Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

241

Aleksandra Zięba

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla

Polski

Zagrożenia terrorystyczne

Państwa Wspólnot Europejskich, przede wszystkim Republika Federalna

Niemiec, Francja, Włochy, Wielka Brytania oraz Hiszpania, w odróżnieniu od

Polski, dotknięte były zarówno terroryzmem wewnętrznym, jak i terroryzmem

międzynarodowym. Grupy wewnętrzne o orientacji narodowowyzwoleńczej

aktywne były jeszcze przed integracją polityczną: walcząca od 1918 roku

z brytyjskimi władzami Irlandzka Armia Republikańska (Irish Republican Army,

IRA) czy od 1959 roku z Hiszpanią i Francją organizacja pod nazwą Kraj

Basków i Wolność (Euskadi ta Askatasuna, ETA). Fenomenem była Organizacja

Tajnej Armii (Organisation de l'Armée Secrète, OAS), organizująca skrytobójcze

zamachy w latach 1961–1963 o utrzymanie francuskiej kolonii w Algierii.

Apogeum aktywności terrorystycznej przypadło na lata 70./80. XX wieku.

Neolewicowe organizacje, takie jak zachodnioniemieckie Frakcja Czerwonej

Armii (Rote Armee Fraktion, RAF) i Ruch 2. Czerwca (Bewegung 2. Juni, B2J),

włoskie Czerwone Brygady (Brigatte Rose, BR), francuska Akcja Bezpośrednia

(Action Directe, AD), belgijskie Walczące Komórki Komunistyczne (Cellulues

Communistes Combattantes, CCC), grecka Rewolucyjna Organizacja

17 Listopada (Epanastatiki Organosi 17 Noemvri, 17N) znacznie wpłynęły na

ukształtowanie się systemów antyterrorystycznych zarówno w państwach, na

terenie których działały, jak i miały wpływ na przyjęte rozwiązania europejskie1.

Realność zagrożenia terroryzmem międzynarodowym uświadomił dopiero

atak organizacji palestyńskiej Czarny Wrzesień podczas Igrzysk Olimpijskich

w Monachium we wrześniu 1972 roku. Nieudolnie przeprowadzona akcja

ofensywna, która zakończyła się śmiercią zakładników, wykazała pilną potrzebę

stworzenia specjalnych jednostek kontrterrorystycznych oraz konieczność

wymiany doświadczeń2. Z inicjatywy brytyjskiej ukształtowała się w 1975 roku

nieformalna grupa TREVI (Terrorisme, Radicalisme, Extrémisme et Violence

Internationale), funkcjonująca aż do wejścia w życie Traktatu z Maastricht

1 Zob. szerzej: S.Z. BUKOWSKI: Terroryzm europejski: geneza i współczesne zagrożenia. Słupsk

2010, s. 30-78; B.DE GRAAF: Evaluating Counterterrorism Performance: a Comparative Study.

New York 2011. 2 Echa wydarzeń w Monachium miały swoje konsekwencje również w Polsce. 1 sierpnia 1981 r.

w kawiarni hotelu Victoria w Warszawie postrzelono – aż siedmiokrotnie – lidera Czarnego

Września, współautora planu zamachu podczas olimpiady – Muhammada ‘Awdę (alias Abu

Dawud). Przypuszcza się, że zamach na ‘Awdę był częścią izraelskiej operacji odwetowej „Gniew

Boży” (Mivtzah Zaam Ha'el). Zob. szerzej: S. REEVE: One Day in September: The Full Story of the

1972 Munich Olympics Massacre and the Israeli Revenge Operation “Wrath of God”. New York

2001.

Aleksandra Zięba

242

(1 listopada 1993 roku), która umożliwiła współpracę pierwszych oficerów

łącznikowych państw Wspólnoty. Cztery lata później powołano

ogólnoeuropejską Policyjną Grupę Roboczą do Walki z Terroryzmem (The

Police Working Group on Terrorism, PWGOT). W 1993 roku utworzono przy

Radzie UE Grupę Roboczą ds. Terroryzmu (Terrorism Working Party, TWP).

mającą charakter doradczy, a nie operacyjny. Podobnie jak istniejąca od

1986 roku Grupa Robocza ds. Zwalczania Terroryzmu (Counter Terrorism

Working Group, COTER). TWP zajmuje się aspektami terroryzmu

wewnętrznego, zaś COTER zewnętrznymi3.

Analizując raporty Europejskiego Urzędu Policji (Europolu) z ostatnich

lat, można zauważyć, że w grupie państw najbardziej narażonych na ataki

terrorystyczne nadal pozostają: Hiszpania, Francja i Wielka Brytania (zob. tab.

1). Jednak wedle raportu australijskiego Institute for Economics and Peace (IEP)

Global Terrorism Index 2014, w którym poddano analizie 162 państwa pod

kątem zagrożeń terroryzmem międzynarodowym, z państw Unii Europejskiej

najbardziej zagrożone w 2013 roku były Wielka Brytania (27. miejsce

w rankingu) oraz Grecja (29.). Zaś autorzy dokumentu średnie zagrożenie

wytypowali dla Francji – na 56. miejscu, Hiszpanii – 69. oraz niskie dla Niemiec

– 83. miejsce w rankingu4. Podobnie jak w raporcie Europolu, nie zawarto

wszystkich form i metod ataków, w tym cyberterroryzmu i porwań.

W statystykach Europolu uwzględniono ataki przeprowadzone oraz te

incydenty, którym udało się zapobiec lub się nie udały, np. z powodu

przedwczesnej detonacji, koncentrując się na terroryzmie wewnętrznym.

Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że na czele państw najbardziej

zagrożonych terroryzmem znajdują się: Francja z liczbą 1160 ataków w latach

2006-2013 i Hiszpania, w której miały miejsce 1082 ataki terrorystyczne. Na

2684 incydentów zarejestrowanych w Europie w tym okresie prawie

85% przypada na te dwa kraje. W głównej mierze były to ataki dokonywane

przez ugrupowania narodowowyzwoleńcze i separatystyczne (zob. tab. 2).

W latach 2006-2009 ponad 90% ataków było przeprowadzonych również przez

organizacje przypisane do tej kategorii, głównie ETA i Frontu Narodowego

Wyzwolenia Korsyki (Fronte di Liberazione Naziunale di a Corsica, FLNC).

W pierwszej połowie roku 2013 roku uaktywnił się na terenie Francji również

Narodowy Front Wyzwolenia Prowansji (Front de Libération Nationale

de Provence, FLNP). Wraz z zaprzestaniem kampanii militarnej przez ETA, od

jesieni 2011 roku, spadła też liczba ataków terrorystycznych odnotowanych

w Hiszpanii i we Francji. Stale utrzymuje się aktywność międzynarodowej

organizacji – Partii Pracujących Kurdystanu (Partiya Karkerên Kurdistan,

PKK/KONGRA GEL), głównie w Niemczech. Na przykład w 2007 roku jej

członkowie dokonali kilkunastu akcji terrorystycznych na terytorium RFN5.

3 L. WOJNICZ:, Polityka Unii Europejskiej wobec terroryzmu. Toruń 2011, s. 142-150. 4 IEP: Global Terrorism Index 2014: Measuring and Understanding the Impact of Terrorism.

Sydney/New York/Oxford 2014, s. 8, www.visionofhumanity.org/sites/default/files/Global

%20Terrorism%20Index%20Report%202014_0.pdf. Dostęp: 20.11.2014. 5 Zob. BUNDESMINISTERIUM DES INNERN: Verfassungsschutzbericht 2007. Berlin 2008, s. 220-231.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

243

Na drugim miejscu po organizacjach narodowowyzwoleńczych

i separatystycznych znajdują się ugrupowania anarchistyczno-rewolucyjne, jak

hiszpańskie Antyfaszystowskie Grupy Oporu Pierwszego Października (Grupos

de Resistencia Antifascista Primero de Octubre, GRAPO) i aktywne od 2008

roku greckie Konspiracyjne Komórki Ognia (Synomosía Pyrínon Tis Fotiás,

SPF).

Tab. 1. Ataki terrorystyczne w państwach Unii Europejskiej w latach 2006-2013

Państwo 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Austria 1 1 6 6 2 0 0 0

Belgia 1 0 0 0 0 0 2 0

Bułgaria* - 0 0 0 0 0 2 0

Chorwacja** - - - - - - - 0

Cypr 0 0 0 0 0 0 0 0

Republika

Czeska

0 0 0 0 1 0 0 0

Dania 0 1 0 0 2 4 0 0

Estonia 0 0 0 0 0 0 0 0

Francja 294 267 147 95 84 85 125 63

Grecja 25 2 14 15 21 6 1 14

Hiszpania 145 279 263 171 90 47 54 33

Holandia 0 0 0 0 0 0 0 0

Irlandia 1 0 2 0 0 0 0 0

Litwa 0 0 0 0 0 0 0 0

Luksemburg 0 0 0 0 0 0 0 0

Łotwa 0 0 0 0 0 0 0 0

Malta 0 0 0 0 0 0 0 0

Niemcy 13 20 0 0 0 1 0 0

Polska 1 0 0 0 0 0 0 0

Portugalia 1 2 0 0 0 0 0 0

Rumunia* - 0 0 0 0 0 0 0

Słowacja 0 0 0 0 0 0 0 0

Słowenia 0 0 0 0 0 0 0 0

Szwecja 0 0 0 0 1 0 0 0

Węgry 0 0 0 4 0 0 0 0

Wielka

Brytania

5 2 74 0 40 26 24 35

Włochy 11 9 9 3 8 5 11 7

Łącznie 498 583 515 294 249 174 219 152

*Bułgaria i Rumunia zostały członkami UE 1 stycznia 2007 roku.

**Chorwacja jest państwem członkowskim od 1 lipca 2013 roku.

Kolorem ciemnoszarym zaznaczono w tabeli największą liczbę incydentów w danym roku.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Europejskiego Urzędu Policji „TE-SAT EU”:

Terrorism Situation and Trend Report 2007-2014, www.europol.europa.eu. Dostęp: 30.08.2014.

Aleksandra Zięba

244

Tab. 2. Liczba ataków terrorystycznych na terenie Unii Europejskiej w latach 2006-2013

z uwzględnieniem motywacji sprawców

Rok Separa-

tystyczne

Lewi-

cowe

Prawi-

cowe

Islam-

skie*

Jednej

Sprawy

Nie

sprecy-

zowane

Suma

2006 424 55 1 1 0 17 498

2007 532 21 1 4 1 24 583

2008 397 28 0 0 5 11 515

2009 237 40 4 1 2 10 294

2010 160 45 0 3 1 40 249

2011 110 27 1 0 0 26 174

2012 167 18 2 6 0 26 219

2013 84 24 - - - 44 152

Łącznie 2111 258 9 15 9 198 2684

*W raportach Europolu za lata 2007-2010 figuruje wyróżnienie: terroryzm islamski, rozumiany,

jako motywowany w całości lub w części przez błędną interpretację islamu. Akty przemocy

popełniane przez członków danych ugrupowań lub indywidualne osoby są aktami sakramentalnymi

lub aktami samoofiarowania się. W 2012 roku zmieniono nazwę na terroryzm motywowany

religijnie jako bardziej poprawny politycznie. Umieszczono w tym typie terroryzmu przede

wszystkim organizacje i osoby powiązane z islamskim nurtem terrorystycznym, w tym siecią

Al-Qa’ida.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Europolu „TE-SAT EU”: Terrorism Situation

and Trend Report z lat 2007-2014, www.europol.europa.eu. Dostęp: 30.08.2014.

Uwzględnione ataki organizacji prawicowych powiązane były przede

wszystkim z ideologią narodowego socjalizmu i działalnością organizacji

neofaszystowskich, takich jak Krew i Honor (Blood & Honor, BH),

Hammerskins, White Power, mające liczne stowarzyszenia w Europie.

Zaznaczony w tabeli nr 1 incydent w 2006 roku w Polsce miał związek

z rozpowszechnianiem treści powiązanych z ideologią BH. Serwer znajdował się

w USA, jednak strona internetowa aktualizowana była w Polsce. W ramach

kooperacji Policji z Federalnym Biurem Śledczym (Federal Bureau

of Investigation, FBI) zatrzymano trzech polskich obywateli6.

Do terroryzmu jednej sprawy w statystkach zaliczani są np. aktywiści

organizacji środowiskowych, jak Front Wyzwolenia Zwierząt (Animal Liberation

Front, ALF), Powstrzymać Okrucieństwo wobec Zwierząt w Huntington (Stop

Huntingdon Animal Cruelty, SHAC).

Stosowana przez Europol typologia terroryzmu wedle kryterium

motywacji sprawcy/organizacji zaczerpnięta została z prac Bruce’a Hoffmana

(Inside Terrorism, 2006), Paula Wilkinsona (Terrorism versus democracy, 2001)

i Marthy Crenshaw (Terrorism in Context, 2003)7. W kontekście różnorodności

terroryzmu i celów poszczególnych organizacji oraz środków i metod, jakimi

posługują się terroryści, typologia ta jest zbyt ogólna i nie przedstawia jasnego

rozgraniczenia między terroryzmem egzogenicznym i endogenicznym oraz

6 EUROPOL: “Te-Sat 2007“: EU-Terrorism Situation and Trend Report. Haga 2007, s. 35,

www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/tesat2007_1.pdf. Dostęp: 3.08.2014. 7 EUROPOL: “Te-Sat 2008”: EU-Terrorism Situation and Trend Report. Haga 2008, s. 8,

www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/tesat2008_1.pdf. Dostęp: 2.08.2014.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

245

różnego oblicza terroryzmu w Europie, w tym problemu terroryzmu rodzimego

(homegrown terrorism), czyli podejmowania działań terrorystycznych

inspirowanych radykalnym islamem przez osoby urodzone i wychowane głównie

na terenie państw zachodnich8. Innym przykładem mogą być ataki cybernetyczne

w Estonii wiosną 2007 roku (27 kwietnia – 11 maja), nieuwzględnione

w statystykach, które jednak spełniają kryteria znamion czynu przestępczego

o charakterze terrorystycznym poprzez element zastraszenia i wywołania

poważnych zakłóceń w funkcjonowaniu państwa. Jeśli ideologia jest podstawą

rozróżnienia, to co z alterglobalistami – terroryzm jednej sprawy czy lewicowy?

Dlaczego skrajny ekologizm nie jest umieszczany w kategorii: „lewicowy”,

a „tylko jednej sprawy”? Czy można organizacje millenarystyczne

(absolutystyczne), takie jak np. założona w 1988 roku w USA – Rahmthańska

Szkoła Oświecenia (Rahmtha’s School of Enlightenment, RSE), działająca

prężnie w Europie, przede wszystkim we Francji, łączyć z terroryzmem

religijnym, czy jednak uznać je za sekty religijne i nie umieszczać

w statystykach? Czy w typie prawicowym będą organizacje działające

np. w państwach nordyckich, odwołujące się do rasizmu, nazizmu w połączeniu

z symboliką religijną (chrześcijańskie symbole, pogańskie wierzenia)9? Czy

mieszcząca się w tych ugrupowaniach „krucjata” Andresa Behringa Breivika,

mająca apogeum 22 lipca 2011 roku w Oslo i na wyspie Utøya, powinna zostać

uznana za terroryzm religijny? Czy ochrona życia, przybierająca formy przemocy

politycznej, poparta narracją religijną (terroryzm antyaborcyjny), jest

terroryzmem jednej sprawy czy terroryzmem religijnym? Organizacje pro life

występują przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii, ale

sympatyków pozyskują również w Europie, szczególnie w Wielkiej Brytanii10

.

Mimo że wedle raportu Te-Sat w roku 2013 trudno było przypisać

jakikolwiek incydent terrorystyczny na terenie UE do terroryzmu

motywowanego religijnie, to jednak wiele organizacji terrorystycznych – w tym

salafickie – traktuje Niemcy, Hiszpanię, Francję, Wielką Brytanię, Danię czy

Holandię przede wszystkim jako bazę dla rewitalizacji, rekrutacji, szkoleń (nowe

technologie) oraz pozyskiwania środków finansowych na działalność. Większe

kraje europejskie, zróżnicowane pod względem narodowościowym, ze względu

chociażby na atrakcyjność rynku pracy i dużą liczbę imigrantów, są idealnym

miejscem do przygotowania ataku. Przykładowo na ogólną liczbę ludności we

Francji, szacowaną w roku 2013 na 65,8 mln, 4 mln stanowili cudzoziemcy, przy

gwałtownym wzroście ludności napływowej z Maroka oraz Algierii. Podobnie

w Hiszpanii liczba imigrantów stanowiła w 2013 roku 5 mln, tyle samo

w Wielkiej Brytanii. Łączna liczba osób niebędących obywatelami kraju

zamieszkania, przebywających na terytorium państw członkowskich UE,

wynosiła 20,3 mln osób. Najwięcej cudzoziemców zamieszkałych w UE

8 Zob. szerzej: M. ADAMCZUK: Rodzimy terroryzm jako zjawisko zagrażające bezpieczeństwu

w Europie. „Bezpieczeństwo Narodowe”, 2011, nr 17, s. 61-80. 9 K. IZAK: Zagrożenie terroryzmem i ekstremizmem w Europie na podstawie wybranych

przykładów. Teraźniejszość, prognoza ewolucji i kierunki rozwoju. „Przegląd Bezpieczeństwa

Wewnętrznego”, 2011, nr 5, s. 141-144. 10 Zob. szerzej: E. POSŁUSZNA: Single-issue Terrorism: Special Interest. Warszawa 2013.

Aleksandra Zięba

246

przebywało w Niemczech (7,69 mln osób), w Polsce zaś niewiele ponad 58 tys.11

Wedle raportu Europejskiego Urzędu Policji zatrzymano w krajach Unii

Europejskiej 216 osób podejrzanych o działalność w ugrupowaniach

terrorystycznych motywowanych religijnie (w 2012 roku 179, zaś w 2010 roku

było to zaledwie 110), z tego 143 osoby zatrzymane zostały przez francuskie

organa ścigania; aresztowano zaś 535 osób (o dwie mniej w stosunku do roku

poprzedniego). Najwięcej osób podejrzanych o terroryzm w ogóle zatrzymano

we Francji (225 osoby), prawie połowa z nich była powiązana z ruchami

islamskimi, na drugim miejscu znalazła się Hiszpania – 90 osób, na trzecim

Wielka Brytania – 7712

.

Błędy polityki wobec imigrantów warunkują niepowodzenie integracji

muzułmanów ze społeczeństwami krajów europejskich, w których zamieszkują.

Przejawia się to przede wszystkim w segregacji kulturowej, wyznaniowej

i najczęściej geograficznej danych mniejszości (dzielnice zamieszkałe wyłącznie

przez mniejszości). Istotne jest, że poczucie przynależności członka ugrupowania

islamskiego nawiązuje do szerszej idei: ojczyzny, globalnej społeczności

muzułmańskiej (ummy), kwestii palestyńskiej, w konflikcie do kultury

europejskiej/zachodniej. Ten konflikt będzie podstawą narracji, indoktrynacji

i umacniania motywacji, powiązanej z czynnikami indywidualnymi, czyli

podatnością osoby na fascynację przemocą13

. Również zagrożenie ze strony

pojedynczych jednostek, mieszkających na terenie UE, mających kontakt

z radykalną propagandą (chociażby przez Internet lub szkoły przykoraniczne,

centra kultury) jest realne. Problemem od 2011 roku stają się ochotnicy z państw

europejskich udający się do Syrii i Iraku w celu przyłączenia do Państwa

Islamskiego w Iraku i Wielkiej Syrii (ad-Dawla al-Islamijja fi al-’Iraq wa Asz-

Szam, ISIS). Minister spraw wewnętrznych Bernard Cazeneuve potwierdził

w połowie września 2014 roku, że około 930 obywateli Francji przyłączyło się

do „dżihadu” w tym regionie14

. Odnotowano również udział osób z Irlandii,

Austrii, Holandii, Danii, jednostkowe przypadki z Hiszpanii, Luksemburga,

Włoch ale również masowe dołączanie się do ISIS w 2014 roku obywateli Belgii

– ponad 300 osób, Szwecji – 400 i największą liczbę z Wielkiej Brytanii,

szacowaną na 600-2000 osób15

.

W reakcji na radykalizację postaw i zachowań prowadzących do

aktywnego udziału w terroryzmie, brytyjski premier David Cameron

zaproponował zaostrzenie przepisów antyterrorystycznych. Między innymi

11 Statystyki dotyczące migracji i populacji zob. EUROSTAT, www.epp.eurostat.

ec.europa.eu/portal/page/portal/population/data/main_tables. Dostęp: 1.08.2014. 12 EUROPOL:”Te-Sat 2014“: EU – Terrorism Situation and Trend Report. Haga 2014, s. 47,

www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/europol_tsat14_web_1.pdf. Dostęp:

3.08.2014. 13 Zob. M. SIRSELOUDI: Understanding Radicalization in Europe: Clusters and Narratives.

W: Counterterrorism in Diverse Community. Red. S. EKICI. Amsterdam (et al.) 2011, s. 9-15. Zob.

szerzej: A. RUSINEK: Nurt radykalny wśród społeczności muzułmańskich w wybranych państwach

Unii Europejskiej. Warszawa 2012. 14 Zob. France says 930 citizens or residents involved in jihad. „France24”(on-line), 14.09.2014. 15 Foreign Fighters in Iraq and Syria: Where do They Came From?. „Radio Free Europe” (on-

line), 21.11.2014.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

247

pojawił się postulat tymczasowego unieważnienia paszportów dla obywateli

Wielkiej Brytanii, którzy przyłączyli się do ISIS. Spotkało się to z ostrą krytyką

liberalnej sceny politycznej16

. Jednak dotychczasowe rozwiązania walki

z radykalizacją nie sprawdziły się. Na przykład kluczowym elementem ochrony

przed terroryzmem17

była do tej pory agencja „Channel”. Głównym jej celem jest

ochrona osób narażonych na wpływy brutalnego ekstremizmu i terroryzmu.

Wykorzystano istniejącą współpracę między władzami lokalnymi, partnerami

ustawowymi (przede wszystkim z sektora oświaty i zdrowia) oraz policji

i lokalnej społeczności, aby zidentyfikować osoby podatne na ryzyko

wciągnięcia do terroryzmu. Ocenie podlega też charakter podatności i zakres

ryzyka. W konkretnych przypadkach opracowywane są plany wsparcia dla

wytypowanych osób (zarówno dzieci, jak i dorosłych). Ta wczesna interwencja

w formie doradztwa może przyczynić się do zniwelowania szansy młodego

muzułmanina na stanie się terrorystą18

. W ramach projektu między kwietniem

2007 roku a marcem 2014 roku obserwacji poddano 3 934 osób, z których

najwięcej w ciągu ostatniej fazy realizacji projektu. Prawie 1 450 osób (37%)

z nich, w momencie kierowania przez instytucje współpracujące, nie ukończyło

18 roku życia. W okresie od kwietnia 2012 roku i do końca marca 2014 roku

wśród nadesłanych rekomendacji, które zostały zarejestrowane, 56% stanowili

muzułmanie19

.

Inną strategię przyjęła Francja. W 2012 roku rząd francuski ogłosił plan

mający na celu przejęcie kontroli przez siły policyjne nad tzw. strefami bez

wstępu (dzielnicami zamieszkałymi przez imigrantów, niedostępnymi dla

niemuzułmanów), w których odnotowano najwyższe wskaźniki przestępczości,

związane przede wszystkim z handlem narkotykami, czarnym rynkiem

i terroryzmem. Francuskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Ministère

de l'Intérieur), wydzielając w lipcu 2012 roku Priorytetowe Strefy

Bezpieczeństwa (Zones de Sécurité Prioritaires) w okolicach Paryża, Marsylii,

Strasburga, Lille i Amiens, miało na celu zapobieżenie falom protestów, które

zdarzyły się w 2005 roku w paryskiej dzielnicy Seine-Saint-Denis (36 z 40

okręgów administracyjnych – komun – tej dzielnicy znajduje się na liście „stref

16“Anti-Terror” Law Would Stop British Jihadist from Coming Home for Two Years, Says David

Cameron. „Independent” (on-line), 13.11.2014. 17 Strategia Antyterrorystyczna Wielkiej Brytanii (The United Kindom’s Strategy for Countering

Terrorism, CONTEST) z lipca 2011 roku wymienia 4 elementy zwalczania terroryzmu, tzw. „4 P”

od pierwszych liter nazw poszczególnych poziomów: pursue – ściganie terrorystów i osób

wspierających wszelką działalność terrorystyczną i ich karanie, prevent – zapobieganie procesom

stawania się terrorystą, zwalczanie źródeł; protect – ochrona obywateli, interesów państwa,

infrastruktury krytycznej oraz granic państwa oraz prepare – przygotowanie na konsekwencje

potencjalnych ataków terrorystycznych, budowanie szybkiej zdolności reagowania kryzysowego

i likwidowanie skutków ataków. Zob. tekst dokumentu: www.gov.uk/government/uploads/system/

uploads/attachment_data/file/97995/strategy-contest.pdf. Dostęp: 11.08.2014. 18 HOME OFFICE: Channel: Protecting Vulnerable People from Being Drawn into Terrorism:

A Guide for Local Partnership. London, 23 October 2012, www.gov.uk/government/

uploads/system/uploads/attachment_data/file/118194/channel-guidance.pdf. Dostęp: 3.08.2014. 19 Dane dostępne na stronie internetowej Stowarzyszenia Komendantów Policji (Association

of Chief Police Officers, ACPO), www.acpo.police.uk/ACPOBusinessAreas/PREVENT/

Channel.aspx. Dostęp: 11.08.2014.

Aleksandra Zięba

248

bez wstępu”) oraz w innych miastach (Rennes, Rouen, Lille, Tuluza i Lyon)20

.

Polityka antyterrorystyczna Francji w obszarze zapobiegania w ostatnich latach

jest bardziej „agresywna” od brytyjskiej. Doświadczenia z lat 90. XX wieku

związane z aktywnością Islamskiej Grupy Zbrojnej (Groupe Islamique Armé,

GIA), klęska „indywidualistycznej” polityki integracyjnej oraz wzrost

przestępczości w podmiejskich muzułmańskich enklawach (banlieues) powodują

zaostrzenie kampanii walki z radykalną przemocą polityczną na poziomie

operacyjnym i taktycznym21

.

Szczególna pozycja Hiszpanii w statystykach wiąże się również

z problemem finansowania terroryzmu. Hiszpania uznana jest za główną bazę

przerzutową narkotyków (kokainy z Ameryki Łacińskiej oraz haszyszu z Afryki

Północnej) na rynek europejski. Zyski płynące z narkobiznesu mogą

współfinansować terroryzm, w tym islamski oraz narodowowyzwoleńczy. Na

54 odnotowane ataki w roku 2012 na terenie Hiszpanii, 46 przypisano

organizacjom etniczno-narodowym i separatystycznym, 7 lewicowym,

a zatrzymano tylko 8 osób powiązanych z terroryzmem islamskim (rok później

już 20)22

. Według bazy danych National Consortium for the Study of Terrorism

and Responses to Terrorism (START) Uniwersytetu Maryland – Global

Terrorism Database (GTD)23

na terenie Hiszpanii jest obecnie aktywnych

14 organizacji, w tym o charakterze międzynarodowym: Klątwa i Wygnanie

(Takfir wal-Hidżra), Marokańska Islamska Grupa Walcząca (franc. Groupe

Islamique Combattant Marocain, GICM), Brygady Abu Hafsa Al-Masriego,

które przyznały się do dokonania zamachów w Madrycie w roku 2004 oraz

w Londynie w 2005 roku. W ciągu ostatnich lat największą aktywność

odnotowały:

GRAPO24

, których początki działalności sięgają połowy lat 70. XX w.

Sześciu członków komunistycznej GRAPO zostało aresztowanych przez

Guardia Civil w 2007 roku. Datę tę uznaje się za rozbicie tej formacji.

ugrupowania separatystyczne: baskijska ETA, nieaktywne od lat 90.

XX w. – katalońska Wolny Kraj (Terra Lliure, TLL) i Ruch na Rzecz

Samostanowienia i Niepodległości Archipelagu Wysp Kanaryjskich

(El Movimiento por la Autodeterminación e Independencia

del Archipiélago Canario, MP AIAC), walczący o utworzenie państwa

20 Zob. MINISTERE DE L’INTERNIUER: Zones de Sécurité Prioritaires, www.interieur.gouv.fr/ZSP.

Dostęp: 1.08.2014. 21 Zob. szerzej: W.J. FISCHER: Militant Islamist Terrorism in Europe: are France and the United

Kindom Legally Preapared for the Challange? „Washington University Global Studies Law

Review”, 2007, vol. 6, nr 2, s. 255-280. 22 EUROPOL: “Te-Sat 2013” EU-Terrorism Situation and Trend Report. Haga 2013, s. 19, 27 i 32,

www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/europol_te-sat2013_lr_0.pdf. Dostęp:

1.08.2014. 23 Warto zaznaczyć, że system START (www.start.umd.edu) jest bezpośrednio powiązany

z Departamentem Bezpieczeństwa Wewnętrznego USA (Department of Homeland Security), więc

nie stanowi obiektywnego źródła. 24 Organizacja ta obok ETA została uznana przez Unię Europejską za terrorystyczną w załączniku

do Wspólnego stanowiska Rady 2001/931/WPiZB z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie

szczególnych środków w celu zwalczania terroryzmu. Dz.U. UE L 344/90-96 z dn. 28.12.2001.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

249

Berberów zamieszkujących Wyspy Kanaryjskie, oraz najbardziej

aktywny w latach 2010-2011 Galicyjski Ruch Oporu (Resistência

Galega, RG).

We wrześniu 2010 roku ETA ogłosiła bezterminowe zawieszenie broni,

nie rezygnując jednak z dążeń do niepodległości kraju Basków, zaś rok później,

w październiku, zadeklarowała definitywne zakończenie stosowania działań

zbrojnych. Jak dotychczas (sierpień 2014 roku) nie odnotowano żadnych ataków

przeprowadzonych przez działaczy ETA. Organizacja nie zaprzestała jednak

istnienia, w dalszym ciągu rekrutuje nowych członków (szczególnie

w młodzieżowej przybudówce – Segi) oraz prowadzi działalność rozpoznawczą

i logistyczną. Obecnie nie figuruje na liście organizacji terrorystycznych Unii

Europejskiej.

Zgodnie ze Strategią bezpieczeństwa Hiszpanii z 31 maja 2013 roku25

,

która uznaje terroryzm za jedno z głównych zagrożeń i wyzwań dla

bezpieczeństwa państwa, zobowiązano rząd do corocznego składania przed

parlamentem Raportu Bezpieczeństwa. Oprócz aktualnej oceny zagrożenia,

planów reagowania w raporcie umieszczane są potencjalne scenariusze

interwencji oraz działania mające zabezpieczyć duże metropolie i niwelujące

napięcia na tle ekonomicznym, mogące przyczynić się do radykalizacji postaw

i zachowań. Oczywiście kwestie związane ze współpracą międzynarodową

w wymiarze multilateralnym i bilateralnym, w tym jednostek

kontrterrorystycznych, również są uwzględniane w raportach. Głównym

zamierzeniem Strategii jest utrzymanie i rozwijanie zdolności do zapobiegania

oraz zwalczania zagrożeń26

.

Istotną rolę w typowaniu zagrożeń terrorystycznych o podłożu

ideologicznym (eurosceptycyzm) i religijnym (dżihadyzm) odgrywa Belgia, ze

względu na to, że jest państwem, na którego terenie znajdują się siedziby

najważniejszych organów Unii Europejskiej oraz innych organizacji

międzynarodowych, w tym Główna Kwatera NATO. Podobnie jak w Wielkiej

Brytanii, odnotowano przypadki uczestnictwa obywateli belgijskich

w szkoleniach militarnych w Afganistanie i Pakistanie oraz obecnie w Iraku

i Syrii. Istotną rolę pośrednika w nawiązywaniu kontaktu z salafickimi

ugrupowaniami terrorystycznymi odgrywało Belgijskie Centrum Muzułmańskie

(Centre Islamique Belge, CIB) w Molenbeek (gmina Brukseli)27

.

Zamachy terrorystyczne z 11 września 2001 roku na World Trade Center

i Pentagon dotknęły Unię Europejską w szczególny sposób, przede wszystkim

RFN. Trzech z czterech pilotów zamachowców żyło i studiowało w Niemczech,

w tym lider ataku Mohammed Atta („komórka hamburska”). Znamienne jest, że

przed samym zamachem władzom udało się wykryć komórki islamistów

i zapobiec potencjalnym atakom na terytorium Niemiec. W taki sposób

uniemożliwiono przeprowadzenie zamachów przez „komórkę frankfurcką”, która

25 MINISTERO DE DEFENSA: Estrategia Nacional de Seguridad 2013, Madryt 2013, www.segurida

dparatodos.es/2013/05/estrategia-de-seguridad-nacional-2013.html. Dostęp: 2.08.2014. 26 Zob. S. KAMIEŃSKI: Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Hiszpanii. Notka Analityczna BBN.

Warszawa 1.10.2013, www.bbn.gov.pl. Dostęp: 2.08.2014. 27 A. RUSINEK: op. cit., s. 192.

Aleksandra Zięba

250

planowała ich dokonanie podczas dni świątecznych w Strasburgu. W grudniu

2001 roku federalny minister spraw wewnętrznych zdelegalizował działalność

innych radykalnych ugrupowań islamskich, w tym Związku Islamskich

Stowarzyszeń i Gmin Kolonia (Kalifatstaat ICCB), którego liderem był Metin

Kaplan (zwany „Kalifem z Kolonii”). Pod koniec lipca 2002 roku

zdelegalizowano stowarzyszenie Al-Aqsa, również powiązane z Kaplanem.

Kaplana wydalono z Niemiec do Turcji 12 października 2004 roku28

. Warto

zaznaczyć, że już 22 listopada 1993 roku zdelegalizowane zostały działające na

terytorium RFN organizacje powiązane z problemem kurdyjskim, m.in.: Partia

Pracujących Kurdystanu (Arbeiterpartei Kurdistan, APK), Narodowy Front

Wyzwolenia Kurdystanu (Nationale Befreiungsfront Kurdistans, NBK),

stowarzyszenie Kurdistan-Komitee. Niemniej w dalszym ciągu w Niemczech

istnieją liczne stowarzyszenia promujące problem kurdyjski i powiązane

z terroryzmem. Warto wspomnieć też o tureckiej Wizji Narodowej (Millî Görüş)

działającej prężnie w Niemczech i w Holandii, oskarżanej o powiązania

z ugrupowaniami islamskimi, w tym Hamasem i Al-Qa’idą29

.

Według danych służb niemieckich na terenie Niemiec w 2001 roku

przebywało prawie 31 950 członków radykalnych organizacji islamistów, w tym

3 000–4 000 zbrojnych muzułmanów, gotowych do użycia siły30

. Opublikowany

18 czerwca 2014 roku doroczny raport Federalnego Urzędu Ochrony Konstytucji

(Bundesamt für Verfassungsschutz, BfV) za najgroźniejsze zagrożenie dla

bezpieczeństwa RFN uznaje radykalne organizacje islamskie, szacując ich liczbę

na terenie Niemiec na 30, zaś liczbę ich członków w 2013 roku na terenie

Niemiec na 43 190 (liczbę ekstremistów lewicowych oszacowano na 27 700,

a prawicowych – na 21 700). Jednak brakuje danych dotyczących

sympatyzowania z organizacjami czy członkostwa w organizacjach takich, jak:

komórki Al-Qa’idy, islamsko-kurdyjska sieć Ansar al-Islam, Islamski Ruchu

Uzbekistanu (Islamic Movement of Usbekistan, IMU) lub Islamskie Centrum

Hamburg (Islamisches Zentrum Hamburg, IZH )31

. W 2013 roku

zdelegalizowano w Niemczech trzy organizacje: Dawa FFM, an-Nusrah, Dawa

Team Islamische Audio, które były powiązane z islamskim terroryzmem32

.

W austriackim dorocznym raporcie Federalnego Urząd Ochrony

Konstytucji i Zwalczania Terroryzmu (Bundesamt für Verfassungsschutz und

Terrorismusbekämpfung, BVT) zawarto informacje dotyczące czynów

zabronionych. W 2013 roku czynów dokonanych przez ekstremistów

lewicowych było 182, przez prawicowych – 574, zaś popełnionych przez

28 Zob. szerzej: M. SIRSELOUDI: The Meaning of Religion and Identity for Violent Radicalization of

the Turkish Diaspora in Germany. „Terrorism and Political Violence”, 2013, Vol. 24, Nr 5,

s. 807–824. 29 Zob. BUNDESMINISTERIUM DES INNERN: Verfassungsschutzbericht 2012. Berlin 2013, s. 30–32,

www.verfassungsschutz.de. Dostęp: 1.07.2014. 30 BUNDESMINISTERIUM DES INNERN: Verfassungsschutzbericht 2001. Berlin 2002, s. 196-197,

www.bmi.bund.de. Dostęp: 1.07.2014. 31 BUNDESMINISTERIUM DES INNERN, Verfassungsschutz Bericht 2013. Berlin 2014, s. 70, 140 i 206,

www.verfassungsschutz.de. Dostęp: 2.08.2014. 32 Ibidem, s. 34. Por. A. ZIĘBA: Niemcy i Polska wobec problemu terroryzmu: analiza

porównawcza. „Studia Politologiczne”, 2014, vol. 34, s. 128-129.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

251

obrońców praw zwierząt – 14 (głównie niszczenie mienia i wtargnięcia do

budynków). W raporcie poświęcono dużo uwagi terroryzmowi islamskiemu,

analizując sytuację międzynarodową z uwypukleniem Arabskiej Wiosny,

z apogeum – wojną domową w Syrii, niemniej nie upubliczniono statystyk

dotyczących osób podejrzanych w Austrii33

.

Innym czynnikiem wpływającym na wzrost zagrożeń terrorystycznych jest

sojusz Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec oraz Hiszpanii z USA. Przypadek

francuski jest szczególny. Interwencja w Mali (od 11 stycznia 2013 roku)

dodatkowo stworzyła zagrożenie dla bezpieczeństwa Francji i jej obywateli34

.

Operacja Serwal przy wsparciu logistycznym innych państw unijnych – RFN,

Wielkiej Brytanii, Hiszpanii – oraz USA i żołnierzy w ramach działań

Organizacji Narodów Zjednoczonych i Unii Europejskiej (MINUSMA, EUTM

Mali), może wywołać podobną reakcję odśrodkową, jak w przypadku Iraku.

* * *

Od czasu zamachów w Madrycie 11 marca 2004 roku i Londynie 7 lipca

2005 roku na terenie Unii Europejskiej nie było większych zamachów

terrorystycznych. Nie oznacza to jednak, że zintegrowana Europa nie uwolniła

się od zjawiska terroryzmu. Atak w Madrycie – ze względu na jego

konsekwencje – jest przypadkiem szczególnym. W wyniku symultanicznych

eksplozji w czterech pociągach w czasie porannego szczytu komunikacyjnego

śmierć poniosło 191 osób, w tym 4 Polaków, a 1 876 zostało rannych.

Sprawcami zamachu okazało się 3 Marokańczyków i 2 Hindusów powiązanych

z marokańskim ugrupowaniem Salafija Dżihadia. Grupa była ugrupowaniem

stowarzyszonym razem z Brygadami Abu Hafs Al-Masirego z ówczesną

Marokańską Grupą Walki i Męczeństwa, obecnie: Al-Qa’ida w Islamskim

Maghrebie (Tanzim al-Qa'ida fi Bilad al-Maghrib al-Islami, AQIM). Wydarzenia

te zaważyły na wyniku wyborów parlamentarnych przeprowadzonych 14 marca

i zdyskredytowały rządzącą Partię Ludową (Partido Popular, PP) José Marii

Anzara. Konkurent do władzy, Socjalistyczna Partia Robotnicza (Partido

Socialista Obrero Español, PSOE) José Luisa Rodrígueza Zapatero, której

jednym z głównych postulatów było wycofanie wojsk hiszpańskich z Iraku,

wygrał wybory, przewagą niecałych 5% głosów (42,59%) i poniekąd spełnił

żądania terrorystów35

.

33 BUNDESMINISTERIUM FÜR INNERES, BUNDESAMT FÜR VERFASSUNGSSCHUTZ UND

TERRORISMUSBEKÄMPFUNG: Verfassungsschutz Bericht 2014. Wiedeń 2014, www.bmi.gv.at/cms/

BMI_Verfassungsschutz/BVT_VSB_2014_V20140613_online.pdf. Dostęp: 2.08.2014. 34 Pod koniec 2013 roku na stronie internetowej al Minbar Jihadi Media Network zamieszczono

kilka plakatów wzywających do bojkotowania Francji oraz nawołujących do zamordowania

prezydenta „niewiary i przestępstw” – François Hollande’a. Zob. S. TOMLINSON: Francois

Hollande 'Vigilant' after Islamist Group Calls for his Assassination in Response to France Helping

Central African Republic in its Fight against Muslim Rebels. „Daily Mail” (on-line), 11.03.2014. 35 Zob. szerzej: Hiszpania: Media masowe i wybory w obliczu terroryzmu. Red. B. DOBEK-

OSTROWSKA, M. KUŚ. Wrocław 2007.

Aleksandra Zięba

252

Przeciwdziałanie terroryzmowi

Podstawą zmian dotyczących systemu antyterrorystycznego, jak również

dla ustawodawstwa innych państw kandydujących oraz państw członkowskich

UE, była Decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej z dnia 13 czerwca 2002 roku

w sprawie zwalczania terroryzmu36

. Unia traktuje terroryzm jako przestępstwo,

bardziej koncentrując się na reagowaniu: przestępca jest ujęty, gdy popełni

przestępstwo. Takie podejście zakłada, że terroryzm, tak jak inne formy

działalności przestępczej – przestępczość kryminalna zwykła czy zorganizowana

– nie zaniknie, choć na poziomie krajowym od kilku lat utrzymuje się tendencja

zatrzymań osób podejrzanych o udział w organizacji terrorystycznej, przed

bezpośrednim udziałem lub popełnieniem aktu terrorystycznego. Zdefiniowanie

przez Decyzję Ramową aktów terrorystycznych, właściwie scharakteryzowanie

przestępstwa terrorystycznego37

i grupy terrorystycznej38

, umożliwia

podejmowanie działań antyterrorystycznych defensywnych (współpraca

w ramach Europolu, Europejskiej Jednostki Współpracy Sądowej/Eurojustu oraz

Europejskiej Agencji Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach

Zewnętrznych Państw Członkowskich UE/Fronteksu), w tym zaangażowanie

w globalną walkę z terroryzmem oraz tworzenie dobrych praktyk w tym

zakresie39

.

36 Decyzja Rady ramowa z dnia 13 czerwca 2002 roku w sprawie zwalczania terroryzmu

(2002/475/WSiSW), Dz.U.UE L 164/3 z dn. 22.6.2002, zob. szerzej: D. SZLACHTER: Walka

z terroryzmem w Unii Europejskiej: nowy impuls. Toruń 2007. 37 Ibidem. Zgodnie z art. 1. Przestępstwo terrorystyczne przybierające formy:

ataków na życie, mogących spowodować śmierć;

ataków na integralność cielesną osoby;

porwań lub brania zakładników;

spowodowania rozległych zniszczeń obiektów rządowych, publicznych, infrastruktury,

zajęcia/zniszczenia środka transportu, wytwarzania/uwalniania substancji

niebezpiecznych, zajęcia statku lub innego środka transportu;

wytwarzania, posiadania, nabywania, przewożenia, dostarczania lub używania broni,

materiałów wybuchowych, broni masowego rażenia, jak również badania i rozwój broni

biologicznej i chemicznej;

• uwalniania substancji niebezpiecznych/wzniecanie pożarów;

• zakłócenia/przerwy w dostawie wody, energii elektrycznej itd.

• groźby popełnienia któregokolwiek z wyżej wymienionych czynów.

Czyn terrorystyczny jest przestępstwem kierunkowym, którego konsekwencją jest wyrządzenie

poważnej szkody państwu/organizacji międzynarodowej poprzez celowe działanie: poważne

zastraszenie ludności bądź bezprawne zmuszenie władzy do działania lub zaniechania działań bądź

poważnej destabilizacji/zniszczenia podstawowych struktur politycznych, konstytucyjnych,

gospodarczych, społecznych. 38 Ibidem. Art. 2 uznaje za grupę terrorystyczną, rozwiniętą strukturę, w skład której wchodzą

minimum 3 osoby, ustanowioną na przestrzeni czasu, działającą w uzgodniony sposób

o charakterze celowym popełnienia przestępstwa terrorystycznego. W grupie tej występuje

formalne określenie ról poszczególnych członków grupy oraz ciągłość członkostwa. 39 Zob. Decyzję ramową Rady 2008/919/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. zmieniającą decyzję

ramową z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie zwalczania terroryzmu. Poszerzyła ona m.in. katalog

przestępstw związanych z działalnością terrorystyczną (fałszowanie dokumentów, kradzież

kwalifikowana, wymuszenie) o nawoływanie do popełnienia przestępstwa terrorystycznego,

rekrutację i szkolenia na rzecz terroryzmu. Dz. U.UE L330/21 z dn. 9.12.2008.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

253

Współpraca międzynarodowa dotyczy także tworzenia prawa

międzynarodowego, stosowania instrumentu ekstradycji i podejmowania działań

wymierzonych przeciw państwom uznanym za sponsorów terroryzmu.

Stosowane przez Unię Europejską środki restrykcyjne wobec wybranych państw

i ugrupowań terrorystycznych (w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej

i Bezpieczeństwa, WPZiB) są stale aktualizowane. Niemniej zauważyć można,

że umieszczane na listach osoby i ugrupowania oraz instytucje podejrzane

o finansowanie (najczęściej fundacje) mają (dane na 31 lipca 2014 roku)

charakter głównie międzynarodowy (Islamski Ruch Oporu/Hamas, AQ, PKK,

Tamilskie Tygrysy LTTE, Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii FARC), a nie

wewnętrzny40

, choć do niedawna figurowały na niej również: ETA i GRAPO,

działające na terenie Hiszpanii, Prawdziwa Irlandzka Armia Republikańska (Real

Irish Republican Army, RIRA), Irlandzka Armia Republikańska – Kontynuacja

(Continuity Irish Republican Army, CIRA), Obrońcy Czerwonej Ręki (Red Hand

Defenders, RHD), Stowarzyszenie Obrony Ulsteru/Bojownicy o Wolność

Ulsteru (Ulster Defendence Assosiation/Ulster Freedom Fighters, UDA/UFF),

Ochotnicze Siły Lojalistyczne (Loyalist Volunteer Force, LVF) – Wielka

Brytania; 17N, Komórki Rewolucyjne (Espanastatiki Pirines, EP) – Grecja41

.

Lista organizacji terrorystycznych sporządzana przez Radę UE nakłada na

państwa członkowskie obowiązek ich zwalczania. Decyzję o wpisaniu do

wykazu państwa Unii podejmują jednogłośnie. Również zgodnie

z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 881/2002 z dnia 27 maja 2002 roku

(zmienione Rozporządzeniem Rady nr 1286/2009 z dnia 22 grudnia 2009 roku),

wprowadzającym szczególne środki ograniczające skierowane przeciwko

niektórym osobom i podmiotom związanym z Usamą bin Ladinem, siecią

Al-Qa’ida (AQ) i talibami, rozpoczęto publikowanie list osób i instytucji

powiązanych z salafickim globalnym dżihadem, dostosowując się do list

tworzonych w ramach ONZ42

.

Zdefiniowanie grupy terrorystycznej i ataku terrorystycznego w UE stało

się fundamentalnym środkiem przeciwdziałania terroryzmowi i umożliwia

podejmowanie działań karnych. Obowiązkowi penalizacji podlega również

wsparcie organizacji terrorystycznej, w tym tworzenie baz logistycznych,

udzielanie schronienia, wsparcie finansowe, szkolenie, pomoc w planowaniu

zamachu, zaopatrywanie w broń, rozpowszechnianie treści promujących

terroryzm. Z tymi elementami zwalczania terroryzmu powiązane są również

działania legislacyjne w obrębie państw członkowskich. Ważną konsekwencją

Decyzji ramowej było uznanie terroryzmu za działalność nielegalną, co

40 Skonsolidowany wykaz osób, grup i podmiotów podlegających sankcjom finansowym UE

zaktualizowany 31 lipca 2014 zob. www.ec.europa.eu/external_relations/cfsp/sanctions/list/

version4/global/e_ctlview.html. Dostęp: 4.08.2014; Środki ograniczające (zgodnie z art. 115

Traktatu Lizbońskiego), aktualizacja 26 maj 2014, zob. www.eeas.europa.eu/cfsp/sanctions/docs/

measures_en.pdf. Dostęp: 2.08.2014. 41 Zob. szerzej: P. EBBIG, R. FIEDLER, A. WEJKSZNER, S. WOJCIECHOWSKI: Leksykon współczesnych

organizacji terrorystycznych. Poznań 2007. 42 „EU Offical Journal” z dn. 23.12.2009 L 346, s. 42-46. Por. UN, Al-Qaida Sanctions List,

15. April 2014, www.un.org/sc/committees/1267/aq_sanctions_list.shtml. Dostęp: 1.05.2014.

Aleksandra Zięba

254

jednocześnie nadało kształt kampanii antyterrorystycznej UE (public relations)

oraz nakreśliło wyzwania związane z działaniami w społecznościach narażonych

na radykalizmy (odwet/kara)43

. Dysfunkcyjności systemu przeciwdziałania

terroryzmowi Unii Europejskiej na etapie zapobiegania z uwzględnieniem

wyzwania, jakim jest radykalizacja postaw i zachowań, wiąże się ze specyfiką

uwarunkowań i historii terroryzmu na konkretnym terenie (w państwie

członkowskim). Mogą się również pojawiać różnice między wizerunkiem

terrorystów w oczach opinii publicznej a przejawami terroryzmu

(np. wyolbrzymianie zagrożenia generuje niepotrzebne koszty i instytucje

zajmujące się problematyką oraz może prowadzić do wykluczenia pewnych grup

społecznych).

Sam proces radykalizacji można sprowadzić do trzech faz:

faza pierwsza – podatność, która odnosi się do uwarunkowań

dotyczących życia jednostki przed przystąpieniem do organizacji

(kontekst kulturowy, społeczny, ekonomiczny, polityczny);

faza druga – rekrutacja i indoktrynacja. Inicjacja może odbywać się na

zasadzie wprowadzenia przez sieci społeczne, rówieśników, członków

rodzin. Nie wyklucza to oczywiście samodzielnego poszukiwania przez

organizację potencjalnych członków, np. do przeprowadzenia

konkretnego typu ataku, oraz zgłaszania się wolontariuszy,

niepowiązanych wcześniej z ruchem;

faza trzecia – działanie. Występuje wtedy, gdy jednostka jest już

członkiem organizacji terrorystycznej i bierze udział w nielegalnej

działalności (niekoniecznie związanej z przemocą polityczną, może to

być np. finansowanie). Problem podatności nakłada się na indywidualne

predyspozycje osoby i jak dotychczas wymyka się wszelkim

statystykom44

. Można go rozważać na poziomie micro, badając

uwarunkowania i kondycję jednostki, mezo: socjalizacja do ekstremizmu

środowiska i macro: mobilizacja społeczeństwa, radykalizacja opinii

publicznej. Na poziomie macro również decydenci polityczni mogą

ulegać radykalizacji45

. Na poziomie narracyjnym przejawia się to

w upolitycznieniu „walki z terroryzmem” oraz przeciwdziałania

radykalizacji postaw na rzecz zaostrzenia regulacji antyterrorystycznych

czy polityki migracyjnej oraz azylowej.

Bruce Hoffman wymienia pięć podstawowych elementów wspierających

terroryzm: fanatyzm, nienawiść, pogardę dla ludzkiego życia, doskonałe

wyszkolenie, dostęp do niezbędnych środków finansowych46

. Wszystkie one

występują w Unii Europejskiej, pierwsze trzy są praktycznie niemożliwe do

wytępienia w „zarodku”, ze względu na mechanizmy psychologiczno-społeczne

43 Por. B. GANOR: The Counter-Terrorism Puzzle. London/New York 2005, s. 6. 44 Por. J. HORGAN: Psychologia terroryzmu. Warszawa 2008. 45 Zob. szerzej: A.P. SCHMIDT: Radicalisation, De-Radicalisation, Counter-Radicalisation:

A Concepual Discussion and Literature Review. ICCT Research Paper. The Haque March 2013.

Międzynarodowe Centrum Zwalczania Terroryzmu w Hadze (International Center for Counter-

Terrorism, ICCT), www.icct.nl. Dostęp: 11.08.2014. 46 B. HOFFMAN: Oblicza terroryzmu. Warszawa 2001, s. 5.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

255

skłaniające jednostki do fascynacji przemocą. W kontekście wydarzeń w Syrii

i w Iraku oraz narastającego zainteresowania obywateli UE przyłączaniem się do

Państwa Islamskiego problemem ważnym jest terroryzm religijny. Należy się

zgodzić z Gillesem Kepelem, który uznaje za „najbardziej kłopotliwą cechę”

współczesnego terroryzmu islamskiego „zdolność do ukrywania swojej

prawdziwej natury i zachowanie ekstremalnych przekonań, mimo przyjęcia przez

członków ruchu najdrobniejszych szczegółów kultury zachodniej”47

. Walka ze

źródłami terroryzmu nakreślona w dokumencie Strategia UE w sprawie walki

z radykalizacją postaw i rekrutacji do ugrupowań terrorystycznych z 2 grudnia

2005 roku48

stawia sobie za cel rozerwanie sieci komórek terrorystycznych oraz

uniemożliwienie im rekrutacji nowych członków49

. Niemniej stereotypowe

utożsamianie islamu z dżihadyzmem wywołuje w niektórych państwach napięcia

powodujące radykalizację. Na przykład w Holandii lider Partii Wolności (Partij

voor de Vrijheid, PVV) Geert Wilders, słynący ze sprzeciwu wobec polityki

przyjmowania imigrantów z państw muzułmańskich, wypromował

krótkometrażowy film w Internecie Fitna w 2008 roku, który miał dowodzić

powiązań między Koranem a islamskim skrajnym fundamentalizmem. Film oraz

liczne antyislamskie wypowiedzi polityka przyczyniły się do wielu gróźb pod

jego adresem, aż w konsekwencji został objęty ochroną policji50

. Kilka lat

wcześniej, w 2002 roku, inny aktor sceny politycznej – Wilhelmus Simon Petrus

„Pim” Fortuyn, publicznie krytykujący islam i muzułmanów, został

zamordowany przez Volkerta van der Graafa ekośrodowiskowego aktywistę51

.

Słynne również morderstwo reżysera Theo van Gogha przez Mohammada

Bouyeriego (Abu Zubair) dwa lata później zaostrzyło napięcia międzykulturowe

w Holandii52

. Mimo licznych inicjatyw integracji osób pochodzenia

marokańskiego podejmowanych przez państwo holenderskie, jak np. werbowanie

kobiet i mężczyzn ze środowiska imigrantów do policji w meczetach, próba

zastąpienia radykalnych imamów wykształconymi w Holandii spotkała się

z brakiem akceptacji społeczności muzułmańskiej. Innym kontrowersyjnym

pomysłem był projekt ustawy z 2012 roku, który przewidywał odpłatną

rezygnację z holenderskiego obywatelstwa przez muzułmanów z Bośni

i Hercegowiny (dożywotnia renta dla osoby 470 EUR miesięcznie, dla

małżeństwa 670 EUR plus koszty podróży do 15 000 EUR)53

. Również

47 G. KEPEL: Święta wojna: Ekspansja i upadek fundamentalizmu muzułmańskiego. Warszawa

2000, s. 25. 48 Zmieniona w listopadzie 2008 roku (CS/2008/15175). 49 Zob. D. SZLACHTER: op. cit., s. 161. 50 K. IZAK: op. cit., s. 136. 51 V. van der Graaf w kwietniu 2003 roku został skazany na 18 lat pozbawienia wolności,

po odbyciu 2/3 kary (prawie 12 lat), wyszedł na wolność w maju 2014 roku. Zob. Dutch

Politician’s Killers Freed after 12 Years, „Daily Mail” (online), 2.05.2014. 52 Zob. szerzej: I. BURUMA: Śmierć w Amsterdamie: Zabójstwo Theo van Gogha i granice

tolerancji. Kraków 2008. 53 Amsterdam: z meczetu do policji, 31.12.2009, www.eurislam.pl, Bosnian refugees offered paid

move home, „DutschNews.nl” (on-line), 6.01.2011; M. BOWLBY, B. VAN IMPELEN:, The Imam

Training Debate: The Future of Religion for Dutch Muslims, Netherlands 2006, www.humanityin

Aleksandra Zięba

256

niemiecka policja na szczeblu krajowym podjęła się rekrutacji do swoich struktur

w meczetach54

.

Walka z terroryzmem w Unii Europejskiej jest polityką

wielopłaszczyznową55

. Strategia w sprawie zwalczania terroryzmu z 2005 roku

określa potrzebę m.in.: wypracowania wspólnego podejścia do identyfikacji

zagrożeń, przeciwdziałania podżeganiu i rekrutacji do organizacji

terrorystycznych, szkoleniom, finansowaniu, propagowaniu zakazanych treści,

dostępowi do broni i materiałów wybuchowych, umocnienia krajowych

systemów antyterrorystycznych w ramach wzajemnej ewaluacji ustaleń

dotyczących walki z terroryzmem i współpracy oraz wdrażania uzgodnionych

wspólnych standardów dotyczących bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego, portów

i bezpieczeństwa morskiego. W Strategii wyróżniono cztery podstawowe filary:

zapobieganie, ochronę, ściganie i reagowanie56

. Ważnymi instrumentami polityki

antyterrorystycznej Unii są: ekstradycja, Europejski Nakaz Aresztowania (ENA),

Europol, System Informacyjny Schengen (SIS) i Eurojust, Frontex, Koordynator

ds. Terroryzmu oraz decyzje ramowe UE dotyczące problematyki zwalczania

terroryzmu oraz powołana w reakcji na 11/09 Grupa Zadaniowa Szefów Policji

(Police Chiefs Task Force, TFCP). W jej ramach powołano ATLAS, zrzeszający

centralne jednostki kontrterrorystyczne państw europejskich. W ramach niego

polska jednostka – Biuro Operacji Antyterrorystycznych (BOA) – ma okazję

szkolić się od najlepszych w obrębie grup roboczych: budynki (przewodniczy

austriacka Einsatzkommando Cobra, EKO Cobra); statki wodne (niemiecka

Grenzschutzgruppe 9 der Bundespolizei, GSG9); transport publiczny – pociągi

i autobusy (paryska Recherche Assistance Intervention Dissuasion, RAID),

samoloty (francuska National Gendarmerie Intervention Group, GIGN) i kolejki

miejskie/metro (brytyjska Specialist Crime and Operations Specialist Firearms

Command, SCO19). Celem przedsięwzięcia jest przeprowadzanie wspólnych

warsztatów, ćwiczeń praktycznych przygotowujących jednostki do działań na

dużą skalę i realizacja projektów badawczych. Od października 2012 roku

Atlasowi przewodniczy dowódca GSG 9, Olaf Linder (kadencja czteroletnia).

Przed powstaniem Strategii z 2005 roku, ważne dokumenty strategiczne

nadające kształt polityce antyterrorystycznej UE i tym samym mające wyraźny

wpływ na podejście wobec tego zagrożenia w Polsce, to m.in.: Europejska

Strategia Bezpieczeństwa (tzw. Strategia Solany) z 12 grudnia 2003 roku57

,

Deklaracja o Zwalczaniu Terroryzmu, powołująca instytucję Koordynatora

ds. Zwalczania Terroryzmu, Europejski Plan Działania odnośnie do Zwalczania

action.org/knowledgebase/190-the-imam-training-debate-the-future-of-religion-for-dutch-muslims.

Dostęp: 2.08.2014. 54 Polizei wirbt in Moschee für ihren Beruf, „Die Welt” (on-line), 14.04.2014. 55 Szerzej zob. L. WOJNOWICZ: op. cit.; I. OLEKSZIEWICZ: Polityka antyterrorystyczna Unii

Europejskiej. Lublin 2013.

56 RADA UNII EUROPEJSKIEJ: Strategia Unii Europejskiej w dziedzinie walki z terroryzmem.

Bruksela 30 listopada 2005, www.register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=PL&f=

ST%2014469%202005%20REV%204. Dostęp: 1.08.2014. 57 RADA UNII EUROPEJSKIEJ: Europejska Strategia Bezpieczeństwa: Bezpieczna Europa w lepszym

świecie. Luksemburg 2009, www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/librairie/PDF

/QC7809568PLC.pdf. Dostęp: 2.08.2014.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

257

Terroryzmu z 25 marca 2004 roku58

, Program haski – wzmacnianie wolności,

bezpieczeństwa i sprawiedliwości w UE przyjęty 5 listopada 2005 roku na lata

2005-200959

oraz Program sztokholmski – Otwarta i bezpieczna Europa dla

dobra i ochrony obywateli 2010-2014 z 11 grudnia 2009 roku i plan działania do

jego realizacji60

. Ponadto skupiono się na wykorzystaniu Internetu do działań

terrorystycznych: komunikacji, finansowania, szkoleń, rekrutacji i działalności

propagandowej. W tym celu między innymi uruchomiono z początkiem

2013 roku Europejskie Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością (EC3)

w ramach Europolu61

.

Odpowiedzialność za zwalczanie terroryzmu spoczywa na państwach

członkowskich. Unia przede wszystkim koncentruje się na: wzmocnieniu

zdolności działania poszczególnych państw członkowskich (szerzenie dobrych

praktyk, wymiana wiedzy i doświadczenia), usprawnieniu koordynacji

europejskiej (wymiana informacji, mechanizmy współpracy organów ścigania

i wymiaru sprawiedliwości), rozwijaniu kolektywnej zdolności działania

(wspólna ocena zagrożenia), promowaniu międzynarodowej współpracy na rzecz

zwalczania terroryzmu62

. Na przykład w ramach programu ogólnego

Bezpieczeństwo i ochrona wolności Unia Europejska ustanowiła na lata

2007-2013 program szczegółowy Zapobieganie, gotowość i zarządzanie

skutkami terroryzmu i innymi rodzajami ryzyka dla bezpieczeństwa (CIPS).

Wsparto w nim starania państw członkowskich mających na celu poprawienie

efektywności w obszarze zapobiegania i przygotowania na ataki63

. Polska

kierowała w ramach CIPS m.in.: projektami z Republiką Czeską i Słowacją

(„Terroryści na tamie”, wspólne ćwiczenia policji w Niedzicy 4-6 czerwca

2008 r.), Wielką Brytanią, Niemcami, Litwą, Rumunią i ze specjalnym statusem

Ukrainą („Działania antyterrorystyczne podczas międzynarodowych imprez

sportowych. Rola narodowych centrów antyterrorystycznych”, ćwiczenia

OFFSIDE 11-13 października 2010 roku)64

.

Konkludując rozważania nad podejściem do zjawiska terroryzmu w Unii

Europejskiej, należy stwierdzić, że państwa członkowskie są zgodne co do tego,

że:

nie istnieje jedno źródło terroryzmu na terenie UE;

terroryzm międzynarodowy i wewnętrzny nie jest homogeniczny;

58 Pierwszy plan działania został przyjęty we wrześniu 2001 roku. Tekst Deklaracji z marca 2004 r.

dostępny na stronach Rady Europejskiej: www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/DECL-

25.3.pdf. Dostęp: 2.08.2014. 59 Dz.U.UE C 53/1-14 z dn. 3.3.2005. 60 Dz.U.UE C 115/1-38 z 4.5.2010, KOM(2010) 171 wersja ostateczna z dn. 20 kwietnia 2010 r. 61 Zamiar ustanowienia Europejskiego Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością Komisja

Europejska ogłosiła w Strategii bezpieczeństwa wewnętrznego UE w działaniu, którą przyjęła

w dniu 22 listopada 2010 r. 62 Strategia Unii Europejskiej w dziedzinie walki z terroryzmem… 63 Dz.U.UE L58/1 z 24.02.2007. 64 T. SZEWCZYK: Europejski program ochrony infrastruktury krytycznej. „Przegląd Bezpieczeństwa

Wewnętrznego”, nr 6(4), s. 163-166.

Aleksandra Zięba

258

terroryzm jest strategią działania stosowaną przez różne grupy w celu

manifestacji ich przekonań oraz dążeń wobec różnych podmiotów

(militarnych, niemilitarnych);

ustalenie i ujęcie sprawców ataków terrorystycznych ze względu na

specyfikę i tajny charakter grup spiskowych jest ograniczone;

wzmożone środki prewencji z zastosowaniem akcji odwetowych mogą

przyczynić się do nasilenia ataków terrorystycznych (przestrogą jest

konflikt palestyńsko-izraelski oraz obecna sytuacja w Iraku i Syrii);

słabość systemów penitencjarnych w poszczególnych krajach, sprzyja

radykalizacji poglądów65

;

współpraca międzynarodowa w zwalczaniu terroryzmu napotyka na

określone ograniczenia;

świadomość społeczeństw na terenie Unii Europejskiej odnośnie do

zagrożeń terrorystycznych w krajach, w których ataki występowały, jest

wysoka (głównie Europa Zachodnia);

doświadczenie z terroryzmem wewnętrznym/rodzimym w wybranych

krajach poszerza również zdolności reagowania poszczególnych

systemów antyterrorystycznych poprzez znajomość celów oraz metod

działania.

Wyodrębnienie tych wszystkich problemów, ze względu na złożoność

zjawiska i odpowiedzialność za politykę antyterrorystyczną spoczywającą na

państwach powoduje, że w dalszym ciągu terroryzm w Europie jest zjawiskiem

obecnym.

Wnioski dla Polski

Najczęściej występującymi zagrożeniami w Polsce są katastrofy naturalne,

w tym powodzie, pożary, lawiny i gwałtowne zjawiska pogodowe oraz

zagrożenia związane z działalnością człowieka, jak: awarie w kompleksach

przemysłowych, wypadki związane z transportem niebezpiecznych substancji,

katastrofy techniczne, a nie zagrożenia terrorystyczne. W przypadku Polski

dopiero atak na World Trade Center i Pentagon 11 września 2001 roku oraz

konsekwencje tych zdarzeń wpłynęły w istotny sposób na ustawodawstwo.

Definicja przestępstwa o charakterze terrorystycznym została wprowadzona

16 kwietnia 2004 roku do polskiego kodeksu karnego w art. 115 §20

(nowelizacja kk weszła w życie z 1 maja 2004 roku). Był to wymóg

wspomnianej decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z 13 czerwca 2002 roku.

65Wyjątkową politykę „rozproszenia więźniów skazanych za terroryzm” przyjęły państwa mające

doświadczenie z ruchami separatystycznymi (Wielka Brytania i Hiszpania). Ograniczenia praw

obywatelskich nie tylko wiążą się z zatrzymaniem (przedłużony czas zatrzymania w Hiszpanii

do 5 dni, a w Wielkiej Brytanii nawet do 14), ale i odosobnieniem. Terroryści osadzani są

w więzieniach o najwyższym rygorze, nie mogą korzystać z przedterminowego zwolnienia oraz

np. w Hiszpanii pozostają pod kontrolą instytucji bezpieczeństwa nawet po odbyciu kary.

Zob. C. RODRIGUEZ YAGUE: Política penitenciaria antiterrorista en España: La dispersión de las

„prisiones de seguridad”. Valencia, www.congresos.adeituv.es/imgdb//archivo_dpo15391.pdf.

Dostęp: 1.08.2014.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

259

Według wprowadzonego artykułu przestępstwo o charakterze terrorystycznym

jest to przestępstwo kierunkowe, popełniane w zamiarze bezpośrednim

o szczególnym zabarwieniu zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 5. Czyn

ten popełniany w jednym z trzech wskazanych alternatywnie celów:

„1) poważnego zastraszenia wielu osób, 2) zmuszenia organu Rzeczypospolitej

Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do

podjęcia lub zaniechania określonej czynności; 3) wywołania poważnych

zakłóceń w ustroju lub gospodarce RP, innego państwa lub organizacji

międzynarodowej, a także groźba popełnienia takiego czynu”66

.

Położenie geograficzne Polski w samym centrum Europy jest kuszącą

perspektywą dla organizacji terrorystycznych, ale głównie jako kraju

szkoleniowego i tranzytowego. Otwarci kulturowo sąsiedzi, jak np. Niemcy, są

atrakcyjni jako kraj docelowy, w którym organizacje terrorystyczne poszukują

wsparcia finansowego, osobowego i propagandowego. Nie oznacza to jednak, że

przestępstwa powiązane z terroryzmem nie są na terenie Polski popełniane.

Ekstremizm prawicowy i lewicowy w Polsce jest obecny oraz odnotowywana

jest współpraca z organizacjami z innych krajów na płaszczyźnie wymiany

doświadczenia, obozów treningowych, zaopatrzenia oraz propagandy. Według

opublikowanego 18 listopada 2014 roku raportu Global Terrorism Index 2014

dotyczącego terroryzmu międzynarodowego Polska plasuje się na 124. miejscu

na 162 uwzględnione państwa i nie była bezpośrednio zagrożona terroryzmem

w roku 201367

. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) również

w swoich dorocznych raportach uznaje, że zagrożenie terroryzmem w Polsce jest

niskie. Generalny Inspektor Informacji Finansowej w 2013 roku skierował

9 powiadomień do Centrum Antyterrorystycznego ABW odnośnie do transakcji

podejrzanych o finansowanie terroryzmu. W 2013 roku prowadzono łącznie

7 spraw związanych z przestępstwami o charakterze terrorystycznym68

.

Terrorystyczne organizacje o wymiarze międzynarodowym, jak

np. Al-Qa’ida69

, przekraczają współcześnie narodowe, kulturowe, językowe

i geograficzne granice między państwami. Od sympatyzowania z salaficką

transnarodową ideologią do stania się aktywnym członkiem, mogą prowadzić

różne drogi, poprzez np.: kontakty rodzinne i osobiste relacje (co w przypadku

Polski jest ograniczone), radykalizację postaw i zachowań na skutek

doświadczeń przemocy, traumy narodowej, sympatyzowanie chociażby z kwestią

palestyńską, rekrutację w środowisku przestępczym (bycie zwerbowanym/droga

66 Zob. art. 115, Kodeks karny. Kodeks Postępowania karnego. Wydanie 19. Edycja Prokuratorska,

Warszawa 2011. Zob. szerzej: C. SOŃTA: Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w prawie

polskim. W: Terroryzm materia ustawowa. Red. K. INDECKI, P. POTEJKO. Warszawa 2009,

s. 146-170. 67 IEP: Global Terrorism Index 2014… s. 9. 68 ABW: Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2013 r. Warszawa 2014,

s. 17., dostępny on-line www.abw.gov.pl. Dostęp: 4.08.2014; MINISTERSTWO FINANSÓW:

Sprawozdanie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej z realizacji ustawy z dnia

16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy i finansowania terroryzmu

w roku 2013. Warszawa 2014, s. 20, dostępny on-line www.mf.gov.pl. Dostęp: 4.08.2014. 69 Zob. szerzej. A. ZIĘBA: Al.-Qa’ida: Wróg nr jeden, dwa, trzy… W: Wybrane idee, partie

i organizacje na Bliskim Wschodzie. Red. F. ILKOWSKI, S. SULOWSKI. Warszawa 2014, s. 181-201.

Aleksandra Zięba

260

kariery – rola czynnika materialnego), rekrutację w centrach wiary/kultury

i innych stowarzyszeniach oraz rekrutację online (najbardziej prawdopodobny

scenariusz). Obywatele i cudzoziemcy, przebywający na terenie Polski, nie

wydają się podatni na tę swoistą „filozofię życia”, choć nie wyklucza się

możliwości tzw. indywidualnego dżihadu poprzez fascynację materiałami

zamieszczanymi w Internecie. 19 września 2014 roku zatrzymano na terenie

Niemiec trzy osoby podejrzane o wspieranie Państwa Islamskiego, w tym

25-letnią Polkę posiadającą również paszport niemiecki. Zatrzymana jest

podejrzana o działania na rzecz promowania ideologii ISIS, w tym dostarczania

sprzętu służącego do nagrywania i upowszechniania filmów propagandowych.

Ponadto Polska może stać się celem potencjalnych ataków terroryzmu

międzynarodowego ze względu na członkostwo w NATO, Unii Europejskiej,

udział sił zbrojnych i policyjnych w misjach pokojowych i stabilizacyjnych

(w tym udział w siłach ISAF, sojusz ze Stanami Zjednoczonymi, dobre stosunki

z Izraelem). Tradycji „terrorystycznej” w Polsce nie ma, choć „rodzime”

ugrupowania sięgające po przemoc polityczną działały choćby w czasach, gdy

Polski na mapie Europy nie było. Jednak ich historyczny kontekst i postulaty

narodowowyzwoleńcze, wpisywały się w ogólne tendencje rewolucyjnej

fascynacji Wiosną Ludów i buntu przeciwko władzy70

.

Współcześnie dla Polski i innych państw europejskich ważne jest ustalenie

jednolitej typologii terroryzmu i klasyfikacji ugrupowań w zależności nie tylko

od motywacji sprawców, celu czy obszaru występowania (separatystyczny,

anarchistyczno-rewolucyjny, jednej sprawy, religijny, międzynarodowy,

rewolucyjny, subrewolucyjny, transnarodowy, wewnętrzny itd.). Mimo

publikowania przez UE list osób i grup podejrzanych o terroryzm, klasyfikacja

taka nie została przyjęta. Jej sporządzenie pomogłoby instytucjom europejskim

oraz państwom członkowskim przyjąć własną politykę (perspektywę

i instrumenty) w przypadku konkretnych wyzwań związanych z różnymi

rodzajami terroryzmu. Również różna skala zagrożeń winna proporcjonalnie

wpływać na wydatki przeznaczane na reagowanie. Niemniej ograniczone metody

prognozy (typowanie miejsca i czasu zdarzenia terrorystycznego) mogą

generować nadmierne koszty.

Państwa członkowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, są

sygnatariuszami antyterrorystycznych konwencji sektorowych Organizacji

Narodów Zjednoczonych. Dostosowują również przepisy prawa krajowego do

konwencji Rady Europy w tym zakresie. Przynależność większości państw do

NATO (bez Irlandii, Austrii, Finlandii, Malty oraz Szwecji) daje możliwość

korzystania z informacji i zdolności wywiadowczych, wsparcia militarnego

i doradztwa tej organizacji polityczno-militarnej. Poszukiwanie ciągłych

usprawnień w obszarze zapobiegania atakom terrorystycznym koncentruje się

w UE obecnie na wyzwaniu, jakim jest zapobieżenie procesowi stawania się

terrorystą. Jednak zgodnie z zasadą subsydiarności najlepsze efekty przynieść

może współdziałanie instytucji bezpieczeństwa ze społecznościami lokalnymi.

70 Zob. szerzej: W. POTAŃSKI: Terroryzm na usługach ugrupowań lewicowych i anarchistycznych

w Królestwie Polskim do 1914 roku. Kraków 2014.

Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski

261

Zaangażowanie policji i współpraca z usługodawcami społecznymi (szkołami,

ośrodkami pomocy, centrami kultury, domami wyznaniowymi) mogłyby

uchronić – szczególnie młodych ludzi – przed radykalizacją71

. Jednak, gdy

np. w roku 2012 w Hiszpanii na 100 000 mieszkańców przypadało 505,8

policjantów, we Włoszech – 411,2, we Francji – 390,5, w Polsce jedynie 259,5,

z tendencją spadkową i reorganizacją posterunków72

.

Polska, niemająca dotychczas doświadczenia w reagowaniu na incydenty

terrorystyczne, stoi przed poważnym dylematem: poszukiwania tożsamości

swojej polityki antyterrorystycznej (chociażby poprzez instytucjonalizację,

np. utworzenie w 2008 roku Centrum Antyterrorystycznego w ramach Agencji

Bezpieczeństwa Wewnętrznego) a nadmiernym koncentrowaniem się na

zagrożeniu, które z perspektywy bezpieczeństwa narodowego nie jest aż tak

istotne. Przypuszcza się również, że Polska może stać się w przyszłości idealnym

schronieniem dla radykalnych ugrupowań, nie tylko powiązanych ze światowym

dżihadem, ale również skrajnie nacjonalistycznych. Jednakże sztuczne kreowanie

zagrożenia może przyczynić się do niepotrzebnych wydatków z budżetu państwa

i niepokojów społecznych. W wypadku jednak wystąpienia realnego zagrożenia,

doświadczenie innych państw europejskich oraz mechanizmy konsultacyjne Unii

Europejskiej stanowić będą nieocenioną wartość. Kompleksowe zwalczanie

terroryzmu obejmuje szereg elementów, jak m.in. delegalizację ugrupowań,

aresztowania członków, zatrzymania, zabezpieczenia obszarów wrażliwych,

gromadzenie i wymiana informacji, konfiskatę majątku, śledztwo, proces sądowy

i skazanie oraz uniemożliwienie odrodzenia się struktur, a przede wszystkim

współpracę międzynarodową.

71 Zob. szerzej: G.L. KELLING, C.M. COLES: Wybite szyby. Jak zwalczać przestępczość i przywrócić

ład w najbliższym otoczeniu. Poznań 2000; Por. MINISTERSTWO SPRAW WEWNĘTRZNYCH

I ADMINISTRACJI: Tworzenie i funkcjonowanie map osiedlowych oraz miejskich map

bezpieczeństwa. Warszawa 2009. 72 Statystyki Eurostatu dostępne online: www.epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/

index.php/File:Police_officers,_average_per_year,_2007%E2%80%9309_and_2010%E2%80%931

2_(per_100_000_inhabitants)_YB14.png#file. Dostęp: 1.2.2014.