TECHNIKA A CYWILIZACJA

TECHNIKA A CYWILIZACJATECHNIKA A CYWILIZACJA

Ryszard KościelnyRyszard KościelnyKat. Konstrukcji Maszyn i Kat. Konstrukcji Maszyn i PojazdówPojazdówGm. WM p. 323, tel. (058 Gm. WM p. 323, tel. (058 347)2129347)2129

cz. 1cz. 1

„„Ziemi nie odziedziczyliśmy po naszych przodkach, my Ziemi nie odziedziczyliśmy po naszych przodkach, my ją tylko pożyczyliśmy od naszych dzieci”ją tylko pożyczyliśmy od naszych dzieci”

Antoine de Saint-Antoine de Saint-

ExupExupééryry

Amsterdam, 2005

Warunki zaliczeniaWarunki zaliczenia

1.1. Eseje*, komentarze Eseje*, komentarze 2.2. Prezentacja Prezentacja pptppt dla najlepszych; dla najlepszych;

występy na przedostatnich zajęciachwystępy na przedostatnich zajęciach3.3. Testy – dla nienajlepszychTesty – dla nienajlepszych* eseje należy przesyłać na adres e-mail’owy* eseje należy przesyłać na adres e-mail’owy (posty nie spełniające wymogów formalnych będą (posty nie spełniające wymogów formalnych będą

pomijane)pomijane) ** informacje bieżące na stronie informacje bieżące na stronie

www.pg.gda.pl/~rkosciel/indexpr.htmwww.pg.gda.pl/~rkosciel/indexpr.htm (zakładka (zakładka Informacje dla studentów/Aktualności Informacje dla studentów/Aktualności ))

Dostęp do ocenDostęp do ocenwww.pg.gda.pl/~rkosciel/indexpr.htmwww.pg.gda.pl/~rkosciel/indexpr.htm

Technika zaliczenia Technika zaliczenia ((rkrk)) Q: Q: Czy terminy są sztywne?Czy terminy są sztywne?A: A: TakTak

Q: Q: Czy kopiowanie bez podania źródła jest zagrożone Czy kopiowanie bez podania źródła jest zagrożone sankcjami?sankcjami?

A: A: Tak + szlabanTak + szlaban

Q: Q: Czy warto uczęszczać na zajęcia?Czy warto uczęszczać na zajęcia?A: A: ...obecność nie jest sprawdzana, ale... ...obecność nie jest sprawdzana, ale...

Q: Q: Czy warto dobijać się do drzwi poza godzinami konsultacji?Czy warto dobijać się do drzwi poza godzinami konsultacji?A: A: Nie, nie wartoNie, nie warto

Q: Q: Czy warto liczyć, że jakoś będzie?Czy warto liczyć, że jakoś będzie?A: A: Nie, nie wartoNie, nie warto

FAQFAQ

Zakres części IZakres części I

1.1. Definicje: techniki, cywilizacji, kulturyDefinicje: techniki, cywilizacji, kultury2.2. Paleolit – zaranie ludzkościPaleolit – zaranie ludzkości3.3. Początki stosunków socjalnychPoczątki stosunków socjalnych4.4. Kluczowe wynalazki ludzkościKluczowe wynalazki ludzkości5.5. Epoka brązuEpoka brązu6.6. Epoka żelazaEpoka żelaza7.7. Starożytny EgiptStarożytny Egipt8.8. Siedem cudów świata starożytnegoSiedem cudów świata starożytnego

Technika Technika ((gr.gr.))

Technika to tworzone przez człowieka środki materialne i niematerialneskładające się na wiedzę techniczną oraz reguły posługiwania się tymi środkami (w tym - ich projekty),stosowane do zdobywania, przekształcania i wykorzystywania

dóbrmaterialnych;

Technika stanowi zasadniczy składnik cywilizacji i kultury

Także: umiejętność i sposób wykonywania określonych Także: umiejętność i sposób wykonywania określonych czynności, czynności,

na przykład: technika gry na skrzypcach, technika walki na przykład: technika gry na skrzypcach, technika walki zapaśniczej, zapaśniczej,

technika ściąganiatechnika ściągania

DefinicjeDefinicje

Cywilizacja Cywilizacja ((łac.łac.))

poziom rozwoju osiągnięty przez społeczeństwo w danej epoce poziom rozwoju osiągnięty przez społeczeństwo w danej epoce ze szczególnym uwzględnieniem poziomu ze szczególnym uwzględnieniem poziomu kultury materialnejkultury materialnej (zwłaszcza wiedzy ścisłej i (zwłaszcza wiedzy ścisłej i technikitechniki), ), będący wskaźnikiem opanowania przez ludzi sił przyrody będący wskaźnikiem opanowania przez ludzi sił przyrody i wykorzystania jej bogactwi wykorzystania jej bogactw

DefinicjeDefinicje

CywilizacjaCywilizacjaTakże: Także:

1)1) historyczne określenie najwyższego w systemie ewolucji ludzkości stadium historyczne określenie najwyższego w systemie ewolucji ludzkości stadium rozwoju kultury po pierwotnym etapie dzikości (ludy zbieracko-łowieckie) rozwoju kultury po pierwotnym etapie dzikości (ludy zbieracko-łowieckie) i okresie barbarzyństwa (ludy pasterskie); i okresie barbarzyństwa (ludy pasterskie);

2)2) typ kultury zaawansowanej typ kultury zaawansowanej - społecznie (m.in. hierarchiczna organizacja, system prawa, instytucja- społecznie (m.in. hierarchiczna organizacja, system prawa, instytucja państwa, urbanizacja), państwa, urbanizacja), - materialnie (- materialnie (technikatechnika i wiedza praktyczna), i wiedza praktyczna), - ideologicznie (rozwinięta sztuka, literatura, zaawansowane systemy- ideologicznie (rozwinięta sztuka, literatura, zaawansowane systemy religijne z teologią i refleksją filozoficzną); religijne z teologią i refleksją filozoficzną);

3)3) zespół kultur etnicznych, tworzących razem krąg kulturowy, zespół kultur etnicznych, tworzących razem krąg kulturowy, tj. szerszą wspólnotę kulturowo-historyczną, odznaczającą się wspólnym tj. szerszą wspólnotę kulturowo-historyczną, odznaczającą się wspólnym dla niej zestawem elementów tradycji i wzorów życiadla niej zestawem elementów tradycji i wzorów życia

DefinicjeDefinicje

Kultura Kultura ((łac.łac.))

termin wieloznaczny, interpretowany w różny sposób przeztermin wieloznaczny, interpretowany w różny sposób przezprzedstawicieli różnych nauk:przedstawicieli różnych nauk:

Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi,Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi,zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych,zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych,symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).

Kultura najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego Kultura najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Kultura to również charakterystyczne dla danegoz cywilizacją. Kultura to również charakterystyczne dla danegospołeczeństwa wzory postępowania; także to, co w zachowaniuspołeczeństwa wzory postępowania; także to, co w zachowaniuludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznieludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznieodziedziczone. odziedziczone.

DefinicjeDefinicje

KulturaKulturaGłówne dziedziny kultury:Główne dziedziny kultury:

Kultura materialnaKultura materialna: : wszelkie wytwory człowieka, wszelkie wytwory człowieka, technikatechnika, , umiejętności praktyczne.umiejętności praktyczne.

Kultura duchowaKultura duchowa: : wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, a także wszystko co należy do piśmiennictwo, sztuka, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia; wytworów umysłu, np. filozofia; – Kultura społecznaKultura społeczna: wierzenia, normy moralne, ideologia, : wierzenia, normy moralne, ideologia,

uczestnictwo w życiu kulturalnym; uczestnictwo w życiu kulturalnym; kultura językakultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą : porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą

(w danym społeczeństwie) normą językową(w danym społeczeństwie) normą językową– kultura politycznakultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań : systemy wartości i wzorce zachowań

(polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli; państwowej lub aspirujących do tej roli;

– kultura fizycznakultura fizyczna: system zachowań i działania związane : system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka; z dbałością o rozwój fizyczny człowieka;

DefinicjeDefinicje

http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_materialna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_duchowa

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kultura_spo%C5%82eczna&action=edit

http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_polityczna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_fizyczna

A było to tak …A było to tak …

paleolit (4-4.5 mln ÷ 8.3 tys. lat / 10 tys. ÷ 6 tys. lat / 7 tys. ÷ 4 tys. lat)

dolny środkowy górny

A było to tak …A było to tak …Człowiekowate, hominidy (Hominidae) – rodzina ssaków naczelnych Do rodziny człowiekowatych zalicza

się dwie podrodziny: Ponginae: tylko jeden rodzaj - orangutanHomoninae: 3 rodzaje żyjące współcześnie i kilka wymarłych. Do rodzajów żyjących współcześnie zaliczamy: szympansa, goryla i człowieka. Wg innych, do człowiekowatych zalicza się jedynie człowieka i wymarłe gatunki blisko spokrewnione z człowiekiem. Według tych systematyków człowiekowate wraz z małpami człekokształtnymi tworzą nadrodzinę człekokształtnych (Hominoidea) lub wraz z małpami człekokształtnymi i makakowatymi (Cercopithecidae) tworzą podrząd małp wąskonosych (Cercopithecoidae).

http://en.wikipedia.org/wiki/Mt._Erciyes

A było to tak …A było to tak …Człowiekowate, hominidy (Hominidae) – rodzina ssaków naczelnych

Człowiekowate pochodzą z Afryki. Nie wiemy jeszcze, w jakim stopniu hominidy żyjące w Afryce były ze sobą skoligacone. Nie wiemy też, czy znamy już wszystkie żyjące tam gatunki. W ciągu 4,5 milionów lat swej historii hominidy uczłowieczyły się, stały się w pełni dwunożne, zaczęły zespołowo uprawiać łowiectwo, korzystać w razie potrzeby z jaskiń, posługiwać się systematycznie prymitywnymi narzędziami i w końcu je wytwarzać. W ciągu ostatniego miliona lat przyswoiły sobie umiejętność rozniecania ognia i budowania domostw. Z czasem usprawniły techniki zbieraczo-łowieckie, nauczyły się rybołówstwa, produkcji broni, odzieży, ceramiki, tkactwa, aż ostatecznie przeszły do gospodarki opierającej się na rolnictwie i pasterstwie, udomowiły najpierw psa, a później inne zwierzęta, zdobyły umiejętność rozpoznawania minerałów, praktykowania górnictwa, wytwarzania sztuki i muzyki.

http://en.wikipedia.org/wiki/Christianity

A było to tak …A było to tak …Paleolit dolny: przedstawiciele form przedludzkich (proteroantropy i archantropy) produkowali prymitywne, rdzeniowe narzędzia kamienne (narzędzia otoczakowe, pięściaki), wznosili pierwsze budowle mieszkalne, umieli wykorzystywać ogień.

Paleolit środkowy: paleoantropy (homo sapiens neanderthalensis) produkowały głównie narzędzia odłupkowe (zgrzebła, noże tylcowe, ostrza), używając w tym celu złożonych technik krzemieniarskich; stworzyli zalążki kultury duchowej (obrządek pogrzebowy, przechowywanie czaszek przodków, rytualny kanibalizm).

Paleolit górny: pojawiły się neoantropy (Homo sapiens fossilis) odpowiadające zarówno pod względem budowy fizycznej, jak i potencjalnych możliwości umysłowych człowiekowi współczesnemu. Nastąpił wówczas gwałtowny rozwój technik krzemieniarskich i ogromne zróżnicowanie form narzędziowych z silnie zaznaczającymi się lokalnymi odmiennościami tradycji produkcyjnych; rozkwit rzemiosła rogowego i kościanego, zwłaszcza związanego ze stosowaniem wyszukanych strategii myśliwskich; różnorodne formy budownictwa mieszkalnego; bogactwo obiektów sztuki w postaci rytów, malowideł i płaskorzeźb naskalnych, a także plastyki figuralnej, ozdób i ornamentyki na narzędziach.

Człowiekowate, hominidy (Hominidae)

Z rodzinnego albumuZ rodzinnego albumu

Człowiek neandertalski Autor: Andrzej Kowalczyk

Australopitek Autor: Andrzej Kowalczyk

Z rodzinnego albumuZ rodzinnego albumu

praTurystyka praTurystyka (skąd wyruszyliśmy)(skąd wyruszyliśmy)

Mapa migracji Homo erectus. Daty podane są w milionach lat. Autor: Janusz Krzysztof Kozłowski, Andrzej Najder

Tak daleko, tak Tak daleko, tak blisko…blisko…

Rozwój CywilizacjiRozwój CywilizacjiPaleolit Paleolit (ok. 4(ok. 4÷÷3 mln lat - ok. 10 tys. lat 3 mln lat - ok. 10 tys. lat

p.n.e.)p.n.e.) PALEOLIT [gr.], archeol. epoka kamienia, termin zaproponowany

przez J. Lubbocka (1865) na oznaczenie starszego odcinka epoki kamienia („wieku kamienia łupanego”), w celu odróżnienia go od odcinka młodszego, neolitu („wieku kamienia gładzonego”).

Dziś termin ten obejmuje okres pradziejów od czasów, kiedy człowiek zaczął produkować narzędzia (ok. 4–4,5 mln lat temu) do schyłku epoki plejstocenu (ok. 8300 p.n.e. dla terenów środk. Europy).

Paleolit dzieli się na: paleolit dolny (ok. 4 // 4,5 mln lat ÷÷ ok. 8.3 tys. lat p.n.e.), paleolit środkowy (ok. 10 tys. ÷÷ 6 tys. lat p.n.e.), paleolit górny (ok. 7 tys. ÷÷ 4 tys. lat p.n.e.).

Końcowa część paleolitu górnego (ok. 4500 ÷÷ 3500 lat p.n.e.) bywa nazywana paleolitem schyłkowym.

Wczesny Homo faber [łac. ‘człowiek zręczny, majster’], człowiek twórca; termin wprowadzony przez H. Bergsona i M. Schelera na określenie człowieka pierwotnego tworzącego konieczne mu do przeżycia narzędzia.

Uprawianie techniki wyróżnia człowieka spośród współmieszkańców Ziemi, jako jedyną istotę celowo i świadomie wytwarzającą złożone narzędzia.

Właśnie działalność techniczna determinuje zaliczanie form kopalnych hominidów do gatunku ludzkiego znacznie bardziej, niż inne cechy (np. ewolucyjno-biologiczne).

Wedle obecnego stanu wiedzy najdawniejsze jej ślady (eolity*) pochodzą sprzed 2,5 mln lat.

EOLIT, archeol. prymitywne narzędzie człowieka (kamień ze śladami najprostszej obróbki)

*)

Rozwój Cywilizacji Rozwój Cywilizacji

Paleolit dolnyPaleolit dolny (ok. 4.5 mln lat (ok. 4.5 mln lat ÷÷ ok. 8300 lat ok. 8300 lat

p.n.e.)p.n.e.)



p.n.e.)p.n.e.) Paleolit dolny to okres trwający ponad 3 mln lat. W tym czasie, ok. 2,5 mln lat temu, przedstawiciele form przedludzkich zaczynają wytwarzać prymitywne narzędzia kamienne (narzędzia otoczakowe). Najstarsza znana kultura to kultura Olduvai * rozwijająca się w północno-zachodniej Tanzanii; znaleziono tam otoczaki i rozłupce obok szczątków Homo habilis.W Etiopii znaleziono narzędzia otoczakowe wyprodukowane prawdopodobnie ok. 2,5 mln lat temu przez Australopithecus afarensis. Świadczyłoby to o tym, że obok gatunków Homo także australopiteki posiadały umiejętność wytwarzania narzędzi.

Kultura Olduvai najstarsza kultura paleolitu; jej nazwa pochodzi od wąwozu w północno-zachodniej Tanzanii, przy granicy parku narodowego Serengeti, w prowincji Arusha.

*)

Rozłupce o ostrych brzegach powstawały z rozłupanych na dwie części otoczaków.

Narzędzie otoczakowe z Korolewa (Ukraina Zakarpacka). Datowane z okresu ponad 800 tys. lat temu, jest najstarszym dobrze dokumentowanym śladem pobytu Homo erectus w najbliższym sąsiedztwie ziem polskich

Rozwój CywilizacjiRozwój Cywilizacji Paleolit dolnyPaleolit dolny (ok. 4.5 mln lat (ok. 4.5 mln lat ÷÷ ok. 8300 lat ok. 8300 lat

p.n.e.)p.n.e.) Prawdopodobnie już 1,6 mln lat temu człowiek posiadł umiejętność wykorzystywania ognia. Kultura Olduvai przetrwała ok. 1,5-2 mln lat i została zastąpiona przez kulturę aszelską*. Z kulturą aszeleską wiąże się umiejętność wznoszenia pierwszych schronień mieszkalnych. Około 1 mln lat temu znikają z powierzchni Ziemi ostatnie australopiteki; od tego momentu Ziemię zamieszkuje szybko rozprzestrzeniający się rodzaj Homo.

jednostka kulturowa dolnego paleolitu, rozwijająca się od 1 mln. do 300 tys. lat temu; rozprzestrzeniona na szerokich obszarach od zachodniej Europy po środkową Azję i Indie oraz na kontynencie afrykańskim. Kultura aszelska była wytworem jednej z pierwszych form praczłowieka (Homo erectus); jej przedstawiciele zajmowali się zbieractwem i łowiectwem, posługiwali się narzędziami kamiennymi, przede wszystkim wielofunkcyjnymi pięściakami; nazwa od stanowiska archeol. w Saint-Acheul, przedmieściu Amiens.

*)



p.n.e.)p.n.e.) Prymitywne narzędzia jakimi posługiwali się praludzie w kulturze oldowajskiej to jedynie otoczaki wykonywane na jeden z trzech sposobów: • odbicie odłupków tylko z jednej strony, w wyniku czego krawędź tnąca powstawała na przecięciu pierwotnej, naturalnej powierzchni kamienia; • naprzemianległe odbijanie odłupków, przez co tworzyły się dwie powierzchnie odbić, a na ich zrębie bardzo ostra krawędź tnąca; • łuszczenie otoczaka opartego na twardej podkładce przez obijanie drugim kamieniem; w wyniku takiego obijania powstawał nacinak o dwóch przeciwległych krawędziach tnących; ten typ narzędzi nazwano łuszczniami; Pięściak, tłuk pięściowy - narzędzie o kształcie

zbliżonym do owalnego lub trójkątnego, wyprodukowane poprzez odłupywanie zbędnych fragmentów od krzemiennego rdzenia. W ten sposób powstawały narzędzia o migdałowatym, sercowatym lub owalnym kształcie, o dopasowanej do dłoni części chwytnej.


Paleolit górnyPaleolit górny (ok. 7 tys. lat - 4 tys. lat (ok. 7 tys. lat - 4 tys. lat

p.n.e.)p.n.e.) W górnym paleolicie, panującym w Europie Środkowej upowszechnił się człowiek rozumny współczesny - Homo sapiens sapiens, dając początek podstawowym rasom ludzkim. Odmienne podłoże środkowego paleolitu i różne warunki ekologiczne spowodowały silne zróżnicowanie kulturowe górnego paleolitu.

Powstał cały szereg wyspecjalizowanych narzędzi kościanych i kamiennych, wykonywanych głównie technikami wiórowymi. W środkowym okresie górnego paleolitu jako istotne narzędzie i broń pojawił się łuk. Z jego użytkowaniem wiąże się wytwórczość ostrzy liściowatych i dużej liczby drobnych ostrzy tylcowych.Nastąpił rozwój konstrukcji mieszkalnych (m.in. szałasy z kości i skóry zwierząt) oraz sztuki paleolitycznej, odwzorowującej również pewien system wierzeń (malowidła i ryty naskalne, przedmioty ozdobne). Z górnego paleolitu pochodzą pierwsze ślady działalności górniczej.



p.n.e.)p.n.e.)

Pechka rock-shelter (Northern Armenia)

Hut, Mezhirich, Ukraine, Exterior: mammoth bone hut

Lascaux Cave, Lascaux, Dordogne, France; Interior: The Nave

Roc de Marsal (Dordogne, France) is a Middle Paleolithic (Mousterian) cave near Les Eyzies

Fontechevade is a classic cave

Cutaway of Terra Amata hut; note the hearth, the stone scatters where people sat making tools, the poles that supported the roof, and the stones at the base of the hut supporting the sides

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/23/Gudea_of_Lagash_Girsu.jpg



p.n.e.)p.n.e.)

Head of a Horse, from the Cueva de La Pena de Candamo San Roman

Three Stones with Red Markings from Mas-D'Arvil, a Bone Rod from La Madeleine

Horses, Rock Paintings in the Black Room, Magdalenian

"Laurel Leaf" Blade, Found at Volgu, 20000-15000 BC

The Cave of Lascaux

http://www.oldstoneage.com/fonte

http://www.oldstoneage.com/fonte

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/84/World_2000_BCE.png



p.n.e.)p.n.e.)

The Kostionki Venus, from Kostionki, Voronezh Region, circa 23,000 BC

The Venus of Willendorf - 30,000 B.C. - An ancient fertility symbol

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/57/Bull_Warka_Louvre_AO8218.jpg



p.n.e.)p.n.e.) 12 tys. lat temu przełom: • początek osadnictwa, uprawy ziemi, hodowli

zwierząt, budowa kanałów nawadniających, • religia, handel, obróbka metali, medycyna

prawo własności => wojnyhodowla => chorobyprzeludnienie => głód

hierarchiczne społeczeństwawynalazek pisma => komunikacja na odległość

• kult kobiety zapewniającej prokreację; w ciągu 8 tys. lat ludność wzrosła z 3 mln do 100 mln • model społeczny państwa trwający do dzisiaj


Neolit i chalkolitNeolit i chalkolit (ok. 7000 - 3500 lat (ok. 7000 - 3500 lat

p.n.e.)p.n.e.) Od VII do V tysiąclecia p.n.e. nastąpiło upowszechnienie się rolnictwa i hodowli, a co za tym idzie form stałego osadnictwa jako stylu życia. Przemiany te były konsekwencją tzw. rewolucji neolitycznej (zapoczątkowanej już znacznie wcześniej, bo przed 7-ym tys. p.n.e.)

Jednocześnie rozpoczęła się epoka kamienia gładzonego – neolit. Do około 4 000 roku p.n.e. proces osiedlania się objął już większość Europy, w tym Polskę. W czasie rewolucji neolitycznej powstawały osady, a następnie miasta, niekiedy otaczane murami. Wynaleziono także sposób wykonywania naczyńz gliny, innym wynalazkiem było tkactwo.

Rewolucja neolityczna – termin określający przechodzenie skupisk ludzkich od wędrownego trybu życia związanego ze zbieractwem, myślistwem i łowieniem ryb do trybu osiadłego, w którym źródłem utrzymania stało się rolnictwo i hodowla.

*)

*

Statuetka byka znaleziona na terenie Uruk pochodząca z ok. 3000 p.n.e.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/PICT0142.JPG



p.n.e.)p.n.e.)

Rozprzestrzenianiu niżowych wzorców gospodarczych towarzyszył rozrost populacji rolniczych. Odnosi się to przede wszystkim do regionów starego osadnictwa, to znaczy terenów, które były wcześniej domeną grup ludzkich podtrzymujących tradycje rolnicze. Nastąpił tam rozkwit ugrupowań osadnictwa, w których wzrost gęstości zaludnienia prowadził między innymi do powstawania i pogłębienia się rozwarstwień społecznych.

Na obszarze skupiska osadniczego zamieszkiwały populacje od 1700 osób do około 6000 ludzi.



p.n.e.)p.n.e.)



p.n.e.)p.n.e.) osadnicy ciągle byli łowcami; początki udomowienia zwierząt dotyczyło wilków, psy pomagały w polowaniach oraz strzegły osadnicy przystosowywali środowisko do swoich potrzeb religia drogą do władzy a także stymulatorem sztuki handel wymienny = ocena wartości, organizacja i stabilizacja = poczucie bezpieczeństwa instynkt wędrówki i szukania nowego jest zakodowany w genach osadnictwo – poczucie własności ziemi zbieractwo zapoczątkowało rolnictwo



p.n.e.)p.n.e.) początki selekcji genetycznej (roślin, zwierząt i ludzi) stan posiadania plemienia (wg koczowników owoce należały do wszystkich, osadnicy nie mogli akceptować takiej tezy – dla ludzi osiadłych obcy oznaczał niebezpieczeństwo); początki kradzieży wzrost osadnictwa potęgują ciężkie narzędzia do obróbki plonów (żarna, naczynia, paleniska do przygotowania potraw) oraz stabilizacja życiowa zboża przetworzone w celach spożywczych (łuszczenie ziarna w żarnach) umożliwiły przyswajanie pokarmu osobnikom starszym; gromadzenie doświadczeń i szacunek dla starszyzny rodowej podstawowa komórka społeczna to rodzina we własnym domu, a nie grupa

Format strony Format strony (A4)(A4)

DataData

TECHNIKA A CYWILIZACJATECHNIKA A CYWILIZACJAKomentarze - zestaw nr 1Komentarze - zestaw nr 1

Imię i Imię i nazwiskonazwisko

nr indeksunr indeksur. akad. / r. akad. / sem.sem.

Margines 5 cmMargines 5 cm11

22

33Numer komentarzaNumer komentarza

pismo czytelne jako warunek koniecznypismo czytelne jako warunek konieczny

(fragmenty nieczytelne będą pomijane)(fragmenty nieczytelne będą pomijane)

Format strony Format strony (A4)(A4)

DataData

TECHNIKA A CYWILIZACJATECHNIKA A CYWILIZACJAEsej nr 1Esej nr 1

Imię i nazwiskoImię i nazwiskonr indeksunr indeksu

r. akad. / kier. / r. akad. / kier. / sem.sem.

Margines 5 cmMargines 5 cm 1.1. termin 15.12.2010 r. (dokładnie)termin 15.12.2010 r. (dokładnie)

2.2. dostawa przez skrzynkę e-mailowądostawa przez skrzynkę e-mailową

…………………………………………. Temat ……………………………. Temat ……………………………

praTurystyka praTurystyka (skąd wyruszyliśmy)(skąd wyruszyliśmy) Komentarz do komentarzyKomentarz do komentarzy

Mapa migracji Homo erectus. Daty podane są w milionach lat. Autor: Janusz Krzysztof Kozłowski, Andrzej Najder

A było to tak … A było to tak … Człowiekowate, hominidy (Hominidae) – rodzina ssaków naczelnych

Do rodziny człowiekowatych zalicza się dwie podrodziny: Ponginae: tylko jeden rodzaj - orangutanHomoninae: 3 rodzaje żyjące współcześnie i kilka wymarłych. Do rodzajów żyjących współcześnie zaliczamy: szympansa, goryla i człowieka. Wg innych, do człowiekowatych zalicza się jedynie człowieka i wymarłe gatunki blisko spokrewnione z człowiekiem. Według tych systematyków człowiekowate wraz z małpami człekokształtnymi tworzą nadrodzinę człekokształtnych (Hominoidea) lub wraz z małpami człekokształtnymi i makakowatymi (Cercopithecidae) tworzą podrząd małp wąskonosych (Cercopithecoidae).

Czy człowiek pochodzi od Czy człowiek pochodzi od małpy?małpy?

Komentarz do komentarzyKomentarz do komentarzy

InteligencjaInteligencjaKomentarz do komentarzyKomentarz do komentarzy

to:to:

• ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywaniawykonywania nowych zadań przez wykorzystanie środków myślenia. nowych zadań przez wykorzystanie środków myślenia. ((SternStern))

• zdolność rozwiązywania problemów. zdolność rozwiązywania problemów. ((PiagetPiaget))

• zdolność ogólna do celowego działania, racjonalnego zdolność ogólna do celowego działania, racjonalnego myślenia myślenia i skutecznego radzenia sobie z trudnościami. i skutecznego radzenia sobie z trudnościami. ((WechslerWechsler))

Z rodzinnego albumuZ rodzinnego albumu Komentarz do komentarzyKomentarz do komentarzy

Człowiek neandertalski Autor: Andrzej Kowalczyk

Australopitek Autor: Andrzej Kowalczyk


KOŁOKOŁO (ok. 3500 lat p.n.e.)(ok. 3500 lat p.n.e.)

A depiction of onager-drawn carts on the Sumerian"battle standard of Ur" (c. 2600 BC)

A spoked wheel (late second millennium BCE) A weelwright reenactor


KOŁO u wozuKOŁO u wozu (ok. 3500 lat p.n.e.)(ok. 3500 lat p.n.e.) 1

2

3

4 5

6 7 8

Przykłady najstarszych archeologicznych dowodów używania wozu 1 - naczynie kultury pucharów lejkowatych z Ostrowca Świętokrzyskiego

2 - płyta z piaskowca znaleziona w grobowcu megalitycznym w Züschen (okolice Kassel, Niemcy)

3 - gliniany model z grobu na cmentarzysku kultury badeńskiej w Budakalasz (Węgry)

4 - piktogramy z Uruk IV (dorzecze Eufratru 5 - ryt z epoki brązu w Smedtorpet, Kirchspiel Tanum (Szwecja) 6 - ryt ze schyłku neolitu lub z epoki brązu w Melitopol, (Ukraina) 7 - ryt z epoki brązu z Uchtasar (Armenia) 8 - wóz w wyposażeniu grobu katakumbowego pod kurhanem z II tys. bc w Eliste, Tri Brata (Stepy Kałmuckie na dolną Wołgą)


KOŁO u wozuKOŁO u wozu (ok. 3500 lat p.n.e. (ok. 3500 lat p.n.e. ÷÷ 2007 AD 2007 AD))

Wozy z Bronocic - 3500 p.n.e. - umieszczone na naczyniu (wazie), Bronocice (lessy krakowskie)

Zabytek z miasta doliny Indusu - model wozu zaprzężonego w woły (ok. 2600r. p.n.e.). Podobne pojazdy używane są do dzisiaj w Pakistanie.

Wczesne czterokołowe wozy wojenne wg tzw. sztandaru z Ur w Mezopotamii, z około 2500 p.n.e.

Sumerowie - pusty rydwan wojenny (ok. 2200r. p.n.e.), nie znano jeszcze koła ze szprychami.



Pierwszy w pierwszym wyścigu transkontynentalnym - 1907 r.- książę Scipione Borghese na samochodzie "Itala".

CWS T-1 (?) Centralne Warsztaty Samochodowe 1923

Warszawa M-20 Pobieda, 1950

Phantom VT – Lambotghini Diablo, 1995 The SLR at 458.440 MPH in 2001

(738 km/h)



Łunochod 1 wylądował na Księżycu 17 listopada 1970 r. i - wędrując po Mare Imbrium (Morze Deszczów) - działał przez 11 miesięcy. Wykonał w tym czasie 20 tysięcy zdjęć i zebrał 500 próbek gruntu.

Pojazd Sojourner przy marsjańskim głazie


KOŁO KOŁO bez wozubez wozu (ok. 3500 lat p.n.e. (ok. 3500 lat p.n.e. ÷÷ 2007 2007

ADAD))

Water wheels designs in order of increasing complexity and efficiency. Norse wheels (left) turn millstones directly, undershot wheels (center) require gears, and overshot wheels (right) also require an elevated stream (drawing from Scientific American).

Undershot wheel on a ship mill.

Metallurgical bellows, powered by a horizontal waterwheel, from the Chinese work of 1313 AD.



ADAD))

This aqueduct provided water to the Roman mill at Barbegal

The cut for the channel that delivered water to the mill at Barbegal



AD)AD)

Rozwój CywilizacjiRozwój Cywilizacji

Neolit i Brąz Neolit i Brąz Stonehenge 2500Stonehenge 2500÷÷2000 2000 BCBC

http://en.wikipedia.org/wiki/Chapel


BrązBrąz (ok. 2500 - 1000(ok. 2500 - 1000÷÷700 lat p.n.e.)700 lat p.n.e.) Rozwój techniki dokonuje się dzięki wynalazkom* i sposobom ich stosowania. Ułatwiają one zaspakajanie potrzeb, a ich zastosowanie zmienia warunki życia we wszystkich jego aspektach — niekiedy bardzo znacząco. Postęp ma charakter kumulatywny i jest związany z powiększającym się nieustannie zasobem wiedzy ludzkiej o otaczającym świecie. W wyniku tego procesu człowiek tworzy nową, własną, sztuczną rzeczywistość obok rzeczywistości naturalnej.

Przez całą epokę kamienia (paleolit), w której ludzkość przeżyła blisko 99% swych dziejów, proces ten przebiegał powoli. Nie sprzyjało mu bytowanie w liczebnie ograniczonych i izolowanych grupach (grupach pierwotnych), koczujących w poszukiwaniu pożywienia.

Wynalazek to nowe rozwiązanie techniczne, najczęściej poprzedzone przez pomysł*)


BrązBrąz (ok. 2500 - 1000(ok. 2500 - 1000÷÷700 lat p.n.e.)700 lat p.n.e.)

Manganese ore

Lead ore

Gold ore

Iron ore (banded iron formation)


BrązBrąz (ok. 2500 (ok. 2500 ÷÷ 1000 / 700 lat p.n.e.) 1000 / 700 lat p.n.e.) Epoka brązu - jedna z trzech epok prehistorii, następująca po epoce kamienia, a poprzedzająca epokę żelaza. Epoka ta ma zróżnicowane ramy czasowe, zależne od terenu występowania. Najwcześniej, na Kaukazie i w obszarze Morza Egejskiego , w III tysiącleciu p.n.e., wykształciły się ośrodki, w których opanowano umiejętność obróbki metali. W Egipcie i na Bliskim Wschodzie za początek epoki brązu przyjmuje się umownie rok 2500 p.n.e., w Europie Południowej 2000 p.n.e., w Polsce 1800 p.n.e.Koniec epoki brązu przypada na lata 1000-700 p.n.e., kiedy to na Bliskim Wschodzie zaczęły tworzyć się pierwsze państwa z wyspecjalizowanymi służbamii pojawiło się niewolnictwo, a na większości obszarów Europy rozpoczął się stopniowy rozkład wspólnoty pierwotnej.

posążek Gudei, władcy Lagasz

Fragment steli zwycięstwa akadyjskiego króla Naramsina

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dc/Khufu_pyramid_and_stars.png

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ea/Obeslisk_karnak.jpg

Dymarka, przekrój pieca

Hematyt


ŻelazoŻelazo (ok. 1200(ok. 1200÷÷700 BC – 1000 700 BC – 1000 ÷÷1200 AD1200 AD))

http://en.wikipedia.org/wiki/Magnetite


ŻelazoŻelazo (Europa Zachodnia, ok. 800 BC – …)(Europa Zachodnia, ok. 800 BC – …)

Celtic dagger found in Britain.

Roman hoe blade, iron, 2000 years old


ŻelazoŻelazo (ok. 1200(ok. 1200÷÷700 BC – 1000 700 BC – 1000 ÷÷1200 AD1200 AD))



Silver Gunderstrup Cauldron. Decorated with Celtic divinities Silver coin with stylized head on recto, and on the

verso a horse and rider. From Romania. Second century B.C.

Bronze helmet from the chariot burial at La Gorge Meillet

Gold torcs from a hoard at Erstfeld, north of the St. Gotthard Pass, Switzerland (Zurich: Schweizerisches Landesmueum). Ca. 400 B.C.

Bronze helmet in Waldalgesheim style of 4th century, with gold and iron mountings from Amfreville

Silver torc from Trichtingen, South Germany (Stuttgart: Würtembergisches Landesmuseum), the fifth century B.C.

Arm rings and a torc from the chariot grave at Waldalgesheim, Keuznach, Germany



Early Celtic bronze flagon with human masks and animal figures. Late 5th-early 4th c. B.C.

Painted pottery recalling the Waldalgesheim style, late 4th or early 3rd c. B.C., from a grave at Prunay, Cher, France

Bronze mirror back from Desborough, Northants

Romano-Celtic chalk-cut figure of a club-bearing giant, from Cerne, Abbas, Dorset

Gallo-roman bronze bust, from Finthen, near Mainz

Romano-Celtic champlevé cups. The technology of enameling is Roman. In the West, the enamel is placed on the surface of the bronze, and hence the term "champlevé." The cup is from second half of the 2nd century, and the two-piece vase is from the 3rd century.

TECHNIKA A TECHNIKA A CYWILIZACJECYWILIZACJE- prehistoria- prehistoria w skróciew skrócie

Epoka Narzędzia Gospodarka Siedliska Społeczeńst

wo Religia

kamieniapaleolit dolny4.5 mln÷8 500 lat pne

naturalne oraz wytwarzanie: dźwignia, maczuga, narzędzia kamienne, dzida, włócznia, harpun, szydło, igła zbieractwo,

myślistwo

szałasy, chaty szkieletowe kryte skórami, jaskinie; kolonizacja całej planety

grupy 25-100 osobowe;zbieracze i myśliwi

dowody wiary z paleolitu górnego, rytuał pogrzebowy, kult przodków, kapłani, sanktuaria

paleolit

środkowy(mezolit)10 000÷6 000 lat

pne

łuk i strzały, kosze do połowu ryb, łodzie plemienne

paleolit górny(neolit)7000÷4000 lat

pne

dłuto, motyka, pług, chomonto, naczynia na ziarno, krosno, garncarstwo, broń

Rewolucja Neolityczna; rolnictwo (jęczmień), zbieractwo, myślistwo, rybactwo, udomowienie wilka i dzikiej owcy, przetwórstwo

obejście,osady

etniczne, eksplozja demograficzna, klasy społeczne, konflikty zbrojne

brązu2 500÷700 lat pne

miedziane i brązowe, koło garncarskie

rolnictwo-hodowla, rzemiosło, handel

żelaza1200 lat

pne÷1000 lat ne

żelazne miasta państwa

Rozwój CywilizacjiRozwój Cywilizacji Starożytny EgiptStarożytny Egipt (ok. 4000 - 300 lat (ok. 4000 - 300 lat

p.n.e.)p.n.e.) Okres predynastyczny (ok. 6000-ok. 3100 p.n.e.)

Był to okres schyłkowego paleolitu i neolitu. Na terenie Egiptu rozwijały się wtedy różne kultury neolityczne o charakterze osiadłym i rolniczym, jednakże nie były one jednolite w całym kraju.

Od początku IV tysiąclecia p.n.e. posługiwano się w Egipcie żaglowymi łodziami do transportu materiałów po Nilu, co przyśpieszyło konsolidację kulturową; opanowano obróbkę miedzi. http://dawne-cywilizacje.cba.pl/http://dawne-cywilizacje.cba.pl/

starozytny_egipt.htmstarozytny_egipt.htmhttp://archeos.pl/artykul/3386http://archeos.pl/artykul/3386


p.n.e.)p.n.e.) Cywilizacja egipska (cywilizacja starożytnego Egiptu) to wysokorozwinięta kultura w dolinie Nilu z całym wachlarzem osiągnięć technicznych, naukowych, politycznych i kulturowych, która trwała około 3500 lat.

Państwo to rozwinęło się dzięki corocznym, regularnym (a co za tym idzie dającym się przewidzieć) wylewom Nilu, który przynosił żyzne muły zapewniające przy odpowiednim nakładzie sił i środków oraz odpowiedniej organizacji, wysokie plony dwukrotnie w ciągu roku.

Dzięki tak sprzyjającym warunkom rolnictwo, które stanowiło podstawowe zajęcie ludności, zapewniało nadwyżki żywności, co pozwalało na jej magazynowanie na okresy nieurodzaju oraz na eksport. http://dawne-cywilizacje.cba.pl/starozytny_egipt.htmhttp://dawne-cywilizacje.cba.pl/starozytny_egipt.htm


p.n.e.)p.n.e.) Okres wczesnodynastyczny (ok. 3100 - ok. 2686 p.n.e.)

Okres historyczny starożytnego Egiptu rozpoczął się wraz z założeniem pierwszej dynastii z Thynis (lub This) i zjednoczeniem dwóch państw egipskich: Górnego (południowego) i Dolnego (północnego) Egiptu przez Menesa (Narmera).

Pierwsi królowie Egiptu próbowali podporządkować sobie sąsiednie krainy Nubię, Libię i Liban, by zapewnić dostawy brakujących towarów z drewna cedrowego, szlachetnych kamieni i materiałów budowlanych.

W okresie tym ukształtowały się wierzenia religijne Egipcjan (współdziałanie faraona z bogami w utrzymaniu porządku świata, wiara w życie po śmierci), powstawała technika, sztuka i pismo hieroglificzne, na szerszą skalę zaczęto stosować miedź, wytwarzano więcej wyrobów ze złota i kości słoniowej.

http://dawne-cywilizacje.cba.pl/starozytny_egipt.htmhttp://dawne-cywilizacje.cba.pl/starozytny_egipt.htm


p.n.e.)p.n.e.) Menes – zapoczątkował 1. dynastię, wojownik i budowniczy


Starożytny EgiptStarożytny Egipt (ok. 4000 - 300 lat (ok. 4000 - 300 lat

p.n.e.)p.n.e.) SkrybaSkryba

Skryba (sesh) był osobą wyedukowaną w zakresie posługiwania się pismem hierogrlificznym, hieratycznym oraz od II połowy I tysiąclecia p.n.e. pismem demotycznym.

Egipscy skrybowie byli mężczyznami oraz przynależeli do grupy społecznej, którą można określić jako średnią klasę wyższą.

Zatrudnienie znajdowali zarówno w zbiurokratyzowanej administracji państwa, jak i w egipskich świątyniach i armii.

Synowie skrybów wychowywani byli w tej samej co ich ojcowie tradycji - wysyłano ich do szkół, po ukończeniu których dziedziczyli ich zawód.



p.n.e.)p.n.e.)

Pierwsze grobowce budowano w formie schodkowej, najbardziej okazała jest piramida schodkowa Dżesera (Dżosera) ok. 2650 p.n.e. w Sakkarze koło Memfis. Składa się z sześciu nałożonych na siebie mastab

Mastaba składa się z murowanej części nadziemnej oraz podziemnej komory grobowej, połączonych pionowym szybem.

Piramida DżeseraPiramida Dżesera



p.n.e.)p.n.e.)

Wielka Piramida Cheopsa

Piramida Cheopsa i gwiazdozbiory 2700 rok p.n.e.

Postawiona została na sztucznie wyrównanym terenie (zmierzone różnice poziomu wynoszą do 2,0 cm). Piramida zorientowana jest zgodnie z kierunkami świata. Boki jej są zwrócone dokładnie na północ, południe, wschód i zachód. Wielkie bloki kamienne, ważące po 2,5 tony (największe nawet około 15,0 t) zostały ustawione z wielką precyzją. Cała budowla składa się z ponad 2,3 mln takich bloków. Wymiary po wybudowaniu:wysokość do wierzchołka – 146,64 m długości boków:

zachodni – 230,357 m

wschodni – 230,391 m

północny – 230,251 m

południowy – 230,454 m

Piramida Cheopsa Piramida Cheopsa (Giza)(Giza)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a6/Temple_of_Komombo_in_the_late_afternoon_sun.jpg


p.n.e.)p.n.e.) KernakKernak

http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Templo_de_Luxor.jpg

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8e/Luxor%2C_Luxor_Temple%2C_south_west_view_2%2C_Egypt%2C_Oct_2004.jpg



p.n.e.)p.n.e.)

Świątynia Ramzesa II w Abu Simbel

Świątynia w Kom

Ombo

Świątynia Hathor w Denderze

Świątynia Luksorska

ŚwiątynieŚwiątynie

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Ironageroof.jpg

http://www.infidels.org/library/historical/joseph_mccabe/religious_controversy/chapter_08.html

http://www.olympic.org/

http://www.city.net/countries/turkey/

Rozwój CywilizacjiRozwój Cywilizacji 7 cudów 7 cudów Starożytnego Starożytnego EgiptuEgiptu

Rozwój CywilizacjiRozwój Cywilizacji Siedem Cudów ŚwiataSiedem Cudów Świata (wg Herodota ok. (wg Herodota ok.

V w.n.e.)V w.n.e.)

Wielka Piramida (Cheopsa)

Giza (ok. 2650 BC) Man fears Time,

yet Time fears the PyramidsArab proverb

Wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie

The approach to the Garden sloped like a hillside and the several parts of the structure rose from one another tier on tier... On all this, the earth had been piled... and was thickly planted with trees of every kind that, by their great size and other charm, gave pleasure to the beholder... The water machines [raised] the water in great abundance from the river, although no one outside could see it.

Diodorus Siculus


V w.n.e.)V w.n.e.)

Posąg Zeusa Olimpia (ok. 450 BC)

In his right hand a figure of Victory made from ivory and gold. In his left hand, his scepter inlaid with all metals, and an eagle perched on the sceptre. The sandals of the god are made of gold, as is his robe.

Pausanias the Greek (2nd century AD)

Świątynia Artemizy Efez (ok. 700 BC ?)

But when I saw the sacred house of Artemis that towers to the clouds, the [other Wonders] were placed in the shade, for the Sun himself has never looked upon its equal outside Olympus.

Antipater of Sidon


V w.n.e.)V w.n.e.)

Mauzoleum w Halicarnasie

Bodrum (ok. 350 BC) I have lying, over me in Halicarnassus,

a gigantic monument such as no other dead person has, adorned in the finest way with statues of horses and men carved most realistically from the best quality marble.

King Maussollos in Lucian's "Dialogues of the Dead"

Kolos z Rodos Rodos (ok. 282 BC )

To you, O Sun, the people of Dorian Rhodes set up this bronze statue reaching to Olympus when they had pacified the waves of war and crowned their city with the spoils taken from the enemy. Not only over the seas but also on land did they kindle the lovely torch of freedom.

Dedicatory inscription of the Colossus


V w.n.e.)V w.n.e.)

Latarnia morska w Aleksandrii

Faros (ok. 280 BC)

Sostratus, the son of Dexiphanes, the Cnidian, dedicated this to the Saviour Gods, on behalf of those who sail the seas.

Dedicatory inscription of the Lighthouse


V w.n.e.)V w.n.e.)

http://www.netaxs.com/~trance/def.html

Rozwój CywilizacjiRozwój Cywilizacji Cuda ŚwiataCuda Świata Współczesnego Współczesnego(tak daleko, tak blisko)(tak daleko, tak blisko)

TECHNIKA I CYWILIZACJETECHNIKA I CYWILIZACJE

Dziękuję ...

cz. 1cz. 1

1.1. WikipediaWikipedia

2.2. Tajemnice starożytnych cywilizacji (seria wydawnicza). Oxford Educational Sp. z o.o.Tajemnice starożytnych cywilizacji (seria wydawnicza). Oxford Educational Sp. z o.o.

3.3. J.M. Roberts: Ilustrowana historia świata. Świat książkiJ.M. Roberts: Ilustrowana historia świata. Świat książki

4.4. Historia sztuki. Prehistoria i pierwsze cywilizacje. T. 1. Agora Historia sztuki. Prehistoria i pierwsze cywilizacje. T. 1. Agora

5.5. Wikipedia/../StarożytnośćWikipedia/../Starożytność

6.6. http://www.fhs.ch/en/work.phphttp://www.fhs.ch/en/work.php

7.7. Najciekawsze wynalazki. MartelNajciekawsze wynalazki. Martel

8.8. I. V. Hogg: Encyklopedia uzbrojenia. Rozwój uzbrojenia od prehistorii do XXI wieku. BellonaI. V. Hogg: Encyklopedia uzbrojenia. Rozwój uzbrojenia od prehistorii do XXI wieku. Bellona

9.9. http://www.fhs.ch/en/work.phphttp://www.fhs.ch/en/work.php

10.10. YouTubeYouTube

TECHNIKA A CYWILIZACJA

Documents

Transcript of TECHNIKA A CYWILIZACJA