Szkolnictwo wyższew PolsceDIAGNOZA7 stycznia 2010

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja”

Organizacyjna i merytoryczna koordynacja procesu opracowania projektów sektorowej strategii rozwoju szkolnictwa wyższego do roku 2020, ze szczególnym uwzględnieniem okresu do 2015 roku

Finla

ndia

Dania

Szw

ecj

a

Aust

ralia

Sło

wenia

Pols

ka

Nie

mcy

Hola

ndia

US

A

Cze

chy

Aust

ria

Sło

wacj

a

Wie

lka B

ryta

nia

średnia

OEC

D

średnia

UE

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45 43,0

38,2

34,533,1 33,0

31,028,7 28,0

22,8 21,8 21,618,5 17,3

24,9 24,8

Powszechność studiów należy do najwyższych w Europie

System SW. Współczynnik skolaryzacji

Współczynnik skolaryzacji netto w grupie wiekowej 20–29 lat w 2007 roku

Źródło: OECD [2009]. 2

System SW. Studenci w Polsce – 1,93 mln

niestacjonarni0,98 mln

0,83 mln

0,44 mln

0,12 mln

0,54 mln

SEKTOR PUBLICZNY 1,27 mln

SEKTOR NIEPUBLICZNY0,66 mln

3

stacjonarni0,95 mln

Ogromna skala studiów niestacjonarnychŹródło: GUS [2009].

System SW. Liczba i wielkość uczelni

325 uczelni NIEPUBLICZNYCH

131 uczelni PUBLICZNYCH

4

Ogromna liczba uczelni; bardzo rozdrobniony sektor niepubliczny

Źródło: GUS [2009].

Studia. Odpłatność

Bezpłatne studia są fikcją

5

Płacący:

58%

Źródło: GUS [2009].

System SW. Sektor niepubliczny

Polska USA Portugalia Francja Hiszpania Czechy Austria Dania Finlandia Niemcy0

20

40

60

80

100

120

Instytucje publiczne Instytucje prywatne za-leżne od państwa

Niezależne instytucje prywatne

Proporcje liczby studentów uczelni publicznych i prywatnych (wg definicji OECD)

Źródło: OECD [2008].

Ogromny, w porównaniu z innymi krajami,sektor niepubliczny

6

System SW. Rozkład terytorialny

7

Gdańsk(3+7+3)

Olsztyn(1+3+0)

Łódź(2+13+4)

Białystok(2+7+1)

Kielce(2+9+0)

Szczecin(3+10+2)

< 4

4 - 9

10 - 23

24 - 40

> 40

Gdynia(0+4+2)

Radom(1+5+0)

Bielsko-Biała(1+5+0)

Częstochowa (2+4+0)

Wrocław(6+13+4)

Opole(3+1+0)

Katowice(3+9+3)

Kraków(9+8+4)

Bydgoszcz(2+5+2)

Poznań(5+16+3)

Rzeszów(2+2+0)

Toruń(1+3+0)

Warszawa(9+57+7)

Silna koncentracja uczelni w dużych ośrodkach; niepokojąco mało uczelni wzdłuż granicy zachodniej

Lublin(4+6+1)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Wikipedia Commons.

Ważniejsze ośrodki akademickie w PolsceWybrane miasta opisano wg schematu: liczba uczelni publicznych podległych MNiSW + liczba uczelni niepublicznych + liczba uczelnipublicznych spoza MNiSW.

Kadra. Nauczyciele akademiccy

UCZELNIE PUBLICZNE UCZELNIE NIEPUBLICZNE

84 tys. etatów

Tylko dla ok. 900 osób uczelnia niepubliczna jest

pierwszym miejscem pracy!

Uczelnie niepubliczne bazują na dodatkowym zatrudnieniu,

praktycznie nie mają własnej kadry

8

18 tys.

etatów

Źródło: GUS [2009].

Kadra. Wielu profesorów tytularnych w wieku emerytarnym

UCZELNIE30% etatów

instytuty PAN i JBR46% etatów

Wysoki udział profesorów w wieku emerytalnym, szczególnie w jednostkach badawczych

9

udział profesorów w wieku powyżej 70 lat

Źródło: opracowanie własne na podstawie OPI [2009].

Pols

ka

His

zpania

Belg

ia

Szw

ecj

a

Francj

a

Irla

ndia

Dania

Hola

ndia

Wło

chy

Szw

ajc

ari

a

Finla

ndia

Wie

lka B

ryta

nia

Nie

mcy

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

90%

69%

62%58%

53%49%

40%

33%

24% 24%

10% 9% 8%

Kadra. Kształcenie kadry na własne potrzeby

UW i UJ zatrudniają niemal wyłącznie własnych doktorów

10

Porównanie udziału własnych doktorów wśród pracowników uczelni europejskich notowanych w rankingu szanghajskim

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPI i Aghion [2009].

13%

40%

22%

25%

Kadra. Zatrudnienie nauczycieli akademickich

66% profesorów jest zatrudnionych w wielu miejscach; wielozatrudnienie koncentruje się na kierunkach

pedagogicznych i społecznych, ekonomicznych oraz prawnych

11

Asystenci

Pozostali

Adiunkci – zatrudnieni w jednym miejscu

Adiunkci – zatrudnieni w wielu miejscach

profesorowie zwyczajnii nadzwyczajniProf. zwyczajni i nadzwyczajni – zatrudnieni w jednym miejscu

Prof. zwyczajni i nadzwyczajni – zatrudnieni w wielu miejscach

65%

35%

Adiunkci

66%

34%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW i GUS [2009].

Finanse. Nakłady na SWW porównaniu do UE, przeciętne nakłady

w stosunku do PKB, ale wysoki udział nakładów prywatnych

12

Prywatne i publiczne wydatki na szkolnictwo wyższe w 2006 r. (w % PKB)Źródło: OECD [2009].

US

A

Kore

a

Dania

Fin

landia

Chile (

20

07

)

Austr

alia

Szw

ecja

Hola

ndia

Japonia

Austr

ia

Fra

ncja

Pols

ka

Wie

lka B

ryta

nia

Port

ugalia

Węgry

Cze

chy

Irla

ndia

Nie

mcy

His

zpania

Sło

wacja

Wło

chy

śre

dnia

OE

CD

śre

dnia

UE

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Publiczne Prywatne Udział wydatków prywatnych w wydatkach łącznych (prawa oś)

5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000 45 000 50 0000

3 000

6 000

9 000

12 000

15 000

18 000

21 000

24 000

27 000

AUS

CZE

DEU

ITA

MEX

NLD

NZL

POL

PRT

SVK

ESP

CHE

GBR

USA

RUS

R² = 0,82

Finanse. Nakłady na studenta a zamożność kraju

Stosunkowo duże wydatki na studenta w stosunku do zamożności Polski

13

Porównanie wysokości wydatków na SW w przeliczeniu na 1 studenta i PKBna mieszkańca w 2006 r.Źródło: OECD [2009]

PKB na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej (USD)

Wydatki na 1 studenta według parytetu siły nabywczej (USD)

81%

14%

5%

Finanse. Przychody z działalności operacyjnej

14

Porównanie wysokości (górny wykres, w mln zł) i rodzajów (dolne wykresy, w %) przychodów operacyjnych uczelni publicznych i niepublicznych w 2008 r.Źródło: GUS [2009]

92%

1%6%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

14 591 2 691

Przychody uczelni pochodzą głównie z działalności dydaktycznej (dotacja i czesne)

Przychody z działalności dydaktycznej

Przychody z działalności badawczej

Pozostałe przychody operacyjne

UCZELNIE PUBLICZNE UCZELNIE NIEPUBLICZNE

74%

5% 4%

10%

1%

6%

Finanse. Koszty uczelni publicznych

Koszty wynagrodzeń przekraczają dotację stacjonarną

15

Struktura kosztów uczelni w 2008 r.Źródło: GUS [2009]

Wynagrodzenie i inne świad. prac.

Amortyzacja

Zużycie materiałów

Usługi obce

Podatki i opłaty

Pozostałe

Finanse. Koncentracja zasobów i nakładów

System jest spolaryzowany na 25 uczelni i resztę sektora SW

16

STUDENCI

44%

NAUCZYCIELE

50%

PRZYCHODY

77%

NAKŁADY NA BADANIA

84%

25 uczelni publicznych

STUDENCI

56%

NAUCZYCIELE

50%

PRZYCHODY

23%

NAKŁADY NA BADANIA

16%

pozostałe publiczneoraz uczelnie niepubliczne

16Źródło: GUS [2009].

Studia. Liczba studentów na etat nauczyciela akademickiego

19 nauczycielakademicki

Przeciętne proporcje są bliskie średniej UE; duże zróżnicowanie według kierunków studiów

17

profesor83Źródło: opracowanie własne na podstawie OPI [2009].

Studia. Kierunki elitarne – kierunki masowe

Ogromna liczba studentów przypadająca na 1 nauczyciela wyklucza wysoką jakość kształcenia na kierunkach masowych

18

KSZT kształcenie

HUM nauki humanistyczne i sztuka

SPOŁ nauki społeczne, handel i prawo

NAUK nauka

TECH technika, przemysł i budownictwo

ROL rolnictwo

ZDR zdrowie i opieka społeczna

USŁ usługi

Popularność grup kierunków studiów w Polsce i UE27 oraz liczba studentów przypadających na jednego dr hab. w PolsceŹródło: Opracowanie własne na podstawie OPI [2009] i danych Eurostat.

Grupy kierunków

Pop

ular

ność

kie

runk

u w

PL

w p

orów

nani

u z

UE

Liczba studentów na 1 dr. habrozmiar tarczy odzwierciedla popularność danej grupy kierunków w Polsce

Studia. Akredytacje PKA

Akredytacje warunkowe i oceny negatywne są skoncentrowane na kierunkach masowych i w uczelniach niepublicznych

19

Zestawienie ocen PKA w latach 2001-2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW

UCZELNIE PUBLICZNE UCZELNIE NIEPUBLICZNE

74%

19%

7%

<1%

85%

2%

2%

11%

Wyróżniająca

Pozytywna

Warunkowa

Negatywna

Liczba nadanych stopni naukowych w 2008 roku

Dr

5000Dr hab

800

Ogromna dysproporcja między liczbąuczestników studiów doktoranckich,

a liczbą otwartych przewodów doktorskich.

20

Liczba jednostek uprawnionych

do nadawania tytułu dr

Źródło: GUS [2009].

1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 20080

5

10

15

20

25

30

35

6

2 13

13

26

33 32

3

69

7

Uczestnicy studiów doktoranckich

Liczba otwartych przewodów

Doktoranci

Uczestnicy studiów doktoranckich (w tys. osób) i liczba otwartych przewodów w latach 1980-2008 (w tys.) Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS [1993] [1997] [2001] [2005] i [2009]

Uderza różnica między liczbą uczestników studiów doktoranckich, a liczbą otwartych przewodów doktorskich

21

9%

23%

4%

55%

4%5%

42%

22%

17%10%

7%

3%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

2 056 35

Dotacje na finansowanie działalności statutowej

Środki na realizację projektów badawczych

Sprzedaż pozostałych prac i usług badawczych i rozwojowych

Środki na finansowanie współpracy naukowej z zagranicą

Dotacje na badania włsne

Pozostałe

Badania. Przychody uczelni z badań

Konkurencyjne środki stanowią znaczną część przychodów; brak dostatecznej koncentracji na najsilniejszych dyscyplinach

22

Porównanie wysokości (górny wykres, w mln zł) i źródeł (dolne wykresy, w %) przychodów z działalności badawczej uczelni publicznych i niepublicznych w 2008 r.Źródło: GUS [2009]

UCZELNIE PUBLICZNE UCZELNIE NIEPUBLICZNE

2003 2004 2005 2006 2007 2008 200950

60

70

80

90

100

110

Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Karola w Pradze

Uniwersytet w Lublanie

Uniwersytet Jagieloński Uniwersytet w Szegedzie Uniwersytet im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie

Badania. Ranking szanghajski (ARWU)

Nawet uczelnie, w których koncentrują się  środki na badania, zajmują niską pozycję w rankingach międzynarodowych

23

Pozycja uczelni z Europy Środkowo-Wschodniej w rankingu ARWUŹródło: obliczenia własne na podstawie danych ARWU

Punkt

y ra

nki

ngu (

100=

wyn

ik p

rzec

ięet

ny)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 200960

70

80

90

100

110

120

130

Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Karola w Pradze Uniwersytet w LublanieUniwersytet Jagieloński Uniwersytet w Szegedzie Uniwersytet im. Loránda

Eötvösa w Budapeszcie

Badania. Liczba publikacji w rankingu szanghajskim (ARWU)

UJ i UW plasują się poniżej przeciętnej punktacji za opublikowany dorobek naukowy i znajdują się w trendzie spadkowym

24

Trendy wg liczby publikacji (w stosunku do mediany)Źródło: obliczenia własne na podstawie danych ARWU

Tren

dy w

g lic

zby

publ

ikac

ji (1

00=w

arto

ść p

rzec

ięet

na)

Badania. Ranking CHE i Die Zeit (Niemcy)

Pozycja polskich programów studiów w rankingu CHE-Excellence

Uczelnia Dziedzina Publikacje Cytowania Naukowcy Marie Curie

UAM chemia srebro

UJ fizyka srebro

UW chemia srebro brąz

UW matematyka złoto brąz

UW fizyka złoto złoto brąz

UWr chemia srebro

Polskie uczelnie są widoczne w międzynarodowych rankingach dzięki skoncentrowanym w kilku ośrodkach badaniach w zakresie nauk ścisłych

i pokrewnych dyscyplinach stosowanych

25Źródło: opracowanie własne na podstawie CHE [2008].

Relacje z otoczeniem. Współpraca uczelni z sektorem przedsiębiorstw

41% 43% 46% 49% 51%55% 58%

68% 69% 71% 72% 72% 73%76% 78% 79%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Grecja

Włochy

Polska

Hiszpani

a

Portuga

liaFrancj

a

CzechyAust

riaIrla

ndia

Holandi

aDani

a

Wlk.Bryt. Belg

iaNiemcy

Finlandi

a

Szwecj

a

Poziom współpracy uczelni z przedsiębiorstwami w Polsce, w porównaniu z innymi krajami UE, jest niewielki

Ocena poziomu wspołpracy biznesowej z uczelniami w zwiazku z działalnoscia B+R w latach 2006-2007 (% możliwych do uzyskania punktów)Źródło: World Economic Forum Executive Opinion Survey, 2006, 2007, za: GUS.

26

System spolaryzowany

Polskie SW jest silnie spolaryzowane wzdłuż kilku osi; na końcach każdej z nich występują poważne problemy wymagające odmiennych działań:

27

uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne

kierunki „elitarne” kierunki masowe

jednostki badawcze jednostki dydaktyczne

badania lokalnebadania globalne

jednostki ubogiejednostki zasobne

starsza kadramłodsza kadra