Szybki Monitoring NBP · 1 Szybki Monitoring NBP Streszczenie Streszczenie Kondycja sektora...

Nr 04/17 (październik 2017 r.)

Szybki Monitoring NBPAnaliza sytuacji sektora przedsiębiorstw

Departament Analiz EkonomicznychWarszawa, 2017 r.

Zofia JankiewiczPiotr Popowski Łukasz PostekKatarzyna PuchalskaAgnieszka SawickaIzabela Tymoczko

Nr 04/17 (październik 2017 r.)

Szybki Monitoring NBPAnaliza sytuacji sektora przedsiębiorstw

Streszczenie 1

Sytuacja finansowa 3

1. Ogólna ocena sytuacji ekonomicznej 3

2. Wynik finansowy, rentowność i koszty 3

3. Polska na tle UE 8

4. Niepewność otoczenia i perspektyw 9

Ramka 1 Dlaczego przedsiębiorstwa odczuwają podwyższoną niepewność? 10

5. Prognozy sytuacji ekonomicznej 12

Popyt i sprzedaż 14

Ramka 2 Znaczenie przychodów finansowych w przychodach przedsiębiorstw 17

Koszty pracy i wydajność 19

1. Oceny 19

2. Prognozy 21

Ramka 3 Zatrudnianie obcokrajowców 24

3. Wydajność pracy 26

Polityka cenowa i prognozy cen 28

1. Oceny 28

2. Prognozy 28

Inwestycje 30

1. Ocena procesów inwestycyjnych 30

Ramka 4 Aktywność inwestycyjna w wybranych branżach 35

2. Perspektywy inwestycji 38

3. Czynniki wpływające na inwestycje 42

4. Finansowanie inwestycji 44

Finansowanie i sytuacja płynnościowa 46

1. Kredyt bankowy i jego dostępność 46

2. Płynność przedsiębiorstw 46

3. Czynniki obniżające płynność 48

Ramka 5 Sezonowość w wynikach finansowych przedsiębiorstw 49

Uwagi metodologiczne 54

Formularz ankietowy 56

Spis treści

1

Szybki Monitoring NBP

Streszczenie

Streszczenie

Kondycja sektora przedsiębiorstw w III kw. 2017 r. pozostała dobra i stabilna, zwłaszcza w zakresie

popytu. Dzięki dalszemu oczekiwanemu wzrostowi sprzedaży i produkcji perspektywy dla firm na IV

kw. br. rysują się optymistycznie. Natomiast prognozy o horyzoncie rocznym zostały nieznacznie

skorygowane w dół. Może być to efektem rosnących kosztów produkcji oraz raportowanych przez

przedsiębiorstwa problemów, w tym zwłaszcza zmieniającego się otoczenia fiskalno-legislacyjnego,

powodującego wzrost niepewności co do rozmiarów przyszłych obciążeń podatkowych,

administracyjnych i sprawozdawczych.

Po nieco słabszym II kw. br., zwłaszcza w odniesieniu do sprzedaży eksportowej, sytuacja popytowa

sektora przedsiębiorstw w III kw. poprawiła się. Po raz pierwszy od 2008 r. stopień wykorzystania mocy

produkcyjnych w III kw. br. przekroczył próg 83%. Również bariera popytowa zgłaszana przez

przedsiębiorstwa pozostała niska. Niekorzystnym skutkiem wysokiej dynamiki produkcji jest niski stan

zapasów produktów gotowych. Ponieważ inwestycje w rozbudowę aparatu wytwórczego ciągle pozostają

niewielkie, rodzi to warunki sprzyjające podwyżkom cen.

Prognozy zamówień, popytu oraz produkcji na IV kw. br. pozostają w trendzie rosnącym. Możemy zatem

oczekiwać dalszego wzrostu sprzedaży, w tym zarówno krajowej, jak i eksportowej. Optymizm oczekiwań

rośnie w większości analizowanych sekcji i klas.

Po korekcie w dół prognoz inflacji, jaką obserwowaliśmy w poprzednim kwartale, firmy spodziewają się

wyższej dynamiki cen produkcji w IV kw. br. Zdaniem ankietowanych w dłuższym okresie inflacja nie

powinna jednak dalej przyspieszać, na co wskazują stabilizujące się oczekiwania CPI na najbliższe 12

miesięcy. Przyczyną przewidywanego wzrostu cen są głównie oczekiwane podwyżki cen surowców.

Wzrostowi inflacji sprzyjają jednak również rosnący szybko popyt, malejące zapasy i coraz wyższe

oczekiwania płacowe pracowników.

Przedsiębiorstwa w dalszym ciągu planują zwiększać zatrudnienie. Popyt na pracę pozostaje wysoki, co

przekłada się na wzrost problemów z pozyskaniem pracowników oraz rosnącą liczbę wakatów. Tym

samym trudności z obsadzeniem stanowisk pracy powoli stają się najważniejszą barierą rozwoju polskich

przedsiębiorstw. Kłopoty te tylko w części rozwiązuje dopływ pracowników spoza Polski - firmy, które

zatrudniają obcokrajowców nawet częściej niż pozostałe przedsiębiorstwa deklarują bowiem brak pełnej

obsady stanowisk. Sytuację przedsiębiorstw dodatkowo komplikują rosnące koszty zatrudnienia. Jest to

problem nieco rzadziej obecnie wymieniany niż trudności w pozyskaniu pracowników, co można

tłumaczyć nadal niskim poziomem płac. Udział kosztów pracy w kosztach operacyjnych po raz kolejny

nieznacznie wzrósł, ale kształtuje się nadal wyraźnie poniżej swoich wartości sprzed przystąpienia Polski

do UE. Sytuacja jest jednak zróżnicowana między branżami, i np. w sektorze usługowym (poza handlem)

zwiększające się koszty pracy stanowią obecnie najważniejszy czynnik wzrostu kosztów.

W IV kw. można oczekiwać dalszego wzrostu przeciętnej płacy. Podwyżki są efektem zarówno rosnących

nacisków ze strony pracowników, jak i skutkiem wyższych obrotów i zysków, czyli dobrej sytuacji

finansowej firm. Jednak w ocenie przedsiębiorstw wzrost wydajności coraz częściej nie nadąża za

wzrostem wynagrodzeń.

W II kw. br. dynamika inwestycji w sektorze przedsiębiorstw wzrosła i była dodania, ale na razie nie

następuje wyraźne przyspieszenie inwestycji – zarówno relacja wydatków inwestycyjnych do majątku, jak

2


Streszczenie

i plany rozbudowy i rozwoju na III i IV kw. kształtują się na historycznie niskich poziomach. Dzieje się tak

mimo rosnącego wykorzystania zdolności produkcyjnych, korzystnych warunków popytowych i niskiej

ceny kredytu. Wśród powodów powstrzymywania się od inwestowania najczęściej podawane są te same

trudności, które blokują również działalność bieżącą, tj. zmieniające się i niekorzystne z punktu widzenia

przedsiębiorstw otoczenie fiskalno-legislacyjne. Ważnym czynnikiem hamującym rozwój są w opinii

ankietowanych również rosnące koszty pracy. Tego rodzaju bariera wydaje się jednak działać tylko tam,

gdzie rozbudowa czy rozwój firmy odbywać się będzie łącznie ze wzrostem zatrudnienia, nie chodzi

zatem o inwestycje w automatyzację czy robotyzację procesów. Zachowanie się inwestycji w polskiej

gospodarce wpisuje się w ogólne tendencje charakteryzujące kraje regionu Europy Środkowo-Wschodniej.

W większości tych gospodarek postępuje zapoczątkowana w tym roku poprawa popytu inwestycyjnego,

związanego z poprawiającą się absorpcją funduszy unijnych.

Pogłębia się spadek rentowności i płynności w sektorze przedsiębiorstw. Sytuacja jest zróżnicowana

między sekcjami, ale zjawisko obserwowane jest w wielu branżach i klasach. Warto podkreślić, że spadki

obu tych wskaźników mają miejsce mimo rosnących przychodów, a ich źródłem w wielu przypadkach

jest przewyższający dynamikę przychodów wzrost kosztów – w efekcie m.in. wzrostu cen czynników

produkcji. Mniej istotnym czynnikiem, który wpływa niekorzystnie na sytuację płynnościową

przedsiębiorstw wydają się zatory płatnicze. Ich skala nie zwiększa się w ostatnim okresie w sposób

istotny. Odsetek firm, które stykają się z problemem nieterminowych płatności jest co prawda bardzo

wysoki (z takim zjawiskiem zetknęło się ¾ firm w próbie), przy jednak niewielkim udziale

przeterminowanych należności w sumie należności handlowych ogółem (wiele przedsiębiorstw styka się

z nieterminowością zapłaty, ale dla niewielu skala tego zjawiska jest na tyle duża, że powoduje problemy

z utrzymaniem płynności).

Popyt na kredyt (zwłaszcza zgłaszany przez najmniejsze przedsiębiorstwa) pozostaje niski i nierosnący.

Tym samym zwiększa się jego koncentracja w gospodarce (więcej kredytu trafia do bardzo dużych

podmiotów). Wraz z utrzymaniem się dobrych wyników finansowych oraz niską ceną kredytu jest to

jednym z powodów wysokiej spłacalności tych zobowiązań. W IV kw. br. zwiększyć zadłużenie z tytułu

kredytu ma w planach ponad dwukrotnie mniej podmiotów niż w okresie najwyższego deklarowanego

popytu na tę formę finansowania (lata 2007-08).

3

Sytuacja finansowa


Sytuacja finansowa

1. Ogólna ocena sytuacji ekonomicznej

Na początku br. sytuacja ekonomiczna sektora przedsiębiorstw pozostała dobra (wyraźnie powyżej

swojej długookresowej średniej). Optymizm ocen (co prawda) minimalnie się obniżył względem

poprzedniego kwartału, ale pozostał powyżej poziomów z poprzedniego roku. Niezmiennie utrzymało się

silne zróżnicowanie ocen między klasami. Poprawa kondycji nastąpiła głównie w przemyśle, w tym

szczególnie w dużych spółkach należących do sektora publicznego, natomiast w sektorze prywatnym, w tym

zwłaszcza w usługach i budownictwie, nastroje pogorszyły się. W dalszym ciągu wyraźnie pozytywny

wpływ na kondycję firm wywierała rosnąca sprzedaż i dobre perspektywy popytu.

Mimo dobrej koniunktury, przedsiębiorstwa deklarują rosnące problemy, głównie wynikające ze

zmieniających się przepisów oraz trudności w pozyskaniu pracowników. Za główną barierę rozwoju, która

może mieć negatywny wpływ na dalszą poprawę sytuacji, a więc również na tempo rozwoju SP i decyzje

inwestycyjne, przedsiębiorstwa uważają w dalszym ciągu zmiany przepisów i prawa podatkowego. Waga

tego problemu nawet nieznacznie wzrosła w ciągu kwartału. Jeszcze wyraźniejszy wzrost zanotowano w

przypadku problemów ze znalezieniem pracowników. Podobnie silny wzrost (choć jest to w dalszym ciągu

mniej znaczący problem) dotyczył bariery rosnących kosztów pracy. Czynnikiem obniżającym optymizm

firm były także problemy związane z rosnącymi cenami czynników produkcji, które ze względu na silną

konkurencję trudno jest przedsiębiorstwom przerzucić w ceny własne, co jest jedną z przyczyn silniejszego

(niż sprzedaż)wzrostu kosztów operacyjnych.

Wykres 1 Wskaźnik ocen sytuacji bieżącej

40

45

50

55

60

2012 2013 2014 2015 2016 2017

BOSE BOSE s.a. mediana I i III kwartyl Źródło: Szybki Monitoring NBP

Wykres 2 Bariery rozwoju -2 0 2 4 6 8 10

podatki/przepisy

brak kadr

niski popyt

wysoka niepewność

koszty pracy

inflacja/koszty surowców

wahania/ poziom kursu

wysoka konkurencja

zatory płatnicze

skala problemu (III kw.) zmiana kw/kw

Źródło: Szybki Monitoring NBP

2. Wynik finansowy, rentowność i koszty

W II kw. br. wynik finansowy i rentowność sektora przedsiębiorstw w dalszym ciągu pozostawały na

dobrych poziomach, z jednocześnie coraz wyraźniej rysującą się tendencję spadkową. W ujęciu

zagregowanym wynik finansowy netto ogółem zwiększył się o 2,7% r/r, tj. o niespełna 1 mld zł. Wzrost ten

wynikał jednak głównie z poprawy wyniku na operacjach finansowych, w tym zwłaszcza z otrzymanych

dywidend, które zwyczajowo wypłacane są w II kwartale (przedsiębiorstwa otrzymały w sumie z tego tytułu

4

Sytuacja finansowa


10,9 mld zł, tj. o 0,5 mld więcej niż rok temu) oraz dodatnich różnic kursowych (wzrost o 1,9 mld zł r/r, ale w

części mogły być to tylko zapisy księgowe). Wynik finansowy ze sprzedaży, a więc z działalności

podstawowej, obniżył się w ciągu roku o 3,4%, tj. o 1,1 mld zł. Zmniejszyły się również wszystkie miary

rentowności zagregowanej – rentowność sprzedaży spadła z 5,1% w II kw. 2016 r. na 4,6% rok później, zaś

rentowność obrotu netto obniżyła się odpowiednio z 5,5% na 5,3%. Dalsze spadki rentowności odnotowano

również na poziomie jednostkowego przedsiębiorstwa – mediana rozkładu wskaźnika rentowności obrotu

netto spadła z 3,13% w II kw. 2016 r. na 2,7% rok później, natomiast odsetek firm rentownych zmniejszył się

z 75,4% na 73,4% (pogorszyły się także wskaźniki odsezonowane).

Wykres 3 Wynik finansowy na sprzedaży oraz

wynik finansowy obrotowy brutto w mld zł

15

20

25

30

35

40

45

2012 2013 2014 2015 2016 2017

wynik na sprzedaży wyn.na sprzed.po korekcie

wynik fin.brutto wyn.fin.brutto po korekcie Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Wykres 4 Wskaźnik rentowności sprzedaży

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

2012 2013 2014 2015 2016 2017wsk.rent.sprzed. wsk.rent.sprzed.s.a.

mediana I i III kwartyl Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Wykres 5 Odsetek przedsiębiorstw rentownych

oraz z rentownością powyżej 5%

28

30

32

34

36

38

40

42

44

46

55

60

65

70

75

80

85

2012 2013 2014 2015 2016 2017rentowne (lewa oś) rentowne s.a. (lewa oś)

rent. pow.5% rent.pow.5% s.a. Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Wykres 6 Mediana rozkładu wskaźnika

rentowności obrotu netto oraz wskaźnika

rentowności sprzedaży

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

2012 2013 2014 2015 2016 2017

ren.obr.netto ren.obr.netto s.a.

ren.sprzedaży ren.sprzedaży s.a.

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Tak jak kwartał temu spadki zysków należy przypisać rosnącym cenom produkcji, a w nieco mniejszym

stopniu wyższym kosztom pracy, choć w poszczególnych branżach czynniki te oddziaływały z różnym

natężeniem. W II kw. najsilniej wzrosły koszty surowców, materiałów i półproduktów (o 9,5% r/r, a zatem

szybciej niż przychody), w tym zwłaszcza surowce zakupione w kraju (m.in. ze względu na niską bazę

odniesienia). Koszty surowców zakupionych na rynkach zagranicznych rosły zaś wolniej niż 3 miesiące

temu, czemu sprzyjało umocnienie się złotego i spadek w ujęciu kwartalnym cen ropy naftowej. Wzrost

kosztów surowców był szczególnie silnie odczuwany w sekcji Przetwórstwo przemysłowe, nieco słabiej w

budownictwie (tam też udział kosztów surowców jest najwyższy). W obu tych sekcjach zyski obniżyły się

nominalnie w ciągu roku, mimo wyraźnie rosnących przychodów. Natomiast w usługach (poza handlem)

5

Sytuacja finansowa


najważniejszym czynnikiem wzrostu kosztów pozostały płace oraz koszty usług obcych. Za źródło wzrostu

kosztów sprzedaży w handlu ponownie należy uznać zwiększające się koszty towarów.

Wykres 7 Nominalna dynamika sprzedaży i

kosztów sprzedaży

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

2012 2013 2014 2015 2016 2017

sprzedaż koszty sprzedaży Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Wykres 8 Wkład głównych składowych kosztów

sprzedaży do wzrostu tych kosztów w sekcji

Przetwórstwo przemysłowe

-5

-3

-1

1

3

5

7

9

11

13

15

2012 2013 2014 2015 2016 2017

surow. i mater. towary płace i usługi pozostałe Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP


sprzedaży do wzrostu tych kosztów

-4,0

-2,0

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

2012 2013 2014 2015 2016 2017

surow. i mater. płace usługi towary energia amortyzacja



sprzedaży do wzrostu tych kosztów w usługach

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

2012 2013 2014 2015 2016 2017

surow. i mater. towary płace i usługi pozostałe Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Rentowność spada szybciej w grupie firm z wysokim udziałem kosztów surowców w kosztach sprzedaży.

Obecnie w próbie odsetek firm uważających osiągany przez siebie poziom rentowności za

niesatysfakcjonujący wynosi 50% – w przypadku sprzedaży na rynek krajowy i ok. 43% – w przypadku

eksportu. Dla całej próby odsetki te były dość stabilne w ciągu ostatnich czterech kwartałów, ale w głębszych

dezagregacjach zarysowały się pewne tendencje. Szczególnie widoczne zmiany zanotowano w grupie

eksporterów z dużym udziałem eksportu w przychodach, gdzie oceny rentowności pogarszały się

systematycznie w ciągu ostatnich pięciu kwartałów, choć należy też podkreślić, że nadal są to firmy bardziej

rentowne niż przeciętna w próbie. Spadek rentowności w grupie tych eksporterów jest spowodowany

wysokim udziałem kosztów surowców w kosztach ogółem (średnio wyraźnie wyższym niż w pozostałych

grupach firm: 56% wobec 27% w grupie niewyspecjalizowanych eksporterów oraz 11% w grupie

nieeksporterów), co oznacza większą wrażliwość tych przedsiębiorstw na obserwowany wzrost cen PPI.

Utrzymało się wyraźne zróżnicowanie sytuacji pomiędzy branżami. Poniżej przeanalizowano kilka

wybranych grup przedsiębiorstw, mających istotny wpływ na poziom zysków SP.

okres deflacji (spadek PPI)

6

Sytuacja finansowa


Wyższe ceny węgla w dalszym ciągu korzystnie przekładają się na wyniki finansowe spółek węglowych.

Mimo niewielkiego kwartalnego spadku notowań cen tego surowca ich poziom w II kw. nadal gwarantował

górnictwu dodatni wynik finansowy (ceny były nadal wyższe niż rok temu, a dzięki temu sprzedaż wzrosła

o 32,5% r/r, przy tylko 5% wzroście kosztów). Wynik finansowy netto branży podniósł się w ciągu roku z

minus 0,4 mld zł na plus 0,5 mld zł, a rentowność obrotu netto osiągnęła poziom 5,3%. Pozytywnie należy

ocenić dalszy spadek zatrudnienia w spółkach węglowych (o 7,3% r/r) oraz utrzymanie kosztów pracy i

kosztów usług obcych na niezwiększonym w relacji do poprzedniego roku poziomie (choć w III kw.

przeciętna płaca w tym sektorze zaczęła jednak rosnąć), jak też redukcję zadłużenia (suma zobowiązań i

rezerw zmniejszyła się w ciągu roku o 4 mld zł i wyniosła 21 mld zł). Prognozy o dłuższym horyzoncie

sugerują utrzymanie się bardzo pozytywnych oczekiwań, również w ciągu nadchodzących 12 miesięcy.

Zyski energetyki pozostawały pod wpływem zmian cen energii i otrzymanych dywidend. Rentowność

obrotu netto wzrosła w tej branży do ponad 18%. Nie były to jednak efekty związane z poprawą koniunktury

– sprzedaż wzrosła zaledwie o 0,2% r/r, zaś koszty sprzedaży zmieniły się głównie ze względu przez mniejsze

wydatki na energię zakupioną przez dystrybutorów u jej producentów (przy czym większość zakupów

realizowanych jest w ramach grup kapitałowych). W dużej mierze wzrost zysków firm energetycznych

zapewniły otrzymane wyższe dywidendy. Wg własnych subiektywnych ocen sytuacji energetyki pozostaje

na bardzo dobrym poziomie, ale prognozy cechuje niewielki pesymizm.

Wzrost popytu przełożył się na wyższe zyski w branżach usługowych. Poprawę rentowności zanotowały:

Informacja i komunikacja, Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (mimo spadku sprzedaży),

Obsługa nieruchomości, Hotele i restauracje oraz Pozostała działalność usługowa. Mimo wzrostu sprzedaży

spadki rentowności zanotowano natomiast w handlu, transporcie, edukacji oraz ochronie zdrowia. W

branżach usługowych (poza handlem) kluczowym czynnikiem oddziałującym na poziom kosztów były

rosnące koszty pracy. W handlu zaś na zyski najsilniej oddziaływały rosnące koszty towarów zakupionych

w celu dalszej odsprzedaży. Tylko w sektorze usługowym widać poprawę nastrojów odnośnie do przyszłości

– wzrosły tam zarówno wskaźniki prognoz kwartalnych, jak i rocznych, a także plany rozwoju na najbliższe

2-3 lata (aczkolwiek plany te pozostały nadal na relatywnie niskim, względem innych sektorów, jak i

historycznie, poziomie).

Mimo rosnącej sprzedaży i lepszych perspektyw, zyski sektora budowlanego w II kw. zmniejszyły się.

Od początku br. poziom przychodów sektora budowlanego rośnie, a dynamika tego wzrostu przyspiesza.

Niemniej w II kw. br. wynik finansowy i rentowność firm budowlanych obniżyły się – rentowność obrotu

netto spadła z 9,1% na 4%. Wpływ na to miały zarówno czynniki jednorazowe (wysoka baza odniesienia),

jak i rosnące koszty sprzedaży, w tym koszty pracy oraz koszty surowców. Odsetek firm rentownych w

branży obniżył się z 63% na 60% rok później, zaś mediana rozkładu wskaźnika rentowności spadła z 1,4% na

0,9%. Spadki rentowności odbiły się na płynności branży i problemach ze spłatą zobowiązań (więcej na ten

temat w rozdziale „Finansowanie i sytuacja płynnościowa”). Mimo pozytywnych perspektyw

sprzedażowych, prognozy sytuacji w budownictwie na najbliższe 12 miesięcy pogorszyły się, choć w IV kw.

firmy budowlane oczekują jeszcze poprawy swojej kondycji. Tak jak w całej próbie również firmy budowlane

za najbardziej dotkliwe problemy uważają zmieniające się przepisy i prawo oraz problemy ze znalezieniem

pracownika.

7

Sytuacja finansowa


Wykres 11 Notowania cen węgla

Źródło:

http://gornictwo.wnp.pl/notowania/ceny_wegla/?zakres=4

Wykres 12 Wynik finansowy brutto w sekcjach

PKD

Źródło: Źródło: wyniki finansowe, GUS, opracowanie NBP

Wykres 13 Mediana rozkładu wskaźnika

rentowności obrotu netto w klasach wg eksportu


Wykres 14 Wskaźniki rentowności sprzedaży wg

głównych grupowań (Przetwórstwo przemysłowe)


Wyższe ceny surowców ograniczają zyski w firmach przetwórczych. Sytuacja przedsiębiorstw z sekcji

Przetwórstwo przemysłowe pozostaje dobra, czemu sprzyjają rosnące przychody, w tym z eksportu. Jednak

wyniki finansowe tych przedsiębiorstw pozostają w ostatnim okresie pod wpływem rosnących cen

surowców i materiałów zaopatrzeniowych (po czterech latach malejących cen produkcji, począwszy od IV

kw. 2016 r. wskaźnik PPI pozostaje dodatni), co powoduje spadek odsetka firm zyskownych (w II kw. br. o

2,5 pp. na 78,1%) oraz niższe wskaźniki rentowności na poziomie medianowego przedsiębiorstwa (wskaźnik

rentowności obrotu netto pozbawiony wahań sezonowych spadł czwarty kwartał z rzędu). Takie spadki

obserwowane są obecnie zwłaszcza w firmach sprzedających swoje produkty poza granicami kraju (jest to

większość firm z tej sekcji), a szczególnie w firmach z dużym udziałem eksportu, gdzie jednocześnie większy

jest również udział kosztów surowców, a zatem również skutek oddziaływania wyższych cen surowców jest

silniejszy. Eksporterzy coraz częściej informują, że wahania cen surowców, na które obecnie nakładają się

również wahania kursów walutowych, stanowią dla nich barierę rozwoju (wynikającą z trudności w

oszacowaniu przyszłych kosztów i przychodów, przy wysokich kosztach zabezpieczeń przed ryzykiem

kursowym). Problemy z utrzymaniem dotychczasowych poziomów rentowności dotyczą większości

grupowań sekcji przetwórczej, tj. firm oferujących dobra inwestycyjne, konsumpcyjne oraz zaopatrzeniowe.

Wzrost rentowności zauważalny jest jedynie w firmach produkujących dobra energetyczne, zwłaszcza w

sektorze paliwowym, gdzie po okresie generowania strat (efekt silnego spadku cen ropy naftowej) sytuacja

uległa wyraźnej poprawie. W IV kw. przedsiębiorstwa przetwórcze przewidują poprawę swojej sytuacji,

natomiast prognozy roczne pogorszyły się względem poprzedniego kwartału.

0

1

2

3

4

5

2012 2013 2014 2015 2016 2017

eksporter s.a. eksporter Przet.sa.

eksporterzy usługi sa. kraj s.a.

kraj Przet.sa. kraj usługi s.a

2

3

4

5

6

7

8

9

2012 2013 2014 2015 2016 2017

inwestycyjne s.a. konsumpcyjne_nietrwałe s.a.

konsumpcyjne_trwałe s.a. zaopatrzeniowe s.a.

http://gornictwo.wnp.pl/notowania/ceny_wegla/?zakres=4

8

Sytuacja finansowa


Aktualne notowania złotego są korzystne z perspektywy rentowności sektora przedsiębiorstw,

umożliwiając prowadzenie opłacalnej działalności zarówno eksportowej, jak i importowej. W II kw. 2017

r. opłacalność sprzedaży zagranicznej rozliczanej w euro nieznacznie wzrosła, a rozliczanej w dolarze

amerykańskim – nieznacznie spadła. W przypadku opłacalności importu kierunek zmian był odwrotny, ale

ich skala również relatywnie niewielka. Opisane zmiany nie miały silnego wpływu na ogólną ocenę

opłacalności eksportu oraz importu – odsetek eksporterów informujących o nieopłacalnym eksporcie, średni

udział nieopłacalnego eksportu wśród eksporterów oraz odsetek przedsiębiorstw deklarujących kurs

walutowy jako barierę rozwoju od trzech kwartałów kształtują się na poziomach zbliżonych do

historycznych minimów. Tym samym bieżące notowania złotego w wysokim stopniu równoważą interesy

eksporterów i importerów.

Wykres 15 Kurs euro, przy którym eksport i import

stają się nieopłacalne oraz kurs rzeczywisty


Wykres 16 Kurs dolara, przy którym eksport i

import stają się nieopłacalne oraz kurs rzeczywisty


Wykres 17 Opłacalność eksportu


Wykres 18 Bariera kursu walutowego oraz

rzeczywiste kursy euro i dolara


3. Polska na tle UE

W świetle badań międzynarodowych sytuacja ekonomiczna w naszym kraj w dalszym ciągu oceniana jest,

mimo pewnej poprawy, słabo. Niższy poziom wskaźnika PMI w krajach należących do UE ma obecnie

jedynie Grecja, nieco lepiej kształtuje się pozycja Polski, jeśli porównamy krajowe wskaźniki ESI. Tego

rodzaju niski optymizm nie znajduje uzasadnienia w dynamice PKB, indeksach produkcji czy nawet

indeksach giełdowych (choć te ostatnie trudno jest porównywać w czasie ze względu na reformę OFE).

9

Sytuacja finansowa


Wykres 19 Wskaźnik ESI – stan na wrzesień 2017

80

85

90

95

100

105

110

115

120

Gre

ece

Tu

rke

y

Be

lgiu

m

Rom

an

ia

Den

ma

rk

Po

lan

d

Latv

ia

Slo

va

kia

Czech

Re

pu

blic

Esto

nia

Unite

d K

ing

dom

Bu

lga

ria

Sp

ain

Se

rbia

Lithu

ania

Italy

Neth

erl

an

ds

Fra

nce

Fin

lan

d

Ge

rma

ny

Fo

rme

r Y

ugo

sla

v R

ep

ub

lic…

Sw

ed

en

EU

(2

8 c

ou

ntr

ies)

Cypru

s

Luxe

mb

ou

rg

Slo

ve

nia

Au

str

ia

Po

rtu

ga

l

Cro

atia

Ma

lta

Mo

nte

ne

gro

Hun

gary

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=tabl

e&init=1&plugin=1&pcode=teibs010&language=en

Wykres 20 Wskaźnik PMI – stan na wrzesień 2017

40 45 50 55 60

Russia

Greece

Turkey

Poland

Spain

Ireland

U.K.

France

Italy

Czech Republic

European Union

Eurozone

Austria

Netherlands

Germany

Źródło: Bloomberg

Wykres 21 Notowania giełdowe – polski WIG20

Źródło: http://www.inwestinfo.pl/notowania-na-

swiecie/gieldy-swiatowe-online/wykres/wig20-67.htm

Wykres 22 Notowania giełdowe – niemiecki DAX

Źródło: http://www.inwestinfo.pl/notowania-na-

swiecie/gieldy-swiatowe-online/wykres/niemcy-dax-2.htm

4. Niepewność otoczenia i perspektyw

Nawarstwianie się problemów, z którymi borykają się przedsiębiorstwa przełożyło się na wzrost

odczuwanej niepewności. Mimo rosnącej sprzedaży i utrzymania się dobrych dla niej perspektyw

niepewność postrzegana przez przedsiębiorstwa zwiększyła się. Wzrost zanotowało większość

analizowanych branż i klas. Głównym czynnikiem pogorszenia ocen niepewności było zmieniające się prawo

i przepisy (choć generalnie najbardziej istotnym źródłem wysokiej niepewności jest ryzyko związane ze

spadkiem lub wahaniem się popytu, por. Ramka 1).

Wykres 23 Oceny niepewności

2

3

4

5

6

7

8

9

-26

-23

-20

-17

-14

-11

-8

2012 2013 2014 2015 2016 2017

niepewność własna (L oś)

niepewność własna s.a.(L oś)

bariera-niepewność (P oś)


Wykres 25 Oceny niepewności w zależności od

wielkości firmy

-60

-50

-40

-30

-20

-10

2012 2013 2014 2015 2016 2017

1-49 50-249 250-499 500-1999 2000+


http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=tabl%20e&init=1&plugin=1&pcode=teibs010&language=en

http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=tabl%20e&init=1&plugin=1&pcode=teibs010&language=en

http://www.inwestinfo.pl/notowania-na-swiecie/gieldy-swiatowe-online/wykres/wig20-67.htm

http://www.inwestinfo.pl/notowania-na-swiecie/gieldy-swiatowe-online/wykres/wig20-67.htm

http://www.inwestinfo.pl/notowania-na-swiecie/gieldy-swiatowe-online/wykres/niemcy-dax-2.htm

http://www.inwestinfo.pl/notowania-na-swiecie/gieldy-swiatowe-online/wykres/niemcy-dax-2.htm

10

Sytuacja finansowa


Wykres 24 Oceny niepewności w zależności od

sytuacji ekonomicznej firmy

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

100

2012 2013 2014 2015 2016 2017

b.dobra dobra słaba zła b.zła


Ramka 1 Dlaczego przedsiębiorstwa odczuwają podwyższoną niepewność?

W okresie zmian koniunktury, zmian politycznych czy kryzysów o innym charakterze, rośnie ryzyko

działalności, co przedsiębiorstwa sygnalizują poprzez zwiększenie ocen niepewności swojego otoczenia

(por. podrozdział „Niepewność otoczenia i perspektyw”). W przypadku gwałtownych i niepokojących

zjawisk, takich jak kryzys o zasięgu międzynarodowym, wzrost obaw o przyszłość jest zrozumiały. Ale co

dzieje się w okresie względnej stabilizacji sytuacji ekonomicznej i politycznej? Jakie jest wtedy

najważniejsze źródło niepewności dla firm? Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia prognozowania

potencjalnych skutków pojawienia się zwiększonej niepewności.

Z dotychczasowych obserwacji wiadomo, że zwiększoną niepewność wykazują przedsiębiorstwa

mniejsze, podczas gdy duże, okrzepłe na rynku firmy, oceniają swoją sytuację i perspektywy za bardziej

stabilne (por. Wykres 25). Odnotowano ponadto silny wpływ kondycji firmy na jej oceny niepewności –

im lepsza sytuacja przedsiębiorstwa, tym niższa niepewność. Wielkość i kondycja firmy nie tłumaczą

jednak całej zmienności wskaźnika. Dlatego przedsiębiorstwom zadano dodatkowe pytanie o źródła

odczuwanej niepewności (respondenci mogli wskazać i ocenić siłę wpływu jednego lub większej liczby z

podanych na liście źródeł lub doprecyzować inne, niewymienione na liście źródła).

Odpowiedzi sugerują, że najbardziej na ocenach niepewności ważą wahania popytu (59% firm

odczuwających wysoką niepewność uważa je za bardzo ważne źródło, a dalszych 36% za źródło o

mniejszym znaczeniu). Jest to uzasadnione, jako że zapewnienie zbytu stanowi dla przedsiębiorstwa

warunek przetrwania – gwałtowny spadek sprzedaży może łatwo przerodzić się w bankructwo firmy

nieprzygotowanej na niższy dopływ środków finansowych. Dla zweryfikowania uzyskanych wniosków

(jako że pytanie zadano przedsiębiorstwom tylko jeden raz), dokonano również analizy zachowania się

stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych na tle zmian ocen niepewności. W pierwszym kroku,

przeanalizowano jaka jest stabilność ocen niepewności na poziomie przeciętnej firmy. Oceny te okazały

się dość stabilne w okresie 2011-2017, tj. większość przedsiębiorstw1 oceniała niepewność w zbliżony

sposób przez cały badany okres2 i najczęściej była to ocena umiarkowana. Następnie dla każdej firmy

policzono zarówno dominującą ocenę niepewności, jak i średni poziom stopnia wykorzystania mocy

1 Analizie poddano grupę firm, która sprawozdawała się nieprzerwanie w okresie 2011-17 (25 edycji), i w każdym kwartale

udzieliła odpowiedzi zarówno nt. odczuwanej niepewności, jak i mocy produkcyjnych - było to w sumie 189 firm. 2 W ciągu 25 ostatnich edycji badania w przypadku 30% firm ocena niepewności różniła się względem dominanty tylko 4 lub

nawet mniej razy, przy tym zmiany były głównie 1 punktowe (przy pięciopunktowej skali ocen). Z drugiej strony, tylko w

przypadku 13% firm różnice między ocenami były 3 lub (bardzo rzadko) 4 punktowe.

11

Sytuacja finansowa


produkcyjnych oraz odchylenie standardowe rozkładu stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych

(wyniki podano w tabeli poniżej w postaci średnich miar dla każdej z grup skonstruowanych w oparciu o

dominujące oceny niepewności). Dane sugerują, że firmy oceniające niepewność swojego otoczenia jako

niską (zwykle w latach 2011-17) odznaczają się też przeciętnie wyższym stopniem wykorzystania mocy

produkcyjnych (pełniej wykorzystują aparat wytwórczy), a przy tym wskaźnik ten wykazuje mniejszą

zmienność w czasie niż w przypadku przedsiębiorstw, które działają w warunkach wysokiej niepewności,

gdzie wahania sprzedaży są tym samym wyższe3. Jest to zatem spójne z tezą o istotnym wpływie zmian

popytu na poziom niepewności.

Za ważne źródło niepewności ankietowane przedsiębiorstwa uważają obecnie również koszty

zatrudnienia i dostępność pracowników (35% wskazań - bardzo ważne źródło i 46%wskazań – ważne

źródło). Ten wniosek jest spójny z danymi nt. rynku pracy (w tym zarówno z danymi SM NBP, które

sugerują rosnące problemy ze znalezieniem osób do pracy, jak i ze spadającym bezrobociem i rosnącymi

płacami czy też danymi finansowymi wskazującymi na zwiększający się udział kosztów pracy w kosztach

przedsiębiorstw). Dodatkowo, przeanalizowano skalę problemów kadrowych w przedsiębiorstwach ze

względu na oceny niepewności. W świetle wyników SM NBP w br. wysokie oceny niepewności istotnie

częściej współwystępowały z trudnościami ze znalezieniem osób do pracy, zaś firmy oceniające

niepewność za niską rzadziej informowały o problemach kadrowych. Inne niż wahania popytu i problemy

kadrowe źródła niepewności pokazuje Wykres 26. Na kolejnym tej listy znalazły się zmiany prawa i

przepisów, w tym zwłaszcza w odniesieniu do kwestii podatkowych (odpowiednio 30% i 52 wskazań).

Wykres 26 Czynniki zwiększające niepewność

0 50 100

wahania popytu

dostępność i koszt siły roboczej

zmiany legislacyjne-podatki

zmiany cen

wahania kursu

zmiany legislacyjne-poza podatkami

inne czynniki

relacje z administracją

zagrożenie upadłością odbiorców

niepewność geopolityczna

niskie zaufanie w relacjach…

realizowane inwestycje

b.ważny wpływ pewien wpływ

Źródło: dane AR NBP, dane za maj 2017

Tabela 1 Wpływ wahań popytu na oceny

niepewności (średnia i odch.std. wykorzystania

mocy produkcyjnych w latach 2011-17 w zależności

od dominujących ocen niepewności)

Źródło: dane SM NBP

Należy oczekiwać, że przedsiębiorstwa odczuwające zwiększoną niepewność będą podejmować

działania, które zabezpieczą je przed jej skutkami. Reakcje firm, nawet jeśli będą stabilizować sytuację

firmy w krótkim okresie, w dłuższej perspektywie mogą być niekorzystne dla całej gospodarki,

przekładając się m.in. na rozmiary sprzedaży. Jako pierwszy skutek, który pojawia się w wyniku

podwyższonej niepewności ankietowani wskazali optymalizację kosztów (72% wskazań). Jest to

rozwiązanie bezpieczne dla samych firm, jako że chroni je przed potencjalnym spadkiem przychodów –

w razie zrealizowania się zagrożeń firma ograniczy w ten sposób straty. Tego typu działania podejmują

częściej duże firmy (tam też pole działania jest zwykle szersze). Kolejnym, podejmowanym często

rozwiązaniem jest poszukiwanie nowych rynków zbytu (ponad 53% wskazań), co jest spójne z faktem, że

niepewność w dużej mierze jest związana z wahaniami popytu. I w tym przypadku również na tego

rodzaju posunięcia częściej decydują się firmy większe. Na trzecim miejscu wśród deklarowanych działań

znalazło się wstrzymywanie się lub ograniczanie inwestycji (41% firm). I są to decyzje bardziej

charakterystyczne dla sektora MSP. Przedsiębiorstwa odczuwające niepewność decydują się ponadto na

3 Podobne wnioski uzyskano w przypadku rozdzielenia próby na firmy przetwórcze oraz usługi. W tym wypadku badanie

zostało ograniczone do lat 2014-17, co było podyktowane koniecznością uzyskania odpowiedniej liczebności prób.

ocena niepewności miara wartość

niska średnia 86,0

odch.std. 3,4

umiarkowana średnia 83,0

odch.std. 4,9

wysoka średnia 77,1

odch.std. 6,9

bardzo wysoka średnia 67,9

odch.std. 8,1

12

Sytuacja finansowa


redukcje etatów, zaniechanie tworzenia nowych miejsc pracy czy przejście na elastyczne formy

zatrudnienia (35% wskazań), co również częściej wybierają mniejsze jednostki.

Wykres 27 Zmiany na rynku pracy w latach 2007-

2017 (w 2017 dane za I kw. /bezrobocie/ i II kw.)

5

6

7

8

9

10

11

12

13

0

5

10

15

20

25

30

35

40

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

wakaty (L oś) udział kosztów pracy st bezrob.BAEL

Źródło: dane wyniki finansowe, GUS oraz SM NBP

Wykres 28 Działania przedsiębiorstw w związku z

wysoką odczuwaną niepewnością 0 10 20 30 40 50 60 70 80

optymalizacja kosztów

poszukiwanie nowych rynków

wstrzymanie inwestycji

zaniechania zwiększenia zatrudnienia

zmiana sposobu finansowania

ograniczenie kredytu

brak innowacji

przejęcia, konsolidacje

wycofanie się z inwestycji

wykorzyst.instrum.zw.z.ryzyk.kurs.

zwiększenie płynności

Źródło: dane AR NBP, dane za maj 2017

Analiza czynników powodujących wzrost niepewności pokazała, że tego typu problemy mają najczęściej

bardzo pragmatyczne podłoże – respondenci obawiają się przede wszystkim o możliwości ulokowania

sprzedaży. Tym samym działania firm skupiają się także głównie na stabilizowaniu przyszłych zysków.

5. Prognozy sytuacji ekonomicznej

W świetle prognoz i oczekiwań na IV kw. 2017 r. kondycja sektora przedsiębiorstw powinna się jeszcze

nieznacznie poprawić. Po okresie kształtowania się kwartalnego wskaźnika prognoz sytuacji na poziomach

wyraźnie niższych od długookresowej średniej, dwa ostatnie kwartały przyniosły widoczną jego poprawę i

wzrost powyżej wartości przeciętnych. Oczekiwania poprawy związane są w dalszym ciągu z

obserwowanym i przewidywanym wzrostem sprzedaży. Optymizm oczekiwań wzrósł w większości branż

i klas.

Wykres 29 Kwartalne prognozy sytuacji

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2012 2013 2014 2015 2016 2017

WPSE WPSE s.a. mediana I i III kwartyl Źródło: Szybki Monitoring NBP

Wykres 30 Roczne prognozy sytuacji

10

13

16

19

22

25

28

20

12

20

13

20

14

II 1

5

III

15

IV 1

5

I 1

6

II 1

6

III

16

IV-1

6

I-1

7

II-1

7

III-

17


bd bd bd bd bd bd

13

Sytuacja finansowa


Wykres 31 Roczne prognozy sytuacji w wybranych

sekcjach

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

20

12

20

13

20

14

II 1

5

III

15

IV 1

5

I 1

6

II 1

6

III

16

IV-1

6

I-1

7

II-1

7Przetwórstwo przemysłowe budownictwo


Wykres 32 Plany rozwojowe na najbliższe 2-3 lata

(odsetek firm zamierzających się rozwijać)

5

15

25

35

45

55

65

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

II 1

5

III

15

IV 1

5

I 1

6

II 1

6

III

16

IV-1

6

I-1

7

II-1

7

III-

17

Źródło: Szybki Monitoring NBP i Ankieta Roczna NBP

Dobre oceny sprzedaży nie przełożyły się jednak na poprawę prognoz rocznych. Ponieważ jednocześnie

wzrosła niepewność i skala odczuwanych problemów, reakcja przedsiębiorstw w ocenie zmian w dłuższym

okresie może być tego skutkiem. Wśród firm, które oczekują pogorszenia sytuacji w perspektywie

najbliższych 12 miesięcy najczęściej wymienianym problemem jest zmieniające się otoczenie prawno-

legislacyjne (20% wskazań). Tego rodzaju trudności deklaruje obecnie dwa razy więcej firm spodziewających

się pogorszenia kondycji niż przeciętna w całej próbie. Nie są to zatem „twarde” bariery, stojące za

oczekiwanym pogorszeniem się kondycji firm, takie jak np. trudności ze znalezieniem odbiorcy czy zatory

płatnicze, i dlatego trudno ocenić, na ile możliwa jest realizacja spodziewanego pogorszenia kondycji firm.

Jeśli chodzi o inne czynniki, mogące powodować trudności, to w drugiej kolejności przedsiębiorstwa

wskazują na wzrost cen surowców (ponad 12% wskazań), jak też wzrost kosztów pracy (ponad 11%

wskazań) oraz problemy z pozyskaniem kadry (11% wskazań). Ogólna niepewność co do otoczenia i prognoz

sytuacji przekłada się na plany rozwojowe firm o horyzoncie 2-3 letnim. Kształtują się one na relatywnie

niskim poziomie, ze słabą tendencją spadkową.

14

Popyt i sprzedaż


Popyt i sprzedaż

Dynamika przychodów ze sprzedaży wyhamowała w II kw. 2017 r., głównie w zakresie sprzedaży

zagranicznej. Obniżył się również odsetek przedsiębiorstw, które odnotowały wzrost sprzedaży w relacji

rocznej. W przypadku sprzedaży krajowej spadek dynamiki był relatywnie niewielki i miał charakter

nominalny, natomiast dynamika sprzedaży zagranicznej osłabiła się silnie zarówno w ujęciu nominalnym,

jak i realnym. Skala spadku dynamiki eksportu wynikała w głównej mierze z osłabienia dotychczas wysokiej

dynamiki eksportu wśród producentów pojazdów samochodowych i pozostałego sprzętu transportowego

(z 16,6% w I kw. 2017 r. do 0,6% w II kw. br.), a więc najważniejszej branży pod względem udziału w

eksporcie (w II kw. 2107 r. wyniósł on 20,6%). Czynnikiem, który sprzyjał powszechnemu obniżeniu

dynamiki eksportu było natomiast umocnienie złotego względem dolara i euro (odpowiednio o ok. 1% i 4%

r/r). Mimo osłabienia nominalne i realne dynamiki sprzedaży krajowej i zagranicznej wciąż kształtują się

na relatywnie wysokich poziomach przekraczających lub zbliżonych do długookresowych średnich.

Wykres 33 Nominalna dynamika r/r przychodów

ze sprzedaży (dane kwartalne)


Wykres 34 Wkład produkcji samochodów i sprzętu

transportowego do nominalnej dynamiki r/r

przychodów z eksportu (dane kwartalne)


Wykres 35 Realna (wg PPI) dynamika r/r

przychodów ze sprzedaży (dane kwartalne)


Wykres 36 Odsetek przedsiębiorstw, które

zanotowały wzrost sprzedaży w relacji rocznej


15

Popyt i sprzedaż


Bieżąca sytuacja popytowa w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych jest bardzo dobra. W III kw. 2017

r. zarówno stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, jak i odsetek przedsiębiorstw deklarujących

problemy z popytem jako barierę rozwoju utrzymały się na bardzo korzystnych poziomach sprzed kwartału.

Równocześnie luka zapasów produktów gotowych wzrosła na tyle silnie, że pierwszy raz w historii badania

(tj. od 2000 r.) przyjęła wartość dodatnią. Analizowane wskaźniki oraz kształtowanie się produkcji

przemysłowej w lipcu i sierpniu pozwalają oczekiwać korzystnej dynamiki sprzedaży – zarówno krajowej,

jak i zagranicznej – w III kw. 2017 r.

Wykres 37 Bariera popytu (s.a.) i stopień

wykorzystania mocy produkcyjnych (s.a.)


Wykres 38 Luka zapasów (s.a., saldo odpowiedzi:

„za małe zapasy” – „za duże zapasy”)


Wykres 39 Dynamika produkcji przemysłowej w

działach eksportowych i nieeksportowych (s.a.)

Źródło: dane GUS, opracowanie NBP

Wykres 40 Dynamika produkcji przemysłowej w

najważniejszych* działach eksportowych (s.a.)

* Wyodrębnione działy odpowiadały w II kw. 2017 r. za ok.

38% przychodów eksportu

Źródło: dane GUS, opracowanie NBP

Perspektywy rozwoju sytuacji popytowej w IV kw. 2017 r. są bardzo korzystne i mają trwałe podstawy.

Kształtowanie się wskaźników prognoz popytu ogółem, zamówień oraz produkcji pozwala oczekiwać, że

pozytywne tendencje w zakresie popytu i sprzedaży będą kontynuowane również w IV kw. br. Analizowane

wskaźniki nie tylko notują wartości wyraźnie przekraczające długookresowe średnie, ale również od ponad

roku wykazują tendencje wzrostowe. Rosnące prognozy trwałego komponentu popytu wskazują zaś, że w

ocenie przedsiębiorstw źródłem zmian sytuacji popytowo-sprzedażowej nie są wydarzenia jednorazowe, ale

zjawiska o bardziej trwałym charakterze. Czynnikiem odpowiedzialnym za oczekiwaną poprawę sytuacji

popytowej w IV kw. br. jest w równej mierze popyt krajowy i zagraniczny. W przekroju branżowym

szczególnie silnej poprawy popytu można oczekiwać w budownictwie, co jednak w dużej mierze może

16

Popyt i sprzedaż


wynikać z efektu niskiej bazy i ujemnej dynamiki przychodów ze sprzedaży tej branży od II kw. 2015 r. do

IV kw. 2016 r.

Wykres 41 Wskaźniki (s.a.) prognoz popytu,

zamówień i produkcji


Wykres 42 Wskaźniki eksportowe (s.a.)


Wykres 43 Wskaźniki prognoz popytu (s.a.) wg

sekcji PKD


Wykres 44 Wskaźniki prognoz popytu (s.a.) wg klas

eksportu


Korzystne warunki popytowe sprzyjają przyspieszeniu aktywności inwestycyjnej oraz podwyższaniu cen

własnych. Wysokie wykorzystanie mocy produkcyjnych oraz rosnąca i – pierwszy raz w historii pytania (tj.

od 2000 r.) – dodatnia luka zapasów produktów gotowych wskazują na narastające problemy niektórych

przedsiębiorstw z zaspokojeniem popytu przy aktualnym poziomie cen. Taka sytuacja może z jednej strony

zachęcać do rozbudowy potencjału (por. podrozdział „Czynniki wpływające na inwestycje”), z drugiej zaś

do podnoszenia cen własnych (por. podrozdział „Polityka cenowa i prognozy cen”). Czynnikami, które mogą

nasilać opisane procesy są rosnąca bariera braku pracowników (por. podrozdział „Koszty pracy i

wydajność”) oraz rosnące prognozy cen materiałów i surowców (por. podrozdział „Polityka cenowa i

prognozy cen”).

17

Popyt i sprzedaż


Ramka 2 Znaczenie przychodów finansowych w przychodach przedsiębiorstw

Intensywny rozwój rynku finansowego i instytucji finansowych w Polsce po okresie transformacji ułatwił

polskim przedsiębiorstwom niefinansowym dostęp do wielu – wcześniej trudno osiągalnych –

instrumentów finansowych. Mechanizm ten powinien wspierać wzrost relatywnego znaczenia

przychodów finansowych w przychodach przedsiębiorstw. Rozwój podstawowej działalności

przedsiębiorstw niefinansowych był jednak w okresie ostatnich kilkunastu lat na tyle dynamiczny, że

mimo większej dostępności instrumentów finansowych ich relatywna rola w kreowaniu przychodów

spadła. Spadkową tendencję znaczenia przychodów finansowych w kreowaniu przychodów ogółem

obserwuje się zarówno w sektorze MSP i sektorze dużych przedsiębiorstw, jak i w sektorze publicznym i

prywatnym.

Wykres 45 Przychody (dane roczne, mld zł)

Źródło: dane GUS, zatrudnienie 50+, opracowanie NBP

Wykres 46 Udział przychodów finansowych i

pozostałych operacyjnych w przychodach ogółem

(dane roczne, pkt %)


Wykres 47 Przychody finansowe (dane roczne, mld

zł)


Wykres 48 Udział różnych kategorii przychodów

finansowych w przychodach finansowych ogółem

(dane roczne, pkt %)


W strukturze przychodów finansowych rośnie udział dywidend i udziałów w zyskach, a spada udział

przychodów z tytułu różnic kursowych. Rosnąca – ale i podatna na silne wahania – rola dywidend i

udziałów w zyskach powiązana jest z ciągłym procesem zmian w strukturze organizacyjno-własnościowej

18

Popyt i sprzedaż


grup kapitałowych, szczególnie w sektorze publicznym lub prywatno-publicznym4. Za malejący udział

przychodów z tytuły różnic kursowych może natomiast odpowiadać niechęć przedsiębiorstw do

korzystania z instrumentów zabezpieczających przed ryzykiem kursowym po tzw. „kryzysie opcyjnym”

oraz relatywnie niska wariancja kursu złotego (szczególnie względem euro) od 2012 r.

Wykres 49 Udział różnych kategorii długotermi-

nowych aktywów finansowych w aktywach

trwałych (dane roczne, pkt %)


Wykres 50 Udział różnych kategorii krótkotermi-

nowych aktywów finansowych w aktywach

obrotowych (dane roczne, pkt %)


Mimo malejącego trendu udziału przychodów finansowych w przychodach ogółem, udział aktywów

finansowych w aktywach rośnie, szczególnie w przypadku aktywów długoterminowych. Można

oczekiwać, że za różnokierunkowe zmiany udziałów przychodów i aktywów finansowych odpowiadają

procesy strukturalne i konwergencyjne: obniżanie się równowagowej stopy procentowej, wpływającej na

stopę zwrotu z aktywów finansowych; wzrost produktywności pracy i kapitału, który pozwala

wygenerować większe przychody z działalności operacyjnej przy tym samym poziomie aktywów oraz

zmiany strukturalne i własnościowe w sektorze przedsiębiorstw. Doświadczenia krajów o wyższym

poziomie rozwoju gospodarczego i finansowego wskazują, że wciąż istnieje duża przestrzeń dla wzrostu

udziału aktywów finansowych w aktywach ogółem sektora przedsiębiorstw niefinansowych – np. w

Stanach Zjednoczonych udział ten jest mniej więcej dwukrotnie wyższy niż w Polsce (odpowiednio ok.

50% i 25%)5.

4 Przykładowo, w III kw. 2014 r. PGE S.A. zawarła ze spółką PGE Obrót S.A. umowę darowizny, której przedmiotem było nabycie

od PGE Obrót S.A. akcji PGE Dystrybucja S.A. oraz PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Ponieważ darowizna

odbyła się pomiędzy podmiotem dominującym a zależnym, transakcja ta została ujęta w sprawozdaniu finansowym jako

dywidenda (w wysokości 9,817 mld zł).

Źródło informacji: Skonsolidowane sprawozdanie finansowe Grupy Kapitałowej PGE za III kw. 2014 r. 5 Źródło danych dla Stanów Zjednoczonych: https://fred.stlouisfed.org/series/TFAABSNNCB oraz

https://fred.stlouisfed.org/series/TABSNNCB#

https://fred.stlouisfed.org/series/TFAABSNNCB

https://fred.stlouisfed.org/series/TABSNNCB

19

Koszty pracy i wydajność



1. Oceny

W II kw. 2017 r. wzrost zatrudnienia nieco przyspieszył. Od ponad trzech lat więcej firm zwiększa

zatrudnienie niż je obniża. Dane dla całej populacji przedsiębiorstw pokazują, że w II kw. 2017 r. zatrudnienie

wzrastało w zbliżonym tempie co w kwartałach poprzednich i zwiększyło się w ciągu roku w ok. połowie

przedsiębiorstw. W III kw. 2017 r. utrzymała się wyraźna przewaga udziału firm, w których zatrudnienie

wzrosło w ujęciu rocznym nad udziałem je redukujących (dane SM NBP). Tempo tego wzrostu utrzymywało

się, pomimo że wygasały już ew. efekty regulacji z początku 2016 r. dotyczących rynku pracy i zatrudnienia6,

skutkujących zastępowaniem umów cywilno-prawnych umowami o pracę, a więc i wzrostem zatrudnienia.

Wzrost zatrudnienia był przede wszystkim zasługą sektora prywatnego, ale w 2017 r. również i publicznego,

co nie jest typową sytuacją7.

Wykres 51 Rzeczywiste zmiany zatrudnienia

(odsetek firm; zmiany zatrudnienia o co najmniej

1%)


Wykres 52 Udział firm o rosnącym r/r zatrudnieniu

oraz przeciętnej płacy (zmiany o co najmniej 1%)


Wzrost zatrudnienia był w II kw. 2017 r. przede wszystkim wynikiem rozszerzania zatrudnienia w

firmach sprawozdających się nieprzerwanie od co najmniej roku, w mniejszym stopniu wynika z

pojawiania się nowych8 przedsiębiorstw, inaczej niż miało to miejsce w 2016 r. Rola „nowych” firm w kreacji

zatrudnienia największa jest w usługach, choć i tu saldo zatrudnienia dla firm pojawiających się i znikających

z analizowanej próby przedsiębiorstw jest niższe niż przyrost zatrudnienia w przedsiębiorstwach

istniejących przez cały rok. Warto zauważyć, że usługi (wraz z handlem) mają nadal zasadniczy wpływ na

wzrost zatrudnienia w całej populacji. Relatywnie wysoka dynamika zatrudnienia obserwowana jest też w

przemyśle przetwórczym, przy czym odpowiadają za nią obecnie prawie wyłącznie przedsiębiorstwa

kontynuujące działalność. Spadek zatrudnienia w górnictwie oraz w energetyce spowodowany jest głównie

6 Np. minimalna stawka godzinowa czy ujednolicenie zasad obciążenia składkami na ubezpieczenia społeczne wszystkich form

zatrudnienia. 7 Było to przede wszystkim efektem przekształceń własnościowych, a zwłaszcza zmiany większościowego udziału z prywatnego

na publiczny w jednym z przedsiębiorstw kolejowych. W pozostałych przedsiębiorstwach publicznych w ciągu ostatniego roku

zatrudnienie nadal spadało, choć dynamika wzrosła. 8 Nowe firmy w F01/I01 to niekoniecznie nowopowstałe przedsiębiorstwa, tj. mogą to być jednostki, które przedtem nie miały

obowiązku sprawozdawczego. Firmy znikające z ewidencji także niekoniecznie przestają działać w rzeczywistości, tj. mogą

przestać być objęte obowiązkiem sprawozdawczym, np. z powodu zmniejszenia zatrudnienia.

30

32

34

36

38

40

42

44

46

48

50

2012 2013 2014 2015 2016 2017

wzrost r/r spadek r/r

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

2012 2013 2014 2015 2016 2017

wzrost zatrudnienia wzrost wynagrodzenia

20



ograniczaniem zatrudnienia w istniejących firmach, natomiast w budownictwie w większym stopniu wynika

z likwidacji bądź z wypadania przedsiębiorstw z ewidencji.

Wykres 53 Dynamika zatrudnienia w branżach


Wykres 54 Dynamika zatrudnienia w sektorach

własności (korekta dotyczy firmy kolejowej, która

zmieniła sektor z prywatnego na publiczny)


Wykres 55 Roczne zmiany zatrudnienia w podziale

na firmy sprawozdające się w 2 kolejnych latach

oraz „nowe” i „znikające” z F01/I01 (w tys. osób)


Wykres 56 Roczne zmiany zatrudnienia w II kw.

2017 r. wg branż (w tys. osób)


Dynamika kosztów pracy jeszcze przyspieszyła w II kw. 2017 r., w związku z rosnącą dynamiką

zatrudnienia oraz nadal wysoką dynamiką przeciętnych wynagrodzeń. Osiągnęła ona nienotowany od

ponad 8 lat wynik – blisko 10%. Warto zwrócić uwagę, że dynamika większości pozostałych składowych

kosztów zmalała. Spadła m.in. dynamika kosztów usług obcych (choć utrzymuje się na wysokim poziomie).

W II kw. 2017 r. utrzymały się pozytywne tendencje w zakresie zmian płac i zatrudnienia. W klasyfikacji

ze względu na realne zmiany kosztów wynagrodzeń, przeciętnego wynagrodzenia oraz zatrudnienia

najliczniejszą pozostaje grupa przedsiębiorstw, w których realny wzrost funduszu płac miał dwa źródła –

zarówno wzrost zatrudnienia, jak i wzrost przeciętnych wynagrodzeń. Mimo powrotu inflacji grupa ta była

tylko nieznacznie mniej liczna niż rok wcześniej. Wysoki jest też udział przedsiębiorstw, w których wzrosły

koszty pracy, pomimo stabilnego bądź spadającego zatrudnienia, a więc przy jednoczesnym silniejszym

wzroście średniej płacy. Zwiększył się nieco udział przedsiębiorstw w najmniej korzystnej sytuacji, tj. takich,

w których spadały i zatrudnienie, i płace. Najwyraźniejszy wzrost dynamiki kosztów wynagrodzeń nastąpił

w usługach, wraz z handlem (w większym stopniu wskutek wzrostu płac niż zatrudnienia), jak również w

przemyśle przetwórczym (w podobnej mierze dzięki wzrostowi płac, jak i zatrudnienia). Wysoką dynamikę

-15

-10

-5

0

5

10

2012 2013 2014 2015 2016 2017

Ogółem Budownictwo Uslugi pozostałe

Handel Przetw. przem. Transport

-6

-4

-2

0

2

4

6

2012 2013 2014 2015 2016 2017

prywatny publiczny publiczny-korekta

-150

-100

-50

0

50

100

150

2012 2013 2014 2015 2016 2017

nowe-stare istniejące

9,723,1

14,16,1

-3,9

0,2

58,8 30,2

23,8

11,1

-2,2-5,5

-40

-20

0

20

40

60

Przetwórstwoprzem.

Usługi Handel Transport Budownictwo Przemyslpozostały

nowe-stare istniejące

21



tych kosztów osiągnęły również firmy operujące tylko na rynku krajowym (na czym zaważyły głównie

podwyżki przeciętnych płac) oraz eksporterzy wyspecjalizowani (dzięki wysokiemu wzrostowi

zatrudnienia), a także przedsiębiorstwa prywatne (krajowe – głównie dzięki wzrostowi płac, zagraniczne –

bardziej dzięki wzrostowi zatrudnienia).

Tabela 2 Zatrudnienie: struktura, dynamika r/r

(wraz ze zmianą wskaźnika kw/kw) oraz skala

wpływu zmian zatrudnienia na dynamikę w

II kw. 2017 r.

struktura w %

dynamika r/r skala wpływu

Ogółem 100 3,81 (+0,26) 3,81

Budownictwo 4,1 -3,54 (+0,29) -0,16

Przetwórstwo przemysłowe

40,3 4,03 (+0,10) 1,62

Górnictwo i kopalnictwo

2,8 -4,96 (+1,74) -0,15

Energetyka 2,5 -1,10 (+0,06) -0,03

Dostawa wody, odpady

2,2 2,20 (+0,76) 0,05

Handel i naprawy 18,1 4,66 (+0,26) 0,84

Transport 9,2 4,97 (+0,78) 0,45

Pozostałe usługi 20,8 5,80 (+0,00) 1,18

nieeksporter 37,7 3,38 (+6,22) 1,28

eksport do 50% 38,3 -0,20 (-5,83) -0,08

eksport 50% i więcej

24,0 11,71 (+0,09) 2,61

MSP 32,9 1,99 (+0,61) 0,67

duże 67,1 4,73 (+0,08) 3,14


Wykres 57 Klasyfikacja przedsiębiorstw wg

realnych zmian kosztów wynagrodzeń,

przeciętnego wynagrodzenia oraz zatrudnienia (r/r,

dane za II kw.)


Wykres 58 Dynamika kosztów wynagrodzeń w

branżach


Wykres 59 Udział kosztów pracy i kosztów usług

obcych w kosztach działalności operacyjnej


2. Prognozy

Zatrudnienie w dalszym ciągu będzie rosnąć, w tempie nie mniejszym niż obecnie. Prognozy zatrudnienia

są bliskie rekordowym planom z przełomu lat 2007/2008. Jest to efektem malejących prognoz spadku

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

201

0

201

1

201

2

201

3

201

4

201

5

201

6

201

7

wzrost funduszu płacwzrost wynagrodzeniawzrost zatrudnienia

wzrost funduszu płacwzrost wynagrodzeniaspadek zatrudnienia

wzrost funduszu płacspadek wynagrodzeniawzrost zatrudnienia

spadek funduszu płacwzrost wynagrodzeniaspadek zatrudnienia

spadek funduszu płacspadek wynagrodzeniawzrost zatrudnienia

spadek funduszu płacspadek wynagrodzeniaspadek zatrudnienia

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

2012 2013 2014 2015 2016 2017

Ogółem Budownictwo HandelPrzetw.przem. Usługi

11

12

13

14

15

16

17

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

udział kosztów pracy w kosztach działalności operacyjnej_trendudział kosztów usług obcych w kosztach dział.operacyjnej_trend

22



zatrudnienia. Wzrost zatrudnienia9 przewidują nie tylko przedsiębiorstwa silne, w dobrej kondycji,

oczekujące poprawy sytuacji czy wzrostu popytu, ale też – w mniejszym stopniu – firmy przewidujące

stabilną sytuację w najbliższej przyszłości. Zatrudnienie tradycyjnie będzie najszybciej wzrastać w dużych

firmach, a zwłaszcza w największych (2000 i więcej pracowników), gdzie prognozy utrzymują się nadal w

pobliżu historycznego maksimum10. Dynamika zatrudnienia będzie wysoka w większości branż – zarówno

w przetwórstwie przemysłowym, w transporcie, w handlu, w pozostałych usługach, jak i w budownictwie.

Spadek zatrudnienia przewidują natomiast energetyka i górnictwo. Warto zauważyć, że obecnie

umiarkowane oceny niepewności własnej sytuacji ekonomicznej nie powstrzymują od zwiększania

zatrudnienia. Przedsiębiorstwa publiczne jeszcze w 2016 r. wyraźnie redukowały zatrudnienie, ale już

czwarty kwartał z rzędu informują o planach wzrostu zatrudnienia, obecnie jednak słabnących. Najszybciej

zatrudnienie będzie nadal rosnąć w firmach z przewagą kapitału zagranicznego. Wynika to m.in. z dużego

udziału eksportu w przychodach takich firm, a eksport generalnie sprzyja planom zwiększania zatrudnienia.

Osłabiły się, ale nadal pozostają bliskie maksymalnych wartości, prognozy zatrudnienia w

przedsiębiorstwach największych. Na tle innych państw europejskich poziom zatrudnienia w Polsce jest

umiarkowany. Wskaźnik zatrudnienia wg Eurostatu11 kształtuje się w Polsce nieco poniżej poziomu średniej

wartości dla Unii Europejskiej, natomiast jego dynamika jest wyższa.

Wykres 60 Prognozy zatrudnienia

Źródło: Szybki Monitoring NBP oraz dane wyniki finansowe,

dane GUS, opracowanie NBP

Wykres 61 Prognozy zatrudnienia w budownictwie,

przemyśle i usługach


Wykres 62 Prognozy zatrudnienia w sektorach

własności


Wykres 63 Prognozy zatrudnienia wg wielkości

firm


9 Warto podkreślić, że prognozy zatrudnienia nie zawsze faktycznie są realizowane – swoje plany wzrostu zatrudnienia

urzeczywistniło w III kw. br. ok. połowy przedsiębiorstw, tj. mniej niż średnio w dłuższym okresie. 10 Dane dostępne od 2003 r. 11 Udział pracujących (w wieku 15—64 lata) w liczbie ludności ogółem (w tej samej grupie wiekowej)

-30

-20

-10

0

10

20

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

saldo F01 wsk. zatr.

wsk.zatr (s.a.) średnia długookresowa

-30

-20

-10

0

10

20

2012 2013 2014 2015 2016 2017

OGÓŁEM (s.a.) Budownictwo (s.a.)

Przemysł (s.a.) Usługi (s.a.)

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

2012 2013 2014 2015 2016 2017

publiczne (s.a.) niepubliczne (s.a.)

w tym: zagraniczne (s.a.)

-20

-10

0

10

20

30

40

2012 2013 2014 2015 2016 2017

MSP (s.a.) w tym: do 49 osób (s.a.)

duże (s.a.) w tym: 2000 i więcej osób (s.a.)

23



Wykres 64 Trudności ze znalezieniem

pracowników oraz wakaty


Wykres 65 Trudności ze znalezieniem

pracowników oraz wakaty wg branż w IV kw.

2017 r. oraz zmiana kw/kw


Wykres 66 Bariera braku pracowników


Wykres 67 Wskaźnik zatrudnienia wg Eurostatu w

I kw. 2017 r.

Źródło: Eurostat

Wśród najważniejszych barier rozwoju coraz większą rolę odgrywają problemy ze znalezieniem

pracowników, w szczególności o odpowiednich kwalifikacjach. Należą one obecnie, wraz ze zmieniającym

się otoczeniem prawnym, do najważniejszych barier rozwoju przedsiębiorstw. Rosnące trudności kadrowe

wynikają nie tylko z wysokiego popytu na pracę, ale i z ograniczeń podaży pracy. Przedsiębiorstwa

informują o problemach ze znalezieniem odpowiednio wykwalifikowanych pracowników oraz o

nieobsadzonych stanowiskach pracy. Problemy z zapełnieniem wakatów oraz trudności ze znalezieniem

osób o odpowiednich kompetencjach zgłaszane są już w ok. połowie firm. Trudności te odczuwane są

szczególnie dotkliwie w przemyśle przetwórczym i transporcie (ponad połowa firm ma nieobsadzone

stanowiska). Relatywnie mniejsze znaczenie mają w pozostałym przemyśle, choć i tu problem narasta. Warto

podkreślić, że choć na przełomie lat 2007-2008 trudności ze skompletowaniem załogi były nieco większe niż

w III kw. br., to poszukiwanie pracowników jest obecnie mniej efektywne – problem wakatów jest częściej

zgłaszany przez przedsiębiorstwa.

10

18

26

34

42

50

IV kw.2006

IV kw.2007

IV kw.2008

III kw.2016

I kw.2017

II kw.2017

III kw.2017

wakaty trudności ze znalezieniem pracowników

4,2

7,3

1,3

4,4

2,7

22,3

3,0

8,4

3,4

7,3

7,2

1,0

5,0

8,1

1,3

-1,3

0 10 20 30 40 50 60 70

przetwórstwo przem.

transport

budownictwo

handel

usługi pozostałe

górnictwo

woda

energetyka

wakaty trudności ze znalezieniem pracowników

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

9%

10%

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

UE

–2

8S

trefa

euro

…

Szw

ecja

Ho

lan

dia

Nie

mcy

Wie

lka…

Da

nia

Esto

nia

Czechy

Esto

nia

Austr

iaŁo

twa

Litw

aF

inla

ndia

Sło

wenia

Węgry

Port

ug

alia

Lu

ksem

burg

Sło

wacja

Ma

lta

Irla

ndia

Pols

ka

Bułg

aria

Fra

ncja

Cypr

Belg

iaR

um

un

iaH

iszpa

nia

Wło

ch

yC

horw

acja

Gre

cja

wskaźnik zatrudnienia zmiana r/r (prawa oś)

24



Ramka 3 Zatrudnianie obcokrajowców

W sytuacji rosnących trudności na rynku pracy zwiększa się rola obcokrajowców a ich zatrudnianie

bardziej związane jest z brakiem rąk do pracy niż z szukaniem tańszych pracowników, tj. potrzebą

ograniczania kosztów12. W całej badanej próbie ok. 28% firm zatrudnia obcokrajowców. W większości z

nich w ciągu roku udział takich pracowników w ogóle zatrudnionych zwiększył się. Przedsiębiorstwa,

które sygnalizują problemy kadrowe 3-4 krotnie częściej niż pozostałe firmy informują o zatrudnianiu

obcokrajowców oraz o wzroście ich udziału w zatrudnieniu w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Najczęściej

pracowników z innych krajów zatrudnia transport oraz przetwórstwo przemysłowe, a więc te branże, w

których trudności kadrowe są odczuwane najsilniej. W tych branżach w ciągu ostatnich 12 miesięcy

najbardziej wzrósł odsetek obcokrajowców wśród pracowników. Wbrew obiegowym opiniom rola

obcokrajowców w usługach (poza transportem) jest mniejsza niż w przemyśle przetwórczym. Okazuje się,

że ważniejszym motywem zatrudniania obcokrajowców jest brak pracowników niż potrzeba redukowania

kosztów. Najczęściej bowiem zatrudniają ich przedsiębiorstwa duże, im wyższe zatrudnienie tym odsetek

firm zatrudniających obcokrajowców jest wyraźnie wyższy. Ta prawidłowość występuje w całej populacji,

ale jest też widoczna w poszczególnych branżach – zarówno w przemyśle przetwórczym, w transporcie,

w handlu, jak i w pozostałych usługach. Ponadto, częściej obcokrajowców zatrudniają przedsiębiorstwa

w dobrej kondycji, firmy prognozujące wzrost płac bądź będące wyspecjalizowanymi eksporterami niż

pozostali respondenci.

Wykres 68 Zatrudnianie obcokrajowców oraz

wzrost ich udziału w zatrudnieniu w ostatnich 12

miesiącach (% przedsiębiorstw)


wzrost ich udziału w zatrudnieniu w ciągu

ostatnich 12 miesięcy a trudności z pozyskaniem

pracowników oraz wakaty



wzrost ich udziału w zatrudnieniu a różne

charakterystyki


12 Rzecz jasna dane nie są w stanie uwzględnić szarej strefy.

0 10 20 30 40

Energetyka

Woda

Górnictwo

Usługi

Budownictwo

Handel

Przetw.przem.

Transport

OGÓŁEM

obcokrajowcy wzrost udziału obcokrajowców

0 10 20 30 40 50

trudności

brak trudności

wakaty

brak wakatów

tru

dno

ści z

pozyska

nie

mp

raco

wnik

ów

wa

ka

ty


0 10 20 30 40 50 60 70

bdb.

db.

słaba

sytuacja zła

wzrost

bez wzrostu

wzrost presji

presja jak zwykle

brak presji

wzrost popytu

bez zmian

spadek

49 i mniej

50-249

250-499

500-1999

2000 i wiecej

sytu

acja

pła

ce

pre

sja

pła

cow

ap

op

yt

zatr

udn

ienie


25



Warto jednak zauważyć, że wprawdzie duże firmy częściej niż małe zatrudniają obcokrajowców, ale

udział tych pracowników w całej załodze jest niższy. Odsetek zatrudnionych obcokrajowców nie jest

ogólnie wysoki, w 2016 r. średnio wynosił ok. 5% (w firmach, w których obcokrajowcy są zatrudnieni;

dane z ankiety AR NBP), przy czym im niższe zatrudnienie tym wyższy był udział obcokrajowców.

Najwyższy średnio udział obcokrajowców wykazywały firmy transportowe i budowlane (średnia liczona

na podstawie firm zatrudniających obcokrajowców), natomiast w przemyśle przetwórczym, handlu i

pozostałych usługach ten średni udział jest zbliżony do średniej w całej próbie. Większość przedsiębiorstw

zatrudniała obcokrajowców na umowy o pracę długookresowe (ponad rok) bądź na czas nieokreślony

(razem ponad 70%). Do prac sezonowych lub krótkoterminowych (do 3 miesięcy) obcokrajowcy

angażowani byli jedynie w 4% przedsiębiorstw.

Płace będą nadal rosnąć a tempo tego wzrostu prawdopodobnie przyspieszy. Wzrósł odsetek firm

zwiększających płace oraz udział zatrudnionych, których obejmą podwyżki wynagrodzeń. Zwiększy się

również wysokość podwyżek wynagrodzeń. Tradycyjnie częściej zwiększać płace będą przedsiębiorstwa w

dobrej i bardzo dobrej sytuacji. W budownictwie prognozy płac osłabiły się, po dynamicznym wzroście w

poprzednich kwartałach, ale jest to zapewne chwilowe, bowiem presja płacowa jest w tej branży wysoka.

Wykres 71 Prognozy podwyżek płac


Wykres 72 Wysokość planowanych podwyżek płac


Wykres 73 Prognozy podwyżek płac w branżach


0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

średnia długookresowa_% firm odsetek zatrudnionych (s.a.)średnia długookresowa_% zatr odsetek przedsiębiorstw (s.a.)

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

2012 2013 2014 2015 2016 2017

średnia mediana

0

5

10

15

20

25

30

35

2012 2013 2014 2015 2016 2017

OGÓŁEM (s.a.) Budownictwo (s.a.)

Przemysł (s.a.) Usługi (s.a.)

26



Wyraźna tendencja wzrostowa wynagrodzeń może być skutkiem rosnącej presji na wzrost wynagrodzeń

ze strony pracowników, przy malejącym bezrobociu i rosnących problemach kadrowych. Presja płacowa

pracowników nasiliła się, po korekcie w poprzednim kwartale. Naciski na podwyżki wynagrodzeń mają

decydujące znaczenie dla zmian płac. W grupie firm, w których takich nacisków nie rejestruje się częstość

podwyżek płac jest niska i niewiele się zmienia w ostatnich latach. Naciski te nasiliły się w większości branż,

a najsilniejsze są w budownictwie.

Wykres 74 Naciski na wzrost płac


Wykres 75 Podwyżki płac a presja płacowa


3. Wydajność pracy

Rosnącemu tempu podwyżek płac towarzyszy relatywne obniżenie dynamiki wydajności pracy. Trzeci

kwartał z rzędu wzrost wydajności pracy był niższy niż wzrost wynagrodzeń. Najwyższy odsetek firm, w

których wydajność nie nadąża za płacami widoczny był w III kw. 2017 r. przede wszystkim w górnictwie

oraz w przetwórstwie przemysłowym. Należy dodać, że w IV kw. właśnie w przemyśle przetwórczym

planuje się nadal podwyżki wynagrodzeń nieco częściej niż w innych branżach. Warto też podkreślić dość

oczywistą zależność – szybciej od wydajności pracy rosnące wynagrodzenia są wyraźnie zależne od nasilenia

presji płacowej (współczynnik korelacji wynosi 91%). Przy czym ta zależność działa nie tylko na poziomie

jednostkowym, ale też na poziomie całej próby – przy niskim poziomie ogólnej presji płacowej

przedsiębiorstwa znacznie rzadziej podnoszą wynagrodzenia ponad osiąganą wydajność nawet w

przypadku nasilenia nacisków płacowych (np. w 2014 r. ok. 3-krotnie rzadziej niż obecnie).

Wykres 76 Dynamika płac vs dynamika wydajności

pracy


Wykres 77 Wzrost presji płacowej oraz szybszy

wzrost płac niż wydajności pracy (% firm)


4

6

8

10

12

14

16

18

20

40

44

48

52

56

60

64

68

2012 2013 2014 2015 2016 2017

presja ogółem (rosnąca oraz bez zmian)

w tym wzrost presji (prawa oś)

0

10

20

30

40

50

60

2004III

2006IV

2008I

2011III

2012III

2013III

2014III

2015III

2016III

2017III

wzrost presji płacowej presja bez zmian brak presji

0

5

10

15

20

25

2012 2013 2014 2015 2016 2017

płace wzrosły w większym stopniu niż wydajność

płace rosły wolniej niż wydajność

0

5

10

15

20

25

30

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

płace wzrosły w większym stopniu niż wydajność

wzrost presji płacowej

27



Pomimo osłabienia wzrostu wydajności pracy w II kw. 2017 r., rosnące ceny spowodowały wzrost wartości

sprzedaży w przeliczeniu na zatrudnionego jednak w ujęciu realnym dynamika wydajności pracy nieco

spadła. Analiza danych jednostkowych wskazuje, że w okresie tym zmniejszył się odsetek firm, które

poprawiły wydajność pracy, tak nominalnie, jak i realnie. Nadal jest to jednak ok. połowa populacji.

Zwiększenie nominalnej dynamiki wydajności wynikało z szybszego wzrostu przychodów przedsiębiorstw

(wzmacnianych rosnącymi cenami) od wzrostu zatrudnienia. Wydajność realnie zmalała w usługach (poza

handlem) oraz w przetwórstwie przemysłowym. Dane SM NBP pokazują, że w kolejnym kwartale, tj. III kw.

2017 r., wydajność nominalnie spadła. Warto zauważyć, że coraz większe problemy ze znalezieniem

odpowiednio wykwalifikowanych pracowników, o czym coraz częściej informują przedsiębiorcy, może być

czynnikiem coraz silniej wpływającym na osłabianie wzrostu wydajności pracy.

Wykres 78 Realna dynamika wydajności pracy

(dane kwartalne)


Wykres 79 Odsetek firm, w których wzrosła

wydajność


-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2012 2013 2014 2015 2016 2017

OGÓŁEM Handel Przetw.przem. Usługi

0

10

20

30

40

50

60

70

2012 2013 2014 2015 2016 2017

OGÓŁEM Budownictwo Przemysł Usługi

28

Polityka cenowa i prognozy cen



1. Oceny

W III kw. 2017 r. tendencje wzrostowe cen produktów nasiliły się, coraz więcej firm podnosiło ceny i coraz

mniej je obniżało. Ceny zaczęły rosnąć w większości branż na jesieni 2016 r., a w usługach już wcześniej (ceny

produkcji sprzedanej przemysłu zaczęły rosnąć w ujęciu rocznym od września 2016 r., ceny dóbr

konsumpcyjnych od listopada), a w I kw. 2017 r. wzrost ten przyspieszył i taka tendencja utrzymała się w III

kw. Takie przyspieszenie było obserwowane przede wszystkim w budownictwie, ale też w przetwórstwie

przemysłowym oraz w pozostałych usługach, w mniejszym stopniu w handlu hurtowym oraz detalicznym.

Wykres 80 Faktyczne zmiany głównych

cen produktów lub usług oferowanych

przez przedsiębiorstwa (% firm)


Wykres 81 Zmiany cen w budownictwie, przetwórstwie

przemysłowym, handlu i pozostałych usługach


2. Prognozy

Obserwowane w III kw. br. przyspieszenie prognoz wzrostu cen własnych powinno utrzymać się również

w IV kw., z kolei prognozy CPI w perspektywie rocznej są stabilne, przy czym niepewność

przedsiębiorstw co do kierunku i siły przyszłej inflacji nie zmniejsza się. Przedsiębiorstwa planują

zwiększanie cen swoich produktów i usług, zarówno zasięgu takich podwyżek, jak i ich średniej. W praktyce

nie wszystkie z planowanych podwyżek zostaną zrealizowane, ale wiarygodność prognoz przedsiębiorstw,

dotyczących wzrostu cen swoich produktów czy usług generalnie poprawia się. Wskaźniki cen wzrosły w

większości badanych przekrojów, np. w budownictwie, w przetwórstwie przemysłowym, w handlu i w

pozostałych usługach.

Po dwóch kwartałach wyhamowania prognoz wzrostu cen surowców i materiałów w IV kw.

przedsiębiorstwa przewidują ich dalszy wzrost. Wzrost cen surowców jest istotnym czynnikiem

wzmocnienia planów podwyżek cen własnych produktów i usług. Wydaje się, że przedsiębiorstwa widzą

nadal przestrzeń dla podwyżek cen swoich produktów i usług w reakcji na wzrost cen surowców, ponieważ

4

7

10

13

16

19

22

25

2012 2013 2014 2015 2016 2017

wzrost cen (s.a.) spadek cen (s.a.)

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

2012 2013 2014 2015 2016 2017

wzrost cen spadek cen saldo

Budownictwo-10

0

10

20

30

40

50

2012 2013 2014 2015 2016 2017


Handel

-10

0

10

20

30

40

50

2012 2013 2014 2015 2016 2017


Przetwórstwo przemysłowe-15

-5

5

15

25

35

45

2012 2013 2014 2015 2016 2017


Usługi

29



w dalszym ciągu zjawisko to nie jest postrzegane jako jedna z podstawowych barier rozwoju. Można więc

oczekiwać, że w kolejnych kwartałach dynamiki cen produktów i usług oferowanych przez przedsiębiorstwa

nadal będą rosnąć. Odsetek przedsiębiorstw prognozujących jednocześnie wzrost cen własnych i cen

surowców wzrósł i znajduje się na poziomie długookresowej średniej.

Wykres 82 Prognozy CPI w perspektywie roku


Wykres 83 Oczekiwania wzrostu cen materiałów i

surowców oraz cen własnych


Wykres 84 Zasięg zmian cen w branżach


Wykres 85 Prognozy jednoczesnego wzrostu cen

materiałów i surowców oraz cen własnych (% firm)


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

201

2 I

201

2 I

I

201

2 I

II

201

2 I

V

201

3 I

201

3 I

I

201

3 I

II

201

3 I

V

201

4 I

201

4 I

I

201

4 I

II

201

4 I

V

201

5 I

201

5 I

I

201

5 I

II

201

5 I

V

201

6 I

201

6 I

I

201

6 I

II

201

6 I

V

201

7 I

201

7 I

I

201

7 I

II

wzrost cen produktów i usług ceny bez zmianspadek cen nie wiem

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

2012 2013 2014 2015 2016 2017

prognozy cen własnych s.a.

prognozy cen surowców i materiałów s.a.

zasięg zmian cen (prawa oś)

0

10

20

30

40

50

2012 2013 2014 2015 2016 2017

Budownictwo (s.a.) Usługi (s.a.) Przemysł (s.a.)

15

20

25

30

35

40

45

50

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

% firm (s.a.) średnia długookresowa

30

Inwestycje


Inwestycje

1. Ocena procesów inwestycyjnych13

Po lepszym początku roku, który zakończył serię wcześniejszych głębokich redukcji inwestycji w

sektorze przedsiębiorstw, obecnie nie widać mocnych i jednocześnie obejmujących cały SP sygnałów

dalszego przyspieszenia inwestycji w II połowie 2017 r. W całej gospodarce po raz pierwszy od pięciu

kwartałów odnotowano wzrost nakładów na inwestycje (wzrost w II kw. o 0,8% r/r). Jednocześnie, mimo

wysokiego stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych, sprzyjających warunków sprzedażowych i

niskich wydatków rozwojowych w ubiegłym roku nadal obniżone pozostają inwestycje sektora

przedsiębiorstw. Jednym z czynników zmniejszającym motywacje do inwestycji oraz możliwości

sfinansowania nakładów (ze względu na wysokie znaczenie samofinansowania działalności rozwojowej)

może być m.in. obniżająca się rentowność przedsiębiorstw.

Wykres 86 Dynamika inwestycji (w %, r/r)

5,5

-2,6

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

2012 2013 2014 2015 2016 2017

dyn. inwest. bez energetyki i górnictwa (w %, r/r, c. nomin., d. kwart.)dyn. inwestycji przedsiębiorstw (w %, c. stałe, r/r, d. narastające)dyn. inwestycji przedsiębiorstw (w %, c.stałe, r/r, d. kwartalne)dyn. inwestycji przeds. sa (w %, c. nomin., kw/kw, d. kwartalne)

Wykres 87 Analiza cykliczna dynamiki inwestycji

(w%, r/r, ceny stałe, dane kwartalne)

70

72

74

76

78

80

82

84

86

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

2007 2009 2011 2013 2015 2017komponent sezonowy wahania nieregularnekomponent cykliczny trendinwestycje r/r moce sa (SM, prawa oś)

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP (filtr

HP) oraz Szybki Monitoring NBP

W II kw. przedsiębiorstwa przeznaczyły na inwestycje 27,7 mld zł tj. o 2,6% mniej niż przed rokiem (po

spadku o 0,2% w I kw. i o 13% w 2016 r., r/r, ceny stałe). Inwestycje przy tym nadal rosną w odniesieniu do

poprzedniego kwartału, ale tempo tego wzrostu (po korekcie sezonowej) obniżyło się. Analiza cykliczna

dynamiki inwestycji wskazuje, że za obniżenie dynamiki inwestycji w II kw. odpowiadały głównie czynniki

sezonowe, a jednocześnie nastąpiło wygaszenie negatywnego wpływu cyklu koniunkturalnego. Taka

kompozycja dynamiki inwestycji przy wzmocnieniu sygnałów wzrostowych w przyszłym kwartale może

zapowiadać odbudowę trendu rosnącego inwestycji.

Wyższe niż w 2016 r. dynamiki inwestycji w polskiej gospodarce wpisują się w ogólne tendencje

charakteryzujące kraje regionu Europy Środkowo-Wschodniej. W większości tych gospodarek postępuje

zapoczątkowane w tym roku ożywienie inwestycyjne związane z poprawiającą się absorpcją funduszy

unijnych. W Polsce mimo poprawy tempo wzrostu inwestycji jest relatywnie niższe niż np. w Czechach i na

13 W tej części opracowania inwestycje przedsiębiorstw obejmują wyłącznie nakłady na nowe środki trwałe, do których zalicza

się również nakłady na nowe i używane środki trwałe z importu. Nakłady na używane środki trwałe w relacji do nakładów na

nowe środki stanowią jedynie nieco ponad 5% i relacja ta maleje (w ciągu ostatniej dekady zmniejszyła się dwukrotnie).

31

Inwestycje


Węgrzech. Gospodarki te jednak notują pewne symptomy przegrzewania się koniunktury i np. w Czechach

bank centralny podjął pierwszą decyzję o podniesieniu stóp procentowych.

Wykres 88 Nakłady brutto na środki trwałe w

gospodarce narodowej w wybranych krajach r/r

(dane kwartalne)

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

2012 2013 2014 2015 2016 2017

EU 28 Czechy Węgry Polska Słowacja

Wykres 89 Inwestycje przedsiębiorstw a

wykorzystanie funduszy unijnych (stopa wzrostu,

r/r,dane kwart., ceny bieżące)

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

2012 2013 2014 2015 2016 2017

sektory o znaczącym wykorzystaniu środków unijnych

sektory o niewielkim wykorzystaniu środków unijnych

razem Na podstawie szacunków NBP do sektorów o znaczącym

wykorzystaniu funduszy unijnych zaliczono budownictwo,

dostarczanie wody, energetykę i transport (Raport o Inflacji, Lipiec

2017, NBP) Źródło: Eurostat Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

W Polsce, podobnie jak w innych krajach EWŚ inwestycje finansowane z funduszy unijnych

przyspieszają, o czym świadczy rosnąca absorpcja funduszy oraz zwiększona aktywność inwestycyjna

samorządów. W obecnej perspektywie samorządy, poprzez realizację programów regionalnych, zarządzają

40% funduszy spójności. Podpisano umowy na dofinansowanie o wartości 40% dostępnej puli, a

ministerstwo rozwoju deklaruje dalsze przyspieszenie tempa kontraktacji do końca tego roku do wysokości

50% alokacji. Natomiast wartość wypłat dla beneficjentów wynikająca z wniosków o płatności (według stanu

na 6 sierpnia br.) stanowiła 8,2% puli na lata 2014-2020. Ponadto, z danych o stanie finansów publicznych

wynika, że przyspieszają wydatki inwestycyjne w jednostkach samorządu terytorialnego. W I kwartale

wzrosły one o 16,5% r/r, w drugim o 24,6% a na cały 2017 r. zakładany jest wzrost o ponad 41% (Sytuacja

bieżąca sektora finansów publicznych, Nr 9/17, NBP). Największe środki, poza projektami w infrastrukturę

(głównie drogową), trafiły do przedsiębiorstw na wsparcie działalności badawczo-rozwojowej i

komercjalizację wyników badań. Dane finansowe średnich i dużych przedsiębiorstw wskazują na razie

jedynie na mniejsze tempo spadku inwestycji w sektorach intensywniej korzystających z funduszy unijnych

wobec ubiegłego roku. Dynamika inwestycji w pozostałych sektorach pozostaje dodatnia, jakkolwiek

również obniżona od ostatniego kwartału 2015 r.

Obok przyspieszenia w wydatkowaniu środków z funduszy unijnych impulsem do wzrostu inwestycji

polskich przedsiębiorstw w obecnych sprzyjających warunkach popytowych może być rosnące

wykorzystanie zdolności produkcyjnych, tym bardziej że w ostatnich latach rozbudowa potencjału nie

była priorytetem inwestycyjnym dla przedsiębiorstw (Szybki Monitoring NBP, nr 01/2017, NBP). Nie bez

znaczenia dla przyszłych inwestycji będą uwarunkowania rynku pracy, które wpływają na stronę

realizacyjną przedsięwzięcia inwestycyjnego, jak i na możliwości obsadzenia utworzonych dzięki

inwestycjom nowych miejsc pracy. Ostatnia edycja Szybkiego Monitoringu wskazuje, że przedsiębiorstwa

zauważają negatywny wpływ ograniczeń rynku pracy dla inwestycji, ale na razie skala tych problemów nie

32

Inwestycje


jest duża. Ryzyko napięć wynikających z sytuacji na rynku pracy może być większe np. w sektorze

budowlanym, który już obecnie odczuwa deficyt pracowników. Tymczasem zapotrzebowanie na

pracowników dla tego sektora będzie rosło m.in. w związku z przewidywaną kumulacją robót

inwestycyjnych w kolejnych latach (przyspieszające inwestycje infrastrukturalne finansowane z funduszy

unijnych, dalszy rozwój budownictwa mieszkaniowego i powolne odbicie inwestycji budowlanych w

przedsiębiorstwach). Pogarszająca się dostępność pracowników, która potencjalnie może ograniczać trendy

rozwojowe w gospodarce, jest problemem obecnym także w innych krajach naszego regionu (np. Słowacja

zmaga się z poważnym deficytem pracowników zwłaszcza dla szybko rozwijającego się sektora

motoryzacyjnego, rekordowo niskie bezrobocie notowane jest m.in. w Czechach i na Węgrzech).

Na przyszłe warunki do inwestowania pozytywnie może wpłynąć zapowiadane przez Ministerstwo

Rozwoju wprowadzenie od przyszłego roku nowych instrumentów wsparcia inwestycyjnego w formie

rozszerzenia warunków specjalnych stref ekonomicznych na terytorium całego kraju. Rozwiązanie to ma

być kontynuacją specjalnych stref ekonomicznych, które zgodnie z założeniami będą zamykane w 2027 r.

Celem projektowanych zmian jest między innymi aktywizacja inwestycyjna sektora małych i średnich

przedsiębiorstw i zniesienie barier formalnych i biurokratycznych, które ograniczały szczególnie tej grupie

przedsiębiorstw dostęp do obecnego systemu stref ekonomicznych. Projekt zakłada stworzenie systemu

preferencji podatkowych, które będą uzależnione od lokalizacji, charakteru inwestycji a także od jakości

tworzonych miejsc pracy. Na tym etapie szczegółowości projekt jest zgodny z prawem unijnym.

Wykres 90 Koncentracja inwestycji (indeks

Lorenza, nakłady w pierwszym półroczu)

82

84

86

88

90

92

94

2008 2010 2012 2014 2016

MSP duże RAZEM średnia

Wykres 91 Udział przedsiębiorstw zwiększających

inwestycje i mediana rozkładu dynamiki inwestycji

(w %, dane narastające)

37,4 28,4 34,6 37,5 35,9 32,0 40,2 36,7 35,6 36,20

20

40

60

80

100

120

20

25

30

35

40

2008 2010 2012 2014 2016

udział przedsiębiorstw zwiększających inwestycje

udział (średnia)

mediana dynamiki inwestycji (prawa oś) Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw są nadal obniżone, także w relacji do posiadanego przez firmy

majątku trwałego14. Oznacza to dalszy spadek tempa odnawiania majątku i coraz słabszy przyrost zasobów

majątkowych przedsiębiorstw, co może negatywnie wpływać na konkurencyjność i zdolności produkcyjne

przedsiębiorstw. Wartość majątku trwałego przedsiębiorstw rośnie coraz wolniej od pięciu lat i częściowo

wiąże się to ze zmianami strukturalnymi w sektorze przedsiębiorstw, w tym ze wzrostem udziału w

strukturze branżowej mniej kapitałochłonnych usług. Spadek inwestycji w ub. r. obniżył tempo odnawiania

majątku do poziomów najniższych w ciągu ostatniej dekady15. Obniżona od czasu kryzysu i w porównaniu

14 Majątek trwały ze względu na dostępność danych obejmuje tutaj majątek rzeczowy wraz z wartościami niematerialnymi i

prawnymi. 15 Formuła wskaźnika zawiera element sumy ruchomej, dlatego wpływ przyspieszenia inwestycji na tempo odnawiania majątku

będzie opóźniony.

33

Inwestycje


do lat 2014-2015 pozostaje również przeciętny (medianowy) wskaźnik wartości inwestycji w relacji do

wartości majątku. Spadek średniego tempa odnawiania majątku objął wówczas jednak głównie

przedsiębiorstwa sektora publicznego, w którym inwestycje i tak są niższe w relacji do majątku niż w

przedsiębiorstwach prywatnych (niezależnie od rodzaju działalności). Warto zwrócić uwagę, że od czasu

kryzysu jedynie przedsiębiorstwa z przewagą kapitału zagranicznego podniosły wyraźnie tempo

odnawiania majątku i w efekcie obecnie jest ono najwyższe w tej grupie w porównaniu z podmiotami z

pozostałych sektorów własności.

Wykres 92 Tempo odnawiania majątku

3

3,5

4

4,5

5

5,5

6

12

13

14

15

16

17

18

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

tempo odnowienia majątku mediana wskaźnika (prawa oś)

Wykres 93 Tempo odnawiania majątku wg form

własności (mediana rozkładu)

1

2

3

4

5

6

7

2008 2010 2012 2014 2016Skarbu Panstwa państwowych osob prawnych

prywatna krajowa samorzadowa

zagraniczna Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Mimo osłabienia dynamiki inwestycji na poziomie zagregowanym w ciągu roku poprawie uległy oceny

aktywności inwestycyjnej na poziomie danych jednostkowych, przy czym trzeba uwzględnić, że punktem

odniesienia dla dynamiki w relacji rocznej jest obniżony w ubiegłym roku poziom inwestycji

przedsiębiorstw. Udział przedsiębiorstw zwiększających swoje nakłady na inwestycje wzrósł o 0,6 pp. do

36,2%, przekraczając poziom średniej wieloletniej, ponadto po dwóch latach spadku podniosło się przeciętne

(medianowe) tempo wzrostu nakładów. Jednocześnie, obniżyła się koncentracja inwestycji, chociaż nadal

pozostaje ona wysoka. Te parametry mogą wskazywać, że osłabienie dynamiki inwestycji jakie odnotowano

na poziomie danych zagregowanych nie było bardzo rozpowszechnione w sektorze przedsiębiorstw.

Wskazuje na to również analiza branżowa inwestycji.

34

Inwestycje


Wykres 94 Wkład do stopy wzrostu inwestycji wg

PKD (r/r, dane kwartalne, c. bieżące)

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

2012 2013 2014 2015 2016 2017

woda usługi transport przetw. przem.

handel górnictwo energetyka budownictwo

Wykres 95 Dynamika inwestycji wg PKD (r/r, dane

kwartalne, c. bieżące)

-50

0

50

100

150

-60

-40

-20

0

20

40

2012 2013 2014 2015 2016 2017

handel przemysłtransport usługibudownictwo (pr.oś)

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Stagnacja inwestycji w sektorze przedsiębiorstw w tym roku jest efektem dalszych redukcji nakładów w

energetyce oraz górnictwie a poza tymi sektorami inwestycje przedsiębiorstw rosną w br. we względnie

wysokim i stabilnym tempie. W 2017 r. dynamikę inwestycji w sektorze przedsiębiorstw obniżały przede

wszystkim kolejne głębokie redukcje nakładów w energetyce (-23,9% r/r) oraz górnictwie (-27,2%), których

nie zrekompensował w pełni wzrost nakładów w przetwórstwie i transporcie. Spadek inwestycji w

energetyce wygenerowany został przy tym w większym stopniu przez sektor prywatny niż publiczny.

Inwestycje przedsiębiorstw poza górnictwem i energetyką w obu kwartałach tego roku rosną natomiast we

względnie wysokim i stabilnym tempie 5,5% r/r.

Wykres 96 Dynamika inwestycji w przemyśle

(r/r, dane kwartalne, c. bieżące)

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

2014 2015 2016 2017

energetyka górnictwo przetw. przem. woda


35

Inwestycje


Ramka 4 Aktywność inwestycyjna w wybranych branżach

Obserwowany spadek inwestycji w energetyce może być tłumaczony m.in. specyficznym cyklem

inwestycyjnym w energetyce i okresem przejściowym pomiędzy kończonymi i rozpoczynanymi

dużymi inwestycjami16. W przypadku PGE na ubiegły rok przypadało maksimum wydatków

inwestycyjnych z tytułu realizowanych obecnie inwestycji (elektrownia Opole, wartość inwestycji 11,6 mld

zł), a nowe inwestycje (elektrownia Turów, 4 mld zł.) znajdują się dopiero w fazie początkowej i największe

nakłady w ramach tego projektu są przewidziane na 2018 r. Dalsze perspektywy rozwojowe energetyki

będą związane m.in. konieczną implementacją przyjętej w kwietniu dyrektywy unijnej BAT (Best Available

Techniques), która zobowiązuje do modernizacji i unowocześnienia technologii w energetyce w celu

ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery. W przypadku polskich elektrowni, które w większości

nie spełniają wymogów tej dyrektywy, koszty jej wdrożenia szacowane są na 10 mld zł w ciągu 4 lat.

Istotną dla kierunków inwestycji w sektorze energetycznym jest również deklarowane przez Ministerstwo

Energii odejście od budowy konwencjonalnych dużych bloków energetycznych (ostatnią taką inwestycją

ma być elektrownia Ostrołęka, chociaż i te plany nie są przesądzone ostatecznie).

Niezbędne będą również inwestycje w górnictwie, które ma za sobą wieloletni okres radykalnego

ograniczania inwestycji z związku z trudną sytuacją finansową branży. Efekty restrukturyzacji

(wyłączenie nierentownych jednostek z PGG), koniunktura na rynku węgla (wywindowała wyniki

głównie JSW, co pozwoliło na uzyskanie dodatniego wyniku w PGG) i rosnące zapotrzebowanie na ten

surowiec ze strony energetyki krajowej wspomagają plany odbudowy zdekapitalizowanych zdolności

wydobywczych. Budowa nowej kopalni trwa jednak aż około 6-7 lat17 (budowa ściany 2,5-3 lata) i oznacza

wielomiliardowe nakłady. PGG do 2020 r. powinna zrealizować inwestycje za 7,2 mld zł18 a do 2030 r.

planowane są nakłady w wysokości ponad 13 mld zł. Branża wykonawców inwestycji dla górnictwa

ocenia, że szybkość uruchamiania inwestycji w górnictwie powinna się poprawić w drugiej połowie tego

roku a większe inwestycje w górnictwie są spodziewane w 2018 r.19. Przy ograniczonych możliwościach

spółek górniczych do wykonania inwestycji we własnym zakresie (JSW), istotna będzie m.in. gotowość

branży wykonawczej do podjęcia robót, branża ta zaś odczuwa skutki kryzysu w górnictwie z lat

ubiegłych (upadłości w branży i trudna sytuacja finansowa wykonawców)20.

Pierwsze, po roku zapaści, bardzo wyraźne oznaki ożywienia inwestycyjnego pojawiły się natomiast

w transporcie (14,5%). Ożywienie w transporcie jest obserwowane głównie w części publicznej tego

sektora. W transporcie ruszyły przede wszystkim prace budowlane, o czym świadczy bardzo mocny,

ponad sześciokrotny (przy jednak dużej wariancji tej dynamiki) wzrost wartości kosztorysowej

rozpoczynanych inwestycji. Przełożyło się to już na wzrost faktycznych wydatków inwestycyjnych na

budynki w II kw. br.r. po pięciu kwartałach głębokich cięć w tej kategorii nakładów. Można zatem oceniać,

że jest to w części związane z efektami przyspieszenia wydatkowania środków z funduszy pomocowych

UE. W branży transportowej jednocześnie zdecydowanie odbiły nakłady na środki transportu.

II kw. okazał się również przełomowy w budownictwie (wzrost nakładów o 11,7%, pierwszy dodatni

wynik po roku spadków). Rozwój branży budowlanej nie bazuje tylko na inwestycjach budowlanych

realizowanych w sektorze przedsiębiorstw, ponieważ te nadal są ograniczane (spadek o -7,3% r/r),

jakkolwiek skala tych redukcji słabnie. Spadek nakładów budowlanych w przedsiębiorstwach w ostatnich

3 kwartałach jest przede wszystkim wynikiem niższych inwestycji budowlanych w energetyce. Rozwojowi

budownictwa sprzyja natomiast m.in. nadal bardzo dobra koniunktura w budownictwie kubaturowym

36

Inwestycje


(powierzchnia biurowa i mieszkaniowa) oraz rosnące wydatki inwestycyjne samorządów. Wzrosty

inwestycji budowlanych powróciły w przetwórstwie, transporcie a także w samych firmach budowlanych.

Pierwszy niewielki wzrost tego typu inwestycji także w sektorze firm publicznych. Zapowiedzią poprawy

sytuacji i przyspieszenia inwestycji budowlanych w przedsiębiorstwach może być silny wzrost wartości

kosztorysowej nowo rozpoczynanych inwestycji (wzrost o ¼ r/r, przy dużej zmienności tej dynamiki).

Dobrą passę budownictwa potwierdza dynamiczny wzrost produkcji budowlano-montażowej (w lipcu

wzrosła ona o 19,8% r/r), w tym zwłaszcza silne przyspieszenie w budowie obiektów inżynierii lądowej i

wodnej (wzrost o 33,7%). Również dane SM NBP wskazują na bardzo wyraźny w ostatnich kwartałach

wzrost optymizmu prognoz produkcji i sytuacji w sektorze budowlanym. Potencjalnym czynnikiem

ograniczającym możliwości rozwojowe zarówno w transporcie, jak i w budownictwie są większe niż w

innych branżach trudności z pozyskaniem pracowników, które mogą się dalej nasilać ze względu na

nadchodzące spiętrzenie inwestycji infrastrukturalnych.

Odradzające się powoli zainteresowanie inwestycjami budowlanymi na razie nie przełożyło się na wzrost

inwestycji w budynki i budowle. W podziale rodzajowym inwestycji, poza spadkiem nakładów

budowlanych, nadal także nie widać trwałego odbicia inwestycjach w maszyny i urządzenia, które po

wzroście w początku roku lekko obniżyły się (spadek -0,2%, wobec wzrostu o 6,9% w I kw.). Trzeba

zauważyć, że silnie rozwija się przy tym rynek leasingu maszyn i urządzeń (wzrost 20,5% w I półroczu r/r,

ZPL), który oferuje alternatywne względem zakupu źródło pozyskania majątku trwałego dla

przedsiębiorstw. Dodatnie tempo nakładów na maszyny i urządzenia po I kw. utrzymało się np. w sektorze

MSP (wzrost o 8,9% r/r), a wśród sekcji w przetwórstwie przemysłowym (3,8%), usługach i handlu.

Wykres 97 Stopa wzrostu nakładów w podziale

rodzajowym (w %, r/r, c. bieżące, dane kwartalne)

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

2012 2013 2014 2015 2016 2017

pozostałe środki transportu

maszyny, urządzenia, narzędzia grunty

budynki i budowle

Wykres 98 Dynamika inwestycji w podziale

rodzajowym (w %, r/r, c. bieżące, dane kwartalne)

-60

-40

-20

0

20

40

60

2012 2013 2014 2015 2016 2017budynki i budowle

maszyny i urządzenia oraz narzędzia

środki transportu Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

16 http://biznesalert.pl/pb-pozorny-spadek-inwestycji-energetyce/

17 http://www.wnp.pl/wiadomosci/senator-adam-gaweda-by-powstaly-nowe-kopalnie-potrzebne-bedzie-porozumienie-ponad-

podzialami,306225_1_0_1.html 18http://www.wnp.pl/wiadomosci/pgg-w-wirze-restrukturyzacji-potrzeba-co-najmniej-miliarda-zysku-na-razie-sa-tylko-

miliony,306840_1_0_1.html 19 http://gornictwo.wnp.pl/prezes-famuru-liczba-inwestycji-w-polskim-gornictwie-bedzie-rosnac,305611_1_0_0.html 20 http://gornictwo.wnp.pl/jsw-wychodzi-na-prosta-ale-musi-nadazac-z-wydobyciem-wegla,305572_1_0_0.html

http://biznesalert.pl/pb-pozorny-spadek-inwestycji-energetyce/

http://www.wnp.pl/wiadomosci/senator-adam-gaweda-by-powstaly-nowe-kopalnie-potrzebne-bedzie-porozumienie-ponad-podzialami,306225_1_0_1.html

http://www.wnp.pl/wiadomosci/senator-adam-gaweda-by-powstaly-nowe-kopalnie-potrzebne-bedzie-porozumienie-ponad-podzialami,306225_1_0_1.html

http://www.wnp.pl/wiadomosci/pgg-w-wirze-restrukturyzacji-potrzeba-co-najmniej-miliarda-zysku-na-razie-sa-tylko-miliony,306840_1_0_1.html

http://www.wnp.pl/wiadomosci/pgg-w-wirze-restrukturyzacji-potrzeba-co-najmniej-miliarda-zysku-na-razie-sa-tylko-miliony,306840_1_0_1.html

http://gornictwo.wnp.pl/prezes-famuru-liczba-inwestycji-w-polskim-gornictwie-bedzie-rosnac,305611_1_0_0.html

http://gornictwo.wnp.pl/jsw-wychodzi-na-prosta-ale-musi-nadazac-z-wydobyciem-wegla,305572_1_0_0.html

37

Inwestycje


Można tu przypomnieć, że to sektor MSP jest głównym adresatem ulgi inwestycyjnej, którą wprowadza

projektowana nowelizacja ustawy o PIT i CIT. Umożliwia ona dokonanie jednorazowego odpisu

amortyzacyjnego od zakupu maszyn i urządzeń już od początku tego roku. W układzie rodzajowym dodatni

i większy niż w I kw. wkład do dynamiki inwestycji w II kw. miały jedynie wydatki na środki transportu

(15,9% r/r po wzroście o 10% w I kw.). Za przyspieszenie w I kw. odpowiadały usługi, w II kw.– transport

(gł. transport lotniczy pasażerski). Inwestycje w środki transportu w transporcie wzrosły dwukrotnie.

Widocznie odbiły przy tym inwestycje transportowe w transporcie kolejowym.

Przedsiębiorstwa nadal jednak wyraźnie zwiększają inwestycje na środki trwałe nabywane poza

granicami kraju. Wartość zakupów z importu od początku 2016 r. rośnie w dwucyfrowym tempie (przyrost

w części ma charakter nominalny, związany z osłabieniem złotego wobec euro i dolara). Utrzymuje się

bardzo wysoka dynamika importowanych maszyn i urządzeń, jednocześnie skokowo rosły także zakupy

środków transportu (dynamika importu środków transportu zaburzana jest jednostkowymi dużymi

zakupami, ale środki transportu stanowią niewielką część importu inwestycyjnego, tj. średnio ok. 10%). W

efekcie zwiększa się udział importowanych środków w nakładach przedsiębiorstw.

Wykres 99 Nakłady na importowane środki trwałe

(w %, r/r, c. bieżące w zł., dane kwartalne)21

0

5

10

15

20

25

30

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

2012 2013 2014 2015 2016 2017

udział importowanych śr. trw. (pr. oś)

nakłady na importowane środki trwałe r/r

nakłady na środki trwałe nabywane w kraju r/r

nakłady ogółem r/r (z wył. gruntów i budowli)

udział importowanych śr. trw. - średnia (pr. oś)

Wykres 100 Nakłady na importowane środki trwałe

(w %, r/r, c. bieżące w zł., dane kwartalne)

-100

-50

0

50

100

150

200

2012 2013 2014 2015 2016 2017

import ogółem maszyny, urządzenia śr. transp. Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Dynamika inwestycji przedsiębiorstw prywatnych przestała się obniżać w br. (co do trendu), ale nie

następuje wyraźne ożywienie inwestycyjne, czy choćby odbicie dynamiki inwestycji, tak jak to miało

miejsce w przedsiębiorstwach publicznych. Przy tym w przedsiębiorstwach zagranicznych pojawił się

spadek nakładów. Dynamikę nakładów firm publicznych w relacji rocznej wprawdzie silnie wspiera efekt

statystyczny niskiej bazy, ale po raz pierwszy po pięciu kwartałach odnotowano wzrost inwestycji w tej

grupie (wzrost o 2,8% r/r, ceny bieżące, dane kwartalne). Natomiast inwestycje przedsiębiorstw prywatnych

spadły o 2,4% (po wzroście o 1,6% w I kw. r/r.), do czego przyczyniło się głównie spowolnienie inwestycji w

przedsiębiorstwach z przewagą kapitału zagranicznego (po wzroście o 17% w II kw. ub.r.). Przedsiębiorstwa

zagraniczne zbudowały sobie jednak wyraźną przewagę utrzymując we wcześniejszych latach najwyższe

tempo odnawiania majątku, przejściowe spowolnienie nakładów może więc nie mieć wyraźnego wpływu na

ich sytuację i pozycję konkurencyjną.

21 Dla zachowania porównywalności z nakładów na środki krajowe wyłączono inwestycje w budynki i grunty.

38

Inwestycje


Wykres 101 Nakłady inwestycyjne (r/r, dane

kwartalne, ceny bieżące)

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

2012 2013 2014 2015 2016 2017

prywatne publiczne

w tym: samorządowe w tym: zagraniczne

Wykres 102 Stopa wzrostu inwestycji (r/r, dane

kwartalne, ceny bieżące)

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

2012 2013 2014 2015 2016 2017

pozostałe zagraniczna publiczny prywatna krajowa Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

2. Perspektywy inwestycji

W IV kw. odnotowano tylko niewielkie osłabienie optymizmu inwestorów w planach wzrostu inwestycji

w porównaniu z wynikami z poprzedniej edycji badania, a plany dotyczące wielkości nakładów są

korzystniejsze niż przed rokiem, sugerując przyspieszenie dynamiki inwestycji w badanej próbie wobec

ubiegłorocznych poziomów22. Oczekiwania te może wzmacniać niemalejące saldo dużych zmian inwestycji

w planach rocznych oraz poprawiająca się w tym roku skłonność do podejmowania nowych inwestycji oraz

podwyższona frakcja inwestorów rozszerzających skalę już realizowanych inwestycji (powyżej średniej

wieloletniej). Ponadto, druga połowa roku przyniosła znaczną poprawę optymizmu w perspektywach

inwestycyjnych dużych przedsiębiorstw. Zainteresowanie nowymi przedsięwzięciami (nowe inwestycje w

IV kw. rozpocznie 23,1% firm, tj. o 0,4 pp więcej niż w III kw.) jest większe niż średnio po 2008 r., natomiast

wciąż słabsze niż przed wybuchem kryzysu.

Wykres 103 Wskaźnik nowych inwestycji

-20

0

20

40

60

17

19

21

23

25

27

2012 2013 2014 2015 2016 2017wsk. nowych inwestycji - zmiana r/r (prawa oś)wsk. nowych inwestycjiwsk. nowych inwestycji - s.a.średnia (2001)średnia (2009)

Udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych

inwestycji w perspektywie kwartału

Wykres 104 Planowana zmiana wielkości nakładów

-30

-20

-10

0

10

20

30

-15

-10

-5

0

5

10

15

2012 2013 2014 2015 2016 2017

dynamika inwestycji (F01) plany roczne tj. do końca b.r.

plany roczne SDZ plany kwartalne

plany kwartalne SDZ plany kwartalne SDZ ważone

Planowana zmiana inwestycji w perspektywie kwartału

r/r oraz w całym bieżącym roku r/r. Saldo zmian, saldo

dużych zmian SDZ (wzrost-spadek) Źródło: Szybki Monitoring NBP Źródło: Szybki Monitoring NBP

22 Wskaźniki opisujące plany inwestycyjne przedsiębiorstw wykazują mniejszą zmienność w czasie w porównaniu z dynamiką

inwestycji w sektorze przedsiębiorstw. Ta rozbieżność może być związana m.in. ze strukturą próby. Przeważenie wskaźników

do proporcji występujących w populacji F01 poprawia korelację niektórych wskaźników inwestycyjnych z Szybkiego

Monitoringu ze wskaźnikami referencyjnymi F01, w szczególności zaś pozwalają na wychwycenie osłabienia inwestycyjnego w

2016 r.

39

Inwestycje


Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw w próbie SM NBP rośnie wolno, a jej wzrost jest opóźniony i

poziom obniżony względem towarzyszącej jej wyraźnej poprawy prognoz, w szczególności tych

dotyczących popytu, zamówień i produkcji czy zatrudnienia, na co wpływ mogą mieć podwyższone oceny

niepewności. Pewnego przyspieszenia aktywności inwestycyjnej można spodziewać się w ostatnim kwartale

roku, tj. z półrocznym opóźnieniem względem poprawy warunków sprzedażowych. Powstanie rozbieżności

prognoz i inwestycji można wiązać z większą niepewnością ocen perspektyw własnej sytuacji

przedsiębiorstw. Można bowiem zauważyć, że optymistyczne prognozy przedsiębiorstw obciążone są w tym

roku większą niepewnością co do ocen przyszłej sytuacji przedsiębiorstwa, a niepewność jest z kolei silnie

skorelowana z poziomem aktywności inwestycyjnej. Wnioski te są spójne z wynikami badania dla danych

panelowych23, które wskazują, że wysoka niepewność obniża skłonność do podejmowania inwestycji i ma

negatywny wpływ na wielkość nakładów inwestycyjnych. Związek między niepewnością a inwestycjami

ujawnił się z największą siłą w 2016 r., tłumacząc skalę spadku inwestycji w przedsiębiorstwach. Obawy co

do trwałości pozytywnych tendencji kształtujących warunki sprzedażowe (wahania popytu są głównym

czynnikiem wpływającym na percepcję niepewności, por. Ramka 1) i ich przełożenia na perspektywy

przedsiębiorstwa mogą zatem w pewnym stopniu wyjaśniać ostrożniejsze plany badanych inwestorów i

powstałą rozbieżność między ocenami przyszłych tendencji popytowych a poziomem aktywności

inwestycyjnej. Należy tu dodać, że wzrost niepewności w początku tego roku nie był bezpodstawny.

Poprzedziło go pogorszenie się faktycznej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw w końcu ub.r., co mogło

zwiększyć obawy firm o ich dalsze perspektywy. W drugiej połowie tego roku obserwowane jest natomiast

wyraźne, aczkolwiek opóźnione względem poprawiających się elementów prognoz, sygnały poprawy

łącznej oceny aktywności inwestycyjnej (ogólna ocena optymizmu inwestorów24 wzrosła powyżej średniej 5-

cioletniej).

Wykres 105 Wybrane oceny i prognozy oraz ocena

aktywności inwestycyjnej (wskaźniki

wystandaryzowane dla okresu 2012-2017)

-2,5

-2,0

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

2012 2013 2014 2015 2016 2017

OPTIN mocepopyt produkcjazatrudnienie (-) niepewność przyszłej sytuacjiinwest. r/r (F01 )

OPTIN – ogólna ocena optymizmu inwestorów liczona

jako udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie

nowych inwestycji i/lub wzrost skali nakładów

Wykres 106 Prognoza dynamiki cen własnych

(średnia, sa) i stan zapasów (saldo, za małe-za duże)

a stopień wykorzystania mocy. Przemysł

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

2007 2009 2011 2013 2015 2017

wysokie wyk. mocy - saldo zapasów (pr. oś)

pozostałe przedsiębiorstwa - saldo zapasów (pr. oś)

wysokie wyk. mocy - prognoza cen własnych

pozostałe przedsiębiorstwa - prognoza cen własnych Przedsiębiorstwa o wysokim wykorzystaniu mocy – pow.

95% wykorzystania zdolności (29% firm

przemysłowych) Źródło: Szybki Monitoring NBP, wyniki finansowe, dane

GUS, opracowanie NBP Źródło: Szybki Monitoring NBP

23 por. Ramka 4 „Wpływ niepewności na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw”, Szybki Monitoring NBP, nr 02/17 (kwiecień 2017

r.), NBP. 24 Ogólna ocena optymizmu inwestorów – udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji i/lub wzrost skali

nakładów.

40

Inwestycje


Najwyższe od czasów przed 2009 r. wykorzystanie mocy produkcyjnych i odnotowane po raz pierwszy w

historii badania dodatnie saldo zapasów wskazujące na (niewielki) deficyt zapasów sugerują, że

wykorzystanie zdolności produkcyjnych może stawać się rzeczywistą barierą działalności

przedsiębiorstw. Sprostanie większym zamówieniom może oznaczać konieczność rozbudowy możliwości

produkcyjnych, jednak uzyskanie efektów produkcyjnych z nowych inwestycji zwykle wymaga pewnego

upływu czasu. Z tego względu przedsiębiorstwo mogą na zwiększony popyt reagować w pierwszej

kolejności wzrostem cen swoich produktów, aczkolwiek mechanizmem ograniczającym dynamikę wzrostu

cen jest silna konkurencja (wysoka konkurencja jest wymieniana w czołówce barier w działalności

przedsiębiorstw). W badanej próbie to właśnie przedsiębiorstwa o wysokim stopniu wykorzystania

zdolności produkcyjnych (przyjęto próg 95%) pierwsze zaczęły podnosić ceny własnych produktów zanim

zaczęły rosnąć również ceny w firmach o większym zapasie możliwości produkcyjnych, a od dwóch

kwartałów także skala planowanych przez nie podwyżek jest wyższa. Przedsiębiorstwa działające blisko

bariery zdolności produkcyjnych są jednocześnie bardziej aktywne inwestycyjne, jednak dodatnie saldo ocen

zapasów informujące o nawracającym problemie z niedoborem zapasów (w przedsiębiorstwach z większym

marginesem wolnych mocy saldo zapasów również rośnie, ale jest ujemne) może wskazywać na potrzebę

dalszych czy większych inwestycji.

Jednocześnie bardzo wysoka pozostaje ocena zdolności do kontynuacji już rozpoczętych inwestycji

(nieznaczne pogorszenie kw/kw) a dodatkowo przedsiębiorstwa wykazują nadal spore zainteresowanie

zwiększaniem skali rozpoczętych inwestycji (13,8% inwestorów, powyżej średniej). Inwestycje, które są w

fazie realizacyjnej są przeważnie prowadzone zgodnie z planem i tylko w nielicznych przypadkach

inwestorzy podejmują decyzję o ograniczeniu ich skali, czy całkowitej rezygnacji (w IV kw. było to 3,5%

inwestorów, a 2,1% w całej próbie). W szczególności nie obserwujemy większych zakłóceń w planowym

przebiegu inwestycji w przedsiębiorstwach, które odczuwają ograniczenia dostępności pracowników.

Wysoki poziom optymizmu utrzymuje się w planach inwestycyjnych przedsiębiorstw sektora

publicznego. Dynamicznie rośnie w tej grupie przede wszystkim zainteresowanie nowymi inwestycjami.

Jest ono obecnie zbliżone wyników notowanych w dobrym dla inwestycji tego sektora 2014 r. i wyraźnie

powyżej średniej wieloletniej. Skala inwestycji w całym roku powinna znacząco zwiększyć się w porównaniu

z rokiem ubiegłym (na co wskazuje stabilne, wysokie saldo dużych zmian inwestycji w planach rocznych).

Wykres 107 Wskaźnik nowych inwestycji w

sektorach własności

15

20

25

30

35

40

2012 2013 2014 2015 2016 2017

prywatny publiczny

średnia 2009 prywatny średnia 2009 publiczny

średnia 2004 prywatny średnia 2004 publiczny


ogółem w bieżącym roku r/r w sektorach własności

(duży wzrost - duży spadek)

-20

-10

0

10

20

30

40

2012 2013 2014 2015 2016 2017

prywatne w tym: zagraniczne

publiczne w tym: samorządowe

Źródło: Szybki Monitoring NBP Źródło: Szybki Monitoring NBP

41

Inwestycje


Wykres 109 Ogólna ocena optymizmu inwestorów

– przedsiębiorstwa prywatne (wsk.

wystandaryzowane)

-2,5

-2,0

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

2012 2013 2014 2015 2016 2017

SM - OPTIN - prywatny F01 - inwestycje r/r - prywatny

Wykres 110 Ogólna ocena optymizmu inwestorów

– przedsiębiorstwa publiczne (wsk.

wystandaryzowane)

-3,0

-2,5

-2,0

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2012 2013 2014 2015 2016 2017

SM - OPTIN - publiczny F01 - inwestycje r/r - publiczny Źródło: Szybki Monitoring NBP, wyniki finansowe, dane

GUS, opracowanie NBP

Źródło: Szybki Monitoring NBP, wyniki finansowe, dane

GUS, opracowanie NBP

Zapowiadany kierunek zmian aktywności inwestycyjnej w przedsiębiorstwach prywatnych jest

pozytywny (wskaźnik nowych inwestycji stopniowo rośnie w tym roku i kształtuje się powyżej średniej z lat

2009-2017, saldo w rocznych i kwartalnych planach inwestycji jest dodatnie i wyższe niż w pierwszej połowie

roku). Ogólny poziom optymizmu inwestorów sektora prywatnego wyraźnie rośnie w drugiej połowie roku,

przekraczając średni wynik z ostatnich 5 lat. W sektorze prywatnym oceny aktywności inwestycyjnej są

jednak bardziej stabilne i niższe niż w sektorze publicznym, co można wiązać m.in. z niższą

kapitałochłonnością działalności w tej grupie przedsiębiorstw (świadczy o tym np. wielokrotnie niższa

relacja majątku trwałego do aktywów obrotowych w porównaniu z przedsiębiorstwami sektora

publicznego).

Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw reprezentujących branże o znaczącym wykorzystaniu funduszy

unijnych, po załamaniu w roku ubiegłym, wyraźnie się poprawiła w tym roku. Szczególnie szybko rośnie

przy tym w tych branżach liczba nowo rozpoczynanych przedsięwzięć inwestycyjnych. Nowe inwestycje

mogą zwiększyć popyt na pracę w tych sektorach, a tam już obecnie napotykane są silniejsze ograniczenia w

dostępności pracowników. Podobnego odbicia w obszarze nowych inwestycji nie obserwuje się natomiast na

razie w pozostałych branżach, w których znaczenie dofinansowania unijnego jest relatywnie mniejsze.

Trzeba jednak pamiętać, że fakt rozpoczęcia inwestycji nie musi oznaczać natychmiastowego wzrostu

nakładów, zwłaszcza jeśli rozpoczynane są duże projekty, w których kumulacja wydatków może pojawiać

się dopiero na kolejnych etapach realizacji inwestycji. Takich dużych projektów można właśnie oczekiwać w

sektorach, w których realizowane są inwestycje współfinansowane ze środków unijnych. Większy optymizm

inwestorów widać zarówno w planach kwartalnych, jak i rocznych, stąd spodziewać się można wzrostu skali

nakładów w całym bieżącym roku w tej grupie inwestorów. Nowe inwestycje mogą przyczynić się do

zwiększenia popytu na pracę w tych sektorach, tymczasem już obecnie transport, sektor budowlany oraz

energetyka zmagają się z większymi niż w innych branżach problemami z pozyskaniem wykwalifikowanej

kadry.

42

Inwestycje



ogółem w ciągu kwartału r/r w sektorach o

znaczącym wykorzystaniu funduszy unijnych.

Saldo (wzrost-spadek)

-60

-40

-20

0

20

40

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

2012 2013 2014 2015 2016 2017

[F01] sektory o znaczącym wyk. fund. unijnych - inwestycje r/r, prawa oś

sektory o znaczącym wykorzystaniu funduszy unijnych

pozostałe

Wykres 112 Wskaźnik nowych inwestycji w

sektorach o znaczącym wykorzystaniu funduszy

unijnych

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

2012 2013 2014 2015 2016 2017

Wytw. en. elektr. Budownictwo Transport

Woda pozostałe Źródło: Szybki Monitoring NBP, wyniki finansowe, dane

GUS, opracowanie NBP Źródło: Szybki Monitoring NBP

3. Czynniki wpływające na inwestycje

Otoczenie prawno-fiskalne jest nadal jednym z elementów oddziałujących negatywnie na ogólne

warunki prowadzenia działalności, a w szczególności na klimat inwestycyjny. Monitoring barier w

działalności inwestycyjnej wskazuje jednak, że w kolejnych edycjach badania postępuje poprawa w tym

obszarze a respondenci liczą, że ta tendencja powinna się utrzymywać w przyszłości. Kwestie regulacyjne

i podatkowe zajmują na razie czołową pozycję w ogólnym rankingu barier dla działalności (9% wskazań, od

2016 r. w ścisłej czołówce barier, od trzech kwartałów na pierwszym miejscu listy, wyniki tzw. pytania

otwartego), jak i w rankingu barier dla inwestycji realizowanych w przedsiębiorstwie. W III kw. 16,5%

inwestorów przyznało, że kwestie natury regulacyjnej lub podatkowej są główną przeszkodą dla

realizowanych inwestycji. Krytyczne oceny środowiska prawnego tej grupy przedsiębiorstw pokrywają się

jednak ze znacznie wyższymi ocenami aktywności inwestycyjnej, wyższymi nawet niż w przypadku

przedsiębiorstw nieidentyfikujących poważniejszych barier dla realizowanych inwestycji. Częstsze

wskazania na bariery prawne u aktywnych inwestorów w części mogą wynikać z faktu, że ilość problemów

tego typu raczej zwiększa się wraz ze skalą prowadzonych inwestycji (większe, bardziej złożone projekty

wymagają podjęcia większej liczby procedur). W kolejnych edycjach badania obserwujemy jednak poprawę

ocen otoczenia prawno-fiskalnego dla prowadzonych inwestycji i respondenci liczą na dalsze korzystne

zamiany w tym obszarze (zmniejsza się udział inwestorów identyfikujących bariery prawno-fiskalne dla

realizowanych i przyszłych inwestycji). Na bariery prawno-fiskalne częściej napotykali inwestorzy z branży

wodnej, energetycznej oraz handlowej. Ograniczenia natury popytowej czy związane z brakiem możliwości

finansowania wewnętrznego częściej przekładały się natomiast na decyzje nawet o całkowitym

powstrzymaniu się od wydatków na inwestycje (znacznie niższa aktywność inwestycyjna w

przedsiębiorstwach o takich barierach ograniczających inwestycje). Słaba kondycja nie pozwalająca na

wygenerowanie wystarczających środków własnych dla finansowania rozwoju to druga najczęstsza

przyczyna tłumacząca ograniczoną skalę inwestycji w całej badanej próbie (15,8% wskazań w próbie), jednak

jest to problem głównie dla przedsiębiorstw o słabej kondycji ekonomicznej (problem nr 1 w tej grupie), a

pomijalny wśród firm o przynajmniej dobrej sytuacji.

43

Inwestycje


Wykres 113 Bariery realizowanych i przyszłych

inwestycji

16,515,8

11,910,9 10,7

9,88,2

7,25,5

3,5

0

5

10

15

20

pra

wne

/fis

kaln

e

bra

k ś

r.

wła

snych

/sła

b…

koszt

y p

racy

po

pyt

inn

e ź

r.

nie

pe

wn

ość

finan

sow

anie

zew

n.

ceny s

uro

wcó

w

bra

k

pra

cow

nik

ów

…

fun

dusze u

e

inn

e

bariery

2017q1

bariery

2017q2

bariery

2017q3

bariery

przyszłych

inwestycji

Wykres 114 Bariery realizowanych inwestycji

według ocen bieżącej kondycji ekonomicznej

0

5

10

15

20

25

30

35

40

pra

wne

/fis

kaln

e

koszt

y p

racy

finan

sow

anie

ze

wn

.

inn

e ź

r. n

iep

ew

ności

ceny s

uro

wcó

w

po

pyt

bra

k ś

r. w

łasnych,

sła

ba

ko

ndycja

fun

dusze u

e

bra

k p

racow

nik

ów

inn

e

bardzo dobra [11,9% próby] dobra [66,2] słaba, zła [21,9]

Źródło: Szybki Monitoring NBP Źródło: Szybki Monitoring NBP

Ograniczenia wynikające z sytuacji na rynku pracy oddziałują negatywnie na inwestycje głównie przez

zwiększone koszty pracy (11,9% wskazań, trzecie miejsce w rankingu barier), ale presja rosnących

kosztów pracy na inwestycje powinna się osłabić w przyszłości. Pogarszająca się dostępność pracowników

na razie natomiast jest problemem głównie dla działalności bieżącej i nie ma najczęściej decydującego

wpływu na plany rozwojowe przedsiębiorstw (7,2% wskazań, końcowa pozycja na liście barier). Trudna

sytuacja na rynku pracy utrudnia rozwój szczególnie przedsiębiorstwom transportowym, usługowym i

budowlanym. Wzrost kosztów pracy wyraźnie bardziej doskwieraj przedsiębiorstwom prywatnym, co

można wiązać z większą dynamiką wynagrodzeń w tym sektorze. Związek między ograniczeniami z rynku

pracy a rozwojem przedsiębiorstw może być jednak dwukierunkowy. Warunki na rynku pracy z jednej

strony bowiem mogą powodować ograniczenia dla rozwoju przedsiębiorstw (potencjalne trudności z

zapełnieniem tworzonych dzięki inwestycjom miejsc pracy), ale mogą też dawać wyraźny impuls do

inwestycji w zastępowanie pracy ludzkiej i automatyzację procesów w przedsiębiorstwie. Aktywność

inwestycyjna przedsiębiorstw napotykających na trudności związane z rynkiem pracy (brak pracowników

bądź rosnące koszty pracy) jest relatywnie wysoka (równie wysokie zainteresowanie nowymi inwestycjami

jak w firmach nie napotykających na żadne bariery inwestycyjne, nieco niższe dynamiki nakładów). Jeśli

więc efektem nowych inwestycji będą nowe miejsc pracy, problemy z dostępnością pracowników mogą się

w pewnych sektorach pogłębić i rzeczywiście na to wskazuje rozkład przyszłych barier dla inwestycji.

Zgodnie z oczekiwaniami respondentów obniżać się natomiast powinien negatywny wpływ rosnących

kosztów pracy. Pogarszająca się dostępność pracowników i rozkręcające się inwestycje budowlane oznaczają

dla przedsiębiorstw także większe trudności z wykonaniem inwestycji ze względu na trudności z

pozyskaniem rzetelnych wykonawców, zwłaszcza jeśli zlecenie dotyczy relatywnie niewielkich

przedsięwzięć. To może być istotna bariera w szczególności dla mniejszych przedsiębiorstw.

Poza dostępnością pracowników na dalszych miejscach na liście czynników ograniczających realizowane

inwestycje znalazły się rosnące bądź niestabilne ceny surowców i materiałów oraz problemy z

pozyskaniem finansowania z funduszy unijnych. Warto jednak zwrócić uwagę na przewidywane

zwiększenie się znaczenia bariery finansowania zewnętrznego w odniesieniu do przyszłych inwestycji, w

tym szczególnie jeśli chodzi o środki pomocowe z UE. Może to wskazywać, że przedsiębiorstwa w

przyszłych planach rozważają inwestycje o większej skali wymagające także poważniejszego wsparcia

zewnętrznymi środkami finansowymi.

44

Inwestycje


Kolejność barier dla inwestycji w rankingu jest w oczywisty sposób silnie różnicowana przez kondycję

ekonomiczną przedsiębiorstw. Podmioty w bardzo dobrej sytuacji finansowej zdecydowanie wskazują na

bariery zlokalizowane w środowisku prawno-fiskalnym, mają znacznie większe niż pozostałe firmy

trudności z pozyskaniem pracowników, za to praktycznie nie odczuwają ograniczeń w dostępie do

finansowania zewnętrznego. Wśród źródeł problemów dla przeciętnych przedsiębiorstw oceniających swoją

kondycję jako dobrą (najliczniejsza grupa w próbie) trudno wskazać barierę dominującą, ale można

zauważyć częstsze ma tle próby problemy z rosnącymi kosztami pracy.

Znaczna część przedsiębiorstw w próbie (36%) swoją pasywność inwestycyjną tłumaczy brakiem

potrzeby rozwoju. Kondycja ekonomiczna tych przedsiębiorstw jest słabsza na tle próby (ale lepsza od

sytuacji firm z barierą popytu), m.in. ze względu na gorsze warunki popytowe czy niższą płynność

finansową. Istniejące pewne rezerwy zdolności produkcyjnych w tej grupie przedsiębiorstw oznaczają, że

wzrost popytu nie musi dać natychmiastowego impulsu do działań w kierunku rozbudowy potencjału

produkcyjnego. Natomiast jedynie 4,3% przedsiębiorstw w próbie powiązało bezpośrednio zbyt niski popyt

z ograniczeniami dla prowadzonych inwestycji (10,9% wskazań w grupie firm odczuwających bariery dla

inwestycji, czwarta pozycja na liście czynników ograniczających inwestycje). Bariera popytowa w

odniesieniu do przyszłych inwestycji zgodnie z oczekiwaniami inwestorów powinna się wyraźnie

zmniejszyć, co jest spójne także z poprawiającymi się nadal perspektywami dla sprzedaży w całej próbie.

4. Finansowanie inwestycji

Zadłużenie przedsiębiorstw z tytułu kredytów inwestycyjnych stabilnie rośnie, wyraźnie przyspiesza

przy tym dynamika wzrostu kredytów inwestycyjnych dla sektora MSP. Ze względu na wysoką

koncentrację kredytów relatywnie większe znaczenie w finansowaniu rozwoju na poziomie pojedynczej

firmy mają jednak własne możliwości finansowe. Z danych statystyki systemu bankowego25 wynika, że

utrzymuje się wysoka dynamika kredytów inwestycyjnych wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa. W

ciągu ostatnich 12 miesięcy średni wzrost tej kategorii wyniósł 9,7% (w sierpniu br. 10,1%), a od sierpnia ub.r.

rośnie ono szybciej niż zadłużenie kredytowe z tytułu pozostałych rodzajów kredytów. Od początku tego

roku wyraźnie przyspiesza także dynamika wzrostu kredytów inwestycyjnych dla przedsiębiorstw MSP.

Koncentracja kredytów w sektorze przedsiębiorstw jest jednak bardzo wysoka (w połowie br. 100

przedsiębiorstw wykazywało 58,3% ogólnego zadłużenia z tytułu kredytów i pożyczek długoterminowych,

przy czym jest to szersza kategoria niż kredyt inwestycyjny, por. przyp. 25) a głównym źródłem

finansowania inwestycji pozostają środki własne przedsiębiorstw. Wskazują na to m.in. wyniki SM NBP, z

których wynika, że nowo rozpoczynane inwestycje najczęściej są finansowane z własnych środków (45,4%

inwestorów), a niemal dwukrotnie rzadziej z wykorzystaniem kredytów bankowych (25,8%). Mimo

sprzyjających warunków kredytowych, na które składają się historycznie niskie stopy procentowe NBP i

25 W sprawozdawczości banków (NBP) obowiązuje szersze ujęcie sektora przedsiębiorstw niż w sprawozdawczości

przedsiębiorstw (GUS). Zgodnie z metodyką badania NBP sektor przedsiębiorstw obejmuje również mikroprzedsiębiorstwa

zatrudniające poniżej 9 pracowników. Z kolei w badaniu GUS kredyty wykazywane są łącznie z pożyczkami i tylko w podziale

na termin wymagalności tych zobowiązań (tj. nie ma informacji o podziale wg przeznaczenia kredytu). Ponadto kategoria

kredytów długoterminowych jest bardziej pojemna niż kategoria kredytów inwestycyjnych. Ze względu na powyższe różnice

zakresu podmiotowego i przedmiotowego oba źródła danych dostarczają nieporównywalnych informacji i należy je traktować

komplementarnie. Ponadto, brak jest informacji na temat nowo zaciągniętych w danym okresie zobowiązań (w ujęciu

bilansowym dostępna jest jedynie informacja o stanie zobowiązań, który jest wynikową sumy zobowiązań nowo zaciągniętych

oraz spłaty zobowiązań w danym okresie).

45

Inwestycje


wysoka dostępność kredytów, rola kredytów w finansowaniu rozwoju przedsiębiorstw pozostaje nadal na

obniżonym poziomie.

Wykres 115 Kredyty inwestycyjne dla

przedsiębiorstw

28

29

30

31

32

33

34

-6

-1

4

9

14

19

24

29

34

2012 2013 2014 2015 2016 2017

udział kredytów inwestycyjnych w kredytach ogółem (prawa oś)kredyt inwestycyjny r/rkredyt inwestycyjny dla dużych przedsiębiorstw r/rkredyt inwestycyjny dla MSP r/r

Wykres 116 Finansowanie nowych inwestycji (w %

inwestorów)

20

25

30

35

40

45

50

55

60

2007 2009 2011 2013 2015 2017

kredyty średnia środki własne średnia

Udział inwestorów deklarujących dane źródło jako główne źródło

finansowania nowych inwestycji. Podgrupa inwestorów planujących

nowe inwestycje Źródło: Statystyka bankowa NBP Źródło: Szybki Monitoring NBP

46

Finansowanie i sytuacja płynnościowa



1. Kredyt bankowy i jego dostępność

Zdolność do spłaty kredytu sektora przedsiębiorstw pozostaje wysoka, ale zainteresowanie tą formą

finansowania jest nierosnące. W dalszym ciągu utrzymało się niskie zainteresowanie przedsiębiorstw

zwiększeniem zadłużenia z tytułu kredytu. W III kw. odsetek firm ubiegających się o kredyt pozostawał w

tendencji malejącej i objął 16% firm ankietowanych przez NBP, z czego kredyt otrzymało w sumie 13,6%

podmiotów (tj. 86% aplikujących firm). Można wnioskować, że w mniej niż połowie przypadków (ok. 5-6%

próby) kredyt wykorzystano na cele inwestycyjne. Skuteczność pozyskania tego typu finansowania (14%

odrzuceń wniosków), mimo pogorszenia w ujęciu kwartalnym, należy uznać nadal za wysoką. Podobnie, na

dobrym poziomie utrzymała się zdolność przedsiębiorstw do spłaty zobowiązań wobec banków (94,5% firm

nie zgłasza obecnie problemów ze spłatą rat kredytowych w terminie). Plany firm na IV kw. br. nie

przewidują wzrostu popytu na finansowanie długiem bankowym (niespełna 11% firm zamierza zwiększyć

zadłużenie z tytułu kredytu, tj. ponad dwa razy mniej niż w okresie największego wzrostu popytu w 2007

r.). Kredyt pozostaje przy tym silnie skoncentrowany (zobowiązania z tytułu kredytów bankowych 100

największych kredytobiorców w całej populacji przedsiębiorstw zatrudniających ponad 9 osób stanowią ok.

48% zadłużenia wobec banków tej populacji, i udział ten rośnie w ostatnich latach26).

Wykres 117 Obsługa zadłużenia kredytowego

(odsetek firm bez problemów z obsługą zadłużenia)

88

89

90

91

92

93

94

95

2012 2013 2014 2015 2016 2017


Wykres 118 Popyt na kredyt – odsetek złożonych i

zaakceptowanych wniosków kredytowych

78

80

82

84

86

88

90

92

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

2012 2013 2014 2015 2016 2017

ubiegający się o kredyt ubiegający się o kredyt s.a.

zaakceptowane wnioski (P oś)


2. Płynność przedsiębiorstw

Coraz wyraźniej obserwowany jest spadek płynności w sektorze przedsiębiorstw. W konsekwencji

niższej płynności pogorszeniu uległa również spłacalność zobowiązań handlowych. Ankietowane

przedsiębiorstwa na razie oceniają sytuację jako dobrą (odsetek firm, które nie zgłaszają problemów z

utrzymaniem płynności w dalszym ciągu pozostaje wysoki i stabilny, choć i tu widać lekką tendencją

spadkową). jednak w całej populacji wskaźniki płynności maleją (najsilniej w przypadku płynności I stopnia).

Analiza składowych miar płynności pokazała, że głównym czynnikiem ich spadku był malejący przyrost

środków pieniężnych – dynamika inwestycji krótkoterminowych spadła z 7,2% w I kw. do 0,8% w II kw., tj.

najniższego poziomu od 2013 r. Jednocześnie dynamika zobowiązań krótkoterminowych pozostała na

znacznie wyższym poziomie (6,3%). Spadki płynności zanotowano na poziomie medianowego

26 Na podstawie danych bilansowych ze sprawozdawczości przedsiębiorstw GUS.

47



przedsiębiorstwa (zmniejszył się odsetek firm z płynnością powyżej poziomu progowego oraz mediana

rozkładu wskaźnika płynności). Widoczne obniżenie wskaźników zanotowały zwłaszcza przedsiębiorstwa

największe i najbardziej płynne, co nie spowodowało jednak większych zakłóceń z punktu widzenia

zdolności do spłaty zobowiązań w tej grupie. Spadki wskaźników widoczne są jednak w większości sekcji,

w tym w przetwórstwie i budownictwie, w tym w przypadku niektórych branż pogłębiają się one już od

kilku kwartałów. Poprawę płynności zaobserwowano natomiast w górnictwie, handlu i branży hotelarskiej.

Wykres 119 Płynność szybka (II st.) i płynność

gotówkowa (I st.)

30

32

34

36

38

40

94

96

98

100

102

104

106

108

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

wskaźnik II stopnia s.a. (prawa oś)

wskaźnik I stopnia s.a. (lewa oś)


Wykres 120 Dynamika roczna składowych

wskaźników płynności

-12

-8

-4

0

4

8

12

16

2012 2013 2014 2015 2016 2017

inwestycje kr.s.a. należności s.a. zobowiązania kr.s.a.


Wykres 121 Odsetek firm z płynnością powyżej

wartości progowej


Wykres 122 Ocena płynności oraz ocena zdolności

do spłaty zobowiązań handlowych (odsetek firm

bez problemów w danym obszarze)


Problemy z utrzymaniem płynności pogorszyły się m.in. w sektorze budowlanym. Mimo poprawy

koniunktury firmy budowlane borykają się z wieloma problemami (por. podrozdział „Wynik finansowy,

rentowność i koszty”), które zaczynają przekładać się na ich sytuację finansową. Co warto podkreślić,

przedsiębiorstwa z tej branży zgłaszają obecnie relatywnie większy względem innych branż popyt na kredyt

(w III kw. ubiegało się o takie finansowanie 26% branży), ale też maja do czynienia z większymi

obostrzeniami w jego pozyskaniu (co czwarty wniosek kredytowy firm budowlanych został odrzucony w III

kw.). Trudności w dostępie do kredytu związane są m.in. z problemami z terminowym wywiązywaniem się

z zobowiązań (15% firm z tej branży zgłasza obecnie takie problemy, co oznacza, że kłopoty ze spłatą

pojawiają się w branży budowlanej ponad dwa razy częściej niż w pozostałych przedsiębiorstwach). Mimo

wyższego popytu na kredyt, wielkość zadłużenia z tytułu kredytów i pożyczek w budownictwie kolejny już

kwartał nominalnie spada, podobnie jak relacja tego długu względem wielkości aktywów branży. Odejście

11,5

11,6

11,7

11,8

11,9

12

12,1

12,2

12,3

12,4

12,5

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

2012 2013 2014 2015 2016 2017

I st pow 20% (P oś) II st miedzy 100% - 130% (L oś)

60

62

64

66

68

70

72

74

76

78

80

2012 2013 2014 2015 2016 2017

płynność obsł.zadł.pozabankowego

48



od finansowania kredytem bankowym może stanowić jedną z przyczyn problemów z utrzymaniem

płynności firm budowlanych. Innym istotnym czynnikiem powodującym pogorszenie płynności może być

wprowadzony od 1 stycznia 2017 r. tzw. odwrócony VAT, zmniejszający wielkość środków pieniężnych

pozostających w dyspozycji przedsiębiorstw. Za bardzo ważną przyczynę spadku płynności należy również

uznać malejącą rentowność (por. podrozdziały „Czynniki stojące za spadkiem płynności” oraz „Wynik

finansowy, rentowność i koszty”). Spadek płynności i problemy z regulowaniem zobowiązań rosną obecnie

przede wszystkim w przedsiębiorstwach zajmujących się budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej, a

zatem w firmach, które biorą udział w dużych państwowych lub samorządowych projektach

inwestycyjnych.

Wykres 123 Wskaźnik płynności I stopnia oraz

rentowności obrotu netto w budownictwie

-4

1

6

11

16

20

25

30

35

40

45

50

55

60

2012 2013 2014 2015 2016 2017

płynność płynność s.a. rentowność rentowność s.a.


Wykres 124 Oceny stanu płynności i zdolności do

spłaty zobowiązań handlowych w budownictwie

40

45

50

55

60

65

70

75

2012 2013 2014 2015 2016 2017

płynność zdolność do spłaty zob.handl.


3. Czynniki obniżające płynność

Spadek rentowności w sektorze przedsiębiorstw może być jednym z czynników pogarszającej się

płynności i problemów ze spłatą zobowiązań handlowych. Obecnie ok. połowa przedsiębiorstw osiąga

rentowność na satysfakcjonującym poziomie i odsetek ten jest dość stabilny. Jednak dalsze (obserwowane od

kilku kwartałów) spadki wskaźników rentowności mogą przełożyć się na spadek poziomu płynności. Firmy

z niską rentownością trzy razy częściej niż przedsiębiorstwa osiągające satysfakcjonujący poziom

rentowności mają bowiem problemy z utrzymaniem płynności; w przedsiębiorstwach generujących straty

problemy z płynnością pojawiają się jeszcze częściej, bo w połowie przypadków.

Skala zatorów płatniczych pozostaje umiarkowana. Problem ten znajduje się obecnie poza czołówką

najpoważniejszych barier rozwoju, a jego rozmiary nie wykazują tendencji rosnącej, nie można go zatem

uznać za najważniejszą przyczynę spadku płynności obserwowanego w ostatnich kwartałach w sektorze

przedsiębiorstw. Niemniej trudności w odzyskaniu przeterminowanych należności w dalszym ciągu

pozostają kwestią trudną dla bardzo wielu polskich firm – aż 74% respondentów deklaruje istnienie tego

rodzaju zjawiska. W większości przypadków jego skala jest jednak relatywnie niewielka (w przypadku 51%

przedsiębiorstw udział przeterminowanych należności w sumie należności handlowych ogółem nie

przekracza 10%). W przypadku tej grupy firm aż w 80% przypadków nie pojawiają się problemy z

utrzymaniem płynności.

49



Ramka 5 Sezonowość w wynikach finansowych przedsiębiorstw

Występowanie sezonowości w szeregach czasowych może utrudniać obserwację trendów w ewolucji

analizowanych zjawisk. Taka sytuacja ma miejsce przy ocenie poziomu aktywności gospodarczej, którą

cechuje zmienność o charakterze sezonowym, tzn. podlega ona okresowym wahaniom w cyklach

tygodniowym, miesięcznym, kwartalnym i/lub rocznym. Dlatego szeregi czasowe opisujące badane

zjawiska często „czyści się” z wahań sezonowych. W przypadku analizowania danych na potrzeby oceny

bieżącej sytuacji makroekonomicznej kluczowe jest uwzględnienie występowania sezonowości o cyklu

rocznym, co wynika przede wszystkim z charakteru dostępnych szeregów czasowych. Podstawowe

wskaźniki poziomu aktywności gospodarczej dla Polski publikowane są bowiem z częstotliwością

miesięczną (np.: CPI, PPI, produkcja sprzedana przemysłu, sprzedaż detaliczna) lub kwartalną (jak np.:

Rachunki Narodowe PKB i wyniki finansowe przedsiębiorstw). Powoduje to, że analizowanie wahań w

cyklach krótszych niż rok, jest w praktyce bezzasadne.

Wykres 127 Wahania sezonowe przychodów w SP

Źródło: wyniki finansowe przedsiębiorstw, GUS

Wykres 128 Wahania sezonowe rentowności w SP


-7%

13%

33%

0

200

400

600

800

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

przychody (w mld zł)

przychody s.a.

komponent sezonowy (p)

-2%

3%

8%

0%

2%

4%

6%

8%

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

rentowność

rentowność s.a.

komponent sezonowy (p)

Wykres 125 Wskaźnik ESI – stan na maj 2017 r.


Wykres 126 Oceny rentowności na rynku krajowym

a problemy z utrzymaniem płynności


40

45

50

55

60

65

201604 201702 201703 201704

sprzedaż kraj. sprzedaż zagr. eksporterzy wysp.

90,6

68,4

54,6

8,7

25,4

29,1

0,76,2

16,3

0%

20%

40%

60%

80%

100%

satysfakcjonującarentowność

niesatysfakcjonującarentowność

straty

brak problemów sporadyczne problemy częste problemy

50



W celu „oczyszczenia” szeregu z wahań sezonowych najczęściej wykorzystuje się uznane i

powszechnie stosowane procedury. Najpopularniejsze to TRAMO-SEATS, ARIMA-X12 lub ARIMA-X13.

Umożliwiają one dekompozycję analizowanego wskaźnika ekonomicznego na trzy podstawowe składniki

tj. trend, komponent sezonowy oraz komponent nieregularny, czyli krótkookresowe wahania nie

wynikające z sezonowości. Na tej podstawie można ocenić, jak kształtują się ogólne tendencje w rozwoju

danego obszaru gospodarczego oraz jak silne są odchylenia od trendu, wynikające z powtarzalnych w

kolejnych latach fluktuacji w cyklu rocznym, czyli czynników sezonowych.

Pierwotną przyczyną występowania sezonowości we wskaźnikach aktywności ekonomicznej są

czynniki naturalne tj. występowanie pór roku i wahania temperatur w cyklu rocznym. Wraz z postępem

technicznym i rozwojem społeczno-gospodarczym na znaczeniu zyskały czynniki kulturowe, tj. stałe

terminy okresów wakacyjnych, świąt oraz związane z tym zmiany preferencji konsumentów w cyklu

rocznym. Do występowania sezonowości w danych finansowych przedsiębiorstw przyczyniać się mogą

również różne okresy rozliczania budżetów, wypłacania premii i nagród dla pracowników oraz

przesunięcia w księgowaniu przychodów i kosztów na potrzeby optymalizacji podatkowej przez

podmioty gospodarcze. Wzorzec sezonowości powinien być powtarzalny w kolejnych latach, jednak może

być on zakłócany przez różny rozkład dni wolnych od pracy w poszczególnych miesiącach, a więc i różną

liczbę dni roboczych, ruchome święta, jak np. Wielkanoc, która występuje w marcu lub w kwietniu (w I

lub w II kwartale roku), anomalie pogodowe czy zmiany w przepisach. Z tego względu w procedurach

odsezonowujących ekonomiczne szeregi czasowe często uwzględnia się informację o tego typu

czynnikach27.

Wykres 129 Komponenty sezonowe w przychodach poszczególnych sekcji


27 Z tego powodu poddanie danych procesowi odsezonowania może w istotny wpływać także na dynamiki/przyrosty roczne

analizowanych zmiennych, które teoretycznie nie powinny zawierać komponentu sezonowego.

-40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30%

Uslugi administrowania i dzialalnosc…

Dzialalnosc profesjonalna, naukowa i…

Obsluga nieruchomosci

Informacja i komunikacja

Hotele i restauracje

Transport, gospodarka magazynowa

Handel hurtowy i detaliczny, naprawa…

Budownictwo

Dostawa wody, scieki odpady, rekultywacja

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energie, gaz

Przetwórstwo przemyslowe

Górnictwo i wydobywanie

Sektor przedsiebiorstw

I kw II kw III kw IV kw

51



Czynniki sezonowe oddziałują zarówno na stronę podażową jak i popytową gospodarki. Najbardziej

ewidentnymi przykładami występowania sezonowości po stronie podażowej w polskiej gospodarce są

zwiększona produkcja rolna w miesiącach letnich28 i wyraźnie mniejsza produkcja budownictwa w okresie

zimowym. Jeśli chodzi o wahania implikowane przez zmiany popytu to najsilniejsza sezonowość

występuje w usługach związanych z wypoczynkiem, na które szczyt zapotrzebowania przypada w okresie

wakacyjnym, a także w produkcji energii cieplnej, na którą popyt jest naturalnie wyraźnie wyższy w

okresie zimowym niż letnim.

Na prawidłowości te wskazuje analiza sezonowości, przeprowadzona w oparciu o dane ze sprawozdań

finansowych (por. Wykres 129)29. Oszacowane komponenty sezonowe przychodów przedsiębiorstw w

poszczególnych sekcjach podlegają wyraźnym wahaniom cyklicznym w kolejnych kwartałach roku.

Przychody budownictwa są w I kw. przeciętnie o 35% niższe od średniej rocznej, natomiast w IV kw.,

kiedy to kończonych jest wiele inwestycji przed okresem zimowym i końcem roku, produkcja tej sekcji i

jest wyższa średnio o blisko 30% od odnotowanej w całym roku. Przychody w wytwarzaniu i

zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę w okresach niskich temperatur tj.

w I oraz IV kw. odchylają się pozytywnie od trendu o około 10%, natomiast w pozostałej części roku są

odpowiednio mniejsze. Z kolei w przychodach hoteli i restauracji oraz przedsiębiorstw z sekcji usługi

administrowania i działalność wspierająca (obejmującej także działalność organizatorów turystyki)

obserwuje się wzrost sprzedaży w III kw. roku, tj. tradycyjnym okresie urlopowym, o odpowiednio 7% i

13%, w relacji do wartości przeciętnej, natomiast w I kw. obroty odchylają się in minus, o odpowiednio

13% i 10%.

Wzorce sezonowości w poziomie aktywności ekonomicznej dla poszczególnych sekcji różnią się zatem

wyraźnie między sobą, a czynniki sezonowe w różnych obszarach gospodarki często oddziałują w

przeciwnych kierunkach. W rezultacie implikowana sezonowość obrotów całego sektora przedsiębiorstw

jest wyraźnie słabsza, niż w przypadku większości sekcji i wskazuje na narastanie poziomu aktywności

gospodarczej w kolejnych kwartałach roku, tak że obroty w I kw. są o około 6% niższe, a w IV kw. o blisko

6% wyższe od poziomu wynikającego ze średniookresowej tendencji wzrostowej. Taki wzorzec

sezonowości (narastanie obrotów w kolejnych kwartałach), choć z różną amplitudą wahań, występuje

także w kilku znaczących obszarach działalności gospodarczej, tj. w sekcjach przemysłowych (poza

energetyką), handlu oraz w transporcie.

Sezonowość z różnym natężeniem występuje w poszczególnych kategoriach finansowych. Pośród

głównych kategorii kosztów najsilniejsze efekty sezonowe obserwuje się w kosztach finansowych, tak że

znaczna część tych kosztów (o 28% więcej niż przeciętnie w ciągu całego roku) kumuluje się w IV kw.,

natomiast w II kw. i III kw. są one o kilkanaście proc. niższe od średniej rocznej (por. Wykres 130Błąd! Nie

można odnaleźć źródła odwołania.). Bardziej zmienne (ponad dwukrotnie) w cyklu rocznym od kosztów

ogółem są również koszty usług obcych. Z kolei pozostałe kategorie kosztów operacyjnych, tj. koszty

sprzedanych materiałów i towarów, koszty wynagrodzeń (włączając ubezpieczenia społeczne) oraz w

szczególności koszty materiałów i energii oddziałują stabilizująco na wahania ogółu kosztów w cyklu

28 Dane o wynikach finansowych sektora przedsiębiorstw niefinansowych nie obejmują jednak rolnictwa. 29 Czynniki sezonowe na potrzeby niniejszej analizy oszacowano procedurą ARIMA X-12. Sezonowość została policzona w

sposób multiplikatywny na próbie od 2005 do 2016 roku.

52



rocznym. Warto zauważyć, że wszystkie opisane kategorie kosztów, poza kosztami finansowymi,

charakteryzują się tym samym wzorcem sezonowości, tj. niższym poziomem w I kw. i stopniowym

wzrostem w kolejnych kwartałach.

Wykres 130 Sezonowość w podstawowych kategoriach kosztów oraz w przychodach SP


Sezonowość występuje również we wskaźnikach pochodnych, jak wynik finansowy czy rentowność.

Dzieje się tak, choć wzorce sezonowości ogółu przychodów i kosztów są podobne. Zmienność w cyklu

rocznym w przypadku kosztów jest jednak nieco silniejsza niż w przypadku przychodów (głównie za

przyczyną kosztów finansowych), co skutkuje występowaniem sezonowości w wielkościach wyniku

finansowego i rentowności. W rezultacie wskaźnik rentowności jest w II kw. przeciętnie o 0,9 pp. wyższy

natomiast w IV kw. o 1,0 pp. niższy od poziomu przeciętnego (por. Wykres 131).

Wykres 131 Wzorce sezonowości dla przychodów i

kosztów, różnica między nimi oraz sezonowość

wskaźnika


Wykres 132 Wzorce sezonowości dla wskaźników

prognoz produkcji SM NBP oraz GUS

Źródło: Szybki Monitoring NBP, koniunktura GUS

Wskaźniki koniunktury gospodarczej charakteryzują się innym schematem sezonowości niż

wskazywałyby dane ze sprawozdań finansowych (por. Wykres 132Błąd! Nie można odnaleźć źródła

0,00

0,02

0,04

0,06

0,08

0,10

0,12

0,14

0,16

0,18

0,20

-20%-15%-10%

-5%0%5%

10%15%20%25%30%35%

przychodyogółem

kosztyfinansowe

koszty usł.obcych

kosztyogółem

wartośćsprzedanych

towarów imateriałów

koszty pracy kosztymateriałów i

energii

I kw II kw III kw IV kw odch. std. (P)

-6%

-1%

4%

9%

I kw II kw III kw IV kw

przychody koszty

różnica wskaźnik rentowności

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

gru mar cze wrz

SM NBP

koniunktura w przemyśle wg. GUS

53



odwołania.). Oczekiwania przedsiębiorstw odnośnie ogólnej sytuacji gospodarczej, produkcji, a także

eksportu są najmniej optymistyczne w grudniu, kiedy prognozy dotyczą I kw. Z kolei najbardziej

optymistyczne są przedsiębiorstwa w marcu, tj. przy formułowaniu oczekiwań na II kw. W badaniu

czerwcowym i wrześniowym, czyli tych odnoszących się do sytuacji w III oraz IV kw., następuje natomiast

stopniowy spadek optymizmu. W danych finansowych obserwuje się natomiast zwiększanie poziomu

aktywności ekonomicznej w kolejnych kwartałach roku. Wzorzec sezonowości zaobserwowany w SM

NBP nie jest charakterystyczny wyłącznie dla tego badania koniunktury. Podobny schemat obserwuje się

także w przypadku indeksów koniunktury gospodarczej konstruowanych przez GUS.

54

Uwagi metodologiczne



1. Prezentowane opracowanie opiera się głównie na dwóch źródłach danych: ankiecie Szybki Monitoring

NBP (SM) oraz sprawozdaniach o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz o nakładach na

środki trwałe (wyniki finansowe, dane GUS).

2. Badania SM prowadzone są nieprzerwanie od końca 1997 r. Ostatnie badanie SM odbyło się we wrześniu

2017 r. W badaniu SM wzięło udział 2483 podmioty wybrane z terenu całego kraju. Były to

przedsiębiorstwa z sektora niefinansowego reprezentujące wszystkie sekcje PKD poza rolnictwem,

leśnictwem i rybołówstwem, oba sektory własności, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki.

Ze względu na przewagę w próbie przedsiębiorstw dużych, za którą jednak przemawia silna koncentracja

zjawisk makroekonomicznych, wyniki badań ankietowych należy traktować z pewną ostrożnością. W

próbie wyraźnie niedoreprezentowane są zwłaszcza mikro przedsiębiorstwa.

3. Sprawozdania o przychodach, kosztach i wyniku finansowym, które przedsiębiorstwa zobowiązane są

przesyłać do GUS na koniec każdego kwartału. Obowiązek sprawozdawczy spoczywa na

przedsiębiorstwach zatrudniających na koniec roku poprzedzającego sprawozdanie ponad 49 osób.

Dostępne dane obejmują wszystkie sekcje PKD, poza sektorem finansowym, rolnictwem, leśnictwem i

rybołówstwem. Liczba przedsiębiorstw objętych badaniem na koniec czerwca 2017 r. wyniosła 17 452, tj.

o 331 więcej jednostek niż w czerwcu 2016 r.

4. Podstawową metodą konstrukcji prezentowanych w raporcie wskaźników na bazie danych ankietowych

jest różnica między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw.

Wskaźniki te przyjmują wartości z przedziału od +100 do –100. Ujemne wyniki należy interpretować, jako

pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie, jako jego poprawę,

5. W raporcie rzeczywisty kurs złotego liczony jest jako średni kurs za okres, w którym wypełniana jest

ankieta (jest to ok. pierwszych 12 dni roboczych ostatniego miesiąca w kwartale).

6. Dla oznaczenia wskaźników wyrównanych sezonowo zastosowano skrót „s.a.” – seasonally adjusted.

7. W opracowaniu wykorzystano następujące przekroje klasyfikacyjne:

wg rodzajów działalności PKD w podziale na: Przemysł, Budownictwo, Handel, Usługi bądź z

uwzględnieniem sekcji PKD

ilekroć w opracowaniu jest mowa o sekcji Pozostałe usługi, chodzi o grupę branż usługowych, na które składa

się: Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, Informacja i komunikacja,

Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna,

Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, Edukacja, Działalność związana z

kulturą, rozrywką i rekreacją

wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor prywatny oraz form własności

wg klas wielkości zatrudnienia: od 1 do 49 zatrudnionych, od 50 do 249, od 250 do 499, od 500 do 1999 oraz

2000 i więcej osób (2000+) lub alternatywnie, w podziale na: sektor MSP (do 249 pracujących) i duże

przedsiębiorstwa (250 i więcej pracowników)

wg przeznaczenia oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów: przedsiębiorstwa oferujące dobra

energetyczne, inwestycyjne, konsumpcyjne trwałe i nietrwałe oraz półprodukty/dobra zaopatrzeniowe.

wg przeznaczenia usług: usługi dla biznesu, usługi dla konsumentów oraz usługi nierynkowe (głównie:

edukacja i zdrowie).

wg eksporterów (przedsiębiorstw z niezerowymi przychodami z eksportu) i nieeksporterów (firmy z zerowymi

przychodami z eksportu) lub dodatkowo wg eksporterów wyspecjalizowanych (firmy z 50% lub wyższym

55



udziałem eksportu w sprzedaży) i eksporterów niewyspecjalizowanych (firmy z niższym niż 50% udziałem

eksportu w sprzedaży).

8. Wskaźniki na bazie danych finansowych liczone są w następujący sposób:

Wskaźnik rentowności obrotu netto = relacja wyniku finansowego netto do przychodów og. *100

Wskaźnik rentowności sprzedaży = relacja wyniku na sprzedaży do przychodów ze sprzedaży *100

Płynność finansowa (III st.) = relacja aktywów obrotowych do zobowiązań krótkoterminowych, przyjęta w

notatce wartość referencyjna wynosi 1,2. (Wartość wymieniana przez rożnych autorów, jako średnia dla całej

populacji przedsiębiorstw. Może być różna w zależności od wielkości przedsiębiorstwa i jej klasyfikacji PKD).

Płynność szybka (II st.) = relacja inwestycji krótkoterminowych i należności krótkoterminowe do zobowiązań

krótkoterminowych, przyjęta w notatce wartość referencyjna wynosi 1,0 (Wartość wymieniana przez rożnych

autorów, jako średnia dla całej populacji przedsiębiorstw. Może być różna w zależności od wielkości

przedsiębiorstwa i jej klasyfikacji PKD).

Płynność gotówkowa (I st.) = relacja inwestycji krótkoterminowych do zobowiązań krótkoterminowych,

przyjęta w notatce wartość referencyjna wynosi 0,2. (Wartość wymieniana przez rożnych autorów, jako średnia

dla całej populacji przedsiębiorstw. Może być różna w zależności od wielkości przedsiębiorstwa i jej

klasyfikacji PKD).

Tempo odnawiania majątku – relacja nakładów na środki trwałe do majątku trwałego. Majątek trwały ze

względu na dostępność danych obejmuje jest powiększony o wartości niematerialne i prawne.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia = relacja zobowiązań i rezerw na zobowiązania do sumy aktywów wyrażona

w procentach

Wskaźnik pokrycia obsługi długu = relacja zysku brutto i całkowitych odsetek do wydatków na spłatę

całkowitego zadłużenia (raty kapitałowe i odsetki).

Wskaźnik samofinansowania = relacja kapitału własnego do sumy bilansowej wyrażona w procentach

Wskaźnik zaangażowania kapitałów własnych = relacja kapitałów własnych do aktywów trwałych wyrażona

w procentach

Wskaźnik zadłużenia krótkoterminowego = relacja zobowiązań krótkoterminowych do sumy bilansowej

wyrażona w procentach

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego = relacja zobowiązań długoterminowych do sumy bilansowej

wyrażona w procentach

APROBOWAŁ ZATWIERDZIŁ

Michał Gradzewicz Jarosław T. Jakubik

56

Formularz ankietowy


Formularz ankietowy

57

Formularz ankietowy


58

Formularz ankietowy


59

Formularz ankietowy


www.nbp.pl

Szybki Monitoring NBP · 1 Szybki Monitoring NBP Streszczenie Streszczenie Kondycja sektora...

Documents

Transcript of Szybki Monitoring NBP · 1 Szybki Monitoring NBP Streszczenie Streszczenie Kondycja sektora...