TEORIA I METODOLOGIA INFORMATOLOGII (NAUKI O INFORMACJI) Dr Sabina CisekInstytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ 2012/13

2013-01-12

1

Sylabus WYKŁAD cz. 2. NAUKA O INFORMACJI

1. Wstęp. Struktura bloku przedmiotowego Teoria i metodologia nauki o książce, bibliotece i informacji. Omówienie celu zajęć, sylabusa i warunków zaliczenia, w tym pracy semestralnej. Wyjaśnienie terminów "teoria" i "metodologia".

2. Pojęcia nauki, dziedziny i dyscypliny naukowej. W jaki sposób można opisać dowolną dyscyplinę naukową, czyli także naukę o informacji? Kryteria identyfikacji i opisu nauk.

3. Warianty nazwy informatologii w językach polskim i angielskim. Nota historyczna – termin "informacja naukowa".

4. Co bada nauka o informacji? Przedmiot, pole badawcze i problematyka. Jaka "informacja" nas interesuje? Mapa wiedzy informatologii wg badań Zinsa i innych.

5. Geneza i historia nauki o informacji. Jej obecny charakter i miejsce w systemie nauk, związki z innymi dyscyplinami i praktyczną działalnością informacyjną.

6. Współczesne kierunki, nurty i obszary badań nauki o informacji. Charakterystyka ogólna.

7. Metodologia nauki o informacji. Charakterystyka ogólna. Główne paradygmaty i metodologie nauki o informacji.

8. Modele i teorie w nauce o informacji. Tworzenie teorii – sposoby.

2

NAZWA DYSCYPLINY Informatologia, nauka o informacji, Information Science

3

Informatologia = nauka o informacji • „Informacja naukowa” – używane na określenie dyscypliny

naukowej – podejście przestarzałe, podobnie – „nauka o informacji naukowej”

• Używane jest oczywiście również „inib” = informacja naukowa i bibliotekoznawstwo

• W języku angielskim Information Science albo – czasami – Information Studies, a najczęściej LIS = Library and Information Science

4

„Informatologia” a „informacja naukowa i bibliotekoznawstwo” • Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z

dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych. Dz.U. 2011 nr 179 poz. 1065.

• W tym rozporządzeniu występuje termin „informatologia”

• Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 czerwca 2006 r. w sprawie nazw kierunków studiów. Dz.U. 2006 nr 121 poz. 838.

• W tym rozporządzeniu występuje termin „informacja naukowa i bibliotekoznawstwo”

5

Informatologia a nazwy zawodów informacyjnych

2622 Bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją262201 Analityk informacji i raportów medialnych262202 Analityk ruchu na stronach internetowych262203 Bibliotekoznawca262204 Broker informacji (researcher)262205 Menedżer zawartości serwisów internetowych262206 Specjalista informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej262207 Specjalista zarządzania informacja262290 Pozostali bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania Dz.U. Nr 82 z dnia 17 maja 2010 r., poz. 537

6

CO BADA NAUKA O INFORMACJI Przedmiot, pole badawcze, problematyka badań

7

Nauka o informacji, czyli o czym? • Jaka informacja interesuje nas w informatologii?

• na użytek rozważań na tym slajdzie opieramy się na intuicyjnym rozumieniu słowa „informacja”

• Informacja intencjonalna, upubliczniona/uzewnętrzniona, utrwalona, w społeczeństwie

• Informacja „bezprzymiotnikowa”, tzn. nieograniczona do jakichś dziedzin nauki czy życia społecznego, czyli NIE tylko informacja naukowa (w sensie o nauce, w nauce albo dla nauki), ale również normalizacyjna, patentowa, profesjonalna (biznesowa, europejska, techniczna itp. itd.) a także – od połowy lat 90. XX wieku – informacja w życiu codziennym.

8

Co bada nauka o informacji? Przedmiot badań 1

• Przedmiotem badań jest szeroko rozumiana działalność informacyjna

• Maria Dembowska (1991, s. 23-24): „Przedmiotem informatologii jest działalność naukowoinformacyjna, której zadanie polega – mówiąc najogólniej – na udostępnianiu wyników nauki lub osiągnięć praktyki w celu wykorzystywania tych zdobyczy do dalszego rozwoju nauki, kultury i gospodarki. Informatologia zajmuje się całokształtem zagadnień teoretycznych i praktycznych związanych z działalnością naukowoinformacyjną.”

9

Co bada nauka o informacji? Przedmiot badań 2

• Przedmiotem badań jest przepływ informacji od źródła do użytkownika

• Wanda Pindlowa (1984, s. 35-38): Przedmiotem dociekań nauki o informacji jest całość problematyki związanej z przepływem informacji od źródła do użytkownika, wykrywanie zakłóceń występujących na poszczególnych etapach tego procesu oraz wskazanie sposobów usunięcia tych zakłóceń.

10

Co bada nauka o informacji? Przedmiot badań 3

• Główną perspektywę nauki o informacji stanowi mediacja, pośredniczenie pomiędzy zgromadzonymi przez ludzkość zasobami informacji i wiedzy z jednej strony a ludźmi, użytkownikami, odbiorcami informacji z drugiej.

• „Przedmiotem nauki o informacji były i są, najogólniej mówiąc, obiekty, procesy, zdarzenia i zjawiska informacyjne w społeczeństwie, w świecie człowieka, widziane w perspektywie pośredniczenia pomiędzy utrwalonymi zasobami informacji a ludźmi, którzy jej potrzebują.” (Cisek 2009)

11

Przedmiot badań – różny w zależności od koncepcji nauki o informacji

• Sześć koncepcji nauki o informacji

• Zins, Chaim (2007b). Conceptions of Information Science. Journal of the American Society for Information Science and Technology vol. 58 nr 3, s. 335-350.

• http://www.success.co.il/is/zins_conceptsof_is.pdf, p. 340-341

12

Na temat przedmiotu badań informatologii istnieją różne poglądy. Dlaczego? Ponieważ:

• Po pierwsze, świat informacji w czasie ostatnich lat uległ daleko idącym przeobrażeniom, czyli – zasadniczo zmienił się badany przez nas obszar, co w naturalny sposób inspiruje do przemyślenia misji, problematyki i założeń dyscypliny.

• Po drugie, pośredniczenie w społecznym świecie informacji, które stanowi oś naszych rozważań, jest wieloaspektowe, ma wymiar edukacyjny, instytucjonalny, komunikacyjny, kulturowy, organizacyjny, polityczny, prawny, psychologiczny, społeczny, technologiczny (dzisiaj – głównie informatyczny), utylitarny. Różnie można też pojmować obiekty, procesy, zdarzenia i zjawiska informacyjne, nie tak łatwo sprecyzować czym są utrwalone zasoby informacyjne, a jeszcze trudniej – potrzeby i zachowania informacyjne.

13

Na temat przedmiotu badań informatologii istnieją różne poglądy. Dlaczego? Ponieważ: [cd.] • Po trzecie, nauka o informacji ze swej istoty integruje to co

fizyczne/materialne (nośniki, technologia), psychiczne (użytkownicy informacji) oraz – idealne (informacja jako taka, wiedza ludzkości); co indywidualne i społeczne; subiektywne i obiektywne. Niełatwo to ująć w sformułowaniu przedmiotu badań. (Cisek 2009)

• Po czwarte, od lat istnieją różne koncepcje informatologii oraz paradygmaty w jej obrębie.

14

Co bada nauka o informacji? Pole badawcze • Badania Chaima Zinsa metodą delficką

• Knowledge Map of Information Science • http://www.success.co.il/is/zins_kmapof_is.pdf

• Badania Małgorzaty Janiak (2010)

• Dla porównania: • Struktura informatologii wg Wandy Pindlowej (1984, s. 36)• Struktura tematyczna współczesnej nauki o informacji wg Barbary

Sosińskiej Kalaty (2007, s. 109-117)

15

16

(Pindlowa 1984, s. 36)

Problematyka informatologii – ujęcie sprzed 20 lat

• „W ramach nauki o informacji można wyodrębnić dwa główne zakresy badań: 1/ ogólne problemy działalności informacyjnej, bez względu na dziedzinę, z którą ta działalność jest związana; 2/ problemy dotyczące działalności informacyjnej w poszczególnych dziedzinach wiedzy. [...] Można wskazać trzy grupy problemów badawczych: 1/ problemy logiczno-lingwistyczne, związane z przetwarzaniem informacji pierwotnej w różne formy informacji pochodnej oraz z porządkowaniem informacji, 2/ problemy psychologiczno-socjologiczne, związane z recepcją informacji, 3/ problemy organizacyjno-techniczne, związane z działalnością informacyjną” (Dembowska 1991, s. 23-24)

17

Problematyka informatologii – przykład z 21. wieku • „Andrew Dillon [2007] uważa, iż informatologia powinna uwolnić się od

dominacji badań mniej lub bardziej stosowanych, związanych z systemami, usługami i produktami informacyjnymi. W zamian należy skupić się na tym, co jest w nauce w ogóle najważniejsze, to znaczy na sformułowaniu i n t e r e s u j ą c y c h pytań dotyczących badanego fragmentu rzeczywistości i poszukiwaniu na nie odpowiedzi.

• Innymi słowy, nauka o informacji powinna być sterowana przez znaczące zagadnienia poznawcze, „wielkie pytania” – a nie przez problemy badawcze implikowane bezpośrednio lub pośrednio przez działalność informacyjną (praktykę) bądź rozwój i zastosowania technologii. Przykładem „wielkiego pytania” jest: co stanowi istotę informacji, jaka jest natura? Albo: jak zapewnić powszechny/globalny dostęp do informacji w nadchodzących dekadach?” (Cisek 2009, s. 54)

18

MIEJSCE INFORMATOLOGII WE WSPÓŁCZESNYM SYSTEMIE NAUK Związki z innymi dyscyplinami oraz działalnością praktyczną

19

Trzy pytania • Jakiego typu nauką jest informatologia? Co z tego wynika? • Z jakimi innymi dyscyplinami jest powiązana i na czym te

związki polegają? Przy okazji – na czym w ogóle mogą polegać związki między naukami i po co się nad tym zastanawiać?

• Jaki jest stosunek informatologii do praktyki?

• Ważne publikacje na ten temat • Pindlowa, Wanda (1984). Kształcenie studentów jako użytkowników informacji naukowej.

Z pogranicza informatologii i pedagogiki. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. [w szczególności s. 59-61]

• Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w Polsce i za granicą. W: Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych. Prace dedykowane Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119. [w szczególności s. 101-108]

20

Jaką nauką jest informatologia? • Ogół nauk dzielimy na aprioryczne (formalne, dedukcyjne)

i empiryczne (realne) • Informatologia jest nauką empiryczną

• Na czym polega bycie nauką empiryczną – zobacz prezentacja „Naukoznawstwo”

• Nauki empiryczne dzielą się na dyscypliny humanistyczne, przyrodnicze, społeczne, techniczne albo ogólniej – na nauki o kulturze i nauki o naturze

• Informatologia jest dyscypliną humanistyczną albo społeczną (w zależności od nomenklatury i podglądów), jedną z nauk o kulturze

21

22

Nauka

Nauki aprioryczne (dedukcyjne, formalne)

Nauki empiryczne (realne)

Humanistyczne Informatologia

Społeczne Informatologia

Przyrodnicze

Techniczne

Jaką nauką jest informatologia? Inne podziały nauk 1

• Badania/nauki idiograficzne i nomotetyczne (nomologiczne) (Rickert) • nauki idiograficzne – poznanie i indywidualizujący opis

jednostkowych przypadków, rzeczy, zdarzeń • nauki nomologiczne – formułowanie uogólnień, hipotez,

praw dotyczących badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistości

• Informatologia?

23

Jaką nauką jest informatologia? Inne podziały nauk 2• Badania/nauki nomotetyczne i typologiczne (Oppenheim)

• nauki nomotetyczne – formułowanie uogólnień, hipotez, praw dotyczących badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistości

• nauki typologiczne – ustalają typy i konstruują typologie badanych rzeczy/zdarzeń jednostkowych (Sosińska-Kalata 2002, s. 121)

• Informatologia?

• O podziale nauk – zob. (Sosińska-Kalata 2002)

24

Związki nauki o informacji z innymi dyscyplinami

• Na czym polegają, skąd się biorą, jaki mają charakter związki pomiędzy różnymi dyscyplinami naukowymi?

• Przykłady związków pomiędzy informatologią a innymi naukami – dyskusja

• Interdyscyplinarność, multidyscyplinarność nauki o informacji? • Zob. też (Sosińska-Kalata 2002, s. 145)

25

26

(Pindlowa 1984, s. 60)

Związki nauki o informacji z innymi dyscyplinami i z praktyką

• Na czym polegają, skąd się biorą, jaki mają charakter związki pomiędzy różnymi dyscyplinami naukowymi?

• Przykłady związków pomiędzy informatologią a innymi naukami – dyskusja

• Nauki podstawowe i stosowane. Badania a praktyka • Informatologia?

27

GENEZA I HISTORIA NAUKI O INFORMACJI Elementy

28

Geneza i historia …

• „Nauka o informacji jest stosunkowo młodą dziedziną wiedzy. … Jako nowoczesna dyscyplina powstała w latach 50-tych XX wieku, chociaż autorzy wypowiadający się na ten temat podawali różne konkretne daty, zwłaszcza, iż część z nich powołała się na pierwsze użycie terminu „information science”, drudzy – na zaakceptowanie tego terminu przez przedstawicieli adekwatnych grup zawodowych, jeszcze inni zaś – na pierwsze poważne badania” (Cisek 2002, s. 47-48)

29

Geneza i historia … [cd.] • David Ellis sądził, iż cezurę stanowi rok 1957, kiedy to przeprowadzono -

przy udziale Cranfield Institute of Technology – badania empiryczne z zakresu wyszukiwania informacji [Ellis 1989].

• W roku 1953 brytyjski uczony J. E. L. Farradane użył, prawdopodobnie jako pierwszy w historii, terminu „information scientist” (pracownik informacji), a w roku 1955 – „information science” (nauka o informacji) [Shapiro 1995].

• Rok 1958 przyniósł pierwsze formalne użycie wyrażenia „information science” w nazwie powstałego w Wielkiej Brytanii stowarzyszenia Institute of Information Scientists (IIS) [Ingwersen 1992].

• Wreszcie, wedle Laurenca B. Helprina [1989], nauka o informacji ostatecznie wyodrębniła się około roku 1960, czemu towarzyszyło upowszechnienie się terminu „information science” (Cisek 2002, s. 47-48)

30

Geneza i historia … [cd.] • Korzenie, prapoczątki informacji naukowej jako nauki sięgają przełomu

XIX i XX wieku; publikowane wówczas prace teoretyczne Paula Otleta zawierały idee, które są do pewnego stopnia aktualne po dzień dzisiejszy, aczkolwiek wyrażane w innej terminologii („dokumentację” Otleta zastąpiła „informacja”) [Rayward 1997]. Już w roku 1903 Autor ten widział potrzebę powstania nauki o dokumentacji [Otlet 1903], a w roku 1934 opublikował obszerne dzieło poświęcone szeroko rozumianej dokumentacji naukowej, dziedziny obejmującej działalność dokumentacyjną oraz naukę empiryczną ową działalność badającą [Otlet 1934; Żgutowicz 1977]. Pionierką dyscypliny była też Francuzka Suzanne Briet [Buckland 1995].

• W Polsce z koncepcją nauki dokumentologii wystąpił w roku 1946 Jan Muszkowski [1946]. (Cisek 2002, s. 47-48)

31

Wybrani twórcy informatologii (jako dyscypliny naukowej) w Polsce

•Maria Dembowska (1965, 1974, 1991)

• Wanda Pindlowa (1984, 1994) • Jerzy Ratajewski (1994)

32

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI, NURTY I OBSZARY BADAŃ NAUKI O INFORMACJI Charakterystyka ogólna, wybrane kierunki

33

Kierunki badań • Co to jest kierunek badań?

• Spójny zespół zagadnień, tworzący pewną całość, rozwijający się w ramach danej dyscypliny naukowej

• Jak konstytuują się kierunki badań? Co jest / może być ich „ośrodkiem krystalizacji”? • obiekt zainteresowań, problem badawczy, przedmiot dociekań, np.

architektura informacji, ekologia informacji • metoda, np. informetria, webometria (metody matematyczne)• założenia podstawowe, w tym filozoficzne, np. nurt kognitywny

34

Przykłady kierunków / nurtów badań• Architektura informacji • Ekologia informacji • Ekonomika informacji • ELIS Everyday Life Information Seeking (poszukiwanie

informacji w życiu codziennym) • Information Literacy (edukacja informacyjna, kompetencje

informacyjne) • Information Behavior (zachowania informacyjne) • Informetria, webometria, cybermetria • Podejście kognitywne (the cognitive viewpoint) • Refleksja meta-naukowa / meta-teoretyczna nad informatologią

(w tym filozoficzna) • Zarządzanie informacją i wiedzą (Knowledge Management KM)

35

Nurt kognitywny (the cognitive approach, viewpoint, perspective) w informatologii

• Umowny początek – rok 1977, International Workshop on the Cognitive Viewpoint w Gandawie (Belgia) (Belkin 1990)

• Kierunek szczególnie wpływowy w latach 80. i 90. XX wieku • Krytykowany w latach 90. XX w. za zbyt daleko idący

indywidualizm • „Indywidualistyczne nastawienie nurtu kognitywnego doczekało się

krytyki w literaturze przedmiotu (…), również jego przedstawiciele przyznawali, że część problematyki badawczej nauki o informacji wymyka się instrumentom kognitywnym (np. zachowania informacyjne grup społecznych), a domaga się zastosowania spojrzenia o proweniencji socjologicznej” (Cisek 2002, s. 109)

36

Nurt kognitywny (the cognitive approach, viewpoint, perspective) w informatologii [cd.]

• Since its start in 1977, the cognitive approach to information science has developed in two periods. The first covers 1977-1991, and is briefly characterized as user- and intermediary-oriented. The second period is 1992-2000, when the approach turns into a holistic view of all the interactive communication processes that occur during information transfer (Ingwersen; Williams 1999-2000, 2001).

• W XXI wieku także istnieje, obecnie często w postaci socio-cognitive perspective

• Najważniejsi badacze • na świecie – Nicholas Belkin, Peter Ingwersen• w Polsce – Maria Próchnicka (1991), Barbara Sosińska-Kalata (1999),

Jadwiga Woźniak (1997)

37

Nurt kognitywny (the cognitive approach, viewpoint, perspective) w informatologii [cd.]

• „Perspektywę kognitywną w informacji naukowej można ująć (…) następująco: należy zbadać jak ludzie myślą, jakie są ich struktury wiedzy, tj. wiedza o świecie, temacie (domenie), zadaniu, źródłach informacji (…) oraz procesy poznawcze, tj. uczenie się, pamiętanie, rozumienie, rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, wyobrażanie sobie etc. – w kontekście zachowań informacyjnych (…), następnie zaś – odzwierciedlić te regularności w budowie systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Zatem – w paradygmacie kognitywnym (…) to nie użytkownik ma się dostosować do sposobu organizacji i „myślenia” systemu, lecz odwrotnie – system informacyjno-wyszukiwawczy buduje się tak, by „pasował” do struktur, procesów kognitywnych oraz potrzeb i zachowań informacyjnych człowieka (…).” (Cisek 2002, s. 104)

38

Nurt kognitywny (the cognitive approach, viewpoint, perspective) w informatologii [cd.]

• „Ujęcie kognitywne opiera się w zasadzie na psychologii kognitywnej oraz metodach badawczych nauk społecznych (…). Kładzie nacisk na użytkownika indywidualnego, jego struktury wiedzy i sposoby przetwarzania informacji, elementy subiektywne, aspekty psychologiczne oraz interakcje w procesach wyszukiwania informacji (człowiek – maszyna, użytkownik – system, użytkownik – pośrednik etc.).” (Cisek 2002, s. 109)

39

Refleksja meta-naukowa / meta-teoretyczna nad informatologią (w tym filozoficzna)

• O refleksji meta-teoretycznej nad nauką o informacji w XXI wieku, jej kierunkach i przyczynach można przeczytać m.in. w (Cisek 2009) http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/11098/1/Cisek_in_na_swiecie_eng.pdf

• Wybrane polskie publikacje meta-teoretyczne dotyczące informatologii jako nauki (w kolejności chronologicznej) • (Dembowska 1965, 1974, 1991), (Leska, Leski 1972), (Górski 1977),

(Pindlowa 1984, 1994, wybrane fragmenty), (Ratajewski 1994), (Ścibor red. 1998), (Cisek 2002, 2009), (Sosińska-Kalata 2007), (Janiak 2010)

40

METODOLOGIA NAUKI O INFORMACJI Charakterystyka ogólna. Główne paradygmaty i metodologie nauki o informacji. Wybrane metody.

41

Co to jest metodologia? Znaczenie przyjęte na potrzeby naszych zajęć, są też inne – zobacz wykład z Naukoznawstwa

• Metodologia jest to sposób poznawania świata akceptowany w danej dyscyplinie (dziedzinie) naukowej i obejmujący m.in.: • paradygmaty, podstawowe wytyczne, założenia,

• metody badawcze,

• techniki gromadzenia danych/materiału empirycznego,

• techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych,

• formy i standardy prezentacji wyników,

• reguły uzasadniania oraz zapewniania rzetelności i intersubiektywnej sprawdzalności badań

42

Co to jest metoda (naukowa)?• Metoda = sposób postępowania –

• określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne • powtarzalny, systematyczny, • stosowany celowo i świadomie, • zawierający element normatywny, wartościujący (jak należy

postępować)

• Metoda = „określony, powtarzalny i wyuczalny sposób – schemat lub wzór – postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu”

• Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, s. 19

43

Co to jest metoda (naukowa)? [cd.] • Metoda naukowa = „sam tok operacji przy stawianiu

zagadnień, ich rozwiązywaniu oraz uzasadnianiu i systematyzowaniu odpowiedzi, bądź także zespół założeń przyjętych jako ramy lub wytyczne badania (…), bądź wreszcie ogół czynności i środków zastosowanych do sprawnego osiągnięcia rezultatów badania”

• Kamiński, Stanisław (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL, s. 202

• Metody danej nauki = „ogólnie pojmowane schematy poszczególnych czynności badawczych – bądź faktycznie stosowane w jakiejś nauce, bądź w niej zalecane”

• Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, s. 21

44

Polskie publikacje „ogólnometodologiczne” z zakresu informatologii

• KROCHMALSKA, Jadwiga (2004). Przegląd publikacji na temat metod badań stosowanych w nauce o książce, bibliotece i informacji naukowej (w kontekście ostatniej książki Jerzego Ratajewskiego). W: W kręgu książki, biblioteki i informacji naukowej. Pod red. Krystyny Heskiej-Kwaśniewicz. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 95-116.

• RATAJEWSKI, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne informologii nauki (informacji naukowej). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

• ŚCIBOR, Eugeniusz (1976). Przegląd metod badawczych stosowanych w nauce o informacji. W: Metodologia bibliotekoznawstwa i nauki o informacji naukowej. Pod red. Stanisława Kubiaka. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu, s. 97-101.

45

Sytuacja metodologiczna nauki o informacji jest skomplikowana Dlaczego?

Ze względu na specyfikę przedmiotu i pola badawczego informatologii W obszarze zainteresowań informatologii znajdują się obiekty o

różnym statusie ontologicznym i epistemologicznym (por. koncepcja trzech światów Poppera – zastosowanie w informatologii), tzn. inaczej istnieją i przypuszczanie inaczej trzeba je badać

46

Sytuacja metodologiczna nauki o informacji jest skomplikowana [cd.] Ze względu na genezę i „spory

paradygmatyczne” W informatologii istnieją dwa główne paradygmaty

tzw. pozytywistyczny, zorientowany na systemy, zasoby i źródła informacji, porządkowanie, reprezentowanie i wyszukiwanie ich zawartości

tzw. humanistyczny, zorientowany na człowieka w świecie informacji, użytkownika

47

Sytuacja metodologiczna nauki o informacji jest skomplikowana [cd.] Ze względu na charakter i rodzaje związków z

innymi naukami oraz multidyscyplinarność

Dodatkowo – „Questions drive methods, and define the field” (Dillon 2007), czyli – należy zacząć od sformułowania „wielkich pytań” dla informatologii – a metody badań są wobec nich wtórne

48

Trzy metodologie / strategie badań w informatologii – ilościowa, jakościowa i mieszana

Cisek, Sabina (2011). Metodologia jakościowa w badaniach współczesnej nauki o informacji. http://www.slideshare.net/sabinacisek/metodologia-jakosciowa-w-badaniach-wspolczesnej-nauki-o-informacji-7570815

Cisek, Sabina (2010). Metodologia mieszana w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa. W: Kocójowa, Maria (red.). Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w 21. wieku. [CD-ROM]. Kraków: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ. Dostęp także w repozytorium E-LIS http://hdl.handle.net/10760/15393

49

Wybrane metody w informatologii Badanie w działaniu (Action research)

Wilson, Tom D. (1982). Nowy paradygmat badań w dziedzinie informacji naukowej: badanie przez działanie. Zagadnienia Informacji Naukowej 1982 nr 1 (40), s. 57-74. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=161&dirids=1

Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa (Critical literature review) Cisek, Sabina (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w

nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd Biblioteczny vol. 78 nr 3, s. 273-284. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=489&dirids=1

50

Wybrane metody w informatologii [cd.]Metoda delficka (Delphi method)

Cisek, Sabina (2009). Metoda delficka w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa w XXI wieku. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1 (93), s. 25-32. Preprint dostępny http://skryba.inib.uj.edu.pl/~cisek/teoria%20i%20metodologia%20nkbi%2012_13/

Metoda etnograficzna (Ethnography) Kruszewski, Tomasz (2008). Etnografia i jej wybrane zastosowania w

badaniach bibliologicznych. Przegląd Biblioteczny, R. 76 z. 3, s. 405-417. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=445

51

Wybrane metody w informatologii [cd.]

Metoda informetryczna i pokrewne Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego – Bibliometria

http://www.bg.us.edu.pl/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=97

Nowak, Piotr (2006). Bibliometria. Webometria. Podstawy. Wybrane zastosowania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu.

Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i problemy. Kraków: Universitas.

Skalska-Zlat, Marta (2004). Cybermetria, netometria, webometria – nowe pojęcia i zadania informetrii. W: Przestrzeń informacji i komunikacji społecznej. Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 159-168.

publikacje prof. Barbary Stefaniak

52

Wybrane metody w informatologii [cd.]

Metoda Sense-Making Cisek, Sabina (2008). Badanie zachowań informacyjnych

użytkowników bibliotek: metodologia Sense-Making [Research on Information Behavior of Library Users: Sense-Making Methodology]. W: Kocójowa, M. (red.). Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. [CD-ROM]. Kraków: Instytut INiB UJ. Dostęp także online: http://eprints.rclis.org/handle/10760/13708, http://hdl.handle.net/10760/13708, http://www-old.inib.uj.edu.pl/wyd_iinb/s3_z5/cisek-n.pdfPrezentacja: http://www.slideshare.net/sabinacisek/badanie-zachowan-informacyjnych-uzytkownikow-bibliotek-metodologia-sensemaking

53

Wybrane metody w informatologii [cd.]

Metoda teorii ugruntowanej (Grounded theory) Cisek, Sabina (2007). Teoria ugruntowana w nauce o informacji –

wybrane aspekty. W: Próchnicka, Maria; Korycińska-Huras, Agnieszka (red.). Między przeszłością a przyszłością. Książka, biblioteka, informacja naukowa – funkcje społeczne na przestrzeni dziejów. Kraków: Wydaw. UJ, s. 233-239.

Wiorogórska, Zuzanna (2012). Teoria ugruntowana i jej wybrane zastosowania w badaniach z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Przegląd Biblioteczny R. 80 nr 1.

54

Wybrane metody w informatologii [cd.]

Studium przypadku (Case study) Cisek, Sabina; Próchnicka, Maria (2011). Metoda studium przypadku

(case study) w badaniach kultury informacyjnej (Information Literacy) na przykładzie projektu EMPATIC. http://www.slideshare.net/sabinacisek/metoda-studium-przypadku-w-badaniach-kultury-informacyjnej-final

Głowacka, Ewa (1986). Metoda "case study" w badaniach i dydaktyce bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegląd Biblioteczny 1986 z. 1, s. 25-32. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=336&dirids=1

55

BIBLIOGRAFIA Publikacje w językach polskim i angielskim, w tym – starsze, o znaczeniu głównie historycznym

56

Bibliografia 1 • Belkin, Nicholas J. (1990). The cognitive viewpoint in information science. Journal of Information

Science vol. 16 nr 1, s. 11-16.• Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ.• Cisek, Sabina (2009). Nauka o informacji na świecie w XXI wieku: badania metanaukowe. W: Od

książki dawnej do biblioteki wirtualnej. Przeobrażenia bibliologii polskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 47-56. http://hdl.handle.net/10760/11098

• Dembowska, Maria (1965). Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys problematyki i kierunki rozwoju. Warszawa: Wyd. SBP.

• Dembowska, Maria (1974). Informatologia a naukoznawstwo. Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji nr 6, s. 3-5.

• Dembowska, Maria (1991). Nauka o informacji naukowej (informatologia). Organizacja i problematyka badań w Polsce. Warszawa: IINTE.

• Dillon, Andrew (2007). LIS as a Research Domain: Problems and Prospects. Information Research vol. 12 nr 4. http://InformationR.net/ir/12-4/colis/colis03.html

• Górski, Adam (1977). Informacja naukowa, jej obiekt i pole badawcze. Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji t. 22 nr 4, s. 27-29.

• Ingwersen, Peter (1996). Cognitive perspective of information retrieval interaction: elements of a cognitive IR theory. Journal of Documentation vol. 52 nr 1, s. 3-50.

57

Bibliografia 2• Janiak, Małgorzata (2010). Informacja naukowa w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Dynamika zmian

w świetle piśmiennictwa. Kraków: Wydawnictwo UJ. • Leska, Maria; Leski, Kazimierz (1972). Informacja naukowa jako dziedzina wiedzy. Zagadnienia

Informacji Naukowej nr 1, s. 7-28. • Majewski, Zygmunt (1976). Dokumentacja – informacja naukowa – informatologia. Aktualne Problemy

Informacji i Dokumentacji t. 21 nr 3, s. 6-7. • Pindlowa, Wanda (1984). Kształcenie studentów jako użytkowników informacji naukowej. Z pogranicza

informatologii i pedagogiki. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. • Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i problemy. Kraków: Universitas. • Piróg, Wojciech (1977). Zagadnienia informacji i dokumentacji naukowej. Warszawa: Państwowe

Wydawnictwo Naukowe. • Próchnicka, Maria (1991). Informacja a umysł. Kraków: Universitas. • Ratajewski, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne informologii nauki (informacji naukowej).

Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.• Sapa, Remigiusz (2007). Wybrane aspekty komunikacji naukowej w informacji naukowej i

bibliotekoznawstwie w Polsce. Zagadnienia Naukoznawstwa nr 1 (171), s. 91-106.• Sapa, Remigiusz (2009). Metodologia badań obszaru pośredniczenia w komunikacji naukowej z

perspektywy nauki o informacji. Kraków: Wydawnictwo UJ.

58

Bibliografia 3• Sosińska-Kalata, Barbara (1999). Modele organizacji wiedzy w systemach wyszukiwania informacji o

dokumentach. Warszawa: Wydawnictwo SBP.• Sosińska-Kalata, Barbara (2002). Klasyfikacja. Struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów

informacyjnych. Warszawa: Wydawnictwo SBP. • Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w Polsce i za granicą. W:

Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych. Prace dedykowane Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119.

• Ścibor, Eugeniusz red. (1998). Informacja naukowa w Polsce: tradycja i współczesność. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.

• Woźniak, Jadwiga (1997). Kognitywizm w informacji. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 2, s. 3-16.• Zins, Chaim (2007a). Classification Schemes of Information Science: Twenty-Eight Scholars Map the

Field. Journal of the American Society for Information Science and Technology vol. 58 nr 5, s. 645-672. • Zins, Chaim (2007b). Conceptions of Information Science. Journal of the American Society for

Information Science and Technology vol. 58 nr 3, s. 335-350. • Zins, Chaim (2007c). Conceptual Approaches for Defining Data, Information, and Knowledge. Journal

of the American Society for Information Science and Technology vol. 58 nr 4, s. 479-493. • Zins, Chaim (2007d). Knowledge Map of Information Science. Journal of the American Society for

Information Science and Technology vol. 58 nr 4, s. 526-535.

59