Teatr szkolnyCzęść druga

Akcent, intonacja, intencja

Barbara Broszkiewicz, Jerzy Jarek

Teatr szkolnyCzęść druga

Akcent, intonacja, intencja

Dyrektor, redaktor naczelnyWojciech Głuch

RedakcjaMałgorzata Grochocka

KorektaStanisława Trela

Projekt okładkiMichał Świerzawski

Opracowanie typograficzneLeonard Szłapka

Skład i łamaniePracownia Składu Komputerowego TYPO−GRAF

Wydanie pierwsze © 2004 by Wydawnictwo EUROPA

Wszystkie prawa zastrzeżone, szczególnie prawo do przedruku i tłumaczeń na inne języki. Żadna z części tej książki nie może być publikowana bez uprzedniejpisemnej zgody Wydawnictwa. Dotyczy to również sporządzania fotokopii, mikro−filmów oraz przenoszenia danych do systemów komputerowych.

ISBN 83−88962−76−0

Wydawnictwo EUROPA50−011 Wrocław, ul. Kościuszki 35tel. (071) 346 30 10, faks (071) 346 30 15e−mail: europa@wydawnictwo−europa.pl www.wydawnictwo−europa.pl

Druk i oprawaMZGraf. s.c., e−mail: drukarnia@mzgraf.pl

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Akcent wyrazowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131. Akcentowanie przedostatniej sylaby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Wyrazy kilkusylabowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Wyrazy jednosylabowe w połączeniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Skrótowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Ćwiczenia w akcentowaniu paroksytonicznym . . . . . . . . . . . . . . . 17

2. Akcentowanie innych sylab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Akcentowanie trzeciej sylaby od końca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Formy pierwszej i drugiej osoby liczby mnogiej czasu przeszłego czasowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Czasowniki z końcówkami −bym, −byś, −by . . . . . . . . . . . . . . . 33Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Liczebniki zakończone na −set, −sta, −kroć . . . . . . . . . . . . . . . 35Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Rzeczowniki obcego pochodzenia akcentowane zależnie od przypadków gramatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Pojęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Osoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Nazwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Wyjątki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Akcentowanie czwartej sylaby od końca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Akcentowanie ostatniej sylaby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Zapożyczenia z języka francuskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Ćwiczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Skrótowce nieodmienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Ćwiczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Akcentowanie różnych sylab skrótowców w różnych przypadkach gramatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Ćwiczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Wyjątki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 653. Zestroje akcentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Przyimki akcentowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Połączenia przyimków jednosylabowych z wyrazami jednosylabowymi 67Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Połączenia przyimków dwusylabowych z wyrazami jednosylabowymi . . 69Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Jednosylabowe zaimki, rzeczowniki i czasowniki . . . . . . . . . . . . . . 70Ćwiczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Nieakcentowane przyimki i spójniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Partykuła przecząca nie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Ćwiczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

4. Zabawy z tekstami zrytmizowanymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 781. Czołg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

2. Ma rok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

3. Mrówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

4. Mysz−pisarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

5. Nietoperz i wrona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

6. Pan Jarek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

7. Pożar w zoo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

8. Rozmowa raka z burakiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

9. Sucharek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

10. Telewizor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

11. Tir i żwir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Zapis ortograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Plan rytmiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

6Spis treści

Akcent logiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1131. Zabawy ze zmianą szyku wyrazów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1142. Zabawy ze zmianą siły głosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

Frazowanie i pauzowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Melodia zdania i ton wypowiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1371. Ćwiczenia wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Pytania o akcent logiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Pytania o melodię zdania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

2. Przykłady interpretacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143Zasady zapisu interpretacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Interpretacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Inscenizacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1571. Niemrawy czołg, czyli o tym, że każdy chciałby sobie pofruwać

(Teatrzyk ruchu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1572. Dziatwa bardzo niesforna, czyli co rok, to kłopoty

(Improwizacja teatralna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1593. Mrówka z trąbą, czyli jak wykorzystać większego od siebie

(Teatrzyk gestu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1604. Mysia gafa, czyli o tym, jak mysz (komputerowa) wpadła za szafę

(Teatrzyk absurdu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1635. Chcę się żenić, czyli o tym, że kiedy jedno chce, to nie chce drugie

(Teatrzyk eksponujący funkcję przedmiotu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1656. Kto mi buchnął zegarek, czyli o złym panu Jarku

(Prowokacja teatralna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1687. Kłopoty z wodą, czyli o tym, jak wąż oblewał siebie dla ochłody

(Kabarecik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1718. Co jest białe, a co czerwone, czyli też mi sztuka kulinarna

(Teatrzyk eksponujący funkcję kostiumu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1749. Mokra śmierć, czyli o braku zaufania do służby zdrowia

(Teatrzyk groteski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17610. Kłopoty z wizją, czyli po co komu telewizor

(Aluzyjny teatrzyk postaci charakterystycznej) . . . . . . . . . . . . . . . . 17811. Kto pojedzie? Czyli prosta scenka z życia leniwych pojazdów

(Zabawa surrealistyczna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Alfabetyczny spis zabaw i ćwiczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Alfabetyczny spis utworów literackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

Alfabetyczny spis inscenizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

7Spis treści

Wstęp

Warsztaty edukacji teatralnej1 spotkały się z tak żywym odzewem Czy−telników, że postanowiliśmy dostarczyć pełniejszej wiedzy w zakresie eduka−cji przez teatr, tym bardziej że na polskim rynku wydawniczym nie tylko niema publikacji o teatrze szkolnym, lecz także podręcznika wymowy dla dzie−ci, a sprawy zasad akcentowania zajmują w podręcznikach języka polskiegoczy w słownikach statystycznie jedną stronę tekstu (!).

Nie chcielibyśmy nikomu narzucać naszej metody edukacji teatralnej ja−ko jedynie słusznej – jest ich bowiem tyle, ilu instruktorów. Ale to, co wy−pracowane zostało w sposób przedstawiony w tej publikacji, nie tylko zyska−ło uznanie dzieci, rodziców, widzów i dyrektorów w radiu i telewizji, lecz –przede wszystkim – wiemy to w stu procentach – pomogło pełniej doświad−czać radości bycia dzieckiem.

Banalne stwierdzenie, że nie sposób osiągnąć sukcesu bez wytężonej pracyi talentu, wśród instruktorów teatru szkolnego, o dziwo, nie zawsze jest uzna−wane za słuszne. Potraktowanie teatru szkolnego jako metody w edukacji wy−maga znajomości psychiki dziecka i doświadczenia nauczycielskiego, ale teżprzede wszystkim zaangażowania daleko wykraczającego poza rutynę szkolną.

Praca z uczniem – wie to każdy nauczyciel – nie rozpoczyna się podzwonku na lekcje i nie kończy w piątek po południu. Teatr szkolny wyma−ga jeszcze intensywniejszych działań i stałej obecności instruktora. Naszametoda, nad którą – działając razem i osobno – pracowaliśmy prawie dwa−dzieścia lat, podzielona jest na następujące etapy:

1. Uświadomienie dzieciom budowy, zasad funkcjonowania i roli po−szczególnych narządów mowy;

2. Prowadzenie ćwiczeń: oddechu, warg, szczęki, podniebienia mięk−kiego, języka;

3. Poznanie i stosowanie zasad higieny głosu;4. Poznanie zasad artykulacji poszczególnych głosek;5. Ćwiczenia w wymowie głosek, zbitek spółgłoskowych, uproszczeń,

upodobnień, trudnych połączeń międzywyrazowych itd.;6. Wprowadzenie zasad poprawnego akcentowania wyrazów;7. Prowadzenie ćwiczeń zarówno w zakresie akcentowania paroksyto−

nicznego, jak i akcentowania nietypowego;8. Wprowadzenie pojęcia i zasad akcentu logicznego i intencjonalnego;9. Ćwiczenia w zakresie akcentowania wyrazów;

10. Ćwiczenia uświadamiające możliwości poszerzania zakresu interpre−tacji za pomocą akcentu intencjonalnego;

1 B. Broszkiewicz, J. Jarek, Warsztaty edukacji teatralnej – teatr dziecięcy, Wy−dawnictwo Europa, Wrocław 2001.

11. Ćwiczenie we frazowaniu i pauzowaniu;12. Ćwiczenia z tonem wypowiedzi i melodią zdania;13. Zabawy fabularne2;14. Zabawy służące budowaniu zespołu, eliminujące niewłaściwe zacho−

wania i tworzące empatię;15. Zabawy z animowaniem przedmiotów i z rzeczami w funkcji lalki;16. Zabawy służące tworzeniu scenografii i kostiumu;17. Zabawy w emocje, nastroje, uczucia;18. Zabawy pobudzające inwencję sceniczną: opowiadanie ciałem, gło−

sem, „oswajanie” przestrzeni;19. Ćwiczenia z tekstami „do połamania języka”;20. Próby interpretacji tekstów rytmizowanych;21. Zasady przydzielania ról i określania konwencji scenicznych;22. Inscenizowanie wiersza;23. Budowanie montaży poetyckich z elementów poezji i prozy;24. Budowanie scenariusza na uroczystości szkolne;25. Inscenizowanie uroczystości szkolnych;26. Improwizacje służące budowaniu scenariusza autorskiego;27. Praca ze scenariuszem autorskim;28. Budowanie scenopisu;29. Praca ze scenopisem.

Etapy pracy nie powinny być prowadzone odrębnie. Ćwiczenia mięśni na−rządów mowy trzeba przeplatać zabawami, krótkimi scenkami oraz przerwamina poważne rozmowy i na „wykrzyczenie się”. Najtrudniej jest przejść przezetap zupełnie podstawowy. Omijanie go mści się okrutnie. Żaden nauczyciel,który nie zacznie „od początku”, nie będzie miał satysfakcji ze swojego teatru,a żaden uczeń już nigdy nie potrafi tego pominiętego etapu nadrobić.

Pierwszy tom Teatru szkolnego3 zawiera właśnie te podstawowe ćwicze−nia i zabawy, zrytmizowane i zrymowane po to, żeby mogły służyć nie tylkoich właściwemu celowi, lecz aby mogły być także zwykłą wyliczanką czy wier−szykiem „przepowiadanym” w chwilach relaksu. W ten sposób to, co dla do−rosłych jest ciężką i żmudną pracą (zwłaszcza ćwiczenia poprawnej artykula−cji głosek), dla dzieci może stać się przyjemnością, przerwą i wytchnieniempo ciężkiej pracy w „zabawę w teatr”, a wierszyk „do połamania języka”, za−mieszczony po każdej omówionej głosce, jest prezentem dla wytrwałych.

W tomie, który Czytelnik trzyma w ręku, zajmujemy się zagadnieniamifrazowania, właściwego stawiania akcentów wyrazowych i logicznych orazproblemami intonacyjnymi.

10Wstęp

2 Propozycje zabaw z punktów 13–16 znajdzie Czytelnik w Warsztatach edukacjiteatralnej.

3 B. Broszkiewicz, J. Jarek, Teatr szkolny. Głoski, sylaby, wyrazy. WydawnictwoEuropa, Wrocław 2003.

Akcent w teatrze wymaga specjalnego potraktowania. Zasad poprawne−go akcentowania z pewnością nie można nauczyć dzieci w ciągu kilku lek−cji języka polskiego. Zmiana złych nawyków językowych uczniów wymagaczęstych ćwiczeń i wielokrotnego powracania do omawianego problemu.Zamieszczone tu ćwiczenia przydadzą się więc nie tylko w pracy z teatremszkolnym, ale, mamy nadzieję, staną się niezbędnym zestawem na każdejlekcji języka polskiego.

Zasady frazowania omawiane są na parafrazach klasycznych wierszy dladzieci, które mogą być następnie wykorzystane jako samodzielna propozy−cja repertuarowa. Każde z ćwiczeń stanowi również autonomiczną propo−zycję zabawy. Podane jest z respektem dla dziecięcej mentalności i dziecię−cego poczucia humoru.

W tomie trzecim omawiamy pracę nad interpretacją i inscenizacją wiersza.Na przykładzie wierszy z przesadnym nagromadzenie trudnych do wymówie−nia połączeń spółgłoskowych prześledzimy metodę, która pozwoli poprowa−dzić ucznia przez manowce obcowania z tekstem poetyckim. Utwory opisują−ce rzeczywistość otaczającą młodego człowieka powodują, że uczeń dobrze sięczuje w świecie przedstawionym w wierszach i na równych prawach z nauczy−cielem przystępuje do wspólnej zabawy. Każdy wiersz jest tu poddany dogłęb−nej analizie dotyczącej stopnia trudności jego wymawiania, poprawności fra−zowania, melodii zdania, ilości dykcyjnych pułapek oraz odautorskiej przykła−dowej interpretacji, ze szczególnym zwróceniem uwagi na logikę artystycznejwypowiedzi (akcenty wyrazowe, zdaniowe i logiczne).

Wiersze te są również gotową propozycją dla każdego nauczyciela. Ze−staw zamieszczony w tomie trzecim to kilkanaście gotowych inscenizacji.

Następne scenariusze znajdzie Czytelnik w tomie czwartym, zawierają−cym opis metody pracy nad stworzeniem widowiska opartego na elemen−tach poezji i prozy, w którym zarówno aktor, jak i widz nic nie tracąc z waż−ności tematu, zyskują doskonałą okazję do zabawy słowem: klasycznym teks−tem literatury polskiej.

Tom piąty – to kwintesencja pracy nad tworzeniem dziecięcego teatru.Tu zawiera się próba zapisania tego, czego, wydawałoby się, zapisać się nieda: emocji, które stanowią istotną część scenariusza nowego teatru szkolne−go. Zaproponowane tu scenopisy są tylko jedną z wielu możliwych interpre−tacji. Oddają stan ducha w chwili tworzenia – ale nie tylko: pokazują linki,które należy uruchomić, aby taki efekt wywołać.

Wszystkie zawarte w Teatrze szkolnym ćwiczenia i zabawy zostały zwe−ryfikowane przez uczestniczące w nich dzieci, a teksty literackie poddanenajbardziej bezlitosnej w świecie krytyce – opinii dzieci.

Wszystkie montaże poetyckie musiały wytrzymać rozgardiasz apeli szkol−nych, a przedstawienia – złe spojrzenia pań sprzątaczek.

Te, które to przetrwały, zamieszczamy w tej książce.

Barbara Broszkiewicz i Jerzy Jarek

11Wstęp

Akcent wyrazowy

Akcent to sposób wymawiania wyrazów. W języku polskim każdy od−dzielnie wymawiany wyraz ma jedną sylabę wymawianą głośniej, mocniej,wyżej i energiczniej od pozostałych. W ciągu wypowiedzi akcentowanie wy−razów – obok pauz – powoduje tworzenie rytmu, który ułatwia mówieniei rozpoznawanie znaczeń.

W starej dziecięcej wyliczance mówiło się „po łacinie”:

Kra kremija dom mujmija.Tu(li)smanore.(I)denostre1.

Poprawne akcentowanie i pauzowanie „tłumaczy” dziecięcą łacinę napolski:

Kra krę mija, dom mój mija.Tu lis ma norę.Idę, nos trę.

Kiedy zaś chodziliśmy do szkoły, pewnego razu Pani kazała nam prze−czytać lekturę o generale Świerczewskim pod tytułem: O człowieku, którysię kulomnie kłaniał. Długi czas nie mogliśmy zrozumieć, jak to możnakłaniać się – kulomnie...

W wyrazach wielosylabowych oprócz akcentu zasadniczego (głównego)stosuje się akcent pomocniczy, ułatwiający dodatkowo poprawne zrytmizo−wanie wypowiedzi. Akcent pomocniczy stawiany jest co drugą sylabę, liczącod końca wyrazu.

Córka mieszkańca Konstantynopola to:

Konstantynopolitańczykiewiczówna.

Bez podziału na sylaby (bez sylabizowania) rzadko kto jest w stanie wy−mówić ten poprawnie zbudowany polski wyraz:

Kon−stan−ty−no−po−li−tań−czy−kie−wi−czó−wna.

Aby uniknąć sylabizowania, wyraz ten należy zaopatrzyć w akcenty:

(Kon)−stan−(ty)−no−(po)−li−(tań)−czy−(kie)−wi−czó−wna

1 Sylabę akcentowaną zaznaczamy pogrubioną czcionką. W wyrazach wielosylabo−wych, w których stosuje się dodatkowy akcent pomocniczy, sylabę akcentowaną po−mocniczo ujmujemy w nawiasy. Tam, gdzie sposób wymawiania wyrazów nasuwałbywątpliwości, stosujemy uproszczony zapis fonetyczny.

i w pauzy:

Konstan tyno poli tańczy kiewi czówna.

Podobnie należy wymawiać wyrażenia takie, jak:

Stół z powyłamywanymi nogami.

Stół spo−(wy)−ła−(my)−wa−ny−mi no−ga−mi.

Stółspowyła mywa nymi nogami.

Wyindywidualizować się z rozentuzjazmowanego tłumu.

Wy−(in)−dy−(wi)−du−(a)−li−zo−wać się (zroz)−en−(tu)−zja−(zmo)−wa−ne−gotłu−mu.

Wyindy widu ali zować się zrozen tuzja zmowa nego tłumu.

Akcent wyrazowy jest cechą charakterystyczną danego języka lub jegoodmiany (gwary). Większość polskich wyrazów ma stały akcent na drugiej sy−labie od końca. Kłopot jest z akcentowaniem wyrazów gwarowych oraz zapo−życzonych z języków obcych, gdzie albo nie ma stałego akcentu (jak w językurosyjskim), albo pada on na pierwszą sylabę (gwara podhalańska, języki: ka−szubski, czeski czy niemiecki), albo na przykład na ostatnią (język francuski).

Naturalną tendencją języka polskiego jest nadawanie polskiego akcentutym wyrazom obcym, które albo są bardzo często używane, albo od dawnaw polszczyźnie zadomowione. Od tej zasady są jednak liczne i kłopotliwewyjątki.

Sposób akcentowania wyrazów określa pochodzenie mówiącego (akcen−towanie gwarowe, długoletni wpływ języka obcego) oraz często środowisko,z którego on pochodzi.

Akcent wyrazowy14