Szkoda Czysto

Majątkowa

Jakub J. Szczerbowski

Definicja

Common law: Szkoda powstała w oderwaniu od uszczerbku na ciele lub rzeczach poszkodowanego, która nie wynika z naruszenia kontraktu między sprawcą a poszkodowanym.

Civil law: Szkoda powstała bez naruszenia praw bezwzględnych poszkodowanego oraz niebędąca szkodą wynikającą z naruszenia umowy między poszkodowanym a sprawcą.

L&A: Szkoda wyłącznie prywatna.

Używane w literaturze nazwy.

Rodzaje przypadków

• Szkoda rykoszetowa

• szkoda na liniach przesyłowych

• utrata kluczowego personelu

• Zniszczenie zasobów naturalnych oraz zamknięcie dostępu do usług lub urządzeń publicznych

• Szkoda przeniesiona

• Szkoda ponoszona przez ubezpieczyciela

• Szkoda ponoszona przez pracodawcę

• Szkoda ponoszona przez najemcę

Rodzaje przypadków 2

• Wadliwa informacja i usługi• „Notariusze”• „Audytorzy”• „Rzeczoznawcy”

Układ pracy

Wprowadzenie

Rozdział 1. Zagadnienia wprowadzające

• Uwagi metodologiczne

• Zakres przedmiotowy

• Status quaestionis

Rozdział 2. Pojęcie szkody czysto majątkowej oraz klasyfikacja jej przypadków

• Wprowadzenie

• Szkoda czysto majątkowa jako kategoria prawa deliktowego i kontraktowego

• Próba analizy psychologicznej regulacji szkody czysto majątkowej

Układ pracy 2

• Klasyfikacja przypadków szkody czysto majątkowej

• Podsumowanie

Rozdział III. Historia odpowiedzialności za szkodę czysto majątkową

• Wprowadzenie

• Historia odpowiedzialności za szkodę czysto majątkową w systemach prawnych należących do rodziny common law

• Historia odpowiedzialności za szkodę czysto majątkową w systemach prawnych należących do rodziny civil law

• Podsumowanie

Układ Pracy 3

Rozdział IV. Odpowiedzialność za szkodę czysto majątkową w wybranych systemach prawnych

• Wprowadzenie

• Szkoda czysto majątkowa w świetle prawa hiszpańskiego

• Szkoda czysto majątkowa w świetle prawa polskiego

• Szkoda czysto majątkowa z perspektywy common law

• Inne systemy

• Szkoda czysto majątkowa w świetle Zasad EuropejskiegoPrawa Czynów Niedozwolonych

• Szkoda czysto majątkowaw świetle Draft Common Frame of Reference

• Podsumowanie

Układ pracy 4

Rozdział V. Ekonomiczna analiza odpowiedzialności za szkodę czysto majątkową

• Wprowadzenie

• Koszt społeczny a szkoda prywatna

• Teoria produkcyjna szkody czysto majątkowej

• Szkoda czysto majątkowa jako internalizacjapozytywnych efektów zewnętrznych

• Model rozdzielający

• Ekonomiczna analiza poszczególnych rodzajów szkody czysto majątkowej

• Podsumowanie

Wnioski końcowe

Cele pracy

1. Analiza ekonomiczna odpowiedzialności za szkody czysto majątkowe i znalezienie modelu odpowiedzialności odpowiedniego z ekonomicznego punktu widzenia.

2. Systematyzacja terminologii używanej dla opisu zagadnienia szkody czysto majątkowej, szczególnie z uwzględnieniem celu komparatystycznego systematyzacji terminologii.

3. Stworzenie modelu porównawczego opartego o ekonomiczną analizę prawa.

4. Analiza i krytyka rozwiązań przyjętych w obecnie podejmowanych wysiłkach unifikacji prawa i reformy prawa.

Metodologia

• Metoda formalno-dogmatyczna

• Metoda historyczna

• Metoda funkcjonalna

• Ekonomiczna analiza prawa

• Uwagi terminologiczne

• Poszkodowany

• Szkoda fizyczna

• Informacja nieprawidłowa

• Sprawca szkody

Zagadnienia wprowadzające

• Sprawdzenie hipotezy „floodgates”

• Dogmatyka a dylematy polityki prawa

• Wina a szkoda czysto majątkowa

• Odpowiedzialność subiektywna i obiektywna

• Związek przyczynowy

• Efektywność

Status quaestionis

1. Bishop

2. Rizzo

3. Bussani

4. Dari Mattiaci

5. Gomez Pomar

6. Rhee

Pojęcie szkody czysto majątkowej

Szkodą …, jest niespełnione oczekiwanie dotyczące własnego majątku, które może przybierać następujące postaci:

Oczekiwanie mające w podstawie istniejącą już umowę z osobą trzecią. W wyniku działania sprawcy szkody, poszkodowany nie może w pełni realizować celu, dla którego zwarł umowę z osobą trzecią.

Oczekiwanie zawarcia umowy z osobą lub osobami trzecimi; tu przykładem może być restauracja, która w wyniku odcięcia drogi poprzez niedbałego kierowcę traci potencjalnych klientów.

Oczekiwanie może dotyczyć także zdarzenia faktycznego, które dopiero później miałoby przynieść korzyść poszkodowanemu; tu przykładem może być zniszczenie łowiska, które pozbawia rybaków możliwości połowów.

Szkoda jako kategoria prawa deliktowego i kontraktowego

Dogmatyczna definicja ‘umowy’ oraz ‘deliktu’ jest zależna od systemu prawnego, na gruncie które jest prowadzona analiza.

Niekiedy prawo deliktowe jest określane jako protektywne, zaś prawo kontraktowe jako produktywne; lub odpowiedzialność deliktowa jako odpowiedzialność za pogorszenie, zaś odpowiedzialność kontraktowa jako odpowiedzialność za niepolepszenie.

Ekonomiczna analiza a definicja kontraktu i deliktu.

Privity of contract a poszanowanie umów przez osoby trzecie.

Nadmierna litygacja

1. Zablokowanie sądów

2. Nadmierna odpowiedzialność

3. Ogólna tendencja do poszerzania odpowiedzialności deliktowej

Szkoda czysto majątkowa a psychologia1. Normy prawa deliktowego bazują na intuicjach i postawach

zwykłych ludzi.

2. Stadia Kohlberga.

3. Moralność przedkonwencjonalna, moralność konwencjonalna i postkonwencjonalna.

Historia odpowiedzialności za szkody czysto majątkowe

Problem natury ewolucji prawa

Mattei i Rossato uważają, że ewolucja prawa daje się uogólnić do reakcji systemu prawnego na pojawiający się problem społeczny. Reakcja ta może uwidacznia dominujący wzorzec prawny: prawo tradycyjne, prawo profesjonalne lub prawo polityczne, który później determinuje późniejszą ewolucję danej regulacji.

Common law 1

Baker v. Bolton (1808) powód wniósł roszczenie o naprawienie szkody czysto majątkowej, którą poniósł w wyniku śmierci żony.

i. Robins Dry Dock & Repair Co. v. Flint (1927)

Robins Dry Dock & Repair Co. v. Flint1 jest często widziana jako najważniejsza sprawa kształtująca odpowiedzialność za czysto finansowe uszczerbki.2 Osąd, który sformułował Holmes w tej sprawie, uważany jest za źródło zasady wyłączającej, zwanej także the economic loss rule. Robins Dry Dock & Repair Co. v. Flint była decyzją, która zwracała się naprzeciw ówczesnemu nurtowi rozszerzania odpowiedzialności deliktowej.

1Robins Dry Dock & Repair Co. v. Flint, 275 U.S. 303 (1927).

2P. Benson, Problem with Pure Economic Loss, The , [w:] „South Carolina Law Review”, t. 60 2008, s. 827.

Common law 2

ii. Ultramares Corporation v. Touche (1931)

Ultramares Corporation v. Touche1 jest sprawą dotyczącą przekazania nieprawidłowej informacji. Orzeczenie w tej sprawie wprost odwołuje się do obaw przed spowodowaniem „powodzi roszczeń” jeśli takie roszczenia zostałyby dopuszczone. Orzeczenie wskazuje, że prawo nie powinno zezwalać na „odpowiedzialność w nieokreślonej wysokości, w nieokreślonym czasie, względem nieokreślonej klasy osób” (liability in an indeterminate amount for an indeterminate time to an indeterminate class).

1Ultramares Corporation v. Touche, 174 N.E. 441 (1931).

Common law 3

iii. Biakanja v. Irving (1958)

Sprawa Biakanja v. Irving1, rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy Stanu Kalifornia, klasyfikowana jest jako przypadek spowodowania uszczerbku majątkowego, w wyniku niedbalstwa na osobie trzeciej, na rzecz której została zawarta umowa.2 Do roku 1958 prawo kalifornijskie stało na stanowisku, że osoba, która nie jest klientem adwokata, nie ma powództwa o błędy w wykonywanych przez niego czynnościach. W sprawie Biakanja v. Irving, spór toczył się przeciw adwokatowi, który błędnie sporządził testament, co skutkowało szkodą czysto majątkową po stronie powoda, mającego w zamyśle być spadkobiercą.

1Biakanja v. Irving , 49 Cal.2d 647.

2B. Feldthusen, Liability for Pure Economic Loss: Yes, but Why , [w:] „University of Western Australia Law Review”, t. 28 1999, s. 113; R. J. Rhee, A Production Theory..., op. cit., s. 6.

Common law 4

iv. Spartan Steel v. Martin (1973)

Jednym z najczęściej cytowanych orzeczeń jest Spartan Steel & Alloys Ltd v. Martin1. Wpływowe orzeczenie w bardzo jasnym języku wyznaczyło granicę między konsekwentną szkodą majątkową, tzn. szkodą będącą bezpośrednim następstwem szkody fizycznej, a szkodą czysto majątkową. Spartan Steel jest często powoływana jako przykład z kategorii tak zwanych cable cases, czyli spraw związanych z przerwaniem linii przesyłowych, albo ogólnie, jako przykład z kategorii szkody rykoszetowej.

1Spartan Steel & Alloys Ltd v. Martin & Co (Contractors) Ltd [1973] 1 QB 27.

Common law 5

v. Union Oil v. Oppen (1974)

Union Oil v. Oppen jest jedną ze spraw wyrosłych na gruncie wycieku ropy naftowej w Santa Barbara w 1969 roku. Po stronie powodowej występowali rybacy, którzy wskutek wycieku ropy naftowej utracili możliwość dokonywania połowów. Sąd wypowiedział się pozytywnie w kwestii istnienia roszczeń o naprawienie szkody czysto majątkowej. Sprawa ta jest omawiana dalej w ramach wywodu o teorii produkcyjnej szkody czysto majątkowej.

Common law 6

vi. Caltex Oil (Australia) v. The Dredge “Willemstad” (1976)

Australijskie orzeczenie, które odnosi się do wcześniejszego orzeczenia Spartan Steel v. Martin, ze względu na podobny stan faktyczny to Caltex Oil (Australia) Pty Ltd v. Dredge ‘Willemstad’1.

1Caltex Oil (Australia) Pty Ltd v. Dredge “Willemstad” (1976) 136 CLR 529.

Common law 7

Merlin v. British Nuclear Fuels plc1 i Blue Circle Industries plc v. Ministry of Defence2 ilustrują ewolucję poglądów na temat szkody czysto majątkowej. W pierwszej sprawie dom powoda został wystawiony na działanie radionuklidów pochodzących z elektrowni jądrowej. Z powodu braku szkodliwości dla zdrowia i życia ludzkiego sąd nie uznał wystawienia na działanie radionuklidów ze szkodą na własności w rozumieniu Nuclear Installations Act 1965 (UK).

W Blue Circle Industries plc v. Ministry of Defence grunt należący do powoda został skażony odpadami promieniotwórczymi. Skażona gleba została wymieniona, ale mimo to powód nadal nie mógł jej sprzedać za cenę porównywalną z cenami rynkowymi podobnych nieruchomości.

Common law 8

Perre v. Apand Pty. Ltd.1 Sąd Najwyższy Australii uznał istnienie obowiązku staranności w sprawach o naprawienie szkody czysto majątkowej powstałej wskutek niedbałego działania pozwanego. Powód uprawiał ziemniaki w odległości około 3 kilometrów od Sparnons (dostawcy ziemniaków pozwanego).

Pojawia się model testu na duty of care.

Prawo rzymskie

• W prawie rzymskim, dla oznaczenia czynu niedozwolonego, używano słowa delictum lub maleficium. Rzymianie nie wytworzyli unitarnego pojęcia deliktu, ani też klauzuli generalnej odpowiedzialności deliktowej.

• Lex Aquilia

• Actio utilis, actio in factum

• Św. Tomasz

Problem różnorodności

Low wskazuje na szereg argumentów popierających unifikację prawa kontraktów, opartych o kryterium zmniejszania kosztów stosowania prawa i obrotu prawnego. Niektóre z tych argumentów mogą mieć zastosowanie także dla prawa deliktowego:1

Koszt przestrzegania prawa dla podmiotów obcych jest większy, gdy systemy prawne cechują się różnorodnością.

Low kładzie szczególny nacisk na argument, że prawotwórcy nie doceniają kosztu różnorodności prawa, który związany jest z przekonaniem podmiotów prawa, iż 1) nie będą miały do czynienia z prawem obcym, oraz że 2) prawo to będzie odpowiadać ich wyobrażeniu.

Podmioty prawa mają tendencję do kreatywnej interpretacji norm sprzecznych z ich oczekiwaniami.

1G. Low, How and Why We Are (Not) Bothered By the Costs of Legal Diversity - A Behavioural Approach to the Harmonization of European Contract Law , [w:] „Tilburg Institute of Comparative and Transnational Law Working Paper No. 2009/8”, 2009.

Problem różnorodności 2

Do najważniejszych wad (kosztów) zunifikowanego systemu prawa deliktowego należą:

Inercja większego systemu prawnego. System prawny, który obejmuje większe terytorium, a w szczególności jeśli chodzi o ilość czynników decyzyjnych, ewoluuje wolniej.

Państwa członkowskie stracą także możliwość wzorowania się na rozwiązaniach stosowanych przez sąsiadów; dodatkowo przy unifikacji traci się możliwość „eksperymentowania” z normami, które mogą w rezultacie okazać się lepsze niż te, które by zostały przyjęte w zunifikowanym prawie deliktowym.

-> Prawo rzymskie

Prawo hiszpańskie

Artículo 1902: El que por acción u omisión causa daño a otro, interviniendo culpa o negligencia, está obligado a reparar el daño causado.

Artículo 1105: Fuera de los casos expresamente mencionados en la ley, y de los en que así lo declare la obligación, nadie responderá de aquellos sucesos que no hubieran podido preverse, o que, previstos, fueran inevitables.

Artículo 11. 1. Los auditores de cuentas responderán por los daños y perjuicios que se deriven del incumplimiento de sus obligaciones según las reglas generales del Derecho privado con las particularidades establecidas en el presente artículo. 2. Cuando la auditoría de cuentas se realice por un auditor que pertenezca a una sociedad de auditoría, responderán solidariamente tanto el auditor que haya firmado el informe de auditoría como la sociedad.

Prawo hiszpańskie 2

Artículo 705. Declarado nulo un testamento abierto por no haberse observado las solemnidades establecidas para cada caso, el Notario que lo haya autorizado será responsable de los daños y perjuicios que sobrevengan, si la falta procediere de su malicia, o de negligencia o ignorancia inexcusables.

Artículo 712. El Notario o la persona que tenga en su poder un testamento cerrado, deberá presentarlo al Juez competente luego que sepa el fallecimiento del testador. Si no lo verifica dentro de diez días, será responsable de los daños y perjuicios que ocasione su negligencia.

Common law

• Niedbalstwo i elementy niedbalstwa

• Duty of care

• Naruszenie obowiązku staranności

• Związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą

• Wystąpienie szkody

• Związek przyczynowy

• Forseeability

• Proximity

• Naprawienie szkody możliwe w przypadkach

• Wadliwe produkty

• Wadliwe opinie i usługi

• Niekiedy szkoda rykoszetowa

Prawo niemieckie

• Katalog dóbr chronionych

• §826, umyślność.

Zasady europejskiego prawa czynów niedozwolonych

Katalog interesów chronionych jest zbliżony do regulacji niemieckiej, ale przeciwnie do niej, chroni interes czysto ekonomiczny.

Rozdział 3 zawiera normy dotyczące związku przyczynowego, jako normy podstawowej używa się tu conditio sine qua non (artykuł 3:101). Wyjątkiem od niedoskonałej próby związku przyczynowego conditio sine qua non jest skutkowość alternatywna. Możliwy sprawca szkody może ponosić odpowiedzialność w części, proporcjonalnie do prawdopodobieństwa, że jego zachowanie doprowadziło do powstania szkody.

DCFR 1

O ile początkowo prawo prywatne byłą wyłączną domeną autonomii państw członkowskich, to z biegiem czasu Unia Europejska zdaje się wkraczać coraz głębiej w regulacje prywatnoprawne, co uzasadniane jest koniecznością standaryzacji rynku wewnętrznego Unii Europejskiej.

• Kodeks dla Europy

• Instrument opcjonalny

• Pudełko z narzędziami

Dcfr 2 – podstawowe pojęcia

• Stosuje system mieszany, kombinujący klauzulę generalną odpowiedzialności deliktowej, nominalizm deliktowy oraz katalog interesów prawnie chronionych.

• Nie posługuje się pojęciem delikt ani tort, ale szkoda pozakontraktowa.

DCFR 3 – szkoda prawnie relewatna

1. Uszczerbek na zdrowiu i wynikająca z niego szkoda majątkowa

2. Szkoda poniesiona przez osobę trzecią wskutek uszczerbku na zdrowiu lub śmierci innej osoby.

3. Naruszenie godności, wolności i prywatności.

4. Szkoda spowodowana przekazaniem nieprawidłowej informacji o innej osobie.

5. Szkoda spowodowana naruszeniem tajemnicy.

6. Szkoda spowodowana naruszeniem własności lub niewadliwego posiadania.

DCFR 3 – szkoda prawnie relewatna (2)

7. Szkoda spowodowana zaufaniem nieprawidłowej radzie lub informacji.

8. Szkoda spowodowana ingerencją w prowadzenie biznesu.

9. Ciężary poniesione przez Państwo ze względu na szkodę w środowisku naturalnym.

10. Szkoda spowodowana podstępnym wprowadzeniem w błąd.

11. Szkoda spowodowana indukowaniem niewykonania zobowiązania umownego.

Dcfr - Związek przyczynowy

Draft Common Frame of Reference jest jednym z niewielu tekstów prawnych, które posługują się definicją związku przyczynowego. Definicja przewiduje, że „osoba powoduje prawnie relewantną szkodę innej osobie, jeśli szkoda może być uznana za skutek 1) zachowania tej osoby, 2) źródła niebezpieczeństwa, za które osoba ponosi odpowiedzialność”.

Dcfr – zakres ochrony

• Życie i zdrowie

• Własność

• Szkoda czysto majątkowa

DCFR – Szkoda czysto majątkowa

Art. VI. – 2:204 przewiduje odpowiedzialność za szkodę czysto majątkową indukowaną przekazaniem nieprawidłowej informacji o innej osobie.

Art. VI. – 2:205 włącza do kategorii szkody prawnie relewantnej szkodę powstałą w wyniku wyjawienia informacji, która ze swej natury, lub z natury okoliczności w jakich została uzyskana może być uznana za poufną oraz gdy osoba ujawniającą tę informację wie lub powinna wiedzieć o jej poufnym charakterze.

Art. VI. – 2:207 dołącza do katalogu szkód prawnie relewantnych szkodę powstałą wskutek zawierzenia przez poszkodowanego nieprawidłowej informacji lub poradzie.

DCFR – Szkoda czysto majątkowa 2

Także szkoda wywołana bezprawną ingerencją w działalność gospodarczą zaliczana jest do katalogu szkód prawnie relewantnych (art. VI – 2:208). Szkodę tę może ponieść zarówno przedsiębiorca, jak i konsument w wyniku przerwania działalności przedsiębiorcy.

Podstępne wprowadzenie w błąd, które polega na nieprawdziwym i świadomym przedstawieniu rzeczywistości, mającym na celu wejście przez poszkodowanego w niekorzystny stosunek umowny (art. VI. – 2:210).

Indukowanie niewykonania zobowiązania umownego przez osobę trzecią. Jest ona inspirowana anglosaskim deliktem tortious interference (który ogólnie dotyczy bezprawnej ingerencji w działalność gospodarczą poszkodowanego), a w szczególności tortious inducement of breach of contract.

Analiza Ekonomiczna

Główne zagadnienia

Główne zagadnienia poruszane przez analizę ekonomiczną problemu to:

1) stosunek między szkodą prywatną a kosztem społecznym,

2) efektywna polityka prawa w zakresie szkody czysto majątkowej,

3) możliwość pozostawienia umowom ubezpieczenia roli czynnika naprawczego,

4) kwestia umiejscowienia wartości nie dających się wyrazić liczbowo w modelu ekonomicznym.

Koszt społeczny a szkoda prywatna

Założeniem idei podziału na szkodę prywatną i koszt społeczny jest przyjęcie, że istnieje klasa przypadków, w których poszkodowany doznaje umniejszenia majątku, ale nie umniejsza to zasobów społeczeństwa traktowanego jako całość lub też umniejsza zasoby społeczeństwa, ale w mniejszym zakresie niż zasoby poszkodowanego.

Koszt społeczny a nieefektywne unikanie szkodyBishop o sprawie: Spartan Steel v. Martin.

Martin z powodu niedbalstwa przerwał linię energetyczną doprowadzającą energię elektryczną do huty (Spartan Steel). Wydarzenie to wstrzymało produkcję na pewien okres. Utracone korzyści są internalizowane przez konkurencję Spartan Steel. Rozważania teoretyczne w tym przypadku odnoszą się do założenia, że Spartan Steel może zapobiec powstaniu szkody poprzez zainstalowanie zapasowego generatora prądu. Martin może zapobiec powstaniu szkody w sposób, który jest znacznie mniej kosztowny niż ten stosowany przez hutę. Bishop wnioskuje, że bardziej efektywne jest przesunięcie ciężaru odpowiedzialności na Martin.

Koszt społeczny a nieefektywne unikanie szkodyPrzyjmując założenie, że Spartan Steel może przy zerowym koszcie negocjować z konkurencją (np. Athenian Steel), jeszcze bardziej efektywne wydaje się zaspokojenie roszczeń poszkodowanego z zysków konkurencji.

Krytyka podziału na szkodę prywatną i koszt społecznyZnaczenie podziału na koszt społeczny i szkodę prywatną było krytykowane. Jednym z głównych powodów krytyki jest spostrzeżenie, że rozbieżność między kosztem społecznym a szkodą prywatną nie jest wystarczającym powodem, aby wyłączyć odpowiedzialność za tę część szkody, która jest wyłącznie prywatna.

Rizzo uważają, że w niektórych przypadkach odszkodowanie powinno być równe szkodzie prywatnej bez odwoływania się do kwestii kosztu społecznego. Argumentuje on, że w panujących stosunkach społecznych przyznanie roszczenia w sprawach podobnych do White v. Jones, jest pożądane, bowiem daje odpowiednią pobudkę osobie, od której zachowania zależy powstanie szkody.

Teoria produkcyjna szkody czysto majątkowejJest to teoria opracowana na gruncie systemów common law i ma charakter pozytywny, czyli wyjaśniający powody dla których stosuje się w systemach common law zasadę wyłączającą oraz uzasadnia istnienie pewnych wyjątków.

Teoria produkcyjna, zamiast wyznaczać granicę odpowiedzialności pomiędzy prawami bezwzględnymi i prawami względnymi, rozróżnia szkodę na czynnikach produkcji i szkodę na czynnikach rezultatu. Własność jest w tym podziale podkategorią czynników produkcji.

Szkoda czysto majątkowa jako internalizacja pozytywnych efektów zewnętrznych

Zgodnie z poglądem Dari Mattiaci prawo deliktowe nie dostarcza optymalnych rozwiązań dla internalizacji pozytywnych i negatywnych efektów zewnętrznych, bowiem jest ono systemem, którego ewolucja związana była z rozwiązywaniem problemu negatywnych efektów zewnętrznych.

Szkoda czysto majątkowa jako internalizacja pozytywnych efektów zewnętrznych

Prawo deliktowe jest mechanizmem przystosowanym do decydowania o podmiocie i zakresie, w jakim mają być internalizowane negatywne efekty zewnętrzne; nie jest to jednak system, w którego dogmatykę wpisane jest istnienie pozytywnych efektów zewnętrznych, wynikających z czynów niedozwolonych.

Szkoda czysto majątkowa jako internalizacja pozytywnych efektów zewnętrznych

Dari Mattiaci także zakłada istnienie trzech podmiotów. Wyróżnia on trzy możliwości zapobiegania szkodzie: 1) tylko sprawca może zapobiec powstaniu szkody (model unilateralny); 2) zarówno sprawca i poszkodowany mogą przyczynić się do zapobieżenia powstaniu szkody lub sprawca i osoba, która internalizuje pozytywny efekt zewnętrzny, mogą przyczynić się do zapobieżenia powstaniu szkody (model bilateralny); 3) wszystkie trzy strony mogą przyczynić się do zapobieżenia powstaniu szkody (model trilateralny).

Model Rozdzielający

Jest to model opracowany przez Bussaniego, Palmera i Parisi.

W tym modelu przyjmuje się, że system prawa deliktowego powinien czynić odpowiedzialnym za negatywne efekty zewnętrzne osobę, która je wywołała; sam negatywny efekt zewnętrzny rozumiany jest jako suma wszystkich pozytywnych i negatywnych skutków danego działania; autorzy modelu uznają taką odpowiedzialność za optymalną.

Model Rozdzielający

Stosunek kosztu społecznego do szkody prywatnej

Relewantne warunki

Wysokość odszkodowania

Przypadek 1 Lp = Ls Ls > 0 D = Ls

Przypadek 2 Lp > Ls Ls > 0 D = Ls

Przypadek 3Lp > Ls Lp > 0

Ls ≤ 0D = 0

Przypadek 4Lp < Ls Lp > 0 D = Lp + T

T = Ls - Lp

Przypadek 5Lp < Ls Lp ≤ 0

Ls > 0D = LslubLs ≤ D ≤ 0

Synteza

Ekonomiczna analiza odpowiedzialności za szkodę czysto majątkową

Szkoda na liniach przesyłowych

1. Model trilateralny

2. Dominująca jest odpowiedzialność obiektywna

3. Lp >= Ls >= 0

4. Optymalny zakres odpowiedzialności:

1. w braku winy: D=0

2. w przypadkach zawinionych 0 < D <= Lp

Utrata kluczowego personelu

1. Model bilateralny A (sprawca i poszkodowany)

2. Brak dominującej zasady odpowiedzialności.

3. Ls=0, Lp >= 0

4. D=0

Zniszczenie zasobów naturalnych oraz zamknięcie dostępu do usŁug lub urządzeń publicznych

1. Model trilateralny

2. Dominująca zasadą odpowiedzialności jest odpowiedzialność obiektywna

3. Lp>=Ls>=0

4. W tej kategorii przypadków występuje znacznie większe zagrożenie nadmierną litygacją przy dopuszczeniu roszczeń o naprawienie szkody czysto majątkowej. Ze względu na to, należy uznać, że optymalny zakres odpowiedzialności wyrażany jest przez D = 0. Nie należy interpretować tego, jako propozycji umożliwienia sprawcy ucieczki od odpowiedzialności. Możliwym rozwiązaniem problemu jest modyfikacja propozycji Bussaniego, ukaranie sprawcy w drodze administracyjnej i późniejsze subsydiowanie z tych środków osób, które poniosły szkodę czysto majątkową.

Szkoda przeniesiona ponoszona przez ubezpieczyciela1. Model unilateralny

2. Brak dominującego modelu odpowiedzialności

3. Lp>=Ls>=0

4. Optymalny zakres odpowiedzialności jest równy odpowiedzialności, jaką ponosiłby sprawca względem poszkodowanego pierwszorzędnego, gdyby ten nie był ubezpieczony. Przeciwne rozwiązanie oznaczałoby możliwość ucieczki sprawcy od odpowiedzialności; nie istnieje także żaden argument, aby różnicować odpowiedzialność sprawcy w zależności od tego, czy poszkodowany pierwszorzędny był ubezpieczony czy też nie.

SZkoda przeniesiona ponoszona przez pracodawcę1. Model unilateralny

2. Dominującą zasadą odpowiedzialności jest odpowiedzialność obiektywna.

3. Ls=0, Lp>0

4. Optymalna odpowiedzialność:

1. Dla x>=x’, D=0

2. Dla x<x’, D=Lp

Szkoda przeniesiona ponoszona przez najemcę

1. Model bilateralny B (sprawca i beneficjent)

2. Dominującą zasadą odpowiedzialności jest odpowiedzialność subiektywna

3. Ls=0, Lp >=0

4. Fakt istnienia stosunku najmu może skutkować zmniejszeniem odpowiedzialności sprawcy (w odróżnieniu od sytuacji, w której działalność wykonywana przez najemcę byłaby wykonywana przez właściciela rzeczy). Aby uniknąć bezzasadnego obniżania odpowiedzialności sprawcy, należy uzależnić wysokość odpowiedzialności od zakresu w jakim sprawca odpowiadałby, gdyby poszkodowanym był tylko jeden podmiot.

„Notariusze”

1. Model unilateralny

2. Dominuje odpowiedzialność subiektywna

3. Ls=0, Lp>0

4. Właściwy zakres odpowiedzialności za szkodę czysto majątkową wyrażony jest przez D = Lp.

„Audytorzy”

1. Model unilateralny, model bilateralny A (sprawca, poszkodowany)

2. Odpowiedzialność subiektywna

3. Ls=0, Lp > 0

4. Optymalny zakres odpowiedzialności wyrażany jest przez: D=0

„Rzeczoznawcy”

1. Model bilateralny A (sprawca, poszkodowany)

2. Odpowiedzialność subiektywna

3. Ls=0, Lp>0

4. W tych przypadkach ze względu na możliwość internalizacji pełni korzyści z usługi profesjonalisty, bowiem informacja związana jest z przedmiotem opinii i skorzystać z niej może tylko jedna osoba, nawet jeśli nie jest to osoba, która zawarła umowę o sporządzenie opinii, to należy przyjąć, że odpowiedzialność powinna być wyrażona jako D=Lp.

Komentarz końcowy

1. Wiele przypadków nie przystaje do zaproponowanego pierwotnie modelu, w którym łatwo rozdzielić szkodę prywatna i koszt społeczny oraz wyłączyć na tej podstawie odpowiedzialność.

2. Podział ten może udzielać pewnych wskazówek, ale wyjątkowe właściwości każdej kategorii przypadków są silniejszym argumentem, niż założenia przyjęte w modelach teoretycznych.

3. W związku z tym, należy stwierdzić, że problem odpowiedzialności za szkodę czysto majątkową nie doczekał się jednolitego rozwiązania ani ze strony analizy ekonomicznej, ani ze strony teorii prawa ale na styku tych dyscyplin można opisać najlepsze rozwiązania dla każdej kategorii przypadków.