Tekst jako obiekt zainteresowan lingwistyki. Gatunkowe ... · Anna Kozłowska Tekst jako obiekt...

Wokół pojęcia tekstuGatunkowe zróżnicowanie tekstów

Nauka o tekście

Tekst jako obiekt zainteresowań lingwistyki.Gatunkowe wzorce wypowiedzi

Anna Kozłowska

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Anna Kozłowska Tekst jako obiekt zainteresowań lingwistyki. Gatunkowe wzorce wypowiedzi


Nauka o tekście

1 Wokół pojęcia tekstu

2 Gatunkowe zróżnicowanie tekstów

3 Nauka o tekście



Nauka o tekście

Pojęcie tekstu – definicja Jerzego Bartmińskiegoi Stanisławy Niebrzegowskiej-Bartmińskiej

Tekst –

ponadzdaniowa jednostka językowa, makroznak samodzielnykomunikacyjnie, który:

ma swój podmiot (nadawcę);

ma rozpoznawalną intencję umożliwiającą jego interpretację;

ma określone nacechowanie stylistyczne i gatunkowe;

poddaje się całościowej interpretacji;

wykazuje integralność strukturalną oraz spójność semantyczną;

podlega wewnętrznemu podziałowi semantycznemu,a w wypadku tekstów dłuższych – także logicznemui kompozycyjnemu.



Nauka o tekście

Tekstem – abstrakcyjna jednostka planu języka

Tekstem – propozycja Jerzego Bartmińskiegowzorzec tekstu:

jest rodzajem reprezentacji tekstu, schematem pojęciowymobejmującym zbiór tekstów określonego typu;

ma podłoże w kategoriach i regułach kognitywnych;

należy zarówno do poziomu langue, jak i do poziomu „normyspołecznej” (konwencjonalnego sposobu realizacji systemu),a przejawia się na poziomie parole;

dotyczy różnych aspektów tekstu: logicznego, kompozycyjnego,tematycznego i intencjonalnego;

jest uzależniony od odmiany, stylu i gatunku mowy;

jest znany użytkownikom języka, którzy są zorientowani na wzorzecw trakcie budowania i odbioru komunikatu.



Nauka o tekście

Wzorce budowania tekstów jako konieczny składnik kompetencjikomunikacyjnej i kulturowej.



Nauka o tekście

Dyskurs w ujęciu Teuna van Dijka

Dyskurs –

zdarzenie komunikacyjne, mówione lub pisane, oparte nanastępujących składnikach: kto używa danej formy językowej, jak,dlaczego i kiedy.

Wymiary dyskursu:

użycie języka,

przekazywanie wiedzy i idei,

interakcja.



Nauka o tekście

Hipertekst – „wielotekst nielinearny”

Hipertekst –

wielowymiarowy komplekstekstów (wg Rolanda Barthesaleksji – „jednostek lektury”)złożony z segmentów łączonychdowolnie przez czytelnikaw każdorazowym akcie odbioru.



Nauka o tekście

Pojęcie spójności

Kohezja, spójność linearna (strukturalna) –o charakterze zewnętrznym.

Koherencja, spójność semantyczna (globalna) –o charakterze logiczno-znaczeniowym, spójność myśli.



Nauka o tekście

Mechanizmy spójności (kohezji) tekstu

1. Jedność nadawcy i jedność odbiorcy → korelacja wszystkichwyrażeń okazjonalnych (ja, ty, tu, teraz. . . ).

2. Jedność tematyczna (przedmiotowa) i nadrzędny celkomunikacyjny.



Nauka o tekście

Mechanizmy spójności (kohezji) tekstu cd.

3. Tematyzacja – tematy kolejnych zdań powtarzają częśćinformacji zawartej już w zdaniach poprzednich → redundancjainformacji.

Przykład 1.: Piotr znalazł zbłąkanego psa. Pies był bardzowychudzony.Przykład 2.: W pokoju stała choinka. Drzewko sięgało sufitu.Przykład 3.: Janek czyta „Cyberiadę” Lema. Fantastyka bardzomu odpowiada.Przykład 4.: Kasia złamała nogę. Gips założono jej napogotowiu.



Nauka o tekście

Mechanizmy spójności (kohezji) tekstu cd.

4. Relacje izotopiczne (anaforyczne) – relacje wyrażeńtożsamych lub powiązanych referencjalnie.

Przykład 1.: Janek pojechał w góry. [Janek] będzie chodził nadługie wycieczki.Przykład 2.: Piotr kupił komputer. To pochłonęło wszystkiejego oszczędności.Przykład 3.: Wczoraj spotkałam kierownika. Szef zlecił mizałatwienie pewnej delikatnej sprawy.Przykład 4.: Na obrazie przedstawiony został TadeuszKościuszko. Malarz bardzo się starał oddać fizjonomię Naczelnika.



Nauka o tekście

Koherencja tekstu jako zadanie interpretacyjne – przykład

– Która godzina? – Tak, jestem szczęśliwa,i brak mi tylko dzwoneczka u szyi,który by brzęczał nad tobą, gdy śpisz.– Więc nie słyszałaś burzy? Murem targnął wiatr,wieża ziewnęła jak lew, wielką bramąna skrzypiących zawiasach. – Jak to, zapomniałeś?Miałam na sobie zwykłą szarą suknięspinaną na ramieniu. – I natychmiast potemniebo pękło w stubłysku. – Jakże mogłam wejść,przecież nie byłeś sam. – Ujrzałem naglekolory sprzed istnienia wzroku. – Szkoda,że nie możesz mi przyrzec. [. . . ](Wisława Szymborska Na wieży Babel)



Nauka o tekście

Wyznaczniki delimitacji (podziału i granic) tekstu

1. Sygnały fatyczne na początku i na końcu tekstu.

Przykłady: zwroty do adresata, powitania, formuły finalnew listach, słowa wstępne, epilogi, posłowia.

2. Metatekstowe ramy tekstu.

Przykłady: tytuły, wstępy, wyrażenia typu: Zacznę od. . . ; Tukończy się historia. . . ; Koniec i bomba, a kto czytał, ten trąba!

3. Wypowiedzenia czysto rematyczne na początku tekstu.

Przykłady: Była sobie raz królewna. . . ; Żył raz pewien młodyszewczyk. . . ; Był sad.



Nauka o tekście

Wyznaczniki delimitacji tekstu cd.

4. Brak wykładników określoności w początkowej partii tekstu.

Przykłady: *Człowiek ten. . . ; *Wtedy. . .

5. Delimitatory związane z pisemną/ustną postacią tekstu.

Przykłady: pauzy, zmiany tempa, znaki typograficzne (winiety,wyróżnienia liter inicjalnych itp.).

6. Konwencje charakterystyczne dla poszczególnych gatunków.

Przykład: konwencje fabularne powieści.



Nauka o tekście

Podważanie zasadności konwencji delimitacyjnych –koncepcja dzieła otwartego

„Tekst nie wymaga ani nie potrzebuje zewnętrznej granicy po to,aby uzyskać i utrzymać swą tożsamość jako tekst.”(Wojciech Kalaga Mgławice dyskursu)



Nauka o tekście

Michał Bachtin i gatunki mowy

„[. . . ] odlewamy naszą mowęw formę określonych gatunków[. . . ]. Te formy dane są nam tak,jak dany nam jest język ojczysty.”



Nauka o tekście

Gatunki mowy – przykłady

epospowieśćpodaniewywiadogłoszenieSMSprzepis kulinarnyulotka wyborczatestamentwykładrozprawarecenzjarozmowa. . .



Nauka o tekście

Gatunki prymarne i wtórne, pochodne

1. Gatunki powstałe w naturalnych sytuacjachspołeczno-komunikacyjnych.

Przykłady: rozmowa,testament,modlitwa,życzenia świąteczne.

2. Gatunki powstałe przez przekształcenie prymarnych.

Przykłady: artykuł ← list,powieść ← opowieść.



Nauka o tekście

Gatunki proste i złożone

1. Gatunki odpowiadające poszczególnym typom aktówillokucyjnych.

Przykłady: prośba,pytanie,ślubowanie.

2. Gatunki będące skonwencjonalizowanymi zespołami aktówmowy.

Przykłady: rozmowa,referat,email.



Nauka o tekście

Czynniki konstytuujące strukturę gatunkową tekstu

aspekt strukturalny – architektonika (kompozycja) tekstu,jego podział, sposób rozpoczęcia i zakończenia, układ treści

aspekt pragmatyczny – nadawca i odbiorca, celkomunikacyjny, kontekst życiowy gatunku (prymarnezastosowanie komunikacyjne); typ przekazu (ustny/pisemny),sfera komunikacyjna (od rodzinnej do narodowej, odprywatnej do oficjalnej itd.)

aspekt poznawczy: tematyka i sposób jej przedstawiania(perspektywa, punkt widzenia, hierarchia wartości i inneskładniki obrazu świata)

aspekt stylistyczny - zastosowane środki językowe



Nauka o tekście

Opis genre’ów mowy Anny Wierzbickiej – przykład

rozmowa

Mówię. . . ;mówię to, bo chcę, żebyśmymówili różne rzeczy jeden dodrugiego;sądzę, że i ty chcesz, żebyśmymówili różne rzeczy jeden dodrugiego.



Nauka o tekście

Kulturowe zróżnicowanie gatunków mowy – różnice międzybliskimi sobie gatunkami

kawał

a. chcę powiedzieć ci coś w rodzaju rzeczy, jakie wieluludzi mówi do siebieb. mówię: można wiedzieć X;c. myślę, że wiesz, że to nie jest prawdad. mówię to, bo chcę, żebyś się śmiałe. myślę, że wiesz, że kiedy to mówię, to chcę, żebyśpomyślał o czymś, czego nie mówięf. myślę, że kiedy pomyślisz o tym, będziesz się śmiałg. myślę, że obydwaj będziemy czuli coś dobrego z tegopowoduh. myślę, że mogę ci to powiedzieć, bo i ty, i ja myślimyto samo o rzeczach tego rodzaju i czujemy to samo, kiedymyślimy o nich

joke

a. (–)b. mówię: można wiedziećX;c. myślę, że wiesz, że to niejest prawdad. mówię to, bo chcę, żebyśsię śmiałe. (–)f. (–)g. myślę, że obydwajbędziemy czuli coś dobregoz tego powoduh. (–)



Nauka o tekście

Kulturowe zróżnicowanie gatunków mowy – różnice międzybliskimi sobie gatunkami (cd.)

podanie

mówię: chcę, żeby stało mi się coświem: to nie może się stać, jeżelinie powiesz, że chcesz, żeby to sięstałomówię to, bo chcę, żebyśpowiedział, że chcesz, żeby to sięstałonie wiem, czy to zrobiszwiem, że wielu ludzi mówi ci takierzeczywiem, że nie musisz robić rzeczy,które ludzie chcą, żebyś robił

application

mówię: chcę, żeby stało mi się coświem: to nie może się stać, jeżeli nie powiesz, żechcesz, żeby to się stałomyślę, że wielu ludzi chce tego samegomyślę, że chcesz, żeby niektórzy ludzie powiedzieli,że tego chcąmówię to, bo chcę, żebyś powiedział, że chcesz,żeby to mi się stałowiem, że nie możesz tego zrobić, jeżeli nie powiempewnych rzeczy o sobiedlatego mówię te rzeczy tutajmyślę, że powiesz, czy chcesz, żeby to mi się stało



Nauka o tekście

Kulturowe zróżnicowanie gatunków mowy – gatunkiwystępujące tylko w niektórych kulturach

angielskie small talk

dozens w Blac English

hebrajskie dugri

. . .



Nauka o tekście

Przemiany gatunków – przykład



Nauka o tekście

Nowe gatunki mowy – przykłady

post

napis na ubraniu

mem

sylabus (karta przedmiotu)

haul (zakupowy)

coming-out

. . .



Nauka o tekście

Nauka o tekście jako dyscyplina naukowa

teoria tekstu

lingwistyka tekstu

tekstologia lingwistyczna



Nauka o tekście

Tekstologia i jej działy – propozycja Jerzego Bartmińskiego

1 tekstologia teoretyczna (teoria tekstu)2 tekstologia opisowa3 tekstologia stosowana

edytorstwosystematykaprzetwarzanie



Nauka o tekście

Dziękuję za uwagę :)

Temat następnego wykładu:Język jako nośnik kultury i interpretator świata –

zagadnienia etnolingwistykiZapraszam!


Tekst jako obiekt zainteresowan lingwistyki. Gatunkowe ... · Anna Kozłowska Tekst jako obiekt...

Documents

Transcript of Tekst jako obiekt zainteresowan lingwistyki. Gatunkowe ... · Anna Kozłowska Tekst jako obiekt...