WALDEMAR BOJAR

SYSTEMY UTRZYMANIA JAKO CI MASZYN W M P

Streszczenie Na podstawie bada wykonanych w dwóch przedsi biorstwach M P – poligra-

ficznego i przetwórstwa mleka, dokonano analizy porównawczej systemów utrzyma-nia jako ci maszyn. Zweryfikowano pozytywnie hipotez , i warunkiem uzyskania sukcesu rynkowego w przedsi biorstwach produkcyjnych jest stosowanie odpowied-nich metod oceny jako ci maszyn. Cech wspóln stosowanych systemów w obu fir-mach jest wysoka ranga profilaktyki, czyli okresowych przegl dów maszyn i urz dze , jak równie wiadomo zarz dzaj cych o konieczno ci uwzgl dniania w ocenie jako ci sprz tu takich czynników jak ochrona rodowiska czy bezpiecze -stwo pracy. Badane firmy nale do grupy M P i w zwi zku z tym skala ich działal-no ci determinuj ca ilo maszyn i urz dze oraz zdarze zwi zanych z utrzymaniem ich niezawodno ci nie s tak du e.

Słowa kluczowe: utrzymanie maszyn, profilaktyka, jako , M P

1. WprowadzenieJako produktów w wytwórczo ci przemysłowej jest uwarunkowana sprawno ci działania

maszyn, urz dze i instalacji w technologiach stosowanych w procesach produkcyjnych [4, 5, 2]. Niezale nie od specyfiki bran y, utrzymaniu jako ci maszyn i urz dze słu odpowiednie procesy informacyjne realizowane za pomoc ró nych procedur i dokumentów. W du ych przedsi biorstwach funkcje te cz sto s realizowane w ramach zintegrowanych systemów informacyjnych zarz dzania, których zaprojektowanie, wdro enie i eksploatacja nale y do praco- i kosztochłonnych, jednak mie ci si we współczesnych standardach zarz dzania, bez których nie mo na na czas otrzymywa wiarygodnych i odpowiednio zestandaryzowanych informacji [1, 6, 7, 8, 3].

W mniejszych firmach liczba rejestrowanych zdarze zwi zanych z awariami maszyn, urz dze , czy te instalacji jest du o mniejsza i cz sto do planowania remontów, przegl dów i napraw wystarczaj prostsze instrumenty ewidencyjne.

Zatem nasuwa si pytanie, w jakich uwarunkowaniach organizacyjnych, prawnych i rynkowych procesów wytwórczych mened erowie powinni zastosowa mechanizmy utrzymania niezawodno ci maszyn oparte na komputerowym przetwarzaniu informacji.

Sformułowana hipoteza badawcza zostanie zweryfikowana w oparciu o analiz procedur utrzymania niezawodno ci maszyn i kontroli procesów w dwóch firmach M P nale cych do dwóch ró nych bran – spo ywczej oraz poligraficznej.

35

Materiały do bada zostały zebrane z dokumentacji wybranych przedsi biorstw oraz z kwestionariuszy wypełnionych przez mened erów firm. Opracowano je metod analizy porównawczej.

2. Wyniki bada w firmie bran y poligraficznej XBadania przeprowadzono w listopadzie 2010 roku na podstawie dokumentacji pionu

Głównego Mechanika oraz wywiadów z odpowiedzialn za utrzymanie sprawno ci maszyn i urz dze kadr mened ersk badanej firmy.

2.1. Charakterystyka obiektu X Badana firma nale y do grupy M P, zatrudniaj c ok. 100 osób o obrotach rocznych

zamykaj cych si w przedziale do 50 mln zł istniej ca na rynku od ponad 20 lat. Zakres działalno ci badanej firmy obejmuje druk materiałów reklamowych, produkcj

etykietek z papieru i kartonu, druk litograficzny kart wizytowych, druków oficjalnych, druk litograficzny plakatów, kalkomanii, etykietek, naklejek papierowych, produkcj etykiet samoprzylepnych. Do produkcji wykorzystywane s głównie techniki fleksograficzne, z któr firma mo e ł czy sitodruk rolowy. Istnieje mo liwo standardowego druku do 10-kolorów w jednym przebiegu maszyny, z mo liwo ci zdobienia poprzez tłoczenie foliami metalizowanymi gładkimi lub holograficznymi, zarówno na zimno jak i na gor co. Etykiety badane firmy w zale no ci od potrzeby, zabezpieczane s przed uszkodzeniem poprzez laminowanie lub lakierowanie lakierami UV, na całej powierzchni lub miejscowo.

Posiadany park maszynowy pozwala realizowa , takie wyroby w ramach fleksografii, jak: •etykiety na papierach i foliach samoprzylepnych, zwykłych, metalizowanych i termicznych,•etykiety na foliach wielowarstwowych, przeznaczone do wtapiania w opakowanie /In mould/,•etykiety /wieczka/ na materiałach przystosowanych do zgrzewania z opakowaniem tzw. platynki

oraz saszetki, •etykiety specjalne w tym:•etykiety z ukrytym nadrukiem, widocznym tylko w wietle promieni UV.

2.2. System oceny jako ci i niezawodno ci maszyn w badanym przedsi biorstwie bran y poligraficznej – wyniki bada empirycznych

Pełnomocnik Dyrektora ds. Systemu Zarz dzania Jako ci (NQ) prowadzi ogólny nadzór nad działaniami zwi zanymi z nadzorem nad wyposa eniem na podstawie prowadzonych auditów wewn trznych zgodnie z procedur P-03.

Podstawow rol w procesie zarz dzania procesem eksploatacyjnym maszyn w badanej firmie dla uzyskania po danej niezawodno ci i jako ci pełni procedura pn. „X – 13 NADZÓR NAD WYPOSA ENIEM”.

W szczególno ci celem tej procedury jest zapewnienie, aby wyposa enie produkcyjne odpowiadało wymaganiom procesów technologicznych.

Wyposa enie produkcyjne definiuje si jako wyposa enie, którego stosownie ma wpływ na jako wiadczonych usług i produkowanych wyrobów. Do wyposa enia produkcyjnego mo na zaliczy takie elementy, jak:

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 46, 2011

36 Waldemar Bojar

Systemy utrzymania jako ci maszyn w M P

– maszyny i urz dzenia technologiczne (w tym poligraficzne),– narz dzia stosowane w maszynach oraz inne,– oprzyrz dowanie specjalne,– oprzyrz dowanie warsztatowe,– pomoce warsztatowe.

Dysponentem wyposa enia produkcyjnego jest główny mechanik (TM), który prowadzi nadzór nad wyposa eniem produkcyjnym stosowanym w produkcji zgodnie z wymaganiami niniejszej procedury.

W ramach nadzoru nad wyposa eniem w procesie produkcyjnym dla ka dej maszyny/urz dzenia stosuje si Serwisowy zeszyt pracy maszyny/urz dzenia wg formularza nr F3/X-13, identyfikuj c je poprzez:

– nazw urz dzenia, typ,– nr fabryczny lub inwentarzowy.Na formularzu F3/X-13 dokonuje si zapisów o przegl dach i remontach. Wyposa enie produkcyjne zewidencjonowane jest wg formularza nr F4/X13 pn. „Zestawienie

wyposa enia produkcyjnego”. Główny mechanik (TM) przechowuje dokumentacj towarzysz cmaszynom i urz dzeniom. Na podstawie dokumentacji towarzysz cej maszynom i urz dzeniom Główny Mechanik (TM) emituje instrukcje stanowiskowe obsługi maszyn i urz dzenia lub instrukcje BHP zgodnie z wymaganiami procedury P-01. U ytkownik wyposa enia zgłasza uwagi dotycz ce sprawno ci urz dzenia do Głównego Mechanika (TM) celem podj cia działausprawniaj cych (przegl d, naprawa, remont). Uwagi zapisywane s wg formularza nr F5/X-13 – Stanowiskowy zeszyt pracy maszyny/urz dzenia.

Główny mechanik (TM) opracowuje plan przegl dów i remontów wyposa enia, korzystaj c z formularza nr F6/X-13 – Miesi czny plan przegl dów i remontów wyposa enia.

Zapisywane informacje w obu formularzach: F5/X-13 – w stanowiskowym zeszycie pracy maszyny/urz dzenia oraz w F3/X-13 – serwisowym zeszycie pracy maszyny/urz dzenia koresponduj ze sob , co pozwala tworzy logiczny ci g wnioskowania dotycz cego diagnozowania i wykrywania przyczyn awarii maszyn.

2.3. Procedura dotycz ca diagnozowania i wykonania naprawy Procedura dotycz ca diagnozowania i wykonania naprawy (usuwanie awarii) przebiega

nast puj co: 1. U ytkownik zgłasza awari (konieczno modernizacji) urz dzenia Głównemu

Mechanikowi (TM) korzystaj c z formularza F5/X-13 „Stanowiskowego zeszytu pracy maszyny/urz dzenia”, w który wpisuje nast puj ce informacje:

dat zgłoszenia, krótki opis niesprawno ci, nazwisko zlecaj cego.

2. Główny mechanik (TM) ocenia, czy niesprawno zostanie usuni ta we własnym zakresie,czy nale y skorzysta z usług firmy zewn trznej znajduj cej si na li cie dostawców usług (zgodnie z procedur P-11) i wypełnia formularz F3/X-13, w który wpisuje nast puj ce informacje:

37

krótki opis niesprawno ci, – data rozpocz cia naprawy,– wymagany termin naprawy,– dane firmy zewn trznej (w przypadku korzystania z usług zewn trznych),– czy naprawa jest w ramach gwarancji czy płatna.Główny mechanik (TM) nadzoruje wykonanie prac i po usuni ciu awarii uzupełnia formularz

F3/X-13 o nast puj ce informacje: – data usuni cia awarii,– przyczyna awarii,– u yte cz ci i materiały,– poniesione nakłady robocizny,– nazwisko pracownika wykonuj cego i podpis,– data przekazania do eksploatacji.Główny mechanik (TM) nadzoruje wykonanie prac przez firm zewn trzn i po usuni ciu

awarii uzupełnia formularz F3/X-13 o nast puj ce informacje: – data usuni cia awarii,– przyczyna awarii,– u yte cz ci i materiały,– imi i nazwisko pracownika wykonuj cego i podpis.Główny mechanik (TM) uzupełnia formularz o dat przekazania do eksploatacji. Główny mechanik (TM) przekazuje urz dzenie po usuni ciu awarii u ytkownikowi, co

potwierdzone jest w Formularzu F5/X-13 podpisem i uwagami zleceniodawcy. Po dokonaniu naprawy/modernizacji, Główny Mechanik (TM) rejestruje fakt naprawy

na formularzu F3/X-13. W ramach nadzoru nad infrastruktur , Główny Mechanik (TM) sprawdza raz na kwartał stan

okien, wietlików dachowych, drzwi dokowych aluzjowych oraz innych elementów szklanych i plastikowych znajduj cych si w halach produkcyjnych. Zapisy z nadzoru realizowane s na formularzu F3/X-13.

Dla realizacji niniejszej procedury kierownictwo zapewnia rodki techniczne, zgodnie z niniejsz procedur . Zapisy jako ci zwi zane z niniejsz procedur przechowuje dysponent wyposa enia, zgodnie z procedur P-05. Do realizacji niniejszej procedury jest zapewniony odpowiedni personel, zgodnie z procedur P-08.

Dysponent wyposa enia ocenia proces nadzoru nad wyposa eniem na podstawie okre lonych w niniejszej procedurze celów jako ci, w ramach oceny systemu jako ci, zgodnie z procedur P-02. Dysponent okre la tak e wska niki precyzuj ce realizacj celów jako ci.

Poni ej opisano szczegółowo obydwa dokumenty: STANOWISKOWY oraz SERWISOWYZESZYT PRACY MASZYNY/URZ DZENIA stanowi ce najwa niejsze instrumenty zarz dzania niezawodno ci i jako ci maszyn w badanym przedsi biorstwie. Mechanizm ich działania zilustrowany w tabeli 2 i 3 wyja nia istot działania systemu kontroli i utrzymywania jako ci maszyn w badanym przedsi biorstwie.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 46, 2011

38 Waldemar Bojar

Systemy utrzymania jako ci maszyn w M P

STANOWISKOWY ZESZYT PRACY MASZYNY/URZ DZENIA (Formularz F5/X-13) obejmuje zapis takich danych, jak: • data wykrycia uszkodzenia,• nazwisko zgłaszaj cego niesprawno ,• opis niesprawno ci z podaniem przyczyny jej wyst pienia,• przyj cie zgłoszenia o niesprawno ci z podaniem daty, godziny i podpisu osoby przyjmuj cej

oraz• przyj cie maszyny do eksploatacji z podaniem daty, godziny i podpisu osoby przyjmuj cej.

SERWISOWY ZESZYT PRACY MASZYNY/URZ DZENIA (Formularz F3/X-13)obejmuje zapis takich danych, jak: • przyj cie maszyny do naprawy lub konserwacji z podaniem daty, godziny i podpisu osoby

przyjmuj cej,• powód przyj cia maszyny (konserwacja lub opis niesprawno ci), wykonane czynno ci kon-

serwacyjno-naprawcze, przyczyna awarii,• zu yte materiały eksploatacyjne i cz ci zamienne; nakłady,• przekazanie maszyny do eksploatacji z podaniem daty, godziny i podpisu osoby przyjmuj cej.

Odpowiednie pozycje w obu zeszytach lach koresponduj ze sob , co pozwala tworzylogiczny ci g wnioskowania dotycz cego diagnozowania i wykrywania przyczyn awarii maszyn.

Mianowicie opis niesprawno ci oraz przyczyn zawarty w STANOWISKOWYM ZESZYCIE PRACY MASZYNY/URZ DZENIA odpowiada kolumnie opisanej w SERWISOWYM ZESZYCIE PRACY MASZYNY/URZ DZENIA, w której s wyszczególnione powody przyj cia maszyny (konserwacja lub opis niesprawno ci). W ten sposób zapewniona jest spójno mi dzy procesem diagnozowania awarii a procesem ich napraw.

Dokładne podanie przyczyn pozwala tak e na łatwiejsze wykrywanie awarii w przyszło ci na podstawie powtarzaj cych si objawów z przeszło ci.

3. Charakterystyka obiektu YZakres działalno ci przedsi biorstwa Y – spółdzielni mleczarskiej obejmuje produkcj

twarogów (chudych, półtłustych, tłustych, mietankowych), galanterii mlecznej (jogurty, kefiry, ma lanka spo ywcza), mleka (2%, 3,2%), mietanki (18%, 30%), mietany (wiejskiej i wie ej – 12%, 18%), serów dojrzewaj cych (Gouda, Edamski, Morski) oraz masła ( mietankowy tłuszcz mleczny, Masło ekstra).

Przedsi biorstwo posiada własn , przyzakładow oczyszczalni cieków, która została oddana do u ytku w 1997 roku. Jej budowa była bardzo wa nym przedsi wzi ciem, gdy panuj ce wówczas przepisy ochrony rodowiska zakazywały działalno ci zakładom odprowadzaj cym cieki bezpo rednio do rzek. W 2000 roku zako czono budow nowoczesnej linii do produkcji jogurtów, która umo liwiła poza produkcj jogurtów, produkowanie innej galanterii mlecznej w kubkach.

W okresie 2002–2005 przeprowadzono przebudow i modernizacj budynków produkcyj-nych wraz z zapleczem socjalnym. Wybudowano nowy magazyn dystrybucyjny wraz z dojrzewal-ni serów, myjni samochodow i magazynem opakowa , utwardzono i ogrodzono teren Spół-dzielni. W 2003 roku zamontowano nowoczesny pasteryzator do mleka i mietanki, a w 2006 roku uruchomiono nowoczesn lini technologiczn do produkcji serów dojrzewaj cych i niedojrzewa-

39

j cych poprzez monta dwóch kotłów procesowych WHSS-10, prasy wst pnego prasowania serów dojrzewaj cych, stacji mycia w systemie zamkni tym CIP oraz pakowaczki do pró niowego pako-wania serów niedojrzewaj cych.

Okr gowa Spółdzielnia Mleczarska w Łob enicy otrzymała l sierpnia 2005 roku decyzjuprawniaj c j do produkcji, handlu i przetwórstwa w nieograniczonej ilo ci na rynki Wspólnoty Europejskiej i nadano jej numer identyfikacyjny PL 30191601 WE.

Spółdzielnia za wysok jako produktów i działalno uzyskała szereg wyró nie i nagród m.in. nagrod konsumentów za Najlepszy produkt w roku 2010 – Twaróg półtłusty 200g –Warszawa, wrzesie 2010r., Orzeł Agrobiznesu Grand Prix Warszawa, grudzie 2009r., czy Nagroda konsumentów – Najlepszy produkt lata 2009 – Twaróg półtłusty krajanka – Poznawrzesie 2009r.

Du a ilo nagród i wyró nie dla twarogu wynika z jego specjalnej receptury. Nie dodaje siprzy jego produkcji adnych sztucznych składników. Jest on kluczowym produktem Spółdzielni docenianym przez klientów za smakowito i naturalno składników u ywanych do jego wytwarzania.

Sukces rynkowy analizowanej firmy jest potwierdzony około dwukrotnym wzrostem sprzeda y twarogów w ostatnich latach.

W kolejnym rozdziale opracowania skupiono uwag na pasteryzacji jako zasadniczym procesie decyduj cym o jako ci produkcji.

3.1. Pasteryzacja i uwarunkowania zarz dzania jako ci w przetwórstwie mleka Zapewnienie jako ci w przemy le spo ywczym jest problemem du o bardziej zło onym

i skomplikowanym, ni zapewnienie jako ci w innych bran ach. Wynika to przede wszystkim z faktu konieczno ci zapewnienia bezpiecznej dla zdrowia i ycia ywno ci wytwarzanej seryjnie na potrzeby masowego konsumenta w zakładach produkcyjnych. Taki typ stosowanych powszechnie technologii zwi ksza ryzyko zagro enia wyprodukowania niebezpiecznej dla zdrowia ywno ci [9]. Dzieje si tak tym bardziej, e wiadomo przeci tnego konsumenta ro nie, a jego

oczekiwania i potrzeby kształtowane s pod wpływem pogł biaj cej si wiedzy konsumenta o znaczeniu i roli ywno ci w yciu ka dego człowieka.

Pasteryzacja nale y do jednych z kluczowych procesów decyduj cych o zachowaniu odpowiednich norm i jako ci produktów w przetwórstwie mleka. Dlatego proces ten wybrano jako przedmiot szczegółowej charakterystyki w opracowaniu.

Głównym celem pasteryzacji jest utrwalenie mleka przez zniszczenie bakterii (chorobotwórczych) oraz dro d y i grzybów na skutek ogrzania go do temperatury przynajmniej 63 65°C. Zabieg prowadzi do uzyskania produktu o przedłu onym terminie spo ycia oraz nadaj cy si do bezpo redniego spo ycia.

Pasteryzacja oprócz zabijania mikroorganizmów powinna nie zmniejsza poziomu witamin, zachowa naturalny smak mleka oraz nie narusza wła ciwo ci fizykochemicznych mleka.

Temperatura pasteryzacji mie ci si w przedziale od 63–90°C. Ogrzanie mleka do temperatury 100°C nadaje mu posmak gotowania, rozpada si kazeina, denaturuj si białka, laktoza sikarmelizuje i gin witaminy. Pasteryzacja jest sposobem łagodniejszym. Pasteryzacja niska polega na ogrzaniu mleka do 63–65°C i utrzymaniu jej przez 30 minut, natomiast wysoka polega na

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 46, 2011

40 Waldemar Bojar

Systemy utrzymania jako ci maszyn w M P

ogrzaniu go do 80–90°C w ci gu 2–3 minut. Ulepszenie pasteryzatorów pozwoliło na stosowanie pasteryzacji monumentalnej – 72–75°C przez kilkana cie sekund. Najnowocze niejszym typem pasteryzacji jest ultrapasteryzacja, która polega na kontakcie mleka z gor c par wodno temperaturze 130–150°C przez ułamek sekundy. Ko cowy etap pasteryzacji polega nanatychmiastowym schłodzeniu mleka do temperatury 4°C. Mleko po spasteryzowaniu nie zawiera bakterii chorobotwórczych, ma niezmieniony skład i zapach.

Przedłu enie trwało ci mleka jest krótkotrwałe i wynosi 24 h, natomiast w przypadku przechowywania w chłodniach 36 h. St d konieczno uwidocznienia na opakowaniu, kiedy zabieg był wykonany. W mleku pasteryzowanym wymaga si , aby ogólna liczba bakterii na 1 cm3 nie była wi ksza ni 200 000. Mleko pasteryzowane dost pne w obrocie zawiera zatem do du ilobakterii, st d te zaleca si je zagotowa przed obrotem[10].

Do wytworzenia mleka o wysokiej jako ci bardzo wa ne jest rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny na ka dym etapie produkcji oraz zahamowanie rozwoju bakterii podczas przechowywania.

Mleko spo ywcze pasteryzowane w punktach sprzeda y musi by przechowywane w temperaturze nie wy szej ni 10°C, przez okres nie dłu szy ni 12 godzin. Mleko spo ywcze sterylizowane UHT nale y przechowywa w temperaturze nie wy szej ni 25°C, przez okres przydatno ci do spo ycia podany na opakowaniu.

Mleko spo ywcze musi charakteryzowa si : • biał barw lub biał z odcieniem jasnokremowym,• wła ciwym smakiem i zapachem, bez obcych posmaków i zapachów,• dopuszczaln liczb drobnoustrojów:

– w 1ml mleka pasteryzowanego krowiego – 200 000,– w 1ml mleka sterylizowanego krowiego – nieobecne.

Wymagania jako ciowe dla mleka spo ywczego okre la norma PN-90/A-86003.

3.1.1. Znaczenie sprawno ci maszyn i urz dze oraz instalacji stosowanych w przetwórstwie mleka

Jednym z koniecznych warunków zapewnienia bezpiecze stwa ywno ci i wysokiej jako ci produktów ywno ciowych jest pełna sprawno maszyn i urz dze stosowanych w ich przetwórstwie.

Proces uzyskiwania wysokiej jako ci produktów ywno ciowych mo e by zachowany wył cznie przy pełnej sprawno ci maszyn i urz dze , co jest warunkiem koniecznym zachowania parametrów technologicznych gwarantuj cych wytwarzanie zarówno bezpiecznej ywno ci, jak równie odznaczaj c si walorami smakowymi i innymi cechami po danymi przez konsumentów, co jest gwarancj sukcesu rynkowego.

41

3.1.2. System utrzymania niezawodno ci maszyn W tym podrozdziale analizie poddano problem utrzymania niezawodno ci pasteryzatora ze

wzgl du na jego kluczowe znaczenie dla ko cowej jako ci przetworów mleczarskich, zarówno w sensie spełnienia przepisów jak i zadowolenia konsumenta.

Podczas pracy pasteryzatora zbiorniki z oprzyrz dowaniem i instalacj elektryczn nie spoddawane adnym naprawom. Obsługa urz dzenia na własn r k nie dokonuje adnych napraw i zmian w konstrukcji. Urz dzenie eksploatowane jest wył cznie podczas sprawnego działania przyrz dów pomiarowych oraz przy całkowitej szczelno ci armatury.

Zgodnie z wymaganiami systemu HACCP oraz kryteriami technicznymi narzuconymi przez Głównego Lekarza Weterynarii, układ do pasteryzacji poddaje si stałemu monitoringowi. System monitorowania musi spełnia nast puj ce wymagania: – dane zapisane przez urz dzenie rejestruj ce musz by oznaczone dat i nale y je przechowywa

przez dwa lata dla potrzeb kontroli.– nale y prowadzi regularne testy mikrobiologiczne wody chłodz cej w celu wykrycia nieszczel-

no ci. Wyniki testów nale y przechowywa przez okres dwóch lat. U ytkownik instalacji musiokre li , czy cz stotliwo prowadzenia testów jest wystarczaj ca.

W obsłudze codziennej nale y wykonywa nast puj ce czynno ci: – sprawdza temperatury pasteryzacji poprzez porównanie zapisanych warto ci

ze wskazaniami termometru kontrolnego. Odczytane warto ci nale y systematycznie od-notowywa .

– obserwowa ró nice temperatur mi dzy wod grzej c , a produktem w celu stwierdzeniaistnienia przecieków.

– obserwowa ró nice ci nie w sekcjach wymiennika w celu stwierdzenia istnienia prze-cieków.

– sprawdza , jak działa zawór zrzutowy.– sprawdza efektywno mycia instalacji.– prowadzi monitoring dzienny i dokumentowa jego wyniki.

Linia do pasteryzacji mleka jest poddawana planowanym, regularnym przegl dom konserwa-cyjnym, które umo liwiaj kontrol pewno ci jej działania. Plan przegl dów (tabela 1) uwzgl dnia okresy wa no ci przyrz dów pomiarowych oraz elementów o ograniczonym okresie eksploatacji. Wykonanie przegl du konserwacyjnego oraz dora nych napraw jest dokumentowane (tabela 2). Prowadzone zapisy przechowuje si przez cały czas eksploatacji linii. Podczas przegl dów kontroli poddaje si : − uszczelki – sprawdza si , czy nie przeciekaj lub nie s nadmiernie zu yte. Uszczelki po

okresie gwarancji wymienia si na nowe. − płyty wymiennika cieplnego – czy nie posiadaj mikrootworów. − elementy zbiornika wyrównawczego – sprawdzenie ogólnego stanu i efektywno ci działania

układu automatycznej regulacji mleka. − zawór zrzutowy – sprawdza si , czy nie jest uszkodzony mechanicznie oraz czy działa pra-

widłowo.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 46, 2011

42 Waldemar Bojar

Systemy utrzymania jako ci maszyn w M P

− urz dzenia steruj ce przepływem – sprawdza si , czy nie s uszkodzone mechanicznie oraz czy działaj efektywnie i dokładnie,

− rejestrator temperatury, sprawdza si , czy działa zgodnie z zało eniami, − przyrz dy pomiarowe, sprawdza si , czy nie s uszkodzone mechanicznie oraz czy nie upły-

n ł termin wa no ci ich uwierzytelnienia. Tabela 1. Plan przegl dów maszyn i urz dze produkcyjnych na 2010 r.

Nr Nazwa maszyny, urz dzenia

Miejsce u ytkowania

Miesi c planowanego

przegl du Zakres przegl du

1. Pakowaczka PP22 ULMA lipiec - wymiana oleju w pompie, sprawdze-nie stanu uszczelnie i poł cze

2. Pasteryzator mleka aparatownia lipiec - przegl d i atestacja (Tewes-Bis Bar-czewo)

3. Pasteryzator mieta-ny

aparatownia lipiec - przegl d i atestacja (Tewes-Bis Bar-czewo)

4. Stacja mycia odbiór lipiec - wymiana elementów uszczelniaj -cych - czyszczenie zbiorników z kwasem i ługiem - sprawdzenie szczelno ci zaworów

5. Kompresor rubowy Hydrofornia - całoroczny przegl d producenta, zgodnie tabel przegl du

6. Spr arka amonia-kalna

maszynownia -całoroczny urz dze przez uprawnio-ny zakład serwisowy (ZC Frost)

7. Wirówka LWG aparatownia listopad Wymiana oleju, sprawdzenie stanu ło ysk, tuleji i wymiana zu ytych cz -ci

ródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji firmy „Y”. Wykonanie przegl du przebiega zgodnie z planem, przy czym pozycje z obu tabel

koresponduj ze sob i w ten spso przejrzy cie pozwalaj kontrolowa wszelkie odchylenia od planu (patrz nr 1 w tabeli 1 odpowiada nr 1 w tabeli 2).

Przyrz dami do pomiarów s termometry, manometry i przepływomierze. Przyrz dy te muszposiada wa ne wiadectwa uwierzytelnienia wydane przez Okr gowy Urz d Miar lub równowa ny dokument wydany przez uznane laboratorium.

Utrzymywanie zgodno ci z wymaganiami jest sprawdzane w regularnych odst pach czasu, nie rzadziej ni raz w roku. Producent układu pasteryzacji wykonuje prace serwisowe w okresie obj tym gwarancj . Po upływie tego czasu te czynno ci wykonuje inwestor we własnym zakresie. Wszystkie prace konserwacyjno-serwisowe wykonuje jedynie osoba specjalnie do tego przeszkolona i uprawniona.

Przed rozpocz ciem prac konserwacyjno-naprawczych odcina si główny dopływ czynnika grzewczego do urz dzenia oraz pozwala, aby układ pasteryzacji wrócił do temperatury i ci nienia otoczenia. O wykonywanej pracy powiadamia si operatora oraz inne odpowiednie osoby.

43

Konserwacje armatury, instalacji sterowniczej i elektrycznej prowadzi si w regularnych odst pach czasu zgodnie z procedur odpowiedni dla danego urz dzenia oraz zaleceniami producenta.

Tabela 2. Wykonane przegl dy maszyn i urz dze produkcyjnych w 2010 r.

Nr Data Nazwa maszyny, urz dzenia Zakres przegl du Uwagi

1. 16.07.10r Pakowaczka PP22 - wymiana oleju i filtra pompy - sprawdzenie stanu poł cze grzałek - wymiana uszczelek pokrywy - wymiana i regulacja spr yn pokrywy

ULMA

2. 16.07.10r Pasteryzator mleka - przegl d okresowy i przygotowanie pasteryzatora do atestacji

aparatownia

3. 16.07.10r Pasteryzator mietany - przegl d okresowy i przygotowanie pasteryzatora do atestacji

aparatownia

4. 22.07.10r Stacja mycia - czyszczenie zbiorników kwasu i ługu - wymiana uszczelek zaworów - sprawdzenie szczelno ci zaworów

odbiór

5. 15.09.10r Kompresor rubowy - przegl d gwarancyjny - wymiana filtra oleju - wymiana filtra powietrza - wymiana oleju

Hydrofornia

6. 15.09.10r Spr arka amoniakalna - przegl d serwisowy spr arki- wymiana oleju i filtrów - sprawdzenie szczelno ci instalacji amo-niakalnej

maszynownia

7. 14.10.10r. Wirówka LWG - wymiana oleju - sprawdzenie stanu poł czenia wirówki z posadzk- wymiana tulei b ka

aparatownia

ródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji firmy „Y”. Remont układu pasteryzacji przeprowadza si zgodnie z ogólnymi przepisami w zakresie

remontów zbiorników. System obejmuje remonty planowe: • przegl dy,• remont redni,• remont kapitalny.O konieczno ci remontu decyduje komisja zakładowa powoływana okre lonymi przepisami

wewn trznymi. Po ka dym remoncie kapitalnym sporz dza si protokół odbioru i przekazania do dalszej

eksploatacji. Protokół ten musi zawiera : • dat i miejsce sporz dzenia,• numer umowy/zlecenia z dat ,• przedmiot umowy/zlecenia,• skład komisji uczestnicz cej w odbiorze,• podpisy komisji,• ustalenia remontu.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 46, 2011

44 Waldemar Bojar

Systemy utrzymania jako ci maszyn w M P

Przedsi biorstwo „Y” musi posiada „Atest - potwierdzenie spełnienia wymaga zawartych w przepisach dla instalacji do pasteryzacji mleka wydawany przez Laboratorium Badawcze (zał cznik 2). Atest ten jest wa ny do 19 stycznia 2012 roku, pod warunkiem utrzymania sprawno ci technicznej instalacji i stosownych zasad monitoringu i kontroli instalacji.

Badania kontrolne podczas atestu obejmuj : • sprawdzenie dokumentacji instalacji na zgodno z wymaganiami,• sprawdzenie zgodno ci instalacji z dokumentacj ,• sprawdzenie funkcjonowania instalacji,• sprawdzenie monitoringu i kontroli.Przedstawione w rozdziale 2 i 3 metody i narz dzia oceny jako ci utrzymania niezawodno ci

maszyn, urz dze i instalacji w zakładzie bran y poligraficznej oraz w przetwórni mleka stanowipodstaw do przeprowadzenia analizy porównawczej instrumentów stosowanych w tym zakresie w obiektach badawczych.

4. Analiza porównawcza obiektów badawczychZ bada ankietowych przeprowadzonych w obu firmach wynika, e w przedsi biorstwach nie

ma obecnie długofalowej wizji odnowy parków maszynowych pod k tem unowocze niania technologii, jak równie nie dokonuje si okresowych pomiarów poziomu niezawodno ci parku maszyn technologicznych (PMT) i polepszania tych parametrów (tabela 3). Przedsi biorstwo – spółdzielnia mleczarska Y planuje wdro y te elementy w okresie do 2 lat, natomiast firma bran y poligraficznej X tego nie planuje. Wywiad uzupełniaj cy z Głównym Mechanikiem w zakładzie poligraficznym dowiódł, e przyczyn takiego stanu rzeczy jest ci gły brak czasu w warunkach presji konkurencji oraz walki o klienta.

Na uwag zasługuje fakt wiadomo ci menad erów obydwu przedsi biorstw w zakresie konieczno ci poprawy bezpiecze stwa pracy pracowników poprzez okresowe szkolenia operatorów maszyn i urz dze . Poza tym planuj w okresie do 2 lat wdro y system zarz dzania rodowiskiem, który b dzie obejmował swoim zasi giem PMT przy uwzgl dnieniu konieczno ci

szkole pracowników-operatorów w celu budowy wiadomo ci ekologicznej (tabela 3).

45

Tabela 1. Wyniki bada w zakresie oceny PMT w przedsi biorstwach „X” i „Y” Firma X Firma Y

TAK NIE Czy jest planowa-ne? Kiedy?

TAK NIE Czy jest planowane?

Kiedy?Czy istnieje długofalowy plan odnowy maszyn, urz dze i technologii w celu zwi kszenia elastyczno ci i produktywno ci PMT?

x NIE

x TAK w

ci gu 1-2 lat

Czy organizacja dokonuje okresowych ocen poziomu niezawodno ci PMT i podejmuje aktywne działania do polepszania nieza-wodno ci?

x NIE

x TAK w

ci gu 1-2 lat

Czy słu by utrzymania ruchu dysponujsystemami diagnozuj cymi powoduj cymi wykrywanie stanów przedawaryjnych i stale z nich korzystaj ?

x x TAK w

ci gu 1-2 lat

Czy w organizacji analizuje si powody niepełnego wykorzystania w czasie PMT i planuje przedsi wzi cia doskonal ce?

x x

Czy przeprowadza si analizy wykorzysta-nia PMT pod wzgl dem mocy (stosunek mocy pobieranej do zainstalowanej) i czy podejmuje si działania w celu poprawy tego współczynnika?

x NIE

x TAK w

ci gu 1-2 lat

Czy w organizacji zidentyfikowano ródła mo liwych awarii oraz opracowano sposo-by zapobiegania im, a w przypadku wyst -pienia – ograniczenia ich szkodliwych skutków?

x x TAK w

ci gu 1-2 lat

Czy organizacja prowadzi okresowe szko-lenia operatorów maszyn i urz dze celem zapewnienia bezpiecznej pracy z wykorzy-staniem PMT?

x x

Czy w organizacji opracowano i wdro ono system zarz dzania rodowiskowego obej-muj cy swoim zasi giem PMT?

x TAK w ci gu 1-2 lat

x TAK w ci gu 1-2

lat Czy w organizacji prowadzone jest szkole-nie pracowników-operatorów w celu budo-wy wiadomo ci ekologicznej oraz umiej t-no ci sterowania PMT minimalizuj cych aspekty rodowiskowe?

x TAK w ci gu 1-2

lat x TAK w

ci gu 1-2 lat

ródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety wypełnionej przez mened erów przedsi biorstw.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 46, 2011

46 Waldemar Bojar

Systemy utrzymania jako ci maszyn w M P

W obu przedsi biorstwach podobnie wygl da profilaktyka, czyli prowadzenie działazapobiegaj cych wyst powaniu awarii. Stosowane s do tego celu plany przegl dów maszyn I urz dze produkcyjnych. Plany te maj za zadanie ustali harmonogram i zakres przegl dów dla maszyn/urz dze w pewnym okresie.

Plan przegl dów firmy „X” sporz dzany jest na dany miesi c i zawiera nazw maszyny, wraz z jej numerem identyfikacyjnym oraz planowany dzie przegl du. Plan przegl dów przedsi biorstwa „Y” sporz dzany jest natomiast na cały rok i zawiera nazw maszyny wraz z miejscem jej u ytkowania oraz miesi c i zakres planowanego przegl du.

Mimo ró nic w strukturach obydwu planów przegl dów okresowych, maj one ten sam cel, czyli zminimalizowa ryzyko wyst powania awarii, a tym samym zapewni ci gło produkcji i zmniejszy koszty zwi zane z przestojami maszyn i urz dze .

Z kolei awarie nieplanowane w firmie „X” usuwa si , stosuj c stanowiskowy i serwisowy zeszyt pracy maszyny/urz dzenia, natomiast w „Y na podstawie ustnego zgłoszenia (najcz ciej przez własne słu by techniczne). W firmie „X” wyst puj 1 do 2 awarii nieplanowanych na miesi c, natomiast w przedsi biorstwie „Y” raz na kwartał. Tak niska liczba tych awarii wiadczy o tym, e w obydwu przedsi biorstwach dobrze funkcjonuje profilaktyka w zakresie utrzymanianiezawodno ci maszyn i osi gany jest wysoki poziom w tym zakresie.

Kolejnym podobie stwem wyst puj cym w badanych przedsi biorstwach jest fakt, e stosowane w nich systemy utrzymywania jako ci i niezawodno ci maszyn nie sskomputeryzowane. Dzieje si tak, poniewa stosowane obecnie systemy oparte na ewidencji r cznej, zdaniem mened erów, całkowicie obecnie wystarczaj do zapewnienia po danej jako ci i niezawodno ci działania rodków produkcji.

W obu badanych firmach systemy utrzymania niezawodno ci maszyn słu osi ganiu wysokiej efektywno ci i jako ci produkcji satysfakcjonuj cej klientów.

Mo na wyodr bni tak e ró ne cele wdra ania tych systemów. Przedsi biorstwo „Y” musiała wprowadzi je tak e z przyczyn zwi zanych z wymogami formalno-prawnymi ze wzgl du na warunki stawiane producentom ywno ci, natomiast firma „X” z konieczno ci zapewnienia bezpiecznych warunków pracy pracownikom.

W badanych przedsi biorstwach omawiane systemy utrzymania jako ci i niezawodno ci maszyn oraz urz dze s integraln cz ci zatwierdzonych tam systemów zapewnienia wysokiej jako ci produktów klasy zarz dzania procesami. W firmie „X” jest to norma ISO 9001:2008, natomiast przedsi biorstwo „Y” posiada System Analizy Zagro e i Kontroli Punktów Krytycznych - HACCP. W systemach tych wymaga si stosowania podobnej dokumentacji, która porz dkuje i standaryzuje realizowane procesy wytwórcze.

47

5. PodsumowanieNa podstawie przeprowadzonych bada dokonano pozytywnej weryfikacji hipotezy, i

warunkiem uzyskania sukcesu rynkowego w przedsi biorstwach produkcyjnych jest stosowanie odpowiednich metod oceny jako ci maszyn. Dowodem tego jest z jednej strony bardzo niska liczba awarii nieplanowanych, które rejestruje si w obu firmach oraz dobre wyniki działalno ci w postaci rosn cych zamówie i osi ganego poziomu sprzeda y.

Szczegółowa analiza i ocena systemów zapewnienia wysokiej jako ci i niezawodno ci w dwóch wybranych bran ach wskazuje na podobie stwa i ró nice.

Cech wspóln stosowanych systemów w obu firmach jest wysoka ranga profilaktyki, czyli okresowych przegl dów maszyn i urz dze .

Niezale nie od uwarunkowa zwi zanych z wymaganiami klientów w zakresie jako ci produktów, w przedsi biorstwie przetwórstwa mleka metody utrzymywania niezawodno ci maszyn narzucaj wymogi formalno-prawne zwi zane z bezpiecze stwem ywno ci, a w przypadku firmy poligraficznej zwi zane z bezpiecze stwem pracowników.

Wy sza cz stotliwo wyst powania awarii nieplanowanych w bran y poligraficznej w porównaniu z przetwórni mleka powoduje, e w tej pierwszej firmie stosowana jest specjalna dokumentacja do monitorowania planowanych i wykonanych napraw z tym zwi zanych, natomiast w mleczarni nie było takiej potrzeby z uwagi na sporadyczno napraw nieplanowych.

Takie dodatkowe kryteria metody oceny Parku Maszyn Technologicznych i Instalacji (PMT), jak ochrona rodowiska, bezpiecze stwo pracy, problemy ekologiczne s postrzegane przez zarz d obu badanych przedsi biorstw jako wa ne i konieczne do wprowadzenia w najbli szych latach.

Badane firmy nale do grupy M P i w zwi zku z tym rozmiar oraz skala ich działalno ci determinuj ca ilo maszyn i urz dze oraz zdarze zwi zanych z utrzymaniem ich niezawodno ci nie s tak du e, aby konieczne było skomputeryzowanie systemów zarz dzania jako ci .

W przyszło ci by mo e taka potrzeba si pojawi i wówczas firmy podejm proces komputeryzacji systemów zarz dzania jako ci , jako wyzwanie przyszło ci, a tak e na skutek komplikuj cych si powi za kooperacyjnych.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 46, 2011

48 Waldemar Bojar

Systemy utrzymania jako ci maszyn w M P

Bibliografia1. Banaszak Z., Kłos S., Mleczko J., Zintegrowane Systemy Zarz dzania. PWE. 2011. War-

szawa. s. 175–176.2. Bojar W., 2011. Uwarunkowania rozwoju metod i narz dzi zarz dzania jako ci produkcji w

sieciach biznesu. Komputerowo Zintegrowane Zarz dzanie pod red. R. Knosali. Oficyna Wy-dawnicza Polskiego Towarzystwa Zarz dzania Produkcj , Opole. T. 1. s. 152–161.

3. Bojar W., Drelichowski L., ółtowski M. 2010., Problems of standardization in virtual organ-izations. Proceedings of Polish Association for Knowledge Management, Bydgoszcz 2010:NO. 35 s. 52–64.

4. Lunarski J., Antosz K.: Niektóre problemy polepszania efektywno ci eksploatacyjnej systemumaszyn technologicznych(SMT). Materiały Konferencyjne Kongresu Eksploatacji Urz dzeTechnicznych, Radom – Stare Jabłonki, 2005, s. 5159.

5. Oziemski S. Efektywno eksploatacji maszyn. Podstawy techniczno-ekonomiczne, Radom:ITE, 1999.

6. Paj k E., 2009. Zarz dzanie produkcj , Produkt, technologia, organizacja. PWN. s. 215–222.7. Pruszkowski L., 2009. Zarz dzanie procesami pomocniczymi w przedsi biorstwie. Koncepcja

Facility Management, Wydawnictwo Pa stwowej Wy szej Szkoły Zawodowej w Płocku.Płock: s. 57.

8. Pruszkowski L. 2011, Planowanie obsługi eksploatacyjnej w przedsi biorstwie, Komputero-wo Zintegrowane Zarz dzanie pod red. R. Knosali. Oficyna Wydawnicza Polskiego Towa-rzystwa Zarz dzania Produkcj , Opole. T. 2: s. 275–276.

9. http://www.alplast.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=115&Itemid=12: 02.02.2011 r.

10. http://www.nutrivitality.pl/mleko-i-sery/pasteryzacja-mleka.html: 06.01.2011 r.

49

MACHINERY QUALITY KEEPING SYSTEMS IN SME

Summary In the paper on the base of survey made in two SMEs dealt with printing and

milk processing was made comparative analysis on machinery quality keeping sys-tems. There was positively verified hypothesis that a condition of market success is a usage of appropriate methods of machinery quality assessment. The proof is a very low number of not planned failures which are recorded in both companies and also good results of businesses like increasing number of orders and obtained level of selling. A common feature of systems used in both companies is a high range of pre-vention through making periodical service of machinery and devices and also a con-sciousness of managers to consider in the quality assessment such factors like envi-ronment protection and work safety. Surveyed firms belonged to SME group and be-cause of it their scale of activity determining a number of machinery, devices and events connecting to keeping their operational reliability are not so big to computer-ise their quality management systems.

Keywords: machinery maintenance, prevention, quality, SME

Prac zrealizowano w ramach projektu: „Techniki wirtualne w badaniach stanu, zagro e bezpiecze stwa i rodowiska

eksploatowanych maszyn”. Numer projektu: WND-POIG.01.03.01-00-212/09

Waldemar Bojar Katedra In ynierii Zarz dzania Wydział Zarz dzania Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Al. Prof. Kaliskiego 7, 85-796 Bydgoszcz e-mail: waldemar.bojar@utp.edu.pl

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 46, 2011