„Biografia kluczem do odczytania twórczości autora”- Tadeusz Borowski

1. Tadeusz Borowski poeta prozaik postać o tylu dramatycznych momentach w życiu że mogłyby one wypełnić niejeden życiorys. Pozostaje pytanie czy historia jego życia w jakikolwiek sposób wpływała na kształt twórczości. Aby to sprawdzić należy cofnąć się do dzieciństwa które nie pozostały bez wpływu na późniejszą świadomość Borowskiego.

2a. Urodził się on w Żytomierzu na Ukrainie 12 listopada 1922 roku, jako drugi syn Stanisława i Teofilii Borowskich. Rodzina żyła w bardzo skromnych warunkach. Ojciec pisarza z powodu dawnej przynależności do Polskiej Organizacji Wojskowej został w 1926 roku aresztowany i wywieziony do łagru . Na domiar złego w cztery lata później na Syberię została zesłana także jego matka . Tadeusz i cztery lata starszy Juliusz pozostali pod opieką krewnych na Ukrainie, co więcej były to czasy w których w kraju brakowało żywności. Wydarzenia te sprawiły że jeszcze przed przekroczeniem bramy obozu Oświęcimskiego Tadeusz Borowski poznał co to głód i terror. Ojca zwolniono z łagru w 1932 roku, do spotkania z synami doszło na granicy polsko-radzieckiej, niedługo potem do rodziny dołączyła matka.

2b. Wszyscy razem osiedlili się w Warszawie, jednak warunki w jakich żyli były tragiczne i mimo usilnych starań rodziców, bracia musieli zamieszkać w bursie ojców Franciszkanów dla dzieci z prowincji. Tadeusz ukończył gimnazjum imienia Tadeusza Czackiego. Maturę zdawał już w czasie wojny na tajnych kompletach w 1940 roku, następnie wstąpił na wydział polonistyczny podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego, jednocześnie podjął też pracę zarobkową w magazynie firmy Pędzich na ulicy Skaryszewskiej i zamieszkał w baraku nieopodal zamieszkał. Studia były dla pisarza czasem pełnym przyjaźni i miłości, poznał tam swoją przyszłą żonę Marię Rundo.

2c*. W tym czasie miał miejsce także jego debiut. Odbył się on w kameralnym gronie. Na spotkaniu z przyjaciółmi Borowski, który bardzo intymnie traktował swoją poezję odczytał swoje wiersze, podając je za wiersze przyjaciela. Szerszy krąg czytelników poznał poezję Borowskiego w grudniu 1942. Wtedy to ukazał się tomik Gdziekolwiek ziemia…, który autor sam odbił na powielaczu. Pomimo tego że w porównaniu z wybitnymi opowiadaniami poezja Tadeusza Borowskiego schodzi na drugi plan to nie można jej pominąć ponieważ gromadzi ona wiele doświadczeń i przemyśleń pisarza, a w połączeniu z biografią pozwala na pełne zrozumienie późniejszej twórczości Zbiór Gdziekolwiek ziemia nie zyskał dużego uznania, a w niektórych środowiskach wzbudził wręcz niechęć. Być może dlatego że napisany był cały bezrymowym heksametrem i wypełniony mrocznymi, lunatycznymi wizjami apokalipsy.

2c** Jednym z utworów utrzymanych w tym charakterze jest wiersz Czas pogardy . Znajdujemy tam ponure, katastroficzne wizje świat i cierpienia ludzkiego. W tej rzeczywistości ludziom pozostaje jedynie pieśń. Wszyscy umierający czy żywi, równym stopniu zhańbieni wołają o nią, jednak czasy w których przyszło im żyć nie są godne pieśni. W utworze tym wyraźnie dostrzegamy także obrazy, które jednoznacznie kojarzą się ze stalinowskimi obozami koncentracyjnymi. Doświadczenia dzieciństwa, pobyt ojca w łagrze sprawiły że Borowski jeszcze przed aresztowaniem dostrzegał zagrożenie złem totalitaryzmu, czego wyraz dał w swoich wierszach. Utwór Czas pogardy wyraża kryzys dotychczasowego życia i poglądów pisarza. Wspomnienia dzieciństwa, okupacyjna rzeczywistość i niezwykła wrażliwość na zło sprawiły że nie dostrzega on żadnej nadziei i czuje się obco. Zło okupacji i obozów koncentracyjnych według Borowskiego wynikało z cywilizacji

europejskiej co więcej uważał on że sam jest za nie współodpowiedzialny. Stąd tytuł Czas pogardy który wyraża to poczucie hańby z powodu rzeczywistości w jakiej przyszło mu żyć.

2c***. W tomiku Gdziekolwiek ziemia… po raz pierwszy spotykamy się z motywem kamiennego świata . W tej rzeczywistości , świat opiera się na cierpieniu lub popłochu, ludzie są uprzedmiotowieni. Jest to jedno ze słów kluczy które pojawiają się w opowiadaniach obozowych, decyduje to o fakcie że poezja Borowskiego staje się ścieżką do interpretacji jego późniejszej twórczości. Pomimo tego pesymistycznego spojrzenia na świat ukazanego w poezji Borowski odnajdywał wsparcie w swoich przyjaciołach i ukochanej Marii Rundo ,którą poznał w trzecim roku okupacji. Jej poświęcił część erotyków. W wierszach tych broni miłości jako ostatniej ostoi człowieczeństwa i czegoś co nadaje sens życiu. Borowski był bez pamięci zakochany w Marii. Ten okres choć wydawałoby się że szczęśliwy jest też czasem pierwszego poważnego załamania psychicznego pisarza. Po błahej sprzeczce Maria, zastała go bliskiego samobójstwu. Pamiątka tego wydarzenia pozostała w wierszu w którym pisze Zasypiam ciężkim snem, odchodzę Zbyt ciężko było przejść przez życie wyklętym, jak książkę do rąk wziąłem śmierć. Problemom osobistym towarzyszyło też zwątpienie w swoją twórczość, zniszczony został świat jego wartości a to co mu pozostało było ciągle zagrożone.

2d*. Kolejnym ciosem było aresztowanie. Borowski, który szukając narzeczonej 25 lutego 1943 wpadł w tzw. kocioł zastawiony przez gestapo. Został przewieziony na Pawiak, a po trzech miesiącach 29 kwietnia 1943 roku przewieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, szczęśliwie jeżeli w ogóle można mówić w tej sytuacji o szczęściu, w tym czasie w obozie zaprzestano wybierania do gazu Aryjczyków co zwiększyło jego szanse na przeżycie. Na tatuażu przypadł mu numer 119 198. Trafił najpierw na kwarantannę do Birkenau, a następnie został skierowany do ciężkiej pracy na tzw. Budach, następnie pracował w majątku na Harmenzach. Po kilku miesiącach trafił do szpitala z ciężkim jak na tamtejsze warunki zapalenie płuc. Udało mu się wyzdrowieć a zbieg okoliczności sprawił że otrzymał w szpitalu pracę nachtwachty czyli stróża nocnego. Po pewnym czasie awansował na stanowisko Flegera czyli sanitariusza.. Dawało mu to stosunkowo bezpieczne miejsce w obozie. Zawdzięczał to też w dużej mierze swojej życzliwości i popularności wierszy, których w tym czasie wiele stworzył. Znaczna część była adresowana do Marii Niewiele z nich ocalało, która była po drugiej stronie rampy, w obozie kobiecym. Kontaktował się z nią za pomocą nielegalnie przemycanych listów. Oświęcim przeżył Borowski w stosunkowo dobrej kondycji psychicznej choć bywały i chwile kryzysu gdy spoglądał na wszechobecną śmierć i nędzę niewinnych ludzi. W 1944 roku rozpoczęła się likwidacja obozu. Borowski trafił do lagru w Niemczech, gdzie stał się kimś kogo w gwarze obozowej nazywano muzułmanem, czyli człowiekiem całkowicie zniszczonym psychicznie i fizycznie. Choć był bliski śmierci, udało mu się przeżyć i po wyzwoleniu trafił wraz z innymi do amerykańskiego obozu dla dipisów gdzie przebywał rok.

2d** Borowski nie potrafił odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Nowym startem miała być zbiorowa książka Byliśmy w Oświęcimiu której został współautorem .

2d***. Spróbował też odtworzyć swoje obozowe listy adresowane do Marii i opublikował w postaci opowiadania U nas w Auschwitzu z tego powodu wiele sytuacji mnożna utożsamiać bezpośrednio z życiem Borowskiego jak na przykład !!!!!!. Istotny jest sposób w jaki Borowski przeżył obóz i w jaki na niego patrzył Lagry dla Borowskiego były elementem kultury europejskiej rodzajem eksperymentu na człowieku, a prawdziwy tragizm lagrów polega na tym co czynią one człowiekiem, poraża też

łatwość ludzi w pogodzeniu się z rzeczywistością . Ujawnia to w opowiadaniu Unwa W U nas w Auschwitzu borowski nie stwarza wokół śmierci żadnej magii czy hipnozy zwykłe ciężarowe samochody przyjeżdżają i zabierają kolejne ofiary. Nie heroizuje też ofiar a przypadki bohaterstwa stanowią rodzaj legendy, co więcej ofiary często stają się katami . Nie podkreśla też zła w oprawcach, są oni urzędnikami, funkcjonariuszami którzy po prostu wykonują swoją pracę.

2d**** Wyrzuty sumienia a przede wszystkim tragizm Borowski ukazuje w opowiadaniu Proszę Państwa do gazu, doskonale przedstawiony jest tam człowiek zlagrowany czyli przystosowany do warunków obozu jednak w negatywnym tycz słów znaczeniu. Sprawy które dla ludzi spoza obozu wydawałyby się czyś niemoralnym i wręcz niegodziwym są przyjęte za normę, kradzież jest na porządku dziennym a to że ludzie rozładowujący transport ludzi korzystają z zabranych ubrań czy żywności jest rzeczą najnaturalniejszą. To właśnie co obóz uczynił z ludzi, to że są oni bierni akceptują ten stan rzeczy staje się dla Borowskiego najbardziej tragiczne. O tym poczuciu współodpowiedzialności za obóz świadczy bohater wszystkich opowiadań tomu PZM nazywany vorarbiterem Tadkiem. Chce przez to pokazać że chociaż on co potwierdza wielu świadków zachowywał się godnie to każdy człowiek który znalazł by się w Oświęcimiu mógłby stać się jak bohater członkiem lagrowanym, często na usługach oprawców.

2d*****Duży wpływ na podejście do sprawy Oświęcimia ma poczucie winy autora które jawi się tu jeszcze wyraźniej niż w poezji . Czuje się on winny temu że przeżył obóz, temu że musiał w tym uczestniczyć , w końcu temu że nie brał czynnego udziału w walce. Obóz oznaczał dla więźnia konieczność wyzbycia się człowieczeństwa więc każdy kto go przeżył nie jest bez winy .

Jeżeli chodzi o zbiór Pożegnanie z Marią to jego tematyka bezpośrednio łączy się z biografią Borowskiego czyli pobytem w obozie koncentracyjnym. Choć wydawałoby się że powinien on teraz znaleźć nowe inspiracje to sposób w jaki przeżył obóz czyli poczucie hańby i wstydu nie pozwoliły mu zapomnieć o obozie.

2d******Dlatego kolejny tom Kamienny świat także dotyczy tego tematu . Jednak Pożegnanie z Marią było spontaniczną reakcją na doświadczenia obozowe zaś ten zbiór ujawnia pewną obsesją pisarza, który chce pokazać że do tej pory się ograniczał i teraz przedstawia drastyczne sytuacje np. kanibalizmu . Co więcej wskazuje konkretne osoby które w tym uczestniczyły.

2d*******Jednym z opowiadań tego tomu które ma czysto autobiograficzny charakter jest Opowiadanie z prawdziwego życia które mówi o chorobie w Oświęcimiu. Był to jeden z najdramatyczniejszych epizodów w obozowej historii pisarza. Czuł się on w obowiązku aby przypominać o ludziach którzy zginęli o bestialskim traktowaniu i mordach.

2e Pogrążenie się w tematyce łagrów miało na pisarza destrukcyjny wpływ. Bliscy zaczęli zauważać u niego objawy obłędu. Po raz kolejny żona udaremniła jego próbę samobójczą. Był on zagubiony, wielu krytyków dopatruje się w tym przyczyn zaangażowania się w politykę i nurt realizmu socjalistycznego. Zaczął pisać teksty publicystyczne i opowiadania zachwalające komunizm i krytykujące nawet a właściwie w szczególności jego własną twórczość.

2e* Szczególnie widoczne jest to w tekście Rozmowy, gdzie Borowski krytykuje opowiadania obozowe nazywając je przymierzem z ideologią faszystowską i potępia wszystko co do tej pory stworzył. Nie pozostawia też suchej nitki na dorobku swoich rówieśników jak np. Adolfa Rudnickiego.

2e** Pisarz działa prężnie i pnie się po szczeblach kariery. Nic nie zapowiadało nadchodzącej tragedii.

2f. 1 lipca 1951 roku niespełna 29-letni pisarz dokonał zamachu samobójczego i w dwa dni później zmarł w szpitalu. Nie można wykluczyć że przyczyną było zrozumienie że stanął po stronie tego z czym przez całe życie walczył – totalitaryzmu . Mogło to być szczególnie dotkliwe dla tak wrażliwego na zło i krzywdę ludzką człowieka.

3. Podsumowując te rozważania należy stwierdzić że znajomość biografii Tadeusza Borowskiego umożliwiają właściwą interpretację zarówno jego wierszy jak i opowiadań. Gdyby nie doświadczenia dzieciństwa a szczególnie pobyt w obozie Oświęcimskim nie bylibyśmy w stanie właściwie zrozumieć co autor chciał przekazać . To czego przyszło mu być świadkiem bezpowrotnie wpłynęło na sposób postrzegania przez niego świata i nie mogło zostać po prostu zapomniane lub odsunięte na drugi plan, dlatego stało się głównym tematem i kluczem do jego twórczości.