TAJGA I TUNDRA

MATEUSZ BIAŁOCKIKL. V ŚW. STANISŁAWA KOSTKI

MAPA TAJGI I TUNDRY

TAJGA• Tajga to wielkie obszary lasów iglastych z domieszką lasów liściastych,

• Na przeważających obszarach lasów borealnych występuje wiecznie zamarznięty grunt, którego grubość może przekraczać 500 metrów,

• Z powodu braku wchłaniania wody przez skutą lodem glebę, na obszarach tajgi tworzą się liczne bagna i torfowiska,

• Jednym z czynników wpływających na warunki klimatyczne w północnych lasach borealnych są często występujące w tych regionach klęski żywiołowe. Wyżyn Skandynawii, Syberii czy Alaski nie omijają pożary lub masowo pojawiające się, drapieżniki wyjadające całe pokolenia owadów,

• Tajga Eurazji rozciąga się na odcinku długości 9000 km z zachodu na wschód, od Półwyspu Skandynawskiego do Oceanu Spokojnego. Występuje tam krótkie, ciepłe lato i długa, mroźna, śnieżna zima. W większej części strefy lasów iglastych występuje wieczna zmarzlina. Grunt jest bardzo głęboko zamarznięty i tylko latem rozmraża się na głębokość 1 m. Wieczna zmarzlina uniemożliwia odpływanie wód opadowych, co sprzyja tworzeniu się rozległych obszarów bagiennych.

WARUNKI KLIMATYCZNE

KLIMAT TAJG - tajgi leżą w strefie klimatycznej umiarkowanej chłodnej, występują w nich krótkie i chłodne lato, oraz długa i mroźna zima, średnia letnia temperatura wynosi ok. 150C, a zimowa od -100C do nawet -600CDzięki chłodnemu klimatowi panującego w strefie północnych lasów iglastych, strefa ta jest bardzo słabo zaludniona. Klimat ten nie stwarza sprzyjających warunków dla życia ludzi i dla gospodarki rolnej. Największym bogactwem tajgi jest drewno. Owa strefa dostarcza przeważającą część drewna zużywanego na świecie wykorzystywanego do produkcji papieru. Za najbogatszy obszar pod tym względem uważana jest Syberia. Syberia to część Rosji położona w Azji północnej (w znacznej część pokryta jest tajgą). Dziś wydobywa się tam ropę naftową, węgiel, złoto i rudy metali. W tajdze powstały miasta, w których rozwinął się przemysł. Pomimo tego większa część lasów iglastych zachowała się w nienaruszonym stanie. Bardzo popularne jest tu także łowiectwo. Od wieków polowano tu na gronostaje, lisy oraz inne zwierzęta futerkowe, bardzo podobnie jest w kanadzie i na Alasce.

Tajga na Alasce Tajga na Syberii Tajga na Kanadzie

KLIMAT TAJGI KLIMAT TUNDRY Klimatogramy tundry

Klimatogramy tajgi

GLEBY W TAJDZEGleby tajgi są ubogie i słabo wykształcone. Często także podmokłe, co sprawia, że są nieprzydatne rolniczo.

• Na obszarach wiecznej zmarzliny występują bielice, gleby darniowo bielicowe i gleby płowe.

• W tajdze północnej występują bielice oraz gleby i luwialno humusowe.

• W tajdze środkowej występują głównie bielice, natomiast w tajdze południowej spotykane są gleby płowe oraz gleby darniowo bielicowe

• Lasy tajgi produkują duże ilości tlenu. Są też jednym z największych źródeł drewna na ziemi.

RODZAJE TAJGI EURAZJATYCKIEJ• Tajga ciemna: występuje głównie w Europie i Zachodniej Syberii, ale także wyspowo na obszarze całej Syberii.

Budowana jest przez gatunki wyższe, rosnące gęściej (świerk syberyjski, jodła syberyjska, limba syberyjska) ma stosunkowo bogate runo krzewinkowe,

• Tajga jasna: występuje we Wschodniej Syberii i północnej Europie. Budowana jest przez gatunki niższe, rosnące rzadziej ( modrzew dahurski modrzew dahurski, sosna zwyczajna), runo ma ubogie, chrobotkowe.

• Urozmaica go wiele rzek i jezior. Także tutaj występują liczne jeziora polodowcowe (zagłębienia w terenie, które powstają po ustąpieniu lodowca i wypełnieniu się wodą). Latem nad bagnami oraz wodami, pojawiają się niezliczone chmary komarów. Samice komarów atakują grupami dziko żyjące tu ssaki, zwierzęta domowe a także ludzi.

DRZEWA WYSTĘPUJĄCE W TAJDZEPrzystosowanie drzew iglastych do przetrwania długich i mroźnych zim : 1. Kształt igieł - utrudniający osiadanie się śniegu na igłach2. Warstwa wosku na igłach - uodparnia na mrozy i utrudnia osiadanie się śniegu3. Gruba kora 4. Aparaty szparkowe z zagłębieniach skórki. Modrzewie: tracą igły jesienią i, podobnie jak drzewa liściaste zapada w głęboki sen. Borówki, grzyby i mchy: rosną obficie w warstwie runa leśnego, mech torfowiec: zajmuje ok.1/5 obszaru tajgi, rośnie na terenach bagnistych.

Świerk Syberyjski Jodła Syberyjska Sosna Syberyjska Modrzew Syberyjski

LUDNOŚĆ TAJGI

• W strefie tajgi mieszka niewielu ludzi. Co ich powstrzymuje przed zamieszkaniem w tych rejonach świata? Przede wszystkim rozległe, nieprzebyte obszary leśne oraz surowy klimat, uciążliwy szczególnie zimą. Na obszarach tajgi nie powstało zatem dużo miast, a przeważają tu raczej niewielkie i znacznie od siebie oddalone osiedla.

• Mieszkańcy tajgi - nie uprawiają ziemi, polują na zwierzęta, pracują przy wyrębie lasów, oraz w kopalniach węgla rudy żelaza i diamentów. Są myśliwi zwani traperami . szyją ze skóry zwierząt, handel.

• Ludy tubylcze Arktyki stanowią około 10% ogółu mieszkańców tego obszaru (ok. 400 000 osób). Istnieje ponad 40 różnych grup etnicznych, w tym: Saami w rejonach okołobiegunowych Finlandii, Szwecji, Norwegii i północno-zachodniej Rosji, Nieńcy, Chantowie, Ewenkowie i Czukcze w Rosji, Aleuci, Jupikowie i Eskimosi (Ińupiat) na Alasce, Inuici (Inuvialuit) w Kanadzie i Eskimosi (Kalaallit) na Grenlandii.

• Zajęcia mieszkańców: łowiectwo, przemysł wydobywczy, ścinanie drzew, krawiectwo, handel

EWENKOWIE

JAKUCI

ZWIERZĘTA TAJGI

Ryś kanadyjski Niedźwiedź brunatny Głuszec Rosomak

Przystosowania zwierząt do życia w tajdze: zmiana koloru futra, z białego na brązowy i na odwrót, aby dobrze zamaskować się w terenie, szerokie racice, przystosowane do poruszania się w błocie, zawziętość, szybkość i pobudzona percepcja,

Wilk szary Lis rudy Tygrys syberyjski Ryś euroazjatycki

ROŚLINY TAJGI

rośliny lecznicze Żeń-szeń syberyjski pędy jodły borówki jałowiec

kwiaty syberyjskiej tajgi sukulenty- kaktusy jodła balsamiczna

JEZIORO BAJKAŁ

KOLEJ TRANSSYBERYJSKA Zbudowana pomiędzy 1890 a 1916 rokiem kolej transsyberyjska połączyła Moskwę z leżącym na dalekim wschodzie Władywostokiem. Główna trasa ma swój początek na dworcu jarosławskim w rosyjskiej stolicy i biegnie przez południową Syberię, m.in. Przez Czelabińsk, Omsk, Irkuck i Chabarowsk. Można z trasy nieco zboczyć, można pojechać dalej, nawet do Pekinu – w tym artykule skupimy się jednak na klasycznej i najpopularniejszej trasie z Moskwy do Władywostoku. Ponad 9259 kilometrów torów przebiegających przez osiem stref czasowych. Magistrala transsyberyjska rozbudzała wyobraźnię podróżników jeszcze w XIX wieku..

OBSZARY TUNDRY

* 55 stopień szerokości północnej topoczątek terenów określanych jakotundra,

* 60 stopień szerokości północnejprzyjęto za kres obszarów tundrowych.

* Strefa podzielona została na dwieczęści:

1. obszar eurazjatycki – obejmuje obszar od półwyspu Kolskiego po Czukocki

* część eurazjatycka to obszar opowierzchni 3 miliony kilometrówkwadratowych.

2. obszar kanadyjski – obejmuje obszarod cieśniny Beringa po Labrador

* część kanadyjska – obejmuje równieżGrenlandię i Archipelag Arktyczny

* Islandia również zaliczana jest doobszarów tundrowych

TUNDRA

• Tundra na mapie świata Tundra bezleśne zbiorowisko roślinności w zimnym klimacie strefy arktycznej i subarktycznej. Charakteryzuje się występowaniem gleb tundrowych, stale zamarzniętym podglebiem i bardzo niską pokrywą roślinną, zdominowaną przez mchy i porosty. Wyróżnia się 4 podstawowe typy tundry (w kolejności z południa na północ):

1. lasotundra, 2. tundra krzewinkowa,3. tundra mszysto-porostowa, 4. tundra arktyczna.

LASOTUNDRA• Jest to obszar przejściowy między tajgą a tundrą. Odróżnia się ją od pozostałej części tundry tym, że na

jej obszarze występują pojedyncze drzewa.

Klimat i geografia

* europejska i północnoamerykańska część Tundry znajduje się pod wpływem klimatuoceanicznego, wilgotnego, sprzyja to występowaniu drzew zwłaszcza liściastych. Im dalej w kierunku azjatyckim zaczyna dominować klimat kontynentalny, suchy tu wśród drzewdominują świerki i modrzewie,

* warunki klimatyczne w obrębie lasotundry sprzyjają powstawaniu terenów mokradeł i torfowisk,* temperatura powyżej 0 stopni utrzymuje się na terenie lasotundry przez połowę roku* 15 stopni tyle wynosi średnia temperatura latem,* 1 metr na taką głębokość rozmarza ziemia latem,* na całym obszarze lasotundry występuje wieczna zmarzlina,* polarna granica drzew sprawia, że drzewa na tym terenie nie osiągają dużych wysokości

dochodząc do 5 metrów jedynie w dolinach rzek mogą dochodzić do 15 metrów wysokości,* przyrost drzew w takim klimacie nie przekracza 1-2 centymetrów w ciągu roku.

Roślinność

* granica zasięgu drzew jest także granicą występowania wielu gatunków roślin,* krótkie niezbyt ciepłe lato to kolejny ogranicznik dla rozwoju szerokiej gamy roślinności,* na glebach piaszczystych występują porosty ustępując miejsca mchom,* brzoza karłowata występuje na bardziej „urodzajnych” miejscach zwłaszcza tam gdzie gleby są

gliniaste,* mokradła, taka forma terenu sprzyja tworzeniu się torfowisk.

TUNDRA KRZEWINKOWA

• Teren o łagodniejszym klimacie z dużym oddziaływaniem oceanicznym, wilgotnym to obszar wyodrębniony z południowego pasa tundry właściwej.

• Roślinność na tym obszarze składa się z trzech warstw* górnej – tworzą ją wyższe krzewinki* środkowej – tworzą ją niższe krzewinki wraz z roślinami zielonymi* dolnej – tworzą ją mchy i porosty

• Specyfika roślinności tej tundry to brzozy i wierzby karłowate, pomiędzy którymi rosną pozostałe krzewinki i rośliny zielone.

• Waliki – niewielkie wały ziemne tworzące się wokół płaskich powierzchni, powierzchnię między walikami porastają mchy.

• W obszarze kanadyjskim w warstwie wyższych krzewinek występuje brzoza karłowata.

• Grenlandia- tutaj warstwę wyższych krzewinek tworzy odmiana brzozy omszonej, dochodzącej do 3 metrów wysokości.

TUNDRA MSZYSTO-POROSTOWA• Najdalej na północ wysunięty obszar tundry właściwej dochodzący do obszarów tundry arktycznej,

sięgający terenów nazywanych pustyniami polarnymi.

• Uboga szata roślinna głównie składająca się z mchów występujących w wilgotnych obszarach oraz porostów, które z kolei rozwijają się w miejscach suchych, skalistych i piaszczystych.

TUNDRA ARKTYCZNA

• Najdalej na północ wysunięty obszar, na którym występuje szczątkowa roślinność w małych kępkach mchów.

• 50-60 dni wynosi okres wegetacji roślin, silne wiatry, brak opadów i bardzo uboga gleba to główne przyczyny braku roślinności.

• Wieloletnia warstwa wiecznej zmarzliny ma wpływ na brak roślinności

• Tundra arktyczna występuje na obszarze kilku państw są nimi: Norwegia, Rosja, Kanada oraz wyspy Spitsbergen i Grenlandia.

• Tundra arktyczna zwana jest też pustynią polarną lub chłodną, występuje pomiędzy obszarami pokrytymi przez lodowce a strefą tundry właściwej.

WARUNKI KLIMATYCZNE

• Przez 8-9 miesięcy w roku temperatura powietrza spada poniżej 0 stopni C - zima jest długa i mroźna. Najniższe temperatury wynoszą -25 do -30 stopni C, okresowo spadają nawet do -60 stopni C. Od VI - IX występują temperatury dodatnie, ale nigdy nie przekraczają +15 stopni C. Często okres z temperaturami powyżej 0 stopni C nazywa się latem tundrowym. Pokrywa śniegu utrzymuje się przez 9 miesięcy w roku. Zimą tundrę przykrywa warstwa śniegu o grubości 20-50cm. Opady deszczu tylko w dniach klimatycznej wiosny (VI - IX).

• Wyróżnia się 2 klimatyczne pory roku: zimą i wiosną. Silne zimowe wiatry osiągają szybkość do 30m/s. Głębiej leżące warstwy gleby zamarznięte są przez cały rok i tworzą tzw. wieloletnią zmarzlinę, występuje tutaj zjawisko dni i nocy polarnych.

WIECZNA ZMARZLINA• Wieczna lub wieloletnia zmarzlina, zwana też czasem wieczną marzłocią lub marzłocią trwałą lub

zlodowaceniem podziemnym lub (ang.) Permafrostem – zjawisko trwałego (minimum dwa kolejne lata) utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku.

• Obszar występowania wieloletniej zmarzliny stanowi aż 14% powierzchni lądów( powierzchnia 21 mln km2)Grubość stale przemarzniętej warstwy gruntu jest bardzo zróżnicowana i uzależniona od wielu czynników, tj.: warunki klimatyczne, odległość od morza, obecność wielkich rzek, ciepło wnętrza Ziemi, rodzaj skał budujących podłoże. W sprzyjających warunkach wieloletnia zmarzlina sięga do głębokości nawet 1000-1500 metrów (Jakucja). Zwykle jednak jej warstwa ma miąższość około: 600 metrów na Syberii, 400 metrów na Alasce.

Przekrój poprzeczny przez strefę wiecznej zmarzliny

DzieŃ i noc polarna

W czasie trwania dnia polarnego (od 19 kwietnia do 23 sierpnia) słońce nie schodzi poniżej horyzontu.Podczas nocy polarnej (od 26 października do 16 lutego) słońce nie wyłania się ponad horyzont.Zjawiskiem charakterystycznym dla okolic podbiegunowych jest zorza polarna (Aurora borealis).Często podczas arktycznej nocy niebo rozświetlają zielone, żółte i czerwone ruchliwe smugi.To strumienie elektronów i protonów docierających z kosmosu wywołują luminescencję gazów w pasie jonosfery (warstwa atmosfery 50-60 km nad powierzchnią ziemi)

DZIEŃ POLARNY• Lato w tundrze jest krótkie, a temperatura powietrza nie przekracza 15 stopni Celsjusza, wówczas słońce

nie chowa się za linią widnokręgu, ponieważ trwa dzień polarny.

NOC POLARNA

• Zima w tundrze jest mroźna i śnieżna, temperatura spada nawet do -50 stopni Celsjusza. Słońce nie ukazuję się w tych miesiącach nad linią widnokręgu, ponieważ trwa noc polarna.

ZORZA POLARNA

ROŚLINY TUNDRY

• Większość roślin wyrasta zaledwie kilka centymetrów nad ziemię. Przy samej powierzchni ziemi rosną mchy i porosty (najbardziej znany to chrobotek reniferowy); nieco wyżej są trawy i niewielkie krzewinki (np. borówki). Występują tam także turzyce. Najwyższą warstwę roślin tworzą pojedyncze karłowate brzozy i wierzby, które nie osiągają wysokości większej niż 30 cm. Ich gałęzie rosną poziomo i mogą mieć kilka metrów długości. Wraz z nadejściem lata roślinność tundry budzi się do życia. Rośliny starają się jak najlepiej wykorzystać niewielką ilość docierającej do nich energii słonecznej. Szybko rozwijają liście, kwitną i wydają nasiona. Niektóre zioła mają kolorowe kwiaty. W wielu rejonach położonych na południowej stronie tundry zbiera się jagody: borówki i maliny.

Poduszka lepnicy bezłodygowej jagody borówki czarnej bażyna czarna

mech, porosty, żurawina malina moroszka mech renifer

ZWIERZĘTA TUNDRY

• Najliczniejszymi i najbardziej charakterystycznymi ssakami tundry są lemingi. Są głównym pożywieniem tamtejszych drapieżników: gronostajów, lisów polarnych, łasic i wilków. Ze ssaków roślinożernych występuje tu renifer, piżmowół i zając bielak. Do charakterystycznych ptaków tundry należą: myszołów włochaty, białozór, pardwa mszarna i puchacz śnieżny. Latem wiele ptaków, zwłaszcza siewkowatych, przylatuje odbyć tu lęgi. Tundrę Kanadyjską zamieszkują duże ssaki takie jak karibu i piżmowół. Z gryzoni zamieszkujących tundrę powszechne są lemingi. Do największych drapieżników należą niedźwiedź polarny, lis polarny (piesiec) i wilk. Wszystkie zwierzęta mają szerokie stopy, porośnięte piórami lub sierścią, co ułatwia im poruszanie się po śniegu. Lis polarny ma ponadto na stopach włosy, które chronią go przed zimnem. Na okres zimy sierść lub pióra zwierząt przybierają barwę białą, dzięki czemu trudno je dostrzec na śniegu. Charakterystycznym, choć niezwykle uciążliwym dla człowieka i zwierząt elementem tundry są też roje komarów, pojawiające się latem.

LL

Leming gronostaj suseł zając bielik

Piżmowół renifer lis polarny pardwa

MIESZKAŃCY TUNDRY• Grupa rdzennych ludów obszarów arktycznych i subarktycznych Grenlandii, Kanady, Alaski i Syberii.

• Lud zamieszkujący głównie Laponię, krainę historyczno-geograficzną w Europie Północnej obejmującą północne krańce Norwegii, Finlandii, Rosji (Płw. Kolski) oraz Szwecji. Lapończycy są potomkami pierwotnych mieszkańców Skandynawii.

• Naród turecki zamieszkujący rosyjską Jakucję w środkowej Syberii.

• Jukagirzy zamieszkują tereny w dolnym biegu rzek Leny i Kołymy oraz w Jakucji. Zajmują się łowiectwem, rybołówstwem i hodowlą reniferów.

• Naród zaliczany do Samojedów, zamieszkujący północno-wschodni skrawek Europy i leżące przy nim azjatyckie obszary północno-zachodniej Syberii.

• Czukcze zamieszkują obecnie Półwysep Czukocki, rejon Magadanu oraz Kołymy.

INUICI wynalazcy kajaków CZUKCZE wypasają renifery

LUDY ZAMIESZKUJĄCE TUNDRĘ: Chantowie, Czukcze, Eńcy, Dołganie, Eskimosi, Islandczycy, Jakuci, Jukagirzy, Karelowie Lapończycy, Komiacy, Nganasanie, Nieńcy, Rosjanie, Norwedzy.

NIEŃCY koczownicze myślistwo i rybołówstwo LAPOŃCZYCY myślistwo i rybołówstwo(św. Mikołaj)

PORÓWNANIE TAJGI I TUNDRY•

TUNDRA -formacja roślinna związana z zimnym klimatem podbiegunowym, zróżnicowana na cztery podstawowe typy:- tundrę arktyczną tworzą mchy i dość bogate zbiorowisko porostów, oraz nieliczne rośliny kwiatowe,- tundrę mszysto-porostową, obok wymienionych grup, zasiedlają rośliny kwiatowe tzw. wrzosowatych,- tundrę krzewinkową, karłowatych wierzb (wierzba zielona, wierzba żyłkowana), krzewinek wrzosowatych (borówka, bagno, wrzosiec) i brzozy karłowatej, pomiędzy którymi występują mchy i porosty,- lasotundrę – lasy iglaste.

Typowe dla tundry są gleby poligonalne powstające w wyniku jej zamarzania i odmarzania. Podobna roślinność występuje ponad górną granicą lasu w górach strefy umiarkowanej.Tundrę zamieszkują też liczni przedstawiciele fauny: roślinożerne, renifery, zające bielaki, lemingi, wilki, lisy polarne, niedźwiedzie polarne, sowa śnieżna, białozór - największy sokół świata.Tundra występuje w Ameryce Północnej, północy Europy i Azji

• Tundra:-surowy klimat-wieczna zmarzlina-mało przekształceń człowieka -eksploatowanie ropy naftowej- bezleśny obszar

TAJGA - borealne lasy iglaste, nazwa lasu szpilkowego na obszarze Azji i Europy, charakterystycznego dla klimatu umiarkowanie chłodnego. Lata są tu krótkie i ciepłe, zaś zimy długie i bardzo mroźne. Niewielkie opady, dochodzące do 600 mm rocznie.Tajga zajmuje większość obszaru Syberii oraz znaczne obszary Niżu Wschodnioeuropejskiego i Półwyspu Fennoskandzkiego. Największa tajga syberyjska, nieco mniejsza kanadyjska oraz najmniejsza skandynawska.Lasy tajgi znajdują się na terenach Kanady, Norwegii, Szwecji, Finlandii, Łotwy, Estonii oraz Rosji

Na północy tajga przechodzi stopniowo w lasotundrę i tundrę, więc bliżej bieguna jest tundra.Tajga:-ogromne przestrzenie leśne- drzewa o przewadze iglastych-najliczniej występują tu owady i gryzonie-często pojawiają się tu klęski żywiołowe- krótkie lata i srogie zimy

CIEKAWOSTKI• Pociągiem z chin do USA

• To dopiero przyszłość, aczkolwiek plany już teraz robią kolosalne wrażenie. Trasa ma zacząć się w Pekinie, następnie przecinać ma Syberię, aż do cieśniny Beringa, gdzie długim na 200 km podmorskim tunelem pociąg miałby dojechać na Alaskę, a stamtąd kontynuować podróż w głąb stanów zjednoczonych. Cała trasa ma liczyć sobie ponad 13 tysięcy kilometrów. To o ponad 3 tysiące kilometrów więcej niż dystans przebywany przez słynną kolej transsyberyjską...

Batagaika, bo tak nazywa się

zapadlisko, jest termokrasem

czyli dziurą w ziemi powstałą

przez topienie się wiecznej

zmarzliny. Ma już ponad kilometr długości i blisko 90 metrów głębokości. W chłodniejszych latach powiększa się o 10-15 metrów, ale ostatnio rośnie 30 metrów rocznie.

P

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ