Średniowieczny teatr

Aleksandra Sierka

Teatr średniowieczny był związany z rozwojem chrześcijańskiego dramatu religijnego,

z tradycją antyczną i świecką ludowością; Rozwijał się jako dramat chrześcijański

początkowo w Kościele ormiańskim i bizantyńskim; 

Na początku były to jedynie wstawki do liturgii Wielkiego Tygodnia tj. procesja z palmami czy

nawiedzenie grobu Chrystusa;

W kościele pierwszymi odtwórcami widowisk liturgicznych byli mnisi i księża. Potem

dołączyli do nich inni posługacze kościelni szkół przykościelnych, a na końcu inicjatywę

przejęły świeckie bractwa pobożności .

Teatr w Kościele

• Pierwszym scenicznym ośrodkiem liturgii wielkanocnej był Grób Pański, początkowo symboliczny przy wielkim ołtarzu;

• Następnie powstało  Visitato Sepulchri ( Quem Quaeritis), ukazujący odwiedziny grobu przez trzy Marie. Ta scena dała

początek  dramatowi pasyjnemu;

• Rozbudowane misterium było grane na scenie symultanicznej, elementami jej przestrzeni były mansojny ustawiane

przestrzennie lub na planie koła;

• położenie mansjonów określał początkowo układ geograficzny Kościoła

MANSJON-element urządzenia sceny

w teatrze średniowiecznym

(scena symultaniczna);

miejsce akcji epizodu dramatycznego wyodrębnione w postaci całostki

dekoracyjnej umieszczonej na

podium.

Symultanicznie ustawione mansojony

Sceneria równoczesna:

Często wznoszono specjalne konstrukcje, na których rozgrywała się akcja widowiska. Dekoracje przedstawiały od razu wszystkie

miejsca zdarzeń. W miarę postępu akcji wykonawcy przemieszczali się od jednej dekoracji do drugiej. Wraz z nimi posuwała się

uczestnicząca w widowisku publiczność. Miejsca siedzące były przygotowane jedynie dla wielkich dygnitarzy.

Zasady przygotowania:Dekoracje były zwykle ustawiane tak, że od lewej do prawej strony

(z perspektywy wykonawców) kolejno następowały po sobie :•Włości piekielne

•Ziemskie tereny akcji•Sfery niebieskie

Pierwotnie teatr średniowieczny miał miejsce w Kościele. Później kiedy się rozrósł i coraz bardziej zaczął ewoluować w stronę

rozrywki świeckiej z ograniczeniem liturgicznej warstwy przekazu został z Kościoła „wyproszony”.

Dodatkową ciekawostką jest to, ze teatr był wykorzystywany przez zakony do dydaktyki. Przez kilka stuleci szkoły jezuickie i

pijarskie programowo teatr kultywowały.

Do typowych form inscenizacyjno-technicznych należało widowisko stacyjne i procesja;

Używano w nich przenoszonych od stacji do stacji platform, ruchomych rusztowań scenicznych , sceny na kołach oraz

w ramie wozu

Do czasów obecnych zachowały się 2 średniowieczne sceny plenerowe — teatry koliste wzorowane na amfiteatrach antycznych (w Saint Just i Perranzabuloe w Kornwalii)

Amfiteatr w Saint Just

W grze eksponowano drastyczne szczegóły — okrucieństwo scen kaźni męczeństwa. Dźwiganie krzyża było prawdziwą torturą,

krzyk był krzykiem, płacz był płaczem, jęki piekielne prawdziwymi jękami, budzącymi grozę.

Aktorami byli przede wszystkim mężczyźni.

Do tradycji średniowiecznej nawiązują pasje odgrywane współcześnie, np. w Oberammergau w Bawarii i w Kalwarii

Zebrzydowskiej

Oberammergau w Bawarii

Kalwaria Zebrzydowska

6 dramatyczno-teatralnych gatunków średniowiecza:

• Dramat liturgiczny

• Misterium

• Miracle

• Moralitet

• Komedia elegijna

• Farsa

Dramat liturgiczny

 Gatunek dramatyczno-teatralny ukształtowany w średniowiecznej Europie od X do XII w. (w Polsce XI-XVI w), związany z liturgią

kościelną, wykonywany w języku łacińskim, z okazji Bożego Narodzenia, Niedzieli Palmowej, Wielkiego Tygodnia,

Rezurekcji. Najczęściej przedstawiał epizody z życia Chrystusa, czerpiąc inspirację tematyczną z apokryfów, pism świętych a

następnie Biblii; ważnym elementem dramatu liturgicznego były pieśni i modlitwy, w których uczestniczyli wierni. Wykształciły się

trzy odmiany dramatu liturgicznego :

1) dramatyczne inscenizacje obrzędowe (widowiska, procesje widowiskowe);

2) officia dialogowane – najprostsza forma dialogu o treści religijnej;

3) dramat liturgiczny właściwy – narodził się wówczas, kiedy obrzęd kościelny wzbogacono o elementy do niego nienależące.

MisteriumŚredniowieczny dramat religijny, często z muzyką, o

tematyce zaczerpniętej ze Starego i Nowego Testamentu, także z apokryfów i żywotów świętych;

Rozwinął się XII–XIII w. z kościelnych obrzędów liturgicznych; łączył treści religijno-dydaktyczne z elementami realistyczno-rodzajowymi, komiczno-

satyrycznymi, groteskowo-fantastycznymi

MiracleRodzaj średniowiecznego dramatu religijnego obrazujący sceny z

życia świętych i męczenników.

Moralitet

Średniowieczny gatunek dramatu o charakterze filozoficznym lub dydaktycznym .

Występowały w nim alegoryczne postacie obrazujące walkę sił dobra i zła o duszę człowieka .

Everyman

postać literacka, teatralna lub filmowa reprezentująca przeciętnego człowieka

Komedia elegijna

Gatunek dramatyczno-epicko-liryczny (z pogranicza rodzajów literackich), uprawiany w XII wieku, głównie we Francji, Anglii i

we Włoszech. Pisany dystychem elegijnym (strofą dwuwierszową), po łacinie, jego tematyka była głównie

erotyczna. Zawierał mniej lub bardziej rozbudowaną akcję oraz rozwinięte partie dialogowe

Farsa Odmiana komedii oparta na błahych konfliktach, posługująca się

elementami komizmu sytuacyjnego, karykatury i groteski; potocznie rzecz niepoważna, niedorzeczność, kpina.

Bibliografia

• Korzenie teatru/ Eli Rozik. – Warszawa: PWN, 2011.

• Kilka lekcji o teatrze / Emil Orzechowski. – Kraków: Księgarnia Akademicka, 1995.

• Encyklopedia PWN

http://encyklopedia.pwn.pl/