TATRY TPN wiosna 2014 3

TATRYTPN

To nie żadna wymyślona posTać, to ja. Dolina Roztoki tonęła już w cieniu. Po słonecznym dniu, jak to w marcu, przyszedł mróz. Ścieżka zamieniła się w rzekę lodu. Chwila nieuwagi... Rycząc z bólu i ze wściekłości dotarłem z rozpędu do Wodogrzmotów i – coraz bardziej utykając – ruszyłem w stronę Palenicy. Marzenia o trudniejszych zjazdach oraz podszyte pychą przekonanie, że przełamałem kolejną barierę w swojej spóźnionej edukacji narciarskiej. To wszystko musiałem porzucić, zanim jeszcze wsiadłem do samochodu. Początek kwietnia, piękna wiosna. Ludwik poszedł na swoją tatrzańską Haute Route. Start ze Smokowca, zjazd Królewskim Żlebem, wyjście na Rohatkę, zjazd do Kaczej,

Pusta Ławka, Dolina Ciężka, wyjście przez Wagę na Rysy, zjazd do Morskiego Oka. Wszystko w jeden dzień. A ja, kulawy dziadek, pokuśtykałem z półtorarocznym wnukiem Stasiem w wózeczku w stronę Gubałówki. Nie wytrzymałem na asfalcie. Zwiodła mnie piękna polana, już bez śniegu, z krótką trawą. Ruszyłem w dół po wertepach, sycząc z bólu przy każdym nieostrożnym kroku. Wózek nie chciał jechać, Stasiu uciekał. Ja nie mogłem go dogonić, on wywracał się na stromych miedzach. Na szczęście nie płakał, tylko śmiał się przy każdym upadku.  Dużo przestrzeni, zaśnieżone Tatry w tle. Zmierzałem do celu, jeszcze o tym nie wiedząc. Na dole pod lasem zagroda góralska przypadkowo ominięta przez nurt czasu. Na tej zasadzie jak górski potok opływa kamienistą wysepkę z jakimś drzewkiem walczącym o przetrwanie. Ani śladu blachy, pustaka czy eternitu. Chałupa i szopa w formie absolutnie czystej. Zapach owczych odchodów i ślady raciczek zbiegające się

u wrót stajni. Stary sad rosochatych jabłonek, czarnych, jeszcze bezlistnych, na tle zieleniejącej się już trawy. Obok domu ogromne drzewo, proste, grube, jak maszt gigantycznego żaglowca. Stary buk liczący wieleset lat. Przez oka mgnienie poczułem się dopuszczony do tajemnicy czasu i chyba czegoś więcej... Nie doświadczyłbym tego, gdyby nie wcześniejsza przykra przygoda. Nie zrobiłem żadnych fotografii, nie będę tam wracał. Zachowam w pamięci miejsce, dzień i chwilę.Wiosenne „Tatry” pękają w szwach od różnych artykułów, zdjęć, informacji i przemyśleń, ale gdybym miał w nich tylko jedną rzecz zareklamować, wskazałbym na przejmujący tekst Anki Król, młodej zakopiańskiej taterniczki zmagającej się ze straszną chorobą. Tekst pisany przez długie cztery lata, wbrew fizycznym ograniczeniom.

dziadek kulawyfo

t. m

are

k g

roch

ols

ki

TATRY TPN wiosna 2014 3

003-047k.indd 3 2014-05-19 09:37:11

TATRY TPN wiosna 2014 5

RozmaiTości 6–27TPN ma nowego dyrektora (6) • Razem dla Tatr (6) • Majowa kumulacja (6) • Koniom lżej (6) • Kronika

Straży Parku (7) • Prace leśne trwają (8) • Ruszyły remonty szlaków (10) • Lawinowe ABC. Kilka słów pod-sumowania (11) • Nowe schody (11) • Access 2 Mountain (12) • Dyskryminacja na granicy (13) • W hołdzie bacom (13) • Zasłużona dla regionalizmu (13) • Biblioteczka Tatr (13) • Baca w spódnicy (14) • W zgodzie z naturą (15) • Ksiądz Sedlak okiem geologa... i filozofa (16) • Przyrodniczy manifest (18) • Dawne, dobre czasy (18) • Sercanin spod Turbacza (18) • Z Kopieńca bliżej do nieba (19) • Raptularz przewodnicki (19) • Wojtek Marczułajtis – in memoriam (20) • Przyjechałem tu na jawie – z Wojciechem Marczułajtisem rozmawia Beata Malinowska (20) • Odszedł na niebieską grań – Apoloniusz Rajwa (23) • Tatry i racjonalna radość życia. Słowo o Włodku Cywińskim – Robert Janik (24)

z dRugiej sTRony TaTR 28–35Los czterech kamiennych ścian – Lenka Burdová (28) • W setną rocznicę urodzin Ferka Mrázika. Żył

dla ludzi w górach – Ivan Bohuš junior (32) • Kronika (35)

jasKinie 36–37Raptawicka przedłużona – Filip Filar (36) • Rejestracja grotołazów – Bogusława Chlipała (37) • Mysi

Komin – Filip Filar (37)

TaTeRnicTwo 38–43Sezon wspinaczkowy 2013/14. Czekając na zimę – Adam Śmiałkowski (38) • Projekt „Stanisławski” (cd.)

– Paweł Orawiec (42)

wypadKi góRsKie 44–47Czujność anioła stróża – Adam Marasek (44) • Groźnie w Staroleśnej – Marek Grocholski (46)

pRzyRoda 48–67Szklane góry – Anna Fiema, Tomasz Nodzyński (48) • Ciepła zima – Anna Fiema (52) • Rosa słoneczna

– Dominika Kustosz (54) • Trzy dni niedźwiedziej grozy – Tomasz Zwijacz-Kozica, Filip Zięba (56) • Stary niedźwiedź nie śpi mocno – Marcin Matysek (60) • Sokoły wędrowne – Bożena Wajda (61) • Głuszec w Ta-trach – Piotr Krzan (62) • Dwa nowe gatunki muchówek – Marcin Matysek, Jerzy Kowal (64) • Minerały Tatr – Małgorzata Nowicka, Magdalena Sitarz (66) • Kiedy runęły Dudowe Turnie? – Maria Król (67)

TatryPismo adresowane do miłośników Tatr

i ich przyrodyWyDAWCA

Tatrzański Park Narodowy Zespół Wydawnictw

pod kierunkiemZbigniewa Ładygina

PROjeKT GRAFiCZNylookStudio

tel. 607 781 704www.lookstudio.pl

DRuKZakłady Graficzne TAuRuS,

Stanisław Roszkowski, Sp. z o.o.

RADA ReDAKCyJNA dr Paweł Skawiński prof. Stefan Skiba

Wiesław A. Wójcik

ReDAGuJą Marek Grocholski (red. nacz.)

Zbigniew Ładygin Paulina Kołodziejska

STAŁA WSPóŁPRACABarbara Chovancová

KOReKTAPaulina Kołodziejska

KOLPORTAŻ, PReNuMeRATA, NuMeRy ARChiWALNe

Wojciech Wilczeke-mail: wwilczek@tpn.pl

tel. +48 18 20 23 245

ADReS ReDAKCjiKuźnice 1

34-500 Zakopanee-mail: tatry@tpn.pltel. +48 18 20 23 240

+48 18 20 23 242

Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i redagowania tekstów

oraz nadawania tytułów. Poglądy autorów nie zawsze

pokrywają się z przekonaniami redakcji i oficjalnym

stanowiskiem wydawcy. Materiałów niezamówionych

nie zwracamy.

Nakład 6500 egz.

NuMeR ZAMKNięTO15 maja 2014 r.

PL ISSN 0867-4531Nr indeksu 378852

TATRYTPNNr 2 (48)Cena 12 zł (w tym 5% VAT) www.tatry.tpn.pl wiosna 2014

ISSN 0867-4531 INDEX 378852

W numerze:

fot.

aD

am

BrZ

oZa

003-047k.indd 4 2014-05-19 09:37:13

TATRY TPN wiosna 2014 5

Przyleciały bociany 68–87Bocian biały – 40 lat monitorowania „górskiej” populacji – Piotr Profus, Włodzimierz Cichocki (70) •

Biały drapieżnik – Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Adrianna Kościelska (76) • Bocian czarny – tajemni- czy mieszkaniec pierwotnego lasu – Włodzimierz Cichocki, Piotr Profus, Zbigniew Mierczak, Maciej Klimecki (78) • Bocian w kulturze – Włodzimierz Cichocki (84)

Rozmowy 88–91Trzeba zadawać pytania – z Szymonem Ziobrowskim rozmawia Zbigniew Ładygin (88)

HisToRia 92–107Adam Asnyk i Tatry – Michał Jagiełło (92) • Stanisław Barabasz – pionier narciarstwa w Tatrach – Wojciech

Szatkowski (96) • Pożegnanie z Sanato – Katarzyna Dzierzbicka (100) • Protokół krakowski. Próba oceny po 90 latach – Mikuláš Argalács (103) • Blažov nad Torysą – Wojciech Wilczek (104)

eTnogRaFia 108–113Magia urodzaju – Urszula Janicka-Krzywda (108) • Niedźwiedź w śpiewkach podhalańskich – Wojciech

Gąsienica-Byrcyn (112)

pRoza 114–115Przeminęło z halnym – Julian Klamerus (114)

leKTuRy 116–123Tatrzańska wiosna w jednym wierszu – Agnieszka Szymaszek (116) • Odtrutka na bylejakość – Marek

Grocholski (119) • Z zagrody w Tatry – Marek Grocholski (120) • Czy Annapurna jest mężczyzną? – Anna Krempaszanka (121) • Wielkie ściany, feminizm i „samizdaty” – Beata Słama (122)

malaRsTwo 124–125Malarze nad Zmarzłym Stawem – Witold Huculak (124)

moim zdaniem 126–138Akceptacja nie znaczy poddanie – Anna Król (126) • Krzyżyk niebieski – ks. Maciej Medes (130) • Broad

Peak. Już rok – Władysław Malinowski (131) • Rozmawiajmy o Parku – Kuba Szpilka (132) • Pocztówka znad krawędzi. Rwący nauczyciel – Izabela Gronowska-Babicz (136) • Czekając na lato. Misja – Zbigniew Ładygin (138)

sÚHRn V sloVensKom jazyKu i–Viii

PieRWSZA STRONA OKłADKiBocian biały (Ciconia ciconia)

fot. PATRiCK FRiSChKNeChT / photoline.pl

DRuGA STRONA OKłADKiCiemiernik biały (Helleborus niger)

fot. ZBiGNieW łADyGiN

TRZeCiA STRONA OKłADKi Góral nad Czarnym Stawem

Gąsienicowym, rok 1956fot. ZBiGNieW KAMyKOWSKi, ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego

CZWARTA STRONA OKłADKi Sójka wśród krokusów, Kalatówki

fot. ADAM BRZOZA

NASZe STRONy iNTeRNeTOWewww.tpn.pl

www.tatry.tpn.pl

iNFORMACjA TuRySTyCZNA TPN(+48) 18 20 23 300

e-mail: infotur@tpn.pl

WARuNKi PReNuMeRATy Cena czterech kolejnych numerów:

w kraju 40 zł za granicą 20 euro

Wpłata na konto Tatrzańskiego Parku Narodowego

34-500 Zakopane Kuźnice 1

Numer konta PL 09 1130 1150 0012 1252 0720 0013

kod SWiFT: GOSKPLPW

TEMAT NUMERU

kalatówki wiosną

003-047k.indd 5 2014-05-19 09:37:15

138 TATRY TPN wiosna 2014

fot.

ZBIG

NIE

W Ł

AD

yGIN

czekając na lato

Misja C

hyba na każdego przychodzi taka chwila, kiedy

myśli: chodzisz po tym świecie już ładnych parę

lat, na grzbiecie nosisz bagaż doświadczeń.

Albo przeciwnie: wchodzisz w życie i właśnie przeżyłeś

pierwszy wstrząs, zauroczenie, olśnienie, odkryłeś w sobie

emocje, jakich nigdy wcześniej nie doświadczyłeś.

Łapiesz za pióro...

Mój przyjaciel Peter Holúbek, chyba o tym nie wiedząc,

od czasu do czasu dostarcza mi powodów do wzruszeń.

Czasem obdarowuje mnie bowiem książkami, które zapadają

mi głęboko w duszę, które są źródłem inspiracji, do których

w rozmaity sposób powracam. Bodaj pierwszą był album

Martina Martinčeka, wybitnego słowackiego fotografika.

Zatytułowany vrchári, pokazywał Liptowską Tepliczkę

sprzed kilkudziesięciu lat. W Tepliczce byłem później,

a wrażenia, jakie na mnie wywarła, próbowałem pokazać

Państwu przed kilku laty w jednym z felietonów.

Zaglądam tam, gdy tylko mogę...

Tym razem Peter wręczył mi książkę formatu i grubości

zeszytu. Na okładce czarno-białe zdjęcie z wnętrza jaskini.

Tytuł odpowiedni: Po stopách temnoty – Tropami ciemności.

W środku dedykacja. – W Polsce są tylko trzy egzemplarze –

powiedział mi później.

„Według mnie – pisze Peter w przedmowie – każdy

na ten świat przyszedł z konkretną misją. Lżejsze życie

chyba ma właśnie ten, kto odkrył powód, dlaczego istnieje.

Tak sobie myślę, że znalazłem się tu właśnie po to, by się tułać

po jaskiniach. Kiedy z perspektywy czasu dokonuję bilansu,

to wychodzi, że miały one wpływ na całe życie. I na przyjaciół,

i na wybór żony – towarzyszki życia, i na pracę, i mieszkanie

w Liptowskim Mikulaszu, oczywiście na choroby, i wszystko

inne, co mnie spotkało, o czym nie wspominam – i to dobre,

i też to gorsze...”.

Retrospektywny pamiętnik Petera pochłonąłem,

nie odrywając wzroku od tekstu. W jego wspomnieniach

znajdowałem swoje emocje, swoich przyjaciół i obrazy

z mojego życia – choć dzieli nas i różnica wieku, i miejsce,

i okoliczności. Tak, jakbym tam był, zjeżdżał z nim do nowo

odkrytych studni, czuł wraz z nim powiew nieznanego

z niedostępnej szczeliny, pił tuzemský rum i śpiewał – każdy

w swoim języku – niekoniecznie poprawne piosenki.

A z jaką misją Ty znalazłeś się na tym świecie? I Ty, i Ty…?

Czy znajdziesz cel tego lata?

ZBIGNIEW ŁADyGIN

092-138k.indd 138 2014-05-19 14:18:37