Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych z terenu ... · i kierowników zatrudnionych w 116...

Projekt współfinansowany z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

0/134

Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych

z terenu województwa warmińsko-mazurskiego

Raport z badania

OBSERWATORIUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa

Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Olsztyn, grudzień 2011 r.


1/134

Raport powstał w ramach Projektu 1.16 „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji”

współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 1.2

Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Priorytet I Zatrudnienie i integracja

społeczna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Opracowanie: Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze Regionalnego

Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-

Mazurskiego w Olsztynie.

Olsztyn, grudzień 2011 r.

Cytowanie oraz wykorzystywanie danych jest dozwolone z podaniem źródła.

Urząd Marszałkowski

Województwa Warmińsko-Mazurskiego

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

ul. Emilii Plater 1

10-562 Olsztyn

tel. 0 89 521 95 00

fax 0 89 521 95 09

e-mail [email protected]


2/134

Spis treści

Wykaz używanych skrótów ______________________________________________________________ 4

Wstęp _______________________________________________________________________________ 5

1. Opis badania _____________________________________________________________________ 6

1.1. Problematyka badania _____________________________________________________________ 6

1.2. Metody i techniki badawcze ________________________________________________________ 6

1.3. Dobór próby badawczej ___________________________________________________________ 7

2. Wyniki badań własnych ____________________________________________________________ 8

2.1. Analiza danych zastanych dotyczących zawodu pracownika socjalnego ______________________ 8

2.2. Zawód pracownika socjalnego w świetle prawa polskiego _______________________________ 11

2.2.1. Geneza i rozwój zawodu pracownika socjalnego – podstawy prawne ___________________ 11

2.2.2. Prawa i obowiązki pracownika socjalnego – podstawy prawne (stan na 31.10.2011 r.) _________ 14

2.2.3. Wymagane kwalifikacje do wykonywania zawodu pracownika socjalnego (stan na 31.10.2011 r.) 18

2.2.4. Metody i narzędzia pracy pracownika socjalnego ___________________________________ 22

2.2.5. Perspektywy rozwoju zawodu pracownika socjalnego – główne złożenia ________________ 24

2.3. Badanie ankietowe pracowników socjalnych zatrudnionych w OPS i PCPR _________________ 26

2.3.1. Opis próby badawczej ________________________________________________________ 27

2.3.2. Poziom wynagrodzeń i zadowolenia z pracy ______________________________________ 30

2.3.3. Warunki pracy ______________________________________________________________ 34

2.3.4. Organizacja pracy i realizowane zadania _________________________________________ 37

2.3.5. Praca z klientem ____________________________________________________________ 44

2.3.6. Samoocena posiadanej wiedzy, potrzeby szkoleniowe i zapotrzebowanie na wsparcie

specjalistów _____________________________________________________________________ 50

2.3.7. Wybór i podejście do zawodu __________________________________________________ 55

2.3.8. Podejście do pracy socjalnej ___________________________________________________ 62

2.3.9. Prestiż zawodu _____________________________________________________________ 69

2.4. Wywiady z dyrektorami i kierownikami OPS i PCPR ___________________________________ 74

2.4.1. Charakterystyka badanych osób ________________________________________________ 75

2.4.2. Przyczyny wyboru zawodu i rezygnacji z pracy pracownika socjalnego _________________ 75

2.4.3. Charakterystyka pracy ________________________________________________________ 78

2.4.4. Kompetencje i kwalifikacje pracowników socjalnych _______________________________ 83

2.4.5. Uwarunkowania środowiskowe – charakterystyka podopiecznych i opis dominujących

problemów społecznych ___________________________________________________________ 86

2.4.6. Elementy kultury organizacyjnej________________________________________________ 88

2.4.7. Współpraca z instytucjami z zewnątrz i prestiż zawodu ______________________________ 91

2.4.8. Zmiany w zawodzie pracownika socjalnego i środowisku jego pracy ___________________ 95

2.4.9. Wady i zalety pracy w pomocy społecznej ________________________________________ 97

2.5. Wizerunek pracowników socjalnych ________________________________________________ 99


3/134

Wnioski i rekomendacje _______________________________________________________________ 104

Aneksy ____________________________________________________________________________ 110

Załącznik nr 1 ____________________________________________________________________ 110

Załącznik nr 2 ____________________________________________________________________ 115

Załącznik nr 3 ____________________________________________________________________ 129

Bibliografia ________________________________________________________________________ 131


4/134

Wykaz używanych skrótów

BDL Bank Danych Lokalnych

CAL Centrum Aktywności Lokalnej

CRZL Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie

EFS Europejski Fundusz Społeczny

GUS Główny Urząd Statystyczny

IDI Individual In-Depth Interview – pogłębiony wywiad indywidualny

ISP Instytut Spraw Publicznych w Warszawie

JOPS Jednostki Organizacyjne Pomocy Społecznej

LIS Laboratorium Innowacji Społecznej

MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

OIS Obserwatorium Integracji Społecznej

OPS Ośrodek Pomocy Społecznej (w tym Miejskie, Miejsko-Gminne i Gminne

Ośrodki Pomocy Społecznej)

PCPR Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki

ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie


5/134

Wstęp

Zagrożenie wykluczeniem społecznym i marginalizacja to zjawiska, które są poważną

barierą zarówno społecznej integracji, jak i postępu gospodarczego. Osoby i grupy społeczne

dotknięte tymi problemami często nie potrafią zaspokajać potrzeb własnymi siłami i nie

wypełniają przypisanych im ról społecznych. Jednym z działań niwelujących

i zapobiegających tym niekorzystnym procesom jest praca socjalna – „działalność zawodowa

mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do

funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz

tworzenie warunków sprzyjających temu celowi”1.

Specyfika pracy w zawodzie pracownika socjalnego, uwarunkowania formalno-

prawne i organizacja pracy osób zatrudnionych na tym stanowisku, znalazły się w kręgu

zainteresowań badawczych Obserwatorium Integracji Społecznej działającym w strukturze

Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa

Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Zrealizowane badanie miało na celu poznanie sytuacji osób pracujących w zawodzie

pracownika socjalnego, głównie w obszarze organizacji i warunków pracy, potencjału

kadrowego, warunków instytucjonalnych, pracy z klientem i prestiżu zawodowego.

Uzyskanie informacji ze wskazanych obszarów nastąpiło poprzez zebranie danych za pomocą

zarówno badań ilościowych (ankietowych), jak i jakościowych, tj. wywiadów i analizy

dokumentacji zastanej (źródeł prawnych, historycznych, statystycznych i naukowych).

Niniejszy raport powstał w efekcie realizacji prac badawczych i analizy otrzymanych danych.

* * *

Treść 20 pytań kwestionariusza ankiety, którym posłużono się przy zbieraniu danych do niniejszego

badania zaczerpnięto, za zgodą autorów, z narzędzia do badania ogólnopolskiego „Pracownicy socjalni i praca

socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy społecznej”. Ogólnopolskie badanie prowadzone było

w 2010 roku przez zespół Laboratorium Integracji Społecznej (LIS) działający przy Centrum Aktywności

Lokalnej (CAL) w Warszawie, w ramach Projektu 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy

i integracji społecznej”, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Wykorzystanie

tych pytań w niniejszym badaniu pozwoliło na przeprowadzenie analizy porównawczej wyników badań

wybranych kwestii dotyczących sytuacji zawodowej pracowników socjalnych z terenu województwa warmińsko-

mazurskiego oraz pracowników socjalnych z całej Polski.

Dziękujemy Instytutowi Spraw Publicznych, a w szczególności autorom kwestionariusza

ankiety w składzie dr Mariola Bieńko, dr Marta Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak i dr Marek

Rymsza za udostępnienie materiału.

1 Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.), art. 6,

pkt 12.


6/134

1. Opis badania

1.1. Problematyka badania

Niniejsze badanie miało charakter głównie eksploracyjny i deskryptywny oraz

wyjaśniający2. Celem było poznanie i opisanie aktualnej sytuacji zawodowej pracowników

socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej i powiatowych centrach pomocy

rodzinie z terenu województwa warmińsko-mazurskiego, wykonujących pracę socjalną

w terenie na rzecz klientów pomocy społecznej.

Badanie przeprowadzono w oparciu o opinie pracowników socjalnych zatrudnionych

w OPS i PCPR z województwa warmińsko-mazurskiego oraz ich przełożonych. Raport

z niniejszego badania zawiera opis specyfiki zawodu dokonany przez pryzmat historycznych

i aktualnych regulacji prawnych. Celem uzupełnienia opracowania opisano wizerunek

pracownika socjalnego przedstawiany w opracowaniach naukowych i materiałach

publicystycznych.

1.2. Metody i techniki badawcze

W badaniu zastosowano ilościowe oraz jakościowe metody zbierania danych. Spośród

nich wykorzystano następujące techniki:

1. Analizę dokumentacji zastanej (ang. desk research) – technika polegająca na

analizie istniejących danych (m.in. statystycznych, legislacyjnych, historycznych

i naukowych).

2. Ankietę audytoryjną – przeprowadzona na celowo dobranej próbie przy

wykorzystaniu narzędzia – kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz ankiety był

wypełniany samodzielnie przez respondentów zgromadzonych w pomieszczeniu,

a następnie zwracany bezpośrednio do osoby prowadzącej badanie. Dane zebrane za

pośrednictwem kwestionariusza ankiety mają przede wszystkim charakter ilościowy

i w mniejszym stopniu – jakościowy (zebrane przy pomocy pytań otwartych)3.

3. Pogłębiony wywiad indywidualny (IDI - ang. Individual In-Depth Interview) –

polegający na przeprowadzeniu wywiadów – rozmów. W przypadku niniejszego

badania rozmowy przeprowadzono według wcześniej przygotowanego scenariusza

wywiadu.

2 W metodologii nauk społecznych wyróżnia się trzy cele badań naukowych: 1. eksploracyjny – badanie ma na

celu pozyskanie danych i tym samym zrozumienie wycinka badanej rzeczywistości, 2. deskryptywny – badanie

ma na celu opisanie zebranych danych, przedstawienie rzeczywistości przy pomocy zebranych danych,

3. wyjaśniający – badanie ma na celu ustalenie przyczyn zachowań, procesów czy zjawisk. Zob. E. Babbie,

Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2005, s. 111-113. 3 Więcej informacji o kwestionariuszu ankiety w rozdziale 2.3.


7/134

Stosując metody ilościowe i jakościowe zbierania danych empirycznych zrealizowano

metodologiczną zasadę triangulacji4. Dzięki zastosowaniu techniki wywiadu (IDI) zebrane

dane są komplementarne w stosunku do informacji uzyskanych w ramach badania

ankietowego. Wykorzystując różne techniki i narzędzia badawcze uzyskano nie tylko

potwierdzenie i wzmocnienie uzyskanej wiedzy, ale również porównano i głębiej

zinterpretowano zebrane dane. Zdaniem Krzysztofa Koneckiego stosowanie kilku metod

badawczych podnosi jakość badania, gdyż „… częste kombinowanie informacji pochodzącej

z innych źródeł jest nie tylko jej weryfikacją, ale także uzyskiwaniem szerszego wzorca

interpretacji, który ostatecznie okazuje się potwierdzeniem bądź negowaniem realności

obserwowanych faktów i zjawisk, a więc i weryfikacją …”5.

1.3. Dobór próby badawczej

Badanie przeprowadzono wśród pracowników socjalnych oraz dyrektorów

i kierowników zatrudnionych w 116 ośrodkach pomocy społecznej (w tym w 2 miejskich

ośrodkach pomocy społecznej w Olsztynie i Elblągu, które realizują także zadania powiatu)

i 19 powiatowych centrów pomocy rodzinie (razem 135 instytucji) z terenu województwa

warmińsko-mazurskiego.

Dobór próby badawczej w badaniu ankietowym przeprowadzonym wśród

pracowników socjalnych miał charakter celowy6, zaś dobór próby badawczej do wywiadów

indywidualnych z dyrektorami i kierownikami ośrodków pomocy społecznej i powiatowych

centrów pomocy rodzinie miał charakter warstwowo-losowy7. Zmienną warstwującą było

położenie terytorialne ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie

(w ramach trzech podregionów województwa warmińsko-mazurskiego: elbląskiego,

olsztyńskiego i ełckiego8).

4 Procedura polega na łączeniu kilku źródeł pozyskiwania informacji, metod i technik badawczych ujmujących

różne aspekty jednego zjawiska i obciążonych różnymi rodzajami błędu, co powala na wskazanie

i wyeliminowanie błędów powstałych w skutek ograniczeń poszczególnych metod. Zob. Encyklopedia Socjologii

Tom 2, Warszawa 1999, s. 213. 5 K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000, s. 97.

6 Polega na nieusystematyzowanym, celowym (arbitralnym) dobraniu respondentów, opartym na dostępności

badanych. Zob. E. Babbie Badania społeczne w praktyce, dz. cyt., s. 205. 7 Polega na systematycznym losowaniu odpowiedniej liczby elementów z homogenicznych zbiorów celem

zapewnienia reprezentatywności. Zob. tamże, s. 227. 8 Klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (ang. NUTS: Nomenclature of territorial units

for statistics) stworzona przez Komisję Europejską.


8/134

2. Wyniki badań własnych

2.1. Analiza danych zastanych dotyczących zawodu pracownika socjalnego

Według danych z systemu informatycznego POMOST9 na koniec 2010 roku

w województwie warmińsko-mazurskim w powiatowych centrach pomocy rodzinie oraz

ośrodkach pomocy społecznej łącznie zatrudnionych było 2.970 osób.

Tabela nr 1. Zatrudnienie w województwie warmińsko-mazurskim na poszczególnych

stanowiskach w OPS i PCPR w 2010 roku

Lp. Stanowisko Liczba

zatrudnionych

1.

Kadra zarządzająca (w tym dyrektor, zastępca dyrektora,

kierownik, zastępca kierownika, kierownik działu, kierownik

sekcji): 168

2. w OPS 135

3. w PCPR 33

4. Pracownicy socjalni: 932

5. w OPS 859

6. w tym, w rejonach opiekuńczych: 694

7. w PCPR 73

8. Aspiranci pracy socjalnej: 37

9. w OPS 32

10. w PCPR 5

Źródło: opracowanie własne wg danych MPiPS-03.

W województwie warmińsko-mazurskim, według danych MPiPS w 2010 roku

w województwie warmińsko-mazurskim zanotowano 15,76% ludności pobierającej

świadczenia z systemu pomocy społecznej (bez względu na rodzaj, formę i źródło

finansowania) w stosunku do ogólnej liczby ludności w województwie10

. Najczęstszym

powodem przyznawania pomocy społecznej w 2010 roku było, tak jak i w latach ubiegłych,

9 Dane statystyczne pozyskane z formularzy sprawozdawczych ze wszystkich ośrodków pomocy społecznej

i powiatowych centrów pomocy rodzinie; dane udostępniane za pomocą Systemu Informatycznego POMOST

(od 2008 r. dostępne w zasobach Systemu Informatycznego SYRIUSZ). 10

Tamże.


9/134

bezrobocie. W roku 2010 przyznano pomoc 140.996 osobom (62,66% świadczeniobiorców

pomocy społecznej)11

.

Według obowiązującej ustawy o pomocy społecznej12

pracownik socjalny OPS nie

może mieć więcej niż 2.000 mieszkańców pod swoją opieką. Tabela poniżej obrazuje liczbę

mieszkańców przypadającą na jednego pracownika socjalnego zatrudnianego w OPS

w województwie warmińsko-mazurskim w okresie od 2007 do 2010 roku.

Tabela nr 2. Liczba mieszkańców przypadająca na jednego pracownika socjalnego

zatrudnionego w OPS w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2007-2010

Rok Liczba mieszkańców na 1 pracownika

socjalnego

2007 1.948*

2008 1.806*

2009 1.709*

2010 1.672**

Źródło: *A. Hryniewicka, J. Herbst, Pomoc Społeczna w liczbach 2009, IRSS, Warszawa 2010, s. 30,

**opracowanie własne wg sprawozdania MPiPS za rok 2010 i BDL GUS.

Dane statystyczne z 2010 roku, jak i z poprzednich lat, pokazują, że w województwie

warmińsko-mazurskim liczba pracowników socjalnych nie przekraczała ustalonej przepisami

prawa normy. Ponadto warto podkreślić, że liczba ta ciągle maleje. Porównując dane z 2010

roku względem roku 2007 zauważa się spadek tej liczby o 276 osób.

Celem poszerzenia wyżej zaprezentowanych danych, warto zanalizować również

liczbę mieszkańców przypadającą na jednego pracownika socjalnego zatrudnionego w OPS

w podziale na powiaty. Tabela poniżej przedstawia zestawienie liczbowe mieszkańców

(faktyczne miejsce zamieszkania) i pracowników socjalnych oraz liczbę mieszkańców

przypadającą na jednego pracownika socjalnego OPS w powiecie.

11

Zob. Analiza problemów społecznych województwa warmińsko-mazurskiego w ujęciu pomocy społecznej

za rok 2010, ROPS, Olsztyn 2011, s. 2-4.

W roku 2006 przyznano pomoc 166.602 osobom (61,31% świadczeniobiorców pomocy społecznej), w roku

2007 – 156.098 osobom (60,64% świadczeniobiorców pomocy społecznej), w roku 2008 – 132.507 osobom

(57,37% świadczeniobiorców pomocy społecznej), w roku 2009 – 133.780 osobom (57,64%

świadczeniobiorców pomocy społecznej). 12

Dz. U. 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.


10/134

Tabela nr 3. Liczba mieszkańców na jednego pracownika socjalnego OPS

w powiatach województwa warmińsko-mazurskiego na koniec 2010 roku

Lp. Powiat

Liczba mieszkańców

wg faktycznego miejsca

zamieszkania

Liczba pracowników

socjalnych

zatrudnianych

w OPS-ach w powiecie

Liczba mieszkańców

przypadająca na jednego

pracownika socjalnego

OPS w powiecie

1. braniewski 42.633 31 1.375

2. działdowski 65.199 37 1.762

3. elbląski 56.504 38 1.486

4. iławski 90.599 55 1.647

5. nowomiejski 43.843 27 1.623

6. ostródzki 104.411 62 1.684

7. m. Elbląg 126.049 84 1.500

8. ełcki 86.650 42 2.063

9. giżycki 56.491 29 1.947

10. olecki 34.066 19 1.792

11. piski 56.993 27 2.110

12. gołdapski 26.545 13 2.041

13. węgorzewski 23.207 15 1.547

14. bartoszycki 59.873 45 1.330

15. kętrzyński 64.552 43 1.501

16. lidzbarski 42.359 30 1.411

17. mrągowski 50.113 30 1.670

18. nidzicki 33.260 23 1.446

19. olsztyński 118.063 77 1.533

20. szczycieński 69.368 40 1.734

21. m. Olsztyn 176.463 92 1.918

22. Razem w

województwie 1.427.241 859 1.672

Źródło: opracowanie własne wg sprawozdania MPiPS za rok 2010 i BDL GUS.

Na podstawie danych przedstawionych powyżej, zauważa się, że w trzech powiatach

województwa warmińsko-mazurskiego liczba mieszkańców danego obszaru przypadająca na

jednego pracownika socjalnego przekracza liczbę ustaloną przepisami prawa. Są to powiaty

ełcki, piski i gołdapski. Natomiast spośród wszystkich powiatów województwa najmniej

mieszkańców na jednego pracownika socjalnego przypada w powiecie bartoszyckim,

braniewskim i lidzbarskim.


11/134

2.2. Zawód pracownika socjalnego w świetle prawa polskiego

2.2.1. Geneza i rozwój zawodu pracownika socjalnego – podstawy prawne

Pojęcie pracy socjalnej (nazywanej też społeczną lub środowiskową) dawniej

utożsamiane było z akcją społeczną, działalnością państwa, związków zawodowych

i zakładów pracy lub z działalnością charytatywną na rzecz osób pracujących i ich rodzin.

Pierwsza szkoła pracy socjalnej powstała w 1897 roku w Nowym Jorku (USA).

Pojęcie pracy socjalnej zaczęło oficjalnie funkcjonować w 1917 roku. W tym też okresie,

główną cechą pracy socjalnej było unaukowienie opieki polegające na sięganiu do

psychologicznej wiedzy, posługiwaniu się w diagnozie społecznej metodami badań

naukowych oraz na wypracowaniu metodyki postępowania socjalnego13

.

W Polsce początków profesjonalnej pracy socjalnej można doszukać się w 1907 roku,

kiedy uruchomiono w Warszawie katolickie „kursy społeczne”. Kształcenie w tej dziedzinie

ukierunkowane było wtedy na działalność filantropijną. Systematyczne kształcenie

w dziedzinie pracy socjalnej zaczęło się w Polsce w 1966 roku, gdy uruchomiono medyczne

studium zawodowe dla pracowników socjalnych, które kształciło specjalistów dla potrzeb

resortu zdrowia i zakładów pracy14

.

Za początki funkcjonowania opieki społecznej w polskim prawodawstwie można

uznać ustawę z dnia 16 sierpnia 1923 roku o opiece społecznej15

. Według przepisów tej

ustawy obowiązek sprawowania opieki należał do związków komunalnych, a zakres opieki

społecznej obejmował w szczególności: „opiekę nad niemowlętami, dziećmi i młodzieżą,

zwłaszcza nad sierotami, półsierotami, dziećmi zaniedbanemi, opuszczonemi, przestępnemi

oraz zagrożonemi przez wpływy złego otoczenia; ochronę macierzyństwa; opiekę nad

starcami, inwalidami, kalekami, nieuleczalnie chorymi, upośledzonymi umysłowo i w ogóle

nad niezdolnymi do pracy; opiekę nad bezdomnemi ofiarami wojny i szczególnie ciężko

poszkodowanemi; opiekę nad więźniami po odbyciu kary; walkę z żebractwem,

włóczęgostwem, alkoholizmem i nierządem; pomoc instytucjom opiekuńczym prywatnym

i współdziałanie z niemi”16

.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 6 marca 1928 roku o opiekunach

społecznych i o komisjach opieki społecznej17

, które obowiązywało do początku II wojny

światowej, uszczegółowiło ustawę z 1923 roku, wprowadzając między innymi organ

opiekuna społecznego. Według tego rozporządzenia stanowisko to funkcjonowało

13

Zob. W. Buczkowski, P. Kłonica, Barometr nastrojów społecznych: Zawód – pracownik socjalny, WSZiA,

Zamość 2005, s. 119. 14

Zob. D. Trawkowska, Portret współczesnego pracownika socjalnego. Studium socjologiczne, Katowice 2006,

s. 20-21. 15

Dz. U. 1923 r. Nr 92, poz. 726 z późn. zm. 16

Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 roku o opiece społecznej (Dz. U. R. P. 1923 r. Nr 92, poz. 726), art. 2. 17

Dz. U. 1928 r. Nr 29, poz. 266 i 267.


12/134

samodzielnie, obok komisji opieki społecznej. W przypadku gmin miejskich i wiejskich

liczących ponad 5.000 mieszkańców, wchodziło w skład komisji opieki społecznej.

Na podstawie tego rozporządzenia tworzono „okręgi opiekuńcze” i przydzielano do nich

opiekunów społecznych. Wtedy w każdej gminie18

musiał być ustanowiony przynajmniej

jeden taki opiekun, przy czym jego stanowisko było honorowe i bezpłatne. Opiekun

społeczny był wybierany na trzy lata przez radę gminną (miejską) na wniosek komisji opieki

społecznej. Do obowiązków opiekuna społecznego należało:

„podejmowanie inicjatywy i współdziałanie z organami gminnemi w zakresie

wykonywania opieki społecznej,

czuwanie, by osobom opieki i pomocy potrzebującym była udzielona opieka

w granicach obowiązujących przepisów,

badanie z własnej inicjatywy względnie na żądanie zarządu gminy osobistych

i majątkowych stosunków osób korzystających lub mających korzystać

z opieki społecznej dla ustalenia ich prawa do opieki oraz rodzaju i rozmiarów

niezbędnej pomocy,

udzielania w wypadkach nagłych pomocy doraźnej ze środków na ten cel przez

gminę przeznaczonych i w sposób przez nią ustalony,

komunikowanie zarządowi gminy swoich spostrzeżeń i wniosków oraz

składanie gminnej komisji opieki społecznej (lub zarządowi gminy

w przypadku gmin wiejskich poniżej 5.000 mieszkańców – przyp. autora)

przynajmniej raz do roku sprawozdań z działalności,

wykonywanie czynności, przekazanych osobnemi przepisami”19

.

W okresie II Rzeczypospolitej funkcjonowało Studium Pracy Społeczno-Oświatowej

Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, którym kierowała Helena Radlińska. W studium

kształcono specjalistów w zakresie nauczania dorosłych, organizacji życia społecznego,

bibliotekarstwa oraz opieki nad matką i dzieckiem. Oferta kształcenia w studium adresowana

była do niezamożnej młodzieży ze sfery chłopskiej, robotniczej i osób pracujących

zawodowo.

Ustawę z dnia 16 sierpnia 1923 roku o opiece społecznej i rozporządzenie Prezydenta

Rzeczpospolitej z dnia 6 marca 1928 roku o opiekunach społecznych i o komisjach opieki

społecznej wznowiono po II wojnie światowej Dekretem z dnia 22 października 1947 roku

w sprawie mocy obowiązującej niektórych przepisów ustawodawstwa z zakresu opieki

społecznej20

. W okresie socjalizmu w Polsce, zwłaszcza w latach 50-tych, w wyniku

propagowania poglądów o nieistnieniu takich zjawisk, jak bezrobocie, żebractwo, alkoholizm,

bezdomność, ubóstwo czy prostytucja, minimalizowano znaczenie instytucji pomocy

18

1 kwietnia 1939 roku II Rzeczpospolita składała się z 16 województw, 264 powiatów (w tym 23 grodzkich),

611 gmin miejskich (w tym 53 miast wydzielonych z powiatowych związków samorządowych) oraz 3.195 gmin

wiejskich. Zob. A. Gawryszewski, Ludność Polski w XX wieku, Monografie 5, Warszawa 2005, s. 32. 19

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o opiekunach społecznych i o komisjach

opieki społecznej (Dz. U. R. P. 1928 r. Nr 29, poz. 266 i 267), art. 7. 20

Dz. U. 1947 r. Nr 65, poz. 388 i 389.


13/134

społecznej. Całkowita eliminacja pomocy społecznej miała nastąpić poprzez rozwój

ubezpieczeń społecznych oraz stosowanie metod władczych wobec likwidacji negatywnych

zjawisk społecznych. Sprawy z zakresu pomocy społecznej rozwiązywane były na podstawie

ogólnych przepisów i instrukcji, a świadczenia przyznawano często z pominięciem procedury

administracyjnej. W tym okresie ciągle obowiązywała ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 roki

o opiece społecznej, która nie była dostosowana do nowych rozwiązań ustrojowych21

.

Zmiany polityczne i społeczne, jakie nastąpiły po 1989 roku wpłynęły znacząco na

status i zadania pomocy społecznej w Polsce. Konieczność stworzenia efektywnego systemu

łagodzenia skutków transformacji była podstawą gruntownych przemian w pomocy

społecznej. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 roku o pomocy społecznej wprowadziła szereg

korzystnych zmian, które obowiązują, w nieco innym kształcie, również obecnie.

Uchwalona wtedy ustawa o pomocy społecznej22

po raz pierwszy wprowadziła

szczegółowe kwalifikacje, jakie powinien posiadać pracownik socjalny. Dzięki czemu,

uruchomiono szereg szkół kształcących zarówno na poziomie zawodowym, jak

i uniwersyteckim. W ten sposób kształcenie w obszarze pomocy społecznej przeszło od

nauczania dobroczynności publicznej do rozwoju wykwalifikowanych kadr instytucji pomocy

społecznej.

Zgodnie z ustawą do zadań pracownika socjalnego, należało:

„wspomaganie osób i rodzin wymagających pomocy w osiągnięciu możliwie

pełnej aktywności społecznej,

współdziałanie z grupami i społecznościami lokalnymi, mające na celu

rozwijanie w nich zdolności do samodzielnego rozwiązywania własnych

problemów,

organizowanie różnorodnych form pomocy, a także udział w rozwijaniu

infrastruktury odpowiadającej zmieniającym się potrzebom, społecznym,

zapobieganie procesowi marginalizacji osób i grup, a także przeciwdziałanie

negatywnym zjawiskom w środowisku lokalnym”23

.

Ustawa z 1990 roku również po raz pierwszy przyznała pracownikom socjalnym

status pracownika samorządowego, wskazując w art. 52, że prawa i obowiązki tych

pracowników regulują przepisy o pracownikach samorządowych.

W czasie transformacji ustrojowej ustanowiono Dzień Pracownika Socjalnego. W dniu

21 listopada 1989 roku w miejscowości Charzykowy w Borach Tucholskich pracownicy

pomocy społecznej szczebla wojewódzkiego spotkali się z Ministrem Pracy i Polityki

Społecznej Jackiem Kuroniem i dr Joanną Staręgą-Piasek. Podczas spotkania omawiano

propozycje zmian, w pomocy społecznej, między innymi opracowanie projektu ustawy

o pomocy społecznej. Ten symboliczny dzień uczczono wprowadzeniem do ustawy o pomocy

21

Zob. I. Sierpowska, Państwo wobec pomocy społecznej, [w:] Państwo – koncepcje i zadania. Studia

Erasmiana Wretislaviensia, Zeszyt II, M. Sadowski, P. Szymaniec (red.), Wrocław 2008, s. 140. 22

Dz. U. 1998 Nr 64, poz. 414 z późn. zm. 23

Ustawa z dnia 29 listopada 1990 roku o pomocy społecznej (Dz. U. 1990 r. Nr 87, poz. 506 z późn. zm.),

art. 49a.


14/134

społecznej z 1990 roku zapisu o Dniu Pracownika Socjalnego, obchodzonym właśnie

21 listopada24

.

2.2.2. Prawa i obowiązki pracownika socjalnego – podstawy prawne (stan na 31.10.2011 r.)

Obecnie kwestie formalno-prawne dotyczące zawodu pracownika socjalnego reguluje

przede wszystkim ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej25

oraz ustawa

z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych26

. Dodatkowo, zapisy

odnoszące się do zawodu pracownika socjalnego można znaleźć również w innych aktach

prawnych, w tym między innymi w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności

pożytku publicznego i o wolontariacie27

czy w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 roku

o zatrudnieniu socjalnym28

.

Pracownik socjalny według obowiązującej ustawy o pomocy społecznej może być

zatrudniony w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz w innych instytucjach

(na podstawie art. 120 ustawy), a w szczególności jednostkach organizacyjnych właściwych

w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, szpitalach, zakładach karnych celem

wykonywania zadań tych jednostek w zakresie pomocy społecznej29

.

Pracownik socjalny może być również zatrudniony w tzw. „podmiotach

uprawnionych” (art. 25 ust. 1 ustawy), tj. w podmiotach, którym organy administracji

rządowej i samorządowej zleciły realizację zadania z zakresu pomocy społecznej, udzielając

dotacji na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zleconego zadania – organizacjom

pozarządowym, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2004 roku

o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz podmiotom wymienionym

w art. 3 ust. 3 tej ustawy, prowadzącym działalność w zakresie pomocy społecznej oraz mogą

być zatrudniani przez podmioty realizujące zadania określone w przepisach ustawy

o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej30

. Ponadto pracownicy socjalni mogą być

pracownikami Centrum Integracji Społecznej na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z dnia

13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym.

W odniesieniu do pracowników socjalnych zatrudnionych w samorządowych

jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, ich prawa i obowiązki regulują – w myśl

art. 123 ustawy o pomocy społecznej – przepisy o pracownikach samorządowych.

Są to przepisy obecnie obowiązującej ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach

24

Zob. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 roku o pomocy społecznej, dz. cyt., art. 51, ust. 4. 25



Dz. U. 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm. 28

Dz. U. Nr 43, poz. 225, z późn. zm. 29

Zob. Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, (Dz. U. 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.),

art. 120. 30

Zob. tamże, art. 218 ust 25; Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

(Dz. U. Nr 149, poz. 887), art. 25, 110 ust. 11 i art. 120 – obowiązuje od 1 stycznia 2012 r.


15/134

samorządowych oraz wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze. Pracownik socjalny

podlegając ustawie o pracownikach samorządowych jest zobowiązany przede wszystkim do

tego, aby dbać o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne

z uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli.

Według ustawy o pomocy społecznej pracownik socjalny wykonuje następujące

zadania przewidziane dla pomocy społecznej w tym akcie prawnym (por. art. 15 i art. 119 pkt

1 ustawy), tj.:

wykonuje pracę socjalną,

dokonuje analizy i oceny zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia

społeczne oraz kwalifikuje do otrzymania tych świadczeń (przez co uczestniczy

w przyznawaniu przewidzianych ustawą świadczeń),

realizuje zadania wynikające z rozeznanych potrzeb społecznych, w tym:

udziela informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw

życiowych osobom, które dzięki tej pomocy będą zdolne samodzielnie

rozwiązywać problemy będące przyczyną trudnej sytuacji życiowej; skuteczne

posługiwanie się przepisami prawa w realizacji tych zadań,

udziela pomocy w uzyskaniu dla osób będących w trudnej sytuacji życiowej

poradnictwa dotyczącego możliwości rozwiązywania problemów i udzielania

pomocy przez właściwe instytucje państwowe, samorządowe i organizacje

pozarządowe oraz wspieranie w uzyskiwaniu pomocy,

udziela pomocy zgodnie z zasadami etyki zawodowej,

pobudza społeczną aktywność i inspiruje działania samopomocowe

w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób, rodzin, grup i środowisk

społecznych,

współpracuje i współdziała z innymi specjalistami w celu przeciwdziałania

i ograniczania patologii i skutków negatywnych zjawisk społecznych oraz

łagodzenia skutków ubóstwa,

inicjuje nowe formy pomocy i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb

oraz inspiruje powołanie instytucji świadczących usługi służące poprawie sytuacji

osób i rodzin mających trudną sytuację życiową,

współuczestniczy w inspirowaniu, opracowaniu, wdrożeniu oraz rozwijaniu

regionalnych i lokalnych programów pomocy społecznej ukierunkowanych na

podniesienie jakości życia.

Jednocześnie polskie prawo zapewnia pracownikowi socjalnemu szereg uprawnień.

W art. 121 ustawy wymieniono prawa przysługujące osobom pracującym w zawodzie

pracownika socjalnego:

1. „Pracownik socjalny korzysta z prawa pierwszeństwa przy wykonywaniu swoich

zadań w urzędach, instytucjach i innych placówkach. Organy są obowiązane do

udzielania pracownikowi socjalnemu pomocy w zakresie wykonywania tych

czynności,


16/134

2. Pracownikowi socjalnemu przysługuje ochrona prawna przewidziana dla

funkcjonariuszy publicznych,

3. Pracownikowi socjalnemu zatrudnionemu w ośrodku pomocy społecznej lub

w powiatowym centrum pomocy rodzinie, do którego obowiązków należy praca

socjalna oraz przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych, jeżeli

przepracował nieprzerwanie i faktycznie co najmniej 5 lat, przysługuje raz na dwa lata

dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych,

3a. Pracownikowi socjalnemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy

w samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, do którego

podstawowych obowiązków należy świadczenie pracy socjalnej w środowisku, w tym

przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych poza siedzibą jednostki,

przysługuje wypłacany co miesiąc dodatek do wynagrodzenia w wysokości 250 zł.

W przypadku zatrudnienia w mniejszym wymiarze czasu pracy dodatek przysługuje

w wysokości proporcjonalnej do czasu pracy,

3b. Pracownikowi socjalnemu przysługuje zwrot kosztów uczestnictwa w szkoleniach

w zakresie specjalizacji zawodowej w zawodzie pracownika socjalnego, w kwocie nie

mniejszej niż 50 % kosztów szkolenia,

3c. Pracownikowi socjalnemu, do którego obowiązków należy świadczenie pracy

socjalnej w środowisku, przysługuje zwrot kosztów przejazdów z miejsca pracy do

miejsc wykonywania przez niego czynności zawodowych, w przypadku braku

możliwości zapewnienia dojazdu środkami pozostającymi w dyspozycji

zatrudniającego go pracodawcy,

4. Dzień 21 listopada ustanawia się Dniem Pracownika Socjalnego,

5. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego może przyznać

pracownikom socjalnym, jednostkom organizacyjnym pomocy społecznej oraz

podmiotom, o których mowa w art. 25, nagrody specjalne za wybitne, nowatorskie

rozwiązania w zakresie pomocy społecznej,

6. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze

rozporządzenia, warunki przyznawania nagród specjalnych, rodzaje nagród, podmioty

uprawnione do zgłaszania wniosków oraz sposób i tryb postępowania w sprawie tych

nagród, uwzględniając rodzaje działań, za jakie nagrody te przysługują, oraz ich

społeczną użyteczność”31

.

Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie32

„w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą

w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko

z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie

zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej”33

. Taką decyzję

31

Ustawa o pomocy społecznej, dz. cyt., art. 121. 32


Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych

innych ustaw (Dz. U. 2010 r. Nr 125, poz. 842), art. 12a.


17/134

pracownik socjalny podejmuje wspólnie z funkcjonariuszem policji i lekarzem lub

ratownikiem medycznym, ewentualnie – pielęgniarką. Jednocześnie pracownik socjalny ma

obowiązek niezwłocznie powiadomić sąd opiekuńczy o odebraniu dziecka z rodziny i miejscu

jego umieszczenia, nie później niż w ciągu 24 godzin.

Wraz z wprowadzeniem wyżej wspomnianej nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu

przemocy w rodzinie, na każdą gminę został nałożony obowiązek tworzenia zespołów

interdyscyplinarnych (art. 9a ust. 1). Kwestia zespołów interdyscyplinarnych warta jest

rozwinięcia, gdyż przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, a więc

również pracownicy socjalni, wchodzą w skład takiego zespołu.

Zespół interdyscyplinarny działa na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie34

i ma na celu (art. 9b) integrowanie i koordynację działań podmiotów wchodzących w skład

tego zespołu oraz specjalistów, w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie poprzez

diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, podejmowanie działań w środowisku

zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku,

inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie, rozpowszechnianie

informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielania pomocy w środowisku

lokalnym, inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie35

.

Do szczegółowych obowiązków pracowników socjalnych należy również świadczenie

oparcia społecznego w zakładach psychiatrycznej opieki zdrowotnej dla osób

z zaburzeniami psychicznymi, które z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia

umysłowego mają poważne trudności w życiu codziennym, zwłaszcza w kształtowaniu

swoich stosunków z otoczeniem, w zakresie edukacji, zatrudnienia oraz w sprawach

bytowych. Oparcie społeczne polega tu przede wszystkim na podtrzymywaniu i rozwijaniu

umiejętności niezbędnych do samodzielnego, aktywnego życia, organizowaniu w środowisku

społecznym pomocy ze strony rodziny, innych osób, grup, organizacji społecznych i instytucji

oraz na udzielaniu pomocy finansowej, rzeczowej oraz innych świadczeń na zasadach

określonych w ustawie o pomocy społecznej36

.

Mimo, że zakres ochrony prawnej i przysługujących pracownikom socjalnym praw

jest szeroki, to nie gwarantuje on „ochrony faktycznej” osobom wykonującym zawód

pracownika socjalnego, ponieważ same przepisy prawne nie mogą dać rzeczywistej ochrony

w konkretnej sytuacji. Tak więc w przypadku wykonywania swoich zadań służbowych prawo

nie zapewnia pracownikowi socjalnemu ochrony przed agresywnymi zachowaniami

klientów37

.

34

Zob. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. 2005 r. Nr 180,

poz. 1493, z późn. zm.), art. 9a. 35

Zob. tamże, art. 9b, ust. 2. 36

Zob. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 231, poz. 1375), art. 8. 37

Zob. D. Trawkowska, Portret współczesnego pracownika socjalnego…, dz. cyt. s. 299.


18/134

2.2.3. Wymagane kwalifikacje do wykonywania zawodu pracownika socjalnego (stan na 31.10.2011 r.)

Obecnie obowiązująca ustawa o pomocy społecznej wyznacza kwalifikacje, jakie musi

posiadać osoba chcąca pracować w zawodzie pracownika socjalnego, zaś rozporządzenie

Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 roku w sprawie wynagradzania pracowników

samorządowych38

precyzuje wymagania, jakie pracownik socjalny musi spełnić, aby

zajmować dane stanowisko.

Art. 116 ustawy o pomocy społecznej mówi, że pracownikiem socjalnym może być

osoba, która spełnia co najmniej jeden z niżej wymieniowych warunków:

1. „posiada dyplom ukończenia kolegium pracowników służb społecznych;

2. ukończyła studia wyższe na kierunku praca socjalna;

3. do dnia 31 grudnia 2013 roku ukończyła studia wyższe o specjalności

przygotowującej do zawodu pracownika socjalnego na jednym z kierunków:

a) pedagogika,

b) pedagogika specjalna,

c) politologia,

d) polityka społeczna,

e) psychologia,

f) socjologia,

g) nauki o rodzinie”.

Kierując się koniecznością odpowiedniego przygotowania absolwentów do

wykonywania zawodu pracownika socjalnego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki

Społecznej z dnia 25 stycznia 2008 roku w sprawie specjalności przygotowującej do zawodu

pracownika socjalnego realizowanej w szkołach wyższych39

określono wymagane

umiejętności, wykaz przedmiotów, minimalny wymiar zajęć dydaktycznych oraz zakres

i wymiar praktyk zawodowych przygotowujących do zawodu pracownika socjalnego,

realizowanych w szkołach wyższych na wymienionych wyżej kierunkach. Według załącznika

do tego rozporządzenia kształcenie do zawodu pracownika socjalnego powinno prowadzić do

nabycia umiejętności:

„prawidłowego rozpoznawania trudnej sytuacji osób i rodzin dla określenia celów

pomocy,

analizowania uwarunkowań prawnych trudnych sytuacji osób i rodzin, których nie są

one w stanie samodzielnie pokonać,

zaplanowania form pomocy oraz skutecznego stosowania w danym przypadku metod

i technik w pracy socjalnej,

monitorowania i dokonywania ewaluacji podejmowanych działań,

zaprojektowania swojego warsztatu pracy,

38

Dz. U. z 2009 r. Nr 50, poz. 398 z późn. zm. 39

Dz. U. z 2008 r. Nr 27, poz. 158.


19/134

doskonalenia organizacji pracy,

kooperacji oraz efektywnej współpracy z innymi specjalistami, celem skutecznego

udzielania pomocy,

rozpoznawania uwarunkowań prawnych pomocy społecznej, w tym działalności

wolontariackiej i pożytku publicznego,

popularyzowania celów pomocy i pracy socjalnej,

przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu,

metodycznych,

interpersonalnych,

stosowania zasad etyki zawodowej pracownika socjalnego, w tym w szczególności:

udzielania pomocy wszystkim osobom znajdującym się w trudnej sytuacji

i zwracającym się o pomoc,

respektowania praw tych osób do poszanowania ich godności osobistej,

działania jako rzecznik interesów osób zwracających się o pomoc,

wzmacnianie samodzielności osób korzystających z pomocy socjalnej

i przeciwdziałania uzależnieniu się od niej”40

.

Pracownik socjalny, na podstawie artykułu 24 ust. 2 ustawy o pracownikach

samorządowych, ma obowiązek stałego podnoszenia umiejętności i kwalifikacji

zawodowych, co realizuje w ramach szkoleń dla pracowników socjalnych oraz szkoleń

w zakresie specjalizacji. Ustawa o pomocy społecznej i rozporządzenie Ministra Polityki

Społecznej z dnia 2 sierpnia 2005 roku w sprawie specjalizacji w zawodzie pracownik

socjalny41

, dają pracownikom socjalnym możliwość podnoszenia swoich kwalifikacji

zawodowych z zakresu pracy socjalnej. Według tego rozporządzenia pracownik socjalny

może uzyskać dyplom I lub II stopnia specjalizacji zawodowej.

Aby uzyskać I stopień specjalizacji z zakresu pracy socjalnej, mający na celu

uzupełnienie wiedzy i doskonalenie umiejętności zawodowych pracowników socjalnych,

osoba ubiegająca się o ten stopień powinna:

posiadać przynajmniej trzyletni staż pracy w jednostkach organizacyjnych pomocy

społecznej lub w podmiotach i instytucjach wykonujących zadania określone

w obowiązującej ustawie o pomocy społecznej, a w szczególności w jednostkach

organizacyjnych właściwych w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu,

szpitalach, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, zakładach karnych, zatrudniony

do wykonywania zadań w tych jednostkach w zakresie pomocy społecznej oraz

w organizacjach pozarządowych i podmiotach prowadzących działalność w zakresie

pomocy społecznej, realizujących zlecone przez administrację rządową lub

samorządową zadania z zakresu pomocy społecznej,

40

Załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 stycznia 2008 r. w sprawie

specjalności przygotowującej do zawodu pracownika socjalnego w szkołach wyższych (Dz. U. 2008 r. Nr 27,

poz. 158). 41

Dz. U. 2005 r. Nr 154, poz. 1288 i 1289.


20/134

odbyć szkolenie w zakresie I stopnia specjalizacji,

zdać egzamin przed regionalną komisją egzaminacyjną.

Aby ubiegać się o dyplom II stopnia specjalizacji z zakresu pracy socjalnej, mający na

celu pogłębienie wiedzy i doskonalenie umiejętności pracy z wybranymi grupami osób

korzystających z pomocy społecznej, pracownik socjalny powinien:

posiadać I stopień specjalizacji lub ukończone studia magisterskie na kierunkach:

pedagogika, politologia, psychologia, socjologia lub nauki o rodzinie,

posiadać przynajmniej trzyletni staż pracy w jednostkach organizacyjnych pomocy

społecznej lub w podmiotach i instytucjach wykonujących zadania określone

w obowiązującej ustawie o pomocy społecznej, a w szczególności w jednostkach

organizacyjnych właściwych w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu,

szpitalach, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, zakładach karnych, zatrudniony

do wykonywania zadań w tych jednostkach w zakresie pomocy społecznej oraz

w organizacjach pozarządowych i podmiotach prowadzących działalność w zakresie

pomocy społecznej, realizujących zlecone przez administrację rządową lub

samorządową zadania z zakresu pomocy społecznej,

odbyć szkolenie w zakresie II stopnia specjalizacji oraz przygotować pracę

dyplomową,

zdać egzamin, łącznie z obroną pracy dyplomowej, przed Centralną Komisją

Egzaminacyjną.

Uzyskanie I lub II stopnia uprawnia do awansu zawodowego na wyższe stanowisko.

Szczegółowe wymagania do uzyskania wyższego stanowiska przez pracowników socjalnych

określa rozporządzenie wydane na podstawie ustawy o pracownikach samorządowych, które

mówi, że na stanowisku pracownika socjalnego może być zatrudniona osoba, która spełnienia

przynajmniej kryteria opisane w art. 116 ustawy. Natomiast, aby awansować na wyższe

stanowisko, należy posiadać odpowiednie kwalifikacje i/lub odpowiedni staż pracy

w jednostkach realizujących zadania z zakresu pomocy społecznej. Dokładne kryteria, jakie

pracownik socjalny musi spełnić, aby być zatrudnionym na odpowiednim stanowisku,

przedstawia poniższa tabela.


21/134

Tabela nr 4. Podstawowe kryteria zatrudniania pracowników socjalnych na

poszczególnych stanowiskach42

Lp. Stanowisko

Minimalne wymagania kwalifikacyjne

Wykształcenie oraz umiejętności zawodowe Staż pracy

(w latach)

1. Aspirant pracy socjalnej

średnie*

- średnie*, kurs specjalistyczny i egzamin kwalifikacyjny

2. Pracownik socjalny według odrębnych przepisów (wg art. 116 ustawy) -

3. Starszy pracownik

socjalny

według odrębnych przepisów (wg art. 116 ustawy) 5

dyplom w zawodzie

4. Specjalista pracy

socjalnej

wyższe według odrębnych przepisów (wg art. 116 ustawy)

3 dyplom pracownika socjalnego i specjalizacja I stopnia w

zawodzie pracownik socjalny

5. Starszy specjalista pracy

socjalnej




6. Starszy specjalista pracy

socjalnej - koordynator




7.

Główny specjalista

(będący pracownikiem

socjalnym)

wyższe wg odrębnych przepisów (wg art. 116 ustawy) i

specjalizacja II stopnia w zawodzie pracownik socjalny 6

* Średnie o profilu ogólnym lub zawodowym umożliwiające wykonywanie zadań na stanowisku

Art. 156 ust. 4 i 5 ustawy zwraca uwagę na to, kto może wykonywać zawód

pracownika socjalnego będąc na stanowisku aspiranta pracy socjalnej. Według tych zapisów

osoby, które były zatrudnione na tym stanowisku przed dniem wejścia w życie ustawy

(tj. 1 maja 2004 roku) i ukończyły (w okresie 3,5 roku od dnia wejścia w życie ustawy) studia

wyższe na kierunku pedagogika, psychologia, politologia lub socjologia i uzyskały tytuł

licencjata lub ukończyły (w okresie 5,5 roku od dnia wejścia w życie ustawy) studia wyższe

magisterskie na kierunku pedagogika, psychologia, politologia lub socjologia, mogą

wykonywać zawód pracownika socjalnego. Osoby z wykształceniem niższym niż licencjat

42

Ustawa o pracownikach samorządowych, dz. cyt., art. 36 określa, jakie składniki wynagrodzenia przysługują

pracownikowi samorządowemu, a więc też pracownikowi socjalnemu. Minimalne wynagrodzenie zasadnicze

zostały przyporządkowane na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 roku w sprawie

wynagradzania pracowników samorządowych (Dz. U. 2009 r. Nr 50, poz. 398 z późn. zm.).


22/134

z wyżej wymienionych kierunków, nie mogą między innymi przeprowadzać wywiadów

środowiskowych i wykonywać pracy socjalnej.

2.2.4. Metody i narzędzia pracy pracownika socjalnego

Pracownik socjalny wykonując swoją pracę ma do dyspozycji szereg metod i narzędzi.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na zapis art. 45 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej:

„W pracy socjalnej wykorzystuje się właściwe tej działalności metody i techniki, stosowane

z poszanowaniem godności osoby i jej prawa do samostanowienia”43

. Jest to fundamentalna

zasada przy wyborze sposobu działania z podopiecznym. W drugiej kolejności pracownik

socjalny zwraca uwagę na efektywność danego sposobu działania. Z ustawy o pomocy

społecznej wynika, że pracownik socjalny może prowadzić pracę socjalną z „osobami lub

rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności życiowej, ze

społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji

i organizacji istotnych dla zaspokajania potrzeb członków społeczności”44

.

Podstawowym narzędziem pracy pracownika socjalnego jest rodzinny wywiad

środowiskowy. Taki wywiad pracownik socjalny prowadzi w oparciu o wzór kwestionariusza

wywiadu środowiskowego. Obecnie obowiązujący wzór reguluje rozporządzenie Ministra

Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 stycznia 2011 roku w sprawie rodzinnego wywiadu

środowiskowego45

.

Pracownik socjalny powinien przeprowadzić wywiad środowiskowy w ciągu 14 dni

od dnia, kiedy uzyskał informację o konieczności przeprowadzenia takiego wywiadu.

W sprawach „niecierpiących zwłoki” taki wywiad przeprowadza się w ciągu 2 dni od dnia,

kiedy uzyskano informację o konieczności jego przeprowadzenia46

.

Wywiady środowiskowe może sporządzać pracownik socjalny również na potrzeby

jednostki organizacyjnej z terenu innej gminy. Po rozpoznaniu potrzeb podopiecznych,

w zależności od sytuacji osoby potrzebującej i możliwości prawnych, pracownik socjalny

może udzielić lub przyznać jej różnego rodzaju pomoc.

Celem zapewnienia wsparcia finansowego pracownik socjalny może udzielić pomocy

kwalifikując podopiecznego do takich świadczeń pieniężnych, jak:

„zasiłek stały,

zasiłek okresowy

zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy,

zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,

pomoc dla rodzin zastępczych,

pomoc na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki,

43

Ustawa o pomocy społecznej, dz. cyt., art. 45, pkt 3. 44

Tamże, art. 45. 45

Dz. U. Nr 27, poz. 138. 46

Zob. tamże, § 2.


23/134

świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka

polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status

uchodźcy lub ochronę uzupełniającą,

wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez

sąd”47

.

Instrumenty niepieniężne, z jakich pracownik socjalny może skorzystać w celu

pomocy osobom i rodzinom, to:

„praca socjalna,

bilet kredytowany,

składki na ubezpieczenie zdrowotne,

składki na ubezpieczenie społeczne,

pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie,

sprawienie pogrzebu,

poradnictwo specjalistyczne,

interwencja kryzysowa,

schronienie,

posiłek,

niezbędne ubranie,

usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych

domach pomocy,

specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach

wsparcia,

mieszkanie chronione,

pobyt i usługi w domu pomocy społecznej,

opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo-wychowawczej,

pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu

chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie –

w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych,

szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki

adopcyjno-opiekuńczych”48

.

Najbardziej istotnym świadczeniem niepieniężnym w pracy pracownika socjalnego

jest praca socjalna. Przepis art. 45 pkt 2 ustawy odwołujący się do metod i technik

właściwych pracy socjalnej mówi, że praca socjalna może być prowadzona w oparciu

o kontrakt socjalny. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 listopada

2010 roku w sprawie wzoru kontraktu socjalnego49

reguluje zakres odpowiedzialności między

stronami. Obecny wzór kontraktu socjalnego przewiduje zawarcie kontraktu między

47

Ustawa o pomocy społecznej, dz. cyt., art. 36, pkt 1. 48

Tamże, art. 36, pkt 2. 49

Dz. U. 2010 r. Nr 218, poz. 1439.


24/134

pracownikiem socjalnym a osobą/rodziną w zakresie rozwiązywania trudnej sytuacji życiowej

lub między pracownikiem socjalnym a osobą w celu wzmocnienia aktywności

i samodzielności życiowej, zawodowej lub przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Sporządzony kontrakt zatwierdza dyrektor/kierownik placówki, w której zatrudniony jest

pracownik socjalny.

„W celu określenia sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby lub

rodziny znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej pracownik socjalny zatrudniony

w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie może zawrzeć

kontrakt socjalny z tą osobą lub rodziną, w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności

życiowej, zawodowej lub przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu”50

.

2.2.5. Perspektywy rozwoju zawodu pracownika socjalnego – główne złożenia

Zawód pracownika socjalnego, mimo bogatej tradycji i prawie 50-letniego

systematycznego nauczania zawodu, a także powstania blisko 100 lat temu pierwszych

podstaw prawnych w Polsce, nie został do tej pory uregulowany kompleksowym

dokumentem prawnym.

Potrzeba uchwalenia ustawy o zawodzie pracownika socjalnego została po raz

pierwszy zauważona w 2002 roku. Ustawa o zawodzie pracownika socjalnego została wtedy

wskazana jako działanie konieczne do realizacji w dwóch dokumentach: Narodowej Strategii

Integracji Społecznej oraz w Krajowym Planie Działania na Rzecz Integracji Społecznej na

lata 2004-2006, przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 roku. Zapisy obu

dokumentów wskazywały, iż ustawa ta ma służyć wzmocnieniu roli pracownika socjalnego

jako profesjonalisty działającego na rzecz integracji społecznej osób ubogich i wykluczonych

społecznie51

. 14 czerwca 2005 roku Prezes Rady Ministrów złożył Marszałkowi Sejmu

rządowy projekt ustawy. Rada Ministrów w ostatnim dniu maja 2005 roku przyjęła projekt

ustawy, ale ze względu na upływ kadencji Sejmu, nie był on przedmiotem dalszych prac

ustawodawczych52

.

Z uwagi na powyższe, ustawę zapisano w programie prac legislacyjnych Rady

Ministrów w 2006 roku (dokument miał być przyjęty w październiku) oraz w 2007 roku.

W efekcie przyjęto projekt ustawy w dniu 28 czerwca 2007 roku przez Komitet Rady

Ministrów. Następnie prowadzono konsultacje ze środowiskiem pracowników socjalnych,

w ramach których przekazano wstępny projekt ustawy do konsultacji Polskiemu

50

Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o świadczeniach opieki

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 81, poz. 440), art. 1, pkt 17; Ustawa o pomocy

społecznej, dz. cyt., art. 108 ust. 1. 51

Zob. Projekt ustawy o zawodzie pracownika socjalnego przyjęty, http://sic.to/indexpl.php?page=1085,

[25.07.2011 r.] 52

Zob. R. Kowalski, Wraca ustawa o zawodzie pracownika socjalnego, http://pomocspoleczna.ngo.pl/x/254687,

[28.07.2011 r.]

http://sic.to/indexpl.php?page=1085


25/134

Towarzystwu Pracowników Socjalnych, a także Radzie Pomocy Społecznej działającej przy

ministrze właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego. Jednak potem nie podjęto

żadnych konkretnych działań. Dopiero w 2009 roku przedstawiono do konsultacji Rady

Ministrów projekt ustawy, który określa zasady i warunki wykonywania zawodu pracownika

socjalnego oraz uzyskiwania specjalizacji zawodowej i awansu zawodowego, obowiązki

i prawa pracowników socjalnych, a także zasady organizacji i działania samorządu

zawodowego pracowników socjalnych oraz sposób prowadzenia rejestru pracowników

socjalnych. Wprowadzenie ustawy regulującej te kwestie w sposób kompleksowy

unormowałoby rangę zawodu, prawa, jak również obowiązki pracowników socjalnych.

Dalsze etapy prac nad tym projektem ustawy nie zostały jednak podjęte53

.

Próbę wypracowania i uchwalenia tego aktu prawnego podjął w 2010 roku Senator

Czesław Ryszka, w oświadczeniu skierowanym do Minister Pracy i Polityki Społecznej na 61

posiedzeniu Senatu (4-6 sierpnia 2010 roku), w którym przypomniał o ustawie mającej

poprawić warunki pracy i skuteczność działań pracowników socjalnych54

. Ministerstwo Pracy

i Polityki Społecznej obecnie nie pracuje nad ustawą o zawodzie pracownika socjalnego.

Dokumenty programowe, w tym między innymi Krajowy Program Reform na lata 2008-2011

na rzecz Strategii Lizbońskiej przyjęty przez Radę Ministrów 18 listopada 2008 roku oraz

Krajowy Program „Zabezpieczenie społeczne i integracja społeczna na lata 2008-2010”

przyjęty 16 grudnia 2008 roku nie przewidziały podjęcia prac związanych z przygotowaniem

projektu ustawy o zawodzie pracownika socjalnego. Z pisma sygnowanego przez Sekretarza

Stanu w MPiPS wynikało, że w ministerstwie trwają prace nad całkiem nową ustawą

o pomocy społecznej, w której zamierza się w szerszym niż dotychczas zakresie uwzględnić

zapisy dotyczące zawodu pracownika socjalnego. Obecnie rolę omawianej ustawy, jaką jest

podniesienie jakości służb społecznych jednostek pomocy i integracji społecznej, pełnią

pośrednio wytyczne i plany działań do poszczególnych priorytetów PO KL 2007-201355

.

53

Zob. Ustawa dla pracowników socjalnych, http://www.ops.pl/news.php?id=823, [20.07.2011 r.]. 54

A. Gocłowski, Ustawa o zawodzie pracownika socjalnego, http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/579527.html,

[29.07.2011 r.]. 55

Pismo Sekretarza Stanu w MPiPS z dnia 8.09.2010 r. (Nr DPS-V-0700-36-4558-KK/10) do Marszałka Senatu

Rzeczpospolitej Polskiej. Zob. http://www.ops.pl/news.php?id=21050, [26.07.2011 r.].

http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/579527.html


26/134

2.3. Badanie ankietowe pracowników socjalnych zatrudnionych

w OPS i PCPR

Badanie ankietowe prowadzono w okresie lipiec-październik 2011 roku. Dystrybucję

kwestionariuszy ankiety56

wśród pracowników socjalnych zatrudnionych w OPS i PCPR na

terenie województwa warmińsko-mazurskiego rozpoczęto w sierpniu. Badanie prowadzono,

przede wszystkim podczas szkoleń podnoszących kwalifikacje pracowników socjalnych

organizowanych przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w ośrodku szkoleniowym

w Lesznie koło Barczewa (3 spotkania) oraz podczas szkoleń realizowanych w Olsztynie

w ramach projektu systemowego ROPS „Efektywnie, Fachowo, Skutecznie na Warmii

i Mazurach” (6 spotkań) i w Zalesiu koło Barczewa (1 spotkanie). Łącznie do końca

października 2011 roku rozdano 200 kwestionariuszy ankiety. Poziom zwrotów poprawnie

wypełnionych kwestionariuszy wyniósł 95% (n=190). Udział w badaniu ankietowym miał

charakter anonimowy.

Kwestionariusz ankiety zawierał 25 pytań jednokrotnego wyboru, wśród których było

13 pytań rozbudowanych w formie tabel i 1 pytanie, w którym należało uszeregować

odpowiedzi. W kwestionariuszu znalazło się również 6 pytań wielokrotnego wyboru oraz

2 pytania otwarte. Przy analizie danych pochodzących z pytań otwartych zastosowano

kodowanie otwarte (ang. open coding)57

. W niniejszym raporcie nie uwzględniono danych

z pytania nr 19 kwestionariusza ankiety z powodu zbyt małej liczy respondentów poprawnie

odpowiadających na to pytanie. W związku z czym, analizowanie danych cechujących się

małą reprezentatywnością byłoby zagrożone dużym prawdopodobieństwem popełnienia

błędu, a wnioskowanie na tej podstawie uznane byłoby za bezpodstawne.

Treść 20 pytań kwestionariusza zaczerpnięto, za zgodą autorów, z narzędzia

do badania ogólnopolskiego „Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 20 lat po reformie

systemu pomocy społecznej”. Ogólnopolskie badanie prowadzone było w 2010 roku przez

zespół Laboratorium Integracji Społecznej (LIS) działający przy Centrum Aktywności

Lokalnej (CAL) w Warszawie, w ramach Projektu 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów

usług pomocy i integracji społecznej”, współfinansowanego ze środków Europejskiego

Funduszu Społecznego. Wykorzystanie tych pytań w niniejszym badaniu pozwoliło na

przeprowadzenie poprawnej metodologicznie analizy porównawczej wyników badań

wybranych kwestii dotyczących sytuacji zawodowej pracowników socjalnych z terenu

województwa warmińsko-mazurskiego oraz pracowników socjalnych z całej Polski.

Badanie zrealizowane przez Laboratorium Integracji Społecznej przeprowadzono na

próbie badawczej 1.210 pracowników socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy

56

Kwestionariusz ankiety stanowi załącznik nr 2 do niniejszego raportu. 57

Polega na analizie wszystkich odpowiedzi respondentów na pytania otwarte. Wyszukiwano najczęściej

pojawiające się, najbardziej typowe odpowiedzi i nadawano im wspólny kod. Odpowiedzi najmniej typowe,

pojawiające się sporadycznie, kodowano pod wspólnym kodem, jako „inne odpowiedzi”.


27/134

społecznej, powiatowych centrach pomocy rodzinie oraz placówkach specjalizacyjnych

(usytuowane poza systemem pomocy społecznej, jak i należące do tego systemu)58

.

Autorami kwestionariusza, którym posłużono się przy zbieraniu danych

ogólnopolskich był zespół ekspertów Instytutu Spraw Publicznych w składzie: dr Mariola

Bieńko, dr Marta Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza.

2.3.1. Opis próby badawczej

Próba badawcza w badaniu zrealizowanym przez Obserwatorium Integracji

Społecznej działającym w ROPS, wyniosła 190 osób, z czego 178 osób (93,7% próby) to

osoby zatrudnione w ośrodkach pomocy społecznej i 12 osób (6,3% próby) to osoby

zatrudnione w powiatowych centrach pomocy rodzinie. W zdecydowanej większości

respondentami były kobiety: 184 osoby (96,8%). Mężczyźni stanowili w badaniu tylko 3,2%

(6 osób), co wskazuje, że badana grupa respondentów jest mocno sfeminizowana. Poniżej

przedstawiono w formie tabelarycznej szczegółowe dane demograficzno-społeczne

opisywanej próby badawczej.

Tabela nr 5. Struktura demograficzno-społeczna pracowników socjalnych biorących

udział w badaniu prowadzonym w województwie warmińsko-mazurskim

KATEGORIA % LICZEBNOŚĆ

płeć

kobieta 96,8 184

mężczyzna 3,2 6

wiek

do 21 lat 0 0

22-25 lat 1,6 3

26-30 lat 16,8 32

31-35 lat 17,4 33

36-40 lat 14,7 28

41-50 lat 27,4 52

powyżej 51 lat 22,1 42

58

Placówki specjalizacyjne w rozumieniu badaczy zespołu LIS to „zarówno placówki udzielające wsparcia

socjalnego, formalnie sytuowane poza systemem pomocy społecznej, jak i placówki należące do systemu, które

jednak – w odróżnieniu do ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie – mogą być

prowadzone przez organizacje pozarządowe (i organizacje z nimi zrównane)”. W ramach badania, do tej

warstwy zakwalifikowano pracowników socjalnych zatrudnionych w centrach integracji społecznej,

schroniskach i noclegowniach oraz środowiskowych domach samopomocy. Zob. Czy podejście aktywizujące ma

szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy społecznej,

M. Rymsza (red.), Warszawa 2010, s. 32, 275. Badanie prowadzone przez zespół Laboratorium Integracji

Społecznej w 2010 roku w ramach Projektu 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji

społecznej”, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Autorami kwestionariusza,

którym posłużono się przy zbieraniu danych ogólnopolskich był zespół ekspertów Instytutu Spraw Publicznych

w składzie: dr Mariola Bieńko, dr Marta Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza.


28/134

c.d. Tabela nr 5.


stan cywilny

panna/kawaler 13,1 25

mężatka/żonaty 71,6 136

wdowa/wdowiec 2,1 4

rozwiedziona/rozwiedziony 10,5 20

w separacji 0 0

konkubinat 1,6 3

odmowa odpowiedzi 1,1 2

wielkość miejscowości zamieszkania

wieś 18,9 36

miasto do 10 tys. mieszkańców 12,1 23

miasto 11-50 tys. mieszkańców 33,2 63

miasto 51-100 tys. mieszkańców 6,3 12

miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 28,9 55

brak danych 0,5 1

wykształcenie

wyższe magisterskie: pedagogiczne, socjologiczne,

psychologiczne, politologiczne, nauka o rodzinie,

profilaktyka społeczna i resocjalizacja – ze

specjalnością/specjalizacją w zakresie pracy socjalnej

29,5 56

wyższe magisterskie: pedagogiczne, socjologiczne,

psychologiczne, politologiczne, nauka o rodzinie,

profilaktyka społeczna i resocjalizacja – bez

specjalizacji lub z inną specjalizacją niż praca socjalna

14,2 27

wyższe magisterskie: inne 2,6 5

wyższe zawodowe (licencjat): pedagogiczne,

socjologiczne, psychologiczne, politologiczne, nauka o

rodzinie, profilaktyka społeczna i resocjalizacja – ze

specjalnością/specjalizacją w zakresie pracy socjalne

9,5 18

wyższe zawodowe (licencjat): pedagogiczne,

socjologiczne, psychologiczne, politologiczne, nauka o

rodzinie, profilaktyka społeczna i resocjalizacja – bez

specjalizacji lub z inną specjalizacją niż praca socjalna

1,6 3

policealne/pomaturalne: kolegium pracowników służb

społecznych/wydział pracowników socjalnych

policealnego studium medycznego

41,1 78

policealne/pomaturalne: inne szkoły, kolegia i studia 0,5 1

średnie (licealne) ogólnokształcące 0,5 1

średnie (licealne) zawodowe 0,5 1


29/134

c.d. Tabela nr 5.


staż pracy w zawodzie pracownika socjalnego

do 2 lat 9,5 18

3 – 5 lat 20 38

6 – 10 lat 10,5 20

11 – 15 lat 10,5 20

16 – 20 lat 14,7 28

21 i więcej lat 34,2 65

odmowa odpowiedzi 0,5 1

specjalizacja z zakresu pracy socjalnej (pomocy społecznej)59

specjalizacja 52,6 100

brak specjalizacji 45,8 87

brak danych 1,6 3

przynależność do organizacji społecznej skupiającej pracowników socjalnych

tak 7,9 15

nie 88,9 169

brak danych 3,2 6

stanowisko

starszy specjalista pracy socjalnej 12,6 24

specjalista pracy socjalnej 40,5 77

starszy pracownik socjalny 11,1 21

aspirant pracy socjalnej 0,5 1

pracownik socjalny 32,1 61

inne 1,1 2

brak odpowiedzi 2,1 4

zadowolenie z pracy

zadowolony 12,6 24

raczej zadowolony 63,7 121

raczej niezadowolony 12,1 23

niezadowolony 2,6 5

trudno powiedzieć 6,3 12

brak odpowiedzi 2,6 5

Źródło: opracowanie własne.

59

Spośród 100 osób posiadających specjalizację, 75 posiadało specjalizację I stopnia, 18 miało specjalizację

II stopnia i 5 osób miało specjalizację z organizacji pomocy społecznej. Wśród osób, które miały specjalizację

I lub II stopnia były 4 osoby, które jednocześnie posiadają specjalizację z organizacji pomocy społecznej.

W sumie 8 osób posiadało specjalizację z organizacji pomocy społecznej. Jednocześnie odnotowano 5 osób,

które wskazały, że posiadają specjalizację, ale bez sprecyzowania, jaka jest to specjalizacja.


30/134

2.3.2. Poziom wynagrodzeń i zadowolenia z pracy

Analizując sytuację zawodową pracowników socjalnych należy zwrócić uwagę na

warunki wynagradzania i odczucia respondentów z nimi związane. Zebrane dane na temat

wysokości wynagrodzeń pracowników socjalnych biorących udział w niniejszym badaniu

przedstawia wykres poniżej.

Wykres nr 1. Poziom wynagrodzeń respondentów według przedziałów kwotowych

(n=190)

3,7%

24,7%

33,7%

30,0%

5,3%

1,6% 1,0%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

<1300 zł 1301-1600 zł 1601-1900 zł 1901-2200 zł >2200 zł odmowa

odpowiedzi

brak danych


Wśród przebadanych pracowników socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy

społecznej i powiatowych centrach pomocy rodzinie, najwięcej osób (33,7%) zarabia

w przedziale od 1.601 zł do 1.900 zł netto miesięcznie. Niewiele mniejszy odsetek (30,0%)

zarabia miesięcznie od 1.901 zł do 2.200 zł netto. Kwotę od 1.301 zł do 1.600 zł netto

miesięcznie zarabia 24,7% badanych.

Zestawiając wysokość wynagrodzeń pracowników socjalnych w województwie

warmińsko-mazurskim ze statystykami GUS, można zauważyć, że średnie wynagrodzenia

większej części grupy badanych pracowników socjalnych (ujęte w przedziałach) kształtują się

na poziomie przeciętnego miesięcznego wynagrodzeniem w województwie. W warmińsko-

mazurskim na koniec 2010 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie wyniosło 2.879,97 zł

brutto60

, czyli 2.073,46 zł netto. Miesięczne przeciętne wynagrodzenie w województwie

warmińsko-mazurskim było niższe od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kraju

o 555,03 zł brutto, czyli o 385,83 zł netto61

i było jednym z najniższych w kraju.

60

Dane GUS, BDL, http://www.stat.gov.pl, [28.10.2011 r.]. 61

Średnie miesięczne wynagrodzenie w kraju wyniosło 3.435,00 zł brutto, czyli 2.459,29 zł netto.


31/134

Należy zwrócić uwagę na to, że poziom wynagrodzeń jest najczęściej wskazywanym

źródłem stresu w pracy pracowników socjalnych biorących udział w niniejszym badaniu,

co można odczytać z danych zamieszczonych na poniższym wykresie.

Wykres nr 2. Najczęstsze źródła stresu w pracy pracowników socjalnych z terenu

województwa warmińsko-mazurskiego (n=178)62

7%

10%

11%

11%

17%

22%

26%

29%

45%

58%

59%

69%

2%

2%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

brak danych

inne

trudności we współpracy z koleżankami/kolegami

trudności we współpracy ze specjalistami z zewnątrz

trudności we współpracy z władzami lokalnymi

zła organizacja pracy

trudności we współpracy ze zwierzchnikami

poczucie bezsilności wobec problemów klientów

złe warunki lokalowe

brak szans na awans zawodowy

postawy i zachowania klientów

brak społecznego szacunku dla zawodu pracownika

socjalnego

nadmiernie rozbudowany zakres zadań instytucji i

obowiązków personelu

niskie wynagrodzenie finansowe za wykonywaną

pracę


Ponad 40% respondentów, jako czynniki stresu wskazało również nadmiernie

rozbudowany zakres zadań instytucji i obowiązków personelu (59%), brak społecznego

szacunku dla zawodu pracownika socjalnego (58%) oraz postawy i zachowania klientów

(45%).

62

Osoby, które potwierdziły występowanie stresu na płaszczyźnie zawodowej stanowiły 93,7% wszystkich

badanych.


32/134

W odróżnieniu do niniejszego badania, respondenci badania ogólnopolskiego63

, jako

dominujący czynnik stresu najczęściej wskazywali postawy i zachowania klientów (69,6%).

Niskie wynagrodzenie wskazało 56% respondentów w badaniu ogólnopolskim, czyli o 13%

osób mniej niż w niniejszym badaniu64

.

Pracownicy socjalni zostali również poproszeni o wskazanie poziomu zadowolenia

w odniesieniu do różnych aspektów pracy, wśród których pojawiła się między innymi

kategoria „wynagrodzenie i świadczenia pracownicze”.

Wykres nr 3. Poziom zadowolenia respondentów z różnych aspektów pracy (n=190)

15%

71%

72%

84%

83%

48%

42%

25%

24%

12%

47%

56%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

wynagrodzenie i świadczenia pracownicze

zakres obowiązków, zadań

warunki lokalowe

organizacja pracy

możliwości rozwoju zawodowego

kontakty miedzyludzkie współpracowników

zadowolony/raczej zadowolony raczej niezadowolony/niezadowolony

nie wiem/trudno powiedzieć brak danych


Powyższy wykres obrazuje, że 83% respondentów nie jest zadowolonych

z wynagrodzeń i świadczeń pracowniczych65

. Duża część respondentów stwierdziła również,

63

Zob. Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna …, dz. cyt., s. 289. Badanie

prowadzone przez zespół Laboratorium Integracji Społecznej w 2010 roku w ramach Projektu 1.18 „Tworzenie

i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”, współfinansowanego ze środków Europejskiego

Funduszu Społecznego. Autorami kwestionariusza, którym posłużono się przy zbieraniu danych ogólnopolskich

był zespół ekspertów Instytutu Spraw Publicznych w składzie: dr Mariola Bieńko, dr Marta Łuczyńska,

dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza. 64

Według innego badania przeprowadzonego w województwie pomorskim w 2010 roku do najczęstszych

zdiagnozowanych trudności w pracy pracownika socjalnego zalicza się roszczeniową postawę klienta (63,6%),

co można po części uznać za podobieństwo do sytuacji ogólnopolskiej. Zob. M. Dębski, Kondycja pracy

socjalnej w województwie pomorskim w świetle wyników badań socjologicznych, [w:] Forum. O bezdomności

bez lęku, Ł. Browarczyk, M. Dębski, A. Maj (red.), Gdańsk 2011, s. 117. 65

W odpowiedzi na pytanie „Co by Pani/Pan zmienił w swojej pracy, gdyby miała(-ł) Pani/Pan taką

możliwość?” 14% respondentów podniosłoby wysokość wynagrodzeń. Zob. wykres nr 10.


33/134

że jest niezadowolona z zakresu obowiązków i zadań (48%) oraz z warunków lokalowych

(42%).

Najwięcej badanych jest zadowolonych z kontaktów międzyludzkich

współpracowników (84%), możliwości rozwoju zawodowego (72%) oraz organizacji pracy

(71%). Pozwala to wstępnie wysnuć wniosek, że uczestnicy badania, pomimo niedogodności,

odczuwają satysfakcję ze swojej pracy i są zadowoleni z jej pozapłacowych aspektów66

.

Potwierdzeniem tych wniosków może być rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie

dotyczące zmiany pracy, przedstawiony na poniższym wykresie.

Wykres nr 4. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie:

„Czy na obecną chwilę rozważa Pani/Pan zmianę pracy?” (n=190)

16,8%

61,6%

21,6%

tak nie nie wiem/trudno powiedzieć


Pomimo dużej liczby respondentów niezadowolonych z poziomu wynagrodzeń, niewielki

odsetek osób rozważa zmianę pracy (16,8%). Zastanawiające jest również to, że osoby, które

wskazały na niezadowolenie z wynagrodzeń, przeważnie zaznaczały, że na obecną chwilę nie

rozważają zmiany pracy. Wśród osób, które są niezadowolone z wynagrodzenia (83% ogółu

próby) odnotowano 59% osób, które są niezadowolone z pracy, a mimo to, na obecną chwilę nie

rozważają zmiany tej pracy.

Poniżej przykładowe wypowiedzi respondentów dotyczące wysokości wynagradzania, jako zmiany w ich pracy:

- Respondent nr 65: „Zwiększyłabym wynagrodzenie pracowników socjalnych, gdyż nie jest ono adekwatne do

zadań, jakie wykonują i ryzyka jakie podejmują każdego dnia.”

- Respondent nr 130: „Na pewno podniosłabym wynagrodzenie, ponieważ za tak trudną pracę, pełną zagrożeń

zdrowotnych, agresywnych zachowań ze strony klienta, często stresowych, wynagrodzenie jest niskie.” 66

Więcej informacji na temat zadowolenia z wykonywania zawodu pracownika socjalnego można znaleźć

w podrozdziale 2.4.2. i 2.4.9. niniejszego raportu.


34/134

Tabela nr 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy na obecną chwilę rozważa Pani/Pan

zmianę pracy?” w zestawieniu z odpowiedziami wyrażającymi

niezadowolenie z wynagrodzenia i świadczeń pracowniczych (n=158)

Chęć zmiany pracy Niezadowolony

(n=93)

Raczej niezadowolony

(n=65)

Ogółem niezadowolonych

(n=158)

Tak 11% 7% 18%

Nie 32% 27% 59%

Nie wiem/trudno powiedzieć 16% 7% 23%


Taka sytuacja może wynikać z małej liczby nowych ofert pracy oraz ogólnie trudnej

sytuacji na rynku pracy w województwie warmińsko-mazurskim. Stopa bezrobocia

rejestrowanego w roku 2010 w województwie warmińsko-mazurskim wyniosła 20%67

i była

najwyższą w kraju. W konsekwencji, osoby posiadające zatrudnienie nie rezygnują z pracy,

nawet mimo niezadowalających wynagrodzeń, gdyż wiąże się to z ryzykiem pozostania

bezrobotnym. Większość respondentów tak odpowiadających to osoby po 41 roku życia –

49,5%68

. Jednocześnie przyczyną takiego stanu rzeczy może być swego rodzaju wygoda,

którą daje pewność zatrudnienia na stanowisku finansowanym ze środków publicznych (16%

respondentów wymienia poczucie pewności zatrudnienia, jako zaletę pracy)69

.

2.3.3. Warunki pracy

Chcąc poznać warunki pracy pracowników socjalnych, zapytano respondentów

o dostępne wyposażenie oraz zasady, na jakich korzystają ze sprzętów biurowych, publikacji

specjalistycznych i pokoju do rozmów z klientem.

67

Dane GUS, BDL, http://www.stat.gov.pl, [28.10.2011 r.]. 68

Zob. tabela nr 4. 69

Zob. wykres nr 21.


35/134

Wykres nr 5. Dostępność wyposażenia potrzebnego w pracy pracownika socjalnego (n=190)

37%

34%

28%

23%

12%

10%

4%

22%

58%

71%

39%

80%

48%

43%

8%

4%

1%

2%

6%

12%

34%

27%

2%

3%

1%

29%

11%

1%

1%

11%

2%

0% 30% 60% 90%

komputer z

Internetem

biurko z aparatem

telefonicznym

drukarka

komputer bez

Internetu

kserokopiarka

pokój do rozmów z

klientem

publikacje

specjalistyczne

mam do własnej dyspozycji

użytkuję wspólnie z innymi współpracownikami

w razie potrzeby proszę o udostępnienie osobę, która tym dysponuje

OPS/PCPR nie dysponuje tym

nie dotyczy/nie potrzebuję


Wartości procentowe w poszczególnych kategoriach nie sumują się do 100%, ponieważ nie przedstawiono

odpowiedzi „brak danych” – liczby procentowej respondentów, którzy nie zaznaczyli żadnej odpowiedzi.

To rozwiązanie miało na celu czytelną prezentację wyników badania przez redukcję danych. Aby dowiedzieć

się, jaki procent stanowią respondenci, którzy nie zaznaczyli żadnej odpowiedzi przy danej kategorii tego

pytania, należy od 100% odjąć sumę odpowiedzi z danej kategorii.


36/134

Spośród siedmiu podstawowych kategorii – rzeczy potrzebnych do pracy, 37%

respondentów ma do własnej dyspozycji komputer z Internetem. Natomiast komputer bez

Internetu użytkuje na wyłączność 23% badanych. 61% respondentów użytkuje wspólnie

komputer z innymi pracownikami, w tym: 39% respondentów komputer bez dostępu do

Internetu i 22% komputer z Internetem. Zaskakujący jest odnotowany wynik 27%

respondentów, którzy wskazali, że OPS/PCPR nie dysponuje komputerem, który byłby

podłączony do Internetu. Może to być spowodowane tym, że respondenci nie wzięli pod

uwagę komputerów używanych wyłącznie przez kadrę zarządzającą.

43% respondentów wskazało, że użytkuje wspólnie publikacje specjalistyczne.

O udostępnienie tego typu publikacji 34% respondentów prosi osobę, która nimi dysponuje.

Natomiast 11% respondentów wskazuje, że OPS/PCPR nie posiada w ogóle takich publikacji.

Sprzęty, takie jak drukarka czy kserokopiarka, są najczęściej użytkowane razem ze

współpracownikami (odpowiednio – 71% i 80%).

Biurko z aparatem telefonicznym ma do własnej dyspozycji 34% badanych, zaś 58%

deklaruje, że dzieli ten sprzęt ze współpracownikami. Zastosowana kafeteria odpowiedzi nie

rozgraniczała kategorii biurka i telefonu, zatem można domyślać się, że respondenci

wskazując na odpowiedź „biurko z telefonem” chcieli zaznaczyć, iż telefon jest sprzętem,

który użytkują wspólnie. Mało prawdopodobne jest, aby pracownik socjalny przy

wykonywaniu swoich obowiązków nie dysponował własnym biurkiem.

Pracownicy socjalni również najczęściej użytkują wspólnie pokój do rozmów

z klientami (48%). 29% badanych wskazuje, że ich OPS/PCPR w ogóle nie dysponuje takim

pokojem70

.

Zaprezentowane dane zobrazowały złą sytuację lokalową oraz słabe wyposażenie

stanowisk pracy pracowników socjalnych w podstawowe sprzęty biurowe. Słaby komfort

pracy i trudności z zapewnieniem odpowiednich warunków pracy mogą przekładać się na

niższy standard usług świadczonych wobec klientów pomocy społecznej oraz są także

źródłem stresu i niezadowolenia pracowników71

.

70

Warunki pracy pracowników socjalnych obrazuje również rozkład odpowiedzi na pytanie otwarte, w którym

respondenci zostali zapytani o to, co by chcieli zmienić w swojej pracy (patrz: wykres nr 11). 16% badanych

uznało, że zmiany dokonałoby w warunkach lokalowych i wyposażeniu (standard lokalu, pokój do rozmów

z klientem, brak Internetu i samochodu służbowego). Jest to jedna z czterech najczęściej wskazywanych przez

respondentów kategorii odpowiedzi. Poniżej przykładowe wypowiedzi badanych osób w tej kategorii:

Respondent nr 97: „Chciałabym mieć własny telefon i poprawione warunki lokalowe. Obecnie w pokoju siedzi

4 pracowników socjalnych, mamy 1 telefon stacjonarny i 1 telefon komórkowy.”

Respondent nr 98: „Oddzielny pokój do prowadzenia rozmów z klientami, głównie z ofiarami przemocy.”

Respondent nr 160: „Warunki pracy stwarzające możliwość zachowania intymności klientom.” 71

Por. wykres nr 2, nr 10 i nr 28.


37/134

2.3.4. Organizacja pracy i realizowane zadania

Pracownicy socjalni zatrudnieni w OPS-ach (n=178), w ramach dodatkowego bloku

pytań w kwestionariuszu ankiety, zostali poproszeni o udzielenie informacji na temat:

liczby środowisk (gospodarstw domowych), które mają pod swoją opieką,

liczby zmian rejonu opiekuńczego, w ramach pracy w OPS, w którym obecnie

są zatrudnieni,

okresu, jaki sprawują opiekę nad podopiecznymi w obecnym rejonie

opiekuńczym.

Niniejsze dane zostały zaprezentowane na trzech kolejnych wykresach.

Wykres nr 6. Rozkład odpowiedzi respondentów zatrudnionych w OPS na pytanie:

„Jaka jest łączna liczba środowisk (gospodarstw domowych), które należą do Pani/Pana

rejonu opiekuńczego?” (n=178)72

0,6%

5,1%

11,2%

15,7%

32,6%

28,1%

3,9%1,7% 1,1%

0%

10%

20%

30%

40%

do 30 31 - 50 51 - 70 71 - 90 91 - 110 111 - 200 powyżej

200

odmowa

odpowiedzi

brak

danych


Najwięcej osób (32,6%) odpowiedziało, że pod ich opieką znajduje się od 91 do 110

środowisk (gospodarstw domowych). Duży odsetek badanych (28,1%) wskazał, że pod ich

opieką znajduje się od 111 do 200 środowisk. Jedynie 5,7% pracowników socjalnych

odpowiedziało, że pod opieką znajduje się maksymalnie do 50 środowisk.73

72

Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie zawarte w Bloku nr II kwestionariusza ankiety, skierowanym

tylko do pracowników socjalnych zatrudnionych w OPS. 73

Ustawa z dnia 18 marca 2011 roku o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o świadczeniach

opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 81, poz. 440) przewiduje, że od 2015 roku

na jednego pracownika socjalnego będzie przypadało nie więcej niż 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących.


38/134

W niniejszym badaniu zbadano liczbę zmian rejonu opiekuńczego w OPS, w którym

obecnie pracuje respondent. Dane te przedstawia kolejny wykres.

Wykres nr 7. Liczba zmian rejonu opiekuńczego respondentów (n=178)74

34,9%

18,0% 17,4%15,7%

6,7% 6,7%

0,6%

0%

10%

20%

30%

40%

nie zmieniono

w ogóle

raz 2 razy 3 razy 4 razy 5 lub więcej

razy

brak danych


Najwięcej osób (34,9%) odpowiedziało, że nie zmieniono im w ogóle rejonu

opiekuńczego. Może to oznaczać, że pracownicy socjalni zazwyczaj przez dłuższy okres

pracują w tym samym rejonie opiekuńczym. Nabiera to większego znaczenia przy

zestawieniu informacji o stażu pracy respondentów w zawodzie pracownika socjalnego –

34,2% pracuje w zawodzie 21 i więcej lat75

.

Na kolejnym wykresie przedstawiono rozkład odpowiedzi dotyczących tego, jak długo

pracownicy socjalni pracują w obecnym rejonie opiekuńczym.

74


tylko do pracowników socjalnych zatrudnionych w OPS. 75

Zob. tabela nr 4.


39/134

Wykres nr 8. Okres, jaki respondent sprawuje opiekę nad podopiecznymi w obecnym

rejonie opiekuńczym (n=178)76

6,2%

12,3%18,0%

62,9%

0,6%

0%

20%

40%

60%

80%

do 1 roku powyżej 1 roku do 2

lat

powyżej 2 lat do 4 lat powyżej 4 lat brak danych


Z zebranych danych wynika, że najwięcej osób (62,9%) pracuje w ostatnio

przydzielonym rejonie opiekuńczym dłużej niż 4 lata, z tym, że są to osoby przeważnie

z najdłuższym stażem pracy (z osób pracujących w obecnym rejonie opiekuńczym powyżej

4 lat, prawie połowa (48%) to osoby o stażu pracy 21 i więcej lat).

Nieczęste zmiany rejonów opiekuńczych pozwalają pracownikom socjalnym na

poznanie sytuacji swoich podopiecznych. Aż 92,6% respondentów deklaruje, że bardzo

dobrze i raczej dobrze zna podopiecznych ze swojego rejonu (obrazuje to wykres poniżej).

76


tylko do pracowników socjalnych zatrudnionych w OPS.


40/134

Wykres nr 9. Deklarowana przez respondentów znajomość podopiecznych z rejonu

opiekuńczego (n=190)

28,4%

64,2%

4,2% 3,2%

bardzo dobrze raczej dobrze

trudno powiedzieć brak danych


Poznanie sytuacji podopiecznych jest kluczowe w udzielaniu trafnej i skutecznej

pomocy, jednak z drugiej strony brak zmian rejonów opiekuńczych może stanowić zagrożenie

objawiające się rutynowym podejściem do klienta i zwiększenie zagrożenia wypaleniem

zawodowym. Zmiana rejonu może być podyktowana różnymi powodami: chęcią zapewnienia

zmiany lub odpoczynku od szczególnie uciążliwych klientów, zmianą liczby zatrudnianych

pracowników socjalnych lub liczby klientów na danym obszarze. Uzależnione jest także od

organizacji pracy w danym ośrodku oraz sposobu pracy kierownika i całego zespołu

pracowników77

.

Z danych zebranych w kolejnym pytaniu wynika, że pracownik socjalny średnio na

świadczeniu pracy socjalnej spędza nieco ponad 3 godziny dziennie (średnia ze 175

odpowiedzi; 15 osób nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie lub odpowiedziało w sposób

opisowy). Można domyślać się, że pozostały czas pracy poświęcany jest na realizowanie

procedur formalnych, w tym tworzenie dokumentacji. Potwierdzenie takiego wniosku można

znaleźć w danych przedstawionych w dalszej części opracowania prezentujących

częstotliwość stosowania poszczególnych działań przez respondentów78

oraz kolejność

stosowania przez respondentów poszczególnych rodzajów wsparcia wobec klientów

w zależności od częstotliwości ich wykonywania79

.

77

Więcej informacji na temat rejonów opiekuńczych można znaleźć w podrozdziale 2.4.3. niniejszego raportu. 78

Zob. wykres nr 11. 79

Zob. wykres nr 12.


41/134

O sposobie organizacji pracy i wykonywanych zadaniach świadczą również

odpowiedzi respondentów zebrane w pytaniu otwartym, dotyczącym tego, co chcieliby

zmienić w swojej pracy. Najczęściej respondenci wskazywali na zmniejszenie ilości pracy

biurokracyjnej (mniej „papierologii”) – 38% badanych, co w tym przypadku wiązałoby się

z oddzielaniem pracy socjalnej od świadczeń pieniężnych.

Wykres nr 10. Propozycje zmian, jakie respondenci chcieliby wprowadzić w pracy

(n=190)

7%

3%

5%

5%

7%

13%

14%

38%

1%

2%

27%

16%

0% 20% 40%

nic; trudno powiedzieć

umożliwienie kształcenia, np. przez

dofinansowania studiów

dostępność i sposób dystrybucji środków

finansowych

aktywizacja klientów przez udzielanie

warunkowej pomocy

kierownictwo

podniesienie rangi zawodu

przepisy prawne

specjalizacja pracy, zmniejszenie i

sprecyzowanie obowiązków

wynagrodzenia

warunki pracy

mniejsza liczba podopiecznych

mniej biurokracji (m.in. przez

oddzielenie pracy socjalnej od zasiłków)


Poniżej zaprezentowano wybrane wypowiedzi osób ankietowanych, które wskazały

kwestię zmniejszenia pracy administracyjnej na rzecz pracy socjalnej.

Respondent nr 42: „Ograniczyć ilość dokumentacji – praca bardziej nakierowana na

człowieka, a nie na dokumenty.”


42/134

Respondent nr 46: „Oddzielenie pracy socjalnej od pomocy finansowej – brak czasu

na pracę socjalną – zbyt dużo papierów.”

Respondent nr 49: „Nasza praca powinna polegać na pracy socjalnej, a nie na

rozdawaniu środków finansowych.”

Respondent nr 98: „Zbyt dużo zadań mają pracownicy socjalni. Należą one do innych

instytucji – spychologia”.

Respondent nr 111: „Większy nacisk na pracę socjalną.”

Respondent nr 155: „Zdecydowanie mniej dokumentacji. Odeszłabym od wywiadów,

zostałabym przy kartotece komputerowej.”

Jednocześnie 27% ankietowanych wspomniało również o zbyt dużej liczbie

podopiecznych przypadających na pracownika socjalnego. Z pisemnych wypowiedzi

respondentów wynika także, że nadmierna liczba klientów obciąża pracowników socjalnych

i jest często czynnikiem stresogennym.

Respondent nr 68: „Ograniczyć liczbę środowisk na jednego pracownika, bo wtedy

można mówić o pracy na jakość, a nie na ilość.”

Respondent nr 103: „Mniej zadań, mniej klientów.”

Respondent nr 162: „Zmniejszyć liczbę prowadzonych środowisk do max 70-ciu, nie

potrzeba byłoby wówczas asystenta rodziny jako nowego tworu.”

Jednocześnie 13% respondentów proponuje wprowadzenie do pracy pracownika

socjalnego specjalizacji zadań i obowiązków. Rozdział zadań, na przykład na podstawie

jednorodnych problemów klientów czy kategorii pomocy, miałby na celu zmniejszenie ilości

obowiązków. Przykładowe wypowiedzi respondentów dotyczące tej kwestii przedstawiono

poniżej.

Respondent nr 87: „Rozdział pracy wg kategorii świadczeń.”

Respondent nr 114: „Organizację planu pracy. Pracownik mający pod opieką teren nie

powinien zajmować się prowadzeniem KIS. Do prowadzenia KIS powinny być zatrudnione

osoby.”

Na podstawie powyższych danych można wywnioskować, że głównym problemem

pracowników socjalnych związanych z organizacją pracy jest mała ilość czasu na

wykonywanie zadań, które miałyby na celu bezpośrednią pracę z podopiecznym.

Analizując zadania, jakie wykonuje w pracy pracownik socjalny oraz czas, jaki

poświęca na wykonywanie tych zadań, warto prześledzić częstotliwość poszczególnych

działań wykonywanych przez respondentów, co przedstawia poniższy wykres.


43/134

Wykres nr 11. Częstotliwość stosowania poszczególnych działań przez respondentów

w ich pracy (n=190)

19%

56%

78%

79%

83%

95%

96%

46%

48%

44%

31%

15%

15%

15%

21%

4%

1%

39%

43% 7%

8%

2%

1%

0% 25% 50% 75% 100%

badanie potrzeb społecznych w celu

kształtowania lokalnej polityki spolecznej

pobudzanie aktywnosci członków

społeczności, lokalnych organizacji i instytucji

udział w organizowaniu lokalnych wydarzeń,

imprez, akcji

występowanie jako rzecznik interesów

klientów

ocenianie skuteczności podejmowanych

działań wobec klientów

podnoszenie własnych kompetencji

zawodowych

konsultowanie prowadzonych spraw klientów

z innymi pracownikami socjalnymi

udzielanie bezpośredniego wsparcia

klientom(np. pomocy materialnej, usługowej)

prowadzenie procedur niezbędnych do

przyznania pomocy materialnej i usługowej

klientom

bardzo często/często/raczej często raczej rzadko/rzadko/bardzo rzadkonigdy nie wiem/trudno powiedziećbrak danych


Z powyższego wykresu wynika, że pracownicy socjalni najczęściej w swojej pracy

realizują działania związane z procedurami niezbędnymi do przyznania pomocy materialnej

i usługowej klientom – w sumie 96% respondentów. Z nieco niższą częstotliwością

pracownicy socjalni udzielają bezpośredniego wsparcia (np. pomocy materialnej, usługowej)

– w sumie 95% respondentów udziela „często” takiego wsparcia. Najrzadziej respondenci

badają potrzeby społeczne w celu kształtowania lokalnej polityki społecznej. Działanie to jest


44/134

również najrzadszą praktyką w pracy respondentów badania ogólnopolskiego spośród

wszystkich zaproponowanych w kafeterii odpowiedzi.

Respondenci badania ogólnopolskiego, tak jak w przypadku badanych pracowników

socjalnych z województwa warmińsko-mazurskiego, najczęściej realizują działania mające na

celu prowadzenie procedur niezbędnych do przyznania pomocy materialnej i usługowej

klientom (łącznie 96,2% wskazań).

Podsumowując zaprezentowane w tym podrozdziale informacje, warto przypomnieć,

że 71% przebadanych pracowników socjalnych jest zadowolonych z organizacji pracy, ale już

dużo mniej respondentów, bo 47% – jest zadowolonych z zakresu obowiązków

i wykonywanych zadań. Równocześnie niezadowolonych z zadań i obowiązków

pracowników socjalnych jest 48%, zaś niezadowolonych z organizacji pracy jest 24%

badanych80

.

2.3.5. Praca z klientem

Pracownicy socjalni stykają się na co dzień z osobami i rodzinami w trudnej sytuacji

życiowej, którym mają za zadanie pomóc. W obliczu małej ilości czasu na pracę socjalną, co

wynika z wcześniej zaprezentowanych danych, należy zwrócić uwagę na formy i jakość

współpracy pracowników socjalnych z klientami oraz postrzeganie relacji z klientami.

W związku z tym, warto w tym miejscu przeanalizować rodzaje wsparcia, jakie pracownicy

stosują wobec swoich klientów.

80

Zob. wykres nr 3.


45/134

Wykres nr 12. Rodzaje wsparcia według częstotliwości stosowania przez respondentów

(n=108*)

60%

30%

5%

4%

2%

16%

35%

6%

19%

25%

9%

25%

17%

19%

30%

8%

4%

33%

33%

21%

6%

6%

40%

25%

22%

0% 30% 60%

udzielanie pomocy materialnej, finansowej,

rzeczowej

udzielanie porad, informacji mającej pomóc

klientowi i jego rodzinie w rozwiązywaniu

problemów

wyrażanie uznania, okazywanie akceptacji dla

podejmowanych przez klienta wysiłków

wyrażanie troski, okazywanie zaufania,

zrozumienia, współczucia

oferowanie konkretnych usług, np. opiekuńczych,

specjalistycznych, terapeutycznych, szkolenia

zawodowego, pośrednictwa pracy

pierwsze wskazanie

drugie wskazanie

trzecie wskazanie

czwarte wskazanie

piąte wskazanie


* W związku z niepoprawnym udzielaniem odpowiedzi na to pytanie, wykres przedstawia dane procentowe

zliczone z tylko ważnych odpowiedzi (n = 108).

Respondent miał za zadanie uszeregować rodzaje wsparcia według częstotliwości, z jaką ich udziela. „pierwsze

wskazanie” oznacza rodzaj wsparcia stosowany przez respondenta najczęściej, zaś „piąte wskazanie” –

najrzadziej.


46/134

Pracownicy socjalni biorący udział w badaniu zadeklarowali, że najczęściej udzielają

pomocy materialnej, finansowej, rzeczowej (60% ważnych – pierwsze wskazanie). Na drugim

miejscu najwięcej ankietowanych wybrało udzielanie porad, informacji mającej pomóc

klientowi i jego rodzinie w rozwiązywaniu problemów (35% ważnych – drugie wskazanie).

Dalej kolejno respondenci zaznaczyli: oferowanie konkretnych usług, na przykład

opiekuńczych, specjalistycznych, terapeutycznych, szkolenia zawodowego czy pośrednictwa

pracy (30% ważnych – trzecie wskazanie), a jako czwarte wskazanie 33% respondentów

wskazało zarówno wyrażanie troski, okazywanie zaufania, zrozumienia, współczucia, a także

wyrażanie uznania i okazywanie akceptacji dla podejmowanych przez klienta wysiłków.

Jednocześnie 40% badanych uważa, że najrzadziej wyrażają uznanie i okazują akceptację dla

podejmowanych przez klienta wysiłków.

Analizując wyniki badania ogólnopolskiego sytuacja ta wygląda nieco inaczej. Prawie

połowa respondentów (48,9%) najczęściej udziela porad i informacji. W przypadku

przebadanych pracowników socjalnych z województwa warmińsko-mazurskiego 30% osób

uznało, że tę czynność wykonuje najczęściej. Równocześnie 39,2% respondentów badania

ogólnopolskiego również wskazało, że najczęściej udziela pomocy materialnej, finansowej

i rzeczowej. Jako drugie pod względem częstotliwości wskazanie 29,8% osób zaznaczyło

również udzielanie porad i informacji, a 22,8% – udzielanie pomocy materialnej, finansowej

i rzeczowej. Respondenci uznali, że wyrażanie troski i okazywanie zaufania wykonują

przeważnie w trzeciej kolejności (25,3%). Na czwartym miejscu badani najczęściej

wskazywali oferowanie konkretnych usług (26,5%) oraz wyrażanie uznania dla

podejmowanych przez klienta wysiłków (27,1%). Jednak respondenci w większości uważają,

że wyrażanie uznania dla klienta jest najrzadziej podejmowaną czynnością spośród

wymienionych (44,2% – piąte wskazanie)81

.

Warto w tym miejscu przedstawić rozkład odpowiedzi na pytanie „Jakiego rodzaju

działania podejmuje Pani/Pan częściej wobec swoich klientów?”.

81

Zob. Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna …, dz. cyt., M. Rymsza

(red.), Warszawa 2010, s. 304. Badanie prowadzone przez zespół Laboratorium Integracji Społecznej w 2010

roku w ramach Projektu 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”,

współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Autorami kwestionariusza, którym

posłużono się przy zbieraniu danych ogólnopolskich był zespół ekspertów Instytutu Spraw Publicznych

w składzie: dr Mariola Bieńko, dr Marta Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza.


47/134

Wykres nr 13. Działania, które respondenci podejmują częściej wobec klientów w swojej

pracy zawodowej (n=190)

52% 43%

5%

działania o charakterze osłonowym, zapobiegające pogorszeniu sytuacji ekonomicznej i społecznej klientów

działania o charakterze aktywizującym, zmierzające do usamodzielnienia klientów

brak danych


Większość ankietowanych (52%) stwierdziła, że częściej podejmuje działania

o charakterze osłonowym, zapobiegające pogorszeniu się sytuacji ekonomicznej i społecznej.

Nieco mniej pracowników socjalnych biorących udział w badaniu (43%) zadeklarowało, że

wykonuje częściej działania o charakterze aktywizującym, zmierzające do usamodzielnienia

klientów. Powyższy wykres pokazuje różnice w interpretowaniu przez pracowników

socjalnych charakteru pomocy, jakiej udzielają.

Również odpowiedzi osób biorących udział w badaniu ogólnopolskim rozkładają się

podobnie, z tym że większość badanych (54,7%) stwierdza, że częściej podejmują działania

aktywizujące, niż działania o charakterze osłonowym (43,3%)82

.

Jednym z mierników podejścia aktywizującego w pracy pracowników socjalnych jest

informacja, jak często instytucja, w której pracuje pracownik socjalny podejmuje próby

aktywizacji szczególnie trudnej grupy klientów – osób długotrwale korzystających z pomocy.

Obrazuje to wykres poniżej.

82

Zob. tamże, s. 305.


48/134

Wykres nr 14. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie:

„Jak często w OPS/PCPR, w którym Pani/Pan pracuje, podejmuje się próby aktywizacji

osób długotrwale korzystających z pomocy tej instytucji?” (n=190)

18,9%

42,6%

21,6%

11,1%

3,1%1,1% 0,5% 1,1%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

zawsze często raczej

często

czasmi tak,

czasmi nie

raczej

rzadko

rzadko nigdy brak

danych


Aż 83,1% respondentów odpowiedziało, że w ich instytucji podejmowane są próby

aktywizacji osób długotrwale korzystających z pomocy (suma z odpowiedzi respondentów

zawsze, często i raczej często). Tylko 4,7% respondentów jest zdania, że ich instytucja rzadko

lub nigdy nie podejmuje prób aktywizacji takich osób (suma z odpowiedzi raczej rzadko,

rzadko i nigdy).

Powodzenie współpracy między podopiecznym a pracownikiem socjalnym w dużej

mierze zależy od ich relacji interpersonalnych. W związku z czym, zapytano respondentów,

jak odczytują postawy klientów przejawiane wobec nich.


49/134

Wykres nr 15. Wskazania respondentów dotyczące postaw, jakie wykazują wobec nich

podopieczni (n=190)

69%

13%

23%

31%

45%

33%

37%

23%

64%

57%

53%

20%

5%

1%

3%

8%

37%

37%

39%

78% 18%

16%

22%

1%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

lekceważą mnie i nie traktują mnie poważnie

starają się mnie unikać

wykazują postawę wrogości i są agresywni

wykazują postawę współdziałania

pokazują, że jestem dla nich autorytetem

wykazują postawę roszczeniową

darzą mnie zaufaniem i są otwarci

są wobec mnie uprzejmi

bardzo często/często czasami rzadko/bardzo rzadko nie wiem/trudno powiedzieć brak danych


Z danych zaprezentowanych powyżej wynika, że podopieczni są uprzejmi wobec

pracowników socjalnych biorących udział w badaniu. Taką postawę klienci pomocy

społecznej prezentują często według 78% badanych. Łącznie 96% pracowników socjalnych

biorących udział w badaniu (suma z odpowiedzi często i czasami), wskazało na występowanie

uprzejmych zachowań u klientów. Również dużo respondentów stwierdziło, że klienci darzą

ich zaufaniem i są wobec nich otwarci – łącznie 69% respondentów. Najrzadziej w opinii

pracowników socjalnych klienci lekceważą ich i nie traktują poważnie (64% respondentów

zadeklarowało, że klienci rzadko przejawiają takie postawy; 13% – czasami).

Wyniki powyższego zestawienia wskazują na to, iż większość klientów traktuje

pracowników socjalnych z szacunkiem. Jednocześnie klienci uzależniają własną sytuację od

otrzymanej pomocy i raczej upatrują przyczyn swojej sytuacji w uwarunkowaniach

zewnętrznych niż w nich samych, o czym świadczy dość wysoki wynik procentowy

odpowiedzi wskazujących, że podopieczni często wykazują postawę roszczeniową (40%).


50/134

2.3.6. Samoocena posiadanej wiedzy, potrzeby szkoleniowe i zapotrzebowanie na

wsparcie specjalistów

Pracowników socjalnych zapytano o ocenę zakresu wiedzy w różnych obszarach

związanych z pracą zawodową. Przy każdym obszarze wiedzy respondent miał do wyboru cztery

odpowiedzi: „wiedza, jaką posiadam jest wystarczająca w mojej pracy”, „mam pewne braki, ale

uzupełniam je we własnym zakresie”, „odczuwam potrzebę uzupełniania wiedzy w formie

szkoleń” oraz „nie wiem/trudno powiedzieć”. Na podstawie przeprowadzonej analizy zebranych

danych wybrano informacje przedstawiające poziom wiedzy przebadanych pracowników

socjalnych w poszczególnych tematycznych obszarach wiedzy, co przedstawia poniższy wykres.

Wykres nr 16. Obszary wiedzy zawodowej, wg wskazań respondentów „wiedza, jaką

posiadam jest wystarczająca w mojej pracy” (n=190) (zaprezentowano 12 najczęściej wymienianych spośród 23 obszarów)

34%

35%

36%

45%

47%

51%

54%

56%

58%

72%

72%

74%

0% 20% 40% 60% 80%

podstawy socjologii

podstawy psychologii

metody i techniki pracy z jednorodną

grupą klientów

wiedza o społeczności lokalnej

podstawy pedagogiki

metody i techniki pracy socjalnej z

rodziną


jednostką

komunikacja interpersonalna w pracy

socjalnej

znajomość obsługi komputera

etyka zawodowa

ustawa o pomocy społecznej

teoretyczne podstawy pracy socjalnej


Odpowiedzi nie sumują się do 100%, gdyż w ramach każdego obszaru wiedzy respondent mógł zaznaczyć jedną

z czterech odpowiedzi. Zaprezentowane na powyższym wykresie dane przedstawiają % respondentów, którzy

zaznaczyli odpowiedź „wiedza, którą posiadam, jest wystarczająca w mojej pracy”.


51/134

Najwięcej wskazań respondentów uzyskały trzy następujące obszary: teoretyczne

podstawy pracy socjalnej (74%), ustawa o pomocy społecznej (72%) oraz obszar etyki

zawodowej. Również powyżej 50% respondentów stwierdziło, że ma wystarczającą wiedzę

ze znajomości obsługi komputera (58%), komunikacji interpersonalnej w pracy socjalnej

(56%), metod i technik pracy socjalnej z jednostką (54%) oraz metod i technik pracy socjalnej

z rodziną (51%).

Na podstawie zaprezentowanych wyżej danych można wywnioskować, że respondenci

posiadają niezbędną wiedzę do wykonywania zawodu pracownika socjalnego. Taki obraz

sytuacji może wynikać z tego, że pracownicy socjalni z województwa warmińsko-

mazurskiego mają bardzo dobry dostęp i często korzystają ze zróżnicowanych szkoleń

organizowanych między innymi przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu

Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W 2011 roku

przeszkolono łącznie 1.699 osób, w tym:

573 osoby z kadr pomocy i integracji społecznej (w tym również pracowników

socjalnych zatrudnionych w OPS i PCPR) w ramach szkoleń organizowanych

ze środków własnych województwa,

1.126 osób (w tym 523 pracowników socjalnych zatrudnionych

w OPS, PCPR i innych JOPS) w ramach szkoleń organizowanych ze środków

europejskich wyodrębnionych na projekt systemowy „Efektywnie, Fachowo,

Skutecznie na Warmii i Mazurach” (Priorytet VII, Działanie 7.1, Poddziałanie

7.1.3 POKL) 83

.

Na kolejnym wykresie przedstawiono rozkład wybranych odpowiedzi respondentów

dotyczących potrzeb szkoleniowych. Tak jak w przypadku poprzedniego wykresu, zebrane

wyniki stanowią odpowiedź na pytanie: „Jak ocenia Pani/Pan zakres swojej wiedzy

zawodowej w poszczególnych obszarach?”. Na poniższym wykresie zaprezentowano

wybrane obszary wiedzy, które uzyskały najwięcej wskazań respondentów odczuwających

potrzebę uzupełnienia wiedzy w formie szkoleń.

83

Dane własne ROPS.


52/134

Wykres nr 17. Obszary wiedzy zawodowej wg wskazań respondentów: „odczuwam

potrzebę uzupełniania wiedzy w formie szkoleń” (n=190) (zaprezentowano 12 najczęściej wymienianych spośród 23 obszarów)

24%

24%

26%

26%

26%

30%

31%

32%

34%

37%

41%

43%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

ustawa o ochronie zdrowia psychicznego

podstawy profilaktyki społecznej

podstawy gerontologii

podstawy socjologii


rodziną

metody i techniki pracy z jednorodną

grupą klientów

podstawy psychologii

metody i techniki badawcze stosowane w

naukach społecznych

podstawy rehabilitacji

metody i techniki pracy ze społecznością

lokalną

podstawy psychiatrii

znajomość języków obcych


Odpowiedzi nie sumują się do 100%, gdyż w ramach każdego obszaru wiedzy respondent mógł zaznaczyć jedną

z czterech odpowiedzi. Zaprezentowane na powyższym wykresie dane przedstawiają % respondentów, którzy

zaznaczyli odpowiedź „odczuwam potrzebę uzupełnienia wiedzy w formie szkoleń”.

Najwięcej badanych pracowników socjalnych wskazało na potrzebą uzupełnienia

własnej wiedzy ze znajomości języków obcych (43%). Podobnie kształtują się wyniki badania

ogólnopolskiego, gdzie najwięcej osób (41,4%) stwierdziło, że odczuwa potrzebę

uzupełnienia wiedzy w formie szkoleń w obszarze znajomości języków obcych84

.

84

Zob. Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna …, dz. cyt., s. 294-295.

Badanie prowadzone przez zespół Laboratorium Integracji Społecznej w 2010 roku w ramach Projektu 1.18

„Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”, współfinansowanego ze środków


53/134

Przyczyn najwyższego odsetka osób wskazujących na obszar znajomości języków

obcych jako umiejętności, wobec której najwięcej respondentów odczuwa potrzebę

doskonalenia, można przede wszystkim upatrywać w chęci ogólnego samokształcenia

pracowników socjalnych. Dzięki przedsięwzięciom realizowanym przy zaangażowaniu

środków unijnych coraz częściej i łatwiej dochodzi do wymiany poglądów i doświadczeń

pracowników socjalnych podczas międzynarodowych konferencji czy zagranicznych wizyt

studyjnych. Jednym z powodów może być także to, że obecnie ukazuje się wiele publikacji

w językach obcych, w tym przeważnie w języku angielskim dotyczących różnych, nowych

rozwiązań i metod pracy socjalnej, a które dzięki istnieniu Internetu są bardzo łatwo dostępne.

W kontakcie z klientem pracownicy socjalni niezbyt często używają języków obcych.

Ustawa o pomocy społecznej nakłada obowiązek na pracowników socjalnych udzielenia

pomocy uchodźcom. W 2010 roku w województwie warmińsko-mazurskim z powodu

trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali status uchodźcy lub ochronę

uzupełniającą, przyznano pomoc 9 osobom, zaś rok wcześniej – 99 osobom85

. Biorąc pod

uwagę dostępne informacje trudno stwierdzić, znajomość jakiego języka obcego byłaby

pracownikom socjalnym najbardziej przydatna. W tym celu należałoby przeprowadzić

odrębne badanie.

Drugim obszarem, w którym najwięcej respondentów wskazuje potrzebę kształcenia

w formie szkoleń, są podstawy psychiatrii (41%). Klienci pomocy społecznej, z jakimi

stykają się pracownicy socjalni, często chorują na choroby psychiczne. Duża ilość wskazań

w tym obszarze pozwala wywnioskować, że jest to istotny problem w codziennej pracy

ankietowanych, w związku z powyższym znajomość podstaw psychiatrii mogłaby pomóc

pracownikom socjalnym kierować podopiecznych do odpowiedniego specjalisty czy też

ułatwić kontakt z chorą osobą.

Powyżej poziomu 30% wskazań zanotowano również odpowiedzi w takich obszarach

jak: metody i techniki pracy ze społecznością lokalną (37%), podstawy rehabilitacji (34%),

metody i techniki badawcze stosowane w naukach społecznych (32%) oraz podstawy

psychologii (31%).

Obszary wiedzy zawodowej, które uzyskały najwięcej wskazań respondentów, mogą

stanowić bazę do pogłębionego badania potrzeb szkoleniowych oraz podstawę do budowy

oferty szkoleniowej skierowanej do pracowników socjalnych. Wskazane obszary/tematy

mogą także zostać wprowadzone do programów szkoleń, jako dodatkowe moduły

szkoleniowe.

Europejskiego Funduszu Społecznego. Autorami kwestionariusza, którym posłużono się przy zbieraniu danych

ogólnopolskich był zespół ekspertów Instytutu Spraw Publicznych w składzie: dr Mariola Bieńko, dr Marta

Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza. 85

Zob. Problemy społeczne województwa warmińsko-mazurskiego w latach 2001-2010 w ujęciu statystycznym.

Materiały porównawcze na podstawie sprawozdań MPiPS-03, Obserwatorium Integracji Społecznej, Regionalny

Ośrodek Polityki Społecznej, Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2011, s. 55.


54/134

Wskazując obszary, w jakich respondenci potrzebują dokształcania, należy

skoncentrować się również na wsparciu specjalistycznym, jakiego mogą dostarczyć eksperci

z innych dziedzin.

Wykres nr 18. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie: „Jakiego rodzaju

specjalistycznego doradztwa, konsultacji brakuje Pani/Panu w pracy najbardziej?”

(n= 190)

1%

5%

6%

15%

16%

18%

27%

33%

34%

42%

2%

0% 10% 20% 30% 40% 50%

inni

pedagog

specjalista ds. osób niepełnosprawnych

specjalista ds. funduszy unijnych

specjalista ds. rynku pracy

specjalista ds. rodziny

lekarz

specjalista ds. przemocy

radca prawny

superwizor

psycholog


Odpowiedzi nie sumują się do 100%, gdyż respondent mógł wskazać maksymalnie 3 odpowiedzi.

Respondenci najczęściej (42%) wskazywali zapotrzebowanie na wsparcie psychologa.

Ponadto 33% respondentów wskazało zapotrzebowanie na pomoc radcy prawnego, a 27% na

specjalisty ds. przemocy.

Na szczególną uwagę zasługuje duża liczba odpowiedzi wskazujących

zapotrzebowanie na superwizora (34%). Wsparcie takiego specjalisty skierowane jest

(w odróżnieniu od innych wymienionych w kafeterii) do pracownika socjalnego i przekłada

się bezpośrednio na jakość jego pracy m.in. doskonalenie umiejętności, rozwój kompetencji


55/134

zawodowych. Taki rozkład odpowiedzi można potraktować również, jako potrzebę

szkoleniową respondentów.

2.3.7. Wybór i podejście do zawodu

Pracowników socjalnych biorących udział w badaniu poproszono o wskazanie

motywów, jakimi kierowali się wybierając zawód pracownika socjalnego. Poniżej

przedstawiono rozkład odpowiedzi respondentów wskazujących, jakie powody najczęściej

decydują o wyborze pracy w tym zawodzie.

Wykres nr 19. Motywy wyboru zawodu w opinii respondentów (n=190)

7%

5%

12%

16%

16%

43%

52%

1%

0% 20% 40% 60%

inne

walory materialne

znajomości przy ubieganiu się o pracę

namowa znajomych

możliwość samorealizacji

przekonanie o atrakcyjności wykonywanej pracy

wybór przypadkowy

chęć pomagania słabym i biednym ludziom


Odpowiedzi nie sumują się do 100%, gdyż respondent mógł wskazać do 3 odpowiedzi.

Według danych przedstawionych powyżej zauważyć można, że u większości

pracowników socjalnych dominują wskazania o charakterze altruistycznym – „chęć

pomagania słabym i biednym” (52%). Natomiast niewiele mniej, bo 43% osób wskazało, że

wybór zawodu był przypadkowy.

Porównując otrzymane wyniki do danych z badania ogólnopolskiego, zauważa się

bardzo duże podobieństwo motywów wyboru zawodu pracownika socjalnego. Większość

respondentów badania ogólnopolskiego (56%), podobnie jak w badaniu przeprowadzonym na


56/134

terenie województwa warmińsko-mazurskiego, deklaruje chęć pomagania słabym i biednym

jako powód wyboru zawodu. Podobna sytuacja jest również wśród osób, które zadeklarowały

„przypadkowość” jako motyw wyboru tej pracy – 42,9% respondentów z badania

ogólnopolskiego. Co ciekawe, 26,6% respondentów z badania ogólnopolskiego wskazało, że

możliwość samorealizacji była powodem wyboru ich pracy, czyli o ponad 10% więcej osób

niż w niniejszym badaniu. Wśród innych motywów wyboru pracy, 19,4% respondentów

badania ogólnopolskiego wskazało „przekonanie o atrakcyjności wykonywanej pracy”, 10,7%

– „namowa znajomych”, 3,2% – znajomości przy ubieganiu się o pracę, a także 1,7% –

„walory materialne”86

.

Respondentów zapytano także o to, czy ponownie wybraliby zawód, który wykonują.

Wykres nr 20. Deklaracje respondentów dotyczące ponownego wyboru zawodu (n=190)

41%

26%

33%

wybrałabym (-łbym) ponownie ten zawód

nie wybrałabym (-łbym) ponownie tego zawodu

nie wiem/trudno powiedzieć


41% badanych zadeklarowało, że gdyby miało szansę ponownego wyboru to

zdecydowałoby się na ponowne podjęcie pracy w tym zawodzie. Ponad ¼ badanych

stwierdziła, że gdyby miała szansę wyboru, to nie zdecydowałaby się na ponowne podjęcie

pracy w tym zawodzie.

86



rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”, współfinansowanego ze środków Europejskiego



dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza.


57/134

Wśród osób badanych w skali kraju 53,1% wybrałoby ponownie zawód pracownika

socjalnego, a 27% nie zdecydowałoby się na to87

. W obydwu przypadkach zanotowano

wysoki odsetek osób, którym trudno odpowiedzieć na to pytanie (33% – w badaniu

w województwie warmińsko-mazurskim i 19,9% – w badaniu ogólnopolskim).

Z wcześniej przytoczonych danych wynika, że pracownicy socjalni biorący udział

w badaniu nie rozważają zmiany pracy (62%)88

i są z niej zadowoleni (76,3%)89

.

Chcąc dowiedzieć się, jakie czynniki składają się na taką sytuację, warto przeanalizować

poniższy wykres, który przedstawia odpowiedzi respondentów dotyczące zalet pracy

w zawodzie pracownika socjalnego.

Wykres nr 21. Zalety pracy w zawodzie pracownika socjalnego w opinii respondentów

(n=182)90

61%

36%

35%

27%

20%

19%

16%

1%

14%

0% 20% 40% 60% 80%

brak danych


poczucie pewności zatrudnienia

możliwość samodzielnego

podejmowania decyzji

praca w terenie

możliwość rozwiazywania

różnorodnych problemów

możliwość stałego obcowania z

ludźmi

wzbogacenie własnej osobowości,

własny rozwój

satysfakcja z udzielania pomocy



87

Zob. tamże, s. 284. 88


Zob. tabela nr 4. 90

Osoby, które potwierdziły występowanie zalet w pracy zawodowej stanowiły 95,8% wszystkich badanych.


58/134

Zdecydowana większość badanych osób wymieniła satysfakcję z udzielania pomocy,

jako zaletę swojej pracy (61%). Duża liczba respondentów za zaletę uważa również

możliwość stałego obcowania z ludźmi (35%) i wzbogacenie własnej osobowości, własny

rozwój (36%). Rzadziej wymieniano poczucie pewności zatrudnienia (16%), możliwość

samodzielnego podejmowania decyzji (19%) i pracę w terenie (20%).

Analizując wyniki badania ogólnopolskiego, najwięcej osób za zaletę swojej pracy

uważało satysfakcję z udzielania pomocy (72,3%). Natomiast ten sam procent badanych uznał

za zaletę możliwość stałego obcowania z ludźmi i możliwość rozwiązywania różnorodnych

problemów (47,9%). W porównaniu do wyników badania przeprowadzonego

w województwie warmińsko-mazurskim zauważa się, że o 15,1% więcej osób z badania

ogólnopolskiego uważało pracę w terenie za zaletę91

.

Za wady wykonywanej pracy można uznać źródła stresu w pracy, które zostały

zaprezentowane wcześniej na wykresie nr 2. Pracownicy socjalni uczestniczący w badaniu

wymieniali wśród nich przede wszystkim: niskie wynagrodzenie finansowe za wykonywaną

pracę (69%), nadmiernie rozbudowany zakres zadań instytucji i obowiązków personelu (59%)

oraz brak społecznego szacunku dla zawodu pracownika socjalnego (58%).

Warto w tym miejscu przyjrzeć się symptomom wypalenia zawodowego, jakie

dostrzegają w swoim życiu pracownicy socjalni.

91








59/134

Wykres nr 22. Symptomy wypalenia zawodowego w deklaracjach respondentów

(n=190)

11%

16%

32%

41%

13%

19%

16%

25%

23%

43%

34%

77%

66%

68%

61%

59%

33%

41%

2%

4%

5%

5%

18%

37%

35%

26%

22%

0% 25% 50% 75% 100%

izolowanie się od innych, problemy z

komunikowaniem się

rosnąca niezdolność do podejmowania

decyzji, nawet błahych

inercja, problemy ze zrobieniem

czegokolwiek

stereotypowe traktowanie klientów

niechęć do robienia czegoś nowego,

przeświadczenie, że wszystko już było i

okazało się bezsensowne

wzrost zniecierpliwienia i irytacji

utrata entuzjazmu, mechaniczne

reagowanie na zadania

chroniczne zmęczenie bez widocznej

przyczyny

zaabsorbowanie pracą i klientami, branie

pracy do domu

bardzo często/często czasamirzadko/bardzo rzadko lub nigdy nie wiem/trudno powiedziećbrak danych


Zauważa się, że 41% respondentów odczuwa częste zaabsorbowanie pracą i klientami

oraz bierze pracę do domu. Jednocześnie 32% badanych odczuwa chroniczne zmęczenie bez

widocznej przyczyny. Przy czym zdecydowana większość respondentów wskazała, że rzadko

czuje lub nigdy nie odczuwa niechęci do robienia czegoś nowego (59%). Natomiast rzadko

lub nigdy odczuwa inercję92

i ma problemy ze zrobieniem czegokolwiek 68% respondentów,

a 77% z nich rzadko lub nigdy izoluje się od innych. Można wnioskować, że pracownicy

92

Łac. inertia – bezczynność, lenistwo. Inaczej: bierność, marazm.


60/134

socjalni biorący udział w badaniu czują się odpowiedzialni93

i związani ze swoją pracą oraz

poświęcają swój czas wolny na pracę94

.

Analizując wyniki z badania ogólnopolskiego w odniesieniu do tego obszaru, zauważa

się, że również najwięcej badanych (28%) często czuje zaabsorbowanie pracą i klientami oraz

bierze pracę do domu95

. Jest to jednak o 13% niższy odsetek badanych, niż w przypadku

respondentów z województwa warmińsko-mazurskiego. Jednocześnie o 15,3% mniej

badanych z województwa warmińsko-mazurskiego, niż badanych w skali ogólnopolskiej

stwierdziło, że rzadko lub nigdy czuje niechęć do robienia czegoś nowego oraz ma

przeświadczenie, że wszystko już było i okazało się bezsensowne. Również odsetek osób

z badania ogólnopolskiego jest wyższy w przypadku rzadkiego lub w ogóle nie występowania

inercji (83,4%) czy izolacji od innych (85,7%). Można wnioskować, że więcej pracowników

socjalnych z województwa warmińsko-mazurskiego, niż z badania ogólnopolskiego, częściej

odczuwa objawy wypalenia zawodowego.

Chcąc przedstawić zagadnienie postaw zawodowych wielowymiarowo, warto w tym

miejscu zwrócić uwagę na opinie pracowników socjalnych związane z pracą zawodową

i miejscem pracy.

93


Więcej informacji na temat satysfakcji, zaangażowania i podejścia do pracy pracowników socjalnych można

znaleźć w podrozdziale nr 2.4.4. niniejszego raportu. 95








61/134

Wykres nr 23. Opinie respondentów na temat poszczególnych aspektów pracy

zawodowej i miejsca pracy (n=190)

63%

69%

76%

83%

84%

85%

87%

91%

94%

97%

98%

21%

19%

15%

13%

11%

7%

6%

5%

5%

3%

1%

13%

14%

14%

7%

5%

7%

5%

64%

2%

3%

1%

1%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

w pracy mam wpływ na to, co się dzieje w

moim zespole

mam swobodę określania, jak mam

wykonywać moją pracę

to ja decyduję, jak ma przebiegać

wykonanie mojej pracy

mam w pracy możliwość wykazania się

inicjatywą

moja opinia liczy się w pracy przy

podejmowaniu decyzji zespołowych

mam znaczną kontrolę nad moją pracą

moje obowiązki zawodowe mieszczą się w

granicach moich kompetencji i umiejętności

cały czas udoskonalam swoje umiejętności

zawodowe

moja aktywność zawodowa ma dla mnie

duże znaczenie

jestem pewien swoich zdolności

wykonywania mojej pracy

moja praca jest dla mnie ważna

to, co wykonuję jako moją pracę, jest dla

mnie ważne

zdecydowanie się zgadzam/zgadzam się/raczej się zgadzam

ani się zgadzam, ani się nie zgadzam

raczej się nie zgadzam/nie zgadzam się/zdecydowanie się nie zgadzam


brak danych



62/134

Opinie respondentów związane z pracą zawodową i miejscem pracy są w dużej mierze

pozytywne. Zdecydowana większość pracowników (98%) zgadza się ze stwierdzeniem, że to,

co wykonują, jako swoją pracę jest dla nich ważne. Równocześnie 91% zgadza się z tym,

że ich aktywność zawodowa ma duże znaczenie.

Ponadto pracownicy socjalni uczestniczący w badaniu prowadzonym na terenie

województwa warmińsko-mazurskiego są pewni swoich zdolności (94% zgadza się z takim

stwierdzeniem) i większość z nich cały czas doskonali swoje umiejętności zawodowe (87%

zgadza się z takim stwierdzeniem). Przy czym, 84,3% respondentów z badania

ogólnopolskiego zgadza się ze stwierdzeniem, że są pewni swoich zdolności, a 78,4% cały

czas doskonali swoje umiejętności zawodowe. Wynika z tego, że na zaproponowane

stwierdzenia, zgadza się średnio o około 10% więcej respondentów z województwa

warmińsko-mazurskiego, niż respondentów z badania ogólnopolskiego.

Więcej respondentów niniejszego badania (83%) niż respondentów biorących udział

w badaniu krajowym (74,7%) stwierdziło, że ich opinia liczy się przy podejmowaniu decyzji

zespołowych. Również o blisko 10% więcej respondentów biorących udział w badaniu

prowadzonym w województwie warmińsko-mazurskim (84%), niż respondentów

przebadanych w badaniu ogólnopolskim (73,3%) uważa, że ma znaczną kontrolę nad swoją

pracą.

Porównując uzyskane wyniki do danych z badania ogólnopolskiego, zauważa się,

że respondenci w badaniu krajowym nieco rzadziej stwierdzają, że praca jest dla nich ważna

(84,3%)96

. W 82,6% przypadków respondenci zgodzili się z tym, że ich aktywność zawodowa

ma duże znaczenie.

2.3.8. Podejście do pracy socjalnej

W części dotyczącej „pracy z klientem”, jak i we wcześniejszych fragmentach

niniejszego raportu, zwrócono uwagę na kwestię małej ilości czasu poświęcanej przez

respondentów na pracę socjalną (nieco ponad 3 godziny dziennie). Według przedstawionych

wcześniej danych najwięcej respondentów stwierdziło, że spośród pięciu różnych rodzajów

wsparcia najczęściej udziela pomocy materialnej, finansowej i rzeczowej (36% – jako

pierwsze wskazanie), a najrzadziej – wyraża uznanie i okazuje akceptację dla

podejmowanych przez klienta wysiłków (25% – jako piąte wskazanie)97

. Na podstawie

zebranej wiedzy można stwierdzić, że pracownicy socjalni mają mało czasu na świadczenie

pracy socjalnej. W tym miejscu warto sprawdzić, jak respondenci definiują pracę socjalną.

W tym celu należy przeanalizować dane zaprezentowane na poniższym wykresie.

96

Zob. tamże, s. 297-299. 97

Zob. wykres nr 12.


63/134

Wykres nr 24. Opinie respondentów dotyczące istoty pracy socjalnej (n=190)

57%

91%

92%

92%

95%

36%

4%

5%

4%

5%

90%

4%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

udzielanie wsparcia klientom, które z powodów prawnych

im się po prostu należy

wsparcie warunkowe, którego treść jest uzgodniona z

klientami

pomoc klientom w lepszym funkcjonowaniu w

społeczeństwie i odgrywaniu ról społecznych

pomoc o charakterze wspierajacym działania własne

klientów

wsparcie ukierunkowane na możliwie najszybsze

usamodzielnieni klientów

służba społeczna polegająca na profesjonalnym pomaganiu

klientom w potrzebie, bez względu kim są i jakie postawy

reprezentują

zgadzam się/raczej się zgadzam raczej się nie zgadzam/nie zgadzam się nie wiem/trudno powiedzieć brak danych


Z danych odczytać można, że najwięcej badanych pracowników socjalnych zgadza się

z tym, że praca socjalna to służba społeczna polegająca na profesjonalnym pomaganiu

klientom w potrzebie, bez względu na to, kim są i jakie postawy reprezentują (95%).

Nieco większy odsetek respondentów z badania ogólnopolskiego potwierdza również taką

opinię (96,1%)98

. Natomiast najmniej respondentów podziela zdanie, że praca socjalna to

udzielanie wsparcia klientom, które z powodów prawnych im się po prostu należy. Jest to

57% respondentów z niniejszego badania i 70,9% respondentów z badania ogólnopolskiego.

Pracę socjalną determinuje wiele czynników i zależności, w związku z czym

w praktyce praca socjalna może być rozumiana na wiele sposobów i postrzegana przez

pryzmat różnych uwarunkowań i doświadczeń. Tłumaczy to najniższy, ale ciągle wysoki

odsetek osób, które twierdzą, że istotą pracy socjalnej jest udzielanie wsparcia klientom

pomocy społecznej, które z powodów prawnych im się zwyczajnie należy.

98








64/134

Chcąc zbadać podejście do pracy socjalnej zapytano respondentów również

o wartości, jakie ich zdaniem są ważne przy wykonywaniu pracy socjalnej.

Wykres nr 25. Wartości szczególnie ważne w pracy socjalnej w opinii respondentów

(n=190)

3%

6%

7%

8%

11%

16%

17%

18%

25%

29%

35%

37%

50%

51%

76%

0% 20% 40% 60% 80%

ofiarność

miłość bliźniego

opiekuńczość

solidarność międzyludzka

samodoskonalenie

lojalność

wolność decyzji i wyboru

sprawiedliwość

pracowitość

ochrona prywatności

rzetelność

godność osoby

uczciwość

tolerancja

odpowiedzialność



W opinii badanych osób najważniejszą wartością przy wykonywaniu pracy socjalnej

jest odpowiedzialność (76%). Połowa badanych przyznaje, że ważne są też tolerancja

i uczciwość. Respondenci wskazywali również godność osoby (37%) i rzetelność (35%), jako

wartości szczególnie ważne. Według danych zebranych podczas badania ogólnopolskiego,

60% osób uważa odpowiedzialność za najważniejszą wartość. Dalej kolejno 40,3% badanych

stwierdziło, że godność osoby jest wartością ważną przy wykonywaniu pracy socjalnej.


65/134

Natomiast tolerancja (34,2%) i uczciwość (32,5%) są ważne dla mniejszego odsetka osób

objętych badaniem ogólnopolskim99

niż badaniem w województwie warmińsko-mazurskim.

Zarówno w niniejszym badaniu, jak i w badaniu ogólnopolskim rzetelność w pracy

socjalnej jest wartością wskazaną przez większą liczbę respondentów niż sprawiedliwość.

Przy czym rzetelność można zinterpretować, jako rzetelne podejście do klienta i obowiązków,

a sprawiedliwość, jako sprawiedliwy podział pomocy (np. finansowej). U podstaw uzyskania

takiego rozkładu odpowiedzi może leżeć to, iż pomoc kierowana do klientów odbywa się

według określonych zasad prawnych, na podstawie których pomoc kierowana jest do tych

potrzebujących, którzy spełniają określone warunki formalne.

W tym miejscu warto również przeanalizować odpowiedzi respondentów dotyczące

założeń, na jakich powinna opierać się praca socjalna.

Wykres nr 26. Założenia, na jakich powinna opierać się praca socjalna według

respondentów (n=190)

78%

92%

95%

17%

86% 10%

6%

3%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

klient powinien w zamian za udzielone wsparcie dać

coś z siebie innym, ponieważ wsparcie otrzymywane

za darmo, bez jakichkolwiek warunków brzegowych,

demotywuje

wsparcie powinno uczyć klienta, że uprawnieniom

towarzyszą obowiązki, dlatego powinno mieć

charakter warunkowy i opierać się na

sformalizowanym kontrakcie socjalnym

klient jako osoba w potrzebie ma prawo oczekiwać

wsparcia, a rolą pracowników socjalnych jest tego

wsparcia dostarczyć

klient od początku powinien aktywnie uczestniczyć

w określeniu charakteru i zakresu pomocy, ponieważ

wsparcie powinno uruchamiać starania własne

klienta ukierunkowane na usamodzielnianie

zgadzam się/raczej się zgadzam raczej się nie zgadzam/nie zgadzam się



Według zebranych danych większość respondentów zgadza się ze wszystkimi

zaproponowanymi stwierdzeniami, w tym najwięcej (95%) zgadza się z twierdzeniem, że

„klient od początku powinien aktywnie uczestniczyć w określaniu charakteru i zakresu

pomocy, ponieważ wsparcie powinno uruchamiać starania własne klienta ukierunkowane na

99



66/134

usamodzielnianie”. Podobnie kształtują się wyniki badania ogólnopolskiego – najwięcej

respondentów (98,4%)100

potwierdza najwyższy wynik z badania w województwie

warmińsko-mazurskim.

Oddzielenie pracy socjalnej od przyznawania zasiłków jest jedną z aktualnych

propozycji mających na celu udoskonalenie pracy socjalnej, a przede wszystkim zapewnienie

większej ilości czasu na jej świadczenie. Uczestników badania101

zapytano także o opinię

w tej sprawie. Rozkład odpowiedzi zaprezentowano poniżej.

Wykres nr 27. Opinie respondentów dotyczące zasady kwalifikowania podopiecznych do

zasiłków i pracy socjalnej (n = 190)

17%

43%

37%

3%

zasada ta jest słuszna i nie należy jej zmieniać

zasada ta nie jest słuszna - należy oddzielić prowadzenie pracy socjalnej od kwalifikowania do

zasiłków

trudno powiedzieć, czy zasada ta jest słuszna, czy też nie, gdyż wady i zalety obowiązywania tej

zasady mniej więcej się równoważą

brak danych


Według 43% badanych w województwie warmińsko-mazurskim należałoby oddzielić

pracę socjalną od kwalifikowania do zasiłków. Jednocześnie 17% badanych uważa, że ta

zasada jest słuszna. Duża część pracowników socjalnych (37%) nie jest w stanie określić,

które rozwiązanie jest lepsze.

Porównując te dane z wynikami z badania ogólnopolskiego zauważa się, że rozkład

wskazań respondentów w odpowiedzi dotyczącej oddzielenia pracy socjalnej od zasiłków

100

Zob. tamże, s. 316. 101

Zapytano też kadrę kierowniczą o pomysł oddzielenia pracy socjalnej od kwalifikowania do świadczeń

pieniężnych. Więcej informacji na ten temat w podrozdziale nr 2.4.8. niniejszego raportu.


67/134

oraz pozostawienia tych dwóch zadań w kompetencji pracowników socjalnych, prawie się

równoważy. 31,9% osób stwierdziło, że zasada ta jest słuszna, zaś 39,9% uważa, że należy

oddzielić te dwa zadania. Pozostałej części respondentów (28,2%) trudno określić, która

sytuacja byłaby korzystniejsza102

.

Respondentów zapytano również o inne działania, które mogłyby podwyższyć jakość

pracy socjalnej. Rozkład tych odpowiedzi obrazuje wykres poniżej.

102

Zob. Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna …, dz. cyt., s. 319.





Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza.


68/134

Wykres nr 28. Przedsięwzięcia, jakie według respondentów przyczyniłyby się

do podwyższenia jakości pracy socjalnej (n=190)

12%

6%

8%

8%

12%

13%

13%

15%

17%

22%

26%

27%

29%

41%

42%

56%

65%

0% 20% 40% 60%

brak danych

udoskonalenie przepływu informacji wewnątrz ośrodka i

z instytucjami współpracującymi, koordynacja działań

poprawa relacji między współpracownikami

cykliczne zmiany pracowników sprawujacych opiekę nad

trudnymi klientami/rodzinami

wprowadzenie nowych metod i narzędzi pracy (np.

metoda indywidualnego przypadku, metoda projektu,

zwiększenie samodzielności i swobody działania

pracowników socjalnych

szkolenia w zakresie dziedzin mających zastosowanie w

pracy pracownika socjalnego (np. medycyna, prawo)

precyzowanie zakresu obowiązków i odpowiedzialności

pracowników socjalnych

szkolenia w zakresie metod i narzędzi pracy socjalnej

wyposażenie placówek w komputery, dostęp do

Internetu, zaopatrzenie w inny sprzęt biurowy

poprawa możliwości kontaktu z ośrodkami i instytucjami

współpracującymi

możliwość konsultacji z przełożonymi i ze specjalistami

poprawa warunków lokalowych

precyzyjniejsze i stabilne przepisy prawa

szkolenia w zakresie pracy ze specyficznymi grupami

klientów

zmniejszenie ilości "papierkowej roboty" i digitalizacja

procedur

zmniejszenie liczby środowisk, w których działa, pracuje

pracownik socjalny



Najwięcej (65%) osób odpowiedziało, że zmniejszenie liczby środowisk, w których

działa, pracuje pracownik socjalny oraz zmniejszenie ilości „papierkowej roboty”

i digitalizacja procedur (56%) wpłynęłyby pozytywnie na podwyższenie jakości świadczonej

pracy socjalnej. Taki rozkład odpowiedzi wskazuje, że największym obciążeniem podczas

wykonywania zadań przez przebadanych pracowników socjalnych są obowiązki związane


69/134

zarówno z podstawowym charakterem ich pracy (liczba środowisk, podopiecznych), jak

i z zadaniami towarzyszącymi pracy zasadniczej (tworzenie dokumentacji), które stają się

zadaniami wiodącymi. Potwierdzają to wcześniej przytoczone wyniki badania, które

wskazują, że pracownicy socjalni biorący udział w badaniu, z powodu zbyt dużej liczby

środowisk, (nieco ponad 3 godziny dziennie pracownicy socjalni poświęcają na pracę

socjalną) większość czasu muszą spędzać na innych zajęciach niż praca socjalna,

przykładowo – na sporządzaniu dokumentacji.103

Duży odsetek respondentów wskazał również na propozycje zmian podnoszących

jakość pracy socjalnej takich, jak szkolenia w zakresie pracy ze specyficznymi grupami

klientów (42%) oraz stworzenie precyzyjniejszych i stabilnych przepisów prawa (41%).

Spośród wszystkich działań, jakie mogłyby pozytywnie wpłynąć na jakość pracy socjalnej,

najmniej osób wskazało takie propozycje jak: udoskonalenie przepływu informacji wewnątrz

ośrodka i z instytucjami współpracującymi (6%), poprawa relacji między współpracownikami

(8%) oraz cykliczne zmiany pracowników socjalnych sprawujących opiekę nad trudnymi

klientami (8%).

W tym miejscu warto przypomnieć opracowane dane w podrozdziale dotyczącym

poziomu zadowolenia z pracy oraz warunków pracy. Część z zaprezentowanych na

powyższym wykresie danych tłumaczy niezadowolenie z zakresu obowiązków i zadań (48%)

czy sytuacji lokalowej, którą 26% badanych wskazało jako źródło stresu.

Tylko 12% respondentów wskazało, że wprowadzenie nowych metod i narzędzi pracy

do codziennej praktyki zawodowej pracowników socjalnych podwyższyłoby jakość

świadczonej przez nich pracy socjalnej. Może to świadczyć o tym, że pracownicy socjalni nie

mają zapewnionych podstawowych warunków do świadczenia pracy socjalnej, takich jak czas

na organizowanie pracy socjalnej i przepracowanie różnych, dotychczas poznanych metod

pracy z klientami. W związku z tym, respondenci nie mają potrzeby wdrażania nowych

metod, gdyż prawdopodobnie nie odczuwają, że przyniosłyby one wymierne efekty w obliczu

małej ilości czasu na ich stosowanie.

2.3.9. Prestiż zawodu

Istotne znaczenie przy wykonywaniu danego zawodu ma również prestiż, jaki posiada

dana grupa zawodowa. Osobom wykonującym zawód ceniony i szanowany przez

społeczeństwo łatwiej i sprawniej wykonywać swoje zadania, gdyż częściej spotykają się ze

zrozumieniem i aprobatą innych ludzi.

Chcąc zobrazować warunki społeczne wykonywania zawodu pracownika socjalnego,

zbadano poziom prestiżu zawodu pracownika socjalnego ocenianego przez respondentów.

103

Zob. wykres nr 11.


70/134

Wykres nr 29. Prestiż zawodu pracownika socjalnego w opinii respondentów (n = 190)

22%

12%

18%

18%

18%

30%

26%

26%

21%

22%

21%

5%

8%

12% 7%

21% 3%

2%

1%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

w Polsce

w Pani/Pana

gminie/powiecie

w pracy na obecnym

stanowisku

1 2 3 4 5 6 7 nie wiem/trudno powiedzieć brak danych


Ocena prestiżu przeprowadzona została w oparciu o siedmiostopniową skalę, gdzie 1 oznacza bardzo niski

prestiż, a 7 – bardzo wysoki.

Z zaprezentowanego wykresu wynika, że respondenci nisko ocenili prestiż własnego

zawodu zarówno w pracy na obecnym stanowisku, w swoim powiecie lub gminie oraz

ogólnie w kraju. Jedynie dwóch badanych (1%) wskazało najwyższą ocenę prestiżu w pracy

na obecnym stanowisku. Natomiast nikt nie ocenił najwyżej prestiżu zawodu

w gminie/powiecie, jak również w Polsce.

Najwięcej respondentów badania ogólnopolskiego stwierdziło, że prestiż zawodu

w Polsce jest niski. 25,4% badanych oceniło na poziomie 2 prestiż zawodu w tym wymiarze

i 24,8% na poziomie 3. W gminie/powiecie również najwięcej osób oceniało prestiż zawodu

między 2 (23%) a 3 (23,7%), z nieznaczną przewagą w ocenie 3. Najlepiej oceniano prestiż

zawodu na obecnym stanowisku. Między oceną 5 i 6 opowiedziała się ponad połowa

respondentów, a najwyższą ocenę prestiżu zawodu w tym wymiarze przyznało 20%

badanych104

. W województwie warmińsko-mazurskim suma odpowiedzi respondentów z ocen

5, 6 i 7 stanowi jedynie 20% wskazań respondentów.

Pracowników socjalnych zapytano również o działania, które mogłyby wpłynąć na

wzrost prestiżu zawodu. Wśród respondentów z województwa warmińsko-mazurskiego

najwięcej osób (96%) jest zdania, że pozytywnie na prestiż ich zawodu wpłynęłoby

podniesienie wynagrodzeń. Podobnego zdania są pracownicy socjalni badani w skali kraju

(91,3%)105

.

104






Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza. 105

Zob. tamże, s. 286-287.


71/134

Wykres nr 30. Przedsięwzięcia, które mogłyby wpłynąć na wzrost prestiżu zawodu

pracownika socjalnego w opinii respondentów (n=190)

59%

72%

77%

79%

83%

90%

96%

19%

13%

16%

11%

9%

56%

79%

32%

33%

4%

3%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

wykonywanie zawodu pracownika socjalnego jako

samodzielnej działalności gospodarczej

obsadzenie stanowisk pracy w ramach konkursów

połączonych z wymaganiami stawianymi kandydatom

stopniowe wyrównywanie proporcji kobiet i mężczyzn

wykonujących zawód pracownika socjalnego

zmniejszenie drobiazgowej ingerencji organów

administracji i radnych w decyzje placówek

zatrudniajacych pracowników socjalnych, dotyczących

przyznawanych przez nie świadczeń

powoływanie do życia samoarządu zawodowego

pracowników socjalnych, nadzorującego

przestrzeganie standardów profesjonalnej praktyki

przynajmniej częściowe refundowanie kosztów

połączonych z wymaganiami stawianymi kandydatom

przydzielenie samochodu służbowego pracownikom

wykonującym pracę na rozległym terenie

uznanie profesji pracownika socjalnego jako zawodu

zaufania publicznego

podniesienie wynagrodzeń pracowników

zdecydowanie tak/tak/raczej tak raczej nie/nie/zdecydowanie nie



Wysoki odsetek badanych pozytywnie opiniujących zaproponowane przedsięwzięcia

zanotowano również przy propozycji uznania profesji pracownika socjalnego jako zawodu

zaufania publicznego: 90% badanych z województwa warmińsko-mazurskiego i 91,7%

respondentów z badania ogólnopolskiego.

Spośród listy działań, jakie mogłyby wpłynąć na wzrost prestiżu zawodu

najmniejszym poparciem cieszyła się propozycja wykonywania zawodu jako samodzielnej


72/134

działalności gospodarczej. Z taką propozycją nie zgodziło się 79% respondentów

z województwa warmińsko-mazurskiego i 74% badanych pracowników socjalnych z kraju.

Warto zauważyć, że promowanie działań pracowników socjalnych przez nich samych,

informowanie o ofercie ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy

rodzinie nie występuje zbyt często. Potwierdzają to wyniki badania przeprowadzonego

w 2011 roku wśród członków rodzin korzystających ze wsparcia systemu pomocy społecznej

z terenu województwa warmińsko-mazurskiego106

. Według zebranych danych, na pytanie

otwarte dotyczące źródeł informacji o udzielanej pomocy przez OPS/PCPR, najwięcej

badanych (42%) stwierdziło, że takie informacje uzyskało od znajomych i sąsiadów. Kolejne

23% respondentów odpowiedziało, że taką wiedzę otrzymało od innych członków rodziny.

Informacje o ofercie pomocy społecznej czerpie od pracownika socjalnego, czy też

z instytucji (OPS/PCPR) 15% respondentów. Od kuratora lub sądu – 5%, a z mediów – 4%

badanych.

Nieformalny charakter pozyskiwania informacji o działaniach pomocy społecznej

przez podopiecznych może sprzyjać rozpowszechnianiu zafałszowanych informacji

i budować wśród środowisk potrzebujących pomocy atmosferę wrogości lub

roszczeniowości107

, co w konsekwencji negatywnie wpływa na wizerunek i prestiż

pracownika socjalnego.

W związku z przeprowadzonymi dotychczas badaniami i analizami, które pokazują, że

pracownicy socjalni wykazują małą aktywność w działaniach na rzecz budowania wizerunku,

warto zwrócić uwagę na aspekt zrzeszania się pracowników socjalnych. Celem

zweryfikowania, w jaki sposób pracownicy socjalni chcieliby wpływać na własne losy, w tym

również kreować wizerunek i podnosić prestiż zawodu, zapytano respondentów o to, czy

poszczególne sposoby zrzeszania się byłyby ich zdaniem korzystne. Należy tu przypomnieć,

że spośród wszystkich badanych, jedynie 7,9% respondentów zadeklarowało, że należą do

organizacji społecznej skupiającej pracowników socjalnych108

.

106

Zob. Raport z badania „Sytuacja rodzin korzystających z systemu wsparcia pomocy społecznej

w województwie warmińsko-mazurskim”, Obserwatorium Integracji Społecznej funkcjonujące w strukturze

ROPS Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Lokalne Badania

Społeczne (oprac.), Warszawa 2011. 107


Zob. tabela nr 4.


73/134

Wykres nr 31. Opinie respondentów dotyczące form zrzeszania się (n=190)

38%

62%

23%

13%

6%

24%

8%

17%

23%

48%

75%

8%

0% 25% 50% 75% 100%

samorząd zawodowy, do którego

przynależność byłaby obowiązkowa

kilka prężnych stowarzyszeń pracowników

socjalnych (specalizujących się w różnych

aspektach), do których przynależność byłaby

dobrowolna

samorząd zawodowy, do którego

przynależność byłaby dobrowolna

jedno silne ogólnokrajowe stowarzyszenie

(zawodowe) pracowników socjalnych, do

którego przynależność byłaby dobrowolna

korzystne/raczej korzystne raczej nie korzystne/nie korzystne



Na podstawie zebranych danych można zauważyć, że respondenci za najbardziej

korzystne rozwiązanie uznali istnienie jednego silnego ogólnokrajowego stowarzyszenia

(zawodowego), do którego przynależność byłaby dobrowolna (75%). Takiego zdania jest

również największy odsetek osób biorących udział w badaniu ogólnopolskim (83,8%)109

.

109






Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza.


74/134

2.4. Wywiady z dyrektorami i kierownikami OPS i PCPR

Ostatnia część prac badawczych polegała na prowadzeniu bezpośrednich

pogłębionych wywiadów indywidualnych (IDI) z 9 rozmówcami będącymi dyrektorami lub

kierownikami ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie z terenu

województwa warmińsko-mazurskiego. Wywiady prowadzono w okresie od października do

listopada 2011 roku. Udział we wszystkich wywiadach indywidualnych miał charakter

anonimowy.

Celem tej części projektu badawczego było zbadanie sytuacji zawodowej

pracowników socjalnych przez pryzmat opinii dyrektorów i kierowników.

Wywiady przeprowadzono przy pomocy częściowo skategoryzowanego scenariusza

wywiadu110

, który zawierał 21 pytań tematycznych oraz 3 pytania wprowadzające.

Wszystkie rozmowy były rejestrowane za pomocą dyktafonu, a następnie sporządzano

transkrypcje wywiadów, w trakcie których pomijano informacje identyfikujące

w jakikolwiek sposób tożsamość badanych. Najkrótszy wywiad trwał 16 minut 17 sekund,

zaś najdłuższy 44 minut 38 sekund.

Z uwagi na prowadzenie wywiadów bezpośrednich należy przy interpretacji

wypowiedzi mieć na uwadze wpływ osoby prowadzącej wywiad. Wystąpienie takiego

zagrożenia jest spowodowane właściwością dobranej metody badawczej, jaką jest tzw. „efekt

ankietera”. Podczas badań prowadzonych przy pomocy jawnych metod bezpośrednich często

respondenci udzielają odpowiedzi zgodnych ze swoimi wyobrażeniami o „politycznej

poprawności”, niezgodnych zaś ze swoimi faktycznymi przekonaniami czy rzeczywistością.

Przed rozpoczęciem wywiadów skonstruowano klucz kategoryzacyjny grupujący

pytania zawarte w scenariuszu. Użyty klucz kategoryzacyjny zawiera podział na 8 kategorii:

1. przyczyny wyboru zawodu i rezygnacji z pracy pracowników socjalnych,

pytania nr 3, 4, 5 i 6

2. charakterystyka pracy,

pytania nr 1, 2, 10, 11 i 15

3. kompetencje i kwalifikacje pracowników socjalnych,

pytania nr 7, 8 i 18

4. uwarunkowania środowiskowe – charakterystyka podopiecznych i opis

dominujących problemów społecznych,

pytania nr 13 i 14

5. elementy kultury organizacyjnej,

pytania nr 9 i 12

6. współpraca z instytucjami z zewnątrz i prestiż zawodu,

pytania nr 16 i 20

110

Scenariusz wywiadu stanowi załącznik nr 3 do niniejszego raportu.


75/134

7. zmiany w zawodzie pracownika socjalnego i środowisku jego pracy,

pytania nr 17 i 19

8. wady i zalety pracy w zawodzie pracownika socjalnego

pytanie nr 21.

Podczas analizy zebranych danych skoncentrowano się na scharakteryzowaniu

sytuacji zawodowej pracowników socjalnych według wyżej wymienionych kategorii.

2.4.1. Charakterystyka badanych osób

W wywiadach wzięło udział siedem kobiet i dwóch mężczyzn. Średni staż pracy

wszystkich rozmówców w obszarze pomocy społecznej to około 22 i pół roku. W tym na

stanowisku kierowniczym – średnio około 14 lat. Chcąc poznać wyobrażenia respondentów

o swoim zawodzie, na początku rozmowy poproszono każdego z nich o opisanie, na czym

polega jego praca. Rozmówcy opisali swoją pracę wymieniając zazwyczaj zakres

obowiązków związanych z zarządzaniem instytucją, czasami pojawiały się wypowiedzi

odzwierciedlające rozumienie swojej roli w perspektywie ogólnie pomocy człowiekowi

i wpływu na otaczający świat:

Nr 6: „Moja praca to cały obszar pomocy społecznej, więc wachlarz zadań, którymi się

zajmujemy jest bardzo szeroki: ustawa o pomocy społecznej, realizacja tej ustawy, ustawa

o rehabilitacji, o przemocy. Wszystkie obszary, w których możemy pomóc ludziom: od

początku istnienia, to jest od narodzin – to są świadczenia rodzinne (mam je w swojej

instytucji), do śmierci, bo to też jest praca w środowisku (praca opiekunek, pielęgniarek,

umieszczanie w domach pomocy społecznej, w środowiskowych domach samopomocy).

Wszystko, co jest związane z pomocą człowiekowi”.

Nr 9: „(Praca kierownika polega – przyp. autora) na zarządzaniu jednostką, wytyczaniu

kierunków działania ośrodka pomocy społecznej, określaniu strategii, przedstawianiu

szerszej wizji funkcjonowania pomocy społecznej, czy nawet szerzej polityki społecznej

na poziomie gminy i wdrażanie tych wszystkich działań, pomysłów do realizacji”.

2.4.2. Przyczyny wyboru zawodu i rezygnacji z pracy pracownika socjalnego

Badając sytuację zawodową pracowników socjalnych zapytano rozmówców, czy

istnieje zainteresowanie pracą w zawodzie pracownika socjalnego. Respondenci wskazali, że

zainteresowanie pracą w tym zawodzie jest duże, co jest konsekwencją dużej liczby osób

kończących studia umożliwiające podjęcie pracy w pomocy społecznej. Mimo to,

wskazywano, że zainteresowanie pracą tych osób niekoniecznie jest zgodne z ich

przekonaniami czy predyspozycjami. Wysokie bezrobocie w regionie często wymusza na


76/134

szukających pracy podejmowanie pracy w zawodach, w których nie umieją się odnaleźć.

Jednocześnie rozmówcy okazywali zadowolenie z dużego zainteresowania pracą w tym

zawodzie, postrzegając to, jako możliwość wyboru pracownika na stanowisko pracownika

socjalnego z większej liczby kandydatów.

Poniżej zaprezentowano wybrane wypowiedzi rozmówców dotyczące zainteresowania

pracą w zawodzie pracownika socjalnego:

Nr 3: „Jest spore zainteresowanie tym zawodem na tym terenie, ale nie ma możliwości

zatrudnić dodatkowo osoby”.

Nr 4: „Bardzo często. Jak się kończą terminy zakończenia studiów: styczeń, luty, a potem

czerwiec – mnóstwo telefonów, CV zostawiali. Takie mamy doświadczenie sezonowe”.

Nr 6: „Od 2 lat tych pracowników socjalnych na terenie naszym pojawiło się naprawdę

wielu. Ku mojemu zaskoczeniu, zdziwieniu, też radości, gdyż mamy z czego wybierać

najlepszych. Więc rzeczywiście od 2 lat sporo mamy tego. Tak nie potrafię powiedzieć, ale

około 10 podań mam już, a dodatkowo moi pracownicy, zajmujący inne stanowiska pracy,

też podjęli studia w kierunku pracy socjalnej”.

Nr 7: „Bardzo dużo ofert wpływa, tak po prostu ktoś przyjeżdża do [miejscowość] to robi

obchód rożnych jednostek i przychodzą dziewczyny i zostawiają oferty. Zresztą jest tak po

okresie obron, czyli początek lata, czyli tak falami. Ale też, jak ogłaszałam nabór, to za

każdym razem miałam 7-8 ofert”.

W tym miejscu warto przytoczyć również wypowiedzi wskazujące na powody wyboru

pracy w zawodzie pracownika socjalnego. Na ich podstawie dowiadujemy się, że

najczęstszym powodem wyboru tej pracy jest chęć pomagania innym, przy tym nierzadko

zdarza się również, że pracownikiem socjalnym staje się osoba, która nie jest świadoma

zadań i obowiązków w tej pracy – jest to zazwyczaj efekt przypadkowego wyboru zawodu.

Nr 1: „… ludzie mają taką wewnętrzną potrzebę pomagania innym ludziom. Mi się wydaje,

że chyba to najważniejsza jest przyczyna, że się wybiera ten zawód. Jakieś sugestie

znajomych, może też i to. No, chyba najważniejsza jest ta, że chce się pomagać innym

ludziom. Na pierwszym miejscu”.

Nr 2: „Altruizm chyba!, Albo, może nawet i nieświadomość, na czym rola pracownika

polega, dlatego, że jednak jak się pracuje w tym zawodzie, to wymaga on jednak dużego

zaangażowania, poświecenia i innego spojrzenia na człowieka, niż to tak przeciętnie

widzimy”.


77/134

Nr 5: „Często jest to przypadkowy wybór – bo pedagogika była kierunkiem ogólnym

i w trakcie studiów się dopiero określają. Studenci po praktykach zmieniają postrzeganie

zawodu pracownika socjalnego. (…) Trzeba trochę dni posiedzieć, żeby zobaczyć, jaki to jest

ważny zawód i jaka to jest odpowiedzialność”.

Nr 6: „Nie chciałabym powiedzieć, że rynek pracy, bo przynajmniej z osobami, które

przychodzą do mnie i pytają o pracę nie mogę tego stwierdzić. Na pewno każdy ma w sobie,

czuje jakaś misję i dobrze, jeżeli ją czuje odpowiednio. Myślę, że są też ludzie, którzy chcą

pracować na rzecz innych i to są ludzie z powołania. Tak uważam i te doświadczenia, które

mam do tej pory na to wskazują. Że są to ludzie, którzy rzeczywiście wybrali taki zawód,

którzy chcą w tym pracować, którzy widzą się w tym i jest to dla nich jakieś powołanie,

misja”.

Nr 8: „Myślę ze chęć niesienia pomocy innym ludziom – pracownik z powołania będzie

efektywniej pracował, niż taki pracownik, który po prostu potrzebuje pracy – znalazło się

miejsce to przyszedł. Z mojego doświadczenia na pracę socjalną idą ludzie z powołania”.

Nr 9: „Jest to skończenie studiów o tej specjalności, niektórzy nawet nie są do końca

świadomi tej specjalności przy tych zawirowaniach z kompetencjami w ustawie – w wielu

przypadkach jest to taka wypadkowa, bliżej nieokreślona: tak wyszło, gdzieś, ktoś tam coś

słyszał. Wydaje mi się, że po studiach, czy po tych szkołach socjalnych bardzo niewiele osób

ma wyobrażenie o pracy pracownika socjalnego, jego zadaniach …”.

Analizując rozmowy z badanymi dyrektorami i kierownikami zauważono, że rotacja

w tym zawodzie jest znikoma. Najczęstszym powodem rotacji osób na stanowisku

pracownika socjalnego jest urlop macierzyński. Sytuacje, kiedy pracownik socjalny

rezygnuje z pracy są zazwyczaj spowodowane:

emeryturą,

zmianą miejsca zamieszkania,

śmiercią.

Rozmówcy wymieniali też powody rezygnacji z pracy związane z obciążeniem

psychicznym. Oprócz tego zdarza się, że pracownicy rezygnują z pracy, gdyż nie

odpowiadają im zarobki lub też są zwalniani, ponieważ nie wywiązują się z obowiązków.

Zdarza się to jednak bardzo rzadko. Natomiast najczęstszym powodem zatrudniania nowych

pracowników socjalnych jest zwiększenie liczby mieszkańców danego regionu.

Nr 1: „… naturalne redukcje: przejście na emeryturę, jedynie coś takiego może

spowodować, zwiększona ilość mieszkańców miasta i gminy. Także tu jedynie te czynniki.

(…) rzadko są zatrudniani nowi”.


78/134

Nr 2: „Kadra jest w miarę stała, już z wieloletnim doświadczeniem. Jeśli zatrudniamy

nowego pracownika, to zazwyczaj jest to na zastępstwo, bo któryś z pracowników idzie na

długotrwałe zwolnienie, zwykle ze względu na ciążę. (…) Praktycznie rezygnacji nie było,

chyba, że sytuacja losowa taka, że pracownica zmieniła miejsce zamieszkania. Rezygnacji

na przykład ze względu na to, że praca jest uciążliwa, niewdzięczna, to nie było takich

przypadków”.

Nr 4: „Nie było takiej sytuacji. Nie zdarzyła się. Sytuacja na rynku pracy jest trudna, jeśli

ktoś pracuje – to chce pracować. Jedynym powodem – z tego, co ja obserwuję – to może być

to, że wyjeżdża tam, gdzie mąż pracuje. Tego typu sytuacje. Ale na pewno nie dlatego, że

się praca nie podoba albo nie daje rady”.

Nr 6: „Rotacja jest z życia wzięta. (…) Jak już pracownik socjalny przyjdzie do nas, to

zostaje. Jeśli ma taką możliwość to zostaje. Nie zdarzyło mi się, żeby pracownik socjalny

przyszedł i powiedział, że ta praca socjalna jest inna, niż sobie wyobrażał i on dziękuje za

współpracę i chce odejść”.

Nr 9: „Na tle ostatnich lat bardzo często jest duża mobilność z wielu względów: związanych

z macierzyństwem i wychowaniem dzieci – to jest jeden. Też sadzę, że taki przerost zadań,

skala trudności zjawiska …”.

2.4.3. Charakterystyka pracy

Generalnie w instytucjach reprezentowanych przez rozmówców jest spełniony

ustawowy wymóg 1 pracownika socjalnego na 2.000 mieszkańców. Tylko jedna osoba

zwróciła uwagę na to, że ten wymóg w jej instytucji nie jest spełniany. Również jedna osoba

odpowiedziała, że liczba obecnie zatrudnianych pracowników jest wystarczająca w stosunku

do realizowanych zadań.

Niezależnie od tego, czy w danej instytucji spełniony jest wymóg 1 pracownika

socjalnego na 2.000 mieszkańców, respondenci zazwyczaj wskazywali na mnogość

nałożonych na pracowników socjalnych zadań. Wobec czego, liczba zatrudnianych

pracowników socjalnych, w opinii rozmówców, jest niewystarczająca. W wypowiedziach

zauważono obciążenie związane z dużą ilością różnorodnych zadań oraz kwestię związaną

z obowiązkiem sporządzania przez pracowników socjalnych dokumentacji dotyczącej

kwalifikowania do świadczeń pieniężnych:

Nr 1: „…pracownicy socjalni nie są w stanie, zrealizować swoich podstawowych zadań, do

których są powołani, czyli realizować pracy socjalnej. Głównie zajmują się, niestety, obróbką

spraw związanych z przyznawaniem świadczeń. Natomiast na pracę socjalną, tą właśnie

merytoryczną, którą się powinni przede wszystkim zajmować, czasu nie starcza”.


79/134

Nr 2: „Odpowiada ona (liczba zatrudnianych pracowników socjalnych – przyp. autora)

normie ustalonej w ustawie o pomocy społecznej. Na pewno, gdyby było więcej, to inny

komfort pracy. Przy obecnym zatrudnieniu wiadomo, że pracownicy są mocno zajęci, nie

mają czasu na przemyślenia specjalnie. Cały czas są zajęci, cały czas muszą reagować na

różne sytuacje”.

Nr 4: „Stanowczo za mała. Potrzebowałabym jeszcze, co najmniej 2-3 osób, aby praca była

właściwie wykonywana, aby mogli więcej czasu w terenie i więcej czasu spędzać

z rodzinami zastępczymi, ale niestety muszą wykonywać również robotę papierkową,

która jest również istotna, ale zabiera więcej czasu dla nich”.

Nr 5: „Ja bym chciała jeszcze trzech (pracowników socjalnych – przyp. autora). Mam

obiecane, że w tym roku dostaniemy jednego. (…) Gmina nie jest zasobna, a pracownik jest

drogi. (…) Ja wiem, jakim kosztem to się teraz odbywa, bo tę dokumentację oni po godzinach

noszą. Bo tej dokumentacji jest sporo: wnioski, wywiad, wydanie decyzji. To moim

zdaniem nie powinno tak być. Pracownik socjalny powinien pracować z rodziną, bo szkoda

jego kwalifikacji na takie prace administracyjne. No, ale tak jest i tego na razie nie zmienimy.

Trzech pracowników zdecydowanie by pomogło, bo rejony by się zmniejszyły.”

Nr 6: „…pracownicy socjalni, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, mają w swoim rejonie

2.000 mieszkańców, więc o jakiej pracy możemy tutaj mówić, (…) jeżeli pracownik socjalny

miałby 50 rodzin, które mają problemy i pracowałby tylko z tymi rodzinami, tak jak

w założeniach ma pracownik socjalny (bezpośrednia praca z daną rodziną, a nie dodatkowe

dokumenty, które musi wypełnić, dodatkowe inne zajęcia), to wtedy miałoby to sens.”

Nr 7: „Jest nas mało. Powinnam mieć więcej (pracowników socjalnych – przyp. autora). (…)

Jeszcze dwóch pracowników powinnam mieć. Niestety – jest taka polityka zatrudnieniowa

i pracujemy tym czym mamy, dlatego właśnie też kierownik ma rejon”.

Nr 8: „…co prawda jeśli chodzi o mieszkańców to tak (…) u mnie tak gdzieś przypada

150-160 rodzin na pracownika, to jeżeli chodzi o świadczenie pracy socjalnej, to jest dużo

tych rodzin”.

Nr 9: „… śmiało uwzględnione powinny być jakieś tam efekty podniesienia jakości pracy,

to myślę, że powinniśmy dojść przynajmniej do tego standardu określonego w pomocy

społecznej, czyli 1 osoba do 50 środowisk. U nas ten wskaźnik jest dosyć relatywnie

korzystnie tak, że jest 60 kilka środowisk na rejon, tak że nie mogę narzekać. Znam taki

raport badawczy, który dotyczy projektu standaryzacji usług pomocy społecznej, w GOPS-

ach jest średnia 101!”.


80/134

W związku z tym, że pracownicy socjalni pracujący w terenie mają pod swoją opieką

mieszkańców przydzielonych według rejonów opiekuńczych, zapytano rozmówców

o częstotliwość zmiany tych rejonów i poproszono o opisanie charakteru pracy związanego

z istnieniem „rejonizacji”. Wypowiedzi rozmówców wskazują na to, że podział obowiązków

w zawodzie pracownika socjalnego nie jest nigdy sprawiedliwy, ze względu na bardzo

zindywidualizowane problemy podopiecznych, jak również geograficzny podział rejonów

i wynikającą z tego kwestię zmieniającej się liczby mieszkańców. Większość rozmówców

była zdania, że zmiany rejonów wśród pracowników socjalnych danej jednostki powinny

występować, przy czym powinny wynikać przede wszystkim z aktualizacji danych o liczbie

mieszkańców. Poniższe wypowiedzi wskazują również na inne kwestie związane z pracą

w rejonach opiekuńczych:

Nr 1: „… wiem, że są tutaj trudności jakieś, co jakiś czas się pojawiają i nieraz próbowałem

dokonywać tych zmian, z lepszym bądź gorszym skutkiem. Jest to niezwykle trudne, bo

wiadomo dopasowanie liczby mieszkańców do rejonu jest o tyle trudne, że są różne

miejscowości, o różnym natężeniu naszych klientów i dokonanie takiej naprawdę

sprawiedliwej, jednoznacznej – jednoznacznego podziału jest niezwykle trudne. Tak, że

co jakiś czas nieraz się temu przyglądam i próbujemy dokonywać tutaj zmian. Raz lepiej, raz

gorzej.”

Nr 2: „Zmieniam, ale niezbyt często. Tak, w granicach 3-5 lat. Także zbyt często – to nie są

w stanie poznać tych swoich klientów. Takie poznanie ich dogłębnie wydaje mi się, że

ułatwia pracę, ułatwia takie celowanie z tą pomocą. – Dlaczego Pani zmienia ten teren? – Dla

komfortu psychicznego”.

Nr 3: „Preferuję raz na jakiś czas, jest zmiana rejonów. Bo pracownicy przyzwyczajają się

do swoich środowisk. Często mogą nie zauważyć pewnego problemu, a jak jest zmiana

pracownika, to inny pracownik w inny sposób postrzega daną rodzinę. Nie często to

robię, ale zmieniam rejony. Zmieniam tak co 5 lat”.

Nr 5: „... proponowałam, bo nie chciałam narzucać swojego zdania, bo wiem że spojrzenie

jest inne. Ale pracownicy bronią jak twierdzy swoich rejonów. Kiedyś była taka zamiana, bo

pracownik czuł się obciążony, koleżanka się zamieniła, ale wiele to nie zmieniło. Takie

próby były. Ale pracownicy jednak nie chcą”.

Nr 8: „Tak, z reguły raz na 2 lata. Pod koniec roku chcę zmienić trochę rejony – jakąś

miejscowość, dwie. Nie taką też rewolucję zrobić, bo ludzie przyzwyczajają się do

pracownika socjalnego i mają do niego zaufanie i po prostu, jak praca socjalna jest

rozpoczęta i się pracuje z daną rodzina, to też nie są dobre ciągłe zmiany. Trzeba zmieniać,

trzeba analizować”.


81/134

Specyfika pracy pracowników socjalnych polega na dostosowywaniu, dopasowywaniu

oferty pomocy do potrzeb osób potrzebujących. Związane jest to również z wystąpieniem

niespodziewanych zdarzeń, w których pracownik socjalny musi zareagować i zdecydować

o dalszych działaniach pomocowych. Rozmówcy podkreślali również, że priorytetem w pracy

pracowników socjalnych jest szczera rozmowa z podopiecznym i nawiązanie porozumienia.

Jednak na co dzień praca pracownika socjalnego zdeterminowana jest zasadami i terminami

określonymi w Kodeksie Postępowania Administracyjnego.

Nr 2: „Wiadomo, że jak wpływa podanie – jest termin i w związku tym wiadomo, że trzeba te

wszystkie rzeczy załatwić, czyli trzeba pójść w środowisko, trzeba przeprowadzić wywiad,

trzeba wydać decyzję. Wiadomo, że to są pewne priorytety, ale czasem te priorytety upadają,

dlatego, że jest interwencja i trzeba zostawić wszystko i interweniować w jednym,

konkretnym przypadku, który zdarzył się nagle”.

Nr 3: „Tak. Tam gdzie krzywda się dzieje dzieciom są na pierwszym miejscu zadania do

realizacji”.

Nr 4: „Pracownik ma zakres czynności i wszystkie zadania są priorytetowe. (…) Jeśli jest

telefon mówiący o tym, że dzieje się jakaś tragedia w rodzinie, że dobro dziecka jest

zagrożone – to jest interwencja – wtedy zostawia się wszystko i się jedzie w teren – patrzy

się, sprawdza, dzwoni na policję. Razem jedzie się tam, żeby zobaczyć jak wygląda

rzeczywistość. Czy nawet na anonimy – my też reagujemy”.

Nr 5: „Tak, to są wypadki losowe. Wczoraj taka trudna sytuacja rodzinna: żona odeszła od

męża … [historia przypadku] … i z dnia na dzień osoba otrzymała pomoc. Takie interwencje,

że trzeba szybko działać, z dnia na dzień. Staram się, żeby to było bez zbędnej zwłoki. To był

przykład finansowy, ale mamy też interwencje pozafinansowe”.

Nr 6: „Trudno wyróżnić, bo nasze zadania wszystkie są priorytetowe, bo my pracujemy

z człowiekiem, nie z materiałem. Działania na rzecz, ogólnie mówiąc, człowieka są dla nas

najważniejsze, priorytetowe”.

Nr 7: „One same widzą (pracownice socjalne – przyp. autora) hierarchię potrzeb człowieka

i kiedy widzą że: choroba, bezdomność, mróz i tak dalej, krzywda dziecięca, to jest wtedy

coś takiego, że na dzień – dwa ten pracownik zajmuje się tylko tą jedną rzeczą, a inne

wiedzą, że mają przejąć jej jakieś pozostałe zadania, bo to jest w hierarchii najważniejsze.

Jedna osoba załatwia „od a do z”, bo wtedy ona wszystko wie na ten temat i sama

rozwija tę siateczkę”.

Rozmówców zapytano również, czy w ich instytucji stosuje się jakieś działania, które

mają na celu zapobieganie problemom społecznym. Na podstawie wypowiedzi zauważono, że


82/134

działania zapobiegawcze skierowane są przeważnie do dzieci i młodzieży wychowujących się

w rodzinach korzystających z pomocy społecznej i mają na celu przeciwdziałanie powielaniu

negatywnych wzorców w rodzinie. Generalnie, działania wzmacniające, profilaktyczne

organizowane są dzięki realizacji projektów systemowych oraz programów profilaktycznych.

Zwracano również uwagę, na to, że pracownicy socjalni włączają się w działania społeczne

również poza godzinami pracy. Z przedstawionych wypowiedzi wynika, że oprócz

codziennego reagowania na zaistniałe problemy podopiecznych oraz udzielanie pomocy

finansowej pracownicy socjalni realizują również bardzo rozbudowane zadanie, jakim jest

uświadamianie społeczeństwa i tym samym zapobieganie problemom społecznym.

Nr 1: „… na pewno, takim jednym z elementów jest możliwość wykorzystania wsparcia

właśnie w ramach projektu systemowego, to jest jeden z elementów. Również staramy się

pisać jakieś wnioski konkursowe. Uważam, że to nie jest taka metoda, jaka być powinna, ale

w tej sytuacji, w jakiej jesteśmy, to robimy. (…) W tej chwili wygraliśmy projekt (…)

Wszelkiego rodzaju podejmiemy działania, zatrudnimy właśnie specjalistów, psychologów,

doradców zawodowych, terapeutów różnego rodzaju. Przeprowadzimy różnego rodzaju

wyjazdy jakieś terapeutyczne, szkolenia dla tych ludzi, żeby wskazać im inne, alternatywne

… Alternatywne?! NORMALNE formy według nas, normalne formy spędzania czasu.”

Nr 3: „Pracownicy socjalni napisali programy profilaktyczne, swoje autorskie związane na

przykład z narkomanią i wdrażają je w szkołach. Bądź uczą, przygotowują nauczycieli do

realizacji tych programów. To jest jeden z przykładów. Stawiamy na pracę z dziećmi, ale

i całymi rodzinami też. Raz na jakiś czas piszemy projekty, pozyskujemy środki z zewnątrz

i zatrudniamy asystentów. I wtedy z całymi rodzinami pracujemy”.

Nr 5: „ (…) udostępnienie pomieszczeń OPS i punkt konsultacyjnych dla osób. To jest

jakby wcześniejsza reakcja na to, co się dzieje. (…) Takie działania w wielu przypadkach są

skuteczne. Ja też tam obsługuję i znam wiele przypadków, że takie porady były skuteczne.

Ten punkt istnieje już 10 lat. (…)”.

Nr 7: „(…) Ja idę w tą gałąź taką prozdrowotną, bo u nas (…) specjalistów w ogóle nie

mamy, wiec jak sami się za to nie weźmiemy, to – jak będzie choroba w domu – to dużo

rożnych kolejnych rzeczy będzie szwankowało – bo to jest taka zasada jak trybika. Wiec tutaj

to chyba mam najwięcej działań w tą stronę na zdrowie. W każdym projekcie systemowym

też mam jakieś wykłady ….i to okazuje się, że tanim kosztem albo bezkosztowo można

zrobić. Włączamy się do różnych takich działań, gdzie pokazujemy, Oo! oddawałyśmy krew

w ośrodku – bo to jakieś świadectwo, że dane coś z siebie, są organizowane nordic walking,

więc są zgłoszeni pracownicy z ośrodka… i też my pokazujemy, że jesteśmy za tym, że

poświęcamy swój wolny czas, pokażemy że to jest całkiem fajna sprawa i jednocześnie

podnosimy wartość i wolontariatu i patriotyzmu”.


83/134

2.4.4. Kompetencje i kwalifikacje pracowników socjalnych

Osoby pracujące w zawodzie pracownika socjalnego powinny posiadać specyficzne

kompetencje i cechy. Nie bez znaczenia pozostaje tutaj fakt, że zdecydowana większość osób

wykonujących ten zawód to kobiety – cechy cenione u pracowników socjalnych, wymieniane

przez rozmówców często odzwierciedlają charakterystyczne cechy matki lub opiekunki.

W dużej mierze pracownik socjalny musi charakteryzować się zdolnościami

interpersonalnymi, ale też umiejętnościami specjalistycznymi typowymi dla urzędnika czy

psychologa. Najczęściej wymieniane cechy i zdolności, jakie powinien posiadać pracownik

socjalny to:

otwartość,

wewnętrzne ciepło,

zrozumienie drugiego człowieka, empatia,

wyrozumiałość,

komunikatywność,

kreatywność,

samodzielność,

operatywność,

umiejętność wysłuchania,

asertywność,

śmiałość,

rozsądność,

zaangażowanie, poświęcenie,

doświadczenie życiowe,

terminowość wykonywania zadań,

wiedza interdyscyplinarna.

Nr 4: „Ja cenię przede wszystkim empatię, chęć zrozumienia tej drugiej osoby. Czasami

bardzo ważna jest kultura osobista – czyli takt, umiejętność wysłuchania, ponieważ to są

ludzie w bardzo trudnej sytuacji. Dla niektórych to jest łatwo przyjść i mówić o sobie, a dla

niektórych nie. Rolą pracownika jest wysłuchać i w taki sposób poprowadzić rozmowę,

aby ta osoba nie była zażenowana mówiąc o tym. I umiejętność, aby te wiadomości, które

się otrzyma od petenta usystematyzować i ułożyć plan pomocy, umieć znaleźć te problemy,

w których trzeba udzielić wsparcia. To z czasem nabiera się doświadczenia i umiejętności,

dobrze jest jak przy pracowniku nowym jest doświadczony pracownik, który podpowie.

– Ile czasu potrzebuje nowy pracownik na wdrożenie?- ja myślę, że pół roku.”

Nr 6: „Na pewno jest to profesjonalizm, ale to się wiąże z tym, że te osoby muszą mieć

wiedzę, w jaki sposób mogą pomóc tym osobom, do których trafiają. To musi być osoba,

która wie jak pokierować danego człowieka, w jaki sposób pracować z nim, żeby


84/134

rzeczywiście te oczekiwania i problemy, które ma mogły być w jak największej mierze

zniwelowane. Na pewno musi być człowiek, który ma w sobie empatię. To musi być osoba

wzbudzająca zaufanie innej osoby, bo dopiero wtedy możemy mówić, że ten człowiek

powierzy nam swoje problemy, będzie mówił otwarcie i będzie rzeczywiście współpracował z

tym pracownikiem socjalnym”.

Nr 7: „…to są właśnie te osoby takie szczególnie wrażliwe, nie mogą być takie delikatne,

miękkie, bo to nie o to chodzi, żeby kogoś potem nieść ze sobą, nie! Bo człowiek nie uniesie

za dużo. Ale takie, które potrafią się dzielić: sobą, swoim doświadczeniem.

Nr 8: „Kreatywność, nastawienie na zmiany, musi mieć w sobie odrobinę współczucia, bo

nie można nad podopiecznym usiąść i użalać się, razem z podopiecznym płakać. Owszem, nie

powiem, że czasami zdarza się sytuacja, że i mi łza w oku się zakręci; wrażliwy, stonowany

w kontakcie z podopiecznym, musi wiedzieć, (…) co ma na celu, jak ten cel osiągnąć, musi

być bardzo kompetentny – to będzie dobry pracownik socjalny. Pracownik socjalny, ten

najdłużej pracujący, sporo rzeczy wie, nawet z racji doświadczenia, z wieloma rożnymi

problemami się spotkał”.

Mimo, że pracownicy socjalni systematycznie szkolą się i podwyższają kompetencje,

to zwraca się uwagę na to, jako na bardzo istotną i ciągle aktualną kwestię w ich pracy

zawodowej. Wynika to ze specyfiki pracy, potrzeby stosowania nowych metod pracy

i konieczności poszerzania nabytej wiedzy. Umiejętne prowadzenie rozmowy z klientem

jest cechą najbardziej cenioną przez dyrektorów i kierowników biorących udział w badaniu.

Rozmówcy wskazywali również inne obszary problemowe, wśród których pracownicy

socjalni powinni być dokształcani, są to:

przemoc w rodzinie,

budowanie relacji wśród członków rodzin,

uzależnienia,

bezrobocie,

niepełnosprawność i choroby.

Nr 5: „Prowadzimy też pracę administracyjną, to też potrzebujemy zagadnień z KPA. To, co

dotyczy pracy z trudnym klientem, pracy asystenta rodzinnego”. Gdyby nie było

administracji u nas to (…) Pracownik miałby czas z tymi rodzinami bardziej pracować, niż

czas na papierkową robotę. A to zabiera dużo czasu”.

Nr 6: „Najpierw to chciałabym, żeby ten pracownik socjalny znał swoją wartość, która

została niesamowicie zachwiana przez media. Ponieważ kreuje się tego pracownika

socjalnego, jako osobę, która musi wszystko wiedzieć, wszystko umieć i tak naprawdę im się

wydaje (moim pracownikom), że od nich wszystko zależy i oni wszystko muszą. O każdej

porze dnia i nocy. Więc najpierw chciałabym ich samych, w nich wzbudzić taką postawę, co


85/134

oni powinni, co muszą, za co tak naprawdę odpowiadają. I nie mogą nic ponad to, co

naprawdę mogą. Więc na pewno to. Natomiast, jeśli chodzi o inne sfery dobrze jest, jeśli

pracownicy socjalni mogą czasami odpocząć od swoich problemów. Niestety jest to grupa,

w której wypalenie zawodowe bardzo szybko występuje. To są ludzie empatyczni, więc

przeżywają wszystkie problemy, porażki, więc też ważne jest, żeby potrafili sobie radzić

z tymi problemami, żeby nie przenosili wszystkiego na siebie, bo niestety to jest zawód,

gdzie się nie da zamknąć w pracy: idę do domu, nie myślę o tym zupełnie i żyję własnym

życiem. To tak się nie da. Zwłaszcza ludzie z powołania, którzy chcą pracować jak najlepiej,

zależy im na podopiecznych. I oczywiście wszelkie zmiany, które wchodzą w przepisy.

Oczywiście pracownicy muszą być na bieżąco, więc to kształcenie, samokształcenie czy

dokształcanie kadry to jest związane z przepisami prawnymi”.

Nr 9: „… w obecnym kształceniu brakuje podejścia do nowych wyzwań w pomocy

społecznej, przygotowania w skali lokalnej – makro. Często ośrodek pomocy społecznej jest

ośrodkiem polityki społecznej i również zmienia się rola pracownika socjalnego – on musi

być po trochu jakimś socjologiem, po trochę politykiem społecznym, animatorem. O taka

osoba o sporej wiedzy ogólnej i też wiedzy specjalistycznej”.

Zapytano rozmówców o nowe metody pracy socjalnej, które należy kształcić

w ramach szkoleń. Wśród propozycji rozwijania i stosowania nowych metod pracy socjalnej,

rozmówcy przeważnie wymieniali konferencję grupy rodzinnej (KGR) i coaching. Metody te

polegają na kompleksowym podejściu do podopiecznego, z uwzględnieniem otoczenia

w jakim funkcjonuje oraz zdolności, jakie posiada klient. Według założeń tych metod pracy,

pracownik socjalny ma za zadanie rozwijać samodzielność i odpowiedzialność klienta, co

umożliwia podopiecznym uniezależnienie się od wsparcia systemu pomocy społecznej.

Tym samym pracownik socjalny pełni rolę towarzyszącą, wspierającą działania

podopiecznych, a nie jest osobą, od której zależy jakość życia klienta.

Przełożeni pracowników socjalnych nie zawsze są świadomi szczegółów stosowania

nowych metod pracy. Często można było również odnieść wrażenie, że rozmówcy byli

zaskoczeni pytaniem o nowe metody pracy socjalnej. Z ich wypowiedzi wynika, że nie muszą

znać szczegółów metod pracy socjalnej, gdyż są od tego pracownicy socjalni, którzy się lepiej

na tym znają. Takie podejście może świadczyć o tym, że pracownicy socjalni mają bardzo

dużą swobodę i samodzielność pracy. Z drugiej strony, taki brak zainteresowania metodami,

jakimi pracują pracownicy socjalni, uniemożliwia ewaluację efektywności działań

pracowników socjalnych przez ich przełożonych.

Nr 1: „Ja czytam Pracownika Socjalnego – tak najczęściej. Prenumerujemy to pismo.

Czy przy okazji przeglądów w prasie czy szkoleń. Są pewne jakieś takie… konferencja

grupy rodzinnej, taka forma jeszcze mało spotykana, chyba nie jest praktykowana. Możemy

zastosować. Ale są to jakieś takie elementy…można sprawdzać je, można doświadczać, ale są

pewne formy które nie zastąpią tego, co jest niezbędne i konieczne. (…) Pewnie można


86/134

szukać jakiś rozstrzygnięć dodatkowych, które polepszą efekty pracy, ale podstawowym

to jest bezpośrednia rozmowa z drugim człowiekiem i skontaktowanie naszego klienta,

całej rodziny ze specjalistami”.

Nr 3: „Myślę, że asystent rodzinny. To powinno być bardzo popularne i samorządy nie

powinny się przed tym bronić. To jedna z najlepszych według mnie form pracy bezpośrednio

z podopiecznym w środowisku”.

Nr 8: „KGR (Konferencja Grupy Rodzinnej – przyp. autora) – nie tak profesjonalnie do tego

podchodzimy, ale my to robimy, trochę też te zespoły interdyscyplinarne. Tu trzeba być

bardzo kreatywnym, bo nie ma ludzi jednakowych, nie ma problemów jednakowych i są

różne metody i trzeba być na tyle kreatywnym, żeby umieć do rodziny dotrzeć, umieć dojść

do tej rodziny, umieć zrozumieć ten problem i umieć pomóc w rozwiązaniu tego problemu”.

2.4.5. Uwarunkowania środowiskowe – charakterystyka podopiecznych i opis

dominujących problemów społecznych

W województwie warmińsko-mazurskim głównym problemem społecznym jest

długotrwałe bezrobocie, co potwierdzają przeprowadzone wywiady z dyrektorami

i kierownikami OPS i PCPR. Oprócz tego rozmówcy wymieniali inne problemy, z jakimi

pracownicy socjalni stykają się w swojej pracy, są to między innymi:

brak ofert usługowych dla osób starszych i niepełnosprawnych,

niewydolność wychowawcza rodzin i powielanie negatywnych wzorców,

kumulowanie się problemów w rodzinie (np. alkoholizm, bezrobocie, przemoc).

Poniżej przedstawiono wypowiedzi rozmówców dotyczące problemów społecznych

istniejących w ich obszarze działalności:

Nr 1: „… nieumiejętność dostosowania się do zmieniających warunków otoczenia

i odczytania tego, co dzieje się wokół. Na pewno są to, już nazywając wprost, są to problemy

usytuowane wobec nieumiejętności sprawowania opieki nad dziećmi, problemy związane

z uzależnieniami, problemy związane z bezrobociem, one często się przenikają wzajemnie,

problemy związane z chorobami też, z niepełnosprawnością. To są najpoważniejsze

uważam.(…) To oczywiście wynika, bardzo często z ich przeszłości życiowej, z tego, że

zostali wychowani akurat tak, a nie inaczej, z tego, że odebrali takie, a nie inne wzorce. (…)”.

Nr 7: „Na chwilę obecną, i to tak wychodzi nam od 4-5 miesięcy, opieka nad ludźmi

starszymi i niepełnosprawnymi. Bo my nie mamy DPS-u i też usługi opiekuńcze

świadczymy też nie w taki sposób, w jaki ja bym sobie tego życzyła i widzę, że to jest jeden

z największych problemów, jakie w chwili obecnej mam u siebie. Oczywiście jest to trwałe


87/134

bezrobocie, jest ta bierność, dziedziczenie postawy biernej i roszczeniowej, ale w chwili

obecnej ten schyłkowy okres życia człowieka, to jego godne dożywanie w dogodnych

warunkach, to jest największy problem u nas i taki, który mi sen spędza z powiek, bo widzę,

że źle się dzieje w tym obszarze”.

Nr 8: „Niezaradności życiowej, niepełnosprawności. Łatwo jest powiedzieć, że

największym problemem jest bezrobocie – problemem jest to, że jest mało zakładów pracy –

ludzie są po prostu biedni, mają bardzo niskie dochody, jeśli ktoś znajdzie pracę w …

[miejscowość], to musi dojechać dwa razy po 17 km, a pracują za najniższe wynagrodzenie

i nadal korzystają z pomocy. Gdyby było więcej zakładów pracy… rodzina chce pracować.

Są dwa autobusy, jest problem z dojazdami…”.

W obliczu problemów, z jakimi pracownicy pomocy społecznej stykają się na co

dzień, warto zwrócić uwagę na sposoby reagowania przez pracowników socjalnych na te

problemy i wybierane sposoby udzielenia pomocy podopiecznym. Z wypowiedzi rozmówców

wynika, że proponowana przez ich instytucje pomoc podopiecznym sprowadza się

generalnie do udzielania wsparcia finansowego. Przy czym badani często zaznaczali, że

podstawą dalszej pomocy klientowi mającej na celu między innymi jego aktywizację, jest

zaspokojenie podstawowych jego potrzeb, które wymagają nakładów finansowych

(zapewnienie pożywienia, ogrzewanie mieszkania, itp.).

Nr 1: „… powiem od razu, że (pomoc – przyp. autora) jest niewystarczająca na pewno, ale

sprowadza się, bo jednak w głównej mierze, mówię to z ubolewaniem, ale to jest fakt:

w głównej mierze sprowadza się jednak do udzielania wsparcia finansowego. Staramy się,

nie powiem, staramy się, żeby udzielać dodatkowego wsparcia. Projekt systemowy na pewno

jakąś daje tutaj gwarancję, ale nie rozwiązuje problemów, powinien być elementem

dodatkowym, ale na pierwszym miejscu, jak jest, to pomoc finansowa, a dopiero w dalszej

kolejności – pomoc specjalistów. W bardzo okrojonym zakresie, pomoc psychologa,

prawnika, psychiatry również, tam minimalnie mamy też wsparcie psychiatry, ale to mówię –

z funduszy alkoholowych. Ona jest w drugiej kolejności, a powinna być w pierwszej, tutaj

uważam proporcje są niewłaściwe”.

Nr 3: „Do dania wsparcia danej osobie, do dania możliwości skorzystania z usług

specjalistycznych, a dopiero na samym końcu jakąś formę materialną”.

Nr 6: „Jest to bardzo indywidualne. Ta sytuacja życiowa jest bardzo różna. (…) Muszę

powiedzieć, że akurat nasza gmina ma naprawdę dobre środki na pomoc osobom i to są

bardzo zróżnicowane, bardzo indywidualne kwoty, ale na pewno takie, za które osoba

w danym miesiącu może przeżyć”.


88/134

2.4.6. Elementy kultury organizacyjnej

Pracownicy socjalni pracują zazwyczaj w instytucjach publicznych, zorganizowanych

według ustalonych przepisów i o zhierarchizowanych strukturach. Mimo to, można zauważyć,

że wśród wypowiedzi rozmówców pojawiają się elementy wskazujące na istnienie w ich

instytucjach kultury organizacyjnej opartej na relacjach zbliżonych do tych, występujących

w rodzinie.

Stwierdzenia opisujące atmosferę w pracy, jako rodzinną, przyjazną pojawiają się

często, a rozmówcy wskazywali na fakt, że pracownicy socjalni podczas konsultacji często

szukają u nich, jak u rodziców, potwierdzenia słuszności podejmowanych decyzji.

Respondenci rozumieją swoją rolę nie tylko, jako rolę osoby kierującej instytucją, ale

również, jako mentora pomagającego znaleźć właściwą drogę działania w poszczególnych

przypadkach. Ponadto, wspólne konsultowanie działań jest bardzo ważne, gdyż ma na celu

znalezienie najlepszego rozwiązania. Rozmówcy podkreślali, że mają „zgrany” zespół

i dobrze się rozumieją – gdy trzeba zastępują się w kryzysowych sytuacjach i troszczą

o siebie. Można zauważyć, że w środowiskach pracy większości badanych osób panuje dobra

atmosfera, a ludzie mają do siebie zaufanie. Rozmówcy podkreślali często, że chcą ulepszać

swoją ofertę pomocową i rozwijać posiadane już zasoby, co również jest typowe dla kultury

organizacyjnej nastawionej na dbanie o osoby współpracujące.

Poniżej zaprezentowano wybrane wypowiedzi rozmówców opisujące komunikację

w środowiskach ich pracy:

Nr 1: „…w sprawach dotyczących, właśnie sytuacji problemowych, w jakich są klienci.

To jest chyba taka najczęstsza przyczyna, że kontaktują się ze mną, proszą o wsparcie,

o interpretację, rozstrzygnięcie. Znaczy nie tyle, że mnie proszą, bo tutaj nie, nie ma jakiegoś

panaceum, często te osoby mają większą wiedzę, umiejętności dotyczące rozwiązywania

problemów naszych klientów, ale chodzi raczej o wymianę doświadczeń i opinii, jak postąpić

w danej sytuacji”.

Nr 2: „Zwracają się dosyć często, z tym, że wiadomo nie jestem alfą i omegą, też nie znam

odpowiedzi na każde pytanie i też szukam jakiś takich podpowiedzi u innych, albo na takiej

zasadzie, że rozmawiamy wspólnie i dochodzimy do wniosku, że takie lub inne

rozwiązanie może być w tej sytuacji najlepsze”.

Nr 3: „Tak, w każdej sprawie, która sprawia problem. My się spotykamy regularnie

z pracownikami socjalnymi raz w tygodniu, najrzadziej. Omawiamy jakieś trudne

przypadki, także pracownicy nie zostają sami z problemem. Odbywają się cykliczne

spotkania. Poruszane są najtrudniejsze sprawy. I to nie jestem tylko ja i pracownik socjalny,

ale wszyscy pracownicy socjalni, się wspieramy nawzajem”.


89/134

Nr 5: „… Na co dzień wspieramy się wszyscy, zespół mam zgrany, więc na co dzień ktoś

czegoś nie wie, idzie do koleżanki, ta podpowiada. Generalnie chodzi o świadczenia.

Bo jeśli chodzi o wsparcie rodziny, to mamy psychologa na umowę zlecenie i do niego

kierujemy sprawy trudne, które wymagają rozmowy z psychologiem. Także psycholog też

wspiera, nie tylko rodziny, ale i pracowników socjalnych. Ta pomoc jest bardzo przydatna.

Jak psycholog jest to się pracownicy bezpieczniej czują”.

Nr 6: „W naszym ośrodku jest struktura podzielona na działy. Pracownicy socjalni maja

kierownika działu, więc bezpośrednio jest to osoba, która z nimi współpracuje, która za nich

odpowiada, która jest na bieżąco w kontaktach. Natomiast niejednokrotnie rzeczywiście

robimy takie spotkania wewnętrzne z pracownikami socjalnymi, gdzie omawiamy

trudniejsze przypadki, gdzie wspólnie staramy się rozwiązać te przypadki. Często bywa

tak, że przychodzą z kierownikiem do mnie, jeśli wymaga tego sytuacja i musimy we

trójkę omówić dalsze postępowanie, dalszy przebieg. W jaki sposób mamy działać”.

Nr 7: „… Ale one też dbają o to, żebym ja wiedziała co się dzieje w terenie (…) coś się

stanie i ja będę zielona – widzą, że to jest bardzo niebezpieczne i się dzielą po prostu

informacjami. Nieraz one są świetne w tym co robią, ale nieraz to im potrzeba takiego

matczynego: no dobrze, dobrze”.

Charakter i częstotliwość spotkań kadry zarządzającej z pracownikami wskazuje na to,

że wśród kadry pracowników socjalnych i ich przełożonych istnieje dobra komunikacja, co

sprzyja bliskim relacjom i integracji pracowników. Zazwyczaj pracownicy mają spotkania

wewnętrzne raz w tygodniu, w niektórych instytucjach wyznaczony jest nawet dzień

tygodnia, w którym odbywają się tego typu cykliczne spotkania.

Poniżej przedstawione cytaty obrazują również różne kwestie związane z charakterem

organizowanych spotkań:

Nr 1: „To jest robione spontaniczne. Pojawiają się właśnie trudności problemy, to albo

spotykamy się tak indywidualnie z pracownikami, albo właśnie z wszystkimi

pracownikami socjalnymi. Jeśli trzeba poruszyć jakiś temat zapisuje sobie wcześniej, nieraz

tak właśnie gromadzę jakieś tematy podstawowe i wówczas je rozstrzygamy. Dotyczą one

mówię różnych spraw. Po pierwsze, sytuacji dotyczących kontaktu z klientami,

administrowania danymi, zapisywania wszelkiego rodzaju, sposobu zapisywania, chociażby

w wywiadach środowiskowych pewnych rozstrzygnięć staram się, żeby to było ujednolicone,

żeby wszyscy pracownicy jednak robili według pewnego szablonu, pewne sprawy, które

można uregulować w wywiadzie środowiskowym, żeby to było jak najprostsze, bo to jest

łatwiejsze zarówno i dla klientów i dla samych pracowników socjalnych, jeżeli jest jeden

szablon przekonuje. Nie zawsze wszyscy się z tym zgadzają, słucham odpowiedzi, jak to

widzą, bo faktycznie mogą mieć jakieś ciekawe spostrzeżenia, uwagi, wtedy też swoje


90/134

zdanie zmieniam, modyfikuję i rozstrzygamy tak, żeby było jak najlepiej, jak

najłatwiej.”

Nr 2: „Może to nie jest tak, że to jest raz w tygodniu o konkretnej godzinie, ale jeżeli

nazbiera się tam kilka spraw, które trzeba omówić wtedy robimy zebranie, rozmawiamy

o różnych sprawach – o tych konkretnych, i przy okazji wychodzą różne sprawy. Z tym,

że wtedy to trwa strasznie długo, bo okazuje się, że nazbierało się tego wszystkiego.”

Nr 5: „Co tydzień we wtorki. Rozmawiamy o bieżących sprawach. Przychodzą jakieś

informacje, czy pisma, czy coś do załatwienia, czy gmina czegoś oczekuje, czy o szkolenia.

Organizacyjne sprawy, co w terenie się dzieje. I nawzajem zaczyna się dyskusja. Pracownik

mówi, że takie ma zdanie w jakiejś sprawie. Ja informuję, co się dzieje w gminie na

bieżąco, jeśli chodzi o budżet (o zasiłkach, formach). Podstawowe, informacje sprawy dnia

codziennego. Co z gminy przyniosę od razu informuję, żeby każdy był na bieżąco”.

Nr 6: „Staramy się na pewno robić takie spotkania raz w miesiącu i żeby to było utrzymane

cyklicznie. Natomiast czasami jest to chwila, że coś się zadzieje i ja widzę potrzebę, że

musimy spotkać się, wygadać, ponarzekać, pracownicy muszą wylać z siebie te

problemy, które gdzieś głęboko tkwią. Jest to spontaniczne czasami”.

Nr 7: „Raz w tygodniu mamy spotkanie wydziału pomocy środowiskowej, raz w miesiącu

mamy spotkanie wszystkich wydziałów (…). Zawsze są spotkania, kiedy dziewczyny

wracają z jakichś szkoleń, to wiadomo, że będzie spotkanie – przekazanie informacji,

przekazanie materiałów – dzielenie się nową wiedzą. Też jest grupa robocza, kiedy

opracowujemy projekt, to wtedy w węższym gronie spotykamy się i one w ciągu tygodnia

rozmawiają z innymi pracownikami, zbierają informacje, jakieś pomysły. Tak, że jedno

w tygodniu musi być to spotkanie, to są piątki: dni bez podopiecznych – praca

merytoryczna”.

Nr 9: „To wygląda tak, że struktura się ostatnio zmieniła – jest zastępca oficjalny i on ma pod

sobą pracowników socjalnych – są narady w miarę potrzeb organizowane i też próbowaliśmy

pracowników socjalnych zaanimować taką grupę wsparcia powiedzmy. W związku z tym, że

troszeczkę jest rotacja kadry (…), to chcieliśmy, żeby młodzież była wdrażana w różne

zadania, obieg tych różnych problemów, trudności. Średnio to wychodzi. (…) Nie chcieliśmy

w to ingerować, (…) żeby to było właśnie oddolne troszeczkę. Nie do końca mam takie

przekonanie, czy pracownicy socjalni uznają to, że to takie jest przydatne, ale troszeczkę tutaj

myślę, że superwizję by można pracy socjalnej, powiedzmy …”.


91/134

2.4.7. Współpraca z instytucjami z zewnątrz i prestiż zawodu

Podczas wywiadów zapytano rozmówców o to, co mogłoby pozytywnie wpłynąć na

podniesienie rangi zawodu pracownika socjalnego. Pytanie to wzbudzało najwięcej emocji

wśród respondentów, którzy byli zdania, że pracownik socjalny jest przedstawiany w mediach

nierzetelnie. Ponadto rozmówcy wskazywali, że pracownicy socjalni obarczani są

odpowiedzialnością za losy podopiecznych i niedoceniani w społeczeństwie. Wobec tego,

potrzebne jest aktywne kreowanie pozytywnego wizerunku pracowników socjalnych:

precyzyjne wskazanie działań, za które pracownicy socjalni ponoszą odpowiedzialność oraz

budowanie świadomości wśród pracowników socjalnych o znaczeniu i wartości ich pracy.

Nr 1: „… żyjemy w tej rzeczywistości, gdzie media są potężną władzą. I chyba w tej mierze

tutaj należałoby szukać rozstrzygnięć dotyczących możliwości oddziaływania przez media na

społeczeństwo. (…) Pod tym względem pracownicy są niewłaściwie wykorzystywani

w tym kierunku. A naprawdę robią bardzo dużo i są obciążeni niezwykle pracą

i zobowiązaniami. (…) muszą być po pierwsze pracownikiem socjalnym, osobą, która

przyznaje świadczenia, osobą, która udzieli wsparcia psychologicznego, chociaż nie są

psychologami, osobą, która udzieli wsparcia prawnego chociaż nie są prawnikami.

Bardzo często osobą, która udzieli wsparcia pielęgniarskiego, lekarskiego, chociaż też

nie są specjalistami. (…) Wykonują to, czego wykonywać nie powinni. Powinni tylko

wykonywać pracę socjalną. A oczekuje się od nich wszystkiego. A tego zrobić nie mogą

i często tak są postrzegani, a to jest bardzo niekorzystne i musimy też sami dbać o to

i przedstawić wizerunek, że pracownik socjalny jest niedoszacowany. Wykonuje bardzo

ciężką i bardzo trudną pracę, bardzo odpowiedzialną. W Stanach Zjednoczonych zawód

pracownika socjalnego jest na bardzo wysokim poziomie jeśli chodzi o rangę społeczną

w rankingach. Naprawdę sytuuje się w pierwszej piątce. Ale to wynika to z tego, że zostało to

zauważone, że wykonuje naprawdę niezwykle trudną i bardzo odpowiedzialną pracę.

Ale u nas też, ale jakoś to jest u nas niezauważone. Jakieś takie klapki poszły i się widzi, że

tylko sławne hasło: a co zrobiła pomoc społeczna? (…) Niekiedy taki schemat się pojawia,

że pomoc społeczna daje pijakom i właśnie to jest taki niekorzystny wizerunek”.

Nr 2: „… jeżeli w telewizji na okrągło są programy, które piętnują pracowników i rozliczają

z nie wywiązywania się z obowiązków. W wielu przypadkach jest to po prostu niesłuszne.

Bo pracownik w wielu przypadkach odpowiada za wszystko. (…) Pracownik socjalny

będzie dziewczynką czy chłopcem do bicia. Nie wiem, czy pani zauważyła, że w wielu

przypadkach coś się dzieje w rodzinie (jakaś drastyczna sytuacja). Rodzina do tej pory

funkcjonowała w miarę normalnie, nie była w kręgu zainteresowania pracownika socjalnego

i coś się wydarza, to jest pytanie: a gdzie był pracownik socjalny? Pracownik socjalny ma

znać wszystkie rodziny, bez wyjątku. A z drugiej strony mówi się, że pracownik socjalny nie

powinien, tam gdzie nie trzeba, ingerować. Rodzina jest samodzielna, samostanowiąca. Jedno

wyklucza drugie”.


92/134

Nr 3: Myślę, że w tej kwestii to pracownicy sami muszą swoją świadomość na temat

swojego zawodu zmienić. I wtedy będą inaczej postrzegani. (…) pracownik socjalny to jest

osoba, która w pierwszej kolejności przyznaje świadczenia, a dopiero zajmuje się pracą

socjalną – na pewno tak myśli stara kadra. Młodzież już troszeczkę inaczej do tego

podchodzi. (…) Jak się głośno o tym się mówi i ciągle powtarza, to myślenie na temat tego

zawodu się zmienia powolutku”.

Nr 4: „Powinno się traktować poważnie pracownika socjalnego, a nie media, że jak coś się

stanie to pracownik jest najgorszy, najłatwiej zwalić na niego winę, że jest nieudolny,

niewłaściwy. Przepisy prawa zarzucają go wymogami, papierami, które musi zrobić

w pierwszej kolejności, poza tym nie ma mocy prawnej, jakby jego prestiż jest niski

w innych instytucjach. Sąd absolutnie nie bierze pod uwagę, jeśli chce, może pisać dziesiątki

pism, co z tego (...). Czyli reakcje innych instytucji są zbyt powolne, długotrwałe, a efekt …

jakby zarzuca się, że to jest nieudolność pracownika socjalnego. Pracownik socjalny nie

pracuje sam, tylko jakby w sieci różnych uwarunkowań różnych instytucji, które są powolne,

nieudolne, źle pracują. A to wszystko się skupia na pracowniku socjalnym”.

Nr 6: „Nasze przewspaniałe media. Żeby one nie kreowały pracownika socjalnego,

jako osobę, która rzeczywiście nie zna środowiska. Bo to jest absurd, to są może jakieś

pojedyncze przypadki, gdzie pracownik socjalny nie dopełnił swoich zadań. Ale każdy ma

swoje zadania, za które odpowiada. Pracownicy też mają tylko takie zadania, za które

odpowiadają. (…) Czasami od nas nie wszystko zależy, czasami my podejmujemy naprawdę

różne działania, ale niestety są jeszcze nad nami sądy, prokuratura. Nie wszystko od nas

zależy. (…). Tak jak ten pracownik stara się być profesjonalny, tak samo każda inna grupa

zawodowa również powinna robić coś zgodnie z prawdą, ze swoim sumieniem. (…)

My zajmujemy się wieloma zadaniami, które wychodzą ponad nasze zadania. Czyli na

przykład organizujemy różnego rodzaju zbiórki (świąteczna, na rzecz jakiejś osoby),

organizacja dni rodziny, wigilii dla bezdomnych i chorych, pisanie projektów i zdobywanie

dodatkowych środków. To są dodatkowe zadania, do których inicjatywa pracowników

socjalnych jest niezbędna. Rzeczywiście to jest i to robią. To jest włączanie w wolontariat.

(…) Myślę, że społeczeństwo widzi naszą pracę i mam nadzieje, że docenia. (…)”.

Nr 7: „ Zabezpieczenia, jako takiego pracownicy nie maja, też przepisy: to nie ma tej ustawy

o pracowniku socjalnym i to jest olbrzymi błąd, że tego nie ma, bo ciągle ten zawód jest

niedowartościowany. Pracownicy są uważani, wśród tych wszystkich funkcjonariuszy

publicznych, za najniższy szczebel, a robią kawał tak dobrej roboty, że grzechem jest, że

to się tak dzieje. Może też jest trochę winy pracowników, że nie potrafią zorganizować

tego wszystkiego, ale to jest olbrzymi problem i szkoda, że nadal nie ma jakichś

obwarowań związanych z przepisami. Niech ten zawód będzie takim prestiżowym

zawodem, tak jak to jest za granicą”.


93/134

Nr 9: „(…) My wiele takich działań właśnie wdrażamy i musze powiedzieć, że przy takiej

skutecznej promocji dosyć, to całkiem inaczej jest ośrodek w społeczności lokalnej i nie

tylko, postrzegany”.

W kreowaniu własnego wizerunku na zewnątrz instytucji pomocy społecznej ważne

jest nawiązywanie współpracy i wymiana informacji z innymi instytucjami. Rozmówcy

wyrażali duże przekonanie, że współpracują z wieloma instytucjami i podmiotami, a wśród

nich najczęściej wymieniali:

ośrodki kultury,

poradnie specjalistyczne, ośrodki profilaktyki i terapii,

organizacje pozarządowe,

organizacje kościelne,

szkoły, przedszkola,

urzędy pracy,

policję,

straż graniczną,

służbę zdrowia,

kuratorów zawodowych i społecznych,

sądy,

domy dziecka,

instytucje samorządowe, np. urząd miasta, urząd gminy, starostwo powiatowe

Nr 1: „ (…) nieraz mogą się pojawić jakieś różnice zdań, bo też reprezentujemy inne …, inny

punkt nieraz widzenia, pracujemy w innych miejscach, inaczej postrzegamy pewne sprawy,

ale cel taki jest mimo wszystko chyba wspólny i wydaje mi się że, generalnie dobrze się

układa współpraca”.

Nr 2: „… Ze szkołami są sytuacje, trochę się denerwujemy, bo wydaje nam się, że szkoła

wszelkie problemy swoich uczniów stara się przenieść na grunt pomocy społecznej, a pewne

rzeczy należą do ich obowiązków. Mam tutaj na myśli obowiązek szkolny”.

Nr 3: „Zapraszamy ich na różne przedsięwzięcia realizowane w ośrodku pomocy, aby mogli

zobaczyć, reagować później w środowisku. Poza służbą zdrowia (współpraca układa się –

przyp. autora) bardzo dobrze. Służbę zdrowia trzeba troszeczkę motywować, żeby chcieli

popracować. To jest najtrudniejsza dla mnie grupa zawodowa do współpracy. – Dlaczego?

– Myślę, że brak czasu, ale i chęci też minimalne. Bo jednak inne grupy współpracują z nami

a my z nimi. Ze służbą zdrowia też współpracujemy, ale nie tak, jakbym chciała”.


94/134

Nr 4: „Wymiana informacji i ustalenie wspólnego frontu powodującego, że dana rodzina

otrzymuje wsparcie i to wsparcie nie jest dublowane tylko uzupełniamy.(…) Z niektórymi

bardzo dobrze, z niektórymi różnie – zależy od osoby, dnia, samopoczucia tej osoby.

Ale generalnie można. Zależy od czynnika ludzkiego, bo chęci i umiejętności są, ale czasem

jest takie odsuwanie od siebie problemu. Nie ma czegoś takiego, że zróbmy to razem,

wspólnie. Czasami właśnie tak wyczuwam, ale to pewnie wynika z nadmiaru obowiązków,

tak jak każdy ma, jeśli nie ma wyraźnie w ustawie, w postaci rozporządzenia, że to jest moje

zadanie to instytucje czy osoby reprezentujące pewne instytucje mówią dlaczego mam to

robić?”.

Nr 5: „Tak, stałą współpracę prowadzimy z urzędem pracy, na takiej stopie koleżeńskiej.

Z policją, żeby organizować spotkania np. z dzielnicowymi. W wielu sprawach potrzebna jest

interwencja policji, nie tyle ochrona, ale asysta. Z kuratorami, oni tutaj przyjeżdżają, bo

maja rewiry. Z wszystkimi możliwymi instytucjami. (…). Wola współpracy i chęć

współpracy i zrozumienie, że dzisiaj ja pomagam, a jutro ty możesz potrzebować

pomocy”.

Nr 6: „Jeżeli chodzi o instytucje pracujące na obszarze naszej gminy, powiatu, to ta

współpraca jest ścisła i jest na zasadzie pomocowej. (…) Jeśli chodzi o firmy zewnętrzne

mamy na przykład zawiązane porozumienie z firmą EUROPA. Jest to firma, która szuka

sponsorów na naszym terenie, a nawet i dalej i przygotowuje nam poprzez tych sponsorów,

których znajdzie, paczki i to w zależności – pościele, kołdry, poduszki, ręczniki, wyposażenie

dziecka do szkoły, środki chemiczne różnego rodzaju. Staramy się sięgnąć jak najdalej po to,

żebyśmy byli jak najbardziej pomocni. (…) Współpracujemy bardzo dobrze i bez ich pomocy

i ścisłej współpracy nie wyobrażam sobie takiej pomocy, z jaką potrafimy dotrzeć do klienta.

Bo nie opiera się ona na jakiś na drogach typowo formalnych, pisania do siebie i tak dalej.

My mamy problem, mamy człowieka i staramy się jemu pomóc przy współpracy tych

instytucji. Czasami jest to nieformalne, czasami formalne, ale aż nie do takiego stopnia

jaki nam utrudnia pracę”.

Nr 7: „Tak, tak z policja, to nieraz się śmiejemy, że powinniśmy być w jednym budynku, bo

już się nawet tak zrobiło, że dzielnicowi przychodzą wypić kawę i jest niesamowita wymiana

doświadczeń, straż graniczna. (…) PCPR – to podstawa, starostwo powiatowe – tak samo,

wszystkie szkoły, ale też organizacje pozarządowe, (…) honorowi dawcy krwi, tak że

sięgamy do wszystkich i po wszystkich i się całkiem to udaje. Kiedyś myślałam, że nie

będzie to możliwe, i trochę zainspirowały mnie zespoły interdyscyplinarne, a potem to się

okazało, że jak ja gdzieś dzwonie, i tam sobie porozmawiam i pójdę do kogoś na kawę,

albo kogoś zaproszę na kawę, to jest niesamowite, to są znajomości, takie do

wykorzystania dla dobra drugiego człowieka”.


95/134

Nr 8: „My nie narzekamy, sympatycznie podchodzimy do wszystkich. Na zasadzie takiej

współpracy nie na zasadzie jakiegoś żądania, że wy musicie my musimy – tylko na zasadzie

takiej współpracy…”.

Nr 9: „Generalnie dobrze… współpracujemy z różnymi instytucjami na poziomie lokalnym

(…) Fundacja Rozwoju Dzieci Komeńskiego, z którą uruchomiliśmy taką działalność

alternatywnych form edukacji przedszkolnej dla małych dzieci. To się bardzo mocno

rozwinęło, to jest nawet współpraca sformalizowana. Udało się opracować taki model, który

nawet można by implementować na poziomie gmin wiejskich, w skali całego kraju, bo był już

w wielu miejscach pokazywany, nawet miałem wizytę studyjną w Kazachstanie”.

2.4.8. Zmiany w zawodzie pracownika socjalnego i środowisku jego pracy

Większość rozmówców przyznała, że oddzielenie pracy socjalnej od kwalifikowania

podopiecznych do świadczeń pieniężnych to zmiana konieczna w obecnej rzeczywistości.

Przy czym podkreślano, że nie można całkowicie oddzielić tych dwóch zadań, ponieważ

zaplanowanie pomocy danej osobie powinno poprzedzać poznanie i analizowanie sytuacji

podopiecznych we wszystkich aspektach ich życia. Wobec tego, propozycje zmian w tym

zakresie wiążą się z oddelegowaniem części zadań związanych z tworzeniem dokumentacji

pracownikom administracyjnym. Niektórzy rozmówcy informowali, że w ramach ich

instytucji praktykowana jest praca polegająca na tym, że część pracowników wykonuje pracę

socjalną, a inni pracownicy zajmują się przyznawaniem świadczeń pieniężnych

podopiecznym, co uważają za dobre rozwiązanie. Rozmówcy przypominali także, że przy

zastosowaniu takiego rozwiązania musi istnieć bardzo dobry przepływ informacji między

współpracownikami.

Nr 6: „Na pewno jest to dobre myślenie (oddzielenie pracy socjalnej od kwalifikowania do

świadczeń pieniężnych – przyp. autora), tylko nie wiem czy tak do końca ono może być

rozdzielone. Ponieważ pracownik socjalny idąc do środowiska on widzi, jak to środowisko

wygląda, jakie są jego potrzeby. Te potrzeby nie są tylko związane z przeżyciem, emocją, ale

to też są potrzeby bytowe. On widzi, czy w tym domu jest pralka, lodówka, czy są meble.

I on na podstawie tego, co widzi może zaplanować, czy w tym domu jest potrzebne tylko

wsparcie psychiczne i praca z klientem, czy rzeczywiście ta pomoc finansowa musi być”.

Nr 9: „Pracownicy socjalni są oddzieleni od działalności administracyjnej, w ten sposób, że

nie piszą decyzji administracyjnych, nie wprowadzają danych do programu POMOST,

zajmują się pracą socjalną, przeprowadzeniem wywiadów i różnymi sprawami związanymi

z poradnictwem socjalnym i sprawami wynikającymi z pracy socjalnej – metoda

indywidualna. I właśnie wciągamy pracowników, kierujemy nacisk na rozwój pracy


96/134

środowiskowej – organizowanie społeczności lokalnej i wyrazem tego jest formalny podział,

że jest sekcja administracyjna i sekcja pracy socjalnej i aktywnej integracji”.

Oprócz tego, rozmówcy zwracali uwagę na potrzebę zmiany warunków lokalowych

pracy pracowników socjalnych, potrzebę zatrudnienia nowych pracowników socjalnych czy

pracowników administracyjnych i podniesienie jakości usług świadczonych przez

pracowników socjalnych. Wspominali również o potrzebie reorganizacji funkcjonowania

ośrodków, w tym między innymi wprowadzeniu pośrednich szczebli kierowniczych.

Propozycje zmian rozmówców mogłyby mieć (według nich) szansę na wdrożenie, przy

wprowadzeniu zmian w przepisach prawnych i przeznaczaniu dodatkowych środków

finansowych na te cele.

Nr 1: „Myślę o tym, żeby przy ośrodku pomocy społecznej stworzyć wydział, wydział takiej

pomocy bezpośredniej dla rodziny, nie finansowej tylko takiej konkretnej, który by grupował

takich specjalistów. (…) Chodziłoby przede wszystkim o to, żeby były zatrudniane osoby na

etatach i to byłyby takie specjalności, jak na pierwszym miejscu psycholog, prawnik,

terapeuta rodzinny, terapeuta uzależnień i cząstka etatu psychiatry. (…) Zatrudnienie

dodatkowych pracowników socjalnych tylko i wyłącznie do pracy socjalnej. (…) To jest

tak jak ja to zawsze mówię: Lekarz pierwszego kontaktu – pracownik socjalny. On jest

w stanie wstępnie zdiagnozować, jakie są problemy i później kieruje do tychże specjalistów.

A rodziną taką pracujemy, uważam, około 3 lat. Nie tak jak teraz, 2 miesiące, pół roku,

pokrótce. (…) Kilka lat należy z rodziną problemową pracować, bo tam trzeba naprawić

błędy, które sięgają kilkudziesięciu lat, czasami pokoleń. (…) Bo tych ludzi trzeba uczyć

wszystkiego od podstaw: gospodarowania środkami finansowymi, w sytuacji kiedy ich jest

mało również wtedy, kiedy ich jest dużo, żeby ich nie wydawać w sposób niekontrolowany;

umiejętności porządku w domu; przygotowania posiłku; relacji werbalnych; kontaktów

interpersonalnych na różnych poziomach, odpowiedzialności za swoje życie, osób zależnych,

swoich dzieci, ewentualnie swoich rodziców, jeżeli jacyś rodzice starsi są itd. (…) I mówi się

o kosztach, ale naprawdę czytałem wiele badań i u nas prowadzonych i w innych krajach. (…)

Uważam, że byłby one niższe, gdybyśmy tu zaangażowali na początku te środki takie właśnie

konkretne na zatrudnienie specjalistów i sensowną pracę z tymi rodzinami”.

Nr 4: „Większe środki finansowe, które by spowodowały, że mogłabym zatrudnić więcej

pracowników socjalnych, wyspecjalizowanych specjalistów – że pisałabym dużo więcej

programów i otrzymywałabym dotacje z Unii Europejskiej”.

Nr 5: „… remontu wymagają pomieszczenia. Pracownicy też muszą w komfortowych

warunkach pracować. To, że obsługują najbiedniejszą część społeczeństwa nie znaczy, że

w takich samych warunkach mają pracować”.


97/134

Nr 7: „Będę forsowała zatrudnienie jeszcze pracowników i nie wiem, czy to jest możliwe, ale

będę próbowała w tę stronę. Podział tego wydziału na pracę świadczeniową i socjalną”.

Nr 8: „Warunki lokalowe, wynagrodzenie. Jak analizuję dokumenty podopiecznych, to widzę

jak podopieczny otrzymuje (…) więcej różnych świadczeń z państwa niepracując, niż

pracownik socjalny, który pracuje i otrzymuje wynagrodzenie”.

Nr 9: „Myślę, że przed OPS-ami, szefami, przed kadrą, pracownikami socjalnymi

w szczególności – duże wyzwania na najbliższe lata. To tak naprawdę trochę chyba zmiana

modelu funkcjonowania pomocy społecznej, pójście w tą ścieżkę aktywnej integracji,

standaryzacje, usług, podniesienie jakości, upowszechnienie tych usług, jeśli chodzi

o dostępność i tak dalej, ale też podniesienie jakości – to są duże wyzwania – w kontekście

problemów, które teraz występują (…)”.

2.4.9. Wady i zalety pracy w pomocy społecznej

Rozmówcy cenią swoją pracę za to, że mają ciągły kontakt z drugim człowiekiem

i mogą pomagać ludziom potrzebującym, z czego czerpią satysfakcję i energię do działania.

Najczęściej wymienianymi wadami pracy badanych osób są:

ograniczenia związane z niedostateczną ilością środków w stosunku do potrzeb

podopiecznych,

brak czasu na wykonywanie zadań wyznaczonych przepisami prawa,

stres i obciążenie psychiczne związane z odpowiedzialnością za osoby korzystające

z pomocy,

niezrozumienie osób współpracujących, spoza instytucji,

brak odpowiedniej infrastruktury pomocy społecznej (np. domów pomocy społecznej)

i złe warunki lokalowe pracy.

Nr 2: „Cały czas brakuje czasu, bo bez przerwy są jakieś wymogi, a to program opracować,

a to informacje udzielić, a to jakieś weryfikacje. (…) Zalety. Przede wszystkim, to bardzo

prozaiczna sprawa, to, że mam pracę, mam wynagrodzenie, które nie jest rewelacyjne, ale

i nie jest najgorsze. Mam takie wrażenie, że wiele rzeczy które się dzieje w mieście to

współuczestniczy w tym również ośrodek pomocy społecznej. Czyli jakiś tam prestiż”.

Nr 6: „Zaletą jest to, że widzimy zadowolenie innej osoby, uśmiech na jej twarzy. Że ktoś

potrafi powiedzieć, że wspaniale, że otrzymał taką pracę, że nie liczył na to. A wady.

Nie zawsze możemy zrobić to, co tak naprawdę byśmy chcieli. I to jest największa wada.

Związane jest to z przepisami naszymi, czasami z postawą innych ludzi, od których zależy

wiele. Chyba nie doszukiwałabym się innych wad. Nie mówiąc o jakiś niewdzięcznościach,

bo to jest najmniej ważne. Ale gdyby każdy starał się wykonywać też swój zawód z pasją”.


98/134

Nr 7: „Najgorsza jest to, że człowiek jest rozliczany z błędów innych ludzi, czy to

pracowników, czy to podopiecznych, (…) Poza tym są różne ograniczenia finansowe.

I nieraz jest tak, że ja wiem, że tam warto by było coś więcej i nie mogę, a nie mam też

jakiegoś takiego doskonałego zaplecza socjalnego, typu właśnie dom pomocy społecznej,

czy takie miejsce, gdzie bym mogła skierować osobę potrzebującą, żeby w ciągu dnia tam

sobie pobyła i mnie to męczy i to jest wada tej pracy, że ja ciągle z tyłu głowy to mam. (…)

Poza tym wadą jest to, że kiedy ja idę do urzędu, do jednostki swojej nadrzędnej i ja im tam

tłumaczę o problemach, to oni patrzą na mnie, jak na wariatkę po prostu, a ja twierdzę, że

jeżeli człowiek się nie otarł o pomoc społeczną, to nie rozumie drugiego człowieka. (…)

Zaletą jest to, że mam taki spokój w sobie, kiedy zrobię coś dobrego. To mnie tak fajnie

wycisza, a jednocześnie daje takiego motorka następnego dnia, takiego kopniaka, że

jeszcze coś tam. Dobrze mi wtedy z tym, bo ja się spełniam po prostu w pracy, bo ja jestem

osobą lubiącą kontakty, rozmawiać, nie boję się człowieka dotknąć, przytulić, zawsze

służyłam drugiemu człowiekowi. (…)”.

Nr 9: „Zalety? Udział w kreowaniu rzeczywistości społecznej na poziomie lokalnym. (…)

A więc to jest taka mini-makro polityka społeczna, a więc to jest na pewno ciekawe brać

w tym udział. (…) Natomiast minusy, to jest praca niełatwa, jak każde zarządzanie, trochę

stresująca, trochę wyczerpująca, ale myślę, że też daje dużo satysfakcji”.


99/134

2.5. Wizerunek pracowników socjalnych

Wizerunek jest jednym z elementów budujących prestiż zawodu. Na wizerunek grupy

zawodowej pracowników socjalnych składa się między innymi: wizerunek tej grupy

zawodowej w mediach, wyobrażenie klientów pomocy społecznej o roli pracownika

socjalnego i postrzeganie pracowników socjalnych przez osoby z instytucji współpracujących

z jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej. Niniejszy rozdział przedstawia analizę

danych zastanych w oparciu o badania naukowe, publikacje zwarte i artykuły przedstawiające

wizerunek pracowników socjalnych111

.

Z ogólnopolskich badań przeprowadzonych w 2010 roku przez Instytut Spraw

Publicznych (ISP) i Centrum Aktywności Lokalnej (CAL) wynika, że pracownicy socjalni są

rozżaleni na nieprzychylność mediów i nierzetelność dziennikarzy, gdyż „media, szukając

sensacji, pokazują tylko porażki lub zaniedbania pracowników socjalnych. Rzadko informują

o sukcesach”112

. „Pracownik socjalny jest postrzegany, jako osoba zajmująca się głównie

sporządzaniem wywiadów środowiskowych oraz kwalifikowaniem osób i rodzin do

korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. O innych formach pomocy świadczonej przez

pracowników socjalnych mówi się niewiele bądź wcale”113

. Ponadto na wizerunek, i tym

samym na społeczne uwarunkowania wykonywania pracy pracowników socjalnych, mają

wpływ ogólne opinie o działalności instytucji pomocy społecznej, takie jak:

„postrzeganie społeczne OPS jako instytucji „rozdającej” pieniądze „pijakom”,

„leniom” i „nierobom”,

„brak zaufania do instytucji OPS prawdopodobnie rozniecany przez

media…”114

,

„ośrodek postrzegany jako jednostka pomagająca osobom pijącym,

zdemoralizowanym”,

„ośrodek postrzegany jest, z uwagi na liczne nakładane zadania, jako miejsce

rozdawnictwa środków finansowych; trudno dlatego zmienić wizerunek

pracownika socjalnego”,

„przekazywanie przez media tylko negatywnych zdarzeń z kręgu pomocy

społecznej i utwierdzanie opinii, że pomoc jest tylko dla nieudaczników”,

„niska świadomość społeczeństwa lokalnego o działaniach ośrodka”,

111

Więcej informacji na temat wizerunku pracowników socjalnych można znaleźć w podrozdziałach nr 2.3.9.

i nr 2.4.7. niniejszego raportu. 112

Zob. Pracownicy socjalni: pomiędzy instytucją pomocy społecznej a środowiskiem lokalnym, M. Dudkiewicz

(red.), Warszawa 2011, s. 50. 113

Zob. M. J. Zajączkowska, Mediowanie jako kompetencja komunikacyjna pracownika socjalnego, Państwowa

Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy 2006, s 1. 114

Zob. A. Olech, A. K. Sobczak, Jakość i organizacja pracy w ośrodkach pomocy społecznej, „Praca Socjalna”

2011, Nr 3, s. 34.


100/134

„pracownicy socjalni GOPS pełnią dwie role, tj. cudotwórca (lekarstwo na całe

zło) i chłopiec do bicia. Kto by niezawinił – winny jest i tak pracownik

socjalny”115

.

Wizerunek pracownika socjalnego jest niejednorodny. Generalnie jednak istnieje

przekonanie, że media pokazują przedstawicieli tej grupy zawodowej w kontekście

niepowodzeń, sensacji związanej z nieudzielaniem pomocy potrzebującym, zaniedbaniem

swoich obowiązków. Pracownicy socjalni uważają, że społeczeństwo widzi w nich przede

wszystkim „karmicieli darmozjadów” oraz tych, którzy odbierają dzieci i marnują publiczne

pieniądze116

. Wypowiedzi rozmówców biorących udział w badaniu przeprowadzonym na

terenie województwa warmińsko-mazurskim, wskazują również na nierzetelny wizerunek

pracowników socjalnych i systemu pomocy społecznej przedstawiany przez media117

.

Pracownicy socjalni oprócz mediów ogólnopolskich, jako zasadniczego źródła wiedzy

o wizerunku swojej grupy zawodowej, wskazują kontakt z podopiecznymi. Wyobrażenie

podopiecznych o pracy pracownika socjalnego ma często odzwierciedlenie w zachowaniach

niektórych klientów, którzy są roszczeniowi i przekonani o tym, że pracownik socjalny nigdy

nie może odmówić pomocy. Natomiast postrzeganie pracownika socjalnego, jako osoby „od

wszystkiego” może wywoływać rozgoryczenie i bezpośrednio przełożyć się na jakość

świadczonej przez pracowników socjalnych pracy. Wśród wypowiedzi pracowników

socjalnych biorących udział w jakościowym badaniu ogólnopolskim krytykujących

zachowania podopiecznych, można znaleźć następujące przykłady negatywnych zachowań

klientów:

„Babka (…) zaatakowała sąsiadkę na korytarzu nożem. Gdzie pani poszła,

gdzie miała po drodze komisariat? Do nas.”,

„Jeden z sąsiadów przeszkadza drugim i do opieki społecznej też, przecież ja,

my, nie możemy odpowiadać za styl życia, jaki ludzie prowadzą, prawda?”118

.

Z badania ankietowego przeprowadzonego wśród pracowników socjalnych na terenie

województwa warmińsko-mazurskiego wynika jednak, że klienci pomocy społecznej są

przede wszystkim uprzejmi wobec pracowników socjalnych oraz darzą ich zaufaniem i są

wobec nich otwarci119

.

Klienci pomocy społecznej często nie posiadają informacji o możliwościach

i ograniczeniach prawnych pomocy społecznej, co powoduje, że w przypadku odmówienia im

udzielenia pomocy finansowej, mogą interpretować to, jako złą wolę pracowników socjalnych

lub brak ich kompetencji. Jak wskazuje badanie przeprowadzone w województwie

warmińsko-mazurskim120

, główne źródła informacji podopiecznych na temat możliwości

115


Zob. Pracownicy socjalni: pomiędzy instytucją pomocy społecznej a środowiskiem lokalnym, dz. cyt., s. 54-57. 117

Więcej informacji na ten temat w podrozdziale nr 2.4.7. niniejszego raportu. 118



Zob. Raport z badania Sytuacja rodzin korzystających z systemu wsparcia pomocy społecznej w województwie

warmińsko-mazurskim, dz. cyt., s. 52.


101/134

uzyskania pomocy, mają głównie charakter nieformalny. Odbiorcy pomocy społecznej

najczęściej taką wiedzę czerpią od znajomych i sąsiadów, a także – w mniejszym stopniu – od

członków rodziny. Dominacja nieformalnych nośników informacji może sprzyjać

rozpowszechnieniu niepełnych informacji, co może przekładać się na budowanie

negatywnego wizerunku instytucji pomocy społecznej121

. W związku z czym, polityka

informacyjna systemu pomocy społecznej wymaga planowania działań informacyjnych

dotyczących zasad przyznawania pomocy i rodzajach świadczeń oraz udzielanie aktualnych

informacji o działalności instytucji pomocy społecznej.

Podejmowanie działań promocyjnych często traktowane jest przez pracowników

socjalnych nie tylko, jako nieistotne, ale wręcz, jako przysłaniające prawdziwy obraz

rzeczywistości, zasłaniające brak podejmowania jakichkolwiek działań. Z wypowiedzi

niektórych pracowników socjalnych biorących udział w badaniu ogólnopolskim

prowadzonym w 2010 roku przez ISP i CAL, można wywnioskować, że uważają oni

promocję swoich działań, jako propagandę, która nie ma nic wspólnego z poprawą sytuacji

podopiecznych. Podejmowanie działań promocyjnych może być zatem traktowane przez

pracowników socjalnych, jako strata czasu, którego i tak jest zbyt mało na pracę

z podopiecznym122

. Takie podejście może być po części uzasadnione w obliczu dużej liczby

podopiecznych korzystających ze wsparcia systemu pomocy społecznej oraz braku

odpowiedniej ilości osób działających profesjonalnie na rzecz poprawy sytuacji tych osób.

Według badania zrealizowanego przez Instytut Rozwoju Służb Społecznych

w Warszawie w latach 2008-2010, w którym wzięło udział 677 pracowników ośrodków

pomocy społecznej z całej Polski oraz 164 przedstawicieli kadry kierowniczej, w odpowiedzi

na pytanie otwarte, wśród czynników ułatwiających pracę i podnoszących jej skuteczność,

pracownicy socjalni wymieniali między innymi takie kwestie jak „młody wiek”, „dobry

wizerunek”, „dobre wrażenie”, „ładny wygląd zewnętrzny”, „kultura osobista”123

. Wśród

różnych wypowiedzi udzielono również takiej, która charakteryzuje idealnego pracownika

socjalnego:

„… osoba, winna być wiarygodna, autorytatywna, budząca zaufanie, mająca

rozeznanie w przepisach prawnych, w organizowaniu pomocy, dobra komunikacja

interpersonalna, znajomość i możliwość współpracy z organizacjami rządowymi,

pozarządowymi w sprawach dotyczących rozwiązania indywidualnego problemu”124

.

Wyniki z tego badania pokazują, że pracownicy socjalni widzą wpływ wizerunku na

powodzenie swojej pracy.

121

Zob. D. Trawkowska, Portret współczesnego pracownika socjalnego, dz. cyt., s. 157. 122

Zob. Pracownicy socjalni: pomiędzy instytucją pomocy społecznej a środowiskiem lokalnym, M. Dudkiewicz

(red.), Warszawa 2011, s. 49-50. 123

Cechy dobrego pracownika socjalnego wymieniali biorący udział w wywiadach dyrektorzy i kierownicy OPS

i PCPR z terenu województwa warmińsko-mazurskiego. Więcej informacji na ten temat w podrozdziale nr 2.4.4.

niniejszego raportu. 124

Zob. A. Olech, A. K. Sobczak, Jakość i organizacja pracy …, dz. cyt., s. 48-49.


102/134

Ponadto, wśród publicznych opinii o zawodzie pracownika socjalnego zauważa się

kwestię niskiego prestiżu pracowników socjalnych na tle innych zawodów oraz brak

reprezentacji osób pracujących w tym zawodzie w strukturach rządowych:

„Zawód pracowników socjalnych, po 20 latach od transformacji w Polsce jest

postrzegany przez wszystkie strony (zarówno samych pracowników, jak

i otoczenie społeczne) jako zawód o niskim prestiżu, z niskim poziomem

wynagrodzeń, niewielkim możliwościami awansu zawodowego, którego na

dodatek nikt nie reprezentuje w gremiach rządowych”125

,

„W środowisku pracowników socjalnych panuje przekonanie, że nie są oni

doceniani przez władze samorządowe. Socjalni twierdzą, że dla gminnych

urzędników są tylko, niskopłatnymi „pod-urzędnikami”, których jedynym

zadaniem jest rozdawanie pieniędzy ubogim”126

,

„Pod względem materialnym pracownik socjalny stoi i chyba zawsze będzie

stał na pozycji słabszej niż przedstawiciele wielu innych zawodów. Wydaje się

szczególnie niesprawiedliwe, że społeczeństwo tak nisko ceni tych, którzy

pomagają w stabilizacji jego struktur …”127

,

„… ta grupa zawodowa jest bardziej solidarna niż wiele innych profesji. Może

wynika to stąd, że większość pracowników socjalnych naprawdę odczuwa

powołanie do swego zawodu, a może stąd, że w pracy tej kwestie etyczne są

szczególnie istotne”128

.

Aleksandra Podkońska jest zdania, że pracownicy socjalni sami powinni zadbać

o swój status zawodowy i jednocześnie przyznaje, że „praca socjalna w Polsce, choć

podlegająca akademizacji i specjalizacji, jest działalnością mało znaną i właściwie

niewidoczną w sferze publicznej debaty, podobnie jak postulaty i interesy pracowników

socjalnych”129

.

Jednym ze sposobów na kreowanie i poprawę wizerunku może być emisja w telewizji

publicznej serialu „Głęboka Woda” (rozpoczęcie regularnej emisji 4 grudnia 2011 roku),

który w fabularnej formie pokazuje codzienną pracę pracowników socjalnych. Zarówno

twórcy serialu, komentatorzy, jak i sami pracownicy socjalni zgodzili się, co do tego130

,

125

Zob. M. Grewiński, Od administrowania do zarządzania usługami społecznymi, [w:] Środowiskowe usługi

społeczne – nowa perspektywa polityki i pedagogiki społecznej, M. Brewiński, B. Skrzypczak (red.), Warszawa

2011, s. 35. 126

Zob. R. Kowalski, Co gryzie pracownika socjalnego?, http://www.ngo.pl/x/236685;jsessionid=459753B5014

F3C5E2F1992D473829193, [21.07.2011 r.]. 127

Zob. tamże. 128

Zob. Pierwsze kroki w zawodzie pracownika socjalnego, http://www.tematy.info/artykuly/praca_socjalna4.htm

[20.07.2011 r.]. 129

A. Podkońska, Profesjonalizacja pracy socjalnej a rzeczywistość polska, „Praca Socjalna” Nr 6, listopad-

grudzień 2008, s. 71. 130

Podczas spotkania na Konferencja Pracowników Socjalnych Incydent czy proces? – Organizowanie

społeczności lokalnej zorganizowanej przez Centrum Wspierania Aktywności Społecznej CAL. Konferencja

odbyła się w dniach 7-9 listopada 2011 r. w Warszawie.


103/134

że serial jest bardzo dobrym punktem wyjścia do kształtowania pozytywnego wizerunku

zawodu i pokazywania, z jakimi trudnościami zmaga się pracownik socjalny w codziennej

pracy.


104/134

Wnioski i rekomendacje

Na podstawie zebranych z badania ankietowego danych wyciągnięto wnioski oraz

sformułowano na ich podstawie rekomendacje we wskazanych niżej obszarach:

I. Poziom zadowolenia z różnych aspektów pracy:

WNIOSKI:

Pracownicy socjalni biorący udział w badaniu, jako zalety wykonywanej pracy

najczęściej wymieniali:

satysfakcję z udzielania pomocy – 61% osób,

wzbogacenie własnej osobowości, własny rozwój – 36% osób,

możliwość stałego obcowania z ludźmi – 35% osób.

Jako powody zadowolenia z pracy respondenci najczęściej wymieniali:

kontakty ze współpracownikami – 84% osób,

możliwości rozwoju zawodowego – 72% osób,

organizację pracy – 71% osób.

Jako wady wykonywanej pracy respondenci najczęściej wymieniali:

niskie wynagrodzenie finansowe za wykonywaną pracę – 69% osób,

nadmiernie rozbudowany zakres zadań instytucji i obowiązków personelu –

59% osób,

brak społecznego szacunku dla zawodu pracownika socjalnego – 58% osób.

Jako powody niezadowolenia z pracy respondenci najczęściej wymieniali:

wynagrodzenia i świadczenia pracownicze – 83% osób,

zakres obowiązków i zadań – 48% osób,

warunki lokalowe – 42% osób.

Pracownicy socjalni biorący udział w badaniu są zadowoleni z całokształtu pracy

(76,3%). Najwięcej respondentów jest niezadowolonych z poziomu wynagrodzeń.

Mimo to, niewielki odsetek osób rozważa zmianę pracy (17%).

Wśród osób, które są niezadowolone z wynagrodzenia (83% ogółu próby)

odnotowano 59% osób, które są niezadowolone z pracy, a mimo to, na obecną

chwilę nie rozważają zmiany tej pracy.

REKOMENDACJE:

1. Wprowadzenie dodatkowych pozapłacowych elementów systemu wynagradzania

pracowników socjalnych mających na celu wzmocnienie zadowolenia z wykonywanej

pracy.


105/134

2. Ujednolicenie sposobu określania ilości i rodzajów zadań oraz oceny pracy

pracownika socjalnego (opracowanie przydatnych wskaźników i stosownie ich przy

podziale zadań oraz premiowaniu pracowników socjalnych).

3. Poszukiwanie i wprowadzanie efektywnych systemów organizacji pracy pracowników

socjalnych.

II. Warunki pracy:

WNIOSKI:

Pracownicy socjalni biorący udział w niniejszym badaniu pracują w lokalach o niskim

standardzie, które są w niedostatecznym stopniu wyposażone w sprzęt biurowy.

Przykładowo, 60% badanych ma komputer do własnej dyspozycji (w tym 37% bez

Internetu i 23% z Internetem).

29% pracowników socjalnych biorących udział w badaniu zadeklarowało, że w ich

OPS/PCPR nie ma osobnego pokoju do rozmów z klientem.

Trudności związane z zapewnieniem komfortowych warunków pracy są źródłem

niezadowolenia 42% pracowników socjalnych biorących udział w badaniu.

REKOMENDACJE:

1. Poprawa warunków lokalowych i wyposażenia stanowisk pracy pracownika

socjalnego.

2. Stworzenie lepszych warunków przyjmowania podopiecznych systemu pomocy

społecznej (pokój rozmów).

III. Podejście do pracy zawodowej:

WNIOSKI:

41% respondentów odczuwa częste zaabsorbowanie obowiązkami zawodowymi

i klientami oraz bierze pracę do domu.

Zdecydowana większość respondentów deklaruje, że rzadko lub nigdy czuje takie

objawy wypalenia zawodowego, jak:

niechęć do robienia czegoś nowego (60%),

inercja i problemy ze zrobieniem czegokolwiek (69%),

izolowanie się od innych (78%).

Pracownicy socjalni biorący udział w badaniu czują się odpowiedzialni i związani ze

swoją pracą oraz poświęcają swój czas wolny na pracę. Rzadko jednak obserwuje się

wśród respondentów zaawansowane symptomy wypalenia zawodowego.

W opinii badanych osób najważniejszą wartością przy wykonywaniu pracy socjalnej

jest odpowiedzialność (76%). Ponadto badani wskazywali na:

tolerancję (51%),

uczciwość (50%),


106/134

godność osoby (37%)

rzetelność (35%).

REKOMENDACJE:

1. Uświadamianie pracowników socjalnych, społeczności lokalnych i opinii publicznej

w zakresie granic odpowiedzialności zawodowej tej grupy zawodowej.





socjalnych.

4. Przy formułowaniu planów i programów szkoleń dla pracowników socjalnych

uwzględnianie zagadnień związanych z radzeniem sobie ze stresem i wypaleniem

zawodowym.

5. Zlecanie zadań z zakresu pomocy i integracji społecznej organizacjom pozarządowym

i zachęcanie ich do realizacji projektów w tym obszarze (m.in. finansowanych ze środków

europejskich).

6. Włączanie do współpracy z OPS i PCPR lokalnej społeczności m. in. poprzez rozwój

wolontariatu i inicjatyw samopomocowych (np. w ramach „instytucji dobrego sąsiada”).

7. Inicjowanie przedsięwzięć mających na celu wymianę opinii pracowników socjalnych

dotyczących ich doświadczeń i promocja dobrych praktyk (np. wizyty studyjne, fora

internetowe).

IV. Znajomość podopiecznych:

WNIOSKI:

Najwięcej osób (63%) pracuje w ostatnio przydzielonym rejonie opiekuńczym dłużej

niż 4 lata, z tym, że są to osoby przeważnie z najdłuższym stażem pracy (z osób

pracujących w obecnym rejonie opiekuńczym powyżej 4 lata, prawie połowa (48%) to

osoby o stażu pracy 21 i więcej lat).

Nieczęste zmiany rejonów opiekuńczych pozwalają pracownikom socjalnym na

poznanie sytuacji swoich podopiecznych. Aż 92% respondentów deklaruje, że bardzo

dobrze i raczej dobrze zna podopiecznych ze swojego rejonu.

V. Praca socjalna:

WNIOSKI:

Głównym problemem respondentów związanym ze świadczeniem pracy socjalnej jest

mała ilość czasu na wykonywanie pracy socjalnej. Pracownik socjalny na

świadczeniu pracy socjalnej spędza średnio nieco ponad 3 godziny dziennie.


107/134

Pracownicy socjalni biorący udział w badaniu najczęściej w swojej pracy realizują

działania związane z procedurami niezbędnymi do przyznania pomocy

materialnej i usługowej klientom – w sumie 96% respondentów.

Zbyt mała ilość czasu przeznaczana przez uczestników badania na świadczenie pracy

socjalnej jest spowodowana obciążeniem wynikającym z dużej liczby podopiecznych

będących pod ich opieką. 81% badanych pracowników socjalnych zadeklarowało, że

pod ich opieką pozostaje więcej niż 70 środowisk (osób i rodzin korzystających

z systemu wsparcia pomocy społecznej), w tym:

16% osób zadeklarowało, że pod ich opieką znajduje się od 71 do 90

środowisk,


środowisk,


środowisk.

REKOMENDACJE:

1. Rozważenie oddzielenia procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od

pracy socjalnej poprzez wprowadzenie zmian w przepisach prawnych.

2. Wypracowanie, testowanie i wdrażanie modelowych rozwiązań, dzięki którym będzie

można oddzielić pracę socjalną od czynności związanych z procedurą administracyjną

przyznawania świadczeń. (Zapewnienie wpływu pracownika socjalnego na rodzaj, formę

i wysokość świadczeń, które mają spełniać funkcję motywacyjną i wspierającą

podopiecznego w trakcie prowadzenia pracy socjalnej.)





socjalnych.

5. Zastępowanie indywidualnych metod pracy socjalnej z klientem, metodami

grupowymi, w tym między innymi tworzenie grup wsparcia w uzasadnionych

przypadkach.

VI. Potrzeby szkoleniowe:

WNIOSKI:

Potrzebę uzupełnienia wiedzy w formie szkoleń respondenci odczuwają

w następujących obszarach:

43% osób znajomość języków obcych,

41% osób podstawy psychiatrii,

37% osób metody i techniki pracy ze społecznością lokalną

34% osób podstawy rehabilitacji,


108/134

32% osób metody i techniki badawcze stosowane w naukach społecznych,

31% osób podstawy psychologii

30% osób metody i techniki pracy z jednorodną grupą klientów,

26% osób metody i techniki pracy z rodziną,

26% osób podstawy socjologii,

26% osób podstawy gerontologii,

24% osób podstawy profilaktyki społecznej,

24% osób ustawa o ochronie zdrowia psychicznego.

34% badanych stwierdziło, że w ich pracy brakuje wsparcia superwizora. Wsparcie

takiego rodzaju specjalisty przekłada się bezpośrednio na jakość pracy pracownika

socjalnego i może być uznane za potrzebę szkoleniową.

REKOMENDACJE:

1. Przy analizie potrzeb szkoleniowych oraz formułowaniu planów i programów szkoleń

dla pracowników socjalnych należy uwzględniać wyżej wymienione obszary.

VII. Zasoby kadrowe OPS/PCPR:

WNIOSKI:

Respondenci wskazywali zapotrzebowanie na wsparcie dodatkowego specjalisty:

42% psycholog,

34% superwizor,

33% radca prawny,

27% specjalista ds. przemocy,

18% lekarz,

16% specjalista ds. rodziny,

15% specjalista ds. rynku pracy,

6% specjalista ds. funduszy unijnych,

5% specjalista ds. osób niepełnosprawnych,

2% pedagog.

REKOMENDACJE:

1. Zwiększenie dostępności pracowników socjalnych do usług specjalistów oraz

zapewnienie wsparcia psychologicznego pracownikom socjalnym w postaci superwizji

(między innymi przy wykorzystaniu możliwości dofinansowania ze środków

europejskich).


109/134

VIII. Prestiż zawodu:

WNIOSKI:

Prestiż zawodu pracownika socjalnego jest oceniany nisko. Według największej liczby

badanych na wzrost prestiżu zawodu mogłoby wpłynąć:

podniesienie wynagrodzeń (96%),

uznanie profesji pracownika socjalnego, jako zawodu zaufania społecznego

(90%).

REKOMENDACJE:

1. Zachęcanie pracowników socjalnych do uczestniczenia w konsultacjach społecznych

dokumentów strategicznych i programowych oraz aktów prawnych dotyczących obszaru

działań zawodowych pracowników socjalnych.

2. Wzmacnianie stowarzyszeń i podmiotów działających na rzecz pracowników

socjalnych.

3. Kształcenie w pracownikach socjalnych umiejętności kontaktu i współpracy

z mediami.

4. Prezentacja i promocja efektów działań pracowników socjalnych w przestrzeni

publicznej.

5. Zachęcanie pracowników socjalnych do włączania się w debatę publiczną, przede

wszystkim w ramach funkcjonowania organizacji działających na rzecz pracowników

socjalnych.

IX. Przygotowanie do zawodu:

WNIOSKI:

43% badanych deklaruje, że ich motywem wyboru zawodu był przypadek, a 33%

wskazuje, że nie wie, czy ponownie wybrałoby zawód pracownika socjalnego.

REKOMENDACJE:

1. Akcentowanie roli i zadań pracownika socjalnego oraz praktycznego nauczanie

zawodu w programach kształcenia zawodowego pracowników socjalnych (staże i praktyki

zawodowe).

2. Zachęcanie osób przygotowujących się do zawodu pracownika socjalnego do

podejmowania działań wolontaryjnych w obszarze pomocy i integracji społecznej,

w jednostkach zatrudniających pracowników socjalnych.


110/134

Aneksy

Załącznik nr 1

Definicje pojęć

a) Polityka społeczna – to rodzaj działalności, której obszarem zainteresowań jest

środowisko i wykonywane w nim zadania społeczne, jednak głównym jej celem jest

opisywanie tegoż środowiska (mechanizmów jego funkcjonowania), przewidywanie zagrożeń

i szans rozwoju, planowanie najskuteczniejszych sposobów reagowania na wspomniane

zagrożenia oraz przygotowywanie kadr gotowych do zadań operacyjnych”131

.

Poprzez politykę społeczną można rozumieć również „celowe oddziaływanie państwa,

związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ stosunków społecznych,

zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania

nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia”132

.

Julian Auleytner rozumie politykę społeczną jako działalność państwa i innych

organizacji w dziedzinie kreowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków

społecznych, mającą na celu m.in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia

potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego133

.

b) Podmioty polityki społecznej – są obok celów i metod polityki społecznej jednym

z jej najistotniejszych elementów. Podmiotami polityki społecznej są wszystkie te organy,

instytucje i organizacje, których zadaniem jest realizacja celów polityki społecznej134

.

„Powszechnie uznaje się, że głównym podmiotem polityki społecznej jest państwo,

które generalnie określa kierunek polityki realizowanej przez aparat administracyjny

i nadzoruje metody wprowadzania jej w życie”135

. Najczęściej podmioty polityki społecznej

dzieli się na: krajowe i międzynarodowe; państwowe (organy administracji i samorządy)

i niepaństwowe; centralne i lokalne136

. W Polsce obok wyspecjalizowanych podmiotów

administracji państwowej i samorządowej w obszarze polityki społecznej funkcjonują

131

D. Rybarska-Jarosz, Praca środowiskowa w praktyce regionalnej polityki społecznej, [w:] Środowiskowe

usługi społeczne – nowa perspektywa polityki i pedagogiki społecznej, M. Brewiński, B. Skrzypczak (red.),

Warszawa 2011, s. 309. 132

K. Głąbicka, Polityka społeczna państwa polskiego u progu członkostwa w Unii europejskiej, Radom 2004,

s. 19, [za:] D. Wojtczak, Modele i przyszłość polityki społecznej w Unii Europejskiej, „Praca Socjalna” Nr 5,

wrzesień-październik 2008, s. 3. 133

Zob. J. Auleytner, Polska polityka społeczna, Warszawa 2005, s. 33, [za:] D. Wojtczak, Modele i przyszłość

polityki społecznej w Unii Europejskiej, „Praca Socjalna” Nr 5, wrzesień-październik 2008, s. 3-4. 134

Zob. B. Kołaczek, Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych, Warszawa 2010, s. 57. 135

Tamże, s. 57. 136

Zob. tamże, s. 57, [za:] Leksykon polityki społecznej, dz. cyt., s. 34.


111/134

również organizacje pozarządowe, w tym związki zawodowe, kościoły i związki wyznaniowe

oraz spółdzielnie (w tym spółdzielnie socjalne). Wymienione podmioty polityki społecznej

dzieli się na trzy grupy:

państwowe podmioty polityki społecznej,

samorząd terytorialny jako lokalny podmiot polityki społecznej,

pozapaństwowe podmioty polityki społecznej, czyli organizacje pozarządowe.

Podmioty państwowe i samorządowe tworzą publiczne podmioty polityki społecznej,

zaś organizacje społeczne – sektor niepubliczny. Dominującą formą aktywności podmiotów

polityki społecznej są skoordynowane i systematyczne działania prowadzone w jakimś celu

społecznym137

.

Podział zadań wśród państwowych i samorządowych podmiotów polityki społecznej

reguluje, między innymi: ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej

i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych138

, ustawa z dnia 12 marca 2004 roku

o pomocy społecznej139

, ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty140

. Natomiast

działalność pozapaństwowych podmiotów polityki społeczne określają między innymi:

ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach141

, ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku

Prawo o stowarzyszeniach142

oraz ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie143

.

c) Pomoc społeczna – „metoda osiągania celów polityki społecznej, jest to określona

działalność, technika, system służący rozwiązywaniu problemów społecznych”144

. Pojęcie to

można również wyjaśnić jako „element systemu zabezpieczenia społecznego, czyli

całokształtu rozwiązań prawnych, instytucjonalnych, ludzkich i finansowych,

organizowanych przez państwo dla realizacji celów polityki społecznej. Posiada zestaw cech,

które konstytuują jej charakter i odróżniają od dwóch pozostałych komponentów systemu

zabezpieczenia społecznego, tj. ubezpieczeń społecznych i zaopatrzenia społecznego, wobec

których – w ramach europejskiego modelu państwa opiekuńczego (ang. welfare state) – pełni

rolę uzupełniającą”145

. Cechy typowe dla pomocy społecznej to elastyczność (uznaniowość,

selektywność) działań pracownika socjalnego w formułowaniu oferty pomocy dla konkretnej

osoby oraz zasada zindywidualizowanego podejścia do beneficjenta. Przez to pomoc

137

Zob. B. Kołaczek, Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych, dz. cyt., s. 58. 138

Dz. U. Nr 127, poz. 721. 139





Dz. U. 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm. 144

I. Sierpowska, Państwo wobec pomocy społecznej, [w:] Państwo – koncepcje i zadania …, dz. cyt., s. 145. 145

I. Rybka, W. Wiszczun, Usługi w pomocy społecznej, [w:] Przeobrażenia sfery usług w systemie

zabezpieczenia społecznego w Polsce, M. Brewiński, B. Więckowska (red.), Warszawa 2011, s. 161-162, [za:]

W. Koczur, Pomoc społeczna jako zadanie samorządu terytorialnego, [w:] Zarządzanie publiczne w lokalnej

polityce społecznej, A. Frąckiewicz-Wronka (red.), Warszawa 2007.


112/134

społeczna pełni rolę uzupełniającą wobec powszechnych świadczeń ubezpieczeniowych

i zaopatrzeniowych, przyznawanych z reguły w postaci świadczenia finansowego.

d) Jednostki organizacyjne pomocy społecznej (JOPS) – według ustawy o pomocy

społecznej są to: „regionalny ośrodek polityki społecznej, powiatowe centrum pomocy

rodzinie, ośrodek pomocy społecznej, dom pomocy społecznej, placówka specjalistycznego

poradnictwa, w tym rodzinnego, placówka opiekuńczo-wychowawcza, ośrodek adopcyjno-

opiekuńczy, ośrodek wsparcia i ośrodek interwencji kryzysowej”146

. Oprócz ustawy

o pomocy społecznej działalność jednostek organizacyjnych pomocy społecznej regulują

również: ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz

zatrudnianiu osób niepełnosprawnych147

, ustawa z dnia 26 października 1982 roku

o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi148

, ustawa z dnia 19 sierpnia

1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego149

, ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku

o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy150

, ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku

o przeciwdziałaniu narkomanii151

, ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu

przemocy w rodzinie152

, ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym153

,

ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych154

, ustawa z dnia

29 grudnia 2005 roku o ustanowieniu programu wieloletniego „Pomoc państwa w zakresie

dożywiania”155

, ustawa z dnia 8 grudnia 2006 roku o finansowym wsparciu tworzenia lokali

socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych156

, ustawa z dnia

7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów157

.

e) Pracownik socjalny158

– „wedle swojej wiedzy i doświadczenia zawodowego

dokonuje diagnozy potrzeb i zasobów faktycznie posiadanych przez klienta, i na tej podstawie

określa, czy w danej sytuacji pomoc jest niezbędna. Pracownik socjalny działa na podstawie

przepisów prawa i zgodnie ze standardami etyki zawodowej – w tak zdefiniowanych ramach,

jako profesjonalista od pomagania, posiada pewien zakres swobody decydowania o tym, czy

podjąć interwencję socjalną oraz jaki rodzaj świadczenia zaproponować klientowi”159

.

f) Klient pomocy społecznej – nazywany również podopiecznym pomocy społecznej,

jest odbiorcą pomocy społecznej. Jest to zazwyczaj osoba, której „zjawiska wiążące się

146

Ustawa o pomocy społecznej, dz. cyt., art. 6 ust. 5. 147

Dz. U. Nr 127, poz. 721. 148


Dz. U. Nr 231, poz. 1375. 150




Dz. U. Nr 43, poz. 225 z późn. zm. 154





Więcej informacji o zawodzie pracownika socjalnego w podrozdziale 2.2.2. niniejszego raportu. 159

I. Rybka, W. Wiszczun, Usługi w pomocy społecznej, [w:] Przeobrażenia sfery usług w systemie

zabezpieczenia społecznego …, dz. cyt., s. 164.


113/134

z pojęciem ubóstwa wyznaczają codzienne, a najczęściej trwałe (…) ramy i wymiary jego

egzystencji”160

. Są to osoby i rodziny, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej i nie

potrafią jej przezwyciężyć samodzielnie, tj. w oparciu o faktycznie posiadane zasoby,

uprawnienia i możliwości161

. Dochody tych osób są niższe od kwoty, która została uznana za

niezbędną do zaspokojenia podstawowych potrzeb egzystencjalnych (w 2011 roku jest to

kwota w wysokości: 477 zł netto na miesiąc dla osoby samotnie gospodarującej oraz 351 zł

netto na miesiąc na jedną osobę w rodzinie)162

. Z reguły niewystarczający dochód jest tylko

jedną z okoliczności, które powodują, że beneficjenci pomocy społecznej nie są w stanie

samodzielnie wypełniać podstawowych ról społecznych. Zazwyczaj osoby potrzebujące

wsparcia borykają się z problemami, które z jednej strony są skutkiem zdarzeń zewnętrznych,

niezależnych od nich (np. restrukturyzacja rynku pracy, klęska żywiołowa), z drugiej zaś

wynikają z indywidualnych cech danej osoby, czyli zależą od jej stanu zdrowia

(niepełnosprawność, choroba alkoholowa), wieku, sytuacji rodzinnej, sieci wsparcia

społecznego itp.”163

.

g) Praca socjalna – definicja tego pojęcia została określona w art. 6 pkt 12 ustawy

jako „działalność zawodowa, mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub

odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich

ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi”164

.

Ustawodawca doprecyzowuje znaczenie pracy socjalnej również w art. 36 i art. 119

ustawy, gdzie na pierwszych miejscach spośród świadczeń niepieniężnych i zadań

pracownika socjalnego wymienia pracę socjalną. Takie ujęcie pracy socjalnej powoduje, że

w Polsce praca socjalna to, z jednej strony działalność zawodowa wykonywana przez

posiadających odpowiednie kwalifikacje pracowników socjalnych, z drugiej zaś świadczenie

niepieniężne z pomocy społecznej udzielane niezależnie od dochodu osoby bądź rodziny165

.

W Polsce praca socjalna realizowana jest w ośrodkach pomocy społecznej,

w powiatowych centrach pomocy rodzinie, placówkach opiekuńczych, leczniczych,

rehabilitacyjnych, pielęgnacyjnych, jak i w centrach integracji społecznej,

w stowarzyszeniach i fundacjach. Praca socjalna w ujęciu teoretycznym wiąże się z realizacją

czterech funkcji:

ratowniczej,

wspierającej,

profilaktycznej,

160

D. Trawkowska, Portret współczesnego pracownika socjalnego, dz. cyt., s.153. 161

Zob. Ustawa o pomocy społecznej, dz. cyt., art. 2. 162

Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2009 r. w sprawie zweryfikowania kryteriów

dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. 2009 r. Nr 127, poz. 1055). 163

Zob. I. Rybka, W. Wiszczun, Usługi w pomocy społecznej, [w:] Przeobrażenia sfery usług w systemie

zabezpieczenia społecznego …, dz. cyt., s. 162. 164

Ustawa o pomocy społecznej, dz. cyt., art. 6 pkt 12. 165

Zob. tamże.


114/134

partycypacyjnej166

.

Warto przytoczyć definicję pracy socjalnej, jaka została przyjęta przez Zgromadzenie

Ogólne Międzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnych w Montrealu w Kanadzie

w lipcu 2000 roku: „Praca socjalna jest to zawód, który promuje społeczne zmiany,

rozwiązywanie problemów we wzajemnych ludzkich relacjach oraz wzmocnienie

i wyzwolenie ludzi dla osiągnięcia przez nich dobrostanu. Korzystając z teorii ludzkich

zachowań i systemów społecznych, praca socjalna ingeruje dokładnie tam, gdzie dochodzi do

wzajemnego oddziaływania ludzi z ich środowiskiem. Zasady praw człowieka i społecznej

sprawiedliwości są fundamentalne dla pracy socjalnej”167

.

Na potrzeby niniejszej pracy posłużono się definicją pracy socjalnej R. L. Barkera,

która opisuje zakres niniejszych badań w tym obszarze. Według niego praca socjalna to:

„działalność pracowników socjalnych i innych polegająca na promowaniu zdrowia

i dobrostanu ludzi, na pomaganiu ludziom, aby stali się bardziej samowystarczalni; na

zapobieganiu uzależnieniu od pomocy (ang. dependency); wzmacnianiu więzi rodzinnych;

przywracaniu jednostek, rodzin, grup i społeczności do pomyślnego funkcjonowania

społecznego”168

.

Obecnie wśród środowisk akademickich pojęcie pracy socjalnej jest definiowane

dwojako: jako realizowanie i zaspokajanie potrzeb socjalno-bytowych oraz jako zaspokajanie

potrzeb kulturalno-wychowawczych. Praca socjalna jest „służbą społeczną, pracą zawodową

wyzwoloną ze służalczości, aktywnością społeczno-wychowawczą w zakresie wyrównywania

braków biologicznych, socjalnych, społecznych i kulturowych oraz wspomagania rozwoju

jednostki i grup społecznych”169

.

Praca socjalna to działalność, która związana jest z procesem wychowania.

Pracownicy socjalni organizują proces wychowania w miejscach takich jak świetlice, kluby

integracji społecznej, ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie.

Są wśród nich osoby o różnej specjalizacji, np. asystenci rodziny, asystenci osób

niepełnosprawnych, opiekunowie środowiskowi, pracownicy socjalni w placówkach

opiekuńczych170

.

166

Zob. E. Trafiałek, O modernizacji systemu kształcenia kadr pracy socjalnej, „Praca Socjalna” Nr 6, Listopad

– Grudzień 2008, s. 4. 167

M. Marszałkowska, Standardy pracy socjalnej, Warszawa 2005, s. 9. 168

Zob. R. L. Barker, The Social Work Dictionary, Washington D. C. 1995, s. 453, [za:] R. Szarfenberg, Polityka

społeczna i usługi społeczne, [w:] Przeobrażenia sfery usług w systemie zabezpieczenia społecznego …, dz. cyt., s. 61. 169

W. Buczkowski, P. Kłonica, Barometr nastrojów społecznych: Zawód – pracownik socjalny, WSZiA,

Zamość 2005, s. 119, s. 119-120. 170



115/134

Załącznik nr 2

KWESTIONARIUSZ ANKIETY

Badanie „Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych

z terenu województwa warmińsko-mazurskiego”

OBSERWATORIUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Olsztyn, sierpień 2011 r.


116/134

* * * Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze Regionalnego Ośrodka Polityki

Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie realizuje

badanie, którego celem jest poznanie sytuacji zawodowej pracowników socjalnych zatrudnionych w

ośrodkach pomocy społecznej i powiatowych centrach pomocy rodzinie z terenu województwa

warmińsko-mazurskiego.

Kwestionariusz skierowany jest do pracowników socjalnych wykonujących pracę socjalną w

terenie. Jeśli Pani/Pan w ramach swoich obowiązków pracowniczych świadczy pracę socjalną w terenie,

prosimy o wypełnienie tego kwestionariusza. W innym przypadku prosimy o zwrot niewypełnionego

kwestionariusza osobie przeprowadzającej badanie ankietowe.

Badanie jest anonimowe, a udzielone przez Panią/Pana odpowiedzi będą użyte wyłącznie

do celów badawczych.

Prosimy o udzielenie odpowiedzi pełnych i zgodnych z Pani/Pana obecną sytuacją.

BLOK I

1. Proszę zaznaczyć, w jakiej instytucji Pani/Pan pracuje:

OPS PCPR

2. Proszę powiedzieć, co zdecydowało o tym, że została (-ł) Pani/Pan pracownikiem socjalnym? Spośród wymienionych niżej kategorii, proszę wskazać nie więcej niż trzy odpowiedzi.

a. wybór przypadkowy

b. chęć pomagania słabym i biednym ludziom

c. możliwość samorealizacji

d. przekonanie o atrakcyjności wykonywanej pracy

e. namowa znajomych

f. znajomości przy ubieganiu się o pracę

g. walory materialne

h. inne

3. Czy na obecną chwilę rozważa Pani/Pan zmianę pracy?

a. tak

b. nie

c. nie wiem/trudno powiedzieć

4. Czy mając szansę ponownego wyboru zawodu, wybrałaby (-łby) Pani/Pan zawód pracownika socjalnego?

a. tak

b. nie

c. nie wiem/trudno powiedzieć

5. Jaki jest, Pani/Pana zdaniem, prestiż zawodu pracownika socjalnego w Polsce, a jaki w Pani/Pana

gminie/powiecie?

Proszę o ocenę prestiżu na skali od 1 do 7, gdzie 1 oznacza, że prestiż jest bardzo niski, a 7 – prestiż jest bardzo wysoki. Odpowiedź zaznaczyć wstawiając znak „X” w odpowiednie miejsce.

a. w Polsce

1 2 3 4 5 6 7 nie wiem/

/trudno powiedzieć


117/134

b. w Pani/Pana gminie/powiecie

1 2 3 4 5 6 7 nie wiem/

/trudno powiedzieć

c. w pracy na obecnym stanowisku

1 2 3 4 5 6 7 nie wiem/

/trudno powiedzieć

6. Czy, Pani/Pana zdaniem, przedstawione poniżej przedsięwzięcia mogłyby wpłynąć na wzrost prestiżu zawodu

pracownika socjalnego? Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź wstawiając znak „X” w odpowiednim miejscu przy każdej pozycji.

Kategoria

zdec

ydo

wan

ie t

ak

tak

racz

ej t

ak

racz

ej n

ie

nie

zdec

ydo

wan

ie n

ie

nie

wie

m/

/tru

dn

o p

ow

iedzi

eć

a. Uznanie profesji pracownika socjalnego jako zawodu zaufania publicznego*

b. Podniesienie wynagrodzeń pracowników socjalnych

c. Obsadzenie stanowisk pracy w ramach konkursów połączonych z

wymaganiami stawianymi kandydatom

d. Przynajmniej częściowe refundowanie kosztów studiów zawodowo

czynnych pracowników socjalnych

e. Stopniowe wyrównywanie proporcji kobiet i mężczyzn wykonujących

zawód pracownika socjalnego

f. Przydzielenie samochodu służbowego pracownikom socjalnym

wykonującym pracę na rozległym terenie

g. Wykonywanie zawodu pracownika socjalnego jako samodzielnej

działalności gospodarczej

h. Zmniejszenie drobiazgowej ingerencji organów administracji i radnych w

decyzje placówek zatrudniających pracowników socjalnych, dotyczących

przyznawanych przez nie świadczeń

i. Powołanie do życia samorządu zawodowego pracowników socjalnych,

nadzorującego przestrzeganie standardów profesjonalnej praktyki

j. Inne …………………………………………………………………...

* Zawody zaufania publicznego to zawody związane z realizacją zadań istotnych dla ogółu społeczeństwa. Od wykonujących te zawody oczekuje

się wysokich kwalifikacji oraz nienagannej postawy etycznej. Przedstawiciele zawodów zaufania publicznego tworzą samorządy zawodowe, które

mają czuwać nad właściwym wykonywaniem tych profesji.

7. Czy w Pani/Pana pracy pojawia się stres dotyczący płaszczyzny zawodowej?

a. Tak

b. Nie (proszę ominąć pytanie nr 7.1 i przejść do pytania nr 8)

7.1 Proszę powiedzieć, które z poniższych czynników są najczęściej źródłem stresu w Pani/Pana pracy? Proszę wybrać nie mniej niż jeden i nie więcej niż pięć czynników.

a. Złe warunki lokalowe

b. Nadmiernie rozbudowany zakres zadań instytucji i obowiązków personelu

c. Zła organizacja pracy


118/134

d. Postawy i zachowania klientów

e. Poczucie bezsilności wobec problemów klientów

f. Trudności we współpracy z władzami lokalnymi

g. Trudności we współpracy ze zwierzchnikami

h. Trudności we współpracy z koleżankami/kolegami

i. Trudności we współpracy ze specjalistami z zewnątrz

j. Brak szans na awans zawodowy

k. Niskie wynagrodzenie finansowe za wykonywaną pracę

l. Brak społecznego szacunku dla zawodu pracownika socjalnego

m. Inne

8. Czy dostrzega Pani/Pan jakieś zalety w pracy pracownika socjalnego?

a. Tak

b. Nie (proszę ominąć pytanie nr 8.1 i przejść do pytania nr 9)

8.1 Proszę odpowiedzieć, jakie są zalety pracy w zawodzie pracownika socjalnego. Proszę wybrać, z listy przedstawionej poniżej, nie mniej niż jedną i nie więcej niż trzy zalety pracy w zawodzie pracownika

socjalnego.

a. Możliwość stałego obcowania z ludźmi

b. Satysfakcja z udzielania pomocy innym

c. Praca w terenie

d. Możliwość samodzielnego podejmowania decyzji

e. Możliwość rozwiązywania różnorodnych problemów

f. Wzbogacenie własnej osobowości, własny rozwój

g. Poczucie pewności zatrudnienia

h. Nie wiem/trudno powiedzieć

9. Chcielibyśmy uzyskać teraz informacje dotyczące Pani/Pana sytuacji zdrowotnej. Jak często odnajduje Pani/Pan

we własnym samopoczuciu objawy/symptomy z listy poniżej? Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź wstawiając znak „X” w odpowiednim miejscu przy każdej pozycji.

Kategoria

bar

dzo

rza

dko

lub

nig

dy

rzad

ko

czas

ami

częs

to

bar

dzo

czę

sto

nie

wie

m/

/tru

dn

o p

ow

iedzi

eć

a. Chroniczne zmęczenie bez widocznej przyczyny

b. Zaabsorbowanie pracą i klientami, branie pracy do domu

c. Rosnąca niezdolność do podejmowania decyzji, nawet błahych

d. Utrata entuzjazmu, mechaniczne reagowanie na zadania

e. Wzrost zniecierpliwienia i irytacji

f. Stereotypowe traktowanie klientów

g. Inercja, problemy ze zrobieniem czegokolwiek

h. Izolowanie się od innych, problemy z komunikowaniem się

i. Niechęć do robienia czegoś nowego, przeświadczenie, że wszystko już

było i okazało się bezsensowne

10. Proszę odpowiedzieć, ile wynoszą Pani/Pana zarobki netto („na rękę”) jako pracownika socjalnego?

a. do 1300 zł

b. 1301 – 1600 zł

c. 1601 – 1900 zł

d. 1901 – 2200 zł


119/134

e. powyżej 2200 zł

f. odmowa odpowiedzi

11. Na jakich warunkach, w ramach wykonywania obowiązków służbowych w miejscu pracy, może Pani/Pana

korzystać z: Proszę zaznaczyć właściwą odpowiedź wstawiając znak „X” w odpowiednim miejscu przy każdej pozycji.

Kategoria mam do własnej

dyspozycji

współdzielę z innymi

współpracownikami

w razie potrzeby

proszę o udostępnienie

osobę, która tym

dysponuje

OPS/PCPR nie

dysponuje tym

nie dotyczy/

/nie potrzebuję

a. Komputera bez Internetu

b. Komputera z Internetem

c. Drukarki

d. Kserokopiarki

e. Biurka z aparatem

telefonicznym

f. Publikacji specjalistycznych

g. Pokoju, w którym swobodnie

może Pani/Pan

przeprowadzić rozmowę z

klientem zapewniając mu

prywatność

12. Jak ocenia Pani/Pan zakres swojej wiedzy zawodowej w następujących obszarach?

Kategoria

wiedza, jaką

posiadam, jest

wystarczająca

w mojej pracy

mam pewne

braki, ale

uzupełniam je

we własnym

zakresie

odczuwam

potrzebę

uzupełnienia

wiedzy w

formie

szkoleń

nie wiem/

/trudno

powiedzieć

a. Etyka zawodowa

b. Wiedza o społeczności lokalnej

c. Teoretyczne podstawy pracy socjalnej

d. Metody i techniki pracy socjalnej z jednostką

e. Metody i techniki pracy socjalnej z rodziną

f. Metody i techniki pracy z jednorodną grupą

klientów

g. Metody i techniki pracy ze społecznością lokalną

h. Metody i techniki badawcze stosowane w naukach

społecznych

i. Komunikacja interpersonalna w pracy socjalnej

j. Podstawy profilaktyki społecznej

k. Podstawy psychologii

l. Podstawy socjologii

m. Podstawy psychiatrii

n. Podstawy rehabilitacji

o. Podstawy gerontologii


120/134

p. Podstawy pedagogiki

q. Znajomość języków obcych

r. Znajomość obsługi komputera

s. Przepisy Ustawy o pomocy społecznej

t. Przepisy Ustawy o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie

u. Przepisy Ustawy o zatrudnieniu socjalnym

v. Przepisy Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

w. Przepisy Ustawy o promocji zatrudnienia i

instytucjach rynku pracy

13. Proszę wskazać, jak często w swojej pracy stosuje Pani/Pan wymienione niżej działania?

Kategoria

bar

dzo

czę

sto

częs

to

racz

ej c

zęst

o

racz

ej r

zad

ko

rzad

ko

bar

dzo

rza

dko

nig

dy

nie

wie

m/

/tr

udn

o

po

wie

dzi

eć

a. Prowadzenie procedur niezbędnych do przyznania pomocy

materialnej i usługowej klientom

b. Udzielanie bezpośredniego wsparcia klientom (na przykład

pomocy materialnej, usługowej)

c. Występowanie jako rzecznik interesów klientów

d. Konsultowanie prowadzonych spraw klientów z innymi

pracownikami socjalnymi, konsultantami lub specjalistami z

innych dziedzin

e. Ocenianie skuteczności podejmowanych działań wobec

klientów

f. Podnoszenie własnych kompetencji zawodowych

g. Pobudzenie aktywności członków społeczności, lokalnych

organizacji i instytucji

h. Badanie potrzeb społecznych w celu kształtowania lokalnej

polityki społecznej

i. Udział w organizowaniu lokalnych wydarzeń, imprez, akcji

14. Proszę powiedzieć, ile czasu średnio w ciągu jednego dnia pracy, spędza Pani/Pan na świadczeniu pracy socjalnej

w terenie?

…………………………………………………………………………………………………………………………

15. Chcielibyśmy poznać Pani/Pana opinie dotyczące tego, co jest istotą pracy socjalnej. Proszę wyrazić swoją opinię na temat każdego z wyszczególnionych stwierdzeń.


121/134

Praca socjalna to …

zgad

zam

się

racz

ej s

ię z

gad

zam

racz

ej s

ię n

ie

zgad

zam

nie

zg

adza

m s

ię

nie

wie

m/

/tr

udn

o

po

wie

dzi

eć

a. Służba społeczna polegająca na profesjonalnym pomaganiu

klientom w potrzebie, bez względu na to, kim są i jakie postawy

reprezentują

b. Wsparcie ukierunkowane na możliwie najszybsze

usamodzielnienie klientów

c. Pomoc o charakterze wspierającym działania własne klientów

d. Wsparcie warunkowe, którego treść jest uzgadniana z klientami

i która przewiduje współudział klientów

e. Udzielanie wsparcia klientom, które z powodów prawnych im

się po prostu należy

f. Pomoc klientom w lepszym funkcjonowaniu w społeczeństwie i

odgrywaniu ról społecznych

16. Chcielibyśmy się dowiedzieć, jak często stosuje Pani/Pan wobec swoich klientów różnego rodzaju wsparcie. Proszę uszeregować poniższe rodzaje wsparcia według częstotliwości, z jaką je Pani/Pan udziela. W kratkach należy

przyporządkować numery od 1 do 5, gdzie 1 oznacza, że najczęściej udziela Pani/Pan takiego wsparcia, a 5 – najrzadziej.

udzielanie porad, informacji mającej pomóc klientowi i jego rodzinie w rozwiązywaniu problemów

wyrażanie troski, okazywanie zaufania, zrozumienia, współczucia

udzielanie pomocy materialnej, finansowej, rzeczowej

oferowanie konkretnych usług, na przykład opiekuńczych, specjalistycznych, terapeutycznych, szkolenia

zawodowego, pośrednictwa pracy

wyrażanie uznania, okazywanie akceptacji dla podejmowanych przez klienta wysiłków

17. Jakiego rodzaju działania podejmuje Pani/Pan częściej wobec swoich klientów? Proszę wskazać jeden z dwóch wyszczególnionych rodzajów zadań.

a. Działania o charakterze osłonowym, zapobiegające pogorszeniu sytuacji ekonomicznej i społecznej klientów

b. Działania o charakterze aktywizującym, zmierzające do usamodzielnienia klientów

18. Jak często, w ośrodku pomocy społecznej/powiatowym centrum pomocy rodzinie, w którym Pani/Pan pracuje,

podejmuje się próby aktywizacji osób długotrwale korzystających z pomocy tej instytucji?

a. Zawsze

b. Często

c. Raczej często

d. Czasami tak, czasami nie

e. Raczej rzadko

f. Rzadko

g. Nigdy

h. Nie wiem/trudno powiedzieć

19. Pytanie będzie dotyczyło Pani/Pana umiejętności zawodowych wykorzystywanych w pracy z różnymi rodzajami

klientów. Proszę o wybranie grupy klientów, która sprawia Pani/Panu najwięcej trudności w ramach wykonywania każdej z

wyszczególnionych umiejętności zawodowych:


122/134

Kategoria nawiązanie

pierwszego

kontaktu

postawienie

diagnozy

sporządzenie

planu pomocy

angażowanie

klientów na

rzecz

rozwiązywania

ich problemów

podejmowanie

decyzji i

szybkiej

interwencji

socjalnej

organizowanie

grup wsparcia

dla klientów

zawieranie

kontraktu

socjalnego

a. Osoby starsze

b. Osoby z zaburzeniami

psychicznymi

c. Osoby bezrobotne

d. Osoby bezdomne

e. Osoby

niepełnosprawne

f. Osoby uzależnione od

narkotyków

g. Osoby uzależnione od

alkoholu

h. Cudzoziemcy mający

status uchodźców lub

ochronę uzupełniającą

i. Osoby opuszczające

zakłady karne

j. Osoby opuszczające

całodobowe placówki

opiekuńczo-

wychowawcze lub

rodziny zastępcze

k. Rodziny wielodzietne

l. Osoby samotnie

wychowujące dzieci

m. Osoby

doświadczające

długotrwałej lub

ciężkiej choroby

n. Osoby w sytuacji

kryzysowej, ofiary

wypadków i trudnych

wydarzeń losowych

o. Rodziny bezradne

wychowawczo

p. Ofiary klęski

żywiołowej lub

ekologicznej

20. Jak dobrze zna Pani/Pan podopiecznych ze swojego rejonu opiekuńczego?

a. Znam bardzo dobrze

b. Raczej znam dobrze

c. Raczej nie znam

d. Nie znam

e. Trudno powiedzieć

21. Chcielibyśmy poznać Pani/Pana odczucia dotyczące kontaktów z podopiecznymi. Proszę zastanowić się, jak często

Pani/Pana podopieczni wykazują wobec Pani/Pana poniższe postawy:


123/134

Kategoria

bar

dzo

czę

sto

częs

to

czas

ami

rzad

ko

bar

dzo

rza

dko

nie

wie

m/

/tr

udn

o

po

wie

dzi

eć

a. Pokazują, że jestem dla nich autorytetem

b. Wykazują postawę współdziałania

c. Darzą mnie zaufaniem i są otwarci

d. Są wobec mnie uprzejmi

e. Starają się mnie unikać

f. Lekceważą mnie i nie traktują mnie poważnie

g. Wykazują postawę roszczeniową

h. Wykazują postawę wrogości i są agresywni

22. Jakie są, Pani/Pana zdaniem, wartości szczególnie ważne w pracy socjalnej? Proszę wybrać nie mniej niż jedną i nie więcej niż pięć odpowiedzi.

a. Odpowiedzialność

b. Solidarność międzyludzka

c. Miłość bliźniego

d. Tolerancja

e. Pracowitość

f. Lojalność

g. Uczciwość

h. Rzetelność

i. Ofiarność

j. Opiekuńczość

k. Godność osoby

l. Ochrona prywatności

m. Wolność decyzji i wyboru

n. Sprawiedliwość

o. Samodoskonalenie

p. Inne

q. Nie wiem/trudno powiedzieć

23. Chcielibyśmy poznać Pani/Pana opinie związane z Pani/Pana pracą zawodową i miejscem pracy. Proszę

powiedzieć, w jakim stopniu zgadza się Pani/Pan z następującymi stwierdzeniami.

Kategoria

zdec

ydo

wan

ie s

ię

zgad

zam

zgad

zam

się

racz

ej s

ię z

gad

zam

ani

się

zgad

zam

,

ani

się

nie

zgad

zam

racz

ej s

ię n

ie

zgad

zam

nie

zg

adza

m s

ię

zdec

ydo

wan

ie s

ię

nie

zg

adza

m

nie

wie

m/

/tr

udn

o

po

wie

dzi

eć

a. Moja praca jest dla mnie ważna

b. Jestem pewna (pewien) swoich zdolności wykonywania

mojej pracy

c. Moja opinia liczy się w pracy przy podejmowaniu decyzji

zespołowych


124/134

d. Mam w pracy możliwość wykazania się inicjatywą

e. Moja aktywność zawodowa ma dla mnie duże znaczenie

f. Moje obowiązki zawodowe mieszczą się w granicach moich

kompetencji i umiejętności

g. To ja decyduję, jak ma przebiegać wykonanie mojej pracy

h. To, co wykonuję jako moją pracę, jest dla mnie ważne

i. Mam znaczną kontrolę nad moją pracą

j. Cały czas udoskonalam swoje umiejętności zawodowe

k. Mam swobodę określania, jak mam wykonywać moją pracę

l. W pracy mam wpływ na to, co się dzieje w moim zespole

24. Chcielibyśmy poznać Pani/Pana opinie o tym, na jakich złożeniach powinna opierać się praca socjalna. Proszę wyrazić swoją opinię wobec każdego z wyszczególnionych stwierdzeń.

Kategoria

zgad

zam

się

racz

ej s

ię z

gad

zam

racz

ej s

ię n

ie

zgad

zam

nie

zg

adza

m s

ię

nie

wie

m/

/tr

udn

o

po

wie

dzi

eć

a. Klient jako osoba w potrzebie ma prawo oczekiwać wsparcia, a rolą

pracowników socjalnych jest tego wsparcia dostarczyć

b. Klient powinien w zamian za udzielone wsparcie dać coś z siebie innym,

ponieważ wsparcie otrzymywane za darmo, bez jakichkolwiek warunków

brzegowych, demotywuje

c. Klient od początku powinien aktywnie uczestniczyć w określeniu charakteru i

zakresu pomocy, ponieważ wsparcie powinno uruchamiać starania własne

klienta ukierunkowane na usamodzielnianie

d. Wsparcie powinno uczyć klienta, że uprawnieniom towarzyszą obowiązki,

dlatego powinno mieć charakter warunkowy i opierać się na sformalizowanym

kontrakcie socjalnym

25. Od wielu lat obowiązuje zasada, zgodnie z którą do zadań pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy

społecznej należy zarówno kwalifikowanie do zasiłków, jak i prowadzenie pracy socjalnej i udostępnianie innych

usług. Od dawna też toczy się dyskusja, czy zasada ta powinna w dalszym ciągu być stosowana. Jakie jest

Pani/Pana zdanie w tej kwestii?

a. Zasada ta jest słuszna i nie należy jej zmieniać

b. Zasada ta nie jest słuszna – należy oddzielić prowadzenie pracy socjalnej od kwalifikowania do zasiłków

c. Trudno powiedzieć, czy zasada ta jest słuszna, czy też nie, gdyż wady i zalety obowiązywania tej zasady

mniej więcej się równoważą

26. Gdyby miała (-ł) Pani/Pan możliwość, to co by Pani/Pan zmieniła (-ł) w swojej pracy? Proszę krótko opisać zagadnienie. ………………………………………………………………………………………………………………………

27. Gdyby Pani/Pan miała (-ł) wybrać, to co najbardziej przyczyniłoby się do podwyższenia jakości świadczonej przez

pracowników OPS/PCPR pracy socjalnej? Proszę wybrać łącznie nie więcej niż pięć odpowiedzi.


125/134

KOMPETENCJE

a. Szkolenia w zakresie dziedzin mających zastosowanie w pracy pracownika socjalnego (np.

medycyna, prawo)

b. Szkolenia w zakresie pracy ze specyficznymi grupami klientów

c. Szkolenia w zakresie metod i narzędzi pracy socjalnej

WSPÓŁPRACA I RELACJE

d. Poprawa możliwości kontaktu z ośrodkami i instytucjami współpracującymi

e. Możliwość konsultacji z przełożonymi i ze specjalistami

f. Poprawa relacji między współpracownikami

UWARUNKOWANIA ORGANIZACYJNE

g. Zmniejszenie liczby środowisk, w których działa, pracuje pracownik socjalny

h. Zmniejszenie ilości „papierkowej roboty” i digitalizacja procedur

i. Udoskonalenie przepływu informacji wewnątrz ośrodka i z instytucjami współpracującymi,

koordynacja działań

j. Cykliczne zmiany pracowników sprawujących opiekę nad trudnymi klientami/rodzinami

UWARUNKOWANIA SYSTEMOWE/PRAWNE

k. Precyzyjniejsze i stabilne przepisy prawa

l. Precyzowanie zakresu obowiązków i odpowiedzialności pracowników socjalnych

m. Zwiększenie samodzielności i swobody działania pracowników socjalnych

n. Wprowadzenie nowych metod i narzędzi pracy (np. metoda indywidualnego przypadku, metoda

projektu, superwizja, mediacje, praca w zespole) do codziennej praktyki

ZASOBY LOKALOWE

o. Wyposażenie placówek w komputery, dostęp do Internetu, zaopatrzenie w inny sprzęt biurowy

p. Poprawa warunków lokalowych

q. INNE, jakie? ……………………………………………………………………………………………………

28. Jakiego rodzaju specjalistycznego doradztwa, konsultacji brakuje Pani/Panu w pracy najbardziej? Proszę zaznaczyć maksymalnie do trzech odpowiedzi.

a. nie potrzebuję żadnego wsparcia

b. z psychologiem

c. z pedagogiem

d. z radcą prawnym

e. z lekarzem

f. z superwizorem

g. ze specjalistą ds. przemocy

h. ze specjalistą ds. rodziny

i. ze specjalistą ds. rynku pracy

j. ze specjalistą ds. osób niepełnosprawnych

k. ze specjalista ds. funduszy unijnych

l. inne, jakie? …………………………………………….


126/134

29. Proszę wskazać, w jakim stopniu jest Pani/Pan zadowolona (-y) z poszczególnych aspektów Pani/Pana pracy:

Kategoria zadowolony raczej

zadowolony

raczej

niezadowolony niezadowolony

nie wiem/

/trudno

powiedzieć

a. Warunki lokalowe w jakich przebiega praca

b. Organizacja pracy

c. Zakres obowiązków, wykonywanych zadań

d. Wynagrodzenie i świadczenia pracownicze

e. Możliwości rozwoju zawodowego

f. Kontakty międzyludzkie współpracowników

30. Czy, Pani/Pana zdaniem, dla pracowników socjalnych korzystne byłoby, gdyby:

Kategoria

ko

rzy

stne

racz

ej k

orz

yst

ne

racz

ej n

ie

ko

rzy

stne

nie

ko

rzy

stne

nie

wie

m/

/tru

dn

o p

ow

iedzi

eć

a. Funkcjonował samorząd zawodowy, do którego przynależność byłaby obowiązkowa

b. Funkcjonował samorząd zawodowy, do którego przynależność byłaby dobrowolna

c. Funkcjonowało jedno silne ogólnokrajowe stowarzyszenie (zawodowe)

pracowników socjalnych, do którego przynależność byłaby dobrowolna

d. Funkcjonowało kilka prężnych stowarzyszeń pracowników socjalnych

(specjalizujących się w różnych aspektach), do których przynależność byłaby

dobrowolna

BLOK II Pytania skierowane tylko do pracowników socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej.

Pracowników socjalnych zatrudnionych w powiatowych centrach pomocy rodzinie prosimy o przejście do Bloku III

(Metryczka).

31. Jaka jest łączna liczba środowisk (gospodarstw domowych), które należą do Pani/Pana rejonu opiekuńczego?

a. do 30

b. 31-50

c. 51-70

d. 71-90

e. 91-110

f. 111-200

g. powyżej 200

h. odmowa odpowiedzi

32. Jak długo pracuje Pani/Pan w obecnym rejonie opiekuńczym?

a. Do 1 roku

b. Powyżej 1 roku do 2 lat

c. Powyżej 2 lat do 4 lat

d. Powyżej 4 lat


127/134

33. Ile razy zmieniano Pani/Panu rejon opiekuńczy w ośrodku pomocy społecznej, w którym Pani/Pan obecnie

pracuje?

a. nie zmieniano w ogóle

b. raz

c. 2 razy

d. 3 razy

e. 4 razy

f. 5 lub więcej razy

BLOK III

METRYCZKA Pytania skierowane do wszystkich pracowników socjalnych.

M.1. Płeć:

a. kobieta

b. mężczyzna

M.2. Pani/Pana wiek:

a. do 21 lat

b. 22-25 lat

c. 26-30 lat

d. 31-35 lat

e. 36-40 lat

f. 41-50 lat

g. powyżej 51 lat

M.3. Proszę zaznaczyć Pani/Pana stan cywilny.

a. Panna/kawaler

b. Mężatka/żonaty

c. Wdowa/wdowiec

d. Rozwiedziona/rozwiedziony

e. Separacja

f. Konkubinat

g. Odmowa odpowiedzi

M. 4. Proszę zaznaczyć, gdzie Pani/Pan mieszka?

a. Wieś

b. Miasto do 10 tysięcy mieszkańców

c. Miasto od 11 do 50 tysięcy mieszkańców

d. Miasto od 51 do 100 tysięcy mieszkańców

e. Miasto powyżej 100 tysięcy mieszkańców

M.5. Proszę odpowiedzieć, jakie ma Pani/Pan wykształcenie? Proszę wybrać jedną z odpowiedzi.

a. Wyższe magisterskie: pedagogiczne, socjologiczne, psychologiczne, politologiczne, nauka o rodzinie,

profilaktyka społeczna i resocjalizacja – ze specjalnością/specjalizacją w zakresie pracy socjalnej

b. Wyższe magisterskie: pedagogiczne, socjologiczne, psychologiczne, politologiczne, nauka o rodzinie,

profilaktyka społeczna i resocjalizacja – bez specjalizacji lub z inną specjalizacją niż praca socjalna

c. Wyższe magisterskie inne

d. Wyższe zawodowe (licencjackie): pedagogiczne, socjologiczne, psychologiczne, politologiczne, nauka o

rodzinie, profilaktyka społeczna i resocjalizacja – ze specjalnością /specjalizacją w zakresie pracy socjalnej

e. Wyższe zawodowe (licencjackie): pedagogiczne, socjologiczne, psychologiczne, politologiczne, nauka o

rodzinie, profilaktyka społeczna i resocjalizacja – bez specjalizacji luz z inną specjalizacją niż praca socjalna

f. Wyższe zawodowe (licencjackie) inne

g. Policealne/pomaturalne: kolegium pracowników służb społecznych/wydział pracowników socjalnych

policealnego studium medycznego

h. Policealne/pomaturalne: inne szkoły, kolegia, studia

i. Średnie (licealne) ogólnokształcące

j. Średnie (licealne) zawodowe

k. Gimnazjalne

l. Podstawowe


128/134

M.6. Pani/Pana staż pracy jako pracownika socjalnego:

a. do 2 lat

b. 3-5 lat

c. 6-10 lat

d. 11-15 lat

e. 16-20 lat

f. 21 i więcej lat

g. odmowa odpowiedzi

M.7. Czy ma Pani/Pan specjalizacje z zakresu pracy socjalnej (pomocy społecznej)?

a. tak

b. nie (proszę przejść do pytania M.8)

M.7.1. Proszę odpowiedzieć, jaka jest to specjalizacja? (ominąć to pytanie w przypadku udzielenia odpowiedzi „nie” na

poprzednie pytanie)

a. Specjalizacja I stopnia

b. Specjalizacja II stopnia

c. Specjalizacja z organizacji pomocy społecznej

M.8. Proszę odpowiedzieć, czy jest Pani/Pan członkiem organizacji społecznej skupiającej pracowników socjalnych?

a. tak

b. nie

M.9. Stanowisko, które Pani/Pan zajmuje:

a. Starszy specjalista pracy socjalnej

b. Specjalista pracy socjalnej

c. Starszy pracownik socjalny

d. Aspirant pracy socjalnej

e. Pracownik socjalny

f. Inne

M.10. Ogólny poziom Pani/Pana zadowolenia z pracy:

a. Zadowolony

b. Raczej zadowolony

c. Raczej niezadowolony

d. Niezadowolony

e. Trudno powiedzieć

Dziękujemy za udział w badaniu.

Zespół Obserwatorium Integracji Społecznej

Wyniki z niniejszego badania zostaną zebrane i opublikowane w formie raportu końcowego.

Elektroniczna wersja raportu będzie udostępniona na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie www.wrota.warmia.mazury.pl na podstronie POLITYKA

SPOŁECZNA w zakładce Obserwatorium Integracji Społecznej, w dziale Badania i analizy.


129/134

Załącznik nr 3

Scenariusz wywiadu z kierownikiem/dyrektorem

OPS/PCPR w ramach badania pt. Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych z terenu województwa warmińsko-mazurskiego

Informacje nienagrywane przekazane respondentowi:

Celem tej rozmowy będzie poznanie sytuacji zawodowej pracowników socjalnych z terenu

województwa warmińsko-mazurskiego z punktu widzenia kadry zarządzającej.

Wywiad jest anonimowy, a pozyskane w trakcie rozmowy informacje są całkowicie

poufne. Nagranie będzie dostępne tylko dla pracowników OIS, a wszystkie informacje, które

będą umożliwiać Pani/Pana identyfikację - zostaną usunięte. Czy wobec tego zgadza się

Pani/Pan na nagrywanie rozmowy?

Plan wywiadu wygląda następująco: najpierw zacznę od pytań dotyczących naboru na

stanowisko pracownika socjalnego, później przejdę do organizacji pracy w Państwa

placówce, a na koniec zapytam o wady i zalety Pani/Pana pracy. Czy to Pani/Panu

odpowiada?

Start nagrywania: [rozmowa z dnia …, godzina …]

Na początku proszę mi powiedzieć:

M.1. Jak długo Pan/Pani pracuje w pomocy społecznej?

M.2. Jak długo jest Pan/Pani Kierownikiem/Dyrektorem OPS/PCPR?

M.3. Proszę krótko przybliżyć na czym polega Pani/Pana praca?

1. Proszę powiedzieć, ilu pracowników socjalnych jest zatrudnionych w Pani/Pana

instytucji?

2. Czy liczba obecnie zatrudnionych pracowników socjalnych jest odpowiednia w stosunku

do potrzeb Państwa instytucji? Jeśli zbyt mała, to dlaczego?

3. Jak często w Pani/Pana ośrodku/centrum zatrudniani są nowi pracownicy socjalni?

4. Jakie są Pani/Panu znane, najczęstsze przyczyny rezygnacji z pracy pracownika

socjalnego?

5. Jak często kandydaci składają oferty pracy na stanowisko pracownika socjalnego

w Pani/Pana instytucji: osobiście, wysyłają maile, pytają telefonicznie o możliwość

zatrudnienia?

6. Jak Pani/Pan uważa, co decyduje o tym, że ludzie wybierają pracę w zawodzie

pracownika socjalnego?

7. Jakie cechy szczególnie Pani/Pan ceni u pracownika socjalnego?

8. W jakich obszarach chciałaby (-by) Pani/Pan kształcić swoich pracowników socjalnych?

CZĘŚĆ I


130/134

9. Czy pracownicy socjalni zwracają się do Pani/Pana o rady w związku z pracą? Nie -

dlaczego? Tak - jak często? w jakich sprawach?

10. Czy są jakieś priorytetowe zadania, które pracownik socjalny z Pani/Pana instytucji

wykonuje zawsze w pierwszej kolejności? Jakie?

11. Czy zmienia Pani/Pan teren działania swoim pracownikom socjalnym? Jak często?

12. Czy organizuje Pani/Pan cykliczne spotkania ze swoimi pracownikami, na których

omawiacie bieżące sprawy? Jak często są organizowane? O czym rozmawiacie na tych

spotkaniach?

13. Jaki problem społeczny, w Pani/Pana rejonie działalności, uznałaby (-by) Pani/Pan za

najbardziej dotkliwy?

14. Do czego według Pani/Pana w praktyce sprowadza się pomoc osobom „w trudnej sytuacji

życiowej”?

15. Czy są organizowane jakieś działania w Państwa instytucji, które mają na celu

zapobieganie problemom społecznym?

16. Czy nawiązujecie Państwo współpracę z innymi instytucjami z zewnątrz? Z jakimi? Jak

układa się ta współpraca?

17. Jakie zmiany chciałaby (-by) Pani/Pan wprowadzić w swoim instytucji? Które z nich są

możliwe do wprowadzenia? Pod jakimi warunkami?

18. Czy słyszała (-ł) Pan/Pan o jakichś ciekawych, nowych metodach pracy socjalnej,

z których nie ma jeszcze szkoleń lub jest ich bardzo mało?

19. Czy Pani/Pana zdaniem rozwiązanie oddzielenia pracy socjalnej od przyznawania

świadczeń ma szansę na wdrożenie?

20. Co Pani/Pana zdaniem mogłoby korzystnie wpłynąć na podniesienie rangi zawodu

pracownika socjalnego?

21. Jakie są zalety i wady wykonywanej przez Panią/Pana pracy?

To już było ostatnie pytanie z mojej strony, wobec tego czy jest coś jeszcze, o czym chciałaby

(-by) Pani/Pan porozmawiać zanim skończymy wywiad?

Dziękuję za udział w badaniu.

CZĘŚĆ V

CZĘŚĆ IV

CZĘŚĆ III

CZĘŚĆ II


131/134

Bibliografia

Podstawy prawne

1. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 231,

poz. 1375)

2. Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 roku o opiece społecznej (Dz. U. R. P. 1923 r. Nr 92, poz.

726)

3. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 roku o pomocy społecznej (Dz. U. 1990 r. Nr 87, poz.

506 z późn. zm.),

4. Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. 2009 r. Nr 175, poz.

1362 z późn. zm.)

5. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych (Dz. U. 2008 r. Nr

223, poz. 1458 z późn. zm.)

6. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. 2005 r.

Nr 180, poz. 1493, z późn. zm.)

7. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

(Dz. U. Nr 149, poz. 887)

8. Ustawa z dnia 18 marca 2011 roku o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o

świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 81,

poz. 440)

9. Rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 6 marca 1928 roku o opiekunach

społecznych i o komisjach opieki społecznej (Dz. U. R. P. 1928 r. Nr 29, poz. 266 i 267)

10. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 stycznia 2008 roku w

sprawie specjalności przygotowującej do zawodu pracownika socjalnego w szkołach

wyższych (Dz. U. 2008 r. Nr 27, poz. 158).

11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2009 roku w sprawie zweryfikowania

kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U.

2009 r. Nr 127, poz. 1055)

12. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 roku w sprawie wynagradzania

pracowników samorządowych (Dz. U. 2009 r. Nr 50, poz. 398 z późn. zm.).

13. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 stycznia 2011 roku

w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U. Nr 27, poz. 138)

Pozycje zwarte

14. Auleytner J., Polska polityka społeczna, Warszawa 2005

15. Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2005

16. Buczkowski W., Kłonica P., Barometr nastrojów społecznych: Zawód – pracownik

socjalny, WSZiA, Zamość 2005

17. Dudkiewicz M. (red.), Pracownicy socjalni: pomiędzy instytucją pomocy społecznej

a środowiskiem lokalnym, Warszawa 2011

18. Encyklopedia Socjologii Tom 2, Warszawa 1999


132/134

19. Gawryszewski A., Ludność Polski w XX wieku, Monografie 5, Warszawa 2005

20. Głąbicka K., Polityka społeczna państwa polskiego u progu członkostwa w Unii

europejskiej, Radom 2004

21. Kołaczek B., Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych, Warszawa 2010

22. Konecki K., Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa

2000

23. Markowski K., B. Rożnowski, D. Bryk, K. Konefał (red.), Przedsiębiorcy wobec wyzwań

i zagrożeń. Wybrane uwarunkowania sytuacji lubelskich przedsiębiorców i ich

konsekwencje dla Lubelszczyzny i rynku pracy, Lublin 2010

24. Marszałkowska M., Standardy pracy socjalnej, Warszawa 2005

25. Rymsza M. (red.), Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca

socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy społecznej, Warszawa 2010

26. Szarfenberg R. (red.), Krajowy raport badawczy. Pomoc i integracja społeczna wobec

wybranych grup – diagnoza standaryzacji usług i modeli instytucji, Warszawa 2011.

27. Trawkowska D., Portret współczesnego pracownika socjalnego. Studium socjologiczne,

Katowice 2006

28. M. Waszkowska, A. Potocka, P. Wojtaszczyk (red.), Miejsce pracy na miarę oczekiwań.

Poradnik dla pracowników socjalnych, Łódź 2010

29. Zajączkowska M. J., Mediowanie jako kompetencja komunikacyjna pracownika

socjalnego, Legnica 2006

30. Problemy społeczne województwa warmińsko-mazurskiego w latach 2001-2010 w ujęciu

statystycznym. Materiały porównawcze na podstawie sprawozdań MPiPS-03,

Obserwatorium Integracji Społecznej, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Urząd

Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2011

31. Sytuacja rodzin korzystających z systemu wsparcia pomocy społecznej w województwie

warmińsko-mazurskim, Obserwatorium Integracji Społecznej, Regionalny Ośrodek

Polityki Społecznej, Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego w

Olsztynie, Lokalne Badania Społeczne (oprac.), Warszawa 2011

Artykuły naukowe

32. Dębski M., Kondycja pracy socjalnej w województwie pomorskim w świetle wyników

badań socjologicznych, [w:] Forum. O bezdomności bez lęku, Ł. Browarczyk, M. Dębski,

A. Maj (red.), Gdańsk 2011, s. 83-131

33. Grewiński M., Od administrowania do zarządzania usługami społecznymi, [w:]

Środowiskowe usługi społeczne – nowa perspektywa polityki i pedagogiki społecznej, M.

Brewiński, B. Skrzypczak (red.), Warszawa 2011, s. 31-44

34. Koczur W., Pomoc społeczna jako zadanie samorządu terytorialnego, [w:] Zarządzanie

publiczne w lokalnej polityce społecznej, A. Frąckiewicz-Wronka (red.), Warszawa 2007

35. Olech A., Sobczak A. K., Jakość i organizacja pracy w ośrodkach pomocy społecznej,

„Praca Socjalna” 2011, Nr 3, s. 3-73


133/134

36. Podkońska A., Profesjonalizacja pracy socjalnej a rzeczywistość polska, „Praca Socjalna”

Nr 6, listopad-grudzień 2008, s. 56-74

37. Rybarska-Jarosz D., Praca środowiskowa w praktyce regionalnej polityki społecznej,

[w:] Środowiskowe usługi społeczne – nowa perspektywa polityki i pedagogiki społecznej,

M. Brewiński, B. Skrzypczak (red.), Warszawa 2011, s. 309-319

38. Rybka I., Wiszczun W., Usługi w pomocy społecznej, [w:] Przeobrażenia sfery usług

w systemie zabezpieczenia społecznego w Polsce, M. Brewiński, B. Więckowska (red.),

Warszawa 2011, s. 158-212

39. Sierpowska I., Państwo wobec pomocy społecznej, [w:] Państwo – koncepcje i zadania.

Studia Erasmiana Wretislaviensia, Zeszyt II, M. Sadowski, P. Szymaniec (red.), Wrocław

2008, s. 139-54

40. Szarfenberg R., Polityka społeczna i usługi społeczne, [w:] Przeobrażenia sfery usług

w systemie zabezpieczenia społecznego w Polsce, M. Brewiński, B. Więckowska (red.),

Warszawa 2011, s. 43-73

41. Trafiałek E., O modernizacji systemu kształcenia kadr pracy socjalnej, „Praca Socjalna”

Nr 6, Listopad – Grudzień 2008, s. 3-17

42. Wojtczak D., Modele i przyszłość polityki społecznej w Unii Europejskiej, „Praca

Socjalna” Nr 5, wrzesień-październik 2008, s. 3-10

Źródła internetowe

43. Gocłowski A., Ustawa o zawodzie pracownika socjalnego,

http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/579527.html, [29.07.2011 r.]

44. GUS, BDL, http://www.stat.gov.pl

45. Statystyczna Aplikacja Centralna POMOST

46. Kamiński T., Praca socjalna jako działalność zawodowa, „Seminare” 2000, Tom 16,

http://www.seminare.pl/16/kaminski.htm, [9.08.2011 r.]

47. Kowalski R., Co gryzie pracownika socjalnego?, http://www.ngo.pl/x/236685;

jsessionid=459753B5014F3C5E2F1992D473829193, [21.07.2011 r.]

48. Kowalski R., Wraca ustawa o zawodzie pracownika socjalnego,

http://pomocspoleczna.ngo.pl/x/254687, [28.07.2011 r.]

49. Ustawa dla pracowników socjalnych, http://www.ops.pl/news.php?id=823, [20.07.2011 r.]

50. Pierwsze kroki w zawodzie pracownika socjalnego, http://www.tematy.info/artykuly/

praca_socjalna4.htm, [20.07.2011 r.]

51. Projekt ustawy o zawodzie pracownika socjalnego przyjęty, http://sic.to/indexpl.php

?page=1085, [25.07.2011 r.]

52. Pismo Sekretarza Stanu w MPiPS z dnia 8.09.2010 r. (Nr DPS-V-0700-36-4558-KK/10)

do Marszałka Senatu Rzeczpospolitej Polskiej, http://www.ops.pl/news.php?id=21050,

[26.07.2011 r.]

http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/579527.html

Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych z terenu ... · i kierowników zatrudnionych w 116...

Documents

Transcript of Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych z terenu ... · i kierowników zatrudnionych w 116...