1

KONCEPCJA PROGRAMOWO-ORGANIZACYJNA

TEATRU ATENEUM IM. STEFANA JARACZA W

WARSZAWIE

Paweł Dangel – kandydat na stanowisko Dyrektora Teatru

Warszawa, luty 2017

2

WSTĘP

„Nigdy nie podejmuj decyzji przed podjęciem decyzji” (Pierwsze Prawo Janusza

Warmińskiego)

Koncepcja programowa i organizacyjna działalności Teatru Ateneum im. Stefana

Jaracza w Warszawie opiera się o cztery w jednakowym stopniu istotne aspekty jego

przyszłego funkcjonowania: artystyczny, ekonomiczno-finansowy, wizerunkowy i

lokalizacyjny. W pracy nad załączoną koncepcją opierałem się między innymi o

analizy takich opracowań, raportów i dokumentów jak: ”Miasto kultury i obywateli.

Program rozwoju kultury w Warszawie do roku 2020. Założenia” Urząd m. st.

Warszawy, ”Badanie publiczności teatrów stolicy. Raport” TR Warszawa oraz Instytut

Teatralny im. Z. Raszewskiego, ”Raport o Stanie Kultury” opracowany na zlecenie

Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ”Kultura a rozwój” Jerzego

Hausnera, ”Raport o stanie polskiego teatru dla dzieci i młodzieży w latach 1989-

2003” Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu, sprawozdań finansowych Teatru

Ateneum za lata 2012-2016, planu działalności na sezon 2016/2017 oraz

harmonogramu realizacji zadania inwestycyjnego (dot. planowanego remontu Teatru

Ateneum).

Przeprowadziłem również osobiste konsultacje z wieloma przedstawicielami

środowiska teatralnego i artystycznego, instytucji kultury, specjalistami od

zarządzania, marketingu, komunikacji społecznej oraz środowisk gospodarczych

naszego miasta. Przede wszystkim pisałem ją jednak w oparciu o swoje własne

praktyczne zawodowe doświadczenia i kwalifikacje wyniesione z obu dziedzin:

artystycznej i menadżerskiej. I to właśnie w nawiązaniu do całego mojego

dotychczasowego, niekwestionowanego dorobku reżyserskiego i menadżerskiego,

zwieńczonego wieloma udokumentowanymi sukcesami, pozwalam sobie

zaproponować Państwu swoją kandydaturę na stanowisko Dyrektora Teatru

Ateneum im. S. Jaracza w Warszawie.

3

MISJA I CELE

„Kochaj teatr w sobie, a nie siebie w teatrze” (Konstanty Stanisławski)

Ta bliska mojemu sercu maksyma jest moim rzeczywistym mottem i źródłem

inspiracji do pracy i działania na rzecz Teatru Ateneum. Moją misją i celem byłoby

nawiązanie do tradycji Teatru Ateneum z jego najlepszych artystycznych okresów.

Zarówno z czasów przedwojennej dyrekcji Stefana Jaracza , który sam będąc

wybitnym aktorem stawiał przede wszystkim na rozwój aktorskiej twórczości: „Nie ma

teatru bez aktora. Najpiękniejszy utwór, najlepsza inscenizacja, najciekawsze

dekoracje itd. – wszystko się zawali, jeżeli sztuka aktorska będzie poniżej poziomu.”.

Następnie do powojennego okresu ponad czterdziestoletniej dyrekcji Janusza

Warmińskiego (w tym okresie zagrano 214 premier z czego 48 w jego reżyserii!),

który nadał TA jego kompletny artystyczny charakter. Pod jego dyrekcją aktor,

literatura, reżyser i widz stali się równorzędnymi partnerami. Sam tak podsumowywał

swój dyrektorski dorobek: „Mój największy sukces to skupienie wokół siebie ludzi, z

którymi mam wspólny język, którzy chcą być właśnie w tym teatrze. Mam tu na myśli

nie tylko zespół artystyczny, najważniejszy oczywiście, ale i inne działy. Udało mi się

dobrać znakomitych najbliższych współpracowników – darzę ich zaufaniem i

odczuwam wzajemność.”. Chciałbym móc powiedzieć to samo po zakończeniu

swojej dyrektorskiej kadencji w Teatrze Ateneum.

Linię tę kontynuował również w okresie swojej dyrekcji Gustaw Holoubek , stawiając

zawsze w centrum uwagi twórczość aktora, nie bojąc się przy tym odwoływać do

akademizmu czy konserwatywnej mądrości. Sam nazywał siebie akademickim

aktorem, gdyż jak mówił: „... pewne wartości, w tym także klasyczną harmonię,

piękno i rozum, uważam za nienaruszalne. Sztuka zajmuje się duchowym bytem

człowieka, jego marzeniami, tragediami, lękami, trwogą, ale także śmiechem i

błyskami radości. Nie zajmuje się natomiast całą sferą codzienności i fizjologii. Po co

ma to robić?”. Tego typu myślenie o współczesnym teatrze jest mi bardzo bliskie.

4

W Teatrze Ateneum aktorzy zawsze czuli się dobrze, a publiczność od lat

niezmiennie i tłumnie przychodząc do teatru przy ulicy Jaracza potwierdzała, że chce

chodzić i oglądać swoich aktorów. Publiczność tę tak opisuje w swojej książce aktor i

pisarz Witold Sadowy : „... do Teatru Ateneum waliły tłumy. Każdego wieczoru

widownia była zapełniona do ostatniego miejsca. (...) Teatr miał swoją wyrobioną

publiczność. Inteligentną i kulturalną. Znającą się na teatrze.”. I taką właśnie

publiczność chciałbym, aby TA nadal miał w swojej przyszłości.

W związku z tym chciałbym jak najlepiej wykorzystać artystyczny potencjał blisko

czterdziestoosobowego obecnego zespołu aktorskiego TA, w którym jest tak wiele

wybitnych aktorskich osobowości. Zależy mi na tym, aby warszawska publiczność jak

najczęściej mogła oglądać na scenie w dobrym repertuarze oraz w wyrazistych i

dobrze napisanych rolach takich aktorów jak m. in. Teresa Budzisz-Krzy żanowska,

Maria Ciunelis, Jadwiga Jankowska-Cie ślak, Julia Kijowska, Agata Kulesza,

Joanna Kulig, Magdalena Zawadzka, Artur Barci ś, Przemysław Bluszcz,

Grzegorz Dami ęcki, Marcin Doroci ński, Piotr Fronczewski, Krzysztof Gosztyła,

Mariana Opania, Tomasz Schuchardt, Krzysztof Tyniec i wielu innych.

Celem moim w związku z tym jest nie tylko zwiększenie liczby premier na każdej ze

scen Teatru Ateneum, ale również regularne wystawianie sztuk wieloobsadowych.

Równocześnie uważam, że nie tylko celem, ale wręcz obowiązkiem całego Zespołu

Artystycznego, będzie stałe podnoszenie swojego artystycznego poziomu, stały i

konsekwentny rozwój zawodowego warsztatu i rzemiosła. Można to będzie

zrealizować jedynie poprzez granie różnorodnych i znaczących ról w oparciu o

sprawdzoną teatralną literaturę klasyczną i współczesną, zarówno polską jak i

europejską oraz we współpracy z wybitnymi reżyserskimi osobowościami.

Oczywiście szacunek dla tradycji, czerpanie z tego, co w niej najlepsze, to tylko

jedno z artystycznych wyzwań. Kolejnym równie ważnym jest umiejętność

prowadzenia mądrego, żywego i uczciwego dialogu z otaczającą nas

rzeczywistością. Bycie teatrem współczesnym i aktualnym w pełnym tego słowa

znaczeniu, czyli zaangażowanym, potrafiącym myśleć w sposób obywatelski i

społeczny. Nie bojącym się podejmować trudnych tematów. Twórczo patrzącym,

mądrze interpretującym oraz w artystycznie uzasadniony sposób prezentującym

5

swoje spojrzenie na aktualne zagadnienia społeczne, polityczne, kulturalne,

historyczne czy gospodarcze. Zaś jego artystyczną misją powinna być twórczo

przetwarzana „nowoczesna tradycja ” w najlepszym tego słowa znaczeniu.

„Nowoczesna” – bo musi i powinna posługiwać się współczesnym językiem form i

stylów komunikacji; „tradycja” – bo nie należy jej odrzucać w imię pogardy lub z

ignorancji dla rzekomo minionej przeszłości. „Przeszłość to jest dziś, tylko cokolwiek

dalej.” – jak to kiedyś genialnie sformułował Cyprian Kamil Norwid. Tradycja to jest

na przykład szacunek dla wielkich tekstów przeszłości, a nie pisanie ich „na nowo” w

imię doraźnych realiów; mało jest nadziei w tym, że pan X okaże się lepszym

pisarzem niż Czechow, a pani Y ciekawsza od Racine’a. Ale nowoczesność to jest

także precyzyjne rozumienie świata, w którym żyjemy, bo tylko wtedy teatr, który żyje

dniem dzisiejszym, ma szansę nawiązać żywy dialog z widzami. Krótko mówiąc

Ateneum nie powinno być ani muzeum tradycji, ani polem eksperymentów z tą

tradycją walczących.

Zależy mi bardzo na tym, aby nie tylko dotychczasowy widz, ale również nowy widz

reprezentujący różnorodne środowiska i pokolenia, który wcześniej nie zaglądał do

Teatru przy ulicy Stefana Jaracza, znalazł tutaj dla siebie ciekawą propozycję i jak

najczęściej zaczął zasiadać na widowni teatru, postrzegając go jako jedną z

ważniejszych instytucji kulturalnych miasta.

TEATR „NOWOCZESNEJ TRADYCJI”

„Dużo więcej jest dobrych sztuk, niż teatralnych przedstawień” (Władimir

Niemirowicz-Danczenko)

I. REPERTUAR I REALIZATORZY

Chciałbym, aby Teatr Ateneum kontynuował swoją sprawdzoną w przeszłości linię

repertuarową opartą przede wszystkim o zróżnicowaną literaturę - klasykę i

współczesną klasykę czytaną i interpretowaną na nowo, jak również w nowych

tłumaczeniach. Powinien również aspirować do tego, żeby na wszystkich jego

scenach jak najczęściej gościły krajowe i zagraniczne dramaturgiczne nowości.

6

Demonstrując tym samym nie tylko swoją teatralną erudycję, ale wychodząc na

przeciw oczekiwaniom nawet najbardziej wymagających widzów, poprzez

wystawianie nie granych wcześniej w kraju sztuk polskich i zagranicznych autorów.

TA powinien być równocześnie teatrem otwartym na nowe formy artystycznych

poszukiwań, autorskie debiuty, młodych twórców i kolejne pokolenia widzów.

Korzystając z umiejętności zespołu aktorskiego oraz odwołując się do najlepszych

tradycji TA chciałbym, aby jak najczęściej wystawiane były w nim także spektakle

muzyczne. Przyciągając tym samym do Teatru nowych widzów, jak również dając

możliwość zespołowi aktorskiemu na systematyczne podnoszenie swoich

zawodowych umiejętności w zakresie śpiewu i tańca.

Dotychczasowa tradycja i linia artystyczna Teatru Ateneum kwalifikowała go zawsze

do grupy teatrów tzw. ”środka”. Teatru lekko konserwatywnego w dobrym tego słowa

znaczeniu i odpowiedzialnego w podejściu do swojej zawodowej misji. Szanującego

literaturę i jej autorów oraz traktującego widza jako inteligentnego i równorzędnego

partnera. Zgodnie z tym co mówił Zygmunt Hübner: „Teatru nie robi się jedynie dla

własnej przyjemności, jest to zawsze gra we dwoje. Partnerem jest widz”.

W przypadku wygrania konkursu na stanowisko dyrektora Teatru Ateneum i

opracowując bardziej szczegółowy repertuar na najbliższe sezony, chciałbym

nawiązać merytoryczną współpracę z nowo powołanym zastępcą dyrektora do spraw

programowo-artystycznych, który pełniłby równocześnie rolę kierownika literackiego.

W związku z tym chciałbym na to stanowisko rekomendować i powołać pana prof.

Tadeusza Nyczka , wybitnego teatrologa i znawcę teatru, obecnie dyrektora

artystycznego Teatru Ateneum (jego oświadczenie wyrażające zgodę na to

powołanie wraz z życiorysem zostało dołączone do mojego wniosku konkursowego).

Do pracy nad linią repertuarową teatru chciałbym również aktywnie włączyć grupę

kilku wybranych reżyserów deklarujących chęć nawiązania długo terminowej

artystycznej współpracy z TA.

Dbając o wysoki poziom artystyczny teatru oraz stały rozwój zespołu aktorskiego

(uwzględniając przy tym obecne finansowe możliwości Teatru), będę starał się

7

zaprosić do współpracy w pierwszej kolejności sprawdzonych polskich reżyserów

reprezentujących nie tylko różne pokolenia, ale także literackie gusty czy artystyczne

estetyki, a których dorobek artystyczny w dużej mierze jest mi znany osobiście m. in.:

Agatę Dudę-Gracz, Wojciecha Farug ę, Mikołaja Grabowskiego, Iwon ę Kempę,

Agnieszk ę Korytkowsk ą, Wawrzyńca Kostrzewskiego, Macieja Prusa, Rafała

Sabarę, Jerzego Satanowskiego, Ann ę Smolar, Jerzego Stuhra, Edwarda

Wojtaszka, Macieja Wojtyszk ę, Małgorzat ę Warsick ą oraz zagranicznych

reżyserów m.in.: Rimasa Tuminasa (Litwa/Rosja), Aleksandra Kanievskiego

(Rosja), Andrew Wisniewskiego (Wielka Brytania), Annę Badora (Austria),

Michaela McLain (Stany Zjednoczone) oraz innych. Niektórzy z tych reżyserów

współpracowali już wcześniej z zespołem T. Ateneum co gwarantuje ewolucyjny i

stabilny dalszy rozwój artystyczny teatru. Część z wyżej wymienionych reżyserów

wstępnie zadeklarowała też chęć współpracy z TA pod moją dyrekcją. Jako reżyser

sam również planuję co pewien czas reżyserować w TA.

Dbając również o to, aby zespół aktorski miał możliwość dalszego, dodatkowego

doskonalenia swoich zawodowych umiejętności i kwalifikacji planuję organizować

profesjonalne warsztaty (tzw. ”master classes”) z wybitnymi pedagogami i reżyserami

z kraju i z zagranicy.

Do stałej artystycznej współpracy będę chciał również zaprosić i pozyskać

pozostałych teatralnych twórców - uznanych scenografów, kompozytorów i

choreografów.

Kultura pracy wszystkich twórców i realizatorów w TA powinna być oparta na

swobodzie artystycznej, zawsze jednak w ramach zaplanowanego i uzgodnionego

wcześniej konkretnego harmonogramu prób, terminów premier i ustalonego budżetu.

Szczegółowy repertuar wraz z terminami wszystkich premier oraz z nazwiskami realizatorów

przedstawiony zostanie zaraz po zatwierdzeniu harmonogramu remontu budynku teatru

oraz po uzgodnieniu, iloma scenami będzie faktycznie dysponował Teatr Ateneum w

najbliższych sezonach, jak również po ostatecznym sfinalizowaniu rozmów z wybranymi

reżyserami. Równolegle zapoznaję się także z planowanym repertuarem w pozostałych

8

stołecznych teatrach, tak aby przewidywane przeze mnie w TA premiery nie kolidowały z

premierami zaplanowanymi wcześniej w innych teatrach.

II. TRZY SCENY

Teatr Ateneum dysponuje trzema scenami. Wszystkie one mają jednak swoje duże

ograniczenia dotyczące przestrzeni i możliwości technicznych. Nadal więc Teatr

Ateneum musi pozostać teatrem myśli, literatury i aktora, a nie teatrem wielkich

inscenizacji.

1. SCENA DUŻA – WYBITNYCH OSOBOWOŚCI

Dotyczy to zarówno autorów, jak też reżyserów i aktorów. Planując 2-3 premiery w

sezonie na tej scenie nastawiałbym się przede wszystkim na świetny dramat,

znakomitych aktorów i doświadczonych reżyserów.

W pierwszym swoim sezonie o współpracy na tej scenie chciałbym rozmawiać z

takimi reżyserami jak: Mikołaj Grabowski, Agnieszka Korytkowska, Maciej Pr us,

Anna Smolar, Jerzy Stuhr i Maciej Wojtyszko . Pod uwagę brani są między innymi

tacy autorzy jak: Mikołaj Gogol (Martwe Dusze), George Bernard Shaw (Święta

Joanna, Profesja Pani Warren), Sofokles (Antygona), Maksym Gorki (Letnicy, Na

dnie), Michaił Bułhakow (Biała Gwardia, Mieszkanko Zojki), Friedrich Dürrenmatt

(Achterloo, Play Strindberg), Bertolt Brecht (Kariera Artura Ui), Klauss Mann

(Mefisto), Jacques Audiberti (Zło się szerzy), Luigi Pirandello (Sześć postaci w

poszukiwaniu autora), Sławomir Mro żek (Śmierć porucznika, Garbus), Maciej

Wojtyszko (Babel, Deprawator). Rzecz jasna jest to w chwili obecnej tylko szeroki

wachlarz propozycji personalno-tytułowych, z których dopiero wyłoni się realny

kształt sezonu; tu przedstawiam jedynie kierunek mojego myślenia.

Należy też pamiętać, że w 2018 roku czekają nas dwa szalenie ważne jubileusze:

100-lecie odzyskania niepodległo ści oraz 90-ta rocznica powstania Teatru

Ateneum . W związku z czym chciałabym włączyć Teatr Ateneum do

ogólnopolskiego programu teatralnego pod patronatem Ministerstwa Kultury i

Dziedzictwa Narodowego pod nazwą ”Niepodległa” . Sięgając równocześnie do

9

polskiego repertuaru z okresu międzywojennego, który nawiązywałby między innymi

do dorobku Teatru Ateneum oraz jego założyciela i patrona Stefana Jaracza. Pod

uwagę brani są tacy autorzy jak: Bruno Jasie ński (Bal manekinów), Zygmunt

Krzy żanowski (Śmierć rzuca kości, Ten trzeci), Włodzimierz Perzy ński (Aszantka),

Stanisław Witkiewicz (Jan Maciej Wścieklica), Stefan Żeromski (Uciekła mi

przepióreczka).

2. SCENA 61 – LITERACKICH DEBIUTÓW

Scena ta powinna mieć charakter sceny innowacyjnej i eksperymentalnej. Powinna

mieć znacznie większą swobodę artystyczną i funkcjonować bez presji komercyjno-

finansowej. Na scenie tej byłoby miejsce na debiuty literackie młodych polskich

dramaturgów oraz na polskie prapremiery sztuk zagranicznych. Inspiracją i wzorem

dla niej powinien być londyński Royal Court Theatre, który jest teatrem otwartym dla

pisarzy i autorów.

Opieki artystycznej nad tą sceną, a szczególnie nad polskimi debiutami

dramaturgicznymi, gotów jest się podjąć wybitny polski reżyser i dramaturg prof.

Maciej Wojtyszko . W tym obszarze chcielibyśmy nawiązać współpracę z teatralno-

telewizyjnym projektem ”Teatroteka ” realizowanym przez WFDiF. Wśród młodych

autorów branych obecnie pod uwagę są m.in.: Beniamin Bukowski. Wojciech

Faruga, Julia Holewi ńska, Amanita Muskaria, Jakub Roszkowski i Robert

Urbański. Chcielibyśmy wystawiać na niej (nie wykluczając także Dużej Scenie)

również polskie prapremiery nowych sztuk takich autorów jak: Janusz Głowacki,

Maciej Kowalewski czy Maciej Wojtyszko .

Natomiast jeśli chodzi o polskie prapremiery zagranicznych autorów rozważane są

obecnie takie pozycje jak: Swietłana Aleksijewicz (Czasy second hand), Keith

Waterhouse (Jeffrey Bernard is Unwell), Stephen Karam (The Humans), Lars von

Thier (Mandarlay), Max Frisch (Gra w życie), Andrew Payne (Spotkanie

biznesowe), Lucy Prebble (Enron), Yukio Mishima (Mój przyjaciel Hitler), Michael

Almaz (Zapiski z podziemia, Judgment), William Whitehurst (Rasputin), Jacob

Wassermann (Caspar Hauser) oraz inne.

10

Docelowo chciałbym, aby ze względu na swoją tradycję i artystyczną rangę Scena 61

znalazła dla siebie oddzielną przestrzeń teatralną w mieście, tak aby mogła

pomieścić w niej liczniejszą widownię oraz wystawiać coraz większe obsadowo

sztuki.

3. SCENA MAŁA – POEZJI i MUZYKI

Ateneum to nie tylko znakomita literatura dramatyczna, znakomici artyści i reżyserzy,

ale też tradycja spektakli muzycznych, w oparciu o twórczość Agnieszki Osieckiej,

Władimira Wysockiego, Bułata Okudżawy, Mariana Hemara, Jacquesa Brela,

Wojciecha Młynarskiego, Jacka Kaczmarskiego i innych. Chciałbym ten muzyczno-

poetycki wątek zachować i kontynuować, pogłębiając go poprzez współczesne

prezentacje. Tym bardziej jest to ważne, że obecna oferta teatru poezji w stolicy jest

szalenie skromna, a zapotrzebowanie na tego typu teatr wydaje się być duże.

Opieki artystycznej i merytorycznej nad tą sceną gotów jest się podjąć pan Jerzy

Satanowski, kompozytor, autor i reżyser. W pierwszych sezonach chcielibyśmy

zrealizować przedstawienia poetycko-muzyczne oparte na tekstach Bob Dylana,

Konstantego Ildefonsa Gałczy ńskiego, Jonasza Kofty, Jacka Cygana,

Władimira Brodskiego, Jana Wołka i innych.

”Nobli ści na scenach Teatru Ateneum” – cykl spektakli. Mając możliwość

zaprezentowania na Dużej Scenie którejś ze sztuk G. B. Shaw lub L. Pirandello ,

zaś na Scenie 61 adaptację powieści Swietłany Aleksijewicz , a na Scenie Poezji i

Muzyki twórczość Boba Dylana , tym samym chciałbym zainicjować cykl teatralny

poświęcony wybitnym autorom - noblistom.

III. KOPRODUKCJE I ARTYSTYCZNA WSPÓŁPRACA

Przekonany jestem, aby móc pozwolić sobie na systematyczne zwiększanie ilości

premier w sezonie, co zdecydowanie uatrakcyjniłoby artystyczną ofertę Teatru - przy

jego obecnie ograniczonych możliwościach budżetowych - niezbędnym będzie

realizowanie wybranych przedstawień w koprodukcji i/lub współpracy z innymi

11

teatrami w kraju i/lub zagranicą. Pozwoli to również na pozyskiwanie dodatkowych

środków finansowych również pozabudżetowych. Na chwilę obecną chęć takiej

współpracy zadeklarował Teatr Nowy im. K. Dejmka w Łodzi . W pierwszej

kolejności dotyczyłoby to Dużej Sceny oraz Sceny 61 (propozycję współfinansowania

jednej z premier poetycko-muzycznych zgłosił obecnie też prywatny donator).

Natomiast co do wybranych przedstawień realizowanych na Małej Scenie - Poezji i

Muzyki planuję nawiązać współpracę z Kujawsko-Pomorskim Impresaryjnym

Teatrem Muzycznym w Toruniu , tak aby współpraca ta obejmowała nie tylko

projekty tematyczne, ale również koprodukcje. Współpracę opartą na podobnych

zasadach planuję także nawiązać z polskojęzycznym Teatrem im. Mariana Hemara

w Londynie , przybliżając tym samym twórczość jego patrona oraz innych

emigracyjnych autorów i poetów warszawskiej publiczności. Współpraca ta daje też

realną możliwość na poszerzenie oferty kulturalnej dla Polaków mieszkających w

Anglii.

Korzystając również z moich osobistych wciąż aktualnych kontaktów w teatrach w

Moskwie chciałbym nawiązać współpracę z moskiewskim Teatrem im.

Wachtangowa , w którym dyrekcję sprawuje Rimas Tuminas, jeden z czołowych

reżyserów w Rosji. W dalszej zaś kolejności przy współpracy z Tomaszem

Borkowym , aktorem, reżyserem, i teatralnym menadżerem mieszkającym w Szkocji,

który od wielu lat promuje polski teatr w trakcie festiwalu w Edynburgu, chciałbym

nawiązać współpracę z czołowym szkockim teatrem dramatycznym Royal Lyceum

Theatre w Edynburgu . Pozwoliłoby to na przygotowanie - w którymś z kolejnych

sezonów - spektaklu, który mógłby zostać zaprezentowany na szalenie prestiżowym

festiwalu teatralnym w Edynburgu.

ORGANIZACJA I FINANSE

„Od dobrego do wielkiego” (Jim Collins)

Mam świadomość, że Teatr jest specyficznym typem instytucji, w której potrzebne są

inne metody zarządzania niż w pozostałych instytucjach kultury (i nie tylko zresztą

12

kultury). Największe teatralne autorytety podkreślają, że teatr jako dziedzina

twórczości i jako organizacja wymaga nie tylko sprawnego zarządzania, ale przede

wszystkim przywództwa. Przywództwo zarówno artystyczne, jak i organizacyjne są

niezbędnym elementem sprawnie funkcjonującego życia teatralnego.

W pełni zdaję sobie też sprawę ze wszystkich pozostałych dodatkowych obowiązków

i wyzwań stojących przed nowym kierownictwem TA oraz ich kompleksowości

wynikającej z konieczności przeprowadzenia remontu budynku, a tym samym

przeniesienia całego zespołu Teatru w tym okresie na sceny zastępcze. Tym

niemniej zdecydowałem się podjąć decyzję o tym, żeby kandydować na stanowisko

Dyrektora Teatrem Ateneum i wziąć na siebie pełną odpowiedzialność za jego

artystyczną i organizacyjną przyszłość. Chciałbym móc jak najlepiej i z jak

największą korzyścią dla Teatru Ateneum wykorzystać wszystkie swoje

dotychczasowe zarówno artystyczne, jak i menadżerskie doświadczenia,

umiejętności, kwalifikacje i wiedzę.

I. PO PIERWSZE KTO

Pozwalam sobie tym samym przedstawić Państwu swoją kandydaturę na objęcie

dyrekcji Teatru Ateneum:

Paweł Dangel - mam za sobą reżyserskie doświadczenia teatralne wyniesione z

teatrów rosyjskich, polskich i angielskich. Ukończyłem z wyróżnieniem 5-letnie studia

reżyserii w prestiżowym moskiewskim Instytucie Teatralnym GITIS, w trakcie których

odbyłem szereg praktyk zawodowych w najlepszych teatrach w Moskwie. Następnie

wyreżyserowałem z sukcesem kilkanaście spektakli teatralnych w kraju i za granicą,

w tym sztuki Bułhakowa, Pirandella, Gorkiego, Mrożka, Witkacego. Przez kilka lat

pracowałem jako reżyser-wykładowca na znanych londyńskich uczelniach

teatralnych. Ukończyłem rok studiów doktoranckich na wydziale dramatu na

Uniwersytecie w Bristol w Wielkiej Brytanii. Przez blisko 30 lat zdobywałem

doświadczenia menadżerskie w kraju i zagranicą, pracując jako menadżer, dyrektor

oraz prezes zarządu w dużych międzynarodowych firmach, odnosząc wiele

udokumentowanych sukcesów. Założyłem w Polsce od podstaw kilka znaczących

towarzystw ubezpieczeniowych. Przez blisko 16 lat pracując na stanowisku prezesa

13

Grupy Allianz w Polsce nie tylko bardzo dobrze poznałem środowiska gospodarcze w

kraju, ale również liczne instytucje kultury, które niejednokrotnie wspierałem

finansowo i organizacyjnie (w tym również Teatr Ateneum). Uczestniczyłem w

pracach prezydium Społecznej Rady Kultury przy Urzędzie m. st. Warszawy, gdzie

miałem możliwość zapoznać się z problematyką kultury stolicy, a w szczególności

teatrów warszawskich. Od kilku miesięcy współpracuję z Teatrem Nowym im. K.

Dejmka w Łodzi, w którym wyreżyserowałem ostatnio sztukę Michaela Frayna

”Czego nie widać”. W swojej karierze zawsze kierowałem się dobrem instytucji i

organizacji dla których pracowałem, całkowicie angażując się w to co robiłem.

Obowiązki swoje traktowałem z ogromną pasją i odpowiedzialnością zarówno za to

co robiłem, jak i za ludzi, z którymi pracowałem.

II. PO DRUGIE CO

1. EDUKACJA I DOSTĘPNOŚĆ

Teatr Ateneum powinien rozwijać inicjatywy oraz projekty dotyczące edukacji

kulturalnej i społecznej przeznaczonej dla uczniów oraz nauczycieli szkół

podstawowych, ponadpodstawowych, studentów, jak również innych wybranych

środowisk i grup zawodowych. Ta dodatkowa misja TA wydaje się być bezsporna i w

pełni uzasadniona. Należy młodym widzom stworzyć szansę na regularne i aktywne

uczestnictwo w kulturze atrakcyjne w treści i w formie.

W związku z tym w pierwszej kolejności chciałbym skupić się na współpracy ze

szkołami mającymi klasy teatralne, z ogniskami młodzieżowymi szczególnie

zainteresowanymi twórczością wokół teatralną, teatrami amatorskimi i studenckimi.

Na tej bazie rozważam inicjatywę powołania Klubu Miło śników Teatru Ateneum ,

który prowadził by aktywną współpracę z tą młodzieżą. Między innymi zapraszałby ją

na próby otwarte i generalne, na spotkania-rozmowy z twórcami przedstawień,

organizował warsztaty teatralne, uczestniczył w ich samodzielnych projektach, czy

też angażował jako statystów w przedstawieniach, które stwarzałyby taką możliwość.

Przypuszczam, że doświadczenia wyniesione przez klubowiczów z wszelkiego

rodzaju twórczych kontaktów z żywą materią teatru miałyby swoją dalszą

14

kontynuację w pracy na terenie szkoły, domu kultury czy ogniska. Kładłbym w tym

wypadku szczególny nacisk na współpracę z młodzieżą, bo jednym z

najważniejszych zadań, które stawiam nie tylko przed sobą, ale przed całym

Artystycznym Zespołem Teatru, jest właśnie wychowanie nowego widza. Widza,

który jest tak często dzisiaj ”atakowany” przez wszelkie możliwe media hałaśliwą,

chaotyczną, nierzadko agresywną kulturą masową. Nadal bowiem jest tak jak pisał

Mark Twain: „Klasyka to książki, które każdy chciałby znać, a nikt nie chce czytać”.

Chciałbym więc wypracować taki model współpracy, który dawałby mu szansę na

zetknięcie się z żywą, twórczo przetwarzaną ”nowoczesną tradycją” w najlepszym

tego słowa znaczeniu i w kontakcie z uznanymi twórcami teatralnymi.

W celu popularyzacji edukacji teatralnej chciałbym wykorzystać dotychczasowe

doświadczenia, dorobek i know-how jakim dysponuje obecnie Instytut Teatralny im.

Z. Raszewskiego w Warszawie. Planuję więc włączyć TA do projektów

realizowanych w tym obszarze przez Instytut (m.in. projekt Teatroteka Szkolna).

Chciałbym również włączyć do tego programu i nawiązać współpracę programową

ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego , najbliższym sąsiadem TA.

Teatr Ateneum niezmiennie od 90 lat związany jest i kojarzony z dzielnicą Powiśle,

która w ostatnich dekadach zasadniczo zmieniła swój charakter. Nadal też jest

jedynym teatrem w tej części stolicy. Naturalnym więc jest, że w pierwszej kolejności

powinien nawiązać bezpośrednią współpracę z najważniejszymi instytucjami kultury i

nauki w swoim sąsiedztwie. Chciałbym w związku z tym wypracować formułę

twórczej i regularnej współpracy z takimi instytucjami jak: Centrum Nauki Kopernik,

Towarzystwem im. Fryderyka Chopina, Bibliotek ą Uniwersyteck ą czy te ż

Wydziałem Scenografii Warszawskiej Akademii Sztuk P ięknych oraz

Wydziałem „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawski ego , które wstępnie

zadeklarowały już chęć współpracy.

Nie wykluczam nawiązania współpracy z działającym w Warszawie od 1995 roku

„The English Theatre Company” , który regularnie zaprasza do Warszawy brytyjskie

teatry dla dzieci i młodzieży, grając dla nich przedstawienia w języku angielskim. Jest

to jedna z niewielu kulturalnych ofert stolicy również dla obcokrajowców.

15

Zależy mi na tym, aby Teatr Ateneum był otwarty, przyjazny i dostępny dla

wszystkich. Tak, aby osoby niepełnosprawne mogły w pełni korzystać z oferty

Teatru. Tworząc „Teatr bez wyklucze ń” będę starał się nawiązywać współpracę ze

środowiskami, fundacjami oraz instytucjami zajmującymi się problematyką osób

niepełnosprawnych oraz seniorów. W tym celu, wykorzystując dostępne nam środki

finansowania (budżetowe i poza budżetowe) chciałbym doposażyć Teatr w liczne

udogodnienia dla w/w osób. Między innymi: podjazdy, windy, odpowiednio

dostosowane toalety, system audiodeskrypcji, stronę internetową dostosowaną dla

osób niewidomych oraz system oznakowań w alfabecie Braille’a (przy współpracy z

fundacją Vis Maior) oraz dostosowanie widowni dla potrzeb osób poruszających się

na wózkach. Domyślam się, że w zaplanowanych obecnie planach remontowych

budynku teatru zostały przewidziane i uwzględnione (w części lub w całości)

inwestycje w tego typu udogodnienia – dziś już światowy standard w tego rodzaju

instytucjach.

2. KULTURA ORGANIZACYJNA I FINANSOWA

Kolejnym moim celem, który stawiam przed sobą jest doprowadzenie do tego, żeby

ekonomia i sztuka były w TA równorzędnymi partnerami. Mając możliwość zapoznać

się szczegółowo ze sprawozdaniami finansowymi oraz z działalności artystycznej TA

w ostatnich latach oraz z harmonogramem planowanego remontu, w pełni zdaję

sobie sprawę z uwarunkowań i ograniczeń wynikających z aktualnej sytuacji

budżetowo-lokalowej teatru, w tym również z ograniczeń wynikających z liczby

dostępnych miejsc we wszystkich trzech salach teatralnych. Obecna sytuacja

nieuchronnie kojarzy mi się z trafnym jej określeniem przez teatrologa Janusza

Majcherka: „Za dużo, żeby umrzeć, za mało, żeby żyć”.

Zdecydowanie więc będę dążył do tego, aby sytuacja ekonomiczna teatru

systematycznie się poprawiała, tak by możliwe było zwiększenie liczby premier w

kolejnych sezonach, poprawa ich jakości, większe zróżnicowanie repertuaru z

możliwością wystawiania sztuk wieloobsadowych oraz nawiązanie współpracy z

coraz wybitniejszym gronem realizatorów. Jestem głęboko przekonany, że wpłynie to

16

na poprawę satysfakcji widzów, większe ich zróżnicowanie, a co za tym idzie wzrost

frekwencji na poszczególnych spektaklach.

Mam pełną świadomość tego, jak funkcjonuje obecny model organizacji pracy w

instytucji teatralnej, którą jest Teatr Ateneum (m. in. struktura organizacyjna oraz

zatrudnienia, struktura kosztów - w tym bardzo wysokie koszta stałe, brak

jakichkolwiek innych przychodów poza dotacją na działalność statutową z Urzędu

Miasta oraz przychodami ze sprzedaży biletów). W pełni zdaję więc sobie sprawę z

ogromnego wyzwania, jakim jest próba pogodzenia ambitnych planów artystycznych

i repertuarowych z finansowymi, lokalowymi i organizacyjnymi ograniczeniami.

W związku z tym chciałbym stopniowo, ale konsekwentnie zmieniać kulturę

organizacyjno-finansową TA, aby tym samym sukcesywnie poprawiać jego sytuację

ekonomiczną.

Między innymi w tym celu w roku jubileuszowym Teatru Ateneum chciałbym powołać

do życia Fundacj ę im. Stefana Jaracza . Celem fundacji byłoby pozyskiwanie

środków przede wszystkim ze źródeł pozabudżetowych z przeznaczaniem ich na

dalszy rozwój artystycznej działalności tego zasłużonego dla polskiej kultury Teatru.

Oprócz wspomnianych wcześniej koprodukcji nie wykluczam również realizowania

wybranych przedstawień w modelu prywatno-publicznym; przy założeniu, że Teatr

Ateneum będzie beneficjentem tego typu partnerstwa. Współpraca ta dotyczyłaby

wybranych i sprawdzonych partnerów (obecnie tego typu współpracę rozpoczął

spektakl „Edukacja Rity” Willy Russella w reż. A. Strzeleckiego z udziałem aktorów

Teatru Ateneum oraz planowane występy Teatru Mumio).

Mając na uwadze swój dotychczasowy zawodowy dorobek i doświadczenie

wyniesione z branży finansowo-ubezpieczeniowej, chciałbym w oparciu o to

pozyskać do współpracy w charakterze sponsorów, mecenasów lub

współproducentów kilka znaczących instytucji finansowych, fundacji oraz osób

prywatnych. Wspólnie z wybranymi partnerami chciałbym również zorganizować

praktyczne warsztaty, które miałyby na celu merytoryczne przygotowanie i

wykształcenie docelowej grupy teatralnych producentów, którzy w przyszłości mogli

17

by zarządzać teatralnymi projektami realizowanymi w oparciu o model prywatno-

publiczny. Wstępnie chęć współpracy przy wybranych projektach zadeklarowała

znana mi również Fundacja Kultury i Sztuki Allianz w Niemczech .

Kolejnym wyzwaniem będzie terminowe i sprawne przeprowadzenie remontu

budynku teatru w ramach przyznanego budżetu. Aby móc bezpiecznie zrealizować tę

inwestycję, uważam, że niezbędnym jest zaproponowanie panu Ryszardowi

Markowowi, pełniącemu obecnie obowiązki dyrektora Teatru Ateneum, kontynuację

współpracy i objęcie stanowiska zastępcy dyrektora do spraw administracyjnych i

ekonomicznych. Jestem przekonany, że dyrektor Ryszard Markow gwarantuje swoją

osobą oraz kompetencją doprowadzenie tego projektu do końca zgodnie z

wcześniejszymi ustaleniami i harmonogramem. Chęć wsparcia i koordynacji tych

prac zadeklarował również prof. Paweł Dobrzycki , wybitny scenograf i architekt,

dziekan Wydziału Scenografii warszawskiej ASP.

Niezależnie od działań podjętych przez obecną dyrekcję TA pozwoliłem sobie podjąć

również wstępne kroki mające na celu zabezpieczenie alternatywnych scen dla

Teatru Ateneum w okresie trwania remontu (propozycje te gotów jestem przedstawić

Członkom Komisji Konkursowej w trakcie bezpośredniego spotkania, jak również

obecnemu Kierownictwu Teatru Ateneum).

3. KOMUNIKACJA I PROMOCJA

Teatr Ateneum pomimo swojej świetnej lokalizacji nie dysponuje obecnie

odpowiednią infrastrukturą lokalową, która pozwoliłaby mu na prowadzenie

regularnej i aktywnej działalności pozateatralnej tj. wystaw, koncertów, seminariów,

debat, spotkań z widzami itp. W związku z tym chciałbym się skupić w pierwszej

kolejności na wybranych zagadnieniach dla tego typu cyklicznych spotkań z

publicznością.

Jednym z takich tematycznych obszarów powinny być autorskie spotkania-

prezentacje dotyczące wybranych książek. Spotkania te poświęcone literaturze pod

roboczym tytułem: „Pisz ąc Teatr” w pierwszej kolejności dotyczyłyby pozycji

18

wydawniczych poświęconych przede wszystkim współczesnym aktorom, co ma

ścisły związek ze znanym faktem, że to aktorzy właśnie stanowią szczególną wartość

szerszego zjawiska zwanego Teatrem Ateneum. Tak więc chodziłoby o spotkania

poświęcone biografiom, monografiom, pamiętnikom i wspomnieniom wybitnych

artystów naszych czasów. Coraz częściej bowiem, tak jak na Zachodzie, stają się u

nas popularne biografie czy autobiografie poświęcone aktorom i reżyserom (m. in. M.

Komorowskiej, Z. Zapasiewiczowi, J. Gajosowi, J. Treli, J. Jarockiemu, W.

Sadowemu, I. Cywińskiej), bądź też książki typu rozmowa-rzeka (m.in. z K.

Globiszem, P. Fronczewskim czy O. Łukaszewiczem). Postaramy się też w ramach

inicjatyw wokółteatralnych inicjować powstawanie podobnych pozycji, mając na

uwadze zespół Teatru Ateneum, w którym znajdują się naturalni bohaterowie

kolejnych potencjalnych biografii czy monografii.

Nie wykluczam, że zastępcza lokalizacja na czas remontu Teatru pozwoli być może

na wykorzystanie dodatkowej powierzchni na bardziej aktywne i cykliczne spotkania

tematyczne publiczności z cenionymi, nie tylko zresztą teatralnymi twórcami,

dodatkowe seminaria, warsztaty, wystawy i koncerty. Przygotowując taką ofertę

chciałbym, aby TA wyszedł naprzeciw oczekiwaniom i aspiracjom różnorodnych

środowisk i grup zawodowych. Przyciągając do teatru mieszkańców miasta nie tylko

spektaklami, ale również twórczymi spotkaniami oraz debatami z ciekawymi i

inspirującymi artystami, pisarzami, publicystami, naukowcami czy przedstawicielami

środowisk gospodarczych.

Przygotowując konkretną i szczegółową koncepcję promocji oraz budowania

wizerunku TA, chciałbym w tym celu, oprócz kompetencji specjalistów zatrudnionych

obecnie w teatrze, wykorzystać doświadczenie oraz wiedzę z zakresu zarządzania i

marketingu zaproszonych do współpracy profesjonalnych i uznanych na rynku

reklamy i mediów specjalistów od spraw marketingu, komunikacji i public relations

(tego typu merytoryczną współpracę - opartą na zasadzie pro publico bono -

zadeklarowało mi dotychczas kilka uznanych osób z tej branży). Działania te miałyby

na celu m.in. rozwinięcie efektywniejszej współpracy z mediami, w tym pozyskiwanie

patronów i partnerów medialnych, przeprowadzanie regularnych i skutecznych

kampanii promocyjno-reklamowych w mieście, wypracowanie efektywnej strategii

19

komunikacji z obecnymi oraz potencjalnymi widzami, jak również pomoc w

pozyskiwaniu prywatnego mecenatu i sponsoringu. W oparciu o niektórych z tych

partnerów chciałbym sukcesywnie podnosić zawodowe umiejętności i kwalifikacje

pozostałych pracowników teatru z działów administracji, marketingu i organizacji

widowni, poprzez ich udział w kursach, szkoleniach i zawodowych stażach.

Budowanie wizerunku i komunikacji zewnętrznej powinno odbywać się - oprócz

tradycyjnych mediów (m.in. prasa, telewizja, radio, Internet etc.) - również w oparciu

o sprawdzone nowoczesne środki komunikacji społecznej. Regularny i

systematyczny kontakt z obecnymi widzami, jak również z potencjalnymi widzami,

powinien odbywać się w sposób aktywny, atrakcyjny i kreatywny poprzez dodatkowe

kanały elektroniczne: profile na Facebooku, Instagramie, Twitterze, smsy,

newsletters itd. (od pewnego czasu TA zainicjował już tego typu komunikację

społeczną).

Będę dążył do tego, aby usprawnić system sprzedaży biletów przy wykorzystaniu

nowych technologii w systemach internetowych i aplikacjach. Pozwoli to na większą

skuteczność i efektywność sprzedaży, a tym samym na zwiększenie frekwencji.

Wiązać się to będzie z pozyskaniem dodatkowych środków niezbędnych na jego

unowocześnienie.

Planuję również wdrożyć model nowoczesnego i efektywnego zarządzanie bazą

danych widzów (oczywiście za ich zgodą). W oparciu o regularnie przeprowadzane

ankiety i badania, chciałbym poznawać i analizować poziom satysfakcji widzów, ich

potrzeby i oczekiwania. Poszczególne kampanie marketingowe i reklamowe

chciałbym adresować do wybranych, konkretnych grup społecznych, zawodowych

czy środowisk (tzw. „szyte na miarę” kampanie reklamowe i promocyjne skierowane

do wyselekcjonowanych i wyraźnie zdefiniowanych grup widzów).

Moim podstawowym celem jest to, aby Teatr Ateneum stał się instytucją kultury

stojącą na najwyższym poziomie organizacyjnym i artystycznym. Równocześnie

chciałbym też, aby jego działalność integracyjna i edukacyjna były dla niego niemniej

20

ważnym zadaniem, wpisując się tym samym w strategię rozwoju kultury stolicy

zapisaną w programie Miasto kultury i obywateli.

PODSUMOWANIE

„Statuę Wolności już zbudowaliśmy, teraz przyszła pora, aby postawić obok niej

Statuę Odpowiedzialności” (Viktor Frankl)

Teatr Ateneum powinien kojarzyć się nam wszystkim jako miejsce żywe, twórcze,

inspirujące, otwarte i przyciągające ludzi z różnorodnych środowisk, wiążąc ich ze

sobą intelektualnie i emocjonalnie. Miejsce, z którym mogliby się utożsamiać liczni

mieszkańcy stolicy, tak jak w najlepszych okresach jego historii w czasach dyrekcji

Stefana Jaracza i Janusza Warmińskiego. Stając się także wzorem i przykładem, że

w dobie transformacji ekonomicznej i społecznej, instytucja kultury może być

zarządzana w sposób efektywny i nowoczesny.

Teatr Ateneum wydaje się też być szczególnie predestynowany do łączenia tradycji z

nowoczesnością. Do łączenia różnych generacji widzów, szalenie w dzisiejszym

świecie zróżnicowanych edukacyjnie, światopoglądowo, kulturowa, estetycznie. Z

przedstawionych wstępnie propozycji repertuarowych oprócz samego hasła

„nowoczesna tradycja” powinno wynikać szereg ważnych implikacji: łączenie

generacji i środowisk w myśleniu o otaczającej nas rzeczywistości, budowanie

płaszczyzn porozumienia, kształtowanie postaw odpowiedzialności za nasz świat

oraz nawyku myślenia o współczesności w kategoriach humanistycznych, budowanie

pozycji kultury jako niezbywalnego elementu życia społecznego. Proponowana

literatura powinna bowiem poruszać żywe, bardziej dotkliwe dziś niż kiedykolwiek

wcześniej problemy ludzkiej egzystencji, a zaproponowany przeze mnie zestaw

nazwisk realizatorów powinien zagwarantować, tak bardzo dziś potrzebną rozmowę

teatru z widownią.

Nie powinniśmy też zapominać - szczególnie ze względu na zbliżający się jubileusz

Teatru Ateneum - o jego założycielu i patronie. Tym bardziej, że jego „Teatralny

testament ” wciąż brzmi zdumiewająco aktualnie: „Nadszedł czas, że teatr może się

21

stać poważną instytucją w budowie kultury narodu, taką, jaką jest w świadomości

społeczeństwa bezsprzecznie szkoła. Jest to czas, w którym może się skończyć

dwuznaczność społeczna teatru. Sklep, czy potężna instytucja zaspokajająca głód

sztuki w najbardziej zrozumiałej i dynamicznej formie? Przedsiębiorstwo tandetnej

sztuki stosowanej, czy trybuna idei? Arena tanich popisów aktorskich, czy szkoła

gustu, mowy i obyczaju” Stefan Jaracz.

Nazwa Teatru ATENEUM im. Stefana Jaracza w Warszawie powinna się więc nam

wszystkim kojarzyć z takimi wartościami jak:

Aktorzy Tradycja Edukacja Nowoczesność Europejskość Uczciwość Mądrość

Paweł Dangel

Autor powyższej koncepcji programowo-organizacyjnej Teatru Ateneum w Warszawie zastrzega sobie

możliwość - w zależności od zaistniałych okoliczności - niektórych zmian i/lub uzupełnień w/w

opracowaniu.