb. Celem jest stworzenie przedsiębiorczych intencji i rozwinięcie kompetencji związanych z przedsiębiorczością. Uczelnie kierujące się przedsiębiorczością oferują kształcenie w tym zakresie na wszystkich wydziałach w ramach wszyst-kich programów studiów, ale także uwzględniają te treści we wszystkich istotnych zajęciach. Kształcenie przedsiębiorczości powinno być dostosowane do zróżnicowanych interesów i potrzeb uczestników.

Uczelnie muszą zapewnić, że informacje na temat ich oferty edukacyjnej w dziedzinie przedsiębiorczości są dobrze rozpo-wszechnione na uczelni i poza nią, tak aby mogła ona dotrzeć do szerokiej grupy studentów. Dzięki temu uczelnia pomaga rozwijać kulturę przedsiębiorczości wewnątrz instytucji oraz w regionie. Należy oferować takie zajęcia z przedsiębiorczości, które obejmują szeroki zakres umiejętności i kompetencji niezbędnych do założenia i prowadzenia efektywnej działalno-ści gospodarczej. Ponadto, umiejętności i kompetencje muszą zostać dostosowane do potrzeb studentów na wszystkich poziomach studiów, a ich nauczanie musi uwzględniać aktualne najlepsze praktyki i metody nauczania. Zajęcia z przed-siębiorczości powinny być oferowane w ramach spójnego zestawu, który zapewnia umiejętności niezbędne na każdym etapie prowadzenia działalności gospodarczej. Ważne jest także, aby w procesie kształcenia przedsiębiorczości zapewnić udział „prawdziwych” przedsiębiorców, o ile tylko jest to możliwe, oraz korzystać z różnych metod nauczania, np. analizy przypadków, gier i symulacji, raportów z doświadczeń nowo założonych firm czy analizy niepowodzeń biznesowych.

Kiedy tylko studenci i personel zrozumieją korzyści płynące z rozwoju przedsiębiorczego nastawienia oraz z zostania przed-siębiorczą osobą, uczelnia powinna zapewnić im możliwości doświadczeń z tym związanych. Obejmuje to wprowadzenie personelu i studentów w środowiska, w których bardziej prawdopodobne jest, że napotkają oni wyzwania zachęcające do rozwijania zdolności związanych z przedsiębiorczością. Może to obejmować szkolenia personelu, prowadzenie zajęć ze studentami i pracownikami przez aktywnych przedsiębiorców, dostęp do realnych przypadków, jak również nagrody i inne środki uznania zasług. Edukacja powinna zostać włączona w działania związane z przedsiębiorczością, aby zapewnić, że młodzi przedsiębiorcy są wystarczająco przygotowani do założenia nowej firmy oraz że otrzymują wsparcie przy przekła-daniu wiedzy teoretycznej na praktykę.





120

Pomysł to tylko jeden krok na drodze do stania się przedsiębiorcą. Aby przekształcić pomysły w realne działania, uczelnia powinna zapewnić jednostkom i grupom różne usługi wsparcia i możliwości działania. Aby osiągnąć wysokie wyniki, uczelnia powinna zapewnić wsparcie od fazy przed założeniem firmy, aż po etap wzrostu i rozwoju firmy, w tym na przykład rozwój sieci i mentoring. Ponadto, uczelnie powinny wprowadzać swoje start-upy i firmy w szersze środowisko biznesowe.

Mentoring to efektywne narzędzie nauczania i wsparcia biznesowego, które można wykorzystać do rozszerzania już naby-tych umiejętności związanych z przedsiębiorczością. Kontaktowanie studentów i przedsiębiorców-absolwentów z doświad-czonymi przedsiębiorcami zwiększy szanse ich firmy na sukces, jak również szanse na sukces innych usług wsparcia. Uczel-nie kierujące się przedsiębiorczością udostępniają usługi mentoringu zarówno studentom, jak i młodym przedsiębiorcom, którzy skończyli daną uczelnię. Rolę mentorów mogliby odgrywać dydaktycy z doświadczeniem w przedsiębiorczości lub dedykowani trenerzy biznesu, a takich osób często można poszukiwać wśród absolwentów, ponieważ mają już oni pewne powiązania z daną uczelnią.

Ułatwianie dostępu do prywatnych źródeł finansowania, zarówno dla studentów, jak i młodych przedsiębiorców spośród absolwentów, jest niezbędne do nawiązania współpracy pomiędzy nauką i biznesem oraz do rozwijania przedsiębiorczego „ekosystemu”. Uczelnie kierujące się przedsiębiorczością organizują imprezy służące nawiązywaniu kontaktów dla mło-dych przedsiębiorców, podczas których mogą oni kontaktować się z inwestorami, albo specjalne wydarzenia finansowe, które pozwalają początkującym przedsiębiorcom pozyskać inwestorów dla swoich pomysłów. Co więcej, szkoła wyższa powinna wspierać przedsiębiorców wśród personelu, studentów i absolwentów, doraźnie pomagając im w uzyskiwaniu pomocy z prywatnych źródeł finansowania.

Inkubatory biznesu to ważne narzędzie we wspieraniu nowych firm typu start-up czy spin-off, jak również tworzenia powiązań z biznesem. Inkubatory często zapewniają darmowe lub wynajmowane po preferencyjnych cenach pomieszcze-nia, dostęp do laboratoriów, jednostek badawczych i usług IT, do coachingu, mentoringu, szkoleń i finansowania. Uczelnie kierujące się przedsiębiorczością akademicką mają własne inkubatory biznesu, które zapewniają wszystkie te usługi lub pomagają przedsiębiorcom rekrutującym się spośród personelu, studentów i absolwentów w dostępie do placówek poza-akademickich oferujących ten rodzaj usług.

5. Nawiązywanie relacji celem wymiany wiedzy

Uczelnia kierująca się przedsiębiorczością odgrywa istotną rolę w systemie tworzenia wiedzy poprzez tworzenie powiązań pomiędzy badaniami, edukacją i przemysłem (tzn. szerszą społecznością). W związku z tym, interakcje pomiędzy szerokim gronem interesariuszy są kluczowe dla rozwoju przedsiębiorczości akademickiej. Interesariusze są istotni z wielu powo-dów, np. jako źródło zleceniodawców, wymiany działań i możliwości pracy dla studentów. Interesariusze ci obejmują absolwentów, sektor prywatny, sektor publiczny, związki zawodowe i inwestorów.

Uniwersytet kierujący się przedsiębiorczością jest mocno nastawiony na współpracę i wymianę wiedzy z sektorem prywat-nym, społeczeństwem i sektorem publicznym. Jest on aktywnie zaangażowany w partnerstwa i relacje z szerokim gronem interesariuszy, włącznie z mocnymi powiązaniami z inkubatorami, parkami nauki i innymi inicjatywami pozaakademickimi, aby tworzyć możliwości dynamicznej wymiany wiedzy.

Uniwersytet kierujący się przedsiębiorczością umożliwia także swojemu personelowi i studentom udział w działaniach na rzecz przedsiębiorczości we współpracy z biznesem/środowiskiem pozaakademickim. Wspiera on mobilność personelu i studentów pomiędzy uczelnią i środowiskiem zewnętrznym.





121

6. Szkoła wyższa jako instytucja międzynarodowa

Wykazano, że międzynarodowa perspektywa to często kluczowa cecha uczelni kierującej się przedsiębiorczością. Przykła-dowo, dydaktycy i badacze mogą uznać za przydatne nawiązywanie współpracy międzynarodowej, aby zdobyć dostęp do określonej wiedzy i innych rodzajów zasobów. Uczelnia taka włącza w swoje działania perspektywę międzynarodową jako kluczowy element uczelnianej strategii rozwoju przedsiębiorczości. Poszukuje i przyciąga międzynarodowy personel o przedsiębiorczym nastawieniu (wykładowców i badaczy) oraz wyraźnie zapewnia wsparcie dla międzynarodowej mobil-ności swoich pracowników i studentów (w tym doktorantów).

Uczelnia taka demonstruje także międzynarodowe podejście do nauczania i aktywnie uczestniczy w międzynarodowych sieciach na wszystkich poziomach całej instytucji, w tym na szczeblu wydziałów czy instytutów.

7. Pomiar oddziaływania

Aby poznać efekt zmian prowadzących do wykształcenia przedsiębiorczych zachowań, uczelnia musi rozwinąć różne rodzaje mierników oddziaływania. Są one istotne z kilku powodów. Przykładowo ważne jest, aby pokazać konkretne wyniki interesariuszom oraz porównywać działania i efekty z innymi uczelniami, co pozwala na poznanie mocnych i sła-bych stron.

Uczelnia kierująca się zasadami przedsiębiorczości dokonuje oceny oddziaływania swojej strategii rozwoju przedsiębior-czości i dostosowuje ją, aby dobrze odpowiadać na zmiany. Oceniany jest poziom zaangażowania w kształcenie przedsię-biorczości w całej placówce oraz efekty tego kształcenia. Uczelnia taka prowadzi także regularne działania monitorujące oraz ewaluację działań akademickich zmierzających do wymiany wiedzy oraz oddziaływania oferowanych usług wsparcia dla zakładania własnej działalności gospodarczej.

Dalsze informacje na temat „Ramowych Wytycznych” można znaleźć pod adresem: http://www.oecd.org/site/cfecpr/EC-OECD%20Entrepreneurial%20Universities%20Framework.pdf.


Umiejętności i kompetencje w zakresie przedsiębiorczości · przedsiębiorczości w programach...

Documents

Transcript of Umiejętności i kompetencje w zakresie przedsiębiorczości · przedsiębiorczości w programach...