1. Litra Ewelina Wydzia Nauk o Ziemi

2. Stany Zjednoczone Ameryki Obejmuje stoeczny Dystrykt Kolumbii i 50 stanw, w tym 48 w rodkowej i poudniowej czci Ameryki Pnocnej, oraz Alask i Hawaje. W skad USA wchodz rwnie terytoria zalene oraz terytoria stowarzyszone. Powierzchnia 9,6 mln km2. Ponad 295 mln mieszkacw (2005). Stolica Waszyngton (607 tys. mieszkacw, zesp miejski 7,7 mln, 2004). Jzyk urzdowy angielski. Jednostka monetarna 1 dolar = 100 centw. 3. Stany Zjednoczone Ameryki Mapa 50 stanw USA 4. Ustrj polityczny Stany Zjednoczone Ameryki s: Pastwem federalnym, w ktrym podmiotami federacji s stany. Federacj tworzy 50 autonomicznych stanw i Dystrykt Kolumbii, obejmujcy stolic pastwa. Pastwem o systemie prezydenckim. Wielopartyjn republik zwizkow z dwuizbowym parlamentem (Kongresem) zoonym z Izby Reprezentantw z 435 miejscami (dwuletnia kadencja) i Senatu ze 100 miejscami (szecioletnia kadencja). Ustrj polityczny opiera si gwnie na zasadach federalizmu i podziau wadzy. 5. Wielka Pieczd Stanw Zjednoczonych Ameryki awers rewers 6. Konstytucja USA Konstytucja Stanw Zjednoczonych Ameryki pochodzi z 17 wrzenia 1787 roku, kiedy to zostaa uchwalona przez Konwencj Konstytucyjn w Filadelfii. Pniej zostaa ratyfikowana przez specjalne konwencje we wszystkich stanach. Wesza w ycie 4 marca 1789. Konstytucja stworzya federacj stanw i rzd federalny zastpujc konfederacj stanw powsta na mocy tzw. Articles of Confederation (uchwalonych w 1777, weszy w ycie w 1781 r.). 7. Konstytucja USA Konstytucja wprowadza podzia wadz, okrelajc trzy odrbne funkcje aparatu pastwowego: ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz. Ponadto ustanawia niepoczalno funkcji i stanowisk, take system hamulcw i rwnowaenia si poszczeglnych organw pastwa (checks and balances), uniemoliwiajcy dominacj ktrego z nich: Prezydent wchodzi na teren dziaalnoci Kongresu, stosujc weto, a na teren sdownictwa, nominujc sdziw; Kongres moe owo weto obali, uchwala fundusze na wykonywanie prawa (czym wkracza w uprawnienia prezydenta); Sd Najwyszy natomiast moe pozbawi mocy obowizujcej ustawy 8. Podzia wadzy Wadza zostaa podzielona midzy stany (przysuguj im uprawnienia pierwotne) a federacj (jej prawa zostay okrelone w konstytucji) oraz pomidzy instytucje sprawujce wadz ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz (ktrych uprawnienia i skad zostay prawnie rozdzielone). Wadz wykonawcz sprawuje prezydent (obecnie Barack Obama), ktry jest jednoczenie gow pastwa i szefem rzdu (administracji). Wadza ustawodawcza naley do 2-izbowego parlamentu Kongresu, zoonego z Izby Reprezentantw i Senatu. Wymiar sprawiedliwoci sprawuj sdy federalne i Sd Najwyszy USA (9 sdziw, w tym przewodniczcy), ktry jest naczelnym organem sdowniczym (bada zgodno ustaw z konstytucj). 9. Federalizm Rozwj federalizmu w USA mona podzieli z grubsza na trzy okresy: Do poowy XIX w. obowizywaa formua tzw. formalizmu dualistycznego traktowano jako oddzielne, rne i niezalene uprawnienia rzdu federalnego i stanw (w wielu przypadkach nawet wykluczajce si nawzajem), W XX w. pojawia si tzw. federalizm kooperatywny stany i rzd centralny nawzajem dopeniaj si, realizujc wsplne cele. Spowodowane to byo problemami gospodarczymi czasw Wielkiego Kryzysu, std te najwaniejszym problemem bya m.in. redystrybucja rodkw finansowych pochodzcych z budetu federacji na podstawie tzw. subsydiw. Reforma Reagana, kontynuowana take przez Busha likwidacja 25% subsydiw federalnych, ograniczanie liczby programw pomocy dla stanw, itd. Kady stan ma wasn konstytucj, godo, odrbny system prawny i naczelne organy, sdownictwo. Na czele stanu stoi gubernator, wybierany w wyborach powszechnych na 2- lub 4-letni kadencj, sprawuje wadz wykonawcz. Organem wadzy ustawodawczej jest legislatura stanowa (2- lub 1-izbowa). 10. Federalizm Podzia USA na stany 11. Federalizm Legislatywy stanowe we wszystkich stanach (z wyjtkiem Nebraski) s dwuizbowe (bikameralizm). Zarwno liczba czonkw legislatur, jak i ich liczba jest rna w poszczeglnych stanach. Nazewnictwo najczciej odpowiada parlamentowi federalnemu, std istniej stanowe Izby Reprezentantw i Senaty. Gubernator sprawuje funkcje wadzy wykonawczej w danym stanie. Czsto take stoi na czele stanowej Gwardii Narodowej, posiada rwnie prawo aski. W wikszoci stanw gubernator posiada prawo weta wobec aktw prawnych wydawanych przez legislatury stanowe (od referendum w 1996 roku nie ma weta gubernatorskiego w Karolinie Pnocnej). Weto moe by przeamane przez legislatyw przez wikszo 2/3 lub 3/4 gosw (w Tennessee za pomoc wikszoci absolutnej). We wszystkich stanach gubernator wybierany jest w wyborach bezporednich na 4-letni kadencj, poza New Hampshire i Vermont, gdzie trwa ona 2 lata. 12. Prezydent Kandydowa ma prawo obywatel USA nie naturalizowany, majcy minimum 35 lat, zamieszkujcy w Stanach Zjednoczonych przez co najmniej 14 lat, posiadajcy peni praw publicznych. Wybierany na 4-letni kadencj (ponownie moe by wybrany tylko raz), w wyborach powszechnych i formalnie porednich (w gosowaniu 2-stopniowym) przez kolegium elektorw (538 elektorw), w ktrym kady stan ma tylu czonkw, ilu przedstawicieli w Kongresie (najmniej 3), a Dystrykt Kolumbii 3. Kandydat, ktry zwyciy w wyborach powszechnych w danym stanie, zdobywa wszystkie gosy elektorskie z tego stanu; jeeli aden z kandydatw nie uzyska bezwzgldnej wikszoci gosw elektorskich (co najmniej 270), wyboru dokonuje Izba Reprezentantw Kongresu. Razem z prezydentem, wg tej samej procedury, jest wybierany wiceprezydent, ktrego jedynym konstytucyjnym uprawnieniem jest przewodniczenie w Senacie. W przypadku mierci lub ustpienia prezydenta urzd ten przejmuje wiceprezydent. Barrack Obama 13. Wybory prezydenckie Rozkad wynikw wyborw w 2008r. 14. Prezydent Funkcje prezydenta maj trojakie rdo. Formalnie regulowane s przez przepisy konstytucyjne, ktre mog by interpretowane do elastycznie. Innymi rdami s ustawodawstwo Kongresu i orzecznictwo Sdu Najwyszego, a take bogata praktyka projektodawcza. Prezydent jest gow pastwa i szefem rzdu (nazywany administracj, gabinetem) i sprawuje oglne kierownictwo nad polityk pastwow. Wraz z gabinetem sprawuje wadz wykonawcz. Prezydent ma bardzo szerokie uprawnienia, m.in. jest naczelnym dowdc si zbrojnych, powouje sekretarzy (ministrw) gabinetu (rzdu) za zgod Senatu, mianuje sdziw Sdu Najwyszego i ambasadorw, zawiera umowy midzynarodowe. Prezydent dysponuje take cakiem sporymi uprawnieniami prawodawczymi. Moe wydawa rozporzdzenia wykonawcze i proklamacje, ktre musz mie za podstaw akty wyszego rzdu konstytucj i ustawy. 15. Prezydent Dysponuje prawem veta w stosunku do ustaw parlamentu dwch rodzajw: regularne odmowa podpisania ustawy, ktra moe by odrzucona wikszoci 2/3 gosw Kongresu (co zdarza si bardzo rzadko), tzw. kieszonkowe w sytuacji gdy projekt ustawy trafia do podpisu w cigu ostatnich 10 dni sesji Kongresu, prezydent moe nie zaj stanowiska wobec tego projektu, co nie pozwala na wejcie ustawy w ycie. Prezydent ponosi odpowiedzialno polityczn za dziaanie sprzeczne z prawem w drodze procedury impeachment (oskarenie wnosi Izba Reprezentantw, sdzi Senat, ktry moe wikszoci 2/3 gosw pozbawi prezydenta urzdu). Piecz prezydenta Stanw Zjednoczonych Ameryki. 16. Prezydent Stany z ktrych najczciej pochodzili prezydenci 17. Prezydenci Stanw Zjednoczonych Imi i nazwisko Lata sprawowania urzdu John Kennedy 1961-1963 Lyndon Johnson 1963-1969 Richard Nixon 1969-1974 Gerald Ford 1974-1977 Jimmy Carter 1977-1981 Ronald Regan 1981-1989 George Bush 1989-1993 William Clinton 1993-2001 George W. Bush 2001-2009 Barrack Obama od 2009 18. Prezydenci Mt. Rushmore National Momument South Dakota 19. Wiceprezydent Pierwotnie, na pocztku historii konstytucjonalizmu amerykaskiego, wiceprezydentem zostawaa ta osoba, ktra uzyskaa drug liczb gosw podczas gosowania w kolegium elektorw. XII poprawka do konstytucji z 1804 roku zmienia sposb wyboru prezydenta, ustanawiajc osobne wybory na prezydenta i wiceprezydenta. Od tego czasu par t wyznaczaj partie na swoich konwencjach. Wiceprezydent jest przede wszystkim przewodniczcym Senatu i kieruje jego pracami (de iure).Przyja si zasada, e na pocztku kadencji wiceprezydent mianuje kogo innego na przewodniczcego Senatu. Jeeli wiceprezydent umrze lub jest w stanie trwaej niezdolnoci do sprawowania urzdu, prezydent wyznacza osob na to stanowisko. Nowy wiceprezydent musi zosta zaakceptowany przez obie izby, ktre musz udzieli mu poparcia wikszoci gosw. Joe Biden 20. Kongres Kongres USA jest bikameralny, tzn. skada si z dwch izb: Izba Reprezentantw czonkowie pochodzcy z okrgw wyborczych, na ktre podzielone s stany, Senat czonkowie pochodzcy z poszczeglnych stanw. Kompetencje Kongresu mona podzieli na kilka rodzajw: projektodawcze (znaczna rola w procesie zmiany konstytucji), ustawodawcze (uchwalanie ustaw), kreacyjne (w pewnych sytuacjach wybr prezydenta i wiceprezydenta), sdownicze i ledcze (np. impeachment), kontrolne (komisje, jako cz checks and balances). Capitol siedziba Kongresu w Waszyngtonie. 21. Kongres W Kongresie wikszo prac odbywa si w komisjach. Wyrnia si komisje: stae zajmuj si przygotowywaniem projektw ustaw do rozpatrzenia na forum izb; w komisjach tych zawsze przewodniczcy i wikszo czonkw pochodzi z partii wikszociowej w parlamencie, specjalne powoane ad hoc, do zbadania konkretnych spraw, w ktrych czonkowie s dobierani przez przewodniczcego, wsplne powoywane, kiedy rozpatrywane zagadnienie wymaga wsplnej rezolucji izb, tworzone spord czonkw obu izb parlamentu, uzgadniajce wyznaczone w celu doprowadzenia do ustalenia jednolitego tekstu ustawy przegosowanej uprzednio w rnych wersjach przez obie izby Kongresu. Do kompetencji Kongresu naley: ustawodawstwo, uchwalanie budetu, kontrola polityki prezydenta, akceptacja niektrych aktw prezydenta oraz pociganie prezydenta do odpowiedzialnoci politycznej. 22. Izba Reprezentantw Izba Reprezentantw (House of Representatives) skada si ze 435 czonkw wybieranych na kadencj trwajc 2 lata. Czonkowie tej izby reprezentuj grupy wyborcw zamieszkujce okrgi wyborcze, na ktre podzielone s stany. Z reguy zasiadajcy w Izbie Reprezentantw s specjalistami zajmujcymi si wskimi dziedzinami. Liczba reprezentantw poszczeglnych stanw jest proporcjonalna do liczby ich mieszkacw (kady stan musi mie co najmniej 1 przedstawiciela). Do Izby Reprezentantw kandydowa moe osoba, ktra ukoczya 25 lat, bdca obywatelem USA od co najmniej 7 lat i zamieszkujca w stanie, w ktrym znajduje si okrg wyborczy z ktrego pragnie kandydowa. Posiedzeniom Izby Reprezentantw przewodniczy speaker, ktry jest take przewodniczcym wikszoci partyjnej. Zajmuje si on podejmowaniem decyzji o przebiegu obrad i przekazuje ustawy waciwym komisjom. Reprezentuje take izb na zewntrz. Piecz Izby Reprezentantw USA 23. Senat O kadencji 6-letniej, liczy 100 czonkw, wszystkie stany maj rwn reprezentacj po 2 senatorw (co 2 lata odnawia si 1/3 skadu w wyborach czciowych); Z reguy zasiadajcy w Senacie s osobami wyspecjalizowanymi w szerokich zagadnieniach. Kandydowa moe osoba powyej 30 lat, bdca obywatelem Stanw Zjednoczonych od minimum 9 lat, zamieszkujca w stanie, ktry ma reprezentowa. Posiedzeniom Senatu przewodniczy, wedug konstytucji, wiceprezydent, a podczas jego nieobecnoci prezydent pro tempore (senator partii majcej wikszo w Senacie, o najduszym stau), a najczciej senator o najwikszym autorytecie, ktrego Senat wybierze. Dystrykt Kolumbii nie ma reprezentacji w Senacie. Piecz Senatu USA 24. System partyjny W Stanach Zjednoczonych istnieje system wielopartyjny, ale faktycznie polityk kontroluj jedynie dwie partie: Partia Demokratyczna (Democratic Party), istniejca od lat 20. XIX w., i Partia Republikaska (Republican Party) 1854. Partia Demokratyczna jest uwaana za parti centrum ze skrzydami lewicowymi, z kolei Partia Republikaska jest uwaana za prawicow. Amerykaska scena polityczna jest klasyfikowana inaczej ni w Europie, politycy zblieni do europejskiego centrum i lewicy s nazywani liberaami, a zblieni do prawicy konserwatystami. Ponadto w kraju istnieje kilkanacie partii politycznych, ale ich dostp do ycia publicznego jest znikomy. Zazwyczaj jedna partia kontroluje przez dekady konkretny powiat. W przypadku przejcia wadzy w legislaturze stanowej, wszystkie kluczowe stanowiska s obsadzane przez wsppracownikw jednej partii. 25. System partyjny Podzia mandatw w Kongresie USA Nazwa Liczba deputowanych Procent deputowanych Izba Reprezentantw Partia Demokratyczna 233 53,56% Partia Republikaska 202 46,44% Niezaleni 0 0% Senat Partia Demokratyczna 49 49% Partia Republikaska 49 49% Niezaleni 2 2% Lista partii politycznych w USA: Partia Niepodlegoci Alaski (Alaskan Independence Party) Connecticut na rzecz Liebermana (Connecticut for Lieberman) Partia Demokratyczna (Democratic Party) Partia Konstytucyjna (Constitution Party) Partia Libertariaska (Libertarian Party) Partia Republikaska (Republican Party) Partia Zielonych (Green Party) 26. System partyjny Obie g. partie nie reprezentuj zdecydowanie okrelonych ideologii politycznych, s pozbawione jednolitego programu i zinstytucjonalizowanych struktur. Swoje dziaania podporzdkowuj wymogom walki wyborczej i zapewnieniu sukcesu wyborczego reprezentowanym przez nie elitom. Najwysz instancj w obu partiach jest, zwoywana co 4 lata, konwencja krajowa. Jej podstawowym zadaniem jest wyonienie kandydata na urzd prezydenta i wiceprezydenta oraz uchwalenie programu wyborczego. Najwyszym szczeblem struktury organizacyjnej jest komitet krajowy, skadajcy si z przedstawicieli poszczeglnych stanw. Za przywdc partii jest uznawany prezydent lub kandydat na prezydenta. Zasadniczym ogniwem w strukturze obu partii jest organizacja stanowa, ktrej zadaniem jest obsadzanie stanowisk we wadzach danego stanu, zwaszcza stanowiska gubernatora. Nie istnieje pojcie czonkostwa danej partii za czonkw uznawani s ci, ktrzy zarejestruj si w poczet czonkw partii bd sami si za takich uwaaj. Za najwaniejsz metod wyaniania kandydatw przez partie polityczne uznaje si prawybory, ktre umoliwiaj udzia w procesie nominacyjnym; zakoczenie tego procesu oznacza pocztek kampanii wyborczej. 27. Wadza sdownicza Sdy tworzy Kongres, ktry okrela ich waciwoci i organizacj, a take wynagrodzenie sdziw. Natomiast sdziw sdw federalnych mianuje prezydent, jeeli stanowisko oprni si w wyniku rezygnacji lub mierci. Sdziowie amerykascy, wedug zapisw konstytucyjnych s niezawili i peni swe funkcje bezterminowo, nawet doywotnio. Do usunicia sdziego moe doj tylko w drodze impeachmentu. Wymiar sprawiedliwoci sprawuj sdy federalne i Sd Najwyszy USA (9 sdziw, w tym przewodniczcy), ktry jest naczelnym organem sdowniczym (bada zgodno ustaw z konstytucj). 28. Wadza sdownicza Sd Najwyszy zajmuje si badaniem zgodnoci dziaania administracji rzdowej z zasadami konstytucji. Sdownictwo federalne skada si z trzech szczebli: sdy dystryktowe sdy najnisze w hierarchii, rozstrzygaj sprawy cywilne i karne w I instancji, w skadzie jednego sdziego zawodowego i awy przysigych. Takich sdw jest 94. sdy apelacyjne umiejscowione wyej, sdy odwoawcze od wyrokw sdw dystryktowych (II instancja); jest ich 13. Sd Najwyszy ostateczna instancja odwoawcza, dla niektrych spraw uprawnienia I instancji i ferowanie w tych kwestiach ostatecznych wyrokw, np. w sporach pomidzy federacj a stanem. 29. Wadza sdownicza W Stanach Zjednoczonych obowizuje system prawa precedensowego (common law). Sd sam ustanawia norm prawn, w przypadku gdy brakuje podstaw w prawie pisanym do rozstrzygnicia danej sprawy. Powstaje w ten sposb precedens, ktry staje si podstaw rozstrzygnicia w przyszoci takich samych bd bardzo podobnych spraw. wadza sdownicza ma trzy funkcje: kreacyjn (za pomoc precedensw tworzy nowe prawo), interpretacyjn (interpretowanie aktw Kongresu i wadzy wykonawczej), projektodawcz (wszystkie sdy powszechne maj prawo do badania konstytucji i legalnoci aktw prawnych). 30. System karny Wedug danych z grudnia 2008, amerykaski system penitencjarny przetrzymuje 2,293,157 osb, co rocznie kosztuje 57 miliardw dolarw. Wikszo z nich to stosunkowo modzi mczyni. W USA w dowolnej chwili okoo 20% mczyzn czarnych lub pochodzenia latynoskiego przebywa w wizieniu. W miastach takich jak Waszyngton i Baltimore ponad poowa czarnych mczyzn w wieku od 18 do 30 lat jest przetrzymywanych w wizieniach, na zwolnieniu warunkowym lub poddanych probacji. W 37 stanach za najcisze zabjstwa orzekana i wykonywana jest kara mierci. W USA rednio na 100 000 mieszkacw wypada 715 winiw. 31. System karny Mapa USA z uwzgldnieniem stanw, w ktrych kara mierci wykonywana jest poprzez podanie zastrzyku trucizny. Mapa USA z uwzgldnieniem stanw, w ktrych kara mierci wykonywana jest na krzele elektrycznym. Mapa USA z uwzgldnieniem stanw, w ktrych kara mierci wykonywana jest przez rozstrzelanie. Mapa USA z uwzgldnieniem stanw, w ktrych kara mierci wykonywana jest w komorze gazowej. Legenda: Kolor brzowy - stan wykorzystuje tylko t metod, Kolor pomaraczowy kara wykonywana czsto, ale istniej inne, Kolor ty - metoda wykonywana czasami, Kolor zielony stany ktre wykonyway, ale zaprzestay, Kolor niebieski dany sposb nie by nigdy praktykowany. 32. Siy zbrojne czna liczba onierzy wynosi 1414 tys. (2001); od 1991 nie ma obowizkowej zasadniczej suby wojsk.; armia zaw.; s te zawierane kontrakty z onierzami (minimum 3-letnie) na odbycie suby wojsk.; od 1949 cz. NATO, od 1951 Paktu Bezpieczestwa Pacyfiku. W armii amer. wystpuje podzia si zbrojnych na: strategiczne siy jdrowe podporzdkowane Dowdztwu Strategicznemu USA; siy ldowe 485,5 tys. onierzy (z czego dua cz jest rozmieszczona poza granicami pastwa), w ich skad wchodzi te personel ldowy Gwardii Nar. 355,9 tys. onierzy oraz staa rezerwa si ldowych 358,1 tys. osb; siy morskie 385,4 tys. onierzy, piechota mor. 183 tys. onierzy; lotnictwo mor. 70,2 tys. onierzy; siy powietrzne 369,7 tys. onierzy, w ich skad wchodzi lotnictwo operacyjne (w tym strategiczne), lotn. jednostki Gwardii Nar. i rezerwy lotnictwa operacyjnego; Siy zbrojne s take rozmieszczone poza terytorium Stanw Zjednoczonych; najwiksza ich cz stacjonuje w Europie (98 tys. onierzy si ldowych, w tym siy ldowe 61 tys.); Wojska amer. wziy udzia w operacji antyterrorystycznej (200102) w Afganistanie; stacjonuje tam ok. 7,5 tys. onierzy; w ramach teje operacji w bazach w Kirgistanie stacjonuje 4 tys. onierzy, a w Uzbekistanie ok. 1,2 tys.; 2003 wojska amer. stanowiy g. si koalicji pastw w wojnie z Irakiem. Siy amer. uczestnicz w misjach pokojowych ONZ: w Kambody, Boni, Jugosawii, Egipcie, Iraku, Kuwejcie, Macedonii, na Bliskim Wschodzie, Somalii. Budet wojsk. stanowi 3% PKB (2001). 33. Polityka spoeczna W USA jest regulowana zarwno przez ustawodawstwo federalne, jak i stanowe; specyficzn cech amer. polityki spo. jest due zaangaowanie w jej realizacj prywatnych przedsibiorcw i pracodawcw oraz filantropw, a take to, e wikszo kolejnych prezydentw przedstawia wasny program i koncepcj tej polityki. Reformy spo. zapocztkowa F.D. Roosevelt, ogaszajc program Nowego adu (New Deal), ktry oprcz oywienia gospodarki po Wielkim Kryzysie mia na celu wprowadzenie pewnych reform socjalnych. 34. Polityka owiatowa Zgodnie z konstytucj, problemy szkolnictwa le w gestii rzdw stanowych, ktre z reguy znaczn cz swych uprawnie przekazuj lokalnym okrgom szkolnym; z tego wanie wzgldu system szkolny w USA jest zrnicowany. Najbardziej powszechny jest model: 6-letnia szkoa elementarna i 6-letnia szkoa rednia, w ktrej nauka odbywa si w 2 cyklach 3- letnich: niszym (junior high school) i wyszym (senior high school). Obowizkiem szkolnym w wikszoci stanw s objte dzieci midzy 7 i 16 rokiem ycia; nauczanie w szkoach publicznych na poziomie elementarnym i rednim jest bezpatne. Poza szkoami publicznymi dziaaj rwnie szkoy prywatne, take wyznaniowe. 35. Podzia terytorialny Wskutek przemian politycznych, jakie dokonyway si na obszarze dzisiejszego USA od XVIII wieku do XX wieku, poszczeglne stany rni si dat wstpienia do unii. W poowie XVIII wieku istniao tylko trzynacie kolonii amerykaskich, ktre utworzyy podwaliny dzisiejszego pastwa zwizkowego. Byy to: Connecticut, Delaware, Georgia, Karolina Poudniowa, Karolina Pnocna, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Pensylwania, Rhode Island i Wirginia. Liczyy one w sumie okoo ptora miliona mieszkacw. 36. Podzia terytorialny Cztery spord stanw nosz nazw Zwizku (Commonwealth), s to: Kentucky, Massachusetts, Pensylwania i Wirginia. Jest to tylko nazwa oficjalna i stany te nie rni si niczym od innych. Teksas i Kalifornia uywaj nazw Republika Teksasu i Republika Kalifornijska. Kady ze stanw podzielony jest na hrabstwa (counties). Wyjtkiem s dwa stany: Luizjana parafie (parishes) i Alaska okrgi (boroughs). Obecnie w Stanach Zjednoczonych jest 3141 hrabstw i rwnowanych jednostek terytorialnych. Najmniej hrabstw liczy stan Delaware 3, a najwicej Teksas 254. Zakres uprawnie lokalnych rad rni si w poszczeglnych hrabstwach, w zalenoci od stanu. Niektre hrabstwa podzielone s dodatkowo na okrgi miejskie (townships). 37. Najwiksze stany USA Lp. Stan Powie- rzchnia (tys. km2) Ludno (mln) Stolica Skrt pocztowy Skrt angielski Najwiksze miasto 1 Alaska 1530,7 0,6 Juneau AK Alaska Anchorage 2 Teksas 691 22,1 Austin TN Tenn. Memphis 3 Kalifornia 411 35,4 Sacrame nto KS Kan. lub Kans. Wichita 4 Montana 380,3 0,9 Helena NJ N.J. Newark 5 Nowy Meksyk 314,9 1,8 Santa Fe OK Okla. Oklahoma City 6 Arizona 295,3 5,5 Phoenix AZ Ariz. Phoenix 7 Nevada 286,3 2,2 Carson City NY N.Y. Nowy Jork 8 Kolorado 269,5 4,5 Denver MA Mass. Boston 9 Wyoming 253,3 0,5 Cheyenn e WY Wyo. Cheyenne 10 Oregon 251,4 3,5 Salem RI R.I. Providence 38. Podzia terytorialny Pozostae stany to: Utah, Minnesota, Idaho, Kansas, Nebraska, Dakota Pd., Dakota Pn., Oklahoma, Missouri, Waszyngton, Georgia, Floryda, Michigan, Illinois, Iowa, Wisconsin, Arkansas, Karolina Pn., Alabama, Nowy Jork, Luizjana, Mississippi, Pensylwania, Tennessee, Ohio, Wirginia, Kentucky, Indiana, Maine, Karolina Pd., Wirginia Zach., Maryland, Vermont, New Hampshire, Massachusetts, New Jersey, Hawaje, Connecticut, Delaware, Rhode Island. Do terytoriw zalenych nale: Samoa Amerykaskie (American Samoa), Baker (Baker Island), Guam, Howland (Howland Island), Jarvis (Jarvis Island), Johnston (Johnston Atoll), Kingman (Kingman Reef), Midway (Midway Islands), Navassa (Navassa Island), Mariany Pnocne (Northern Mariana Islands), Palmyra (Palmyra Atoll), Portoryko (Puerto Rico), Wyspy Dziewicze Stanw Zjednoczonych (U.S. Virgin Islands), Wake (Wake Island) 39. Bibliografia Andrzej Bartnicki, Donald T. Critchlow: Historia Stanw Zjednoczonych Ameryki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, Hugh Brogan: Longman History of the United States of America. Longman, 1985-03-25, ss. 1-740, Pawe Sarnecki: Ustroje konstytucyjne pastw wspczesnych. Krakw: Zakamycze, 2003, Garlicki, Leszek, Sd Najwyszy Stanw Zjednoczonych Ameryki : konstytucja - polityka - prawa obywatelskie, Warszawa - Wrocaw 1982, Gebert, Stanisaw, Kongres Stanw Zjednoczonych Ameryki : zarys monografii, Warszawa - Wrocaw 1981, Langer, Tomasz, Stany w USA : instytucje, praktyka, doktryna, Koszalin 1997, Puo, Andrzej (red.), Konstytucja Stanw Zjednoczonych Ameryki, Warszawa 2002, Puo, Andrzej, System konstytucyjny Stanw Zjednoczonych, Warszawa 1997, Sarnecki, Pawe, Ustroje konstytucyjne pastw wspczesnych, Krakw 2003, http://encyklopedia.pwn.pl/ http://portalwiedzy.onet.pl/