Uchwała Nr XXII/147/2016 z dnia 23 czerwca 2016...

UCHWAŁA NR XXII/147/2016RADY GMINY KLUCZE

z dnia 23 czerwca 2016 roku

w sprawie przyjęcia „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami gminy Klucze na lata 2016 – 2020”

Na podstawie art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami / jedn. tekst Dz. U. 2014. 1446 z późn. zm./ oraz art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym / jedn. tekst Dz. U. 2016. 446/

Rada Gminy Klucze uchwala co następuje:

§ 1. 1. Przyjmuje się zaopiniowany przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie „Gminny Program Opieki nad Zabytkami gminy Klucze na lata 2016 – 2020”, stanowiący załącznik do niniejszej uchwały.

2. „Gminny Program Opieki nad Zabytkami gminy Klucze na lata 2016 – 2020” obejmuje obszar administracyjny gminy Klucze

§ 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Klucze.

§ 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Małopolskiego.

Przewodniczący Rady Gminy Klucze

mgr Bogusław Paś

DZIENNIK URZĘDOWYWOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO

Kraków, dnia 8 lipca 2016 r.

Poz. 4133

Załącznik do Uchwały Nr XXII/147/2016 Rady Gminy Klucze z dnia 23 czerwca 2016 r.

Program opieki nad zabytkami

gminy Klucze

na lata 2016-2020

Czerwiec 2016

Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego – 2 – Poz. 4133

Program opieki nad zabytkami gminy Klucze na lata 2016-2020

1

1. Wprowadzenie ................................................................................................................. 2

2. Uwarunkowania prawne tworzenia programu opieki nad zabytkami ............................. 3

3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego .................................... 4

3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ..... 4

3.2. Polityka w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami w dokumentach szczebla wojewódzkiego

10

3.3. Dokumenty szczebla powiatowego......................................................................................... 13

4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ................................. 18

4.1. Dokumenty programowe gminy ............................................................................................. 18

4.2. Zarys historii przekształceń przestrzennych obszaru gminy ................................................... 22

4.3. Charakterystyka zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy ............................... 27

4.3.1. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ................................................................ 27 4.3.2. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków ...................................................................... 32 4.3.3. Dziedzictwo niematerialne .......................................................................................... 34

4.4. Stan zasobów obiektów zabytkowych .................................................................................... 36

4.5. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy .......................................................................... 37

5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego. Analiza szans i zagrożeń ................................ 38

5.1. Mocne strony środowiska kulturowego .................................................................................. 38

5.2. Słabe strony ............................................................................................................................ 38

5.3. Zagrożenia .............................................................................................................................. 38

5.4. Szanse ..................................................................................................................................... 39

6. Założenia programowe .................................................................................................. 39

6.1. Priorytety programu opieki ..................................................................................................... 39

6.2. Kierunki działań...................................................................................................................... 40

6.3. Zadania ................................................................................................................................... 40

7. Instrumenty realizacji programu opieki nad zabytkami ................................................ 41

8. Zasady oceny realizacji programu ................................................................................. 42

9. Źródła finansowania ...................................................................................................... 44

10. Literatura ................................................................................................................... 51



2

1. Wprowadzenie

Celem niniejszego opracowania jest określenie zasadniczych kierunków działań

i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami w granicach administracyjnych

gminy Klucze.

Dokument ten nie stanowi aktu prawa miejscowego, lecz określa uwarunkowania

i formułuje politykę w zakresie działań związanych z inicjowaniem, wspieraniem,

koordynowaniem prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, a także

upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego gminy.

Podstawą dla formułowania polityki w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego jest

rozpoznanie zasobów dziedzictwa materialnego (tu bazą jest gminna ewidencja zabytków)

oraz niematerialnego. Dla gminy Klucze w 2011 r. dokonana została weryfikacja zasobów

obiektów zabytkowych znajdujących się dotychczas w ewidencji wojewódzkiej.

Wykonywane zostały wizje terenowe, w wyniku których w porozumieniu

z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków ustalona została lista obiektów przyjętych

do gminnej ewidencji zabytków.

Gmina Klucze położona jest w powiecie olkuskim przy północno-zachodniej

granicy województwa małopolskiego. Od północy i zachodu graniczy z gminami

województwa śląskiego: z gminą Pilica, gminą Ogrodzieniec, gminą Łazy oraz miastem

Dąbrowa Górnicza, od południa i wschodu z gminami województwa małopolskiego: gminą

Bolesław, Miastem Olkusz, gminą Olkusz i gminą Wolbrom. Obszar gminy obejmujący

11,9 tys. ha położony jest w obrębie makroregionu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej,

w mezoregionie Wyżyny Częstochowskiej. Gminę Klucze tworzy piętnaście sołectw:

Bogucin Duży, Bydlin, Chechło, Cieślin, Golczowice, Hucisko, Jaroszowiec, Klucze,

Kolbark, Krzywopłoty, Kwaśniów Dolny, Kwaśniów Górny, Rodaki, Ryczówek, Zalesie

Golczowskie. Główne powiązanie komunikacyjne gminy stanowi droga nr 791 łącząca

miasto Olkusz z Ogrodzieńcem i Zawierciem.



3

2. Uwarunkowania prawne tworzenia programu opieki

nad zabytkami

Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami należy, zgodnie z art. 7 ust.1 pkt 9

ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz.U. z 2016 r. poz. 446), do

zadań własnych gminy.

Ustawa z dnia 23 lipca o opiece nad zabytkami i ochronie zabytków (t. j. Dz.U. z 2014 r.

poz. 1446 z póz. zm.) nakłada na lokalne organy samorządowe obowiązek:

uwzględniania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu

i aktualizacji strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania

przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji

o warunkach zabudowy,

prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w postaci zbioru kart adresowych zabytków

nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków,

sporządzania gminnego programu opieki nad zabytkami.

Wymieniona wyżej ustawa definiuje pojęcia ochrony i opieki nad zabytkami

w sposób następujący:

ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej

działań mających na celu zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych

i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich

zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagrożeniom mogącym powodować

uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnianie niszczenia i niewłaściwego

korzystania z zabytków, przeciwdziałania kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu

wywozowi zabytków za granicę, kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,

uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz pry kształtowaniu

środowiska,

opieka nad zabytkiem sprawowana jest przez jego właściciela lub posiadacza

i polega na zapewnieniu warunków naukowego badania i dokumentowania zabytku,

prowadzenia prac konserwatorskich i robót budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia

i utrzymania zabytku i jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku

w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania

i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz o jego znaczeniu dla historii kultury.

Przygotowanie i realizacja programu opieki nad zabytkami należy do ustawowych

instrumentów samorządu, wprowadzonych art. 84-87 Ustawy z dnia 23 lipca o opiece nad

zabytkami i ochronie zabytków (t. j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1446 z póz. Zm. ), w której

określone zostały cele sporządzania programu opieki nad zabytkami oraz tryb jego

sporządzania.



4

Zgodnie z art. 87 ust. 1 w/w ustawy, wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres

4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Program opieki nad zabytkami przyjmuje Rada

Gminy, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiej Służby Ochrony Zabytków

(w przypadku gminy Klucze: WSOZ w Krakowie).

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiuje cele programu opieki nad

zabytkami jako:

włączenie problemu ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych

(wojewódzkich, powiatowych, gminnych) wynikających z koncepcji przestrzennego

zagospodarowania kraju,

uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego

i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody

i równowagi ekologicznej,

zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich

zachowania,

wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,

podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb

społecznych, turystycznych i edukacyjnych,

wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę

nad zabytkami,

określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje

konfliktowe związane z wykorzystaniem zabytków,

podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych

z opieką nad zabytkami.

3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa

kulturowego

3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków

i opieki nad zabytkami

Strategia rozwoju kraju 20201 to najważniejszy dokument określający cele strategiczne

rozwoju kraju do 2020 r. wskazujący działania umożliwiające usuwanie barier

rozwojowych, w tym słabości polskiej gospodarki, które uwidoczniły się przez kryzys

gospodarczy. Jednocześnie dokument ten koncentruje się na potencjałach społeczno-

gospodarczych i przestrzennych, które odpowiednio wzmocnione mają stymulować rozwój.

Podstawą do realizacji celów rozwojowych kraju jest przywrócenie i zachowanie

ładu przestrzennego przy uwzględnieniu zarówno potrzeb społecznych, gospodarczych,

1 Strategia rozwoju kraju 2020, Uchwała Nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. (poz. 882), Ministerstwo

Rozwoju Regionalnego, Warszawa, wrzesień 2012



5

środowiskowych, kulturowych, jak i kompozycyjno-estetycznych. W dokumencie

zwrócono uwagę na to, że kultura jako czynnik rozwoju nabiera coraz większego

znaczenia.

Strategia nie zawiera wyodrębnionej problematyki ochrony i kształtowania

zasobów dziedzictwa kulturowego. W dokumencie tym zagadnienia związane z ochroną

zabytków i opieką nad zabytkami przewijają się w różnych obszarach strategicznych

i celach. W obszarze strategicznym Spójność społeczna i terytorialna wskazuje się,

że wspierany będzie rozwój infrastruktury społecznej — w tym infrastruktury kulturalnej —

oraz działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, co stanowi ważny czynnik

rozwoju i podnoszenia atrakcyjności miast, a także wpływa na budowanie silnej pozycji

konkurencyjnej ośrodków miejskich. W obszarze strategicznym Sprawne i efektywne

państwo wskazuje się, że promowane będzie uczestnictwo w kulturze poprzez otwarty

dostęp do zasobów cyfrowego dziedzictwa, rozwój infrastruktury kultury i kształcenie

podstawowych kompetencji kulturowych, w tym umiejętności korzystania z mediów

cyfrowych przez wszystkich obywateli. W miastach wspierane będą przede wszystkim

działania zwiększające ofertę kulturalną, podczas gdy na obszarach wiejskich położony

zostanie nacisk na poprawę dostępu do usług kulturalnych i ich jakość.

Strategia rozwoju kraju zakłada, że wprowadzony zostanie system regulacji oraz decyzji,

pozwalający m.in. na kontrolowanie procesów suburbanizacji, planowanie na obszarach

rozwojowych i stosowanie planowania funkcjonalnego, uwzględniającego również aspekt

społeczny oraz ochronę krajobrazu kulturowego.

Duży nacisk położony został na potrzebę digitalizacji zasobów dziedzictwa narodowego

i ich rozpowszechnienie.

W obszarze konkurencyjna gospodarka, w zakresie celu bezpieczeństwo

energetyczne i środowisko, Racjonalne gospodarowanie zasobami wskazuje się,

że integracja aktywnej ochrony krajobrazów kulturowych i przyrodniczych ma być

nośnikiem potencjału rozwoju.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 20302 stanowiąca najważniejszy

krajowy dokument strategiczny dotyczący zagospodarowania przestrzennego określa m.in.

politykę w zakresie dziedzictwa kulturowego. W dokumencie tym określone zostały

następujące cele polityki przestrzennej oraz zalecane działania odnoszące się

do dziedzictwa kulturowego Polski:

rewitalizacja historycznych i zabytkowych obiektów w celu wzmocnienia

i wyeksponowania ich funkcji,

zabezpieczenie możliwości dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego w oparciu

o zachowanie w dobrym stanie zasobów naturalnych, kulturowych i lokalnych

walorów środowiska,

2 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, przyjęta przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 r.,

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.



6

zachowanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, w tym najcenniejszych

fragmentów przestrzeni przyrodniczej, w procesie trwałego rozwoju społeczno-

gospodarczego przy aktywnym udziale społeczności lokalnych,

rozpoznanie i zachowanie charakterystycznych krajobrazów przyrodniczych

i historycznych i związanych z nimi elementów symbolicznych o charakterze dóbr

materialnych lub stanowiących część niematerialną dziedzictwa kultury oraz

rozwój współczesnych krajobrazów kulturowych,

ochrona i wykorzystanie dla celów rozwojowych potencjału przyrodniczego,

krajobrazowego i kulturowego warunkiem rozwoju obszarów wiejskich oraz

zyskaniu dodatkowych źródeł dochodu poza rolnictwem

osiąganie specjalizacji dzięki wykorzystaniu dziedzictwa kulturowego, zasobów

przyrodniczych i krajobrazowych, szansą dla rozwoju wielu obszarów wiejskich,

poprawa stanu budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej,

ochrona dziedzictwa kulturowego, zapewnienie wysokiej jakości przestrzeni

publicznych, poprawa transportu publicznego, itp. powinny zapewniać

kompleksowe lokalne programy rewitalizacji,

określenie w oparciu o jednolitą metodologię równorzędnych wartości przyrodniczych,

krajobrazowych i zabytkowych obiektów kultury materialnej w celu stworzenia warunków

do prowadzenia aktywnej polityki konserwatorskiej i promocyjnej

w stosunku do tych zasobów, obejmującej określenie przestrzeni i obiektów poddanych

ochronie lub wskazanych do ochrony na podstawie list obiektów i obszarów oraz

prowadzenia monitoringu zachowania zasobów.

W Uzupełnieniu narodowej strategii rozwoju kultury na lata 2004-20203

przewidziano wśród instrumentów wdrożenia m.in. programy operacyjne. Należą do nich

m.in.:

„Dziedzictwo kulturowe” - realizowany w ramach dwóch komplementarnych

priorytetów: rewaloryzacja zabytków nieruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych.

Podstawowym celem pierwszego priorytetu jest poprawa stanu zachowania zabytków,

zwiększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego, kompleksowa

rewaloryzacja zabytków, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa

warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony

zabytków i ich dokumentacji, wreszcie zabezpieczenia zabytków, muzealiów i

archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem

za granicę oraz na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego.

W ramach priorytetu rewaloryzacja zabytków nieruchomych kwalifikujące się zadania

(projekty realizowane bez udziału środków europejskich) to:

- rewitalizacja historycznych obszarów miejskich;

- ochrona i zachowanie krajobrazu kulturowego wsi;

- rewitalizacja, rewaloryzacja, konserwacja, renowacja, modernizacja i adaptacja na

cele inne niż kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich

3 Uzupełnienie narodowej strategii rozwoju kultury na lata 2004-2020, Ministerstwo Kultury, Warszawa 2005,



7

otoczeniem, w tym zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, parków i

ogrodów;

- rewaloryzacja i konserwacja zabytków budownictwa drewnianego;

- rewaloryzacja i konserwacja zabytków romańskich;

- rewaloryzacja zabytkowych cmentarzy oraz renowacja, ochrona i zachowanie

miejsc pamięci i martyrologii w kraju i za granica;

- prowadzenie badan archeologicznych i zabezpieczanie zabytków archeologicznych;

- konserwacja zabytków ruchomych (nie wchodzących w skład zasobów

muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia

kościołów w kraju i za granica;

- dokumentowanie zabytków (w tym badania naukowe i inwentaryzacja) w kraju

i za granica;

- zabezpieczenie przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą

i nielegalnym wywozem za granicę zabytków ruchomych i nieruchomych;

- ochrona zabytków na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego,

- rewaloryzacja oraz prace remontowe i konserwatorskie w zabytkach polskich

lub z Polską związanych, znajdujących się poza granicami kraju.

Priorytet drugi koncentruje się natomiast na zadaniach związanych z zakupami dzieł

sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych.

„Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury” – głównym celem programu jest

podnoszenie kompetencji kulturalnych społeczeństwa, przygotowanie dzieci

i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w kulturze, tworzenie warunków

do rozwijania aktywności twórczej, wzbogacenie oferty kulturalnej kierowanej

do szerokiego grona odbiorców, zachowanie tradycji i przekazu ludowego dziedzictwa

kulturowego, a także podnoszenie kwalifikacji i doskonalenie zawodowe osób

działających w sferze upowszechniania kultury. Dla realizacji celu przewidziane

zostały m.in. zadania z zakresu ochrony i rozwoju specyficznych dla regionów

inicjatyw kulturalnych, szczególnie z zakresu kultury ludowej.

„Obserwatorium kultury” – celem programu jest stworzenie platformy wymiany

poglądów i wiedzy oraz dyskusji na temat problemów i uwarunkowań rozwoju kultury.

Dla realizacji celu przewidziane zostały m.in. zadania z zakresu realizacji prac

badawczych i dokumentacyjnych oraz analiz dotyczących uczestnictwa w kulturze,

ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego oraz tradycji regionalnych, rynku

pracy w kulturze, finansowania kultury, zarządzania kulturą, systemów informacji

o kulturze, statystyki kultury.

„Promesa Ministra Kultury” – celem jest zwiększenie efektywności wykorzystania

środków europejskich na rzecz rozwoju kultury. Program polega na dofinansowaniu

przez Ministra Kultury wkładu krajowego do wybranych projektów kulturalnych,

realizowanych ze środków europejskich.

„Rozwój inicjatyw lokalnych” – celem programu jest wyrównywanie różnic w dostępie

do kultury, pobudzanie inicjatyw lokalnych oraz stwarzanie na poziomie lokalnym

warunków do rozwoju twórczości.



8

Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014-2017 4

przewiduje cel główny jako: Wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków

w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków oraz następujące cele

szczegółowe:

• wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce,

• wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków,

• tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji

na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji.

Cele te mają być realizowane w ramach szczegółowych zadań.

Jednym ze strategicznych założeń Programu jest wzmocnienie synergii działania organów

ochrony zabytków, w tym tworzenie podstaw współdziałania z organami samorządu

terytorialnego. Jest ono wyrazem przekonania, że jakościowa przemiana w zakresie

ochrony zabytków w Polsce może nastąpić przede wszystkim dzięki łączeniu zasobów,

lepszemu sieciowaniu struktur i działań organów ochrony zabytków.

Istotnym rozwiązaniem, porządkującym zagadnienia przedstawione w programie

i uwzględnionym na każdym etapie prac nad dokumentem, są następujące zagadnienia

horyzontalne: tematy wiodące, których problematyka została poruszona w co najmniej

dwóch obszarach diagnozy oraz dwóch celach szczegółowych. Są to:

a. podniesienie sprawności i skuteczności działań organów ochrony zabytków, w tym

jakości merytorycznej decyzji administracyjnych (szkolenia, standaryzacja działań,

itp.),

b. porządkowanie rejestru zabytków oraz stworzenie wiarygodnej metodologicznie

diagnozy stanu zachowania zabytków nieruchomych (księgi rejestru A i C),

c. zwiększenie uspołecznienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; budowanie

przez organy ochrony zabytków partnerskich relacji z obywatelami,

jak i propagowanie postaw współodpowiedzialności społecznej za zachowanie

zabytków (współpraca z mediami, wykorzystywanie mediów elektronicznych,

konkursy, itp.),

d. wdrożenie procesów kształtowania postawy krajobrazowej wśród organów ochrony

zabytków,

e. zwiększenie zaangażowania samorządów, ze szczególnym uwzględnieniem gmin,

w ochronę i opiekę nad zabytkami oraz wzmocnienie zaangażowania społecznego

na rzecz ochrony zabytków, w tym propagowanie parków kulturowych (ich

stanowienie jest władczą kompetencją rad gmin) jako skutecznej formy ochrony

zabytków.

Zagadnienia horyzontalne nie tworzą dodatkowego poziomu w hierarchicznej strukturze

dokumentu, zgodnie z jego podziałem na cel główny, cele szczegółowe i kierunki działania.

W sposób istotny jednak wskazują zagadnienia priorytetowe w obszarze ochrony zabytków

przyjęte do realizacji do 2017 r.

W dokumencie określone zostały następujące cele szczegółowe oraz kierunki działań:

4 Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014 – 2017, przyjęty Uchwałą Nr 125/2014

Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2014 r.



9

1) Cel szczegółowy 1: Wspieranie rozwiązano systemowych na rzecz ochrony zabytków

w Polsce.

Porządkowanie rejestru zabytków nieruchomych (ksiąg rejestru A i C).

Przygotowanie ratyfikacji Konwencji UNESCO ds. ochrony dziedzictwa

podwodnego.

Wypracowanie jednolitych standardów działania konserwatorskiego w odniesieniu

do wybranych typów i kategorii zabytków nieruchomych zgodnie z obowiązującą

doktryną konserwatorską.

Wzmocnienie instrumentów ochrony krajobrazu kulturowego.

Opracowanie diagnozy prawnej ochrony zabytków ruchomych.

Opracowanie kompleksowego raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych

wpisanych ro rejestru zabytków (księgi rejestru A i C).

Realizacja badań w ramach AZP na obszarach szczególnie istotnych ze względu

na zagrożenia dla dziedzictwa archeologicznego.

2) Cel szczegółowy 2: Wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków.

Zwiększenie efektywności zarządzania i ochrony zabytków poprzez wdrażanie

infrastruktury informacji przestrzennej o zabytkach.

Wypracowanie standardów, pozwalających na lepszy przepływ informacji

pomiędzy organami ochrony zabytków a społecznościami żyjącymi w otoczeniu

zabytków objętych ochroną.

Podniesienie jakości procesów decyzyjnych w organach ochrony zabytków.

Merytoryczne wsparcie samorządu terytorialnego w ochronie zabytków.

3) Cel szczegółowy 3: Tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze,

edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji.

Przygotowanie ratyfikacji Konwencji ramowej Rady Europy w sprawie znaczenia

dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa, Faro 2005.

Wspieranie budowania świadomości społecznej funkcji dziedzictwa kulturowego

jako podstawy kształtowania się tożsamości narodowej i społeczności lokalnych.

Promocja zasobu dziedzictwa za pośrednictwem Internetu.

Zwiększanie dostępu do zasobu dziedzictwa i ułatwienie jego odbioru społecznego.

Uzupełnieniem Krajowego programu jest, oparty na przepisach rozdziału 7 ustawy

o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, system dofinansowania prac

konserwatorskich, restauratorskich oraz robót budowlanych przy obiektach zabytkowych

wpisanych do rejestru zabytków. Wspomniany system jest jednym z priorytetów w

programach Ministra Kultury

i Dziedzictwa Narodowego – Priorytet 1 Ochrona zabytków w ramach Programu

Dziedzictwa Kulturowego. Dofinansowanie różnego typu działań przy obiektach

zabytkowych (prace konserwatorskie, adaptacyjne do funkcji kulturalnych) odbywa się

także w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i

Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Programu Operacyjnego Infrastruktura i

Środowisko, dla których operatorem jest urząd obsługujący ministra właściwego do spraw

kultury i ochrony dziedzictwa narodowego



10

3.2. Polityka w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami

w dokumentach szczebla wojewódzkiego

Strategia rozwoju województwa małopolskiego na lata 2011 – 20205 wskazuje,

że unikalny charakter zasobów kultury oraz bogactwo krajobrazu kulturowego

i przyrodniczego wymagają zmiany sposobu myślenia o kulturze i dziedzictwie

regionalnym – w kontekście strategii gospodarczego rozwoju regionu. Nowe postrzeganie

tych potencjałów powinno prowadzić do przypisania im roli ważnych czynników rozwoju

społeczno-ekonomicznego, kreujących znaczną część regionalnego PKB w sferze usług

i produkcji oraz generujących dodatkowe zatrudnienie. Dziedzictwo regionalne odnoszone

do wyjątkowego potencjału kultury, historii i tożsamości regionalnej, ale również walorów

przyrodniczych – powinno być traktowane jako podstawowy element regionalnej szansy,

warunkujący rozwój działalności opartej na przemysłach czasu wolnego.

We wskazanym w strategii obszarze Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego wyznaczony

został cel strategiczny: Wysoka atrakcyjność Małopolski w obszarze przemysłów czasu

wolnego dzięki wykorzystaniu potencjału dziedzictwa regionalnego i kultury. Wśród

kierunków polityki rozwoju wskazanych dla tego celu strategicznego znajduje się Ochrona

małopolskiej przestrzeni kulturowej. Strategia postępowania dla tego kierunku oparta ma

być na przejściu od pasywnej i biernej ochrony, polegającej głównie na działaniach

konserwatorskich do efektywnego i racjonalnego zarządzania kulturą, zasobami

dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego. Konieczne jest zatem podejmowanie

przedsięwzięć, których głównym celem będzie nie tylko kompleksowa ochrona i

zachowanie zasobów dziedzictwa kulturowego, ale również generowanie impulsów do

dalszego ich rozwoju. Tak rozumiane działania powinny stanowić podstawę nowoczesnego

modelu zarządzania kulturą, która umożliwi pełne wykorzystanie walorów przyrodniczych i

kulturowych Małopolski. W tym celu niezbędne jest wdrożenie mechanizmów

włączających dziedzictwo kulturowe w obieg gospodarczy przy zachowaniu priorytetowej

roli dziedzictwa regionalnego. Ponadto należy dążyć, przy jednoczesnym eksponowaniu ich

autentyzmu, do nadania zabytkom nowych funkcji poprzez określenie i upowszechnienie

nowoczesnego modelu „użytkowania zabytków”. Model taki będzie łączył ich ochronę,

zwiększenie dostępności, poszukiwanie nowych form opieki nad zabytkami, ale również

tworzył sprzyjające warunki dla sektora przemysłów czasu wolnego.

Działania wskazane do podjęcia w zakresie opieki nad regionalnym dziedzictwem

kulturowym i przyrodniczym oraz ochrony i kształtowania krajobrazu to:

1) Kształtowanie zrównoważonego krajobrazu kulturowego,

2) Poprawa stanu i sposobu użytkowania zabytków oraz przeciwdziałanie

procesowi

ich degradacji,

3) Ochrona i kształtowanie zabudowy historycznej miast i miasteczek,

5 Strategia rozwoju województwa małopolskiego na lata 2011 – 2020, Uchwała Nr XII/183/11 Sejmiku

Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011 r.



11

4) Ochrona tradycyjnej zabudowy regionalnej i układów ruralistycznych,

5) Powstrzymanie degradacji wartościowych krajobrazów kulturowych oraz

dewastacji obiektów zabytkowych i ich otoczenia,

6) Kompleksowa rewitalizacja obszarów zdegradowanych,

7) Zachowanie i rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, w tym przywrócenie

rzeczywistej wartości zniszczonym obiektom oraz ponowne określenie

dla poszczególnych obiektów ich wartości zabytkowych, wskazanych

do bezwzględnego zachowania,

8) Utrzymanie wielokulturowego bogactwa oraz tożsamości lokalnej i regionalnej

szczególnie poprzez wspieranie folkloru, tradycji i sztuki ludowej,

9) Funkcjonalne zarządzanie kulturą i dziedzictwem kulturowym, w tym rozwój

partnerstwa sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego,

10) Badanie i dokumentowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego,

11) Poprawa funkcjonowania instytucji opieki nad zabytkami,

12) Wdrożenie mechanizmów włączających wartości dziedzictwa w obieg

gospodarczy,

13) Zapobieganie degradacji i ochrona zasobów dziedzictwa przyrodniczego

regionu,

14) Stworzenie systemu oraz procedur zarządzania dziedzictwem przyrodniczym,

15) Zintegrowana ochrona krajobrazu kulturowego i środowiska przyrodniczego,

szczególnie w zakresie wysokiego poziomu estetycznego otoczenia i ładu

przestrzennego.

Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2014-20176

stawia jeden cel strategiczny: Zrównoważone wykorzystanie zasobów dziedzictwa

kulturowego Małopolski dla rozwoju gospodarczego regionu i zapewnienia wysokiej jakości

życia Małopolan. W jego ramach wyznaczone zostały dwa cele kierunkowe, pięć

priorytetów oraz kierunki działań:

1) Cel kierunkowy – Skuteczna ochrona regionalnej przestrzeni kulturowej i wartości

kulturowych:

Priorytet 1: Zachowanie historycznej ciągłości i autentyczności regionalnego

dziedzictwa kulturowego:

- Egzekwowanie wytycznych konserwatorskich oraz stosowanie zintegrowanej,

kompleksowej konserwacji zabytków,

- Stosowanie zasady ochrony zabytków in situ z uwzględnieniem najbliższego

otoczenia zabytku,

- Badanie, dokumentowanie i upowszechnianie regionalnego dziedzictwa

kulturowego,

- Rozpoznanie stanu zachowania oraz potrzeb konserwatorskich

i remontowych obiektów zabytkowych w regionie,

- Stosowanie optymalnych form ochrony strategicznych dla regionu zabytków i

obszarów dziedzictwa kulturowego,

6 Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2014 – 2017, Uchwała

Nr LI/822/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 maja 2014 r.,



12

- Zapobieganie rozproszeniu osadnictwa oraz przekształceniom układów

urbanistycznych, ruralistycznych i tradycyjnej zabudowy historycznych miast,

miasteczek i wsi,

- Rewitalizacja zabytkowych założeń urbanistycznych i ruralistycznych,

zespołów obiektów zabytkowych oraz innych obiektów o wartości artystycznej,

historycznej i/lub naukowej, wraz z aspektem społecznym.

Priorytet 2: Zachowanie historycznej wielokulturowości regionu, tradycji

i tożsamości regionalnej i lokalnej:

- Zapobieganie procesowi degradacji i zagospodarowanie zabytków

stanowiących pozostałość po kulturach i narodach zamieszkujących dawną

Małopolskę,

- Wzmocnienie ochrony dziedzictwa niematerialnego, w tym folkloru

i sztuki ludowej,

- Wspieranie tradycyjnych form działalności gospodarczej: rzemiosła

i ginących zawodów oraz wytwarzania produktów regionalnych

i tradycyjnych,

- Wspieranie inicjatyw społecznych w zakresie tworzenia i funkcjonowania

muzeów lokalnych i izb tradycji,

- Wspieranie funkcjonowania zbiorów prywatnych oraz ich udostępnianie,

- Digitalizacja materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

2) Cel kierunkowy – Funkcjonalne zarządzanie regionalną przestrzenią kulturową:

Priorytet 3: Aktywność społeczna i emocjonalne zaangażowanie w opiekę nad

regionalnym i lokalnym dziedzictwem kulturowym:

- Aktywizowanie społeczności lokalnych w dziedzinie ochrony dziedzictwa

kulturowego,

- Społeczne zorientowanie działalności muzeów i innych podmiotów

funkcjonujących w obszarze kultury,

- Wspieranie programów edukacji regionalnej (na rzecz i o dziedzictwie) oraz

projektów edukacyjnych i obywatelskich wzmacniających kompetencje

kulturowe i kreatywne Małopolan, wrażliwość estetyczną oraz poczucie

odpowiedzialności za przestrzeń publiczną,

- Zapewnienie powszechnego dostępu do elektronicznych baz informacji

o zasobach dziedzictwa kulturowego,

- Budowanie silnej identyfikacji Małopolan z regionalnym dziedzictwem

kulturowym.

Priorytet 4: Efektywne zarządzanie regionalnym dziedzictwem kulturowym:

- Stworzenie ponadlokalnej struktury koordynującej współpracę

i zarządzanie w obszarze dziedzictwa kulturowego,

- Wspieranie i unowocześnianie instytucji zarządzających i dokumentujących

małopolskie dziedzictwo kulturowe, zwłaszcza w zakresie wdrażania

perspektywicznych planów ochrony i programów działań konserwatorskich

wobec zasobów dziedzictwa,

- Zintegrowanie ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz środowiska

przyrodniczego,



13

- Wzmocnienie instrumentów skutecznego planowania przestrzennego,

stymulowanie rozwoju projektowania urbanistycznego, chroniącego

i wzbogacającego przestrzeń kulturową,

- Wzmocnienie służb konserwatorskich i urbanistycznych oraz ich znaczenia

i oddziaływania społecznego,

- Inicjowanie i wdrażanie form współpracy administracji publicznej, środowisk

naukowych i innych podmiotów w obszarze dziedzictwa kulturowego,

- Tworzenie systemowych rozwiązań i mechanizmów aktywizujących

użytkowników i właścicieli zabytkowych obiektów do inwestowania we własne

nieruchomości i adaptowania zabytków do nowych funkcji,

- Wspieranie współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej oraz integracji

regionalnej budowanej w oparciu o ideę sieci obszarów, miejsc

i instytucji.

Priorytet 5: Ekonomiczne zorientowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego:

- Wypracowanie mechanizmów włączających dziedzictwo kulturowe w obieg

gospodarczy,

- Systemowe promowanie i aktywny marketing regionalnego dziedzictwa

kulturowego,

- Wspieranie rozwoju turystyki kulturowej i rekreacyjnej wraz z rozwojem

infrastruktury turystycznej,

- Wspieranie rozwoju przemysłów czasu wolnego opartych na miejscowych

tradycjach i autentyzmie lokalnego dziedzictwa kulturowego oraz wartościach

krajobrazu kulturowego,

- Prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy – tworzenie miejsc pracy

związanych z dziedzictwem kulturowym i wspieranie tradycyjnych form

działalności gospodarczej.

3.3. Dokumenty szczebla powiatowego

Strategia rozwoju powiatu olkuskiego na lata 2005-20157 (wraz

z aktualizacją) w zakresie zagadnień związanych z dziedzictwem kulturowym wskazuje

wśród silnych stron liczne atrakcje przyrodniczo-krajobrazowe i turystyczne, w tym dużą

liczbę unikalnych zabytków architektury.

Jako jeden z kierunków rozwoju wyznaczona została turystyka i rekreacja.

W uzasadnieniu wyboru tego kierunku wskazana została m.in. obecność obiektów

posiadających wyjątkową wartość historyczną i kulturową. Do najważniejszych z nich

zaliczone zostały znajdujące się na terenie gminy Klucze: ruiny zamku w Bydlinie

oraz drewniany kościół w Rodakach.

W strategii wskazano, iż pomimo występowania wyjątkowej ilości atrakcji turystycznych

na ziemi olkuskiej potencjał powiatu w tym zakresie nie jest w pełni wykorzystany.

Kierunek rozwoju „Turystyka i rekreacja” oparty został na trzech celach strategicznych,

7 Strategia rozwoju powiatu olkuskiego na lata 2005-2015, przyjęta Uchwałą Nr XXIX/281/2005 Rady Powiatu w

Olkuszu z dnia 28.06.2005 r.



14

wśród których z dziedzictwem kulturowym związany jest bezpośredni jeden: wzrost

atrakcyjności turystycznej obiektów dziedzictwa kulturowego powiatu olkuskiego. Dla

realizacji tego celu wskazano następujące cle operacyjne i działania mające związek z

zachowaniem dziedzictwa kulturowego na terenie gminy Klucze:

• cel operacyjny – ochrona i wzrost atrakcyjności turystycznej zamków i zabytkowej

zabudowy powiatu olkuskiego; w uzasadnieniu dla wyboru tego celu stwierdzono, iż

ruiny zamków w Rabsztynie i Bydlinie są ważnymi punktami w ramach Szlaku Orlich

Gniazd. Aby zwiększyć liczbę osób odwiedzających wzgórza zamkowe konieczne jest

podjęcie z jednej strony prac związanych z zabezpieczeniem ruin

i porządkowaniem ich otoczenia, natomiast z drugiej z organizacją imprez masowych

o ponadlokalnym wydźwięku. Przygotowanie znaczącego wydarzenia o regionalnym

zasięgu będzie łatwiejsze dzięki współpracy z podmiotem zarządzającym ruinami

najbardziej znanego obiektu wśród wchodzących w skład Szlaku Orlich Gniazd –

Zamku w Ogrodzieńcu. Zabytkowa zabudowa z kolei może być nie tylko obiektem o

wysokich walorach historyczno-kulturalnych, ale także służyć mieszkańcom danej

miejscowości i przybyszom jako miejsce na bieżąco wykorzystywane do

przekazywania tradycji i dorobku kulturowego młodszym pokoleniom. Racjonalne jest

także podejmowanie działań związanych z utworzeniem skansenu historycznego

prezentującego dobra kultury ludowej, w tym związanego z budownictwem ludowym.

Wśród zadań służących realizacji tego celu wskazano m.in.:

- zabezpieczenie wzgórza zamku rycerskiego w Bydlinie. Działanie uzasadnione tym,

że historyczną atrakcją gminy Klucze są ruiny zamku rycerskiego w Bydlinie.

Do dzisiejszych czasów zachowały się potężne fragmenty kamiennych ścian,

ślady murów obwodowych i rowy po fosie tej dawnej potężnej warowni. Aby

zwiększyć atrakcyjność pobytu na zamkowym wzgórzu dla zainteresowanych

dziedzictwem historycznym powiatu olkuskiego racjonalne jest podejmowanie

prac murarskich i ziemnych, które zahamują proces dalszego niszczenia cennego

obiektu. Ponadto walory historyczne wzgórza zamkowego mogą zostać

podniesione w wyniku odsłonięcia okopów oraz stopniowego wykrzewiania

wzgórza.

- wykreowanie imprezy trzech zamków: Ogrodzieńca, Rabsztyna, Bydlina. Działanie

uzasadnione tym, że ruiny zamku w Ogrodzieńcu są jednym z najbardziej

znanych ogniw Szlaku Orlich Gniazd, w skład którego wchodzą także zamki

położonych na terenie powiatu olkuskiego – w Rabsztynie i Bydlinie.

Przygotowanie wspólnej corocznej imprezy byłoby doskonałą formą promocji

ruin znajdujących się na terenie powiatu. Motywem przewodnim do organizacji

tego wydarzenia może być cykl prezentujący inscenizację bitew z różnych

okresów. Będzie to impreza kulturalna, która przyciągnie wielu turystów

w okolice wzgórz zamkowych Rabsztyna i Bydlina.

- utworzenie skansenu historycznego na terenie powiatu olkuskiego. Działanie

uzasadnione tym, że powiat olkuski jest obszarem posiadającym znaczący

dorobek kulturalny. Sposobem na podkreślenie tradycji może być utworzenie

skansenu historycznego, który będzie gromadził, przechowywał, dokonywał



15

konserwacji, a także udostępniał i upowszechniał dobra kultury ludowej, w tym

związanej z budownictwem ludowym, prowadził badania i działalność

oświatową oraz prowadził działalność w zakresie upowszechniania dziedzictwa

kultury ludowej.

• cel operacyjny – ochrona zabytków sakralnych i nekropolii z terenu powiatu;

w uzasadnieniu dla wyboru tego celu stwierdzono, iż zabytki sakralne stanowią

dowód wielowiekowych tradycji chrześcijaństwa na terenach powiatu olkuskiego.

Stan wielu kościołów jest zadowalający, lecz niektóre obiekty, tak jak drewniany

kościół w Rodakach, powinny być w najbliższym czasie poddane remontom.

Przydrożne krzyże, kaplice i zabytkowe nagrobki to obiekty, którymi opiekują się

podmioty mające problemy z udźwignięciem kosztów związanych

z przeprowadzeniem modernizacji. Dlatego konieczne jest podejmowanie działań

koordynacyjnych na szczeblu powiatowym, które zapobiegną postępującej

degradacji krzyży, kaplic, czy nagrobków. Wśród zadań służących realizacji tego

celu wskazano m.in.:

- remont drewnianego kościoła w Rodakach. Działanie uzasadnione tym,

że drewniany kościół z XVI w., o zrębowej konstrukcji, jednonawowy,

częściowo otoczony podcieniami, od północy zwieńczony zakrystią

i otwartymi sobotami, z dachem pokrytym gontem jest jednym ważnym

obiektem dziedzictwa kulturowego powiatu olkuskiego. Obiekt ten został

włączony w Szlak Architektury Drewnianej w Województwie Małopolskim.

Jednak obiekt wymaga przeprowadzenia niezwłocznej modernizacji, dzięki

czemu w dalszym ciągu będzie znaczącym skarbem regionu. Zadanie to

przewidziane na lata 2005-2006 zostało już zrealizowane.

- modernizacja krzyży i kapliczek przydrożnych na terenie powiatu. Działanie

uzasadnione tym, że w powiecie olkuskim znajduje się szereg krzyży

i kapliczek przydrożnych, stanowiących istotne obiekty dziedzictwa

kulturowego. W wielu przypadkach zaniedbane, niszczeją i tracą swoją

wartość poznawczą i historyczno-kulturową. Warto podejmować działania

modernizacyjne pozwalające na ich zachowanie dla przyszłych pokoleń.

- renowacja zabytkowych nagrobków na terenie powiatu. Działanie

uzasadnione tym, że zabytkowe nagrobki, których na terenie powiatu

olkuskiego nie brakuje, są cenną pozostałością po poprzednich pokoleniach.

Istotne jest, aby był prowadzony systematyczny remont najcenniejszych

grobów.

• cel operacyjny – prowadzenie działań sprzyjających włączaniu kulturalnego

dorobku powiatu w promocję zasobów dziedzictwa kulturowego na szczeblu

regionalnym; w uzasadnieniu dla wyboru tego celu stwierdzono, iż w województwie

małopolskim realizowanych jest wiele przedsięwzięć sprzyjających ochronie i

promocji zasobów dziedzictwa kulturalnego województwa. Do najważniejszych

zaliczyć należy Szlak Architektury Drewnianej obejmujących zespoły

architektoniczne od kaplic i kościołów, cerkwi, młynów po wiejskie chałupy i

drewniane dwory. Obok niego cenną inicjatywą jest organizacja Małopolskich Dni



16

Dziedzictwa Kulturowego,

w czasie których każdego roku prezentowane są wybitne, nierzadko unikatowe

w skali światowej, obiekty, znaczące pomniki polskiej kultury i świadomości

narodowej, splecione z tradycjami innych narodów zamieszkujących ziemie

regionu. W interesie samorządów szczebla powiatowego i gminnego jest włączanie

się w działania podejmowane przez Urząd Marszałkowski Województwa

Małopolskiego. Wykorzystując potencjał samorządu województwa i angażując

niewielkie siły i środki własne można przyciągnąć turystów na teren powiatu

olkuskiego. Jednak potrzeby związane z ochroną dziedzictwa kulturowego to nie

tylko promocja, ale także zabezpieczania i renowacja obiektów, zarówno

ruchomych, jak i nieruchomych. Prowadzenie tego rodzaju działań niesie za sobą

konieczność ponoszenia nierzadko znaczących nakładów finansowych. Racjonalne

jest prowadzenie długofalowej polityki w tej dziedzinie, obejmującej m.in.

pozyskiwanie środków zewnętrznych. Wśród zadań służących realizacji tego celu

wskazano m.in.:

- współpraca z Urzędem Marszałkowskim Województwa Małopolskiego

i Biurem Diecezjalnego Centrum Informacji Promocji i Turystyki

w zakresie zwiększenia atrakcyjności turystycznej Szlaku Architektury

Drewnianej na terenie powiatu. Działanie uzasadnione tym, że szlak

Architektury Drewnianej jest produktem turystycznym o

ponadwojewódzkim zasięgu. Jego trasy prowadzą do 237 najbardziej

wartościowych obiektów budownictwa drewnianego w Małopolsce, w tym

kościołów, cerkwi, zespołów zabudowy wiejskiej i małomiasteczkowej,

placówek muzealnych w zabytkowych obiektach drewnianych. Wszystkie

obiekty stanowiące część szlaku są oznakowane. Całość objęta jest

kompleksowymi działaniami promocyjnymi (wydawnictwa promocyjne,

prezentacja multimedialna, strony internetowe itp.). Rolą podmiotów

zainteresowanych rozwojem tego produktu jest prowadzenie monitoringu

stanu poszczególnych nieruchomości na terenie powiatu olkuskiego,

informowanie o pojawiających się ubytkach. Ponadto warto podejmować

działania zwiększające liczbę obiektów z obszaru powiatu wchodzących w

skład Szlaku.

- Współpraca z samorządem województwa w zakresie organizacji

Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego na terenie powiatu. Działanie

uzasadnione tym, że Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego są

cykliczną imprezą przedstawiającą szerokiemu gronu odbiorców kulturalny

dorobek województwa. Ideą przyświecającą realizacji tego przedsięwzięcia

jest wola atrakcyjnego udostępnienia najciekawszych zabytków w regionie.

Poprzez przedstawienie

i umożliwienie zwiedzania wytypowanych zabytków Dni stały się stały się

nieodłącznym elementem promocji ochrony dziedzictwa kulturowego

w Małopolsce. Aby maksymalizować korzyści związane z organizacją

Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego (MDDK) dla powiatu



17

olkuskiego wskazana jest współpraca z organizatorami Dni poprzez

ułatwianie nawiązywania kontaktów z właścicielami obiektów,

informowanie za pomocą dostępnych sposobów promocji, które budynki

z terenu powiatu są udostępniane w ramach danej edycji MDDK oraz

przekazywanie danych o obiektach, które mogą stać się atrakcją w czasie

kolejnych edycji tego przedsięwzięcia.

- Pozyskiwanie środków, w tym z budżetu Województwa Małopolskiego,

na odnawianie obiektów nieruchomych i zbiorów muzealnych na terenie

powiatu olkuskiego. Działanie uzasadnione tym, że na terenie powiatu

olkuskiego znajduje się wiele cennych obiektów, zarówno ruchomych,

jak i nieruchomych. Stymulowanie pozyskiwania środków zewnętrznych

na ich modernizację polegać będzie głównie na tworzeniu partnerstw

i wspólnym przygotowaniu wniosków o dofinansowanie w ramach

ogłaszanych konkursów grantowych na poziomie województwa, kraju oraz

Unii Europejskiej.

- Stworzenie koncepcji ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu.

Działanie uzasadnione tym, że ochrona dziedzictwa kulturowego jest

procesem złożonym, który wymaga zaangażowania wielu środków

i podmiotów. Ograniczoność środków finansowych na działania związane

z ochroną dziedzictwa kulturowego powoduje, że niezbędne jest wybranie

najważniejszych priorytetów w tym zakresie. Dlatego racjonalne jest

stworzenie koncepcji, która wskaże, jakie działania są najpotrzebniejsze,

a jakie mogą zostać zrealizowane w późniejszym terminie.



18

4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa

kulturowego

4.1. Dokumenty programowe gminy

Strategia rozwoju gminy Klucze8

Zagadnienia zasobów kulturowych gminy znalazły istotne miejsce zarówno w misji, jak i

wizji gminy Klucze. Misja gminy przyjęta w strategii to: teren łączący w sobie wysokie

parametry środowiskowe, piękno krajobrazu, urok niespotykanych gdzie indziej miejsc, ze

standardami typowymi dla obszarów miejskich. Ekologia jest tutaj produktem życia i dla

życia, a obszary mieszkalne tworzą przestrzeń zdrowia i odpoczynku. To obszar atrakcyjny

kulturowo i przyrodniczo, budujący swoją tożsamość samodzielnie, ale jednocześnie jest

otwarty na współpracę międzyobszarową dla rozwoju wspólnego potencjału gospodarczego

i społecznego. Człowiek jest tutaj najważniejszym podmiotem i głównym celem wszystkich

działań strategicznych. Bo człowiek powinien być tu wolny otaczającą go przestrzenią

i mocny siłą wspólnoty gminnej.

Wizja gminy to: atrakcyjne miejsce życia, pracy i odpoczynku. Czysty ekologicznie

teren, o wysokich parametrach infrastruktury komunalnej, bogaty dziedzictwem kulturowym

i dbający o rozwój osobisty mieszkańców poprzez dobrze wyposażoną i zarządzaną

infrastrukturę edukacyjną, kulturalną i sportową. Miejsce otwarte dla inwestorów i

przyjazne dla pracowników. Miejsce otwarte dla wszystkich gości. Dla tych, którzy chcą

być tutaj jeden dzień i dla tych, którzy chcą tutaj spędzić całe swoje życie.

Diagnoza sytuacji określona w strategii wskazuje na występowanie w gminie

zasobów i walorów kulturowych. W analizie SWOT wśród mocnych stron wymienione

zostały wysokie walory przyrodnicze i kulturowe oraz .sprzyjanie warunków

przyrodniczych i kulturowych możliwości dywersyfikacji działalności w kierunku

turystyki.

Cele rozwoju gminy zestawione zostały w 3 obszarach rozwojowych:

Społeczeństwo Gospodarka oraz Przestrzeń życia. W ramach obszaru rozwojowego II

Gospodarka, wskazany został cel strategiczny Budowa lokalnej oferty turystycznej,

w obrębie którego jednym z celów operacyjnych jest budowa infrastruktury i marketing

lokalnych produktów turystycznych. Realizacja tego celu opiera się na szeregu zadań, wśród

których wskazane zostały m.in. Renowacje zabytkowych obiektów dziedzictwa

kulturowego wraz z otoczeniem.

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego

gminy9.

8 Strategia rozwoju gminy Klucze na lata 2014-2022 Uchwała nr LVII/319/2014 Rady Gminy Klucze z dnia 30

października 2014 r., 9 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Klucze, przyjęte uchwałą nr

XX/140/2000 z dnia 23.03.2000 r



19

Obowiązujące Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

przestrzennego gminy Klucze, przyjęte uchwałą nr XX/140/2000 z dnia 23.03.2000 r jest już

w znacznym zakresie nieaktualne. Rada Gminy Klucze podjęła w 2014 roku uchwałę w

sprawie przystąpienia do sporządzania studium uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego Gminy Klucze, w oparciu o którą prowadzona jest

procedura sporządzania nowego dokumentu studium dla całej gminy Klucze w jej granicach

administracyjnych. Projekt studium zawiera m.in. uwarunkowania związane z zasobami

środowiska kulturowego i krajobrazu, warunkujące formułowanie ustaleń. Zawarty

w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego podstawowy cel

rozwoju: kształtowanie zrównoważonej struktury, umożliwiającej wykorzystanie zasobów

gminy przy zachowaniu jej walorów został skonkretyzowany w celach szczegółowych, w

tym m.in. poprzez: Ochronę wyjątkowych wartości przyrodniczych, walorów kulturowych

i krajobrazowych gminy z wykorzystaniem ich dla rozwoju, a także: Rozwój oferty

turystycznej i rekreacyjnej w oparciu o chronione walory. W odniesieniu do obiektów

i zespołów zabytkowych wpisanych do rejestru wskazuje się w studium następujące

działania:

zachowanie obiektów,

dopuszczenie w obiektach zabytkowych funkcji zapewniających zachowanie

i eksponowanie ich walorów,

zapewnienie ekspozycji obiektów od strony ulic i placów publicznych..

W odniesieniu do obiektów zabytkowych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków

przyjmuje się, że powinny być one obejmowane ochroną w miejscowych planach

zagospodarowania przestrzennego. Zakres ochrony powinien uwzględniać dążenie do:

zachowania obiektów oraz zapewnienia ich ekspozycji od strony ulic i przestrzeni

publicznych,

dopuszczenia modernizacji i przebudowy w sposób nie powodujący utraty wartości

kulturowych lub historycznych,

wykonywania dokumentacji obiektów w przypadku konieczności rozbiórki,

ochrony i pielęgnacji zieleni towarzyszącej obiektom, w szczególności kapliczkom i

krzyżom przydrożnym,

prowadzenie działań na rzecz odnowy, zagospodarowania i wykorzystania obiektów

zabytkowych w celu ochrony przed degradacją.

W ustaleniach studium wskazuje się strefę ochrony archeologicznej, w której

obowiązuje zapewnienie nadzoru archeologicznego przy prowadzeniu robót ziemnych.

Strefa ta obejmuje wskazane na załączniku graficznym stanowiska archeologiczne wg. Kart

AZP Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

W celu ochrony dziedzictwa niematerialnego i rozwoju kultury, przyjmuje się

następujące kierunki działań:

Podnoszenie jakości infrastruktury obiektów związanych z kulturą – modernizacja,

rozbudowa, oraz budowa nowych obiektów,

wspieranie działalności kół gospodyń wiejskich,



20

Podejmowanie działań na rzecz współpracy międzygminnej i międzynarodowej

w zakresie rozwoju kultury.

W celu ochrony i kształtowania krajobrazu gminy, przyjmuje się następujące kierunki

działań:

Zachowanie krajobrazu otwartego o najwyższych i wysokich walorach,

Zachowanie wartościowych zasobów dziedzictwa kulturowego i środowiska

przyrodniczego, stanowiących wyróżniki krajobrazu,

Zapewnienie ekspozycji wyróżników krajobrazu z przestrzeni ogólnodostępnych,

Kształtowanie rozwoju miejscowości na zasadzie kontynuacji istniejących struktur

i zapobieganie rozpraszaniu zabudowy,

Kształtowanie nowej zabudowy w nawiązaniu do cech tradycji regionu – ustalenia

dotyczące zasad kształtowania architektury powinny być określone w miejscowych

planach zagospodarowania przestrzennego,

Podnoszenie standardu istniejących przestrzeni publicznych oraz tworzenie nowych,

Urządzenie punktu widokowego w Chechle zapewniającego ekspozycję panoramy

pustyni, utrzymanie punktu widokowego w Kluczach,

Ochrona bezpośredniego otoczenia punktów widokowych przed obniżaniem

walorów krajobrazowych,

Ograniczanie zalesiania przestrzeni otwartych o wysokich walorach, stanowiących

płaszczyzny ekspozycji.

Plan zagospodarowania przestrzennego gminy.10

Plan zagospodarowania przestrzennego zawiera zapisy regulujące zasady ochrony

dziedzictwa kulturowego.

§ 8 (Ustala się ogólne zasady zagospodarowania terenu obowiązujące na całym

obszarze objętym planem) ust. 3: W celu zachowania wysokich wartości środowiska

przyrodniczego i kulturowego (w tym krajobrazu) nakazuje się przestrzegać ustalonych

zasad ochrony środowiska i dóbr kultury na wszystkich etapach inwestycyjnych. Dotyczy to

w szczególności obiektów i terenów objętych lub projektowanych do objęcia ochroną

prawną oraz o cechach kulturowych, tj.:

pkt. 4: obiekty i zespoły architektury świeckiej i sakralnej znajdujące się w ewidencji

i rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,

pkt.5: obiekty kultu religijnego i narodowego (krzyże, kapliczki, figury, pomniki pamięci

narodowej),

§ 21 ust. 1: Wyznacza się teren zespołu historyczno- kulturowego w zasięgu ścisłej

strefy ochrony konserwatorskiej "A", oznaczony na rysunku planu symbolem UK, z

podstawowym przeznaczeniem dla parku kulturowego i zieleni urządzonej i w celu ochrony

krajobrazu kulturowego z przestrzenią historycznie ukształtowaną, obejmującą zabytkowy

10 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Klucze, Uchwała Nr XLIII/290/05 Rady Gminy Klucze

z dnia 4 kwietnia 2005 r.



21

zespół ruin zamku, fragment pola bitwy z 1914 roku, teren zabytkowego cmentarza z

kaplicą i mogiłą zbiorową Legionistów.

2. Jako użytkowanie dopuszczalne ustala się możliwość realizacji:

1) urządzeń i sieci infrastruktury technicznej,

2) ścieżki dydaktycznej historycznej,

3) dojazdów, zatok postojowych i parkingów,

4) obiektów małej architektury, tj.: rzeźby parkowe, oświetlenie, ławki, pergole, itp.

5) kameralnych, nie kubaturowych miejsc wypoczynku tj.: zielone polany, tarasy

widokowe, nieutwardzone placyki biwakowe i ekspozycyjne.

3. Wyklucza się realizację obiektów kubaturowych oraz tymczasowych obiektów

budowlanych.

4. Wyklucza się umieszczanie tablic, napisów i ogłoszeń reklamowych z wyjątkiem znaków

związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, komunikacji oraz tablic

informacyjnych.

§ 49 ust. 1: W celu ochrony dóbr kultury wyznacza się strefy ochrony

konserwatorskiej o zasięgu ustalonym na rysunku planu:

1) strefę ścisłej ochrony konserwatorskiej "A" obejmującą zespoły i obiekty zabytkowe,

cmentarze wraz z ich najbliższym otoczeniem, wpisane do rejestru zabytków lub

ewidencji obiektów zabytkowych. W obrębie strefy "A" wyklucza się każdą działalność

inwestycyjną wpływającą negatywnie na substancję zabytkową obiektów lub ich

najbliższe otoczenie z uwzględnieniem ochrony przedpól i kierunków widokowych "na" i

"z" obiektów zabytkowych. Wszelkie działania w obrębie strefy "A", w tym dotyczące

podziału zabytkowych zespołów i zabytkowych terenów oraz działań inwestycyjno-

projektowych wymagają uzgodnienia z Wojewódzkimi Służbami Ochrony Zabytków. W

granicach strefy "A" zlokalizowane są obiekty wpisane do rejestru zabytków:

a) młyn gospodarczy w Bydlinie, obiekt murowany, wzniesiony w 1884 roku- Nr

rejestru A/ 1420/92 z dnia 07.07.1992 r.,

b) zespół kościoła parafialnego pw Narodzenia NMP w Chechle (kościół murowany

wzniesiony w XIX w) wraz z dzwonnicą murowaną, przykościelną (I poł. XIX w.),

ogrodzeniem z czterema kaplicami- - Nr rejestru 101/ 47/ 60 z dnia 31.12.1960 r.,

c) wieża mieszkalno- obronna w Kwaśniowie Dolnym, obiekt murowany, wzniesiony

prawdopodobnie w XVI w- Nr rejestru A/ 1660/ 97 z dnia 15.12.1997 r.,

d) kościół filialny pw .w. Marka wraz z dzwonnicą w Rodakach, obiekt drewniany z

roku 1601- Nr rejestru A/ 1590/95 z dnia 20.06.1995 (Kr-285/60 z dnia 31.12.1960 r.),

e) postulowane do wpisu do rejestru zabytków ruiny zamku w miejscowości Bydlin.

2) strefę częściowej ochrony konserwatorskiej "B" obejmującą obiekty i zespoły

zabytkowe wpisane do ewidencji obiektów zabytkowych, a ponadto historyczne układy

urbanistyczne i ruralistyczne, zespoły zabytkowej zieleni, cmentarze, itp. W ramach strefy

konserwatorskiej "B" wprowadza się obowiązek uzgodnienia z właściwym Oddziałem

Państwowej Służ-by Ochrony Zabytków wszystkich prac projektowych i inwestycyjnych

(zabudowa lub zmiany w ukształtowaniu terenu) w celu właściwej ochrony zabytku, jego

otoczenia oraz zachowania prawidłowych warunków jego ekspozycji.



22

W planie wskazane zostały również obiekty będące w ewidencji obiektów

zabytkowych, zgodnie z listą znajdującą się u Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Lista ta została w roku 2011 zaktualizowana, zapisy miejscowego planu zagospodarowania

przestrzennego są w tym zakresie częściowo nieaktualne.

Plany Odnowy Miejscowości gminy Klucze11

Plany odnowy poszczególnych miejscowości gminy Klucze wskazują wśród

zasobów najważniejsze obiekty zabytkowe znajdujące się na ich terenie. Szanse upatrywane

są m.in. w rozwoju turystyki oraz ożywieniu folkloru. W Bogucinie oraz Chechle

proponowane jest założenie izb regionalnych mające na celu ratowanie tradycji,

podnoszenie świadomości mieszkańców dotyczącej wartości kultury ludowej oraz

podnoszenie atrakcyjności turystycznej. W Cieślinie planowany jest zakup strojów

ludowych dla Koła Gospodyń Wiejskich. W Chechle i Bydlinie wskazywane są działania

służące ochronie i odnowie zabytków – nagrobków na cmentarzu parafialnym w Chechle

oraz ruin zamku w Bydlinie.

4.2. Zarys historii przekształceń przestrzennych obszaru gminy

Obszar gminy Klucze od wczesnego średniowiecza należał do ziemi krakowskiej.

Niezbyt urodzajne ziemie położone na pograniczu Śląska i Małopolski były obszarem dość

wczesnych penetracji osadniczych, związanych raczej z rozwojem górnictwa ołowiu i

srebra i gospodarką leśną, niż z uprawą roli i hodowlą. Na przebieg procesów osadniczych

miało również wpływ strategiczne położenie obszaru posiadającego walory obronne na

przedpolu Krakowa i przy ważnych szlakach. Najstarszy gościniec z Krakowa do

Wrocławia prowadził przez Olkusz, na południe od obszaru gminy. Natomiast inny ważny

dawny szlak handlowy z Krakowa w kierunku miast śląskich i wielkopolskich prowadził

według lustracji dróg z 1570 r. przez Zielonki, Chrząstowice, Zarzecze, Kolbark, Bydlin,

Krzywopłoty, Ryczów i Ogrodzieniecku Częstochowie12. Proces zasiedlania należących do

dzisiejszej gminy Klucze był intensywny do końca XIV w.

Najwcześniejszą wzmianka dotyczącą miejscowości położonych na obszarze gminy

Klucze pochodzi z 1120 r. i dotyczy Bydlina, który stanowił wówczas jeden

z ważniejszych punktów obronnych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

Miejscowość położona była przy trakcie handlowym prowadzącym z Krakowa na tereny

Wielkopolski, dzięki czemu szybko się bogaciła. Z 1243 r. pochodzi pierwsza wzmianka o

miejscowości Bogucin Duży13. Nazwa tej miejscowości wywodzi się od Boguta, ptasznika

z zamku w Rabsztynie, który otrzymał do zagospodarowania okoliczne ziemie. 2 czerwca

1273 r. na terenie wsi Bydlin bitwę stoczyły wojska Bolesława Wstydliwego ze

zbuntowanym wobec niego rycerstwem.

11 Plany Rozwoju Miejscowości: Bogucin Duży, Bydlin, Cieślin, Hucisko, Klucze, Kolbark, Krzywopłoty, Kwaśniów

Dolny, Kwaśniów Górny, Rodaki, Ryczówek, Zalesie Golczowskie, Uchwała nr XLV/351/10 Rady Gminy

Klucze z dnia 27 stycznia 2010 r. w sprawie: zatwierdzenia Planów Odnowy Miejscowości 12 F. Kiryk (red.), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, T. I, Warszawa-Kraków 1978, s. 46. 13 tamże, s. 56.



23

Jedną z najstarszych miejscowości gminy jest Chechło. Ok. 1280 r. parafia w Chechle

obejmowała osiem wsi. Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od mokrych łąk,

które dawniej zwano „chechły”. Kościół w Chechle został zburzony a 1308 r.,

a następnie w trzy lata później odbudowany a surowym korzeniu”14. Kościół w 1308 r.

nie był budowlą nową, swoimi początkami musiał sięgać przynakmniej ostatniej ćwierci

XIII stulecia15. Z 1325 r. pochodzi informacja, że parafia i wieś Chechło płaciły dziesięcinę

Rzymowi.

W 1374 r. wydany został przez królową Elżbietę, siostrę Kazimierza Wielkiego,

akt lokacyjny Klucz. Fakt, że kmiecie zasiedlający Klucze korzystali z 12-letniej wolnizny

od świadczeń dowodzi, że osada nie była jeszcze w 1374 r. w pełni ukształtowana16.

Nazwa Klucze pochodzić ma od klucznika Janusza władającego na tutejszych ziemiach,

otrzymanych od dworzanina rabsztyńskiego – Parczewskiego. Nazwa ta pochodzić może

również od wilgotnego miejsca - zarówno serbskochorwackie słowa kljuc, jak i rosyjskie

oraz bułgarskiego kluc oznaczają źródło. W XIV w. na terenie Klucz wydobywana była

ruda żelaza. Nieczynne szyby kopalniane zostały zalane wodą dopiero w XVIII w., dzięki

czemu powstał staw Zielony i Czerwony. Klucze należały początkowo do starostwa w

Ogrodzieńcu, a potem w Rabsztynie. Wieś kolejno dzierżawiona była przez wiele znanych

rodów szlacheckich.

Z XIV w. pochodzi wieś Golczowice, która wzmiankowana została w roku 1440.

W latach 50. XIV w. powstał w dobrach i z inicjatywy klasztoru zwierzynieckiego na

prawie średzkim Kolbark, zwany pierwotnie Słow17. Nazwa Kolbark pojawiła się po raz

pierwszy w 1385 r., kiedy to Stogniew, prepozyt zwierzyniecki zatwierdził przywilej

lokacyjny wsi z 1365 r., stwierdzając, że chodzi tu o osadę Slow alias Kolbark18. Obie te

nazwy podaje także dyplom z 1401 r. Późniejsze przekazy podawały już tylko nazwę

Kolbark. Z 1386 r. pochodzą zapiski o królewskiej wsi Rodaki19, a z 1388 r. pochodzą

pierwsze wzmianki o Kwaśniowie. Wieś była własnością szlachecką należącą do Jana i

Dzierżka Kwaśniowskich oraz Wichny ze Sławkowa.20 Nazwa tej wsi pochodzi od nazwy

osobowej przezwiskowej Kwasień.

W 1375 r. Bydlin otrzymał prawa miejskie, które utrzymał do XVI w. Rejestr poborowy

z 1490 r. oraz dokument królewski z 1530 r. wymieniają miasto Bydlin21. Ostatnia

wzmianka świadcząca o tym, że Bydlin miał prawa miejskie pochodzi z 1530 r. Nie

wiadomo jednak, z jakich przyczyn przywilej ten został utracony. W latach 1373-75 nie

istniała jeszcze parafia bydlińska22, powstała dopiero w końcu XIV w.

W 1388 r. wzniesiony został zamek na wzgórzu na terenie dzisiejszej wsi Bydlin.

14 tamże, s. 59. 15 tamże, s. 80-81. 16 tamże, s. 66. 17 tamże, s. 65. 18 tamże. 19 tamże, s. 67. 20 tamże. 21 tamże, s. 68. 22 tamże.



24

Przed rokiem 1400 datowane są początki wsi Cieślin23, której nazwa wywodzi się

od nazwy osobowej cieśla. Cieślin zaszeregowany był do parafii Chechelskiej, co świadczy

iż była to osada o wiele starsza, niż powstała w ostatniej ćwierci XIV w. pobliska parafia

w Bydlinie. W dokumencie z 1403 r. pojawia się natomiast miejscowość Krzywopłoty24

pod nazwą Crziwoploty.

W 1440 r. w Chechle stał już drewniany kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP.

W 1401 r. istniała w Kolbarku karczma – jedna z najstarszych zarejestrowanych

w regionie olkuskim. W XVI w. istniały już karczmy w Bydlinie, Kwaśniowie

i Rodakach25. Bydlin liczył wówczas 4,5 łanów kmiecych i 3 zagrody z rolą.

Z 3. ćw. XV w. pochodzą wiadomości o folwarkach w Chechle, Cieślinie i Ryczówku.

W następnych dziesięcioleciach XV i XVI w. doszły kolejne folwarki, sprawiając, że

okoliczne wsie przeszły w pełni na gospodarkę folwarczno-pańszczyźnianą.

W II poł. XVI w. zamek w Bydlinie został zamieniony na zbór ariański. Z 1598 r. pochodzi

zapis o szkole parafialnej w Chechle26. Opisy wizytacji parafii Bydlińskiej z 1598 r.

stwierdzają, że drewniany kościół św. Małgorzaty w Bydlinie rozpadł się ze starości,

dlatego Mikołaj Firlej z Dąbrowicy, wojewoda krakowski zbudował w pobliskim lesie na

górze murowany kościół p.w. św. Krzyża, wykorzystując jako budulec pozostałości

po zrujnowanym zamku27. W 1655 r. kościół w Bydlinie został spalony przez wojska

szwedzkie i z czasem opuszczony popadł w ruinę.

Ok. 1601 r. wybudowany został drewniany kościół św. Marka w Rodakach.

Z roku 1613 pochodzi wzmianka o istnieniu w Bydlinie szkoły wiejskiej28.

Z XVIII w. pochodzi wzmianka o miejscowości Hucisko, która była wówczas własnością

szlachecką29.

W 1747 r. stał drewniany kościół w Bydlinie.

W XVIII w. sprowadzono do Klucz wielu rzemieślników – głównie kołodziejów, bednarzy,

gorzelników i młynarzy. Powstała wówczas huta szkła wykorzystująca piaski z Pustyni

Błędowskiej.

W roku 1791 w Bogucinie było 29 domów i 161 mieszkańców, w Golczowicach były 32

domy i 166 mieszkańców, w Krzywopłotach było 25 domów i 136 mieszkańców,

w Ryczówku 53 domy i 297 mieszkańców, w Chechle 74 domy i 453 mieszkańców,

w Kwaśniowie 53 domy i 295 mieszkańców, w Rodakach 74 domy i 396 mieszkańców,

a w Cieślinie 10 domów i 62 mieszkańców. W roku 1791 Klucze liczyły 32 domy i 198

mieszkańców30, a w 1827 r. 44 domy i 326 mieszkańców. W tym czasie w Krzywopłotach

było 31 domów i 171 mieszkańców, w Cieślinie 15 domów i 114 mieszkańców a w

Hucisku 9 domów i 68 mieszkańców.

W 1807 r. wybudowany został istniejący do dziś kościół w Chechle.

23 tamże, s. 71. 24 tamże, s. 72. 25 tamże, s. 125. 26 tamże, s. 84. 27 tamże, s. 82. 28 tamże, s. 84. 29 tamże, s. 74. 30 tamże, s.134-139.



25

W XIX w. wieś i folwark Klucze należały do gminy Bolesław w powiecie olkuskim. Wieś

składała się z 44 domów i folwarku. Powstała tu gorzelnia i tartak, znajdowały się tu

również fryszerki, w których wyrabiano żelazo. XIX to początek Jaroszowca – powstała tu

wówczas cementownia, a za nią kamienice z mieszkaniami dla pracowników. Fabryka

miała bocznice kolejową połączoną ze stacją Rabsztyn.

W 1863 r. oddział powstańczy pod dowództwem Anastazego Mossakowskiego starł się pod

Golczowicami z wojskami carskimi, na pamiątkę czego mieszkańcy wsi postawili krzyż.

W 1865 r. zbudowany został w Bydlinie kościół parafialny p.w. św. Małgorzaty na miejscu

spalonego kościoła drewnianego. W latach 1880-1884 wybudowana została na cmentarzu

w Bydlinie kaplica p.w. Pocieszenia NMP. Powstała ona w miejscu starej pustelni.

W 1875 r. działalność przemysłowa na obszarze gminy obejmowała młyn wodny w

Chechle zatrudniający 1 robotnika, gorzelnię w Kluczach zatrudniającą 1 robotnika, tartak

wodny w Kluczach zatrudniający 7 robotników, młyn wodny w Kolbarku zatrudniający 1

robotnika, młyn wodny w Ryczówku zatrudniający 1 robotnika, tartak wodny w Ryczówku

zatrudniający 2 robotników oraz piec hutniczy w Bydlinie zatrudniający 4 robotników31.

W 1895 r. z majątku w Kluczach, nad Białą Przemszą wydzielono obszar dwóch dziesięcin

1961 sążni kwadratowych pod budowę papierni, która powstała już w roku 1897 – od tej

pory Klucze na trwałe związały się z przemysłem papierniczym. Rok później uruchomiono

pierwszą maszynę papierniczą. Od tego czasu Kluczewska Fabryka Papieru przemianowana

potem na Kluczewskie Zakłady Papiernicze im. Jarosława Dąbrowskiego działała bez

przerwy do czasów współczesnych.

W 1905 r. wybudowany został pałac Dietlów w centrum Klucz.

W 1908 r. pożar w Chechle strawił 81 zabudowań32, a rok później w Kwaśniowie Górnym

spłonęła znaczna część zabudowań północnej części wsi.

W listopadzie 1914 r. między Bydlinem a Krzywopłotami miała miejsce bitwa legionistów

J. Piłsudskiego z Rosjanami.

W 1918 r. rozpoczęto budowę kościoła w Cieślinie, który następnie został oddany do

użytku w roku 1923 r.

W dwudziestoleciu międzywojennym nastąpił rozwój Klucz. W latach 20. XX w. istniały tu

dwa powiatowe ambulatoria. W tym okresie dwór w Kluczach był otoczony rozległym

parkiem z fontanną i stawem rybnym. Teren dworu był ogrodzony. Nieopodal pałacu

znajdowały się zabudowania gospodarcze ze stajniami i oborami. Do majątku należał też

młyn na Białej Przemszy, tartak i gorzelnia.

W roku 1926 podjęta została decyzja o budowie zakładu leczniczo-wychowawaczego

o nazwie Rabsztyn dla dzieci, umiejscowionego w Jaroszowcu. Autorem projektu

architektonicznego zespołu szpitalnego był inż. arch. Jan Witkiewicz-Koszyc.

W 1928 r. w Rodakach wybuchł pożar, w wyniku którego spłonęło 56 drewnianych

budynków.

W 1929 r. wybudowana została w Jaroszowcu kaplica MB Wspomożenia Wiernych. W tym

samym roku rozpoczęto w Kluczach budowę bocznicy kolejowej.

Szpital w Jaroszowcu oddany został do użytku w 1934 r.

31 tamże, s. 520-522. 32 tamże, s. 528



26

Pod koniec lat 30. XX w. wykształciły się odrębne wsie Kwaśniów Górny i Kwaśniów

Dolny. W 1938 r. oddana została w Bydlinie do użytku szkoła, istniała wówczas również

świetlica z zespołem ludowym.

W 1945 r. majątek Dietlów w Kluczach został rozparcelowany, w tym czasie powstała

natomiast Szkoła Przemysłowa i Gimnazjum Przemysłowe. W końcu lat 60. powstały

w Kluczach Zakłady Wapienno-Piaskowe „Silikaty”.

W latach 50. XX w. Jaroszowiec rozwinął się dzięki powstaniu Huty Szkła Walcowanego

oraz Jaroszowieckich Zakładów Budowlano-Montażowych. Powstanie licznych miejsc

pracy spowodowało znaczny napływ ludności i wybudowanie osiedla mieszkaniowego ze

szkołą, domem kultury i przychodnią. W 1955 r. otwarta została w Bydlinie biblioteka,

a na przełomie lat 50. i 60. powołana została szkoła rolnicza.

W latach 60. wybudowany został ośrodek zdrowia i pawilon sportowy.

Kościół w Kwaśniowie został wybudowany w latach 80. XX w., konsekrowany w 1990 r.

W pierwszej połowie lat 90. w Krzywopłotach wybudowany został Dom Ludowy

mieszczący wiejską świetlicę i Koło Gospodyń Wiejskich.

Współczesne układy przestrzenne miejscowości położonych w gminie Klucze

reprezentują różne typy rozplanowania. Układy przestrzenne Chechła i Bydlina wywodzić

się mogą z układu typu wielodrożnego, który był związany z niwowym rozłogiem pól.

Do układu wielodrożnego nawiązuje również układ przestrzenny Klucz.

Charakterystyczną cechą tych układów jest promienisty układ dróg zbiegających się w

części centralnej. Kolbark, Krzywopłoty, Kwaśniów Górny i dolny, Rodaki i Ryczówek

rozwinęły się prawdopodobnie w oparciu o układ ulicówki z niwowym układem rozłogu

pól. Cieślin i Bogucin Duży należą do rzędówek, przy czym Bogucin zyskał ten układ

prawdopodobnie w wyniku późniejszej regulacji. Golczowice mogły rozwijać się z układu

typu placowego. Hucisko Kwaśniowskie powstało w oparciu o przysiółek. Zalesie

Golczowskie i Jaroszowiec są układami współczesnymi, szachownicowymi.

Rozwój przestrzenny miejscowości nie spowodował zatracenia czytelności zasadniczych

cech układu przestrzennego.

Zabudowa tradycyjna, pierwotnie drewniana o konstrukcji zrębowej i drewniano-

murowana z wykorzystaniem miejscowego kamienia została wyparta przez murowaną

zabudowę o bardzo zróżnicowanym charakterze. Do końca lat 60. XX w. budynki

mieszkalne i gospodarcze stawiane były jeszcze w formie nawiązującej do tradycyjnej –

parterowe o horyzontalnym układzie bryły i dwuspadowych dachach. W późniejszym

okresie zabudowa zaczęła znacznie odbiegać od form tradycyjnych.



27

4.3. Charakterystyka zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego

gminy

4.3.1. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony

Obiekty, zespoły i założenia przestrzenne wpisane do rejestru zabytków objęte są

rygorami ochrony konserwatorskiej wynikającymi z ustawy z dnia 23 lipca 2003 r.

o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wszelkie prace remontowe, zmiany funkcji

i przeznaczenia takich obiektów wymagają zgody Wojewódzkiego Urzędu Ochrony

Zabytków w Krakowie. Na terenie gminy Klucze znajduje się 7 obiektów zabytkowych

wpisanych do rejestru zabytków:

A-1420 – młyn gospodarczy

w Bydlinie (wpis z dnia 07.07. 1992

r.) Młyn zbudowany został w 1884 r.

– data widnieje nad wejściem.

Założenie, w sklad którego wchodzą

murowane budynki jest obecnie

użytkowane zgodnie z pierwotną

funkcją. Zmodernizowane zostały

urządzenia.

A-77/M – ruiny zamku w Bydlinie

(wpis z dnia 02.03.2007 r.) położone

na szczycie wapiennego wzgórza.

Historia tego obiektu nie jest w pelni

rozpoznana. Pierwsza wzmianka o

jego istnieniu pochodzi z 1398 r.

Zamek stanowi prawdopodobnie

jeden z elementów dawnego systemu

obronnego na pograniczu Śląska i

Małopolski, skladającego się z z

rozlokowanych na wzniesieniach Jury Krakowsko-Częstochowskiej warowni. Wzniesiony

został w XIV w. przez przedstawicieli rycerskiego rodu herbu Topór – Pełkę lub jego syna

Niemierza, ówczesnych właścicieli Bydlina. Pierwotny wygląd założenia został częściowo

zrekonstruowany na podstawie badań archeologicznych przeprowadzonych w 1998 r.

Budowla miała formę prostokątnej fortyfikacji o wymiarach 24x11 m i grubości murów ok.



28

2 m. Wzniesiona była z łamanego kamienia wapiennego. Naroża budynku od strony pn. –

zachodniej były wzmocnione przyporami. Od strony pólnocnej był on chroniony naturalną

skarpą i rozciągającymi się u podnóża bagnami. Od strony południowej i wschodnij

otoczony był murem z wieżą bramną, co tworzyło przed częścią mieszkalną niewielki

pólkolisty dziedziniec. Całość założenia otaczał system fos i wałów ziemnych. Budynek

mieszkalny miał prawdopodobnie wysokość dwóch kondygnacji, a parter pełnił funkcje

piwnicy. Weście znajdowało się w elewacji południowej, na osi budowli, na wysokości ok.

2,5 m nad poziomem dizedzińca, co świadczy o istnieniu pierwotnie drewnianego pomostu.

Wnętrze podzielone było na dwa pomieszczenia, o czym świadczy zachowany uskok w

murze, spowodowany zmianą grubości ściany.

W II poł. XVI w. zame rycerski w Bydlinie został zamieniony przez Jana Firleja na zbór

ariański, a następnie przez jego yna Mikołaja w kościół katolicki p.w. św. Krzyża. Obiekt

został przebudowany. W połowie długości prostokątnego wnętrza wzniesiono ścianę

tęczową, wyodrębniającą prezbiterium od nawy. Od zachodu wydzielone zostało

niewielkie, wąskie wnętrze, wybite zostało nowe wejście na poziomie dziedzińca

i zamurowane zostały okna. W XVII w. kościół został spalony przez Szwedów. W poł.

XVIII w. powstał w Bydlinie kościół parafialny p.w. św. Małgorzaty. Od tego czasu zamek

utracił funkcję sakralną i popadał w ruinę.33

A-97/M – kaplica cmentarna

p.w. Pocieszenia NMP w Bydlinie

(wpis z dnia 13.06.2007 r.)

Murowana kaplica powstala

w XVIII w. na miejscu pustelni,

której śladem są fundamenty

widoczne przy murze kaplicy

od strony pn.-zach. W II poł. XIX w.

kaplica została rozbudowana przez

przedlużenie i podwyższenie nawy

oraz dobudowanie niewielkiej zakrystii. Do przebudowy wykorzystany został materiał z

kamiennej pustelni. Kaplica zbudowana jest na rzucie prostokąta z półkolistą absydą,

przekryta wielospadowym dachem z wieżyczką. dach kryty jest gontem. Wnętrze kaplicy

jest jednonawowe, ze sklepieniem kolebkowym. W prezbiterium zachowana jest podłoga z

kamiennego ciosu, we wnętrzu kaplicy znajduje się krypta ze szczątkami jej budowniczego,

ks. A. Paprockiego. Na ścianach zachowane są fragmenty pierwotnej polichromii z

przedstawieniami figuralnymi, motywami roślinnymi i geometrycznymi. Zachowany jest

drewniany ołtarz i chór.34

33 Decyzja w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków nieruchomych z dnia 02.03.2007 r. 34 Decyzja w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków nieruchomych z dnia 13.06.2007 r.



29

A-101 – zespół kościoła

parafialnego p.w. Narodzenia

Najświętszej Marii Panny

w Chechle (wpis z dnia 31.12.1960

r.). Klasycystyczny kościół parafialny

pochodzi z 1807 r. W rokokowym

ołtarzu głównym znajduje się

malowany na desce, prawdopodobnie

XVI- lub XVII-wieczny obraz Matki

Boskiej z Dzieciątkiem oraz dwa

ołtarze boczne z połowy XVII w. W północnej części kościoła znajduje się barokowy obraz

św. Antoniego w srebrnej sukience, w górnej nastawie obraz św. Zofii oraz figury świętych

Andrzeja i Krzysztofa, a na samym szczycie – św. Michała. W drugim ołtarzu bocznym,

na prawo od wnęki prezbiterium znajduje się obraz św. Anny, Marii i Dzieciątka, powyżej

obraz św. Józefa, a po bokach rzeźby św.św. Jakuba i Wojciecha. Dwa inne boczne ołtarze

są już późnobarokowe. Drugi ołtarz na ścianie południowej zawiera XVIII-wieczny okazały

krucyfiks.Świątynie otacza mur z czterema basztami pokrytymi gontem. Obok kościoła

znajduje się dzwonnica z 1830 r.

A-1234/M – pałac w Kluczach (wpis

z dnia 14.10.2010 r.). Pałac Dietlów

jest usytuowany w centrum Klucz

w otoczeniu częściowo zachowanego

dawnego parku. Został wybudowany

w 1905 r. po pożarze starszego

kolumnowego dworu. Jest to budynek

murowany, częściowo podpiw-

niczony, piętrowy, z użytkowanym

poddaszem o bogatej, amlowniczej

bryle. forma architektoniczna budynku jest urozmaicona licznymi przybudówkami,

wieżyczkami i tarasami z drewnianymi ażurowymi balustradami. elewacje są asymetryczne,

tynkowane, akcentowane w narożnikach boniowaniem. Otwory okienne są ujęte

w tynkowane, profilowane opaski, zamknięte wydatnymi gzymsami. w parapetach

podokiennych fryz z prostokątnymi płycinami. Budynek nakryty jest dachem

wielospadowym z niewielkimi lukarnami od strony wschodniej i zachodniej. Wnętrze

budynku zasadniczo zachowało pierwotny układ przestrzenny. Od strony zachodniej

zachowane są pomieszczenia reprezentacyjne z fasetami i rozetami, pierwotna stolarka

drzwiowa ze szpaltemi mosiężnymi i okuciami, w tym drzwi przesuwane, parkiety, piec

kaflowy z dekoracyjnym zwieńczeniem oraz drewniana, reprezentacyjna klatka schodowa.

Forma architektoniczna budynku nawiązuje do poularnych na przełomie XIX i XX w. willi

podmiejskich, często wzorowanych na szwajcarskiej architekturze uzdrowiskowej.



30

Malowniczość bryły i detal dekoracji oraz wyposażenie są jednorodne stylistycznie

i świadczą o wysokim poziomie artystycznym obiektu.35

A-114/M – wieża mieszkalno-

obronna w Kwaśniowie Dolnym

(wpis z dnia 17.10.2007 r.)

Wzniesiona została

najprawdopodobniej w 1552 roku,

o czym świadczy wykuta na niej data.

Jej budowniczym był przypuszczalnie

ówczesny właściciel tych terenów -

Jan Kwaśniowski. Budowla zapewne

niegdyś wyższa, ma obecnie około 3-

4 mety wysokości i jest zbudowana z miejscowego kamienia na planie prostokąta

o wymiarach około 7 x 5 metrów. Jej mury mają około 1 metra grubości. Wieża ma dwie

kondygnacje zasklepione po wojnie betonowym zadaszeniem. Na każdym zachowanym

poziomie znajdują się po dwa pomieszczenia sklepione kolebkowo. Na wysokości około 1

metra od strony północnej znajduje się kamienny portal z drzwiami. Przejście między

pomieszczeniami na piętrze prowadzi przez kamienny portal z wykutą wypukle datą 1552,

który mógł pierwotnie znajdować się nad głównym wejściem. Prawdopodobnie wieża

szybko straciła na znaczeniu i została opuszczona zaś właściciele przenieśli się do nowo

wybudowanego drewnianego dworu. W 1769 r. wieża została po raz pierwszy wspomniana

przy okazji opisu dworu i budynków dworskich. W czasie I lub wg innych źródeł II wojny

światowej wieża została częściowo spalona i zniszczona (m. in. zniszczeniu uległ

drewniany dach wieży), później jedynie zabezpieczona betonowym stropem.

A-1590 – kościół filialny p.w. św.

Marka wraz z dzwonnicą

i starodrzewem (wpis z dnia

20.06.1995 r.)

Kościół został zbudowany w 1601

roku, należy jednak przypuszczać, że

część ołtarzowa jest starsza. Kościół

jest konstrukcji zrębowej,

jednonawowy z prezbiterium. Całość

ma 14m długości, szerokość

prezbiterium wynosi 5,5m. Kościółek od północy zamknięty jest zakrystią i sobotami. Na

pokrytym gontem dachu znajduje się barokowa wieżyczka. Wnętrze świątyni przekryte jest

drewnianymi stropami. Ołtarz główny z wizerunkiem św. Marka oraz trzy ołtarze boczne

są barokowe. Większość zabytkowego wyposażenia, ze względów bezpieczeństwa,

35 Decyzja w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków nieruchomych z dnia 14.10.2010 r.



31

przeniesiono do nowej świątyni. W roku 2006 przeprowadzono remont kapitalny kościoła.

Wymieniono belki konstrukcji, wykonano solidne podstawy, betonowe stopy, ławę

fundamentową, w środku kościółka wykonano wylewkę na całej powierzchni (na niej będą

położone legary i drewniana podłoga), wymieniono belki podwalinowe, wymieniono gonty

i odbudowano wieżyczkę na dachu.



32

4.3.2. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków

W 2011 r. wykonana została weryfikacja zasobów obiektów znajdujących się

w wojewódzkiej ewidencji zabytków. W porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem

Zabytków wskazane zostały obiekty do wykreślenia z dotychczasowych spisów oraz do

wpisania do ewidencji. Założona została gminna ewidencja zabytków obejmująca 44

obiekty.

W poniższej tabeli zestawione zostały obiekty, które znajdują się w ewidencji zabytków

gminy Klucze.

Lp.

Lp.

wg

wsi

Miejscowość Dział-

ka

Obiekt Ulica Nr

bud

ynk

u

Materiał Datowanie Wpis do rejestru

zabytków

1 1 1 Bydlin

941/8,

941/1

8

młyn gospodarczy ul. Olkuska 24 murowany 1884 r A/1420/92

z dnia 07.07.1992 r

2 2 2 Bydlin 258 ruiny zamku - - murowany XVI-XVIII w. A-76/M

z dnia 02.03.2007 r

3 3 1 Bydlin 677/1 kościół parafialny p.w.

św. Małgorzaty ul. Legionów 6 murowany 1895 r -

4 4 2 Bydlin 677/1 dzwonnica przy

kościele parafialnym ul. Legionów 6 murowana poł. XIX w. -

5 5 4 Bydlin 257 kaplica cmentarna - - murowana

z kamienia XVIII w.

A-97/M

z dnia 13.06.2007 r

6 6 Bydlin 257 cmentarz z nagrobkami

i mogiłą legionistów - - kamień -

7 7 3 Bydlin 685/1 kapliczka ul. Wolbromska 3 murowana I poł. XIX w. -

8 8 5 Bydlin 677/1 figura Matki Boskiej ul. Legionów 6 kamienna 1905 r -

9 9 6 Bydlin 635 poczt36a ul. Legionów 39 drewniana pocz. XX w. -

10 10 7 Bydlin 649 dom ul. Legionów 13 drewniany 1908 r -

11 11 8 Bydlin 651 dom ul. Legionów 11 drewniany 1901 r -

12 12 Bydlin pole bitwy pod

Krzywopłotami - - - 1914 r. -

13 1a Chechło 2151

zespół kościoła

parafialnego p.w.

Narodzenia NMP

ul. Hutnicza 3 murowany XIX w. 101/47/60

z dnia 31.12.1960 r

14 1b Chechło 2151

dzwonnica w zespole

kościoła parafialnego

p.w. Narodzenia NMP

ul. Hutnicza 3 murowana XIX w. 101/47/60

z dnia 31.12.1960 r

15 1c Chechło 2151

ogrodzenie z bramami

w zespole kościoła

parafialnego p.w.

Narodzenia NMP

ul. Hutnicza 3 murowana XIX w. 101/47/60

z dnia 31.12.1960 r

16 2 2 Chechło 2150 plebania ul. Hutnicza drewniana pocz. XX w. -

36 Obiekt przewidziany do wykreślenia z gminnej ewidencji zabytków. W odniesieniu do obiektu złożony został

wniosek o wykreślenie z ewidencji oraz rozbiórkę.



33

Lp.

Lp.

wg

wsi


ka

Obiekt Ulica Nr

bud

ynk

u


zabytków

17 3 3 Chechło 818 kapliczka

ul.

Ogrodzieniecka/u

l. Kluczewska

murowana pocz. XX w. -

18 1 4 Cieślin 41 kościół parafialny p.w.

św. Stanisława ul. Jurajska 77 murowany 1926 r -

19 2 5 Cieślin 41 dzwonnica ul. Jurajska 77 murowana 1926 r -

20 3 7 Cieślin 210/2,

465 młyn wodny

ul. Zdrojowa/ ul.

Jurajska

murowany

z kamienia 1883 r -

21 4 6 Cieślin 432 figura św. Jana

Nepomucena ul. Jurajska 77 kamienna

2. poł. XVIII

lub pocz. XIX

w.

-

22 1 8 Jaroszowiec 119 kaplica ul. Leśna 40 murowany 1928 r -

23 2 9 Jaroszowiec 34/4 pałac ul. Kolejowa 15 murowany pocz. XX w. -

24 3 1 Jaroszowiec 134 sanatorium, obecnie

budynek mieszkalny ul. Kolejowa 1a drewniane 1938 r -

25 4 2 Jaroszowiec 134 sanatorium ul. Kolejowa 1a murowany pocz. XX w. -

26 5 3 Jaroszowiec 24/9 Dom Leśnictwa ul. Kolejowa 14 murowany lata 20. XX w. -

27 6 6 Jaroszowiec 29/14 dom ul. Kolejowa 12 murowany pocz. XX w. -

28 7 8 Jaroszowiec 2/7 dom ul. Kolejowa 19 murowany 1924 r -

29 8 9 Jaroszowiec 139/6 stacja kolejowa ul. Kolejowa 1c murowany -

30 1 Klucze 1375 kościół p.w. N.M.P.

Nieustającej Pomocy ul. Olkuska 79 murowany 1938 r. -

31 2 1 Klucze 215/1

8 pałac ul. Rabsztyńska 1 murowany pocz. XX w.

A-1234/M

z dnia 14.10.2010 r

32 3 1 Klucze 215/1 park dworski

ul.

Rabsztyńska/ul.

Zawierciańska

- XIX w. -

33 4 1 Klucze 215/9 dom, niegdyś Rada

Narodowa ul. Rabsztyńska 3 murowany poł. XIX w. -

34 5 Klucze 207/1

0 willa ul. Zawierciańska murowana 1936 r -

35 6 Klucze 214/6

gorzelnia, obecnie

budynek handlowo-

usługowy

ul. dworska 6 murowany pocz. XX w. -

36 1 1 Kolbark 104/1 kaplica ul. Świętokrzyska

/ul. Stawowa murowana pocz. XX w. -

37 1 1 Krzywopłoty 188/2 kuźnia ul.

Paderewskiego 31 murowana -

38 2 2 Krzywopłoty 272 kapliczka

ul.

Paderewskiego/

ul. Partyzantów

murowana -

39 1 2 Kwaśniów

Dolny 173

wieża mieszkalno-

obronna ul. Dworska 17 murowany XVI w.

A/114/M

z dnia 17.10.2007 r

40 2 3 Kwaśniów

Dolny 112 spichrz dworski ul. Stawowa 7 murowany XVIII w. -

41 1 4 Kwaśniów

Górny

1010/

2

kapliczka p.w. św.

Antoniego ul. Długa 7 murowana poł. XIX w. -

42 2 1 Kwaśniów

Górny 116/1 kapliczka murowana 1864 r -



34

Lp.

Lp.

wg

wsi


ka

Obiekt Ulica Nr

bud

ynk

u


zabytków

43 1 5 Rodaki 840

kościół filialny p.w. św.

Marka wraz z

dzwonnicą i

starodrzewem

ul. Długa 14 drewniany 1601 r A/1590/95

z dnia 20.06.1995 r

44 1 6 Ryczówek 552/1 kaplica p.w. św. Józefa

Robotnika

ul. Dolna/ul.

Łęgowa murowana XIX w. -

4.3.3. Dziedzictwo niematerialne

Ziemie, na których położona jest gmina Klucze zamieszkiwali Krakowiacy

Zachodni. Jest to grupa etnograficzna związana z terenami na zachód po rzekę Przemszę, na

północy po Szczekociny, na wschód po Jędrzejów, Miechów, Proszowice, Koszyce

i Bochnię, na południe po Myślenice, Kalwarię Zebrzydowską i Wadowice. Centrum

zajmowanego obszaru stanowi Kraków. Pod względem gospodarczym poza tradycyjną

gospodarką rolniczą i przyzagrodową hodowlą, ludność znajdowała pracę

w przemyśle, ponadto dobrze rozwinięte było rzemiosło. Tradycyjne budownictwo

stanowiły najczęściej zagrody wielobudynkowe, o konstrukcji zrębowej, kryte słomą.

Bardzo ważną rolę w organizacji i realizacji działań w zakresie upowszechniania

kultury oraz tworzenia warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego,

kultywowania tradycji folklorystycznych, rozbudzania i zaspakajania potrzeb kulturalnych

mieszkańców gminy pełni Gminny Ośrodek Kultury w Kluczach.

Lokalne tradycje niematerialne podtrzymują zespoły działające w wielu

miejscowościach na obszarze gminy Klucze, w tym pod patronatem Gminnego Ośrodka

Kultury.

Przy Kluczewskim Uniwersytecie Trzeciego Wieku działa od 2007 r. Teatr

Muzyczny, opracowuje i prezentuje spektakle słowno - muzyczne - oparte na twórczości

znanych polskich poetów i kompozytorów.

Od 2007 roku działa zespół „Ziemia Kluczewska”. Od kwietnia 2011 r. opiekunem

artystycznym zespołu jest Monika Korpusik - długoletnia artystka - solistka Zespołu Pieśni

i Tańca "Śląsk" im. Stanisława Hadyny. Zespół liczy 34 mieszkańców gminy

Klucze. W repertuarze Zespołu "Ziemia Kluczewska" znajdują się między innymi piosenki

i pieśni: ludowe, patriotyczne, biesiadne oraz kolędy a także utwory estradowe. Zespół

występuje na festynach i piknikach, bierze udział w koncertach, przeglądach

i konkursach oraz uświetnia uroczystości gminne, powiatowe i wojewódzkie. Występował

podczas Dni Bukowna, Święta Flagi w Bolesławiu, Święta Żołnierza Polskiego

w Imbramowicach, Dożynek Gminnych, Powiatowych i Wojewódzkich, na

uroczystościach w Urzędzie Marszałkowskim w Krakowie i Wojewódzkim Szpitalu Chorób

Płuc w Jaroszowcu.

W 2011 roku powstał zespół Rodaczanie dzięki inicjatywnie Haliny Ładoń

i Jarosława Paś. Zespół liczy 26 osób – 12 panów i 14 pań. Od 2013r. Zespół działa pod

kierunkiem instruktora – pani Anny Dudek. W repertuarze Zespołu: nowe opracowania



35

muzyki popularnej, szeroki repertuar okazjonalny, utwory musicalowe, utwory religijne,

patriotyczne i wiele innych. Zespół Rodaczanie występuje na imprezach: lokalnych,

przeglądach zespołów, dożynkach, różnego rodzaju koncertach i festiwalach, stanowi

często oprawę uroczystości weselnych w kościele, występuje na uroczystościach

patriotycznych i innych uroczystościach okolicznościowych. Występuje na wszystkich

imprezach lokalnych, które maja miejsce w Rodakach.

Od 2012 roku przy Gminnym Ośrodku Kultury w Kluczach działa zespół

„Tesamee…”, w którego repertuarze znajdują się piosenki na różne okazje. Opiekunem

artystycznym zespołu jest Anna Dudek.

W Chechle działa zespół śpiewaczy „Chechlanki”, który powstał w 1984 roku przy

Kole Gospodyń Wiejskich i liczy 18 osób. Panie własnoręcznie wyhaftowały bluzki i

fartuchy do stroju ludowego, zakupiono spódnice, korale i chusty kompletując oryginalny

strój krakowiaków zachodnich.

W Chechle działa także chór kościelny, który istnieje od bardzo dawna, ale dopiero

gdy z Zagłębia przybył organista, pan Leon Polaczek - powstał chór czterogłosowy (sopran,

alt żeński, męski tenor i bas). Początkowo był to śpiew z towarzyszeniem fischarmonii, ale

już w 1905 roku zainstalowane zostały organy austriackiej firmy braci Rieger. Na początku

lat dwudziestych ubiegłego wieku p. Polaczek stworzył też zespół instrumentalny, który

towarzyszył chórowi, ale powstał on głównie na potrzeby kółka teatralnego biorąc udział

we wszystkich przedstawieniach. Chór działał nieprzerwanie również w latach okupacji. W

jego dorobku jest kilkadziesiąt pozycji, którymi ubogaca nabożeństwa, a wśród nich utwory

takich twórców jak Verdi, Mozart, Haendel czy Moniuszko.

Chechło miało również swój własny zespół teatralny. Początki amatorskich

przedstawień w Chechle sięgają co najmniej końca XIX wieku. Pierwsze inscenizacje miały

tematykę głównie religijną i odbywały się w stodole probostwa, a później w podworskich

chlewach i sali starej szkoły. Kilka pokoleń aktorów z Chechła wystawiało wiele różnych

sztuk, także trudniejszych jak np. Skąpiec Moliera. Za ostatnie zarobione przez aktorów

pieniądze zakupiono telewizor do świetlicy – jeden z pierwszych w Chechle. Ówczesny

teatr działał aż do roku 1960, a po latach wznowił działalność.

Promocji i utrzymaniu lokalnego dziedzictwa służy również organizowany

w Rodakach Festiwal Otwarte Zagrody pod hasłem: „Otwieramy wioski, ogrody, zagrody,

promujemy dziedzictwo polskiej wsi, promujemy zrównoważony styl życia na XXI wiek”.

Podczas Festiwalu mieszkańcy wsi Rodaki organizują kameralne wydarzenia warsztatowe,

edukacyjne i kulturalne w swoich prywatnych, historycznych zagrodach i ogrodach.

Podczas Festiwalu Otwarte Zagrody odbywają się wydarzenia związane z tradycyjną

kuchnią, zbieractwem ziół i owoców leśnych, dawnymi zwyczajami związanymi z domem,

zagrodą i wiejskim ogrodem, ginącymi zawodami. Do projektu włączane są osoby różnych

pokoleń, szczególnie tych najstarszych – ostatnich „nosicieli pradawnej wiedzy i tradycji”,

jak również tych najmłodszych, którzy mają szansę tą wiedzę poprzez dialog ze starszymi

ocalić. Koordynatorem w Rodakach jest Stowarzyszenie Jurajska Wioska Rodaki oraz

Dyrektor Szkoły Podstawowej w Rodakach.



36

4.4. Stan zasobów obiektów zabytkowych

W 2011 r. wykonana została weryfikacja terenowa obiektów figurujących

w ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie. Przeprowadzone

prace wykazały, że spośród 41 zewidencjonowanych dotychczas obiektów, tylko

2 nie istnieją, a 6 kolejnych przebudowanych zostało w sposób powodujący utratę ich

wartości. Wskazane zostały natomiast 4 budynki i 4 kapliczki do uwzględnienia

w ewidencji.

Aktualny na rok sporządzania programu przegląd wskazuje, że stan zachowania

istniejących obiektów jest w przeważającej mierze nadal dość dobry. Większość obiektów

jest dobrze zachowana lub odnowiona w sposób nienaruszający charakteru obiektu. Kilka

budynków zostało w różnym stopniu przekształconych. Niewiele obiektów jest

nieużytkowanych, w złym stanie technicznym, które bez podjęcia prac remontowych mogą

w najbliższym czasie ulec zniszczeniu.

Kapliczki przydrożne są na ogół w dobrym stanie. Wszystkie kapliczki są eksponowane,

ale ich otoczenie wymaga bieżących prac pielęgnacyjnych. Najmniej korzystne otoczenie

ma kapliczka w Chechle położona przy skrzyżowaniu ul. Ogrodzienieckiej i Kluczewskiej,

gdzie oznakowanie drogowe oraz słup linii energetycznej znacznie obniżają walory

widokowe.

Kościoły są dobrze zachowane i utrzymane. Drewniany kościół w Rodakach został

niedawno odnowiony, zadbane jest również jego otoczenie.

W bardzo dobrym stanie jest wieża mieszkalno-obronna w Kwaśniowie Dolnym, która

została w ostatnich latach poddana pracom konserwatorskim. W przypadku tego obiektu

problemem jest otoczenie i ekspozycja, ponieważ jest on położony w głębi prywatnej

działki, w sąsiedztwie budynku mieszkalnego. W dobrym stanie jest również odnowiony

szpital (dawne sanatorium) w Jaroszowcu.

Częściowo przebudowany został pałac w Jaroszowcu, który funkcjonuje obecnie jako

budynek mieszkalny wielorodzinny. Bardzo zaniedbane jest jego otoczenie.

Najbardziej przekształcony został budynek dawnej gorzelni w Kluczach, który funkcjonuje

obecnie jako budynek handlowo-usługowy.

W złym stanie są drewniane budynki mieszkalne i dawna poczta w Bydlinie

oraz murowany młyn w Cieślinie Bez podjęcia prac remontowych będą one podlegać

dalszemu niszczeniu i mogą zostać utracone. W odniesieniu do budynku dawnej poczty w

Bydlinie został przez właściciela złożony wniosek o wykreślenie z ewidencji oraz rozbiórkę

obiektu.

Pilnych prac bez których następować będzie dalsze niszczenie obiektu, wymaga Pałac

w Kluczach. Konieczne jest tu przeprowadzenie prac remontowych oraz zagospodarowanie

budynku. Prac remontowych wymaga też budynek stacji PKP w Jaroszowcu, a także

drewniany budynek plebanii w Chechle pochodzący z początku XX w.



37

4.5. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy

Najwyższe znaczenie dla gminy Klucze mają obiekty wpisane do rejestru zabytków,

opisane w rozdz. 4.3.1: ruiny zamku w Bydlinie, kościół filialny p.w. św. Marka wraz

z dzwonnicą i starodrzewem w Rodakach, młyn gospodarczy w Bydlinie zbudowany w

1884 r., kaplica cmentarna w Bydlinie, zespół kościoła parafialnego p.w. Narodzenia

Najświętszej Marii Panny w Chechle, pałac w Kluczach, wieża mieszkalno-obronna w

Kwaśniowie Dolnym. Dla tradycyjnego krajobrazu kulturowego znaczenie mają drewniane

domy mieszkalne zachowane w Bydlinie przy ul. Legionów 11, 13 i 39 oraz kuźnia w

Krzywopłotach. Są one szczególnie ważne ze względu na niewielką ilość wiejskich

budynków mieszkalnych i gospodarczych znajdujących się w ewidencji zabytków.

Ryc. 1 Przykład zachowanej tradycyjnej

zabudowy – kuźnia w Krzywopłotach

Ryc. 2 Przykład zachowanej tradycyjnej

zabudowy – dom mieszkalny w Bydlinie

Istotne znaczenie dla gminy mają położone w centrum i wyeksponowanie przy głównych

ciągach komunikacyjnych obiekty zespołu dworskiego w Kluczach: pałac Dietlów, park

dworski oraz dom przy ul. Rabsztyńskiej. Ważną rolę w krajobrazie odgrywają również

kapliczki przydrożne.



38

5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego. Analiza szans

i zagrożeń

5.1. Mocne strony środowiska kulturowego

Atutami środowiska kulturowego gminy Klucze są:

obiekty o wysokich walorach objęte wpisem do rejestru zabytków,

obecność obiektu sakralnego o wysokich walorach zabytkowych położonego

na szlaku architektury drewnianej – kościół filialny p.w. św. Marka

w Rodakach,

obecność obiektu o dużym potencjale turystycznym - wzgórza zamku

rycerskiego w Bydlinie położonego na szlaku Orlich Gniazd,

dobry stan znacznej części obiektów,

obiekty stanowiące potencjał dla szlaków tematycznych: młyny, stacja

kolejowa w Jaroszowcu,

wyeksponowane kapliczki przydrożne o zróżnicowanym charakterze

podnoszące walory krajobrazu kulturowego,

działalność zespołów podtrzymujących tradycje niematerialne,

działalność Izb Regionalnych, Ośrodków Kultury, stowarzyszeń na rzecz

propagowania kultury lokalnej.

5.2. Słabe strony

Słabą stroną sfery dziedzictwa kulturowego gminy są:

niewielka liczba obiektów stanowiących przykłady tradycyjnej zabudowy

wiejskiej objętych ewidencją zabytków,

zły stan części obiektów zabytkowych,

niewystarczające wykorzystanie potencjału obiektów,

niewystarczająca informacja i promocja dotycząca zasobów dziedzictwa

kulturowego.

5.3. Zagrożenia

Zagrożenia dla dziedzictwa kulturowego stanowią:

niewłaściwa modernizacja zabytkowej zabudowy nie objętej ochroną prawną,

brak świadomości walorów i zainteresowania dla utrzymania tradycyjnej

zabudowy,



39

zastępowanie zabudowy tradycyjnej współczesną - obcą lokalnej tradycji,

brak użytkowania lub brak remontów obiektów zabytkowych prowadzący

do ich utraty, zagrażające w szczególności budynkowi Pałacu Dietla

w Kluczach.

5.4. Szanse

Szanse dla sfery dziedzictwa kulturowego gminy to:

zachowanie zasadniczych cech krajobrazu kulturowego gminy,

kultywowanie tradycji niematerialnych poprzez działalność instytucji,

stowarzyszeń, zespołów, orkiestr i teatru,

organizacja imprez służących kultywowaniu lokalnych tradycji,

podnoszenie atrakcyjności turystycznej z wykorzystaniem zasobów

kulturowych,

utrzymanie i eksponowanie zachowanych zabytków,

podnoszenie wśród lokalnej społeczności wiedzy i świadomości potrzeb

zachowania środowiska kulturowego,

kształtowanie współczesnych form zabudowy i zagospodarowania terenu

z poszanowaniem tradycji i wykorzystaniem regionalnych wzorców.

6. Założenia programowe

6.1. Priorytety programu opieki

Określenie zasobów dziedzictwa kulturowego gminy Klucze, zdiagnozowanie

mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń pozwala na wskazanie następującego celu

strategicznego: zachowanie dziedzictwa kulturowego gminy służącego utrwalaniu

tożsamości społeczności lokalnej, budowaniu więzi społecznych, zachowaniu ładu

przestrzennego, rozwojowi turystyki, oraz promocji gminy, a także następujących

priorytetów:

1) Zachowanie materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego gminy,

2) Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego,

3) Promocja zasobów kulturowych,

4) Zwiększanie dostępności obiektów zabytkowych poprzez wykorzystanie ich dla

celów turystycznych, kulturowych, edukacyjnych,

5) Kształtowanie świadomości mieszkańców gminy dotyczącej walorów historycznej

przestrzeni i potrzeby zachowania dziedzictwa kulturowego.



40

6.2. Kierunki działań

Osiąganie priorytetowych celów jest możliwe poprzez:

1) zahamowanie procesu degradacji wartościowych obiektów i dążenie

do poprawy stanu zachowania dziedzictwa,

2) dążenie do zagospodarowania zabytkowych obiektów na cele kulturalne,

edukacyjne lub turystyczne,

3) uwzględnianie problemów ochrony dziedzictwa kulturowego

w dokumentach strategicznych i planistycznych gminy,

4) wykorzystanie środków finansowych pochodzących z funduszy unijnych,

rządowych, samorządowych oraz prywatnych na zadania związane

z poprawą stanu dziedzictwa kulturowego,

5) propagowanie dobrych przykładów zagospodarowania i użytkowania

obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe,

6) wspieranie inicjatyw na rzecz popularyzacji wiedzy o zabytkach oraz ochrony

i opieki nad obiektami zabytkowymi,

7) prezentację i kultywowanie lokalnych tradycji i obrzędów związanych

z kulturą ludową.

6.3. Zadania

Cele i priorytety programu mogą być realizowane poprzez następujące zadania:

1. wspieranie prac remontowo-konserwatorskich przy obiektach zabytkowych,

2. przeprowadzenie prac zabezpieczających i renowacja Pałacu Dietla w Kluczach

wraz z nadaniem mu nowej funkcji centrum aktywności społeczno-gospodarczej,

3. przygotowanie stałej ekspozycji ukazującej dziedzictwo pałacu i historię rodu

Dietlów w Kluczach: przygotowanie scenariusza ekspozycji oraz eksponatów,

4. częściowe odsłonięcie wzgórza zamkowego w Bydlinie,

5. uczytelnienie założeń przestrzennych związanych z polem bitwy pod

Krzywopłotami,

6. zabezpieczenie ruin zamku w Bydlinie – zahamowanie procesów degradacji

i doprowadzenie do poprawy stanu zachowania oraz zagospodarowanie terenu

wokół zamku,

7. wspieranie działań na rzecz pozyskiwania środków zewnętrznych

na rewaloryzacje obiektów zabytkowych,

8. uzupełnianie i aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków oraz gromadzenie

informacji i dokumentacji dotyczącej znajdujących się w niej obiektów,

9. udzielanie wsparcia finansowego zespołom podtrzymującym tradycje

niematerialne (dawne zwyczaje, obrzędy, przyśpiewki),

10. wspieranie działalności istniejących Izb Regionalnych oraz tworzenie nowych

w pozostałych miejscowościach gminy,



41

11. rozpoznanie, kontrola stanu zachowania i zabezpieczenia obiektów zabytkowych

we współpracy z właścicielami obiektów,

12. wprowadzanie zapisów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym

obiektów wpisanych do ewidencji, do dokumentów planistycznych,

w szczególności do planów miejscowych,

13. prowadzenie bieżących prac konserwatorskich, pielęgnacyjnych, porządkowych

i zabezpieczających przy kapliczkach przydrożnych,

14. podjęcie działań na rzecz remontów i konserwacji lokalnych pomników historii

i miejsc pamięci narodowej wraz z najbliższym ich otoczeniem,

15. znakowanie oraz umieszczanie informacji o najcenniejszych obiektach

zabytkowych oraz oznakowanie dróg w celu ułatwienia dojazdu do obiektów,

16. rozbudowanie informacji o zasobach kulturowych znajdujących się

na stronach internetowych gminy o dane dotyczące obiektów znajdujących się

w ewidencji,

17. wydawanie lub wspieranie publikacji w formie broszur, ulotek, folderów, stron

internetowych, filmów związanych z dziedzictwem kulturowym gminy,

18. opracowanie atrakcyjnej graficznie mapy zasobów kulturowych gminy jako

formy promocji,

19. tworzenie zbioru i publikowanie materiałów archiwalnych takich jak stare zdjęcia

i mapy z obszaru gminy,

20. tworzenie zbioru i publikowanie informacji o dziedzictwie niematerialnym gminy

(obyczaje, obrzędy, stroje, przyśpiewki),

21. włączenie edukacji historycznej o obiektach zabytkowych i dziedzictwie

niematerialnym do programów nauczania i innych form pracy z dziećmi

i młodzieżą (konkursy, imprezy),

22. organizacja szkoleń związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego, w tym

skierowanych do właścicieli obiektów zabytkowych,

23. organizacja imprez związanych z kultywowaniem lokalnych tradycji.

7. Instrumenty realizacji programu opieki nad zabytkami

Realizacja programu opieki nad zabytkami odbywać się powinna bezpośrednio poprzez

struktury Urzędu Gminy Klucze oraz pośrednio poprzez współpracę z podmiotami

władającymi obiektami zabytkowymi.

Dla realizacji programu, Gmina wykorzystywać może instrumenty prawne, finansowe,

koordynacji, społeczne i kontrolne.

Do instrumentów prawnych, wynikających z przepisów ustawowych należą:

realizacja dokumentów prawnych wydanych przez Wojewódzki Urząd

Ochrony Zabytków w Krakowie,

uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

zawierających ustalenia dotyczące ochrony obiektów zabytkowych,



42

wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków najcenniejszych obiektów,

realizacja i zgodność dokumentów gminnych z programem wojewódzkim

w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego.

Instrumenty finansowe to:

dotacje,

subwencje,

nagrody,

zachęty podatkowe dla właścicieli obiektów zabytkowych,

korzystanie z funduszy Unii Europejskiej.

Instrumenty koordynacji to:

utrzymywanie spójności projektów i programów zawartych

w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju

lokalnego,

współpraca z ośrodkami naukowymi.

Instrumenty społeczne to:

edukacja,

promocja,

współdziałanie z organizacjami społecznymi,

działania służące tworzeniu miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

Instrumenty kontrolne to:

aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków,

monitorowanie stanu zagospodarowania przestrzennego oraz zachowania

dziedzictwa kulturowego.

8. Zasady oceny realizacji programu

Ustawa o ochronie zabytków nakłada na wójtów, burmistrzów i prezydentów

obowiązek sporządzania sprawozdań z realizacji programu co 2 lata. Sprawozdanie

przedkładane Radzie Gminy powinno zawierać informację o ewentualnych zmianach

zachodzących w Gminnej Ewidencji Zabytków oraz Rejestrze Zabytków, informacje

o działaniach podejmowanych na rzecz opieki nad zabytkami oraz o postulatach

mieszkańców i właścicieli obiektów dotyczących ochrony obiektów zabytkowych.

Dla oceny realizacji programu proponowane są następujące wskaźniki:

• liczba projektów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego,

• liczba obiektów poddanych pracom rewaloryzacyjnym, konserwatorskim,

• zestawienie wydatków z budżetu gminy na ochronę, edukację i promocję dotyczące

dziedzictwa kulturowego,

• liczba projektów związanych z edukacją kulturową,

• liczba projektów związanych z promocją obiektów zabytkowych,



43

• zmiany ilości obiektów zabytkowych – wskazanie ilości obiektów rozebranych,

zniszczonych, nowo wprowadzonych do ewidencji lub objętych wpisem

do rejestru,

• zmiany jakości zasobów obiektów zabytkowych – wskazanie, czy poprawił się stan

zachowania obiektów.



44

9. Źródła finansowania

Zgodnie z ustawą o ochronie i opiece nad zabytkami, obowiązek dbania

o obiekty zabytkowe spoczywa na ich właścicielach i użytkownikach. Wsparcie dla

właścicieli mogą stanowić środki publiczne z budżetu państwa, budżetu samorządu,

funduszy celowych, w tym funduszy Unii Europejskiej, fundacji.

Źródłem dofinansowania działań związanych z ochroną i opieką nad zabytkami

mogą być ogłaszane corocznie Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Na rok 2016 ogłoszony został m.in. program Dziedzictwo kulturowe, którego celem jest

ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i za granicą, wspieranie działalności

muzeów oraz popularyzacja kultury ludowe. W ramach programu wyodrębnione zostały

następujące priorytety, w ramach których można prowadzić działania na rzecz dziedzictwa

kulturowego :

1. Ochrona zabytków - celem priorytetu jest ochrona i zachowanie materialnego

dziedzictwa kulturowego, konserwacja i rewaloryzacja zabytków oraz udostępnianie

zabytków na cele publiczne. W ramach tego priorytetu kwalifikowane są następujące

zadania:

• prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku

wpisanym do rejestru zabytków planowane do przeprowadzenia w roku udzielenia

dofinansowania;

• prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku

wpisanym do rejestru zabytków przeprowadzone w okresie trzech lat

poprzedzających rok złożenia wniosku (po wykonaniu wszystkich prac lub robót

określonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora

zabytków).

2. Wspieranie działań muzealnych - celem priorytetu jest wspieranie działalności

w zakresie opieki konserwatorskiej nad muzealiami, archiwaliami i księgozbiorami,

a także - prezentacji zbiorów w postaci atrakcyjnych poznawczo projektów

wystawienniczych i wydawniczych. W ramach tego priorytetu kwalifikowane są

następujące zadania:

• organizacja czasowych wystaw muzealnych;

• modernizacja stałych wystaw muzealnych;

• tworzenie stałych wystaw muzealnych,

• publikacja katalogów do wystaw bądź zbiorów muzealnych,

• konserwacja muzealiów, archiwaliów, starych druków, rękopisów, kartografii,

muzykaliów, ikonografii, grafiki artystycznej, dokumentów życia społecznego,

• zakup wyposażenia pracowni konserwatorskich.

3. Kultura ludowa i tradycyjna - celem priorytetu jest wspieranie zjawisk związanych

ze spuścizną kultur tradycyjnych, transformacjami (przekształceniami i przemianami)

poszczególnych elementów oraz współczesnymi kontekstami ich występowania.

W ramach tego priorytetu kwalifikowane są następujące zadania:



45

• zadania badawczo-dokumentacyjne, edukacyjne i popularyzatorskie:

a) projekty badawcze i popularyzatorskie z zakresu antropologii kulturowej,

etnologii i etnografii, etnomuzykologii i etnochoreologii, folklorystyki

i dialektologii,

b) dokumentacji, archiwizacji i jak najszerszego udostępniania unikalnych zjawisk

z zakresu dziedzictwa kultur tradycyjnych, w tym sztuki, rękodzieła i

rzemiosła; gwary i języka regionalnego; muzyki, tańca, śpiewu; obrzędowości

dorocznej i rodzinnej; obyczajowości, w tym zwyczajów środowiskowych,

c) przygotowania i opracowania ekspertyz, opinii oraz programów ochrony

dotyczących zjawisk kultur tradycyjnych, w tym przeprowadzenia ewaluacji

konsultacji społecznych związanych z realizacją postulatów Konwencji

UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego,

d) wydania publikacji związanych z dokumentacją kultur tradycyjnych oraz

współczesnych kontekstów ich funkcjonowania,

e) szeroko pojętej animacji kulturowej i społecznej prowadzonej w oparciu

o materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe, wspomagających lokalne

społeczności w twórczych działaniach nawiązujących do miejscowych tradycji,

f) działań edukacyjnych, w tym warsztatów, kursów i szkoleń dotyczących

zagadnień szeroko pojętej kultury tradycyjnej, w jej materialnym

i niematerialnym wymiarze,

g) działań popularyzujących unikalne i żywe elementy kultur tradycyjnych, w tym

konkursy, przeglądy, festiwale, seminaria i konferencje,

h) zadań o charakterze artystycznym i użytkowym, inspirowanych tradycyjną

twórczością, o charakterze interdyscyplinarnym i międzyśrodowiskowym;

• zadania realizujące projekty „mistrz tradycji”, związanych w sposób bezpośredni

z międzypokoleniowym przekazem unikatowej wiedzy i umiejętności kulturowych

w następujących dziedzinach objętych ochroną w ramach Konwencji UNESCO:

a) literatura (np. proza i poezja, opowiadanie, oracje),

b) muzyka (np. śpiew solowy i grupowy a cappella, śpiew z akompaniamentem,

gra na instrumencie solo, gra w kapeli, taniec w parach, taniec grupowy),

c) sztuka, rękodzieło i rzemiosło ludowe (np. rzeźbiarstwo, malarstwo,

drzeworytnictwo, kowalstwo, garncarstwo, plastyka obrzędowa, stolarstwo

i zdobnictwo w drewnie, krawiectwo strojów ludowych, koronczarstwo,

tkactwo, hafciarstwo, zabawkarstwo, wycinankarstwo, rymarstwo,

powroźnictwo),

d) rzemiosło artystyczne (np. pozłotnictwo, zegarmistrzostwo, lutnictwo,

płatnerstwo, złotnictwo, introligatorstwo, brązownictwo, kowalstwo,

sztukatorstwo, rusznikarstwo),

e) praktyka obrzędowa związana z cyklem świąt dorocznych i rodzinnych oraz

innymi zwyczajami praktykowanymi przez społeczności lokalne,

f) tradycyjna uprawa i hodowla, przetwórstwo żywności oraz potrawy obrzędowe,

g) inne przejawy kultury spełniające kryteria niematerialnego dziedzictwa;



46

4. Ochrona zabytków archeologicznych - celem priorytetu jest ochrona dziedzictwa

archeologicznego porzez wspieranie kluczowych dla danego obszaru zadań, które

obejmują niedestrukcyjne rozpoznanie i dokumentację zasobów dziedzictwa

archeologicznego, a także ich opracowanie i publikację wyników W ramach tego

programu kwalifikowane są następujące zadania:

• niedestrukcyjne rozpoznanie i dokumentacja zasobów dziedzictwa

archeologicznego z wykorzystaniem metod tradycyjnych i nowoczesnych, m.in.

badań powierzchniowych, prospekcji podwodnej, badań geofizycznych, prospekcji

lotniczej, skaningu laserowego;

• opracowanie, wraz z obowiązkową publikacją książkową, wyników

przeprowadzonych badań archeologicznych, w tym analiza i konserwacja

pozyskanych w ramach tych badań zabytków..

Dziedzictwo kulturowe – Miejsca Pamięci Narodowej - celem priorytetu jest wspieranie

samorządów w zapewnianiu stabilnej opieki nad najważniejszymi miejscami pamięci,

stanowiącymi materialne świadectwo wydarzeń kluczowych dla narodowej tożsamości. W

sposób szczególny dotyczy to miejsc noszących ślady masowych zbrodni reżimów

totalitarnych

Źródło finansowania mogą również stanowić fundusze Unii Europejskiej

w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych. Jednostki samorządu terytorialnego

w województwie małopolskim są uprawnione do wnioskowania o pomoc finansową

w ramach następujących programów:

• Ochrona i opieka nad zabytkami - projekty mniejszej skali: projekty związane

z realizacją prac konserwatorskich, restauratorskich, prac zabezpieczających przed

zniszczeniem oraz robót budowlanych prowadzonych przy zabytkach

nieruchomych(wraz z ich otoczeniem) wpisanych do rejestru zabytków

nieruchomych województwa małopolskiego lub inwentarzy muzealnych

(preferowane będą obiekty zabytkowe położone na terenie parków kulturowych).

Poziom dofinansowania 75 %.

• Ochrona i opieka nad zabytkami - projekty większej skali: projekty związane

z realizacją prac konserwatorskich, restauratorskich, prac zabezpieczających przed

zniszczeniem oraz robót budowlanych prowadzonych przy zabytkach

nieruchomych(wraz z ich otoczeniem) wpisanych do rejestru zabytków

nieruchomych województwa małopolskiego lub inwentarzy muzealnych

(preferowane będą obiekty zabytkowe położone na terenie parków kulturowych).

Poziom dofinansowania 75 %.

• Ochrona i rozwój dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego obszaru pogranicza,

Polska-Słowacja: działania ukierunkowane na zapewnienie wspólnej ochrony,

wzmocnienia, promocji i rozwoju dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz

skutecznego i zrównoważonego wykorzystania tego dziedzictwa celem podniesienia

poziomu atrakcyjności pogranicza. Wszystkie działania muszą mieć charakter

transgraniczny.



47

Program Rozwoju obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020, zakłada m.in.

działanie: podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich (www.minrol.gov.pl,

w ramach którego realizowany jest szereg różnych typów operacji, tym poddziałania:.

1. ..Badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu

dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o

wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społeczno-

gospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowe, obejmujące typ

operacji:

• Ochrona zabytków i budownictwa tradycyjnego: Na obszarach wiejskich znajdują

się pojedyncze obiekty zabytkowe, zespoły pałacowo – ogrodowe, zespoły

folwarczne, układy tradycyjnej zabudowy, które ulegają stopniowej degradacji, a w

przypadku braku środków na ich renowacje zostaną całkowicie utracone. Realizacja

inwestycji z zakresu ochrony zabytków i budownictwa tradycyjnego przyczyni się

do zachowa dziedzictwa kulturowego. Działanie przyczynia się do realizacji celu

szczegółowego 6B – wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich

2. Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych

dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury

obejmuje następujące typy operacji związane z zasobami kulturowymi:

• Inwestycje w obiekty pełniące funkcje kulturalne: Mieszkańcy obszarów wiejskich,

w porównaniu do mieszkańców miast, mają słaby dostęp do podstawowych usług

kulturalnych. Infrastruktura kulturalna na obszarach wiejskich jest

niedoinwestowania. Realizacja inwestycji w obiekty pełniące funkcje kulturalne

zapewni odpowiednie warunki do organizowania i animowania uczestnictwa

społeczności wiejskiej w wydarzeniach artystycznych, kulturalnych czy

integracyjnych. Działanie przyczynia się do realizacji celu szczegółowego 6B –

wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich

• Kształtowanie przestrzeni publicznej: W wielu miejscowościach wiejskich rozwój

przestrzenny nie następuje w oparciu o spójną koncepcję rozwoju przestrzennego,

przez co miejscowości przestają być atrakcyjne dla mieszkańców, turystów

iinwestorów. Inwestycje dotyczące kształtowania przestrzeni publicznej mają

podnieść atrakcyjność obszarów wiejskich i promować rozwój przestrzenny

w oparciu o zasady kształtowania polityki przestrzennej. Działanie przyczynia się

do realizacji celu szczegółowego 6B – wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach

wiejskich.

Zarząd Województwa Małopolskiego corocznie organizuje otwarty konkurs ofert pn.

Mecenat Małopolski (http://www.malopolskie.pl/Kultura/Mecenat). Mogą brać w nim

udział organizacje pozarządowe i podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego w

sferze kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym stowarzyszenia jednostek

samorządu terytorialnego, prowadzące działalność pożytku publicznego. Celem konkursu

jest wyłonienie podmiotów, które zrealizują w dobrej jakości i z najwyższą starannością



48

projekty w dziedzinie kultury i sztuki oraz poszerzą ofertę kulturalną regionu. Udział

dotacji w całkowitych kosztach zadania nie może przekroczyć 80 %.

Zgodnie z Uchwałą nr 297/16 Zarządu Województwa Małopolskiego, ramach konkursu

wspierane są zadania:

1) rozwijające kompetencje kulturowe społeczeństwa, promujące i tworzące warunki

sprzyjające rozwojowi talentów, kształtowaniu postaw obywatelskich, edukacji kulturalnej i

wychowaniu przez sztukę; kreujące programy edukacyjne w celu upowszechniania wiedzy

oraz pobudzenia zainteresowania historią regionu i jego dziedzictwem; promujące literaturę

i czytelnictwo; służące rozwojowi profesjonalnej sztuki oraz prowadzeniu działalności

kulturalnej w formach zorganizowanych programowo, a tym samym stwarzające warunki

do jak najszerszego udziału mieszkańców Małopolski w ofercie kulturalnej umożliwiającej

obcowanie z dziełami autentycznej sztuki w różnych dziedzinach;

2) chroniące niematerialne dziedzictwo kulturowe; wzmacniające tożsamość regionalną

opartą o walory autentycznego dziedzictwa; utrzymujące tożsamość lokalną i regionalną,

szczególnie poprzez wspieranie folkloru i działalności zespołów folklorystycznych,

wspierające projekty związane z wyrobem produktów tradycyjnych i promocją ginących

zawodów;

3) prezentujące dzieła sztuki i niezależne inicjatywy artystyczne, twórcze oraz obywatelskie

w obszarze kultury i sztuki, w tym działania zmierzające do wzrostu świadomości

znaczenia sztuki, do budowania i projektowania nowych, aktywnych relacji z odbiorcą,

m.in. poprzez działania wystawiennicze, warsztaty oraz rozwój talentów, wsparcie dla

unikatowych projektów kulturalnych i działań promujących projekty interdyscyplinarne;

4) zachowujące i utrwalające w formie cyfrowej zasoby dziedzictwa kulturowego,

digitalizujące dobra kultury; wspierające projekty wykorzystujące nowoczesne techniki

zapisu i wymiany informacji; promujące projekty związane ze sztukami wizualnymi;

wspierające niskonakładowe wydawnictwa i system tworzenia monitoringu, badania i

diagnozowanie życia kulturalnego w Małopolsce; w tym projekty nowatorskich działań

promocyjnych, uczestnictwa w międzyregionalnej współpracy w zakresie kultury;

5) promujące kulturę i tradycje mniejszości narodowych i grup etnicznych zamieszkujących

Małopolskę; wspierające działania zmierzające do obalania stereotypów i dążące do

budowania mostów międzykulturowych;

6) tworzące ambitne formy animacyjne na rzecz międzypokoleniowej aktywizacji

społeczności, kreujące postawy tolerancji i wzmacniania wartości płynących z

różnorodności życia, aktywizujące różne grupy wiekowe, a zwłaszcza wykorzystujące

potencjał osób starszych, oraz wspierające projekty artystyczne o wymiarze społecznym,

wychowawczym, terapeutycznym;

7) upowszechniające tradycje walk o niepodległość i suwerenność RP, a także działania na

rzecz społeczności lokalnej w obszarze kultury, a tym samym kreujące postawy

obywatelskie, wspierające projekty edukacyjne, upowszechniające wiedzę oraz pobudzające

zainteresowanie historią i dziedzictwem kulturowym regionu.

.



49

Zarząd Województwa Małopolskiego zorganizował konkurs ofert pn. Mecenat Małopolski

plus. W ramach konkursu zlecane będą w szczególności zadania polegające na:

przybliżaniu i popularyzowaniu wybitnych dzieł muzyki, teatru, tańca, kinematografii oraz

sztuk wizualnych; zachowaniu i ochronie materialnego i niematerialnego dziedzictwa

kulturowego; stwarzaniu warunków do pracy twórcom w sferze kultury i sztuki; realizacji

wartościowych projektów z zakresu świadomości kultury, sztuki oraz postaw otwartych

i kreatywnych.

W ramach konkursu przewidziano wspieranie wieloletnich, cyklicznych (realizowanych

co najmniej od 3 lat lub 3 edycji) przedsięwzięć z zakresu kultury i sztuki służących:

1) rozwojowi kompetencji kulturowych mieszkańców Małopolski poprzez edukację

kulturalną i animację kultury;

2) zachęcaniu do aktywnego i twórczego udziału w kulturze i tworzenia treści

kulturowych;

3) budowaniu partnerstw w działaniach artystycznych i twórczych, w tym partnerstw

publiczno-społecznych i społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw;

4) zwiększaniu dostępu do treści kulturowych w przestrzeni publicznej

i w cyberprzestrzeni;

5) efektywnemu wykorzystaniu kapitału kreatywnego i twórczego;

6) tworzeniu warunków wzmacniania tożsamości i znaczenia dziedzictwa

kulturowego;

7) wspieraniu wytwarzania nowych i reinterpretowania zasobów kultury oraz

upowszechniania wzorców partycypacji w kulturze poprzez działania artystyczne

o znaczeniu co najmniej regionalnym;

8) kultywowaniu postaw otwartych, innowacyjnych, kreatywnych, budowaniu więzi

międzypokoleniowych i międzynarodowego dialogu treści kultury;

9) wzmacnianiu pozycji twórców i aktywności twórczej poprzez realizację projektów

artystycznych i kulturalnych o wybitnych walorach rozwojowych i promocyjnych,

w tym poza regionem;

10) wzmacnianiu znaczenia kultury w rozwoju społecznym oraz gospodarczym regionu.

Zarząd Województwa Małopolskiego organizuje corocznie konkurs Kapliczka

dla jednostek samorządu terytorialnego z terenu województwa małopolskiego

podejmujących prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy

zabytkowych kapliczkach. Kapliczki, przy których będą wykonywane prace

konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane nie muszą figurować w rejestrze

zabytków województwa małopolskiego, ale powinny charakteryzować się wartościami

artystycznymi i historycznymi. Dotacja na prace lub roboty budowlane przy kapliczce

może finansować nakłady konieczne, obejmujące:

• osuszenie i wykonanie izolacji przeciwwilgociowej;

• stabilizację konstrukcyjną;

• odtworzenie części składowych kapliczki;

• zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji kapliczki;

• uporządkowanie i zagospodarowanie bezpośredniego otoczenia kapliczki;



50

• zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych

do wykonywania prac lub robót budowlanych przy kapliczce;

• wykonanie tabliczki pamiątkowej informującej o udzieleniu dotacji z budżetu

Województwa Małopolskiego;

• wykonanie dokumentacji powykonawczej.

Ocena merytoryczna wniosków spełniających wymogi formalne dokonywana jest przez

komisję powołaną w tym celu przez Zarząd Województwa Małopolskiego.

Przy formułowaniu opinii przez Komisję, przyjmuje się następujące kryteria oceny

wniosków:

• znaczenie kapliczki dla dziedzictwa kulturowego ze szczególnym uwzględnieniem

jego wartości historycznej, naukowej lub artystycznej

• wpis do rejestru zabytków województwa małopolskiego,

• wpis do gminnej ewidencji zabytków,

• stan zachowania i stopień zagrożenia kapliczki,

• racjonalne uzasadnienie kosztów realizacji planowanych prac lub robót

budowlanych,

• wysokość zaangażowania finansowego Wnioskodawcy,

• kontynuacja prac lub robót przy kapliczce dotowanych uprzednio z budżetu

Województwa Małopolskiego,

• posiadanie rzez jednostkę samorządu terytorialnego gminnego lub powiatowego

programu opieki nad zabytkami.



51

10. Literatura

T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982.

B. Górnisiewicz, Ze studiów nad średniowiecznymi wsiami olkuskimi i podkrakowskimi,

Teka KUiA, t. XXIII, Ossolineum 1990.

F. Kiryk (red.), Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego,Warszawa-Kraków 1978.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, przyjęta przez Radę

Ministrów 13 grudnia 2011 r., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa

2012

Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014 – 2017,

przyjęty Uchwałą Nr 125/2014 Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2014 r.

Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004-2013, Ministerstwo Kultury.

Plany Rozwoju Miejscowości: Bogucin Duży, Bydlin, Cieślin, Hucisko, Klucze, Kolbark,

Krzywopłoty, Kwaśniów Dolny, Kwaśniów Górny, Rodaki, Ryczówek, Zalesie

Golczowskie, Uchwała Nr XLV/351/10 Rady Gminy Klucze z dnia 27 stycznia

2010 r. w sprawie: zatwierdzenia Planów Odnowy Miejscowości.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Klucze, Uchwała

Nr XLIII/290/05 Rady Gminy Klucze z dnia 4 kwietnia 2005 r.

Strategia rozwoju gminy Klucze na lata 2014-2022 Uchwała nr LVII/319/2014 Rady

Gminy Klucze z dnia 30 października 2014.

Strategia rozwoju kraju 2020, Uchwała Nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012

r. (poz. 882), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, wrzesień 2012

Strategia rozwoju województwa małopolskiego na lata 2011 – 2020, Uchwała

Nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011 r

Strategia rozwoju powiatu olkuskiego na lata 2005-2015, przyjęta Uchwałą

Nr XXIX/281/2005 Rady Powiatu w Olkuszu z dnia 28.06.2005 r

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Klucze,

przyjęte uchwałą nr XX/140/2000 z dnia 23 marca 2000 r

Uzupełnienie narodowej strategii rozwoju kultury na lata 2004-2020, Ministerstwo

Kultury, Warszawa 2005.

Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2014 – 2017, Uchwała

Nr LI/822/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 maja 2014 r.

Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013 przyjęty

uchwałą Nr LIV/843/10Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 8 listopada 2010 r.


Uchwała Nr XXII/147/2016 z dnia 23 czerwca 2016...

Documents

Transcript of Uchwała Nr XXII/147/2016 z dnia 23 czerwca 2016...