Strona i - Europa...„Przegląd Obszarów Wiejskich UE” publikowany jest w sześciu językach...

Strona internetowa Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszaroacutew Wiejskich

httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL

Utrzymanie konkurencyjności w sektorach rolnym rolno-spożywczym

i leśnym UE

Komisja Europejska

Magazyn Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszaroacutew Wiejskich

PrzeglądObszaroacutew Wiejskich UE

K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Przegląd Obszaroacutew Wiejskich UE nr 5

Wyzwaniathinspi koncesje

Zasadniczothinsp COPA‑COGECAthinsp wspierathinspmiędzynarodowethinsp umowythinsp handlowethinspponieważthinsp bdquouwzględniająthinsp onethinsp roacuteżnethinspzagadnieniathinspw spoacutejnythinspsposoacutebrdquothinspPekkathinspPesonenthinsptwierdzithinspżethinspjegothinsporganizacjathinspmożethinsp naciskaćthinsp nathinsp wprowadzeniethinspniektoacuterychthinsp środkoacutewthinsp ktoacuterethinsp następniethinspbędąthinsp musiałythinsp zostaćthinsp powszechniethinspprzyjętethinspAlethinspw zamianthinspzathinsptothinspczłonkowiethinsptejthinsporganizacjithinspmusielibythinspzgodzićthinspsięthinspnathinspusunięciethinspniektoacuterychthinsptaryfthinspa tothinspmogłobythinspbyćthinspdlathinspnichthinspniekorzystne

Pekkathinsp Pesonenthinsp uważathinsp jednakthinsp żethinsp dlathinspwsparciathinsp sektorathinsp rolnegothinsp UEthinsp możnathinspzrobićthinsp więcejthinsp bdquoChcielibyśmythinsp żebythinspzasadythinsp dotyczącethinsp europejskichthinsp zna‑koacutewthinsp towarowychthinsp byłythinsp przestrzeganethinspw handluthinspz podmiotamithinspspozathinspEuropythinspJedynymthinspsposobemthinspochronythinspnaszychthinspproduktoacutewthinspjestthinsprozwoacutejthinspsolidnychthinspznakoacutewthinsptowarowychthinsp cothinsp jestthinsp niewykonalnethinspdlathinsp większościthinsp przedsiębiorstwthinsp dzia‑łającychthinsp nathinsp małąthinsp skalęthinsp w Europiethinsp Nathinspprzykładthinsp ostatniothinsp znalazłemthinsp chińskiethinspwinothinsp ktoacuterethinsp byłothinsp prawiethinsp dokładnąthinspkopiąthinsp pewnegothinsp winathinsp europejskie‑gothinsp Wyraźniethinsp wykorzystanothinsp nasząthinsptradycjęthinsp i sposoacutebthinspdziałaniathinspchoćthinspsamthinspproduktthinsp byłthinsp całkowiciethinsp dothinsp niczegothinspthinsp[Brakthinsp ochrony]thinsp możethinsp pozbawićthinsp euro‑pejskiethinspprzedsiębiorstwathinspmotywacjithinspdothinsprozwojuthinspproduktoacutewrdquothinsp

MichelthinspPetitthinspuważathinspjednakthinspżethinsppewienthinsprodzajthinspeuropejskiegothinspwsparciathinspnathinsprzeczthinspprzedsiębiorstwthinspwiejskichthinspniekonieczniethinspstanowithinspkwestięthinspwykraczającąthinsppozathinsptothinspcothinsp jestthinsp możliwethinsp dothinsp uzyskaniathinsp w dal‑szychthinsp negocjacjachthinsp w sprawiethinsp mię‑dzythinspnarodowychthinsp umoacutewthinsp handlowychthinspbdquoObecniethinsp w ramachthinsp drugiegothinsp filaruthinsp[WPR]thinspistniejąthinsppewnethinspśrodkithinspnazywanethinspogoacutelniethinspśrodkamithinspraquowiejskimilaquothinspodnoszącethinspsięthinspdothinspzmianthinspstrukturalnychthinsp(modernizacjithinsprolnictwathinsp europejskiego)thinsp npthinsp pomocthinspnathinsp rzeczthinsp młodychthinsp przedsiębiorcoacutewthinspktoacuterzythinspchcielibythinsprozpocząćthinspdziałalnośćthinspw rolnictwiethinspNiektoacuterethinspz tychthinspśrodkoacutewthinspmożnathinsp postrzegaćthinsp jakothinsp dotacjethinsp dothinspprodukcjithinsp rolnejthinsp i ewentualniethinsp środkithinspniespoacutejnethinspz bdquozielonąthinspskrzynkąrdquothinspŚrodkithinsptethinspmożnathinsppodważyćthinspjakothinsppowodującethinspwiększethinsp niżthinsp minimalnethinsp zakłoacuteceniathinsphandluthinspDochodzithinspdothinsppewnychthinspnaciskoacutewthinspzethinspstronythinspniektoacuterychthinspczłonkoacutewthinspWTOthinspabythinspzaostrzyćthinspkryteriathinspkwalifikowalnościthinspdothinspbdquozielonejthinspskrzynkirdquothinspDothinsptejthinspporythinspkwestiathinsptathinspniethinspbyłathinspwprostthinspporuszonathinspw trakciethinsprundythinspdauhańskiejthinspalethinspkilkuthinspczłonkoacutewthinsppoprosiłothinspo włączeniethinspjejthinspdothinspagendyrdquo

Pekkathinsp Pesonenthinsp obawiathinsp sięthinsp roacutewnieżthinspproblemoacutewthinsp dotyczącychthinsp bdquozielonejthinspskrzynkirdquothinspbdquoJeżelithinspniethinsppotrafimythinspzapewnićthinspżadnegothinsp wsparciathinsp dlathinsp społecznościthinspwiejskichthinsptrudnothinspbędziethinspmithinsppogodzićthinspsięthinsp z myśląthinsp żethinsp pothinsp prostuthinsp otwieramythinspnaszethinsp granicethinsp i pozwalamythinsp każdemuthinspwejśćthinspi wykorzystaćthinspnaszethinsptradycjethinspNaszathinspkonkurencyjnośćthinspopierathinspsięthinspnathinspnaszymthinsppomyślethinspi naszejthinsptradycjithinspObecniethinspniethinspjestemthinspoptymistyczniethinspnastawionythinspcothinspdothinspporozumieniathinspAlethinspniktthinspsięthinspniethinspskarżythinspżethinspwkładthinspUEthinspjestthinspniewystarczającyrdquo

Przyszłethinspmożliwości

W przeszłościthinsp międzynarodowethinspnegocjacjethinsp handlowethinsp oddzielanothinsp odthinsprozważańthinsp dotyczącychthinsp środowiskathinspi zmianythinspklimatuthinspW przyszłościthinspmożethinspsięthinsptothinspjednakthinspzmienićthinspMimothinspżethinspistniejethinspkonsen‑susthinspcothinspdothinsptegothinspżethinspnowathinspmiędzynarodowathinspumowathinsphandlowathinspktoacuterathinspzastępowałbythinspprotokoacutełthinsp z Kiotothinsp jestthinsp nadalthinsp odległathinspEuropathinspjestthinspprzygotowanathinspnathinspuzyskaniethinspewentualnejthinspprzewagithinspkonkurencyjnejthinspjakąthinspmogąthinspprzynieśćthinsptethinspumowythinspAntonisthinspConstantinouthinspmoacutewithinspbdquoMiędzynarodowethinspumowythinsp ithinsp bardziejthinsp ogoacutelniethinsp wyzwaniathinspo charakterzethinsp globalnymthinsp takiethinsp jakthinspśrodowiskothinspi zmianathinspklimatuthinspmogąthinspbyćthinspźroacutedłemthinsp możliwościthinsp dlathinsp producentoacutewthinspeuropejskichthinspponieważthinspnasithinspobywatelethinspsąthinspzazwyczajthinspbardziejthinspwrażliwithinspnathinsptakiethinspkwestiethinspi bardziejthinspsięthinspw niethinspangażująrdquothinsp

bdquoPrzyjrzyjmythinsp sięthinsp pojęciuthinsp doacutebrthinsp i usługthinsppublicznychthinspktoacuterethinspzrewolucjonizowałothinspsposoacutebthinsp rozumieniathinsp rolithinsp rolnikoacutewthinsp przezthinspwspoacutełczesnethinspspołeczeństwothinspotwierającthinspprzedthinspnimithinspmożliwościthinspświadczeniathinspusługthinspekologicznychthinsp i odnoszeniathinsp korzyścithinspz turystykithinspPomyślmythinspo potencjalnejthinsprolithinspjakąthinsppresjathinspzwiązanathinspzethinspzmianąthinspklimatuthinspmożethinspodegraćthinspw promowaniuthinspbardziejthinspzroacutewnoważonejthinspi opłacalnejthinspprodukcjithinsporazthinspbardziejthinspzroacutewnoważonegothinspi opłacalnegothinspraquoekologicznegothinspwzrostulaquothinspPROWthinspjużthinspterazthinspzawierathinspwielethinspśrodkoacutewthinspmającychthinspnathinspceluthinsppomocthinsp rolnikomthinsp innymthinsp podmiotomthinspi przedsiębiorcomthinsp działającymthinsp nathinspobszarachthinsp wiejskichthinsp w korzystaniuthinsp zethinspzmianythinspsytuacjithinspi jestemthinspw staniethinspwyobrazićthinspsobiethinspżethinspnastępnethinspprogramythinspbędąthinspjeszczethinspbogatszethinsppodthinsptymthinspwzględemrdquothinsp

TthinspH

UD

sON

Treść publikacji bdquoPrzegląd Obszaroacutew Wiejskich UErdquo nie zawsze odzwierciedla poglądy instytucji Unii Europejskiej

bdquoPrzegląd Obszaroacutew Wiejskich UErdquo publikowany jest w sześciu językach urzędowych (angielskim niemieckim francuskim hiszpańskim włoskim i polskim)Rękopis złożono w lipcu 2010 r Oryginalną wersję publikacji stanowi wersja w języku angielskim

copy Unia Europejska 2011Powielanie dozwolone pod warunkiem podania źroacutedła

Dodatkowe informacje dotyczące Unii Europejskiej znaleźć można pod adresem httpeuropaeu

Printed in Luxembourg

Wydrukowano na papierze z recyklingu wyroacuteżnionym odznaką ekologiczną UE dla papieru graficznego (httpeceuropaeuecolabel)

Tekst niniejszej publikacji służy do celoacutew informacyjnych i nie jest prawnie wiążący

Zapraszamy do zaprenumerowania publikacji Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszaroacutew Wiejskich (ESROW) pod następującym adresem

httpenrdeceuropaeuMożna także zamoacutewić jeden bezpłatny wydrukowany egzemplarz na stronie księgarni UE

httpbookshopeuropaeu

Redaktor naczelny RobthinspPetersthinspkierownikthinspdziałuthinspsiećthinspEuropejskathinspithinspMonitorowaniethinspPolitykithinspRozwojuthinsp

ObszaroacutewthinspWiejskichthinspwthinspDyrekcjithinspGeneralnejthinspdsthinspRolnictwathinspithinspRozwojuthinspObszaroacutewthinspWiejskichthinspKomisjithinsp

Europejskiej

Komitet wydawniczy służbythinspDGthinspAGRIthinspprzewodniczącythinspAntonisthinspConstantinouthinsp(dyrektorthinspProgramoacutewthinsp

RozwojuthinspObszaroacutewthinspWiejskichthinspII)thinspthinsp

Autorzy i podmioty zaangażowane w powstanie publikacji Angelo Strano Adrian Neal Tim Hudson

Philippe Perrier-Cornet Annette Aagaard Thuesen Kaley Hart Edina Oscko Mark Redman Yvonne Kerr

Justin Toland Eamon OrsquoHara Wendy Jones Andrew Howard Anja Hayes Stephen Gardiner Jon Eldridge

Prawa autorskie do zdjęć copythinspUniathinspEuropejska 1995ndash2010 Tim Hudson Mark Redman Raluca Barbu

Forestry Commission UK AA Thuesen Knuttenlunds Gods EN RD Contact Point L Sonny R Deverell

Centre for Biosystems Genomics

63

3

Przegląd Obszaroacutew Wiejskich UE nr 5EU Rural Review Ndeg3

Słowo wstępne Słowo wStępne 4

obszary wiejskie w centrum uwagi wSpieranie Sektora rolnego leśnego i rolno-Spożywczego Ue ndash łączenie konkUrencyjności i wielofUnkcyjności 6

rozwoacutej obszaroacutew wiejskich reStrUktUryzacja i modernizacja Sektora rolnego i rolno-Spożywczego Ue 12

dążenie do konkUrencyjności zroacutewnoważonej pod względem ochrony środowiSka 18

rozwijanie konkUrencyjności i przedSiębiorczości w rolnictwie ndash przykłady przedSięwzięć zakończonych SUkceSem z danii 24

rozwoacutej kapitałU lUdzkiego ndash przykład podnoSzenia Umiejętności na obSzarach wiejSkich w rUmUnii 28

wiedza na temat obszaroacutew wiejskich tworzenie Sieci wSpiera konkUrencyjność obSzaroacutew wiejSkich 34

mieszkańcy wsi zroacutewnoważona konkUrencyjność rolnictwa na wySpach malty 41

Uczenie Się wkładem na rzecz Udanego rozwojU obSzaroacutew wiejSkich 43

anna harvey farm foodS ndash irlandzki przepiS na SUkceS na obSzarach wiejSkich 45

badania naukowe nad obszarami wiejskimi badania naUkowe doStarczają wiedzy na temat dłUgoterminowych potrzeb obSzaroacutew wiejSkich w zakreSie innowacji 48

zwiękSzanie konkUrencyjności eUropejSkich pomidoroacutew i ziemniakoacutew 52

perspektywy rozwoju obszaroacutew wiejskich polityczne i praktyczne perSpektywy w zakreSie jakości prodUktoacutew rolnych 56

badanie wpływU handlU międzynarodowego ndash demiStyfikacja rUndy daUhańSkiej 60

Spis

treś

ci

3

Słowo wstępne

T H

Ud

son

Rolnictwo i środowisko obszaroacutew wiejskich nadal uznaje się za kwestie o zasadniczym znaczeniu dla przyszłości Europy Zgodnie z ostatnim badaniem Eurobarometru

przeważająca większość obywateli UE zgadza się z tym twierdzeniem co stanowi podstawę ciągłego nacisku z jakim UE podkreśla rolę polityki rozwoju obszaroacutew wiejskich we wspieraniu zdolności obszaroacutew wiejskich do utrzymania rentowności sektora rolnego spożywczego i leśnego Takie podejście polityczne realizuje się wraz z nadrzędnym celem polegającym na osiągnięciu otwartej i zroacutewnoważonej gospodarki ktoacutera przyciąga inwestycje na obszary wiejskie i tworzy na nich miejsca pracy W ten sposoacuteb ambitna agenda rozwoju obszaroacutew wiejskich dla Europy przyczynia się roacutewnież do realizowania strategii UE na rzecz wzrostu gospodarczego w perspektywie 2020

sektory rolny spożywczy i leśny stanowią roacutewnież źroacutedło znacznego potencjału rozwoju ekologicznego dziedziny o rosnącym znaczeniu we wszystkich sektorach Polityka regionalna oraz polityka spoacutejności roacutewnież obejmują tę dziedzinę a obszary wiejskie korzystają z inicjatyw finansoshywa nia uzupełniającego ktoacutere oferują synergie wynikające ze wspierania rynkowego ukierunkowania i konkurencyjności przedsiębiorstw na wszystkich obszarach wiejskich Europy

na wsparcie lepszej bardziej ekologicznej i bardziej otwartej polityki rozwoju obszaroacutew wiejskich przeznaczono pulę nowych środkoacutew w następstwie oceny funkcjonowania wspoacutelnej polityki rolnej te nowe środki zaczynają być widoczne we wspieraniu programoacutew rozwoju obszaroacutew wiejskich (PRoW) państw członkowskich Podczas opracowywania PRoW uwzględniono cel poprawy konkurencyjności sektoroacutew rolnego i leśnego znaczne sumy pieniędzy przyznanych po ocenie funkcjonowania WPR zainwestowano w inicjatywy mające na celu poprawienie konkurencyjności w sposoacuteb przyjazny dla środowiska w tym bardziej wydajne oszczędzanie energii i wody zmniejszanie ryzyka zanieczyszczenia oraz postępy w dziedzinie dobrostanu zwierząt w uzupełnieniu innych środkoacutew zwiększających wydajność i ograniczających marnotrawienie zasoboacutew

Wzrasta roacutewnież znaczenie bezpieczeństwa żywnościowego i dlatego zadaniem polityki rozwoju obszaroacutew wiejskich UE jest obecnie ochrona zasoboacutew naturalnych i utrzymanie zdolności rolnictwa UE do zwiększenia produkcji żywności do 2050 r (znaczącego jeżeli zajdzie taka potrzeba) Jednocześnie

4

5


w ramach priorytetoacutew rozwoju obszaroacutew wiejskich nadal promuje się zdolność UE do korzystania z jej zasoboacutew w sposoacuteb jak najbardziej wydajny oraz utrzymuje się jej zdolność do uzyskiwania korzystnych rezultatoacutew w zakresie roacuteżnych rodzajoacutew doacutebr publicznych

Piąte wydanie bdquoPrzeglądu obszaroacutew Wiejskich UErdquo przybliża sposoby praktycznego funkcjonowania konkurencyjności w polityce rozwoju obszaroacutew wiejskich UE Analizujemy postępy osiągnięte w tej dziedzinie i zastanawiamy się w jaki sposoacuteb kwestia konkurencyjności uzupełnia inne priorytety rozwoju obszaroacutew wiejskich Badamy roacutewnież sposoby stosowania przez poszczegoacutelne państwa członkowskie roacuteżnych rodzajoacutew interwencji PRoW i działań uzupełniających w celu utrzymywania i wzmacniania konkurencyjności na ich obszarach wiejskich wspierania wzrostu i innowacji oraz promowania nowych możliwości

oczywiście kwestie środowiskowe są ważnym elementem każdej polityki UE i w tym magazynie podkreślono ten fakt przez zbadanie zaroacutewno możliwości jak i wyzwań związanych z tymi kwestiami dla stron zainteresowanych rozwojem obszaroacutew wiejskich Połączenie konieczności podjęcia działań na rzecz bardziej ekologicznego rozwoju z jednoczesnym utrzymaniem konkurencyjności na rynku światowym wymaga pracy nas wszystkich Młodzi rolnicy są postrzegani jako ważny czynnik restrukturyzacji rynku i działalności rozwojowej Podobną rolę odgrywa wsparcie ktoacutere pomaga w zmianie kwalifikacji oraz rozwoju nowych umiejętności i doświadczeń na obszarach wiejskich doceniając rolę innych decydujących czynnikoacutew w rozwijaniu roacuteżnych form przewagi konkurencyjnej na obszarach wiejskich w całej Europie takich jak przedsiębiorczość innowacje wspoacutełprashyca i przekazywanie wiedzy autorzy niniejszego wydania bdquoPrzeglądu obszaroacutew Wiejskichrdquo mają nadzieję że ich poparcie dla nowych pomysłoacutew i wymiany doświadczeń przyczyni się do realizacji celu konkurencyjności

Ponadto biorąc pod uwagę że niniejsze wydanie ukazuje się w czasie gdy w centrum uwagi znajduje się przyszłość WPR po 2013 r publikacja ta stanowi skuteczne przypomnienie realnych korzyści ktoacutere można uzyskać dzięki wzmocnieniu wielofunkcyjnej roli przedsiębiorstw rolnych rolnoshysposhyżywczych i leśnych w utrzymywaniu i rozwijaniu gospodarki wiejskiej w Europie

5

Obszary wiejskie w centrum uwagi

Wspieranie sektora rolnego leśnego i rolno-spożywczego UE

Łączenie konkurencyjności i wielofunkcyjności

6

7


Konkurencyjność sektora rolnego leśnego i rolno-spożywczego jest głoacutewnym celem polityki rozwoju obszaroacutew wiejskich UE dlatego wsparcie takich działań jest udzielane za pomocą specjalnego środka w ramach osi tematycznej mianowicie osi 1 ktoacutera zawiera zestaw narzędzi obejmujący środki rozwoju wspomagające państwa członkowskie w odnoszeniu się do roacuteżnych potrzeb w zakresie konkurencyjności szczegoacutelnych sektoroacutew

ktoacutere charakteryzują się większymi areałami i stałym dążeniem do czołowej pozycji w zakresie badań naukowych i rozwoju lub innych innowacji na obshyszarach wiejskich Konkurencję coraz częśshyciej postrzega się jednak w odniesieniu do sektoroacutew rolnych w innych państwach trzecich w tym w wielu gospodarkach wschodzących ktoacuterych przewaga konkurencyjna wynika z niskich kosztoacutew pracy

Po drugie kolejne rozszerzenia UE doshyprowadziły do znacznego wzrostu roacuteżnic gospodarczych między gospodarstwami w Europie Zasadniczą sprawą jest poprawienie konkurencyjności gosshypodarstw najmniej wydajnych w celu zapewnienia spoacutejności społecznej w UE i wspierania większej jednorodności wśroacuted jej rolnikoacutew

Po trzecie poprawa konkurencyjnośshyci musi być procesem jakościowym Zmieniająca się motywacja konkushyrencyjności musi być dostosowana do nowych kierunkoacutew WPR nie jest to jedynie kwestia ukierunkowania jej na zwiększenie wielkości produkcji przypadającej na jednego pracownika ani na produkowanie po niższych koszshytach Jest to roacutewnież kwestia wspierashynia nowego konkurencyjnego sektora rolnego i spożywczego w Europie ktoacutery a) jest bardziej ukierunkowany rynkowo w związku ze stopniowym znikaniem subsydioacutew wywozowych

i wsparcia rynkoacutew produktoacutew rolnych w ramach zreformowanej WPR b) jest bardziej ekonomiczny pod względem nakładoacutew i zużywa mniejsze ilości energii pochodzącej z paliw kopalnych c) jest bardziej ukierunkowany na bezpieczshyne produkty wysokiej jakości o więkshyszej wartości dodanej d) jest bardziej przyjazny dla środowiska i wydajny pod względem zapewniania usług w zakreshysie ochrony środowiska dla społeczności wiejskiej i całego społeczeństwa ta kich jak jakość krajobrazu wkład w roacuteżshynorodność biologiczną itd

Poprawa konkurencyjności musi iść w parze z rozwojem wielofunkcyjnego charakteru rolnictwa europejskiego Ele ment ten włączono do strategii z Goumlshyteborga określonej przez UE w 2001 r i wspierającej zroacutewnoważony rozwoacutej

dźwignie konkurencyjności

oś 1 polityki rozwoju obszaroacutew wiejskich UE na lata 2007ndash2013 obejmuje 15 środshykoacutew ktoacutere muszą być wspoacutełfinansowashyne przez państwa członkowskie Każde państwo wybrało najodpowiedniejsze spośroacuted nich w celu włączenia ich do programoacutew rozwoju obszaroacutew wiejskich (PRoW) Rysunek 1 przedstashywia roacuteżne środki ze wskazaniem łącznych funduszy na szczeblu UE ktoacutere pańshystwa członkowskie przeznaczyły na poshyszczegoacutelne środki

Poprawa konkurencyjności gospodarstw i sektora rolnoshyspożywczego od dawshyna stanowi jedną z najważniejszych kwestii podejmowanych przez UE Już w latach 70 celem polityki rolnej była modernizacja gospodarstw szczegoacutelshynie za pomocą dopłat bezpośrednich przeznaczonych dla rolnikoacutew na inshywestycje w kapitał rzeczowy dopłaty te ułatwiły znaczny wzrost produkcji przypadającej na jednostkę roboczą w sektorze rolnym

Przez ostatnie dziesięć lat w związku ze zmieniającym się międzynarodowym kontekstem rolnictwa europejskiego i nowymi kierunkami polityki europejshyskiej oraz jej wspoacutelnej polityki rolnej (WPR) zmienił się charakter wymogu konkurencyjności w przypadku rolnictwa europejskiego

Po pierwsze ze względu na zwiększoną konkurencję międzynarodową i presję wywieraną na Europę w negocjacjach międzynarodowych Rada Europejska poprzez strategię lizbońską (wprowa dzoshyną w 2000 r i zaktualizowaną przez nową strategię UE w perspektywie 2020 r1) wyznaczyła sobie zadanie utrzymashynia i u moc nienia silnej pozycji UE na świe cie jako konkurencyjnej gosposhydarki opartej na wiedzy Potrzebę poshyprawy konkurencyjności rolnictwa europejskiego odnoszono początkowo do zmodernizowanych systemoacutew rolnictwa istniejących w stanach Zjednoczonych

1 Komunikat Komisji bdquoEuropa 2020 strategia na rzecz inteligentnego i zroacutewnoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemurdquo httpeceuropaeueu2020pdf1_PL_ACT_part1_v1pdfhttpeuropaeurapidpressReleasesActiondoreference=IP10225ampformat=HTMLampaged=0amplanguage=PLampguiLanguage=en

R B

ARB

U

8


Rysunek 1 środki w ramach osi 1 na okres programowania 2007ndash2013 (dG AGRI ndash Rural development in the European Union ndash statistical amp economic information ndash Report 2009)

8

0 2thinsp000thinsp000 4thinsp000thinsp000 6thinsp000thinsp000 8thinsp000thinsp000 10thinsp000thinsp000 12thinsp000thinsp000

UE-27

UE-15

tys euro

121thinspmodernizacjathinspgospodarstw

123thinspzwiększaniethinspwartościthinspdodanej

125thinsppoprawathinspinfrastruktury

112thinsppomocthinspdlathinspmłodychthinsprolnikoacutew

113thinspwcześniejszethinspemerytury

111thinspkształceniethinspzawodowethinspithinspdziałaniathinspinformacyjne

141thinspgospodarstwathinsprolnethinspniskotowarowe

114thinspkorzystaniethinspzthinspusługthinspdoradczych

122thinsppodwyższaniethinspwartościthinspgospodarczejthinsplasoacutew

142thinsptworzeniethinspgrupthinspproducentoacutew

132thinspsystemythinspjakościthinspżywności

124thinspwspoacutełpracathinspnathinsprzeczthinspnowychthinspproduktoacutewthinspprocesoacutewthinspithinsptechnologii

133thinspwspieraniethinspgrupthinspproducentoacutewthinspwthinspramachthinspsystemoacutewthinspjakościthinspżywności

143thinspdoradztwothinsprolniczethinspithinspupowszechnianiethinspwiedzythinsprolniczejthinspwthinspBGthinspithinspRO

115thinsptworzeniethinspusługthinspdoradczych

131thinsppomocthinsprolnikomthinspwthinspdostosowaniuthinspsięthinspdothinspnormthinspUE

126thinspprzywracaniethinsppotencjałuthinspprodukcjithinsprolnej

9


Każdy z piętnastu środkoacutew PRoW w ra mach osi 1 w odmienny sposoacuteb przyczynia się do osiągnięcia celu jashykim jest zapewnienie konkurencyjności europejskiego sektora rolnego i leśnego Można wskazać cztery głoacutewne dźwignie służące do pobudzenia konkurencyjności każdą z nich przyjęto w poszczegoacutelnych krajach w większym lub mniejszym stopniu w zależności od sytuacji i szczegoacutelnych potrzeb sektora rolnego i leśnego

Mechanizacja i modernizacja

Pierwszą dźwignię wprowadzoną już jakiś czas temu na samym początku ustanawiania polityki rolnej określiło sześć państw członkowskich ndash zało żyshycieli Wspoacutelnoty Europejskiej a dotyshyczy ona modernizacji i mechanizacji dźwignia ta opiera się na inwestowaniu w kapitał rzeczowy i infrastrukturę w celu ograniczenia bezpośrednich ko sztoacutew produkcji i osiągnięcia więkshyszej wydajności pracy w małych przedsiębiorstwach rolnych rolnoshy shyspożywczych i leśnych o niskim pozioshymie mechanizacji

W PRoW państw członkowskich do osiągnięcia tego celu stosuje się dwa rodzaje środkoacutew Po pierwsze przez udzielanie dotacji bezpośrednich lub obniżanie oprocentowania pożyczek Środki PRoW mogą wspomoacutec rol nikoacutew w nabywaniu sprzętu w celu zmeshychanizowania (i skomputeryzowania) gospodarstw oraz w budowie lub odshynawianiu budynkoacutew przeznaczonych dla zwierząt gospodarskich itd nawet obecnie pomoc na modernizację gospodarstw rolnych (środek 121) stashynowi jeden z najważniejszych środkoacutew w ramach osi 1 (31 programowania w kontekście PRoW na lata 2007ndash2013)

Po drugie poprawę wydajności można uzyskać za pomocą działań zbiorowych mających na celu ograniczenie kosztoacutew produkcji i transportu takich jak scalanie gruntoacutew (w celu zmniejszenia liczby działek) lub działania infrastrukturalne (w celu ułatwienia dostępu do obszashyroacutew leśnych) Środek 125 ndash bdquoulepszanie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwardquo ndash zapewnia korzystne możliwości co do tego aspekshytu modernizacji

obecnie pierwsza dźwignia obejmushyje przede wszystkim nowe państwa członkowskie ze względu na małą skalę działalności większości gospodarstw w tych państwach ktoacutere często są nieshyzmechanizowane oraz na niską jakość ich infrastruktury wiejskiej na przykład w Polsce na koniec 2009 r rolnicy złoshyżyli już prawie 45 tys wnioskoacutew w rashymach środka 121 podczas gdy na okres 2007ndash2013 w programie przewidziano 350 projektoacutew scalania gruntoacutew Ponadshyto w świetle zwiększonego nacisku na nowe wyzwania w zakresie rozwoshyju obszaroacutew wiejskich w następstwie oceny funkcjonowania WPR rząd polski zwiększył wsparcie w ramach PRoW na rzecz modernizacji lub reshyorganizacji gospodarstw mleczarskich bdquostereotypowy obraz polskiego chłoshypa ktoacutery orze za pomocą konia i płushyga mo że jeszcze gdzieś istnieje ale to prze szłość i znaczna większość gosposhydarstw w Polsce spełnia obecnie stanshydardy europejskierdquo ndash moacutewi Wiktor szmulewicz prezes polskiej Krajowej Rady Izb Rolniczych

P B

ERTo

n

9

10


Zwiększanie zdolności konkurencyjnej

drugą istotną dźwignią wsparcia w ramach PRoW na rzecz poprawy konkurencyjności są inwestycje w kashypitał ludzki w ramach osi 1 Zgodnie z zaproponowaną przez Radę strategią lizbońską i strategią Europa 2020 ktoacutere promują gospodarkę opartą na wiedzy UE potrzebuje lepiej wyszkolonych rolshynikoacutew i przedsiębiorcoacutew na obszarach wiejskich w celu zapewnienia lepszych wynikoacutew technicznych przewidywania sygnałoacutew rynkowych i reagowania na te sygnały aby sektor ten był bardziej ukierunkowany rynkowo

W ramach osi 1 roacuteżne środki przyczyniają się do realizacji tego celu niektoacutere z nich mogą dotyczyć wszystkich rolnikoacutew lub leśnikoacutew i obejmują pomoc na doradztwo lub usługi szkoleniowe (zob rysunek 1 środki 111 114 i 115) Prawdopodobnie najważniejszym środkiem skierowanym do młodych rolnikoacutew jest jednak bdquopodejmowanie działalności przez młodych rolnikoacutewrdquo (środek 112) Jest to kolejny priorytet ktoacutery nabrał znaczenia w wyniku oceny funkcjonowania WPR przez zwiększenie z 55 tys do 70 tys euro maksymalnej kwoty wsparcia na rzecz podejmowania działalności

na przykład Francja zawsze kładła silniejszy nacisk na ten środek ktoacutery przez trzy ostatnie lata stanowił 30 wydatkoacutew na oś 1 w ramach PRoW na okres 2007ndash2013 (baza danych osiris francuskiego ministerstwa rolnictwa z lisshytopada 2009 r) W pomocy dla młodych rolnikoacutew najważniejsze jest szkolenie i rozwoacutej wiedzy (młodzi ludzie muszą osiągnąć wymagany minimalny poziom wykształcenia aby mogli skorzystać z tej pomocy) Muszą roacutewnież uczestniczyć w roacuteżnych szkoleniach obejmujących we Francji min 6shymiesięczne praktyki w innych gospodarstwach w celu poshyszerzenia horyzontoacutew i zwiększenia ambicji Ponadto pomoc ta umożliwia młodym ludziom ktoacuterzy nie pochodzą ze środowisk rolniczych ale posiadają odpowiedni poziom wykształcenia ogoacutelnego lub wykształcenie wyższe a chcą zostać rolnikami rozpoczęcie działalności w tym sektorze

nowi rolnicy bardziej otwarci na świat zewnętrzny i na oczekiwania społeczeństwa i konsumentoacutew są poshytencjalnie doskonałymi orędownikami nowego konkurencyjnego rolnictwa w Europie ale potrzebują dostępu do pomocy finansowej doradztwa wsparcia i szkolenia ktoacutere zapew nia PRoW Umożliwia to im zdoby wanie umiejętności i dodatkowych kwa shyli fikacji technicznych z zakresu rolshynictwa ktoacuterych może im brakować Świadectwo Jeacutereacutemyrsquoego Parnaudeau młodego 27shyletniego hodowcy koacutez (50 ha 33 kozy) ktoacutery w 2009 r rozpoczął działalność gospodarczą w goacuterskim regionie południowej Francji stanowi dobry przykład Jeacutereacutemy zdecydował się bdquozamieszkać i pracować na wsirdquo chociaż nie pochodzi ze środowiska rolshyniczego i ukończył studia w dziedzinie geografii W 2007 r podjął obowiązkoshywe 6shymiesięczne praktyki u producenta seroacutew prowadzącego biodynamiczny choacutew koacutez bdquood strony technicznej naushyczyłem się wszystkiego dzięki temu że uczestniczyłem w całym cyklu produkcyjnym dlatego uważam że okres praktyk był bardzo pożyteczny Bez pomocy nigdy nie rozpocząłbym własnej działalności gospodarczej nie byłoby to po prostu możliwe Mia łem szczęście że szybko znalazłem gosshypodarstwo a system sponsorowania umożliwił mi przejęcie klientoacutew te go gospodarstwa i tym samym zabezshypieczenie aspektoacutew związanych ze sprzedażą w szczegoacutelności na targach (dwa razy w tygodniu) i w restauracshyjach Wiele nauczyłem się roacutewnież na szkoleniurdquo Jeacutereacutemy wraz ze wspoacutelnishykiem otrzymali pomoc bezpośrednią w wysokości 31 tys euro i pożyczkę o obniżonym oprocentowaniu w wyshysokości 87 tys euro To wsparcie w rashymach PRoW było wspoacutełfinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju obszaroacutew Wiejskich (EFRRoW) natomiast resztę pomocy zapewnił rząd francuski i region Langwedocji

Jakość produktoacutew

Trzecia dźwignia wsparcia kon kushyrencyjności w ramach PRoW opiera się na rosnącej wartości dodanej produktoacutew za pomocą polityki jakości i innowacji

w odniesieniu do produktoacutew W ramach osi 1 państwa członkowskie mogą wdrashyżać kilka środkoacutew aby osiągnąć ten cel są one w szczegoacutelności powszechne w regionalnych PRoW w Hiszpanii i we Włoszech gdzie na przykład w regionie Wenecji Euganejskiej małe i średnie przedsiębiorstwa rolnoshyspożywcze moshygą skorzystać z pomocy inwestycyjnej w ramach środka 123 w celu wdrożenia polityki jakości i identyfikowalności swoich produktoacutew rozwoju łańcuchoacutew dostaw i platform wprowadzania do obrotu W Wenecji Euganejskiej wspiera się także wspoacutełpracę między lokalnymi podmiotami gospodarczymi Zachęca się tam producentoacutew i przetwoacutercoacutew do wdrażania wspoacutelnych systemoacutew jakości w celu wyroacuteżnienia ich produktoacutew na rynkach za pomocą wsparcia na rzecz systemoacutew kwalifikacji certyfikacji i tradycyjnych produktoacutew lokalnych w ramach środkoacutew 132 i 133 W nawarze wsparcie w ramach środka 123 przyznaje się na rozwoacutej mashyłych przedsiębiorstw rolnoshyspożywczych o charakterze rze mieślniczym w celu otrzymania pro duktoacutew wysokiej jashykości o zroacuteżnico wa nych cechach na bazie lokalnych pro duktoacutew rolnych

Konkurencyjność i środowisko

Czwarta ważna dźwignia przyczyniająshyca się do stymulacji konkurencyjności rolnictwa europejskiego wynika z pewnych istotnych czynnikoacutew ktoacutere doprowadziły do oceny funkcjonowania WPR i ktoacutere z tej oceny wynikają Polega ona na wspieraniu sektora rolnego leśnego i rolnoshyspożywczego UE aby były bardziej przyjazne dla środowiska i dla klimatu oraz energooszczędne

Jednocześnie przedsiębiorstwa zashychęca się do rozwijania nowych roshydzajoacutew działalności o pozytywnym oddziaływaniu na środowisko szczeshygoacutelnie do produkcji zielonej energii

obecnie wymoacuteg w zakresie nowej konkurencyjności rolnictwa dotyczy najbardziej bezpośrednio państw lub regionoacutew stosujących techniki in tensywnego chowu zwierząt gosshypodarskich ktoacutere w ostatnich dziesięshycio leciach najlepiej zmodernizowały

11


swoje rolnictwo i osiągnęły bardzo wysoki poziom wydajności W niektoacuterych państwach członkowskich zagęszczenie bydła i trzody chlewnej na ograniczonych obszarach prowadzi do nadmiernej obecności azotanoacutew w glebie i wodzie zwiększonej emisji gazoacutew cieplarnianych (metanu) i wysokiego zużycia energii

na przykład dania (gdzie liczebność trzody chlewnej wynosi 13 mln) uczyniła w 2009 r z tego środka priorytet swojego zaktualizowanego PRoW duński PRoW jest częścią obszernego krajowego planu ekologicznego wzrostu wdrożonego w czerwcu 2009 r oś 1 została włączoshyna do programu w celu zachęcenia rolnikoacutew do produkowania zielonej energii przez stosowanie metanizacji

nawozoacutew zwierzęcych i obejmuje pomoc inwestycyjną na nowe technologie w zakresie ktoacuterych rolnicy muszą otrzymać szkolenie i doradztwo Aby osiągnąć ten cel pomoc łączy się z upowszechnianiem nowej wiedzy i organizowaniem pokazoacutew ktoacutere można wspoacutełfinansować w ramach środka 111 duńskie przedsiębiorstwa rolnoshyspożywcze zachęca się roacutewnież do ograniczania negatywnego wpływu na środowisko i do zwiększania efektywności energetycznej przez stosowanie energii odnawialnej na większą skalę Środek 123 wspiera ten rodzaj działań na rzecz rozwoju obszaroacutew wiejskich przez ukierunkowanie na małe i średnie przedsiębiorstwa rolnoshy shyspożywcze lub leśne i zapewnienie do 40 pomocy na inwestycje w kapitał rzeczowy związany z tymi celami


szeroki zakres środkoacutew dostępnych w ramach PRoW umożliwia obecnie państwom członkowskim położenie nacisku na każdą z powyższych dźwigni konkurencyjności w mniejszym lub większym stopniu Państwa członkowshyskie mogą stosować w swoich PRoW synergię między konkurencyjnością i zroacutewnoważonym rozwojem w celu zapewnienia społeczeństwu nie tylko produktoacutew lecz także usług

T H

Ud

son

11

12


Rozwoacutej obszaroacutew wiejskich

Restrukturyzacja i modernizacja sektora rolnego i rolno-spożywczego UE

12

13


Restrukturyzacja i modernizacja sektora rolnego i rolno-spożywczego stanowi głoacutewny długoterminowy cel polityki rozwoju obszaroacutew wiejskich UE ktoacuterą opracowano w celu uwzględnienia roacuteżnych potrzeb w zakresie restrukturyzacji i modernizacji w roacuteżnych państwach członkowskich

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

Jak będzie wyglądała technologia rolna za 10 lat Według projektu badawczego UE poświęconego perspektywom techshyniki i technologii rolnej na 2020 r europejska technologia rolna w zakresie produkcji roślinnej i chowu zwierząt gospodarskich będzie wiodła prym na świecie w 2020 r szerokie zastosowashynie znajdzie elektronika automatyka i robotyka Zasilanie gospodarstw w energię i wykorzystywane w nich maszyny zostaną dostosowane do odnawialnych źroacutedeł energii takich jak biopaliwa syntetyczne wodoacuter i ogniwa paliwowe sprzęt rolniczy będzie bardziej wyspecjalizowany i zoptymalizowany niż kiedykolwiek wcześniej Technologia stosowania nawozoacutew będzie dopasowana do potrzeb małych obszaroacutew upraw lub nawet pojedynczych roślin Robotyshyowczarki będą wykonywały czynności związane z zarządzaniem oraz wypasem w procesie chowu bydła i owiec

oczywiście nadal daleko nam do idealnego stanu rolnictwa europejskiego a przed nami stoją poważne wyzwania szczegoacutelne środki w ramach programoacutew rozwoju obszaroacutew wiejskich (PRoW) państw członkowskich mają jednak na celu modernizację kapitału rzeczowego sektora rolnego i rolnoshy shyspożywczego roacuteżnymi sposobami Zasadniczą rolę w tym procesie odgrywa postęp technologiczny ktoacutery może pomoacutec w modernizacji i zwiększaniu wydajności wielu gospodarstw UE oraz innych przedsiębiorstw wiejskich

Wspieranie zroacutewnoważonego rolnictwa w Belgii

Sieć na rzecz rozwoju obszaroacutew wiejskich w belgijskim regionie walonii dostarcza rolnikom informacje na temat energooszczędnych rozwiązań jest to odpowiedź na coraz silniejszą tendencję w podejściu do modernizacji gos podarstw ktoacutere obejmuje energooszczędne rozwiązashynia w celu ograniczenia kosztoacutew produkcji bdquorolnik ktoacutery produkuje energię powinien być w stanie wykorzystywać ją we własnym gospodarstwie oraz sprzedawać nadwyżki obecne ograniczenia prawne w naszym regionie na to nie pozwalają Sieć na rzecz rozwoju obszaroacutew wiejskich może zaangażować się w tę ważną kwestię aby wesprzeć rolnikoacutew oraz opracować zalecenia dla ustawodawcoacutewrdquo ndash moacutewi członek federacji rolnikoacutew walonii

walońska sieć na rzecz rozwoju obszaroacutew wiejskich ma na celu pomaganie rolnikom w pokonywaniu trudności technicznych finansowych administracyjnych i prawnych dotyczących wprowadzania energooszczędnych rozwiązań w sektorze rolnym jej działania objęły zgromadzenie regionalnych doradcoacutew do spraw energii i członkoacutew stowarzyszeń rolnishykoacutew na warsztatach tematycznych warsztaty poświęcone przekazywaniu wiedzy umożliwiły wymianę doświadczeń na temat dobrych praktyk w zakresie energooszczędnego rolnictwa Sieć zbiera przykłady dotyczące tego zagadnienia w celu upowszechnienia ich w postaci przewodnika

14


bdquoMłodzi ludzie nie chcą już być rolnikashymi [hellip] nie zachęcają ich do tego cięż kie warunki w jakich żyją ich rodzi cerdquo ndash moacuteshywi młody Francuz pochodzący ze wsi Środek bdquopodejmowanie działalności przez młodych rolnikoacutewrdquo ma na celu zaradzenie niekorzystnej strukturze wiekowej na obszarach wiejskich i poshymoc w poprawieniu obrazu rolnictwa jako atrakcyjnej i nowoczesnej drogi kariery zawodowej Fundusze z PRoW są dostępne na przykład w celu zachęcashynia młodych rolnikoacutew do inwestowania w nowe urządzenia zaawansowanych technologii i w nowoczesne skomshypu teryzowane metody co łącznie mo że przyczynić się do poprawy konshyku rencyjności przedsiębiorstw i zapewshynić poziom dochodoacutew ktoacutery odpowiada ambicjom młodszych pokoleń

nowe państwa członkowskie

Gospodarstwa w nowych państwach członkowskich są szczegoacutelnie narażone na presję konkurencji dlatego w ramach PRoW inwestuje się znaczne kwoty we wspieranie ich restrukturyzacji i modernizacji Udana transformacja wielu gospodstw wiejskich w tych krashyjach będzie zależała min od poprawy wydajności przez modernizację i rozwoacutej technologiczny Finansowanie w ramach PRoW przydzielone na modernizację kapitału rzeczowego w tych krajach ma często na celu ulepszenie i zastąpienie starych maszyn toteż coraz więcej gospodarstw w nowych państwach członkowskich korzysta z nowoczes nych technologii

następne pokolenia rolnikoacutew

Jedną z grup docelowych do ktoacuterych skierowane są środki dotyczące poshytencjału ludzkiego są młodzi rolnicy ponieważ młode pokolenia zazwyshyczaj lepiej przyjmują nowoczesne idee zroacutewnoważonego rozwoju i innowashycji oraz ukierunkowanie wysiłkoacutew reshystrukturyzacyjnych w ramach PRoW na przyszłość Ponadto starzenie się społeczeństwa stanowi poważne wyzshywanie w Europie w szczegoacutelności na obszarach wiejskich na przykład sprawozdanie brytyjskiej Komisji ds społeczności Wiejskich dotyczące stanu wsi w 2007 r wykazało że na ob szarach wiejskich w Wielkiej Brytanii mieszka prawie o 400 tys mniej młodych ludzi w wieku 15ndash29 lat niż 20 lat temu Poshydobne tendencje obserwuje się w innych krajach europejskich

T HUdson

15


Restrukturyzacja gospodarstw produkujących częściowo na własne potrzeby

około 10 mln z 14 mln gospodarstw w UE ma powierzchnię poniżej 5 ha Wiele z tych małych gospodarstw znajduje się w krajach takich jak Rumunia Bułgaria Polska Węgry Włochy Grecja i Hiszpania a ich produkcja często przeznaczona jest całkowicie lub częściowo na własne potrzeby Rolnicy produkujący częściowo na własne potrzeby mogą roacutewnież koshyrzystać z szeregu innych środkoacutew PRoW zaroacutewno z głoacutewnych środkoacutew dostępnych dla wszystkich państw członkowskich (np szkolenie usługi doradcze roacuteżnicowanie działalności gospodarstw) jak i pewnych szczegoacutelnych środkoacutew przejściowych doshystępnych wyłącznie dla nowych państw

członkowskich (szczegoacutelne wspar cie na rzecz gospodarstw produkujących częściowo na własne potrzeby i przeshychodzących restrukturyzację wsparcie na rzecz tworzenia grup pro ducentoacutew w celu poprawy dostępu do rynkoacutew) ktoacutere mogą pomoacutec tym rolnikom w reshystrukturyzacji modernizacji i zwiększaniu konkurencyjności

najważniejsze ograniczenia agendy UE w dziedzinie rozwoju obszaroacutew wiejskich w odniesieniu do rolnikoacutew produkujących częściowo na własne potrzeby są związane z fizyczną wielkością gospodarstw rolnych ograniczonym dostępem do kapitału finansowego stosunkowo niskim poziomem kwalifishykacji kroacutetkoterminowymi perspektyshywa mi oraz brakiem wiedzy na temat możliwości zbytu

Ulepszenia w gospodarstwie państwa Jankow w Bułgarii nowy separator gnojowicy

daniela i georgi jankow są bułgarskimi prawnikami ktoacuterzy trzy lata temu porzucili pracę w wymiarze sprawiedliwości związaną z dobrostanem zwierząt i zostali rolnikami obecnie posiadają stado ok 130 kroacutew rasy holsztyńskoshyfryzyjskiej

w 2008 r złożyli wniosek o wsparcie w ramach środka bdquomodernizacja gospodarstw rolnychrdquo bułgarskiego prow ich celem było zwiększenie ogoacutelnej wydajności ich przedsiębiorstwa i wprowadzenie lepszych systemoacutew ochrony środowiska aby spełniać wymogi dyrektywy azotanowej Ue otrzymali dotację prow na wspoacutełfinansowanie budowy nowego systemu przechowywania i przetwarzania gnojowicy projekt ten jest jednym z pierwszych w bułgarii i ma znaczną wartość przykładową dla innych rolnikoacutew jako sposoacuteb możliwego wykorzystania wsparcia w ramach prow na modernizację gospodarowania odpadami w gospodarstwie rozwiązując przy tym roacutewnież problemy związane z przechowywaniem gnojowicy

państwo jankow są dumni ze swojego projektu i chętnie będą inwestować w inne działania rozwojowoshyreshy strukturyzacyjne w swoim przedsiębiorstwie rolnym zwiększając rozmiar gospodarstwa i koncentrując się na jakości produktoacutew według danieli jankowej bdquorozwoacutej nowoczesnego rolnictwa i wytwarzanie produktoacutew wysokiej jakości ma pozytywny wpływ na całe społeczeństwordquo wierzy ona roacutewnież że jej przedsiębiorstwo czeka wspaniała przyszłość i uważa że w ramach prow należy rozroacuteżnić między potrzebami rozwojowymi mniejszych gospodarstw a potrzebami dużych uprzemysłowionych jednostek produkcji żywności ponieważ konkurencyjność zaroacutewno jednych jak i drugich jest ważna dla zroacutewnoważonej gospodarki wiejskiej w bułgarii

16


Rozwiązywanie takich problemoacutew jest możliwe dzięki wsparciu z PRoW ktoacuteshyre sprzyja przemianom strukturalnym w sektorze produkcji częściowo na własne potrzeby w ramach osi 1 W celu precyzyjnego ukierunkowania pomocy na restrukturyzację i modernizację na obszary w ktoacuterych może ona przynieść najwięcej korzyści ustalono kryteria kwashylifikowalności na przykład w Bułgarii wsparcie na rzecz produkcji częściowo na własne potrzeby przyznaje się rolnikom w wieku do 60 lat ktoacuterych gospodarstwa odpowiadają 1ndash4 europejskich jednosshytek wielkości EsU1 Rolnicy ci muszą przygotować solidny biznesplan dla swojego gospodarstwa Uruchomiono program monitorowania postępoacutew stwierdzonych u beneficjentoacutew PRoW i określono poziomy odniesienia dzięki ktoacuterym rolnicy wykazują że na koniec pięcioletniego okresu otrzymywania wsparcia w ramach PRoW gospodarstwo uzyskało opłacalność ekonomiczną (tj osiągnęło lub przekroczyło wielkość ekonomiczną 4 EsU i powiększyło się o co najmniej 3 EsU)

1 Europejska jednostka wielkości (EsU) jest miarą wielkości ekonomicznej przedsiębiorstwa rolnego obliczaną na podstawie marży brutto każdego towaru w gospodarstwie

Wsparcie węgierskich gospodarstw w praktyce

rodzina państwa Sztancs z nyiacuteradony w węgierskim powiecie hajduacuteshybihar utrzymuje się z uprawy gruntoacutew i chowu zwierząt gospodarskich rodzina miała wcześniej trudności co do wystarczającej skali lub wystarczającego asortymentu towaroacutew ale państwo Sztancs uzyskali finansowanie na działalność gospodarczą w ramach poprzedniego węgierskiego systemu wsparcia rozwoju obszaroacutew wiejskich Ue (na lata 2004ndash2006) i właśnie to wsparcie z efogr pomogło im kontynuować działalność rolniczą

dotacja Ue pozwoliła na zwiększenie wydajności przedsiębiorstwa przez wspoacutełfinansowanie budowy nowych magazynoacutew Umożliwiło to poprawę ekonomii skali gospodarstwa i zapewnienie stabilniejszych dostaw produktoacutew wyższej jakości dla klientoacutew hurtowych

dzisiaj syn państwa Sztans lekarz weterynarii opowiada jak trudno było prowadzić działalność w przeszłości i uważa że bez wsparcia Ue gospodarstwo jego rodzicoacutew by nie przetrwało bdquozdecydowanie nie chcemy opuszczać tego obszaru ani sprzedawać naszej ziemirdquo ndash moacutewi młody Sztancs bdquobędziemy się starali zachować wszystkie nasze grunty w szczegoacutelności ziemię ktoacuterą uprawiali moacutej ojciec i dziadek jesteśmy ciężko pracującą rodzinąrdquo

dostępność obecnego wsparcia w ramach prow na węgrzech poprawia szanse rolnikoacutew takich jak państwo Sztancs na pozostanie w rodzinnych stronach korzystanie z wynikoacutew ciężkiej pracy i rozwijanie działalności aby stawała się opłacalna i konkurencyjna

Wdrożenie tych i innych programoacutew PRoW wspierających produkcję częśshyciowo na własne potrzeby w nowych państwach członkowskich nadal znajduje się na początkowym etapie

Podsumowanie

Patrząc w przyszłość do 2020 r można wyraźnie dostrzec że przed obszarami wiejskimi Europy stoi wiele możliwości w dziedzinie modernizacji i restrukturyzacji tradycyjnej gospodarki Proces ten będzie wymagał roacuteżnych działań w roacuteżnych regionach dlatego PRoW są dostosowane do konkretnych potrzeb dotyczących rozwoju obszaroacutew wiejskich na danym terytorium

obecne tendencje we wsparciu PRoW na rzecz modernizacji i restrukturyzacji nadal będą ukierunkowane na poprashywę konkurencyjności zwiększanie opłacalności działalności na obszarach wiejskich wspieranie zroacutewnoważenia środowiskowego i zwiększanie produkcji żywności Inne obszary priorytetowe

obejmują ułatwianie transformacji ogromnej liczby europejskich gosshypodarstw produkujących częściowo na własne potrzeby wspieranie sektora mleczarskiego w dostosowywaniu się do zmieniających się warunkoacutew rynshykowych reagowanie na skutki zmiany klimatu oraz stabilizowanie czynnikoacutew demograficznych

najważniejsze narzędzia PRoW mające na celu realizację tych celoacutew polityki obejmują wspoacutełfinansowanie inwestyshycji w nowe technologie modernizację infrastruktury systemy jakości wspierashy nie innowacyjności pomoc w postaci wcześniejszych emerytur i pomoc dla młodych rolnikoacutew partnerstwo oraz inne nowe podejścia

Wyzwania są nadal aktualne i zashyinteresowane strony muszą włożyć wiele pracy ale jest nadzieja że w 2020 r sektor rolny UE będzie wiodący na świecie a polityka rozwoju obszaroacutew wiejskich UE ma do odegrania ważną rolę w osiągnięciu tego celu

17


Więcej informacji

Więcej informacji na temat wizji MAnUFUTURE bdquoVision 2020rdquo można znaleźć na stronie internetowej wwwmanufutureorg

Więcej informacji na temat programu modernizacji rolnictwa w Irlandii Poacutełnocnej można znaleźć na stronie internetowej httpwwwdardnigovukindexruralshydevelopmentrdpshycampaignhtm

strategiczne wytyczne dla rozwoju obszaroacutew wiejskich httpeceuropaeuagriculturecapreformrdguidelinesindex_enhtm

R BARBU

18


środki rozwoju obszaroacutew wiejskich oferują wiele możliwości zwiększania konkurencyjności sektora rolnego spożywczego i leśnego ale w sposoacuteb zroacutewnoważony środowiskowo ndash dzięki zużywaniu mniejszej ilości zasoboacutew i ograniczaniu zanieczyszczeń

temu że obecnie w transporcie zajmuje ona tylko jedną czwartą wcześniejszej objętości co przyczynia się do ograshyniczenia emisji gazoacutew cieplarnianych

Kontekst polityczny

Zapewnienie konkurencyjności sektora rolnego było przewodnią zasadą udanych reform wspoacutelnej polityki rolnej (WPR) w szczegoacutelności w ostatniej dekadzie kiedy to coraz bardziej uwzględniane są potrzeby rynku w określaniu tego co jak i gdzie produkować Jednocześnie coraz większy nacisk kładzie się na potrzebę rolnictwa zroacutewnoważonego środowiskowo

W strategii UE na rzecz zroacutewnoważoneshygo rozwoju uzgodnionej przez Radę Europejską w Goumlteborgu w czerwcu 2001 r określono kilka zasad przewodnich WPR w ktoacuterych stwierdza się że bdquodobre wyniki gospodarcze muszą iść w parze ze zroacutewnoważonym wykorzystaniem zasoboacutew naturalnychrdquo Zasady te potwierdzono w strategii lizbońskiej z 2003 r i powtoacuterzono w odnowionej

strategii UE na rzecz zroacutewnoważonego rozwoju z czerwca 2006 r w ktoacuterej podkreśla się że bdquocele gospodarcze społeczne i cele ochrony środowiska moshygą mieć wzajemnie stymulujący wpływ i dlatego powinny iść ze sobą w parzerdquo

Środki na przywroacutecenie i zwiększenie konkurencyjności obszaroacutew wiejskich stanowią część polityki rozwoju obshyszaroacutew wiejskich od 2000 r W strashytegicznych wytycznych Wspoacutelnoty dla Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju obszaroacutew Wiejskich (EFRRoW) podkreślono potrzebę poprawy konkurencyjności w celu zaspokojenia zmiennych potrzeb rynku przez uwzględnienie bdquonowych podejść technologii i innowacjirdquo Powinno to przyczynić się roacutewnież do zroacutewnoważonego rozwoju i dlatego jedno z najważniejszych działań do ktoacuterych wspierania zachęca się państwa członkowskie obejmuje promowanie wydajności produkcji i jakości produktoacutew przez bdquopoprawienie efektoacutew działashynia gospodarstw rolnych i leśnictwa w dziedzinie środowiskardquo

Polityka rozwoju obszaroacutew wiejskich UE ma na celu poprawienie konkurencyjshyności sektora rolnego spożywczego i leśnego Ważne jest jednak by nie osiągać te go kosztem środowiska ale by nadal poszukiwać synergii między konkurencyjnością i utrzymaniem zroacutewshynoważenia śro dowiskowego

W Irlandii Poacutełnocnej mała spoacutełdzielnia rolnicza produkująca i sprzedająca lokalne sery Fivemiletown Creamery skorzystała z dostępnego obecnie finansowania w ramach PRoW aby dzięki wprowadzeniu nowej technologii rozwiązać problem odpadoacutew oraz zwiększyć wydajności i opłacalność swojej działalności serwatkę produkt uboczny w produkcji sera stosowano początkowo jako paszę dla świń Jednak dzięki zainstalowaniu w mleczarni urządzenia do odwroacutecoshynej osmozy przedsiębiorstwo mogło zwiększyć wytrącanie osadu serwatki ktoacutery można następnie sprzedawać do wykorzystania w napojach izotonicznych serwatka nie tylko uzyskała wartość handlową ale także jej oddziaływanie na środowisko zostało ograniczone dzięki

Dążeniethinspdothinspkonkurencyjnościthinspzroacutewnoważonejthinsppodthinspwzględemthinspochronythinspśrodowiska

19

Przegląd Obszaroacutew Wiejskich UE nr 5T H

Ud

son

T HUdson

Malta ndash inwestycje w technologię zroacutewnoważoną środowiskowo

przewaga niewielkich gospodarstw typowych dla maltańskiego seshyktora rolnego naraża rolnikoacutew na nieuniknione słabości strukturalne Słabości te niweluje się przez korzystanie ze środka na rzecz modernizacji gospodarstw ktoacutery zapewnia wsparcie dla osoacuteb użytshykujących grunty na inwestycje śroshydowiskowe co przyczynia się min do poprawy ich konkurencyjności

rolnicy kwalifikują się do otrzymashynia dotacji na rzecz stosowania technologii przyjaznych dla śroshydowiska w ramach priorytetoacutew obejmujących zwiększanie oszshyczędności wody i stosowanie alternatywnych źroacutedeł energii do marca 2010 r otrzymano 344 kwalifikowalnych wnioskoacutew

większość finansowania skierowano do sektora chowu zwierząt gosshypodarskich dotacje wykorzystano na instalowanie paneli słonecznych lub turbin wiatrowych do wytwarzania energii ze źroacutedeł odnawialnych oszczędności wody uzyskano roacutewshynież dzięki inwestycjom w małe zbiorniki wody i w odzyskiwanie wody deszczowej z dachoacutew oboacuter ktoacuterą następnie wykorzystuje się do celoacutew gospodarczych efekt oszczędzania wody uzyskano roacutewnież w sektorze upraw przez wykorzystanie dotacji na budowę podziemnych zbiornishykoacutew wody służących do gromadzenia wody deszczowej ktoacuterą następnie wykorzystuje się do nawadniania w okresie letnim

Tworzenie rozwiązań ktoacutere przynoszą korzyści zaroacutewno gospodarcze jak i środowiskowe jest najważniejszym elementem pojęcia rozwoju ekoshylogicznego ktoacutery z kolei jest podstawą strategii bdquoEuropa 2020rdquo ndash propozycji nowej strategii UE na rzecz wzrostu i zatrudnienia WPR i polityka rozwoju obszaroacutew wiejskich będą musiały być zgodne z nową strategią a sektor rolny leśny i spożywczy odegrają ważną rolę w realizacji tych celoacutew

bdquoobszary wiejskie Europy są głoacutewnymi dostawcami usług środowiskowych Wiele roacuteżnych przedsiębiorstw z tych obszaroacutew zapewnia nie tylko większość naszej żywności ale także chroni tradycyjny krajobraz roacuteżnorodność biologiczną i większość zasoboacutew wody i gleby WPR przez długi czas odgrywała podwoacutejną rolę zapewniając warunki dla konkurencyjnej i wydajnej produkcji żywności oraz działając na rzecz środowiska dopiero niedawno zaczęliśmy jednak doceniać ogromne znaczenie doacutebr publicznych w obszashyrze środowiska ktoacutere są i mogą być dostarczane przez nasze gospodarstwa i lasy sytuację korzystną dla wszystkich można osiągnąć dzięki rozwojowi wydajnego i rentownego sektora rolnego produkującego żywność wyshysokiej jakości wspieranego przez środki polityki w celu świadczenia usług ekoshysystemowych w tym ograniczania emishysji gazoacutew cieplarnianych pochłaniania dwutlenku węgla i wytwarzania energii ze źroacutedeł odnawialnych Zapewnienie finansowania WPR będzie miało zashysadnicze znaczenie w realizacji tego celurdquo ndash Allan Buckwell przewodniczący zespołu ds polityki europejskiej organizacji właścicieli gruntoacutew (European Landownersrsquo organisation)

odpowiednie środki

W celu poprawienia konkurencyjności sektora rolnego spożywczego i leśnego w zroacutewnoważony sposoacuteb można zashystosować szereg środkoacutew rozwoju obszaroacutew wiejskich W szczegoacutelności środki w ramach osi 1 wspierające moshydernizację gospodarstw poprawę infrastruktury podniesienie jakości produktoacutew oraz usługi w zakresie szkoshylenia i doradztwa można wykorzystać na działania ktoacutere przyczyniają się zaroacutewno do zwiększania efektywności gospodarczej przedsiębiorstw jak i osiągania pozytywnych wynikoacutew środowiskowych

na przykład środek na rzecz modernizacji gospodarstw (121) można wykorzystać na dotacje przeznaczone na modernizację infrastruktury gospodarstw czyli na przykład na poprawę gospodarowania odpadami i składnikami odżywczyshymi za pomocą ulepszania zbiornikoacutew na odpady zwierzęce lub kiszonki modernizację i budowę pomieszczeń zimowych dla zwierząt gospodarskich w celu lepszego gospodarowania pashystwiskami czy inwestycje w sprzęt do rozrzucania nawozu lub w pomieszshycze nia do fermentacji beztlenowej działania te mogą przynieść poprawę jakości wody i ograniczenie emisji gazoacutew cieplarnianych

20


Francja Szampania-Ardeny program bdquoPlan Veacutegeacutetal pour lrsquoEnvironnementrdquo

we francji środek na rzecz modernizacji gospodarstw stosuje się w celu ograniczania wpływu rolnictwa na środowisko poprzez wspieranie inwestycji w wyposażenie rolnictwa precyzyjnego na szczeblu krajowym głoacutewnym celem tego programu jest ograniczanie zanieczyszczenia pestycydami i nawozami erozji gleb i presji na korzystanie z zasoboacutew wody oraz zwiększenie efektywności energetycznej na poziomie gospodarstw inwestycje w nowe wyposażenie mają na celu odniesienie się do zagadnień środowiskowych oraz wsparcie rolnikoacutew w uzyskaniu przewagi gospodarczej na rynku rząd częściowo finansuje ten program wraz z samorządami terytorialnymi i agencjami zarządzania zasobami wodnymi inwestycje mogą wynosić od 4 tys do 30 tys euro (do 80 tys w przypadku gospodarstw spoacutełdzielczych)

chociaż program posiada szczegoacutełowy wykaz wymogoacutew kwalifikowalności zasoby finansowe w niektoacuterych regionach okazały się niewystarczające do zaspokojenia popytu w Szampaniishyardenach program cieszył się takim powodzeniem w pierwszym roku funkcjonowania że wiele wnioskoacutew musiało zostać odrzuconych wprowadzono bardziej restrykcyjny system składania wnioskoacutew w ktoacuterym priorytetowo traktuje się inwestycje w nowoczesne urządzenia do sadzenia żywopłotoacutew i inwestycje mające na celu ograniczanie stosowania pestycydoacutew

T HUdson

20

21


dotacje na ulepszenie infrastruktury wykorzystano (szczegoacutelnie w niektoacuteshyrych krajach śroacutedziemnomorskich) do wspierania poprawy technologii nawadniania i zbiorowych inwestycji w budowę modernizacji i odnawiania zbiornikoacutew wodnych i urządzeń woshydociągowych Inwestycje tego rodzaju umożliwiają ograniczenie zużycia wody w rolnictwie chociaż zakres praktycznej realizacji tego celu zależy od poprawieshynia infrastruktury co przekłada się na oszczędności wody netto

Środki w zakresie szkolenia i doradzshytwa roacutewnież odgrywają ważną rolę w poprawie jakości wody zarządzania glebami i efektywności energetycznej oraz we wspieraniu roacuteżnorodności biologicznej W ramach swoich PRoW niektoacutere państwa członkowskie min Francja Austria Włochy Łotwa i Rumunia zapewniają szkolenie rolnikoacutew w zakre sie wydajniejszego stosowania nawozoacutew natomiast inne takie jak Belgia Holandia szwecja i Wielka Brytania zapewniają szkolenie i informowanie w zakresie efektywności energetycznej możliwości wytwarzania energii ze źroacutedeł odnawialnych i rozwoju technologii środowiskowej

Ponadto w niektoacuterych obszarach szkolenie i doradztwo jest bezpośredshynio związane z programami rolnoshy shyśrodowiskowymi i dotyczy sposoboacutew realizacji pewnych działań np tworzeshynia stref ochronnych z mieszaniny rośshylin przyciągających owady i ptaki ktoacutere mogą pomoacutec w zapewnieniu wysokieshygo poziomu roacuteżnorodności biologicznej przy minimalnym wpływie na wydajność gospodarstw Środki te dotyczą roacutewnież sektora leśnego a kraje takie jak Austria zapewniają szkolenia w celu podniesienia kwalifikacji leśnikoacutew i pracownikoacutew leśnych w zakresie energii odnawialnej wymogoacutew środowiskowych i ochrony przyrody

sprawą mniej jasną jest natomiast zakres zastosowania środkoacutew mających na celu uzyskanie wartości dodanej produktoacutew rolnych i leśnych lub wspoacutełpracy na rzecz rozwoju nowych produktoacutew procesoacutew i technologii w sposoacuteb korzystny dla środowiska Środki dotyczące jakości żywności stosuje się w niektoacuterych obszarach niekiedy w połączeniu ze środkami rolnoshyśrodowiskowymi w celu promowania produktoacutew spożywczych w szczegoacutelności produktoacutew zwierzęcych

produkowanych z tradycyjnych ras związanych z ekstensywnymi systeshymami wypasu ktoacutere z kolei wiążą się z wysokim poziomem roacuteżnorodności biologicznej i mają znaczny wpływ na charakter krajobrazu składowanie dwutlenku węgla i funkcjonalność gleb Środki te można roacutewnież stososhywać w celu zwiększenia efektywności energetycznej procesoacutew produkcji przez poprawienie gospodarowania odpadami lub dobrostanu zwierząt gospodarskich a w niektoacuterych krajach takich jak Finlandia środki te służą zachęcaniu do przetwarzania produktoacutew niespożywczych na bioenergię

obecnie istnieje kilka przykładoacutew poza wymienionymi powyżej łącznego stosowania środkoacutew PRoW w celu uzyskania zroacutewnoważonych wynikoacutew w sektorze rolnym spożywczym i leś nym UE Jednym z obszaroacutew w ktoacuterym istnie ją znaczne możliwości w tym względzie jest energia odnawialna w przypadku ktoacuterej środki osi 3 można łączyć ze środkami osi 1 w celu zapewnienia zaroacutewno mashyteriału wsadowego jak i infrastruktury niezbędnej do wytwarzania energii na poziomie lokalnym

T H

Ud

son

21

22


Wyzwania na przyszłość

ocena funkcjonowania WPR z 2008 r i europejski plan naprawy gospodarczej zapewniły dodatkowe 5 mld euro środ koacutew finansowych z EFRRoW na wszyst kie PRoW w latach 2009ndash2013 w celu sprostania nowym wyzwashyniom związanym ze zmianą klimatu energią odnawialną gospodarką wodną i roacuteżnorodnością biologiczną innowacjami dotyczącymi tych czterech wyzwań wsparciem dla szerokopasmowego Internetu lub dodatkowymi środkami w sektorze mleshyczarskim daje to państwom człon kowshyskim znaczną możliwość zwięk sze nia kwoty finansowania do stęp nej w ce lu promowania wydaj niejszej i bardziej zroacutewnoważonej działalności rolniczej i leśnej na przykład zaroacutewno Finlandia jak i szwecja przeznaczyły część tych wydatkoacutew na wspieranie produkcji

Skuteczne łączenie środkoacutew rozwoju obszaroacutew wiejskich z wszystkich osi ma zasadnicze znaczenie dla tworzenia synergii na rzecz konkurencyjności

kapitału ludzkiego celoacutew środowiskowych i związanych z jakością życia przy zachowaniu wyraźnych zabezpieczeń środowiskowych w odniesieniu do wszystkich

inwestycji w kapitał rzeczowy w celu zapobiegania szkodom w środowisku Ariel Brunner kierownik ds polityki UE BirdLife International

bdquordquo

Hedenaumlset Szwecja ndash produkcja bioenergii

lokalna ciepłownia w hedenaumlset w poacutełnocnej Szwecji dostarcza ciepła wytworzonego z bioenergii do wszystkich budynkoacutew gminnych w mieście i dla około 40 domoacutew pryshywatnych dwa lata temu wszystkie te domy ogrzewano za pomocą oleju lub energii elektrycznej co obecnie zastąpiono miejscową bioenergią ciepłownia należy do dziewięshyciu miejscowych przedsiębiorstw z ktoacuterych kilka jest właścicielami gospodarstw rolnych i lasoacutew Sushyrowiec stanowią obecnie zrębki dostarczane przez miejscowych właścicieli lasoacutew ktoacutere w przyszłości będą spalane w połączeniu z mozgą trzcinowatą niektoacuterzy właściciele ciepłowni będą dostarczać mozgę trzcinowatą z własnych gospodarstw

ciepłownia produkuje ok 16 mw ale może zwiększyć produkcję do 2 mw Szesnastu właścicieli prywatnych domoacutew stara się o podłączenie do sieci dystrybucji łączny koszt dla ciepłowni wynosi 694 tys euro z czego prow finansuje 192 tys euro w ramach środka na rzecz roacuteżnicowania działalności w osi 3

hedenaumlset ma wzorcowy charakter dla całej Szwecji ponieważ pokazuje możliwości zastąpienia energii elektrycznej i paliw kopalnych w sposoacuteb wydajny pod względem ekoshynomicznym i środowiskowym przy jednoczesnym zapewnieniu wytwarzania energii na szczeblu lokalnym

energii ze źroacutedeł odnawialnych podczas gdy inne państwa największą uwagę poświęcają poprawie gosshypodarki wodnej przez doskonalenie technologii nawadniania (Włochy) lub gospodarowania odpadami (Wielka Brytania)

Mimo wielu możliwości stosowania środkoacutew w ramach osi 1 w celu wspierashynia zroacutewnoważonego środowiskowo zwiększenia wydajności i konkurencyj nośshyci można zrobić jeszcze więcej aby osiągshynąć rozwiązania korzystne dla wszystkich Jednym z wyzwań na przyszłość będzie dalsze ulepszanie zintegrowanych i zroacutewnoważonych rozwiązań na rzecz kwestii gospodarczych środowiskowych i społecznych dotyczących lokalnych obszaroacutew za pomocą zintegrowanych zestawoacutew środkoacutew ze wszystkich osi w celu odniesienia się do szczegoacutelnych priorytetoacutew

FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23


Źroacutedła dodatkowych informacji

AEIdL and Metis GmbH (2008) synteza ocen ex ante dotyczących programoacutew rozwoju obszaroacutew wiejskich na lata 2007ndash2013 sprawozdanie Komisji Europejskiejhttpeceuropaeuagricultureevalreportsrurdevindex_enhtm

BirdLife (2009) Could do better ndash How is the EU rural development policy delivering for biodiversity Birdlife International Bruksela httpwwwbirdlifeorgnewsnews200905capstudyhtml

Komisja Europejska (2009) Report on implementation of forestry measures under the Rural development Regulation 16982005 for the period 2007ndash2013 dG AGRI dyrekcja H ndash Zroacutewnoważony Rozwoacutej i Jakość Rolnictwa oraz Rozwoacutej obszaroacutew Wiejskich H4 Bioenergia Biomasa Leśnictwo i Zmiana Klimatuhttpeceuropaeuagricultureforepubliforestry_rurdev_2007_2013_enpdf

Komisja Europejska (2008) Polityka rozwoju obszaroacutew wiejskich w obliczu wyzwań dyrekcja Generalna ds Rolnictwa i Rozwoju obszaroacutew Wiejskich Bruksela httpeceuropaeuagricultureeventscyprus2008index_enhtm

T H

Ud

son

24


Duński sektor rolno-spożywczy nadal korzysta z szerokiego zakresu wsparcia UE dla rozwoju obszaroacutew wiejskich przeznaczonego na inwestycje w technologię i innowacje w celu zwiększenia zdolności konkurencyjnej sektora i umożliwienia jego zroacutewnoważonego rozwoju

W zakładzie gnojownicę poddaje się separacji tak aby rzadką wonną część można było wykorzystać w procesie produkcji tworzyw sztucznych a suchy materiał stosować na polach jako nawoacutez Przetwarzane odpady mają zapach podobny do kompostowaneshygo nawozu i dlatego mają mniejszy wpływ na środowisko niż normalna gnojownica Inne korzyści ekologiczne tego innowacyjnego projektu polegają na usuwaniu substancji odżywczych z budynkoacutew dla zwierząt gospodarskich co ogranicza ryzyko zanieczyszczenia

Większość gnojownicy przetwarza się na klej i płyty wioacuterowe co zapewnia fermie dodatkowe przychody Tego rodzaju projekt wszystkim daje korzyści ktoacutere można uzyskać za pomocą inshynowacyjnych ulepszeń w dziedzinie ochrony środowiska wspieranych przez środki na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw w ramach duńskiego PRoW Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej httpwwwagroplastinfoAgroplastshyEnGindexhtml

Środki na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw w ramach PRoW

W celu zwiększenia konkurencyjności sektora rolnego i leśnego UE oraz ułatwienia restrukturyzacji rozwoju i innowacji w tych sektorach oś 1 duńskiego PRoW zapewnia wsparcie na inwestycje szkolenie w zakresie rozshywijania umiejętności zasoboacutew ludzkich oraz poprawienie jakości procesoacutew produkcji i jakości produktoacutew rolnych i leśnych W danii udział finansowania w ramach PRoW przydzielonego na te środki w ramach osi 1 wynosi 25 w poroacutewnaniu z ok 35 na poziomie UE

duński przydział środkoacutew w ramach osi 1 odzwierciedla potrzeby sektora rolnego i spożywczego ktoacutery jest zoshyrientowany globalnie i zaangażowany w spełnianie wymagających norm branżowych Krajowy sektor rolnoshyshyspożywczy ma duże znaczenie goshyspodarcze a jego eksport osiąga 87 mld euro rocznie duńskie rolnictwo

duński sektor rolny przechodzi ciągły proces zmian i optymalizacji a duński krajowy program rozwoju obszaroacutew wiejskich (PRoW) wspiera ten proces przez zapewnienie finansowania innowacyjnych projektoacutew rozwoju przedsiębiorstw poprawy stanu śroshydowiska i produktoacutew wysokiej jakości Celem tych działań jest wzmocnienie ogoacutelnej konkurencyjności duńskiego sektora rolnoshyspożywczego

Korzystne dla wszystkich gospodarowanie odpadami z chowu świń

Przykładem innowacyjności w przedshysiębiorstwach rolnych może być wsparcie w ramach PRoW na rzecz fermy trzody chlewnej AgroPlast w ktoacuterej założono pierwszy w danii pilotażowy zakład przetwarzania odpadoacutew z chowu świń na klej stolarski lub tworzywa sztuczne Koncepcja biznesowa stojąca za tym projektem wynika z przekonania że potencjalne przychody z przetwarzania odpadoacutew przewyższają jego koszty

Rozwijaniethinspkonkurencyjnościthinspi przedsiębiorczościthinspwthinsprolnictwiethinspndashthinspprzykładythinspprzedsięwzięćthinspzakończonychthinspsukcesemthinspzthinspDanii

25


pokazuje w jaki sposoacuteb wysoki poziom uwzględnienia zagadnień środowiskowych klimatycznych i środowiskowych może iść w parze z nowoczesnym i konkurencyjnym systemem produkcji żywności Mimo niełatwych warunkoacutew finansowych związanych ze światowym kryzysem gospodarczym ktoacutere utrudniają rolnishykom działanie sektor ten pozostaje ważnym czynnikiem wsparcia żywotności obszaroacutew wiejskich oraz zabezpieczenia wartości środowiska naturalnego i wartości krajobrazowych

Informacje i dane dotyczące gospodarstw duńskich

duńskie rolnictwo zajmuje ok 65 całshykowitej powierzchni gruntoacutew Sektor przechodzi ciągłe zmiany strukturalne powodujące koncentrację produkcji w większych gospodarstwach ktoacuterych liczba maleje (41 836 gospodarstw w 2008 r) Skutkiem tego średnia wielkość gospodarstwa w danii wzrosła do 63 ha w 2008 r liczba gospodarstw o powierzchni ponad 400 ha wzrosła o prawie 17 rolnictwo stało się roacutewnież bardziej wyspecjalizowane ponieważ więkshyszość gospodarstw prowadzących produkcję zwierzęcą koncentruje się na konkretnych rodzajach zwierząt jedynie 3 gospodarstw w 2008 r zajmowało się chowem zaroacutewno trzody chlewnej jak i bydła

AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn

oproacutecz dużego handlowego znaczenia swej działalności rolnicy przez lata odgrywali roacutewnież ważną rolę w promowaniu i zachowaniu kultury obszaroacutew wiejskich i często łączyli to z rozwijaniem nowych inicjatyw na obszarach wiejskich szeroko pojętą rolę duńskich rolnikoacutew podkreślono w niedawnym badaniu przeprowashydzo nym przez prof Joslashrgena Primdahla z Wydziału nauk Przyrodniczych Unishywersytetu Kopenhaskiego ktoacutery rashy zem z kolegami z dwoacutech innych unishywersytetoacutew przeprowadził wywiad wśroacuted ponad 700 rolnikoacutew w sprawie ich opinii na temat działalności ich gospodarstw W swoich ustaleniach prof Joslashrgen Primdahl podkreśla że rolnikoacutew jako producentoacutew krytykuje się często z powodu szybkiego rozwoju strukturalnego i trwającej dyskusji na temat potencjalnego negatywnego oddziaływania intensywnej produkcji rolnej na środowisko Ustalenia te wskazują jednak że rolnicy w coraz większym stopniu aktywnie pełnią szereg innych funkcji w tym zarządzashyją środowiskiem są producentami żywności właścicielami gruntoacutew strażshynikami kultury dziedzictwa i tradycji obszaroacutew wiejskich oraz członkami społeczności lokalnej Wspieranie konkurencyjności duńskich rolnikoacutew wiąże się zatem nie tylko z potrzebą stałej optymalizacji ekonomicznej ale roacutewnież z potrzebą utrzymania ich stałej i ważnej wielofunkcyjnej roli na obszarach wiejskich

Innowacja i konkurencyjność

Jednym z najważniejszych priorytetoacutew duńskiego PRoW jest szczegoacutelne ukierunkowanie osi 1 na wspieranie rozwoju gospodarstw w sektorze rolnoshyspożywczym i leśnym tak aby można było kontynuować wsparcie innowacji i konkurencyjności Celem tych działań jest rozwoacutej tych sektoroacutew tak aby dania mogła utrzymać swoacutej udział w rynku i silną pozycję na rynku światowym Cel ten osiąga się przez zachęcanie do innowacji w aspektach konkurencyjności duńskiego rolnictwa takich jak wprowadzenie intensyw nych innowacji technologicznych w tym szerszego zastosowania biomasy poprawienie dobrostanu zwierząt i instalacji produkcyjnych przyjaznych dla środowiska Kampanie informacyjne i marketingowe związane z rozwojem żywności wysokiej jakości w tym proshyduktoacutew lokalnych lub regionalnych są innymi narzędziami konkurencyjności ponieważ oferują możliwość zwiększania dochodoacutew i tworzenia miejsc pracy na obszarach wiejskich

Zwiększanie zapotrzebowania konshysumentoacutew na żywność ekologiczną stanowi inną możliwość dzięki ktoacuterej PRoW może pomoacutec w poprawie konkurencyjności sektora rolnoshy shyspożywczego Celem tego działania jest zwiększenie powierzchni upraw ekologicznych z ok 6 w 2007 r do 15 w 2020 r duński PRoW ma roacutewnież na celu zwiększenie konkurencyjności duńskiego ogrodnictwa Ten rodzaj działań jest wspoacutełfinansowany w ramach osi 1 i 2 PRoW

Innowację i konkurencyjność na obshyszarach wiejskich danii można wspierać także w ramach osi 3 ktoacutera zapewnia środki na projekty polegające na wsposhymaganiu rolnikoacutew w roacuteżnicowaniu działań przez podejmowanie dziashyłalności pozarolniczej dodatkowa poshymoc w ramach osi 3 jest dostępna w celu wspierania wzrostu przedsiębiorczości w agroturystyce zwiększania zdolności mikroprzedsiębiorstw i wzmocnienia sektora usług co przyczynia się do poprawy jakości życia mieszkańcoacutew obszaroacutew wiejskich

26


Rola badań naukowych

duński PRoW promuje roacutewnież powią zashynia między produkcją rolną i badaniami naukowymi projektami wzorcowymi oraz rozwojem ukierunkowanym na wyshyniki w celu wspierania gospodarki wiejshyskiej duńska instytucja zarządzająca przy ministerstwie żywności rolnictwa i leśnictwa uruchomiła wiele projektoacutew badawczych finansowanych przez rząd duński w celu wspierania rozwoju sektora spożywczego Wyniki tych projektoacutew badawczych zostaną włączone do oceny śroacutedokresowej obecnego PRoW oraz wykorzystane podczas przygotowywania przyszłego PRoW na lata 2013ndash2019

Celem jednego z ostatnich projektoacutew badawczych było uzyskanie nowej wiedzy na temat metod i narzędzi przyczyniających się do rozwoju

Siara dla cieląt

promowanie dostępu do najnowszej wiedzy i zachęcanie do stosowania technologii przyjaznej dla środowiska może stanowić bardzo skuteczny sposoacuteb zwiększania przychodoacutew i ograniczania kosztoacutew produkcji niedawnym przykładem takich działań jest finansowany z prow projekt poprawy jakości i ilości siary dostępnej dla cieląt Siara jest pierwszym mlekiem ktoacutere piją młode zwierzęta zawiera wiele niezbędnych przeciwciał pochodzących od ich matek i wspomagających rozwoacutej zdrowego systemu immunologicznego młodych zwierząt

przedsiębiorstwo calveX wspoacutełpracuje z jednym z duńskich hodowcoacutew bydła w celu optymalizacji dostarczania siary dla cieląt co znacznie poprawia opiekę nad nimi w ramach projektu zaprojektowano urządzenia do zarządzania jakością siary i wspomagania procesu karmienia cieląt ponadto opracowano system kontroli temperatury siary i mleka w najważniejszych początkowych etapach życia cieląt

ten rodzaj projektu w dziedzinie zaawansowanej technologii wspomaga poprawę dobrostanu zwierząt i zwiększanie wskaźnika przeżywalności cieląt w związku z tym że nowa technologia umożliwia rolnikom zapewnienie cielętom odpowiedniej ilości i jakości siary przez pierwsze sześć godzin po urodzeniu projektowi przyznano nagrodę agromek 2009 za najlepszy nowy produkt dla bydła

więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej wwwcalvexdk

przyszłego potencjału sektora rolnego i spożywczego Badanie to łączy wiedzę na temat rozwoju sektora rolnego i spożywczego oraz ogoacutelnego kontekstu z wiedzą na temat przedsiębiorczości i kulturą wspoacutełpracy co pozwala na stworzenie podstaw ukierunkowanych i skutecznych środkoacutew polityki służących wzmocnieniu zroacutewnoważonego rozwoju obszaroacutew wiejskich

Prof Flemming Just z duńskiego Centrum Badań naukowych nad obszarami Wiejskimi na Uniwersytecie Południowej danii uczestniczy w innym projekcie badawczym finansowanym przez inshystytucję zarządzającą ktoacutery skupia się na przedsiębiorczości drobnych producenshytoacutew żywności Według prof Flemminga Justa przed drobnymi producentami żywności stoją ważne wyzwania dotyczące przedsiębiorczości i innowacyjności na

duńskich obszarach wiejskich dotyczy to odkrywania tworzenia i opanowashynia lokalnych zasoboacutew gospodarczych wspoacutełpracy w celu zdobycia inspiracji i osiągnięcia masy krytycznej tworzeshynia strategicznych powiązań z innyshymi przedsiębiorstwami bez względu na lokalizację w celu rozwoju ducha przedsiębiorczości umożliwienia ciągłej innowacyjności mimo pojedynczych błędoacutew

Przykłady projektoacutew PRoWFinansowanie z PRoW nadal służy wspieraniu nowych inicjatyw w dzieshydzinie konkurencyjności duńskiego sektora rolnoshyspożywczego poniżej przedstawiono kilka przykładoacutew

AA THUEsEn

27


Więcej informacji

duńska Agencja Przemysłu spożywczego httpfervfvmdkEnglishaspxId=27059

duńska Rada Rolnictwa i Przemysłu spożywczego httpwwwagricultureandfooddk

Sery wysokiej jakości zdobywają nagrody

prow wspiera roacutewnież rolnikoacutew ktoacuterzy podnoszą wartość dodaną swoich produktoacutew i procesoacutew produkcji na przykład dzięki rozwojowi produktoacutew niszowych lub podejściu opartym na tworzeniu marek ekologicznych

duńscy rolnicy ekologiczni i producenci żywności wysokiej jakości ktoacuterych produkty uznano za specjalności regionalne w Ue mogą otrzymać wsparcie w ramach prow dla tego rodzaju działań w zakresie rozwoju i promocji produktoacutew dotychczasowe projekty obejmują min wsparcie na rzecz ekologicznej mleczarni natural milk organic dairy na działalność rozwojową dotyczącą tzw sera siennego ten nowatorski produkt to wyjątkowy nowy ser na duńskim rynku Ser sienny powstaje z mleka pochodzącego od kroacutew karmionych wyłącznie sianem suszonym na wolnym powietrzu Serowi przyznano złoty medal w kategorii seroacutew twardych podczas skandynawskiego festiwalu sera nordic cheese 2009

inny projekt w zakresie ekologicznej produkcji sera wspoacutełfinansowany w ramach prow dotyczy rozwoju ośmiu roacuteżnych seroacutew owczych i kozich knuthenlund Specyfika produkcji sera knuthenlund opiera się na stosowaniu kultur bakteryjnych zazwyczaj stosowanych jedynie w goacuterskich mleczarniach południowej europy knuthenlund przyznano srebrny medal podczas festiwalu bdquonordic cheese 2009rdquo

więcej informacji można znaleźć na stronach internetowych httpwwwnaturmaelkdk i httpknuthenlunddk

Ogrzewana szklarnia staje się neutralna energetycznie

inny projekt finansowany w ramach prow skupia się na nowej technologii ktoacutera ma doprowadzić do tego by duńskie ogrodnictwo było bardziej ekologiczne i opłacalne tradycyjnie szklarnie zużywają dużo energii co generuje wysokie koszty dla rynkowych przedsiębiorstw ogrodniczych i może niekorzystnie oddziaływać na środowisko aby utrzymać konkurencyjność szklarni konieczne jest stosowanie technologii bardziej efektywnych energetycznie projekt finansowany w ramach prow w duńskim przedsiębiorstwie ogrodniczym hjortebjerg przyczynia się do przetarcia szlakoacutew dla bardziej ekologicznych szklarni

gospodarstwa ogrodnicze uzyskują w skali roku więcej energii słonecznej niż potrzebują do ogrzewania projekt w przedsiębiorstwie hjortebjerg ma na celu wykorzystywanie energii słonecznej z okresu letniego do ogrzewania i oświetlenia w zimie kiedy zużycie energii jest największe w celu zaprezentowania technologii zbudowano dużą wzorcową szklarnię składającą się ze zbiornika podpowierzchniowego w ktoacuterym magazynuje się ciepło do poacuteźniejszego wykorzystania projekt ten umożliwia oszczędności i pokazuje w jaki sposoacuteb ogrzewana szklarnia może wytwarzać produkty rolnoshyspożywcze przeznaczone na rynek przy znacznie ograniczonym zużyciu energii z sieci

Steen juul thomsen z przedsiębiorstwa ogrodniczego hjortebjerg wyjaśnia bdquow perspektywie kroacutetkoterminowej możemy wytwarzać nasze produkty przy znacznie mniejszej ilości energii ale wierzymy że w perspektywie długoterminowej produkcja stanie się neutralna energetycznie jest to duży postęprdquo

więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej wwwhjortebjergdk

Wnioski dotyczące konkurencyjności

duńskie rolnictwo od wielu lat konkuruje na rynku światowym Rozwoacutej przedsiębiorstw rolnych wymaga preshycyzyjnego określenia przez rolnikoacutew długoterminowych celoacutew gospodarstw rolnych Muszą ustalić strategię poshylegającą albo na specjalizacji albo na bardziej wielofunkcyjnym podejściu nastawionym na niszowe produkty

i procesy duński PRoW podaje przykłady obu tych możliwości rozwoju obszaroacutew wiejskich

KnUTTEnLUnds Gods

28


Rumunię nazywa się krajem kontrasshytoacutew i paradoksoacutew nie tylko to że około 30 ludności Rumunii pracuje w rolnictwie co stanowi największy odsetek wśroacuted wszystkich państw członkowskich UE ndash ponad pięć razy większy niż średnia państw UEshy27 (56) oraz dwa razy większy niż w Polsce (15) lecz także struktura rolnictwa roacuteżni się od struktury w innych państwach członkowskich Chodzi o średnią wielshykość gospodarstw rodzinnych do ktoacuterej dostosowana jest w głoacutewnej mierze polityka rolna UE

W Rumunii występują bowiem dwa kontrastujące ze sobą rodzaje rolshynictwa z bardzo roacuteżnymi potrzebashymi rozwojowymi Według Eurostatu w 2007 r w Rumunii istniało 39 mln gospodarstw o średniej wielkości 33 ha Znaczna większość spośroacuted nich (974) ma poniżej 10 ha i wykorzystuje 498 powierzchni gruntoacutew rolnych Wśroacuted tych gospodarstw 26 mln stanowią gospodarstwa małorolne poniżej 1 ha ktoacuterych właściciele produkują wyłącznie na własne potrzeby a około 350 tys to gospodarstwa produkujące częścioshywo na własne potrzeby (o wielkości

Rumuńskie obszary wiejskie są wyjątkowe w skali całej UE ponieważ charakteryzują się dużą liczbą małych gospodarstw rolnych Dlatego też ukierunkowanie środkoacutew w ramach osi 1 na rozwoacutej kapitału ludzkiego w celu poprawy konkurencyjności sektora rolnego spożywczego i leśnego jest dużym wyzwaniem

RozwoacutejthinspkapitałuthinspludzkiegothinspthinspPrzykładthinsppodnoszeniathinspumiejętnościthinspna obszarachthinspwiejskichthinspwthinspRumunii

ekonomicznej określonej w Rumushynii jako 2ndash8 EsU) ktoacutere w pewnych warunkach mogłyby przekształcić się w gospodarstwa ukierunkowane rynkowo

W odroacuteżnieniu od tej grupy gospodarstw około 03 (mniej niż 10 tys) wszystshykich gospodarstw to znacznie większe jednostki rynkowe o powierzchni poshynad 100 ha (a zwykle znacznie więkshyszej) co stanowi 376 powierzchni gruntoacutew rolnych Pomiędzy tymi dwoma biegunami znajduje się mała liczba średniej wielkości gospodarstw

29

Przegląd Obszaroacutew Wiejskich UE nr 5M R

EdM

An

R B

ARB

U

rodzinnych (10ndash100 ha) ktoacutere zaj mushyją 12ndash13 powierzchni gruntoacutew rolnych

Władze rumuńskie bardzo dobrze zdają sobie sprawę ze stojących przed nimi wyzwań dotyczących zwiększania ogoacutelnej konkurencyjności rolnictwa o takiej strukturze i uznają rozwoacutej umiejętności za ważne długoterminoshywe narzędzie ktoacutere decydenci mogą wykorzystać do osiągnięcia korzystnych efektoacutew

środek 41 programu SAPARD ndash bdquoPoprawa szkolenia zawodowegordquo

w pięć projektoacutew szkolenia zawodowego w ramach środka 41 programu Sapard dla rumunii (2000ndash2006) zainwestowano łącznie 3649 mln euro obejmują one pięć zagadnień ogoacutelnych

bull poprawa praktyk produkcyjnych w rolnictwie

bull wyboacuter alternatywnej działalności gospodarczej

bull przetwarzanie i wprowadzanie do obrotu produktoacutew rolnych

bull ochrona środowiska ze szczegoacutelnym uwzględnieniem płatności rolnoshyśrodowiskowych

bull tworzenie grup producentoacutew i poprawa ich działalności

projekt w ramach pierwszego tematu zatytułowano bdquoSzkolenie zawodowe na rzecz rozwoju kompetencji związanych z produkcją warzyw i chowem zwierzątrdquo wdrożono go w trzech regionach objętych projektem od lutego do grudnia 2007 r a jego ogoacutelnym celem było bdquozwiększenie wiedzy i umiejętności personelu operacyjnego w jednostkach ktoacuterych zakres działalności obejmuje choacutew zwierząt uprawy polowe i ogrodnictwordquo

najważniejsze wyniki projektu

bull w trzech regionach objętych projektem wyszkolono grupę 18 lokalnych treneroacutew (6 treneroacutew na jeden region) przy czym każdej grupie regionalnej przewodzi regionalny koordynator ds szkolenia

bull zorganizowano trzy rolnicze grupy dyskusyjne (jedną w każdym regionie projektu)

bull opracowano i wydrukowano materiały szkoleniowe w celu rozpowszechnienia wśroacuted wszystkich uczestnikoacutew szkoleń

bull przeprowadzono dwa roacuteżne 10shydniowe moduły szkoleniowe dla łącznej liczby 640 uczestnikoacutew podczas 16 sesji szkoleniowych

30


R B

ARB

U

Wyzwanie dotyczące podnoszenia umiejętności w środowisku wiejskim

Rozwoacutej obszaroacutew wiejskich jest nadal w Rumunii względnie nowym pojęciem Poprzednio w systemie komunistycznym obszary wiejskie uważano po prostu za zaplecze siły roboczej taniej żywności i innych zasoboacutew dla rozwijającej się gospodarki miejskiej nie przywiązywa no szczegoacutelnej wagi do potrzeb społecznośshyci wiejskich w zakresie rozwoju Przeciwshynie ndash społeczności wiejskie były często osłabiane i niszczone przez procesy przymusowej kolektywizacji rolnictwa

Według dr Cosmina salasana pracownika naukowego z Uniwersytetu Rolnictwa i Weterynarii Banatu w Timişoarze spadek po tej epoce pokutuje w postaci niskiego wykształcenia większości rolshynikoacutew bdquoPoziom wykształcenia osoacuteb prowadzących gospodarstwo rolne członkoacutew ich rodzin i pracownikoacutew wygląda podobnie mianowicie 95 z nich posiada jedynie doświadczenie praktyczne Brakiem podstawowego wyshykształcenia rolniczego można wyjaśnić obecny poziom wynikoacutew roacuteżnych praktyk produkcyjnych i ukierunkowanie na rolshynictwo mieszane zamiast specjalizacjirdquo

niedostateczny rozwoacutej usług w zakresie doradztwa i szkolenia uznano za głoacutewny słaby punkt sektora rolnego w rumuńskim krajowym planie strategicznym na rzecz rozwoju obszaroacutew wiejskich na lata 2007ndash2013 Chociaż uważa się że rozwijający się system doradztwa prywatnego zaspokaja potrzeby większych rolnikoacutew ktoacuterych stać na opłacenie poradnictwa szczegoacutelne problemy zgłaszane są w zakresie

bull zdolności finansowanej przez pańshystwo Krajowej Agencji doradztwa Rolniczego do zaspokajania potrzeb mniejszych rolnikoacutew w szczegoacutelności rolnikoacutew sklasyfikowanych jako produkujący częściowo na własne potrzeby z potencjałem zwiększenia komercjalizacji

bull ograniczonej liczby i jakości struktur szkolenia zawodowego ze szczegoacutelnym naciskiem na znaczenie ulepszania tych

31


środek 111 ndash Szkolenie zawodowe działania informacyjne i upowszechnianie wiedzy

Szkolenie zawodowe działania informacyjne i upowszechnianie wiedzy uznaje się za ważny priorytet w ramach osi 1 na rzecz budowania kapitału ludzkiego w czterech głoacutewnych obszarach

bull zwiększona konkurencyjność i zroacuteżnicowanie produktoacutew w sektorze rolnym i leśnym

bull restrukturyzacja i modernizacja sektora rolnego i leśnego w tym przetwoacuterstwa

bull wspieranie koniecznych umiejętności w zakresie zarządzania w celu wspierania przedsiębiorstw bardziej ukierunkowanych rynkowo

bull osiągnięcie bardziej zroacutewnoważonego zarządzania gruntami i bardziej zroacutewnoważonej ochrony środowiska

środek 111 ma zatem na celu finansowanie kroacutetkoterminowych kursoacutew szkoleniowych i innych działań informacyjnych ukierunkowanych szczegoacutelnie na wspieranie roacuteżnych innych środkoacutew w ramach osi 1 i osi 2 ponadto co ważniejsze przyczynia się on do podnoszenia świadomości i zwiększania zrozumienia warunkoacutew wzajemnej zgodności związanych z płatnościami filaru 1 wspoacutelnej polityki rolnej (wpr)

bezpośrednimi beneficjentami środka są kwalifikujące się podmioty zajmujące się szkoleniami zawodowymi działaniami informacyjnymi i upowszechnianiem wiedzy natomiast beneficjentami końcowymi będą rolnicy w szczegoacutelności młodzi rolnicy rolnicy produkujący częściowo na własne potrzeby członkowie grup producentoacutew rolnicy z obszaroacutew o niekorzystnych warunkach gospodarowania (onw) oraz obecni beneficjenci środkoacutew w ramach osi 1 i 2 realizacja środka obejmuje dwa etapy pierwszy z nich ma dotyczyć w szczegoacutelności młodych rolnikoacutew a drugi rolnikoacutew produkujących częściowo na własne potrzeby

środek 143 ndash Zapewnienie usług z zakresu doradztwa i upowszechniania wiedzy rolniczej

środek 143 jest środkiem uzupełniającym oferowanym bułgarii i rumunii w ramach traktatoacutew o przystąpieniu w związku z istnieniem dużej liczby gospodarstw małorolnych w obu krajach ma on w szczegoacutelności na celu zajęcie się trudnymi warunkami finansowymi w ktoacuterych znajdują się ci rolnicy a ktoacutere mogą ograniczać ich zdolność do płacenia za komercyjne usługi doradcze

środek ten opracowano w celu zapewnienia wsparcia finansowego na rzecz kwalifikujących się usługodawcoacutew z zakresu doradztwa i upowszechniania wiedzy ktoacuterzy dzięki temu będą oferować rolnikom indywidualnym darmowe doradztwo w rumunii środek ten ma w szczegoacutelności na celu ułatwienie korzystania z działań w zakresie rozwoju obszaroacutew wiejskich w ramach czterech środkoacutew prow a mianowicie

środek 112 ndash podejmowanie działalności przez młodych rolnikoacutewśrodek 141 ndash wspieranie gospodarstw rolnych niskotowarowychśrodek 221 ndash pierwsze zalesianie gruntoacutew rolnychśrodek 214 ndash płatności rolnoshyśrodowiskowe

podczas pierwszego etapu wdrażania jedynie beneficjenci tych środkoacutew będą się kwalifikowali do otrzymania nieodpłatnego doradztwa podczas drugiego etapu wdrażania proponuje się skierowanie środka jedynie do rolnikoacutew produkujących częściowo na własne potrzeby ogoacutelnym celem środka 143 jest wspieranie poprawy bieżącego zarządzania wydajności i wynikoacutew finansowych małych gospodarstw roacuteżnicowania ich działalności rolnej i większej zgodności z normami Ue

struktur w celu zaspokojenia potrzeb w zakresie szkolenia młodych rolnikoacutew i rolnikoacutew produkujących częściowo na własne potrzeby aby mogli stworzyć przedsiębiorstwa w większym stopniu ukierunkowane rynkowo i spełniające odpowiednie normy UE

Rząd rumuński dąży do wyroacutewnania tych niedoskonałości w dwojaki sposoacuteb Po pierwsze od 2006 r ministerstwo rolnictwa i rozwoju obszaroacutew wiejskich przy wsparciu Banku Światowego wdraża duży projekt o nazwie bdquoModernizacja wiedzy rolniczej i systemoacutew informacyjnychrdquo ktoacutery ma na celu zbudowanie potencjału roacuteżnych najważniejszych agencji i instytucji prowadzących działalność w zakresie badań naukowych w dziedzinie rolnictwa oraz zapewnienie doradztwa dla rolnikoacutew szczegoacutelnym celem wsparcia krajowego systemu badań naukowych w dziedzinie rolnictwa jest poszerzenie i zroacuteżnicowanie podstaw wiedzy i umiejętności co jest konieczne dla poprawy konkurencyjności i zroacutewnoważonego rozwoju rumuńskieshygo rolnictwa zgodnie z wymogami członkostwa w UE

32


Po drugie ministerstwo rolnictwa i rozshywoju obszaroacutew wiejskich przygotowuje się do właściwego wykorzystania finansowania dostępnego w ramach PRoW stworzony przez ministerstwo proces uczenia się przez działanie rozpoczął się wraz z pojawieniem się środkoacutew przed akcesyjnych sAPARd oraz wypłatą blisko 37 mln euro na budowanie potencjału i na wdrożenie szeregu działań w zakresie szkolenia zawodowego

To wsparcie przedakcesyjne utoroshywa ło drogę rozwoju umiejętności w środowisku wiejskim ale nadal poshyzostaje wiele do zrobienia W zawiązku z tym jednym z czterech najważniejszych priorytetoacutew osi 1 obecnego krajowego PRoW na lata 2007ndash2013 dla Rumunii jest bdquozajęcie się problemem niskiego pozioshymu wydajności pracy i niskiego poziomu kształcenia i umiejętności w rolnictwie

poprzez wymianę pokoleniową osoacuteb prowadzących gospodarstwa (np wsparcie dla młodych rolnikoacutew) podniesienie poziomu umiejętności za pomocą szkolenia zawodowego oraz wspieranie publicznych agencji doradztwa i rozwijającego się sektora doradztwa prywatnegordquo

do strategicznego celu 1 osi 1 należą dwa ważne środki ndash środek 111 bdquoszkolenie zawodowe działania informacyjne i upowszechnianie wiedzyrdquo i środek 143 bdquoZapewnienie usług z zakresu doradztwa i upowszechniania wiedzy rolniczejrdquo

Środki te realizowane są z opoacuteźnieniem co wskazuje na to że nie wykorzystano ich potencjału niektoacutere organizacje pozarządowe prowadzą roacutewnież działalność w dziedzinie wsparcia w zakresie doradztwa i prowadzenia szkoleń dla rolnikoacutew produkujących

całkowicie lub częściowo na własne potrzeby ale ich zasoby i zakres ich działalności są siłą rzeczy ograniczone Ponadto należy zauważyć że te środki PRoW uzupełnia szereg działań w zakresie szkolenia zawodowego fishynansowanych przez Europejski Fundusz społeczny działania te obejmują wsparcie kroacutetkoterminowych prograshymoacutew szkolenia zawodowego z zakresu rolnictwa i leśnictwa oferowanych przez wyspecjalizowane szkoły średnie oraz szkolenie zawodowe dotyczące rozwoju umiejętności w zakresie działalności pozarolniczej dla osoacuteb prowadzących dotychczas działalność rolniczą całshykowicie lub częściowo na własne potrzeby

Możliwe jest zatem jednoczesne wykorzystywanie obu unijnych źroacute deł finansowania i koordynowanie wspieshyrania umiejętności w celu uzyskania

M REdMAn

33


wartości dodanej działalności rozwojowej każdego funduszu oraz osiągnięcia synergii w dziedzinach takich jak rozwijanie umiejętności ktoacutere rolnicy mogą wykorzystywać poza rolnictwem

Podsumowanie

Rumuński PRoW ma bardzo ambitne cele w zakresie wykorzystywania rozwoju umiejętności w środowisku wiejskim do poprawy konkurencyjności sektora rolnego spożywczego i leśnego Realizacja tych celoacutew stanowi jednak niewątpliwie poważne wyzwanie dla właściwych organoacutew oczywiście ogromna liczba rolnikoacutew małorolnych często prowadzących działalność na stosunkowo odizolowanych obszashyrach wiejskich o słabo rozwiniętej inshyfrastrukturze nie stanowi łatwej grupy docelowej beneficjentoacutew wsparcia szkoleniowego i doradczego Wielu

rolnikoacutew może niechętnie odnosić się do tych działań chyba że dostrzegą płynące z nich wyraźne i natychmiastowe korzyści a to wymaga dobrze opracowanych kursoacutew szkoleniowych oraz porad co z kolei wymaga wykwalifikowanych i doświadczonych doradcoacutew i pro washydzących szkolenia Inwestycje w bushydowanie takiego potencjału mają zasadnicze znaczenie

W perspektywie długoterminowej rushymuńscy rolnicy produkujący całkowicie lub częściowo na własne potrzeby mogą się roacutewnież okazać ważnymi podmiotashymi w podejmowaniu nowych wyzwań i możliwości związanych z rozwojem obszaroacutew wiejskich określonych w wyshyniku oceny funkcjonowania WPR Mashyłe gospodarstwa są wprawdzie mniej konkurencyjne w rynkowej produkcji żywności ale zapewniają szereg pożądanych doacutebr publicznych tashykich jak roacuteżnorodność biologiczna oraz wiele szerzej pojętych korzyści społecznoshygospodarczych

około dwie trzecie terytorium Rumunii jest pagoacuterkowate lub goacuterzyste i przez setki lat stanowiło miejsce działalności rolniczej społeczności chłopskich i pasterskich Powstałe dzięki temu krajobrazy rolnicze o wysokiej wartości przyrodniczej są zadziwiająco piękne i bogate w roacuteżne gatunki dzikiej fauny i flory są to krajobrazy rolnicze ktoacutere przy odpowiednim wsparciu politycznym mogłyby zapewnić w przyszłości stabilshyną sytuację gospodarczą i nowoczesną jakość życia miejscowej ludności Eksshytensywne metody gospodarowania produkty żywnościowe wysokiej jakości tradycyjne rzemiosło i agroturystyka znajdują się w centrum zroacutewnoważonego rozwoju obszaroacutew wiejskich większości obszaroacutew Rumunii Zachęcanie rolnikoacutew do zroacutewnoważonego wykorzystywania dostępnych im zasoboacutew naturalnych nadal będzie jednak wymagało między innymi rozwijania nowych umiejętności i kompetencji poprzez kształcenie szko lenie zawodowe oraz dobrze ukieshyrunkowane doradztwo

Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej

wwwmadrro (rumuńskie ministerstwo rolnictwa)

34


Tworzenie sieci wspiera konkurencyjność obszaroacutew wiejskich

Wiedza na temat obszaroacutew wiejskich

34

35


Krajowe sieci obszaroacutew wiejskich (KSOW) UE wdrażają wiele roacuteżnych krajowych i międzynarodowych działań ktoacutere zaroacutewno bezpośrednio jak i pośrednio wspierają konkurencyjność europejskiego sektora rolno-spożywczego i leśnego ze szczegoacutelnym naciskiem na wspieranie możliwości realizacji przedsięwzięć co może wnieść wartość dodaną do dochodoacutew gospodarstw rolnych

mnożnikowy dla dochodoacutew i możliwośshyci zatrudnienia szeroko rozumianej goshyspodarki wiejskiej

Wzmacnianie dialogu na temat rozwoju

KsoW państw członkowskich w tym min niemiec i szwecji uwzględniają te ważne powiązania społeczne i goshyspodarcze na obszarach wiejskich i nadal wdrażają wsparcie na rzecz tradycyjnych podstaw gospodarki wiejskiej W 2009 r w niemczech zorganizowano serię warsztatoacutew dla przedstawicieli sektora rolnego i rolnoshyspożywczego dotyczących bushydowania potencjału a szwedzka KsoW wspomaga wysiłki mające na celu powiązanie instytucji rolnych i leśnych z roacuteżnymi podmiotami działającymi na obszarach wiejskich w celu połączenia sił oraz wymiany pomysłoacutew informacji i wynikoacutew badań naukowych Hansshyolof staringlgren ze szwedzkiej KsoW wyjaśnia bdquonaszym zadaniem jest wzmocnienie

dialogu między wszystkimi uczestnikami rozwoju obszaroacutew wiejskich Wśroacuted nich znajduje się np stowarzyszenie Rolnikoacutew Ekologicznych Federacja Rolnikoacutew szwedzkich Rada Leśnictwa oraz przedsiębiorstwa rolne prowadząshyce działalność w zakresie raquospołecznej gospodarki rolnejlaquordquo

Członkami szwedzkiej KsoW są wszystkie krajowe instytucje publiczne oraz grupy zajmujące się sprawami wsi bdquonaszymi członkami jest obecnie ok 100 organizacji dodatkowo uwzględniamy też lokalne grupy działania (LGd) w ramach inicjatywy Leader nawet jeżeli są one bardziej regionalne niż krajowerdquo ndash dodaje Hansshy shyolof staringlgren

W wyniku tego wzmocnionego dialogu między instytucjami członkowskimi szwedzkiej KsoW powstał wspierający rozwoacutej mechanizm o nazwie bdquoczeki sieciowerdquo organizacje członkowskie mogą składać wnioski o przyznanie czekoacutew KsoW w celu sfinansowania

T H

Ud

son

Światowy kryzys gospodarczy zwiększył liczbę wyzwań związanych z rozwojem obszaroacutew wiejskich w UE Wpływ kryshyzysu na zatrudnienie i generowanie dochodoacutew był szczegoacutelnie poważny W wyniku pogorszenia koniunktury ograniczono najważniejsze usługi tashykie jak transport publiczny zdrowie i kształcenie na obszarach wiejskich Europy Wpłynęło to na obniżenie stopy życiowej zahamowanie wzrostu gospodarczego i pogorszenia jakości życia na obszarach wiejskich

KsoW mają do odegrania ważną rolę w zwiększaniu zdolności stron za in te shyresowanych rozwojem obszaroacutew wiejshyskich w utrzymaniu konkurencyjności w obecnej sytuacji gospodarczej KsoW były czynnie zaangażowane w ten rodzaj działalności zdają sobie sprawę z konieczności zwroacutecenia szczegoacutelnej uwagi na wspieranie europejskiego sektora rolnoshyspożywczego i leśnego oraz rozumieją że przedsiębiorstwa rolne i leśne mogą mieć zasadniczy efekt

36


roacuteżnych działań w zakresie rozwoju obshyszaroacutew wiejskich w tym konferencji lub seminarioacutew dotyczących szczegoacutełowych kwestii związanych z wdrażaniem szwedzkiego krajowego programu rozwoju obszaroacutew wiejskich (PRoW) takich jak roacuteżnicowanie działalności gospodarstwa rolnego

do marca tego roku bdquoczeki sieciowerdquo KsoW wykorzystano do wspoacutełfinansowania 22 roacuteżnych konferencji dotyczących rozwoju obszaroacutew wiejskich w tym inicjatyw budowania potencjału mających na celu maksymalizację

Tworzenie sieci kontaktoacutew nie odbywa się w proacuteżni W Europie istnieje wiele sieci kontaktoacutew związanych z rozwojem obszaroacutew wiejskich z roacuteżnym

doświadczeniem Przez wymianę pomysłoacutew i doświadczeń możemy się uczyć korzystając z sukcesoacutew innych i wyciągniętych przez nich wnioskoacutew oraz razem

tworzyć solidniejszy program

Rebecca Frost szefowa brytyjskiej KsoW

bdquordquo

potencjału badań naukowych aby stały się narzędziem pomocnym w utrzymaniu konkurencyjności w sektorze rolnoshy shyspożywczym i leśnym Wydarzenia poświęcone temu tematowi umoż lishywi ły roacutewnież przeprowadzenie przez szwedzki Uniwersytet nauk Rolniczych dobrze odebranego seminarium doshytyczącego badań w działaniu zorgashynizowanego w celu wsparcia i rozwoju rolnictwa ekologicznego Inny rodzaj wsparcia KsoW na rzecz sektoroacutew rolnoshyspożywczych w szwecji stanoshywi wspoacutełpraca z Fundacją Rolnikoacutew szwedzkich ktoacutera wspomaga wspoacutełshy

pracę rolnikoacutew należących do sieci z naukowcami w ramach działań bęshydących przedmiotem wspoacutelnego zashyinteresowania i wzajemnych korzyści

KsoW z całej Europy aktywnie promują dialog między sektorem produkcji i sektorem usług na obszarach wiejskich aby przyczynić się do osiągnięcia efektu mnożnikowego i korzystają z medioacutew w celu podkreślania możliwości zwiąshyzanych z PRoW na przykład Malvina Gondova ze słowackiej KsoW moacutewi że komunikacja z przedsiębiorstwami rolshynymi pracownikami leśnymi lokalnymi

36

37


grupami działania (LGd) oraz innymi grupami wiejskimi stanowi istotną część jej strategii budowania potencjału działania te obejmują przedstawianie przykładoacutew przedsięwzięć PRoW zashykończonych powodze niem w regushylarnie ukazującej się publikacji KsoW pod tytułem bdquospravodajca nsRVrdquo ktoacutera ma na celu dostarczenie inspiracji i zashychęcenie do tworzenia sieci kontaktoacutew między 450 członkami KsoW Planuje się roacutewnież wspoacutełpracę ze słowacką teleshywiz ją w celu wyprodukowania kroacutetkich programoacutew promocyjnych podnoszących świadomość rolnikoacutew leśnikoacutew i innych kwalifikujących się wnioskodawcoacutew na temat potencjału rozwojowego PRoW w odniesieniu do działalności mającej na celu generowanie dochodoacutew

Wspoacutełpraca między KsoW na szczeblu UE

KsoW wiedzą że wyzwania rozwojoshywe stojące przed zainteresowanymi stronami działającymi na obszarach

wiejskich są podobne w wielu państwach członkowskich dlatego nawiązały między sobą wspoacutełpracę w kilku dziedzinach w celu odniesienia się do wspoacutelnych problemoacutew i poszukiwania synergii Te sojusze między KsoW na szczeblu europejskim obejmują wspieranie działań w gospodarstwach takie jak poszczegoacutelne inicjatywy tematyczne KsoW mające na celu badanie sposobu najlepszego wykorzystania społecznej gospodarki rolnej i leśnej z korzyścią dla obszaroacutew wiejskich

Angielska KsoW jest członkiem obu istniejących w UE grup Gospodarstwa społeczne nadal stanowią względnie nową dziedzinę działań angielskiej KsoW a wiele środkoacutew PRoW i regionalnych planoacutew wdrażania w Anglii poświęcoshyno wspieraniu leśnictwa z naciskiem na zapewnienie wartości dodanej i integrowanie łańcucha dostaw Baza danych projektoacutew (wwwrdpenetworkorgukprojects) ustanowiona przez KsoW podaje przykłady obszaroacutew w ktoacuterych wykorzystano finansowanie w celu pomocy gospodarstwom w roacuteżshynicowaniu działalności lub wsparcia gospodarstw leśnych

oproacutecz retrospektywnej bazy danych angielska KsoW zorganizowała w listopadzie 2009 r skierowane w przyszłość warsztaty zatytułowane bdquoMaksymalizacja możliwości przedsięshybiorstw leśnych w ramach PRoW dla Angliirdquo podczas ktoacuterych zwroacutecono uwagę na możliwości wykorzystania PRoW i krajowych środkoacutew mających na celu pomoc w roacuteżnicowaniu dziashyłalności gospodarstw lub wsparcie

leśnictwa Impreza ta okazała się owocna jeżeli chodzi o dyskusję i wymianę odpowiednich informacji pomysłoacutew podejść i doświadczeń dotyczących angażowania przedsiębiorstw zwiąshyzanych z leśnictwem w działalność KsoW Jej uczestnicy mogli roacutewnież podzielić się wiedzą na temat swoich doświadczeń w podejmowaniu wspoacutelshynych kwestii dotyczących leśnictwa w związku z wdrażaniem PRoW Inne pozytywne długoterminowe rezultashyty zaobserwowano w możliwościach tworzenia sieci kontaktoacutew oferowanych w czasie tych warsztatoacutew co pomogło wzmocnić związki i dialog miedzy organizacjami wspoacutełpracującymi z sektorem leśnym takimi jak firmy konsultingowe ktoacutere pomagają właśshycicielom lasoacutew w składaniu wnioskoacutew o przyznanie dotacji w ramach PRoW

Przedsiębiorczość i konkurencyjność

W wyniku posiedzeń forum KsoW podjęto działania tematyczne Wyshydarzenia dotyczące tworzenia sieci kontaktoacutew w ramach KsoW organizuje Punkt Kontaktowy Europejskiej sieci na rzecz Rozwoju obszaroacutew Wiejskich (En Rd) Podczas posiedzenia forum KsoW w grudniu 2009 r uzgodniono że należy opracować inicjatywę tematyczną w celu określenia i promowania opłacalnych strategii i działań na rzecz reagowania na zmiany gospodarcze na obszarach wiejskich Irlandzka holenderska i włoska KsoW wyraziły duże zainteresowanie tą nową inicjatywą i przodują w tworzeshyniu ram ktoacutere pozwolą innym KsoW korzystać z owocoacutew ich wspoacutełpracy

reve lambur z estońskiej sieci obszaroacutew wiejskich moacutewi że estonia pracuje nad zachęcaniem do zwiększania liczby inicjatyw wspoacutelnego wprowadzania produktoacutew do obrotu w krajowym sektorze rolnoshyspożywczym w 2009 r przeprowadzono ankietę bdquopraktyczne przykłady wspoacutelnego wprowadzania do obrotu produktoacutew rolnychrdquo w celu poznania istniejących przykładoacutew takich działań producentoacutew rolnych i innych przedstawicieli sektora rolnoshyspożywczego w wyniku ankiety zor ganizowano roacutewnież trzy seminaria w celu podniesienia świadomości na jej temat wśroacuted producentoacutew rolnych oraz przeprowadzono wizytę studyjną w celu zbadania dobrych praktyk w Szwecji wymagało to bliskiej wspoacutełpracy ze szwedzką kSow i pozwoliło zorganizować w listopadzie 2009 r w ramach sieci kontaktoacutew wydarzenia na większą skalę wokoacuteł wspoacutelnego wprowadzania do obrotu produktoacutew rolnych w 2010 r estońska kSow planuje roacutewnież organizację forum na temat przedsiębiorczości na obszarach wiejskich

T H

Ud

son

38


W ramach tego działania na szczeblu UE holenderska KsoW przygotowuje transgraniczne przedsięwzięcie mające na celu zgromadzenie ekspertoacutew ds gospodarki wiejskiej ze wszystkich państw UEshy27 w celu omoacutewienia możliwych sposoboacutew poprawy reshygionalnej przedsiębiorczości Podczas tej konferencji zaplanowanej na lisshytopad 2010 r zostaną zbadane sposoby wykorzystania obszaroacutew granicznych jako siły napędowej zroacutewnoważonego rozwoshyju na obszarach wiejskich oraz skuteczne metody sprzyjania przedsiębiorczości w celu pobudzania wspoacutełpracy łączeshynia kultur (rządzenia) i zwiększania konkurencyjności regionalnej

Włoska KsoW uznała dostęp do kapishyta łu za klucz do zwiększenia przedshysię biorczości i dokonuje przeglądu

roacuteż nych perspektyw aby dowiedzieć się w jaki sposoacuteb procesy przyznawania finansowania w ramach PRoW na dotacje pożyczki i kredyty mogą być wydajniejsze Analiza ta obejmie sporządzenie modeli i ustanowienie struktur gwarancji kreshydytowych oczekuje się że ustalenia wynikające z prac KsoW na rzecz wspierania przedsiębiorczości będą bezpośrednio przydatne dla obecnych i przyszłych beneficjentoacutew z sektora rolnoshyspożywczego i leśnego w ramach 21 roacuteżnych włoskich regionalnych PRoW

Zainteresowanie Włoch przedsięshybiorczością na obszarach wiejskich doprowadziło do tego że tematowi temu przyznano głoacutewne miejsce w porządku obrad oacutesmego posiedzenia forum KsoW zorganizowanego w Rzymie w marcu 2010 r Podczas posiedzenia

inicjatywa tematyczna kSow dotycząca przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i reagowania na kryzys gospodarczy służy

bull określeniu i promowaniu opłacalnych strategii i działań mających na celu reagowanie na kwestie gospodarcze na obszarach wiejskich

bull wykraczaniu poza kroacutetkoterminowe rozwiązania przez przygotowywanie obszaroacutew wiejskich do zroacutewnoważonych wzorcoacutew ożywienia gospodarczego

bull wspieraniu i ulepszaniu zroacuteżnicowanych podstaw gospodarki wiejskiej

bull zatwierdzeniu głoacutewnych dziedzin możliwości związanych z nowoczesnymi gospodarkami wiejskimi środowiskiem i przyjaznymi dla klimatu działaniami w ramach prow

bull zwiększaniu efektu dźwigni inwestycji publicznych przez skuteczniejszą partnerską wspoacutełpracę z sektorem prywatnym

bull badaniu potencjału społecznego wymiaru rozwoju gospodarczego min kultury opieki sieci kontaktoacutew społecznych i kapitału społecznego

zainteresowane strony zaangażowane w tę inicjatywę dzielą się na trzy odrębne grupy

bull na szczeblu społeczności lokalnej ndash przedsiębiorstwa wiejskie lgd lokalne organy rządowe samorządy

bull na krajowym i regionalnym szczeblu podejmowania decyzji i kształtowania polityki ndash jednostki zarządzające prow instytucje zarządzające na szczeblu krajowym i regionalnym

bull trzecią grupę stanowią inne ewentualne podmioty zaangażowane w przedsiębiorczość ndash organizacje pozarządowe organizacje zawodowe instytuty badawcze i uniwersytety banki i instytucje kredytowe

w ktoacuterym uczestniczyło 96 przedstawicieli KsoW z całej UE zainicjowano speshycjalnie opracowaną inicjatywę KsoW zatytułowaną bdquoPrzedsiębiorczość na obszarach wiejskich i reagowanie na kryzys gospodarczyrdquo szczegoacutelnym celem tej inicjatywy tematycznej było wyjaśnienie roli PRoW we wzmacniashyniu przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i reagowania PRoW na zmiany gospodarcze w całej Europie

W wyniku dyskusji na forum w Rzymie węgierska KsoW tworzy wykaz bdquointeligentnych narzędzirdquo mających na celu wspieranie przedsiębiorcoacutew wiejskich na Węgrzech bdquoW tym kontekście inteligentne narzędzia nie oznaczają ponownego odkrywania Ameryki ale wykorzystują raczej metody robocze KsoWrdquo ndash moacutewi Peacuteter Toacuteth z węgierskiej KsoW Te metody robocza opierają się z kolei na wspoacutełpracy z zashyinteresowanymi stronami działającymi na obszarach wiejskich wspoacutełpracy potencjalnych partneroacutew z instytucji

En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39


rządowych sektoroacutew działalności gospodarczej lub społeczeństwa obyshywatelskiego oraz na znajdowaniu i wspieraniu nowych możliwości sy nergii między rolnikami leśnikami przedshysiębiorstwami spożywczymi i innymi przedsiębiorstwami wiejskimi

bdquoPodczas wszystkich etapoacutew węgierska KsoW będzie nadal wymieniać informacje dotyczące najlepszych praktyk i metod ze swoimi partnerskimi KsoW z Europyrdquo ndash dodaje Peacuteter Toacuteth bdquoZaroacutewno praca w kraju jak i korzystanie z wiedzy eksperckiej naszych europejskich partneroacutew to najlepszy sposoacuteb mashyksymalizacji wartości dodanej jaką KsoW może stworzyć w tej dziedzinierdquo

Wspoacutełpraca KsoW na szczeblu krajowym

Poza wzajemną wspoacutełpracą na szczeblu UE KsoW wspierają konkurencyjność sektoroacutew rolnoshyspożywczego i leśnego przez połączenie sił z usługami doshyradczymi na obszarach wiejskich na szczeblu krajowym i regionalnym

Przykładem może być ankieta rozpoczęta w 2009 r przez irlandzką KsoW badająca wpływ recesji na irlandzkie rolnictwo W badaniu przeprowadzonym przez jednostkę badawczą irlandzkiej służby doradczej na obszarach wiejskich ndash Teagasc ndash stwierdzono że najważniejsze czynniki określające w jakim stopniu irlandzkie przedsiębiorstwa i społeczności wiejskie reagują prawidłowo na wszelkie zmiany w gospodarce to poziom umiejętności demografia i potencjał innowacyjny rolnikoacutew

Świadomość tych elementoacutew była motorem starań irlandzkiej KsoW o wzmocnienie efektu reakcji łańcuchowej wynikoacutew inwestycji w zmiany obszarowe W tym kontekście energię odnawialną określono jako obszar rosnącego zainteresowania ktoacutery daje znaczne możliwości wykazania potencjalnego stopnia innowacyjności i dynamiki irlandzkich przedsiębiorstw rolnoshyspożywczych i leśnych

Wsparcie irlandzkiej KsoW na rzecz energii odnawialnej przynosi korzyści

już teraz co można stwierdzić na podstawie jej powiązania z inicjatywą nexus ktoacutera ustanawia lokalny łańcuch wartości oparty na dostawie drewna opałowego do ciepłowni miejskiej w hrabstwie Kilkenny Inicjatywę nexus opracowaną przez regionalną lokalną grupę działania i wspieraną przez krajowych partneroacutew z sustainable Energy Ireland i przedsiębiorstwo energetyczne CREsCo wymienia się jako przykład innowacyjnego projektu rozwoju obszaroacutew wiejskich jaki mogą realizować inne społeczności wiejskie

declan Rice dyrektor naczelny Kilkenny Leader Partnership moacutewi że bdquo[Model nexus] ma wartość jeżeli zainteresowane strony działające na obszarach wiejskich takie jak rolnicy przewoźnicy i inni wspoacutełpracują w celu utrzymania wartości lokalnego obszarurdquo następnie dodaje bdquoWierzymy że większość projektoacutew dotyczących energii odnawialnej bęshydzie skoncentrowana na obszarach wiejskich najważniejsza kwestią jest to w jaki sposoacuteb utrzymać ten rozwoacutej na obszarach wiejskichrdquo

Irlandzka posłanka do Parlamentu Euroshypejskiego Mairead McGuinness jest roacutewnież świadoma że bdquona obszarach wiejskich należy bardzo poważnie traktować rozwoacutej alternatywnych przedsięwzięć w gospodarstwach takich jak projekty dotyczące energii odnawialnej jako część naszej długoterminowej strategii ożywienia gospodarczegordquo następnie dodaje bdquoZasadnicze znaczenie ma praca na rzecz zapewnienia ciągłości gospodarstw rodzinnych w Europie w ramach reformy WPR po 2013 r [hellip] najważniejszym czynnikiem zachęcania rolnikoacutew do kontynuowania działalności rolniczej będzie odwroacutecenie gwałtownej tendencji spadkowej ich dochodoacutewrdquo

Rola KsoW i zacieśnianie ich wspoacutełprashycy ze wszystkimi zainteresowanymi stronami będzie podstawą tego procesu rozwoju obszaroacutew wiejskich Znaczne środki finansowe En Rd pozostają do dyspozycji KsoW w celu wspierania ich w kontynuowaniu ich istotnego wkładu w utrzymanie konkurencyjności europejskiego sektora rolnego rolnoshyspożywczego i leśnego

T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41


Vincent Cortis jest przewodniczącym Assocjazzjoni tal-Bdiewa (ATB) maltańskiego stowarzyszenia rolnikoacutew ATB założone w 1921 r jest najstarszą organizacją przedstawicielską w sektorze rolnym Malty i reprezentuje interesy większości krajowych rolnikoacutew pracujących w pełnym wymiarze czasu pracy Vincent Cortis rozpoczął działalność rolniczą w wieku 18 lat posiadając jedynie 5 tumoli (056 ha) gruntu na działce w Burmarrad na poacutełnocy Malty Obecnie prowadzi działalność w pełnym wymiarze czasu pracy wspoacutełpracując z synem Gospodarstwo rodziny Cortisoacutew obejmuje obecnie 1124 ha w tym winnice szklarnie i pola na ktoacuterych uprawia się min ziemniaki pomidory truskawki i kapustę

programu rozwoju obszaroacutew wiejskich (PRoW) było bardzo ważne w zaradzaniu szczegoacutelnie niekorzystnym warunkom z ktoacuterymi boryka się maltańskie rolshynictwo ze względu na uwarunkowania geofizyczne oraz w zapewnieniu możshyliwości rozwoju krajowego rolnictwa i dalszego dostarczania świeżych proshyduktoacutew wysokiej jakości bez szkody dla wyjątkowych cech krajobrazowych wyspy

Unia Europejska zapewniła 269 mln euro z całkowitego budżetu w wysokości 336 mln euro na wsparcie rozwoju obszaroacutew wiejskich w latach 2004ndash2006 i zapewnia 776 mln euro z całkowitego budżetu w wysokości 1016 mln euro na obecny okres programowania PRoW na lata 2007ndash2013 Vincent Cortis jest jednym z wielu rolnikoacutew ktoacuterzy skorzystali z tego wsparcia przeznaczając je na zakup nowych szklarni a ostatnio na zakup dodatkowych maszyn i urządzeń w celu zwiększenia wydajności produkcji

roślinnej W coraz większym stopniu stosuje roacutewnież praktyki rolne przyjazne dla środowiska

bdquoIstnieje pilna potrzeba aby poszczegoacutelshyne zainteresowane strony sektora wiejskiego tj rolnicy lokalny sektor publiczny i rząd ściślej wspoacutełpracoshywały w celu sprostania wyzwaniom utrzymania trwałej konkurencyjności w kontekście wyspiarskim oraz tworzeshynia możliwości z ktoacuterych mogą korzystać lokalni rolnicyrdquo ndash uważa Vincent Cortis ATB podjęło kroki w celu zachęcenia rolnikoacutew maltańskich do produkowashynia ziemniakoacutew przeznaczonych na wywoacutez z certyfikatem GLoBALGAP a prezes ATB zauważa że bdquoistnieje potrzeba dalszego rozwijania rynkoacutew eksportowych i rynkoacutew niszowych oraz określenia innych możliwości należy też umożliwić lokalnym rolnikom korzystanie z możliwości ktoacutere mogą być zapewnione przez UE i jej programyrdquo

T H

Ud

son

sektor rolny Malty zatrudnia ponad 17 tys osoacuteb (przy całkowitej liczbie ludności wynoszącej 400 tys) w pełnym lub nieshypełnym wymiarze czasu pracy Przed rolnikami maltańskimi stoją szczegoacutelne wyzwania wynikające z lokalizacji wyspy (wybrzeża Afryki Poacutełnocnej poacutełsuchy klimat) ktoacutere są obce wielu rolnikom w innych częściach Europy

Według Vincenta Cortisa największym zadaniem stojącym przed sektorem rolnym Malty jest bdquorestrukturyzacja lokalnego rynku w celu lepszego powiązania podaży i popytu Powinno istnieć więcej zachęt dla rolnikoacutew pracujących w pełnym wymiarze czasu pracy mających na celu utrzymanie i zabezpieczenie ich zarobkoacutew Ceny płacone rolnikom nie odzwierciedlają rzeczywistych kosztoacutew produkcjirdquo

Wsparcie finansowe UE na rzecz rolnishykoacutew za pośrednictwem maltańskiego

Zroacutewnoważona konkurencyjność rolnictwa na wyspach Malty

T H

Ud

son

T H

Ud

son

42


Wsparciethinspw ramachthinspPROWthinspzapewniathinspmożliwośćthinspkonsolidacji

Według Vincenta Cortisa UE może mieć największy wpływ na rolnictwo na Malcie za pośrednictwem PRoW na lata 2007ndash2013 Ma on nadzieję że PRoW doprowadzi do bardziej skonsolidowanego wydajnego i skushytecznego podejścia do krajowego sektora rolnego

Jego zdaniem maltańskie społeczności wiejskie poczyniły w ostatniej dekadzie znaczne postępy dzięki wsparciu UE Uważa on roacutewnież że bdquoważną zmianą w wyniku przystąpienia była ratyfikacja niektoacuterych ważnych przepisoacutew szczeshygoacutelnie ze środowiskowego punktu wi dzenia doprowadziła ona do znacznej poprawy w odniesieniu do środowiska jako całości zwłaszcza dzięshyki wprowadzeniu norm gospodarczych funkcjonalnych i środowiskowych Wsparcie dla rolnikoacutew na rzecz zroacutewshynoważonego rolnictwa i poprawa ogoacutelnego krajobrazu miały roacutewnież bezpośredni i pozytywny wpływ na turystykę ktoacutera jest jednym z filaroacutew maltańskiej gospodarkirdquo

Jak wyjaśnia Vincent Cortis krajowi rolshynicy przy wsparciu UE dostosowują się roacutewnież do obecnych wyzwań związashynych z rozwojem obszaroacutew wiejskich bdquoJest więcej samoregulacji w szczegoacutelności w odniesieniu do wody ndash zauważa ndash a rolnicy uczą się wykorzystywać woshydę bardziej ekonomicznie używając wydajniejszych technik nawadnianiardquo Środki z PRoW udostępniono w celu wsparcia szkolenia rolnikoacutew w zakreshysie sposoboacutew wdrażania bardziej zroacutewnoważonych technik (bdquona przykład stosowania nawozoacutew i pestycydoacutewrdquo) Źroacutedła wsparcia UE pomagają roacutewnież w podejmowaniu wyzwania związaneshygo ze zmianą klimatu i efektywnością energetyczną bdquoW odniesieniu do energii trwa proces stosowania bardziej innowacyjnych technologii i maszyn ktoacutere w mniejszym stopniu szkodzą środowisku i pomagają rolnikom w zwiększeniu konkurencyjnościrdquo ndash zauważa Vincent Cortis

Trzythinspnajważniejszethinspwnioskithinspdlathinsposoacutebthinspzajmującychthinspsięthinsprozwojemthinspobszaroacutewthinspwiejskichthinspw praktyce

W czasie wieloletniej działalności rolnej na Malcie Vincent Cortis wyciągnął wiele cennych wnioskoacutew Jego trzy głoacutewne rady dla osoacuteb praktycznie zaangażowanych w zapewnianie trwałej konkurencyjności w rolnictwie brzmią bdquoPo pierwsze ndash najważniejsze jest aby rolnicy dostosowywali się do roacuteżnych wyzwań dotyczących zmiany klimatu nowych praktyk wymagań konsumenta

tendencji rynkowych itd Po drugie ndash aby dostosować się do nowych praktyk ważne jest przekazywanie wiedzy i doświadczeń między rolnikami i ciągłe wyciąganie wnioskoacutew z doświadczeń w celu uzupełniania inicjatyw polityczshynych oraz skuteczniejszego wykorzystyshywania inwestycji Po trzecie ndash konieczna jest większa konsolidacja sektora w celu sprostania wymaganiom rynku i zapewnienia rolnikom prowadzącym roacuteżne rodzaje działalności sprawiedliwego podziału zyskoacutew i środkoacutew do życia i zrekompensowania zakłoacuteceń rynkowychrdquo

Jestem bardzo dumny z mojej pracy Jestem w tej branży od dzieciństwa i lubię niezależność tego

rodzaju pracy Dużą satysfakcję przynosi mi uprawa od nasion do produktu końcowego

bdquordquo

Więcej informacji

Maltańskie stowarzyszenie rolnikoacutew wwwmaltafarmerseu

Program rozwoju obszaroacutew wiejskich dla Malty wwwagricgovmtprogrammingshyperiod07shy08l=1

J EL

LUL

43


Jouni Ponnikas jest dyrektorem Instytutu Loumlnnrota przy Uniwersytecie Oulu w Finlandii oraz ekspertem przy Europejskiej Sieci Oceny Rozwoju Obszaroacutew Wiejskich Ma 10 lat doświadczenia w ocenie projektoacutew i programoacutew z zakresu rozwoju obszaroacutew wiejskich na wszystkich szczeblach dlatego wierzy że sieć kontaktoacutew stanowi istotne narzędzie skuteczniejszego reagowania na wyzwania stojące przed obszarami wiejskimi

wszystkim ktoacuterzy dbają o obszary wiejskie dlatego ważne jest aby podshymioty lokalne uczestniczyły w ocenie i doceniały szerzej rozumiane korzyści płynące z oceny na tym szczeblurdquo

CzythinspmoacutegłbythinspnamthinspPanthinspopowiedziećthinspo jakichśthinspinteresującychthinspprojektachthinspz dziedzinythinsprozwojuthinspobszaroacutewthinspwiejskichthinspnadthinspktoacuterymithinspPanthinspniedawnothinsppracował

obecnie jesteśmy częścią konsorcjum pracującego nad bieżącą oceną PRoW dla kontynentalnej Finlandii nasza część działań skupia się na ocenie lokalnych grup działania (LGd) i podejścia Leader Proacutebujemy dowiedzieć się w jaki sposoacuteb rozwija się kapitał społeczny obszaroacutew lokalnych podczas okresu reshyalizacji programu Czy nowe podmio ty angażują się w inicjatywy lokalne Czy lokalne grupy i zainteresowane strony opracowują nowe sposoby wspoacutełshypracy Jaka panuje atmosfera i czy zaangażowane strony sobie ufają

na szczeblu krajowym i unijnym coraz większą uwagę przywiązuje się do pojęshycia kapitału społecznego Wyniki ocen wcześniejszych programoacutew wykazują że podejście Leader rzeczywiście pomaga budować kapitał społeczny ale musimy lepiej zrozumieć w jaki sposoacuteb się to dzieje

Jakiethinspaspektythinsppracythinspi życiathinspw tejthinspczęścithinspwiejskiejthinspEuropythinspuważathinspPanthinspzathinspnajbardziejthinspowocnethinsplubthinspsatysfakcjonujące

Mieszkam w sotkamo w regionie Kainuu ktoacutery jest gminą liczącą około 10 tys mieszkańcoacutew Mieszkam na osiedlu niedaleko jeziora Po drugiej stronie jeziora znajdują się domki letniskowe i gospodarstwa więc moje życie jest mieszanką życia na wsi i na przedmieściu Wszystkie usługi są dostępne w pobliżu ale jestem zależny od samochodu gdyż mieszkam daleko od miejsca pracy a transport publiczny jest ograniczony

Prawdopodobnie najbardziej inspishyrującym aspektem życia i pracy na

Uczenie się wkładem na rzecz udanego rozwoju obszaroacutew wiejskich

Jouni Ponnikas jest zdecydowanie przeshykonany o korzyściach płynących z oceny ale zdaje sobie roacutewnież sprawę że nie wszyscy podzielają jego entuzjazm bdquoRozumiem że czasem ludzie uważają że ocena jest czynnością mechaniczną i biurokratycznąrdquo ndash przyznaje bdquoocena na szczeblu programu musi być bardzo ogoacutelna więc osoby zaangażowane na szczeblu lokalnym nie zawsze dostrzegają wynikające z niej korzyścirdquo

Uważa on że lokalne grupy i lokalni praktycy zaczynają doceniać potencjał oceny dopiero kiedy stosują ją jako narzędzie zarządzania bdquoW trakcie proshygramu Leader+ wiele lokalnych grup ktoacuterym pomogliśmy w przeprowadzeshyniu samooceny uznało ją za bardzo poshyżytecznąrdquo ndash zauważa

bdquoKonieczna jest roacutewnież ocena na szczeblu programu Umożliwia ona inshystytucjom zarządzającym i Komisji Eushyropejskiej lepsze zrozumienie wpływu programoacutew co działa prawidłowo a co należy zmienić lub ukierunkować inaczej ostatecznie ocena przynosi korzyści

T H

Ud

son

44


obszarach wiejskich jest obserwowanie w jaki sposoacuteb ludzie rozwiązują swoje problemy czasem w bardzo trudnych okolicznościach Miejscowa ludność jest innowacyjna jeżeli ma do tego okazję

doceniam roacutewnież możliwość pracy z innymi ludźmi na przykład pod koshyniec 2009 r zorganizowałem samo ocenę LGd co oznaczało ścisłą wspoacuteł pracę z jej organem zarządzającym Grupa uznashyła samoocenę za bardzo pożyteczną a wiele przedstawionych zaleceń zostashyło wdrożonych i pomogło w ulepszeniu jej działania

CothinspuważathinspPanthinspzathinspgłoacutewnethinspzagadnieniathinspwyzwaniathinspi szansethinspdlathinsprozwojuthinspwsithinspw tejthinspczęścithinspEuropythinspgdziethinspPanthinspmieszkathinsporazthinspw Pańskiejthinspspecjalizacji

Martwię się o przyszłość W Finlandii panuje silna tendencja do centralizacji i urbanizacji i wydaje się że politycy nie przejmują się jej konsekwencjami dla obszaroacutew wiejskich Jeżeli chcemy aby obszary wiejskie znoacutew opustoszały to pozwoacutelmy tym procesom trwać nadal Ale są ludzie ktoacuterzy chcą zostać na tych obszarach a inni chcą się tu przenieść Uważam że powinniśmy im to ułatwiać

należy roacutewnież pamiętać że zbushydowaliśmy na obszarach wiejskich infrastrukturę a kiedy ludzie się przenoszą trzeba budować tę infrastrukturę gdzie indziej To jest koshysztowne dla społeczeństwa

Musimy odpowiedzieć na kilka ważnych pytań Jakie funkcje w społeczeństwie będą miały do spełnienia obszary wiejskie w szczegoacutelności w związku z tym że coraz mniej ludzi mieszka na tych obszarach i coraz mniej ludzi pracuje w rolnictwie Jakie jest nowe znaczenie obszaroacutew wiejskich i jakie są nowe rozwiązania na ich rzecz I jaką przyszłość ma przed sobą metoda Leader oraz LGd

Cothinspnależythinspzrobićthinspabythinspzmierzyćthinspsięthinspz tymithinspwyzwaniamithinspi wthinsppełnithinspwykorzystaćthinspszansethinspKtothinspi jakthinsppowinienthinsptothinsprobić

ostatecznie musimy znaleźć sposoacuteb zatrzymania ludzi na obszarach wiejskich i to oznacza że muszą oni być w stanie znaleźć pracę i cieszyć się dobrą jakością życia Uważam że nie odwroacutecimy tenshydencji urbanizacyjnej musimy więc zashystanowić się w jaki sposoacuteb przyciągnąć większą liczbę imigrantoacutew na obszary wiejskie W tym celu musi się jednak zmienić nasze podejście do nich

Kryzys finansowy w obszarze kredytoshywania i jego wpływ na bezpie czeństwo zatrudnienia prawdopo dobnie jeszcze zaostrzył opinie na ten temat ale poshytrzebujemy nowych ludzi i musimy przełamać takie podejście na obszashyrach wiejskich potrzebujemy nowych projektoacutew mających na celu zmianę podejścia i ułatwienie integracji nowo przybyłym Projekty takie istnieją w fińskich miastach i są finansowane przez Europejski Fundusz społeczny ale podobnych potrzebujemy roacutewnież na obszarach wiejskich

Ważne jest aby podmioty lokalne uczestniczyły w ocenie i doceniały szerzej rozumiane korzyści

płynące z oceny

bdquordquo

JakiethinspprzydatnethinspwnioskithinspwyciągnąłthinspPanthinspz pracythinspnadthinsprozwojemthinspobszaroacutewthinspwiejskichthinspi jakiethinspsąthinspPanathinsptrzythinspnajważniejszethinspradythinspdlathinspinnychthinsppraktykoacutew

nigdy się nie poddawajcie dzielcie się doświadczeniem i w miarę możliwości zawsze pracujcie razem i nie wierzcie w to że niektoacutere organy administracji publicznej lub niektoacutere rozwiązania w zakresie usług publicznych są na stałe zapewnione na mało zaludnionych obszarach stałe są jedynie zmiany dlatego społeczności tych obszaroacutew muszą być otwarte i gotowe na zmiany

Wiele dobrych rzeczy dzieje się w Europie i znanych jest wiele przykładoacutew inicjatyw uwieńczonych powodzeniem obszary wiejskie na ktoacuterych społeczności lokalne reprezentują pozytywne podejście osiągnęły wspaniałe wyniki Musimy się od nich uczyć obszary wiejskie poshysiadają istotne zasoby nie powinniśmy o tym zapominać Wyzwanie polega na wykorzystaniu tych zasoboacutew w nowy sposoacuteb Ale ponieważ nie wszystko może się udać tym ważniejsza jest ocena by szybko ustalić co działa a co nie a następnie dokonać odpowiedniej korekty W ten sposoacuteb niepowodzenie staje się częścią procesu uczenia się a nie jego końcem

L s

on

ny

45


Rachael Deverell jest właścicielką Annaharvey Farm Foods świetnie prosperującego wiejskiego przedsiębiorstwa rolno-spożywczego ktoacutere znajduje się w południowo-wschodniej Irlandii Dzięki unijnemu wsparciu z programu Leader w zaledwie trzy lata zmieniono formę działalności z prowadzenia sprzedaży raz w tygodniu na dostarczanie domowych wypiekoacutew wysokiej jakości do ponad 40 detalicznych sklepoacutew spożywczych

do produkcji ciast przedsiębiorstwo stosuje składniki najwyższej jakości tashykie jak jabłka boroacutewki maliny rabarbar i wiele innych w zależności od pory roku Produkuje roacutewnież ciasta marchwiowe orzechowe kawowe i czekoladowe

Firma zatrudniająca sześć osoacuteb w tym doshystawcę w pełnym wymiarze godzin przeshyniosła się niedawno do nowego zakładu produkcyjnego o powierzchni 5 tys m2 w Bunclody w hrabstwie Wexford Ce lem na najbliższe 12ndash18 miesięcy jest konshytynuowanie rozwoju przedsiębiorstwa i rozszerzenie dystrybucji na nowe obszary kraju Firma dostarcza swoje produkty do znanych irlandzkich sklepoacutew spożywczych i planuje ich sprzedaż w kilku większych supermarketach

Rozwoacutejthinspprzedsiębiorstwa

Rachael deverell dorastała w rodzinnym gospodarstwie Annaharvey w Tullamore w hrabstwie offaly (w centralnej Irlandii) gdzie w 1998 r pomagała w założeniu ośrodka jazdy konnej i szkoły jeździeckiej

oraz w zarządzaniu nimi To rodzinne przedsiębiorstwo (obecnie kierowane przez jej brata) nadal prężnie działa Pomysł na Annaharvey Farm Foods pochodził bezpośrednio od ich matshyki ktoacutera nadal udziela się gospodarshyczo prowadząc pensjonat i sklep Matka nauczyła Rachael wszystkiego co wiedziała o dobrych domowych wypiekach w tym przepisu na ich najlepiej sprzedający się produkt osławioną firmową szarlotkę

bdquoKażdy uwielbia szarlotkę domowej robotyrdquo ndash moacutewi Rachael i dodaje że wszystkie jej produkty (ciasta ciastka i ciasta z nadzieniem) pieczone są według tradycyjnych przepisoacutew bez sztucznych konserwantoacutew czy dodatkoacutew bdquosą to smaczne irlandzkie zdrowe wypieki domowe w ktoacuterych wykorzystujemy składniki wysokiej jakościrdquo

Jak na ironię kiedy dorastała robiła wszystko żeby w gospodarstwie trzymać się z dala od kuchni i wolała skupić się na innej pasji ndash jeździe konnej Rachael

zaangażowała się jednak kiedy jej matka zaczęła prowadzić sprzedaż przy gospodarstwie Tak bardzo jej się to spodobało że postanowiła otworzyć ka wiarnię i sklepik czynny w sobotnie poranki gdzie sprzedawała własne produkty coraz liczniejszym i coraz bardziej ceniącym je klientom

Pierwszym dużym osiągnięciem Rachael była realizacja zamoacutewienia 40 szarlo tek dla lokalnego sklepu spożywczego ktoacutery był częścią sieci sklepoacutew zarządzashynych przez irlandzkiego hurtownika żywnoś ci To podsunęło jej pomysł na działal ność ndash dostarczanie detalistom domowych ciast wypiekanych w jej pierwszej kuchni o powierzchni 1 tys m2 zbudowanej w pomieszczeniach gospodarskich bdquoZrozumiałam że jest to prawdziwa szansa bezpośredniego dostarczania detalistom i zakładom żywienia zbiorowego dobrej żywności właściwie przygotowanej z najlepszych składnikoacutewrdquo Rachael prowadzi sprzedaż onshyline za pośrednictwem strony internetowej przedsiębiorstwa co

Annaharvey Farm Foods Irlandzki przepis na sukces na obszarach wiejskich

R d

EVER

ELL

46


Bez tej pomocy nie doszłabym do miejsca w ktoacuterym jestem teraz Umożliwiła mi ona rozwinięcie przedsiębiorstwa w ciągu trzech lat Bez niej

osiągnięcie tego zajęłoby mi więcej czasu[hellip] Zrozumiałam że jest to prawdziwa okazja

bezpośredniego dostarczania detalistom i zakładom żywienia zbiorowego dobrej żywności właściwie

przygotowanej i z najlepszych składnikoacutew

bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47


pozwala jej dotrzeć do szerokiego grona klientoacutew w szczegoacutelności zajmujących się żywieniem zbiorowym

FinansowaniethinspLeader

Co najważniejsze miała możliwość skorzystania ze wspoacutełfinansowania w ramach irlandzkiego programu rozwoju obszaroacutew wiejskich (PRoW) ktoacutery zashypewnia pomoc na rzecz przedsiębiorstw wiejskich takich jak jej przedsiębiorstwo W Irlandii całą pomocą w ramach PRoW na rzecz roacuteżnicowania działalności gosshypodarstwa poprzez podejmowanie bdquodziałalności pozarolniczejrdquo takiej jak inicjatywa Annaharvey Farm Foods polegająca na sprzedaży produktoacutew pochodzących z przydomowej czy lokalnej uprawy i produkcji w sklepach działających przy gospodarstwie zarządzają Lokalne Grupy działania (LGd) w ramach inicjatywy Leader LGd wdrażają środki PRoW należące do osi 3 w ramach strategii rozwoju lokalnego W wyniku dość długiego procesu rozpatrywania wnioskoacutew (trwającego 12 miesięcy) Rachael otrzyshymała wstępne wspoacutełfinansowanie w wysokości ok 23 tys euro w 2006 r w trakcie poprzedniego okresu proshygramowania Środki te zostały wyshykorzystane przede wszystkim w celu nabycia wyposażenia niezbędnego do żywienia zbiorowego W celu sfishynansowania swojego udziału w fazie rozruchu Rachael wykorzystała roacutewnież własne oszczędności i pożyczkę bankową ostatnio w listopadzie 2009 r otrzymała dotację z PRoW w wysokości 37 tys euro co umożliwiło jej zakup większego profesjonalnego pieca

Podsumowując znaczenie wsparcia w ramach inicjatywy Leader Rachael moacutewi bdquoBez tej pomocy nie doszłabym do miejsca w ktoacuterym jestem teraz Umożliwiła mi ona rozwinięcie przedshysiębiorstwa w ciągu trzech lat Bez niej osiągnięcie tego zajęłoby mi więcej czasu a zebranie pieniędzy na zakup urządzeń ktoacuterych teraz potrzebuję zajęłoby mi całe latardquo

Głoacutewnethinspwyzwania

Patrząc wstecz na szybki rozwoacutej swojego przedsiębiorstwa Rachael moacutewi że najtrudniejszy był początek kiedy pracowała sama bdquoWszystko musiałam robić sama ndash wypiekać prowadzić rachunkowość pakować i realizować dostawy ustalać ceny sprzedawać itd I musiałam być ekspertem we wszystkich aspektach działalności Miałam wrażenie że codziennie muszę uczyć się czegoś nowegordquo

na szczęście pomoc była na wyciągnięcie ręki ndash przede wszystkim za pośrednictwem oddziału irlandzkiej krajowej sieci obszaroacutew wiejskich w offaly Rachael moacutewi że miała dużo szczęścia bo znała kogoś z sieci kto rozumiał potrzeby przedsiębiorstw rozpoczynających działalność w wiejskim sektorze rolnoshyspożywczym i kto był w stanie zor ganizować szkolenia na skalę lokalną W związku z tym że kursy obejmowały najważniejsze kwestie takie jak higiena żywności oznakowanie i pakowanie wprowadzanie do obrotu i ustalanie cen okazały się niezwykle przydatne

bdquoBrałam udział we wszystkich zajęciach Znam wiele małych przedsiębiorstw ktoacutere nie uczestniczą w takich kursach ponieważ uważają że mają za dużo pracy żeby spędzać czas poza firmą To jest błędne koło Ale trzeba zrozumieć że w perspektywie długoterminowej dzięshyki takim kursom można zacząć zarabiać więcej pieniędzyrdquo ndash moacutewi Rachael

Możliwości

Mimo trudnej sytuacji gospodarczej i szczegoacutelnych wyzwań stojących przed irlandzką gospodarką rolną Rachael deverell uważa że nadal istshynieją możliwości dla kobiet będących przedsiębiorcami rolnymi W odniesieniu do osoacuteb ktoacutere niedawno straciły pracę lub do kobiet ktoacuterym trudno znaleźć nową pracę (np kobiet starszych lub posiadających dzieci) Rachael moacutewi że recesja tak naprawdę może być impulsem ktoacuterego potrzebują żeby zacząć szukać pracy bdquoJeżeli naprawdę chcesz coś zrobić uda ci sięrdquo ndash moacutewi

Więcej informacji

Annaharvey Farm Foods wwwannaharveyfarmfoodsie

Irlandzki program rozwoju obszaroacutew wiejskich httpwwwagriculturegoviemediamigrationruralenvironmentruraldevelopmentstrategiesandprogrammessummary_of_RdPpdf

Irlandzka krajowa sieć obszaroacutew wiejskich httpwwwnrnie

48


W związku z tym badaczom udało się poprawić nasze rozumienie innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich bdquoz punktu widzenia społeczeństwardquo z naciskiem na bdquowspieranie elastycznośshyci systemoacutew produkcji zapewnienie wiejskiej infrastruktury publicznej wydajne wykorzystywanie zasoboacutew naturalnych i ochronę środowiskardquo

Aby wykazać jaki rodzaj działalności dominuje obecnie na obszarach wiejskich pod względem innowacji w ramach projektu przeprowadzono szczegoacutełoshywe badania dotyczące sprzedaży bezshypośredniej (w rolnictwie) bioenergii i nowych usług na obszarach wiejskich oraz opracowano szereg pożytecznych ustaleń

Pozytywne rezultaty

Jeżeli chodzi o sprzedaż bezpośrednią zasadniczo jest to praktyka ktoacutera obejmuje roacuteżne często indywidualne metody sprzedaży przez producentoacutew rolnych ich produktoacutew bezpośrednio konsumentom Mogą one wykorzystywać nowe technologie takie jak Internet bezpośrednie związki między produshycen tami i konsumentami np sprzedarz detaliczną w gospodarstwach oraz częśshyciowo bezpośrednie związki w ktoacuterych producenci sprzedają swoje produkty zbiorowym systemom wprowadzania do obrotu (obejmującym kilku producen toacutew) W ten sposoacuteb sprzedaż bezpośrednią można opisać jako alternatywny sposoacuteb nawiązywania relacji między producentami i konsumentami i roacuteżnicowania źroacutedeł dochodu rolnikoacutew

na przykład we Włoszech i w szwajcarii w ramach badania przeanalizowano

Projekty badawcze InshysIGHT koorshydynowane przez Instytut na rzecz Badań naukowych w dziedzinie obszaroacutew Wiejskich we Frankfurcie wspoacutełfinansowane przez szoacutesty program ramowy i wspierane przez organizacje partnerskie z całej Europy pomogły wzmocnić europejską politykę w dziedzinie innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich

W projekcie badawczym InshysIGHT odniesiono się do pytania jaki rodzaj wiedzy i innowacyjnej infrastruktury jest niezbędny do wspierania przyszłych potrzeb gospodarek rolnych W ramach projektu zamiast podchodzić do inshynowacji jak do kwestii czysto techshyno logicznej oceniono ją w szerszym kon tekście jako bdquoudane wykorzysty washynie twoacuterczych pomysłoacutew ktoacutere mogą dotyczyć produktoacutew usług procesoacutew rynkoacutew lub nawet instytucjirdquo

Badania naukowe dostarczają wiedzy na temat długoterminowych potrzeb obszaroacutew wiejskich w zakresie innowacji

Międzynarodowy projekt badawczy w dziedzinie obszaroacutew wiejskich IN-SIGHT bada najważniejsze czynniki stojące za tendencjami innowacji w rozwoju europejskich obszaroacutew wiejskich W jego wnioskach podkreśla się w jaki sposoacuteb można zwiększyć szanse powodzenia w tej dziedzinie za pomocą tworzenia wspoacutelnych wizji uwzględniania zmieniających się potrzeb przedsiębiorstw wiejskich oraz przyjmowania wielofunkcyjnych podejść strategicznych

Badania naukowe nad obszarami wiejskimi

49


sposoby rozwijania nowych zachowań konsumpcyjnych za pomocą grup zashykupoacutew solidarnych (Włochy) i wspierania rolnictwa przez społeczność (szwajcaria) W tych przypadkach producenci sprzeda ją swoje produkty regularnie i bezpośredshynio określonej grupie konsumentoacutew ktoacutera ma formę stowarzyszenia stowarzyszenie kupuje z wyprzedzeniem część zbioroacutew ktoacutere są jego członkom stopniowo doshystarczane w koszach raz w tygodniu

Rolnictwo wspierane przez społeczność wykracza poza te działania ponieważ zainteresowane strony ndash wśroacuted sposhyłeczności i gospodarstw rolnych ndash mają silniejszą pozycję umowną w planowashyniu rodzajoacutew i ilości upraw we wspoacutelnym zarządzaniu systemem rolnym i wspoacutelnym podejmowaniu decyzji na bazie doshybrowolnego dialogu Te innowacyjne organizacje społeczne ustanowione na zasadzie oddolnej inicjatywy i sashymorządności korzystają z obecności

(często miejskich) konsumentoacutew ktoacuterzy są uświadomieni pod względem etycznym i środowiskowym i ktoacuterzy wolą aktywne powiązanie z systemem rolnoshyspożywczym i unikanie tradycyjnych bdquoprzemysłowychrdquo praktyk konsumenckich Rolnicy roacutewnież korzystają na tym podejściu ponieważ umożliwia im ono wspoacutełpracę z lokalnymi konsumentami i lepsze dostosowanie się do ich potrzeb

W badaniu InshysIGHT bardzo ważne miejsce przypadło innowacjom w rolshynictwie i na obszarach wiejskich w sektorze bioenergii Co znamienne najważniejszym uzasadnieniem innoshywacji w tej dziedzinie jest zerwanie z zależnością od paliw kopalnych w celu znale zienia alternatywnego źroacutedła energii ktoacutere byłoby odnawialne trwałe i przyjazne dla środowiska W trakcie badań na szczeblu krajowym opisano roacuteżne innowacje ktoacutere objęły np metody produkcji biomasy (uprawa nowych roślin

metoda płodozmianu zbieranie lub stosowanie odpadoacutew przemysłowych lub gnojownicy) procesy takie jak rozwiązania technologiczne i nowe techniki zarządzania i organizacji metody stosowania bioenergii i tworzenia kanałoacutew sprzedaży energii

Tendencje innowacji

Co interesujące zespoacuteł badawczy odkrył że ważniejszym czynnikiem inshynowacyjności niż same technologie dzięki ktoacuterym wytwarza się bioenergię i ktoacutere stanowiły głoacutewne innowacje był sposoacuteb nawiązania wspoacutełpracy i podjęshycia inicjatywy przez roacuteżnych rolnikoacutew właścicieli gruntoacutew opinię publiczną instytuty badawcze i jednostki prywatne na przykład w Finlandii i we Włoszech zbiorowe i komunalne ciepłownie spashylające drewno umożliwiły rolnikom i leśnikom zroacuteżnicowanie działalności gospodarczej z pomocą lokalnych lub regionalnych organoacutew sektora

T H

Ud

son

50


publicznego ktoacutere były w stanie zarządzać koniecznym wsparciem instytucjonalnym i zapewniać je zgodnie z odpowiednią technologią i infrastrukturą

Pojawienie się na obszarach wiejskich nowych usług roacutewnież znalazło się w czołoacutewce innowacyjnych działań na obszarach rolnych i wiejskich Jakie to usługi Zespoacuteł badawczy określił je ogoacutelnie jako szeroki zakres usług pojawiających się w odpowiedzi na rosnące potrzeby i możliwości ktoacutere prowadziły do powstawania nowych form organizacji usług oraz produktoacutew

na przykład turystyka wiejska jest jednym z najszybciej rozwijających się rodzajoacutew działalności na obszarach wiejskich Zajmuje się nią wiele roacuteżnych wspoacutełpracujących ze sobą podmiotoacutew takich jak samorządy terytorialne rolnicy przedsiębiorcy LGd i mieszkańcy wsi Choć usługi turystyczne są w znacznej mierze skierowane do mieszkańcoacutew

miast stają się coraz bardziej zroacuteż nishycowane i obejmują ochronę dziedzictwa i działalność kulturalną

Inny przykład związany jest z sektorem opieki społecznej na obszarach wiejskich ktoacuterego pozycja w Europie jest coraz bardziej ugruntowana i ktoacutery obejmuje zaroacutewno wspoacutełpracę sektora publicznego prywatnego oraz sektora usług jak i świadczenie usług skierowanych do grup ludności w trudnej sytuacji są to usługi mieszkaniowe dla niepełnosprawnych usługi rehabilitacyjne dla dzieci w nieshykorzystnej sytuacji oraz domy opieki dla osoacuteb starszych

naukowcy zaangażowani w projekt InshysIGHT zbadali czynniki innowacji w sektorze gospodarstw społecznych za pomocą studium przypadku poshyświęconego bdquoopiekuńczej gospodarce rolnejrdquo w niemczech Zespoacuteł badawshyczy opisał w jaki sposoacuteb niektoacutere gospodarstwa rozwinęły bdquofunkcje

i usługi społecznerdquo obejmujące terapię rehabilitację rekreację kształcenie i zatrudnienie Były to gospodarstwa ogrodnicze ktoacutere integrują osoby w najmniej korzystnej sytuacji społecznej gospodarstwa ktoacutere oferują dzieciom w wieku szkolnym praktyczne lekcje na temat pochodzenia żywności oraz szereg gospodarstw ktoacutere zapewniają wsparcie grupom ludności w trudnej sytuacji takim jak osoby chore psychicznie długotrwale bezrobotne osoby leczące się z uzależnienia od narkotykoacutew byli więźniowie i starsze osoby z demencją

50

51


możliwości bdquoobrania wielofunkcyjnego strategicznego kierunku bardziej zwiąshyzanego z konsumentem środowiskiem i społeczeństwemrdquo

dzięki podążaniu tą drogą oraz uznaniu że konsumenci chętnie zapłacą za usługi i produkty wysokiej jakości utożsamiane ze zroacutewnoważonym rozwojem obszaroacutew wiejskich można pokusić się o zbadanie nowych możliwości co stanowi wartość dodaną potencjału sektora rolnego i leśnego oraz zapewnia możliwości zwiększenia dochodoacutew na obszarach wiejskich

Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej IN-SIGHT

wwwinsightprojectnet

Wymogi innowacji na obszarach wiejskich

Jak powstały te innowacje Według dr Karlheinza Knickela koordynatora projektu InshysIGHT innowacje są najshyczęściej bdquowynikiem sieci wspoacutełpracyrdquo Zazwyczaj takie sieci obejmują szereg roacuteżnych podmiotoacutew i grup interesoacutew takich jak jednostki badawcze MŚP rolnicy konsumenci oraz regionalne i lokalne samorządy terytorialne sposhyłeczności partnerstwa i inicjatywy na obszarach wiejskich mogą więc ułatwić decydujące bdquoprzepływy informacji i interakcje społecznerdquo ktoacutere mogą doshyprowadzić do tego że staną się bdquosiłami napędowymi innowacji ponieważ łączą roacuteżne perspektywy i kompetencje lepiej niż pojedyncze instytucjerdquo

W swoich wnioskach naukowcy wskashyzali następnie że udane innowacje na obszarach wiejskich wymagają bdquowyshypracowanie wspoacutelnej wizjirdquo w sieciach

kontaktoacutew w celu wybrania i stworzenia droacuteg dla innowacji co w dużym stopniu zależy od wiedzy i instynktu rolnikoacutew i przedsiębiorcoacutew wiejskich W związku z tym władze odpowiedzialne za innowacje ktoacuterych misja polega na wspieraniu zmian muszą uwzględniać potrzeby rolnikoacutew i społeczeństwa (a te oczywiście ciągle się zmieniają) i pilnować by nie być przeszkodą w dalszym rozwoju innowacji

W odniesieniu do poprawy przyszłych działań z zakresu rozwoju obszaroacutew wiejskich wyniki projektu wskazują że innowacja w ramach rozwoju obszaroacutew wiejskich jest czymś więcej niż tylko stosowaniem nowych technologii i często może po prostu być łatwo wykorzystywana przez nowe formy organizacji wspoacutełpracy i myślenia Ponadto innowacja w tym rozumieniu pokazuje że istnieją sposoby odchodzeshynia przez rolnikoacutew od tradycyjnej produkcji opartej na ilości i że istnieją

T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw

W związku z tym że naukowcy z EUshysoL zdają sobie sprawę z obaw konsumen toacutew wobec produktoacutew zmodyfikowanych genetycznie ich najważniejsze cele obejmują doskonalenie upraw pod względem smaku zapachu konsystenshycji wartości odżywczej odporności na susze i tolerancji na soacutel problemoacutew związanych z przechowywaniem zashyroacutewno pomidoroacutew jak i ziemniakoacutew W tym celu naukowcy muszą poznać wewnętrzne procesy zachodzące w roślinach określić geny ktoacutere na nie wpływają wykorzystać w dużym stop niu niezbadaną roacuteżnorodność biolo giczną rodzin roślin przez badanie ich dzikich odmian w celu znalezienia genoacutew ktoacutere mogłyby poprawić jakość pomidoroacutew i ziemniakoacutew a ponadto przetestować te geny w roślinach w celu sprawdzenia czy zapewniają one pożądaną jakość

Chociaż istnieją znaczne potrzeby w zashykresie badań w celu odniesienia się do szczegoacutelnych wymagań konsumentoacutew i producentoacutew istnieje roacutewnież rosnąca potrzeba opracowywania roślin lepiej dostosowanych do zmieniającego się klimatu w tym posiadających cechy ktoacutere mogą zapewnić większe plony na niezbyt żyznej glebie i tolerancję w związku z ograniczoną dostępnością wody lub zwiększonym zasoleniem Inne ogoacutelne zagadnienie związane z projektem EUshysoL dotyczy korzyści płynących ze stworzenia odmian roślin dających większe plony co umożliwi producentom zapewnienie żywności dla rosnącej liczby ludności na świecie

dynamiczne rynki

Poszukiwanie rozwiązań w celu poshypra wy jakości upraw opiera się na fak cie że rynek pomidoroacutew i ziemniashykoacutew jest bardzo dynamiczny Zaroacutewno

Zwiększanie konkurencyjności europejskich pomidoroacutew i ziemniakoacutew

W związku z tym że europejski sektor rolno-spożywczy przechodzi obecnie trudny okres ze względu na zmieniające się warunki działalności coraz bardziej istotne dla zainteresowanych stron w dwoacutech najważniejszych (poza zbożami) sektorach upraw rolnych UE staje się opracowanie bardziej zroacutewnoważonych praktyk w celu sprostania aktualnym wyzwaniom

Projekt EUshysoL finansowany przez szoacutesty ramowy program UE w zakresie badań opracowano w celu stworzenia zdrowych odmian pomidoroacutew i ziemniakoacutew wysokiej jakości dla konsumentoacutew przetwoacutercoacutew i producentoacutew Pomidory i ziemniaki należą do tego samego gatunku roślin (psiankowate ndash Solanaceae) a badacze z pro jektu EUshysoL chcieli roacutewnież stwoshyrzyć model dzięki ktoacuteremu wspoacutełpraca naukowa w przypadku tych ważnych pod względem handlowym upraw w UE będzie mogła doprowadzić do innowacji w zakresie poprawienia bezpieczeństwa żywności

Pięcioletni projekt badawczy w dziedzishynie obszaroacutew wiejskich ktoacutery zakończy się w maju 2011 r jest koordynowany przez holenderski Uniwersytet Wageshyningen Łącznie projekt obejmuje poshynad 50 partneroacutew z UE i spoza niej

53


konsumenci jak i producenci wymagają produktoacutew posiadających nowe cechy ktoacutere spełniają aktualne wymagania Konsumenci oczekują lepszego smaku za rozsądną cenę Jakość i czystość żywnośshyci to dwa kolejne istotne wymagania konsumentoacutew Ponadto tendencje panujące w społeczeństwie wyrażają się coraz częściej w preferowaniu specjalności bdquoregionalnychrdquo i bdquoniszowychrdquo

W takiej sytuacji rynkowej producenci muszą roacutewnież radzić sobie ze zmieniającymi się warunkami działalności takimi jak kwestie śroshydowiskowe konkurencja cenowa nie doboacuter gruntoacutew i szkodniki roślin Po nadto producenci chcą dostosować swoje systemy gospodarowania do uprawy roślin ktoacutere przynoszą większe plony przy mniejszym nakładzie pracy

Dla konsumentoacutew ważny jest smak zapach i długość okresu przechowywania natomiast producenci chcą znać cechy wewnętrzne roślin w celu maksymalizowania plonoacutew przez oszacowanie jak dużo

owocoacutew może dać każda roślina Dzięki analizie genoacutew i niezbadanej dotąd roacuteżnorodności biologicznej pomidoroacutew i ziemniakoacutew projekt EU-SOL

zapewnia informacje przydatne obu grupom

dr Reneacute Klein Lankhorst

bdquo

rdquo

mniejszej ilości stosowanych pestycydoacutew i energii Przemysł wymaga owocoacutew i warzyw ktoacutere pozwalają na łatwiejszą obroacutebkę i z ktoacuterych wytwarza się wyroby wysokiej jakości dla klientoacutew

Wszystkie te wymagania zmusza ją naukowcoacutew zajmujących się obsza rashymi wiejskimi takich jak ci zaangażoshywani w projekt EUshysoL do ciągłego

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54


dostosowywania cech uprawianych roślin do poziomu konkurencyjności sektoroacutew rolnoshyspożywczych UE Rola projektu EUshysoL w tym względzie polega głoacutewnie na odwzorowywaniu izolowaniu i opisywaniu genoacutew odpowiedzialshynych za cechy ważne dla konsumentoacutew i przetwoacutercoacutew oraz na zdobywaniu nowej wiedzy na temat mechanizmoacutew leżących u podstaw tych cech handlowych

Wstępne wyniki

Według dr Reneacute Kleina Lankhorsta koordynatora projektu wstępne wyshyniki potwierdzają że dzięki określeshyniu preferencji konsumentoacutew takich jak smak zapach długość okresu przechowywania oraz informacje na temat zawartości witamin producenci mogą lepiej wybierać rodzaj pomidora lub ziemniaka ktoacutery chcą produkować

W ramach projektu EUshysoL przeshyprowadzono ankietę wśroacuted kilkuset

konsumentoacutew europejskich popro szo no ich o wyproacutebowanie pomidoroacutew i wyshypowiedzenie się na temat każdego ich rodzaju Roacutewnolegle do oceny owocoacutew przez konsumentoacutew zwroacutecono się takshyże do specjalistoacutew testujących jakość i smak o opinię na temat tych samych rodzajoacutew pomidoroacutew Wyniki ankiety to

przegląd oczekiwań życzeń i upodobań konsumentoacutew Ustalenia pokazały że w każdym kraju istnieje do czterech roacuteżnych rodzajoacutew konsumentoacutew poshymidoroacutew i ziemniakoacutew

Tego rodzaju informacje są bardzo przydatne dla sektora uprawy roślin ponieważ wiedza na temat tego jakie smaki i cechy cenią konsumenci oraz jashykich smakoacutew i cech oczekują umożliwia producentom stosowanie tzw markeroacutew w celu uzyskania pożądanego produktu końcowego przez określenie jakie geny pomidoroacutew są za nie odpowiedzialne

dzięki stosowaniu technologii selekcji wspomaganej markerami przemysł rolnoshyspożywczy UE może stworzyć nowe bardziej pożądane a więc barshydziej konkurencyjne odmiany roślin ktoacutere są lepiej dostosowane do zmian na rynku i do takich czynnikoacutew jak warunki klimatyczne czy upodobania konsumentoacutew

Selekcja wspomagana markerami to technologia umożliwiająca wykryshycie pożądanej cechy w krzyżoacutewkach roślin na wczesnym etapie rozwoju np w nasionach lub w sadzonkach przez analizę poszczegoacutelnych sekwencji dna dzięki połączeniu szczegoacutelnych cech niektoacuterych nishyci dna w genomie tych roślin można sprawdzić czy krzyżoacutewki odziedziczyły te cechy zestawy tashykich właściwie określonych nici dna lub markeroacutew można łatwo wykryć za pomocą narzędzi służących do analizy dna co umożliwia hodowcom roślin przeprowadzenie badań w celu wykrycia powiązanych cech

54

55


Mocna strona projektu

EUshysoL to duża liczba uczestnikoacutew do ktoacuterych należą najważniejsze przedsiębiorstwa prowadzące uprashywy i ośrodki badawcze w całej Europie i poza nią mające dostęp do aktualnych baz danych Ten model programu bashydań w dziedzinie obszaroacutew wiejskich często okazuje się skuteczny dzięki poshyłączeniu elementoacutew łańcucha dostaw z celami w zakresie konkurencyjności ukierunkowanych na rynek

Projekt EUshysoL pozwolił na zebranie danych zaroacutewno biologicznych jak i rynkowych na temat ok 75 tys rodzajoacutew pomidoroacutew Badacze przetwarzają i opracowują te informacje w celu ich upowszechnienia a wyniki przełomowych odkryć projekshytu zaroacutewno na temat pomidoroacutew jak i ziemniakoacutew zostaną opublikowane w 2010 r aby pomoacutec w podnoszeniu wiedzy producentoacutew na temat nowych możliwości rozwoju obszaroacutew wiejskich

Inne wnioski w zakresie budowania potencjału sektora rolnoshyspożywczego UE zostały już rozpowszechnione w biuletynach informacyjnych skieshyro wanych do roacuteżnych odbiorcoacutew w Internecie a ostatnio także w proshygramach edukacyjnych Gdy prace zostaną zakończone będą obejmować narzędzia internetowe dla nauczyli szkoacuteł średnich oraz kroacutetkie filmy opracowane w celu

Więcej informacji

bull projekt EUshysoL wwweushysolnet

bull sieciowa baza danych projektu EUshysoL wwweushysolwurnl

bull strona internetowej poświęcona genomice psiankowatych httpsolgenomicsnet

bull Muzeum Historii naturalnej w Wielkiej Brytanii wwwnhmacukresearchshycurationresearchprojectssolanaceaesource

55

dotarcia do rynkoacutew młodzieżowych Ten rodzaj nowoczesnego podejścia do upowszechniania wynikoacutew badań w dziedzinie obszaroacutew wiejskich przyjshymuje długoterminową perspektywę rozwoju rynku i ukazuje innowacje ktoacutere można zastosować w celu wsparshycia konkurencyjności przedsiębiorstw rol nych i spożywczych

CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56


Polityczne i praktyczne perspektywy jakości w zakresie produktoacutew rolnych

Perspektywy rozwoju obszaroacutew wiejskich

56

57


Ud

son

Aby uzyskać dobrą cenę rolnicy muszą podnosić jakość swoich produktoacutew Komisja Europejska służy im pomocą w ramach prac mających na celu ujednolicenie i poprawienie programoacutew oznakowania jakości

Jeżeli chodzi o żywność europejscy konsumenci mają ogromny wyboacuter i stały dostęp do produktoacutew z gospodarstw prowadzących produkcję intensywną Zawdzięczają to poświęceniu i duchowi innowacyjności sektora rolnego UE wspieranego przez lata przez wspoacutelną politykę rolną (WPR)

Chociaż UE jest obecnie światowym liderem produkcji rolnej pierwotnym celem WPR była ilość ndash walka z brakami żywności w powojennej Europie Ale jak twierdzi Joris Baecke przewodniczący Europejskiej Rady Młodych Rolnikoacutew ndash rolnik z południowoshyzachodniej Holandii WPR wpłynęła roacutewnież na jakość czynshynik ktoacutery jest zbyt często pomijany

bdquoEuropejski poziom jakości jest najwyższy na świecierdquo ndash moacutewi Joris Baecke surowe przepisy obejmują cały zakres europejskiej działalności rolnej od norm dotyczących stosowania pestycydoacutew i dobrostanu zwierząt po wprowadzanie do obrotu produktoacutew końcowych Pomogło to uczynić z jakości nieodłączny element produkcji UE co dotyczy w takim samym stopniu produktoacutew nieprzetworzonych takich jak pszenica czy wołowina jak i tradycyjnych produktoacutew wytwarzanych takich jak sery czy oliwa

Ale informacje dotyczące jakości nie zawsze przekazywano w odpowiedni sposoacuteb co stanowi pewne ryzyko Rolnicy UE konkurują na poziomie światowym i dostosowują się do procesu reformy WPR w szczegoacutelności do zakończenia obowiązywania kwot produkcyj nych i związanych z nimi płatności poshywiązanych z produkcją Jeżeli wartość dodana produktoacutew UE nie zostanie odpowiednio przedstawiona nie można oczekiwać od konsumentoacutew płacenia uczciwej ceny mogą oni skłonić się do kupowania po najniższej cenie

bdquoMusimy umieć informować o wysokiej jakości żywności produkowanej przez rolnictwo europejskierdquo ndash uważa Joris Baecke bdquoTo kwestia komunikacjirdquo

działania Komisji

Komisja Europejska ma świadomość potrzeby lepszej komunikacji bdquoPolityka jakości to priorytet strategicznyrdquo ndash uważa Francis Fay zastępca kierownika działu Polityki Jakości Produktoacutew Rolnych w dyrekcji Generalnej ds Rolnictwa i Rozwoju obszaroacutew Wiejskich bdquoAby odnieść sukces w przyszłości rolnicy muszą spełniać oczekiwania klientoacutew i konsumentoacutew dotyczące jakości

Wymaga to dużego zaangażowania w rolnictwo i proces produkcji oraz skutecznego informowania o właściwościach produkcji rolnej i cechach produktoacutew ktoacuterych szukają konsumencirdquo

Polityka dotycząca jakości produktoacutew rolnych UE obejmuje trzy dziedziny systemy jakości normy handlowe i systemy certyfikacji UE W komunikashycie Komisji z 2009 r [CoM(2009) 234)]w sprawie polityki jakości produktoacutew rolnych określono w jaki sposoacuteb można rozwijać inicjatywę w każdej z tych dziedzin W komunikacie napisano że polityka jakości musi dać rolnikom nashyrzędzia zapewniające bdquoinformowanie nabywcoacutew i konsumentoacutew o charakshyte rystycznych cechach produktoacutew i właściwościach produkcji rolnejrdquo Inshyformacje przedstawiane przez rolnikoacutew powinny być rzetelne bdquood konsumentoacutew można oczekiwać płacenia uczciwej ceny jedynie jeżeli będą oni mogli polegać na informacjach zawartych w oznakowashyniurdquo ndash uważa Frank Fay bdquooznakowanie bez pokrycia może wprowadzać konsumentoacutew w błąd dlatego też certyfikacja i rzetelne gwarancje są niezbędne na konkurencyjnym rynku rolnikoacutew przetwoacutercoacutew i handlowcoacutewrdquo

58


systemy jakości żywności UE

UE posiada kilka systemoacutew gwashyrantujących jakość żywności za pomoshycą pewnych rodzajoacutew oznakowania dwa najbardziej znane znaki jakości stosuje się w celu określenia oznaczeń geograficznych chroniona nazwa pochodzenia (CHnP) i chronione oznashyczenie geograficzne (CHoG) Zaświadshyczają one że dane produkty posiadają cechy powstałe w wyniku produkcji na określonym obszarze przy zastosowaniu ustalonych i sprawdzonych metod i są istotne we wspieraniu produktoacutew rzemieślniczych produkowanych na małą skalę oraz innych marek znanych na szerszą skalę

Produkty rolne i środki spożywcze ktoacutere otrzymały jedno z tych oznaczeń są wymienione w bazie danych Komisji Europejskiej (dooR ndash database of origin and Registration) W kwietniu 2010 r w tej bazie danych znajdowało się 477 CHnP i 417 CHoG najnowsze wpisy do wykazu obejmują czeski ser Jihočeskaacute Zlataacute niva i włoski ser Provolone del Monaco

do innych norm jakości należy oznashykowanie gwarantowanej tradycyjnej specjalności (GTs) opracowane w celu promowania tradycyjnych produktoacutew z całej UE wspoacutelne systemy certyfikacji istnieją roacutewnież w przypadku wszystshykich produktoacutew ekologicznych ostatnio dokonano przeglądu kontroli jakości i klasyfikacji produktoacutew ekologicznych a w lutym 2010 r Komisja wybrała nowe logo dla produktoacutew spełniających normy produkcji ekologicznej

Komisja zamierza zapewnić najskushyteczniejsze funkcjonowanie wszystkich systemoacutew bdquoChcemy rozwijać systemy sprawić by odniosły powodzenie i stały się spoacutejnerdquo ndash moacutewi Frank Fay W tym celu przeprowadzony będzie przegląd istniejących systemoacutew CHnP i CHoG w razie potrzeby zostaną także wyjaśnione i uproszczone przepisy i ewentualnie wzmocnione ustalenia w zakresie certyfikacji Roacutewnocześnie będzie rozważany przegląd systemu GTs i być może wprowadzone zostanie nowe zastrzeżone określenie ndash bdquoprodukt rolnictwa goacuterskiegordquo

normy handlowe

normy handlowe są to normy i klasyfikacje produktoacutew rolnych wprowadzanych do obrotu obejmują one cztery rodzaje informacji określenia zastrzeżone wyrażające pewne właściwości produktu (np jaja bdquoz chowu na wolnym wybiegurdquo lub oliwa bdquoz pierwszego tłoczeniardquo) klasyfikacje jakości (np owoce i warzywa klasy 1 i klasy 2) rodzaj produktu aby nazwy takie jak bdquomlekordquo i bdquosok owocowyrdquo miały jasne znaczenie oraz oznakowanie miejsca produkcji rolnej

ostatnie z nich jest popularne wśroacuted konsumentoacutew ktoacuterych interesuje barshydziej gdzie produkty rolne zostały wytworzone niż gdzie zostały poddashyne obroacutebce UE wymaga oznakowania miejsca produkcji wołowiny wina oliwy owocoacutew i warzyw miodu i jaj oznakowanie produktoacutew niektoacuterych sektoroacutew ktoacutere wytworzono w jednym miejscu a przetworzono w innym może nastręczać trudności

systemy certyfikacji

do tej kategorii należy wiele roacuteżnych prywatnych lub państwowych systeshymoacutew certyfikacji Mogą one przykłashydowo w przydatny sposoacuteb wskazy wać efektywność środowiskową lub skrushypulatne przestrzeganie norm w zashykresie dobrostanu zwierząt sektor spożywczy coraz częściej stosuje certyfikację w celu zagwarantowania zgodności z normami zdrowotnymi środowiskowymi i innymi Rolnicy ma ją zatem do czynienia z nakładającymi się na siebie wymogami każdego nabywcy w supermarkecie w zakresie certyfikacji co podnosi koszty Komisja jest zdania że sektor prywatny zdaje sobie sprawę z potrzeby podjęcia krokoacutew w celu uproszczenia systemoacutew certyfikacji i zwiększenia ich przejrzystości dlatego też uregulowania prawne nie są obecnie potrzebne Przydatne byłyby natomiast odpowiednie wytyczne

59


Pozytywny krok naprzoacuted

W imieniu rolnikoacutew Joris Baecke moacutewi że pomysły Komisji stanowią bdquokrok w dobrym kierunkurdquo dodaje że spoacutejshyność w zakresie jakości produktu bdquojest centralnym elementem tego co należy osiągnąć przy pomocy WPRrdquo i że dalsze środki mające na celu powszechne zrozumienie pojęcia jakości zostaną przyjęte z zadowoleniem na przykład dzięki programom edukacyjnym bdquomłodzi ludzie w szkołach powinni dowiedzieć się skąd pochodzi mleko i gdzie uprawia się oliwkirdquo

Frank Fay uważa że położenie nacisku na bdquotradycję i autentycznośćrdquo produktoacutew rolnych będzie centralnym punktem agendy dotyczącej jakości Komisja planuje opublikowanie w końcu roku bdquopakietu jakościowegordquo zawierającego bardziej szczegoacutełowe propozycje w trzech dziedzinach polityki jakości

T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60


Badanie wpływu handlu międzynarodowego

Demistyfikacja rundy dauhańskiej

60

61


Międzynarodowe umowy handlowe mogłyby mieć pozytywny wpływ na przedsiębiorstwa wiejskie ale liberalizacja rynku może roacutewnież okazać się bronią obosieczną a strony zainteresowane rozwojem obszaroacutew wiejskich skorzystają na znajomości pewnych kluczowych kwestii w tym zakresie

zaplanowanie ewentualnego prashywodawstwa i promowanie wartości dodanej w zakresie jakości europejskich towaroacutew

Postępy rundy dauhańskiej negocjacji WTo następują bardzo powoli po załamaniu rozmoacutew konferencji minishysterialnej w lipcu 2008 r niektoacuterzy koshymentatorzy pesymistycznie podchodzą do umowy ktoacutera ma stanowić kontyshynuację umowy zawartej w ramach runshydy urugwajskiej podpisanej w 1995 r Antonis Constantinou dyrektor ds proshygramoacutew rozwoju obszaroacutew wiejskich w dyrekcji Generalnej ds Rolnictwa i Rozwoju obszaroacutew Wiejskich moacutewi że UE zareagowała pozytywnie na wyzwanie dotyczące kontynuowania reformy wielostronnego systemu handlu w ramach WTo i przy kilku okazjach formułowała konstruktywshyne wnioski bdquoMimo że interesy UE w międzynarodowych negocjacjach

handlowych w sprawie rolnictwa były zasadniczo defensywne prawdą jest roacutewnież że nacisk ze strony WTo stał się impulsem dla UE do aktywnego promowania procesu reformy WPR i wskazywania jej zasług w poczynionych postępachrdquo

bdquoKilka udanych reform wspoacutelnej polityki rolnej w ostatnich 20 latach wynikało głoacutewnie ze względoacutew związanych z WTo a polityka rozwoju obszaroacutew wiejskich w ramach drugiego filaru została ustanowiona w celu ułatwienia procesu restrukturyzacji i dostosowania do nowych warunkoacutew handlowych dzięki temu rolnicy europejscy mogli lepiej reagować na nowe wyzwania poprawić wydajność w zroacutewnoważony sposoacuteb i zmaksymalizować pozytywne oddziaływanie swej działalności na środowiskordquo

Chociaż producenci europejscy mogą utracić część ochrony ktoacuterą byli otoczeshyni w ciągu ostatnich dziesięcioleci umowy handlowe takie jak negocjashycje dauhańskiej rundy rozwojowej Światowej organizacji Handlu (WTo) mogą roacutewnież stworzyć możliwości na nowych rynkach w szczegoacutelności w przypadku wywozu uznanych produktoacutew rolnych Wyzwaniem jest

dauhańska runda rozwojowa jest obecną rundą negocjacji handlowych wto ktoacutere rozpoczęły się w listopadzie 2001 r jej celem jest ograniczenie międzynarodowych barier handlowych i rozwoacutej światowego handlu rozmowy znalazły się w impasie w 2008 r w związku z rozbieżnością stanowisk w najważniejszych sprawach takich jak rolnictwo stawki przemysłowe i bariery nietaryfowe usługi i środki ochrony handlu

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62


(Porozumienie w sprawie handlowych aspektoacutew praw własności intelektualnej) Michel Petit wierzy że oznaczenie geograficzne stanowi atut europejskich przedsiębiorstw działających na obshyszarach wiejskich bdquoJeżeli oznaczenie geograficzne zyska szersze uznanie międzynarodowe zapewni większe możliwości działalności gospodarczej na obszarach wiejskich związanej z produkcją niektoacuterych produktoacutew oznaczenie miałoby większą szansę być ekonomicznie opłacalne gdyby istniał chroniony rynek umożliwiający ich sprzedaż za wyższą cenęrdquo

Komitet Rolniczych organizacji Zawoshydo wych (CoPA) składający się z 60 orshyganizacji z UE i 36 organizacji part nerskich z innych państw europejskich oraz Głoacutewny Komitet spoacutełdzielczości Rolniczej (CoGECA) roacutewnież wspierają oznaczenia geograficzne Pekka Pesonen sekretarz generalny komitetoacutew CoPAshyCoGECA moacutewi bdquoWspieramy oznaczenie geoshygraficzne ponieważ uważamy że zapewnia ono wartość dodaną nie tylko rolnictwu europejskiemu lecz także towarom jako takim ponieważ wiele produktoacutew posiadających oznaczenie europejskiego pochodzenia jest sprzeshydawanych na całym świecierdquo

bdquoGdyby istniało porozumienie w sprawie oznaczeń geograficznych dałoby to niektoacuterym regionom możliwość czershypania korzyści z handlu Jest to okazja do wy niektoacuterych naszych produktoacutew z przeznaczeniem na rynki poza Europą w sposoacuteb zapewniający ich ochronęrdquo

Porozumienie w sprawie rolnictwa wynikające z poprzedniej rundy wielostronnych negocjacji handlowych (rundy urugwajskiej) zawiera postashynowienia tzw zielonej skrzynki umo żliwiające wyłączenie płatności w ramach programoacutew środowiskowych ze zobowiązań do redukcji wsparcia Michel Petit ze Śroacutedziemnomorskiego Instytutu Agronomii w Montpellier (Institut Agronomique Meacutediterraneacuteen de Montpellier) oraz członek Międzyshynarodowej Rady ds Polityki Handlu spożywczego i Rolnego (International Food and Agricultural Trade Policy Council) uważa że wszelkie przyszłe porozumienia muszą uwzględniać te ustalenia bdquoŚrodki rozwoju obszaroacutew wiejskich muszą mieć wsparcie publiczne i finansowe nie mogą istnieć żadne przeszkody w klasyfikowaniu tych środkoacutew do zielonej skrzynki Musi to pozostać wewnętrzną kwestią europejską ktoacutera nie będzie podważana na arenie międzynarodowejrdquo

bdquoChoć bardzo pesymistycznie podshychodzę do możliwości zawarcia koshylejnego porozumienia WTo nie jest ono wykluczone Komisja w bardzo ostrożny sposoacuteb zaproponowała zmiashyny szczegoacutelnie dotyczące wspoacutelnej polityki rolnej zgodnie z wszelkimi zobowiązaniami jakie Europa mogła podjąć wobec WTo Komisja musi działać w taki sposoacuteb jakby wierzyła że dojdzie do porozumienia Musi upewnić się że jej wewnętrzne działania nie będą sprzeczne z postawą jaką będzie prezentować w negocjacjachrdquo

Rola programu rozwoju obszaroacutew wiejskich (PRoW)Komisja wierzy że Europa jest w stanie wykorzystać zmiany zachodzące na światowym rynku Uważa że obecny i przewidywany zestaw narzędzi rozwoju obszaroacutew wiejskich UE obejmuje bdquowystarczający arsenał do przyspieszeniardquo wzrostu w Europie Antonis Constantinou podkreśla że bdquow najbliższych dziesięcioleciach oczekiwany jest znaczny wzrost świashytowego popytu na żywność a zmieshyniające się wzorce konsumpcji kilku rozwijających się gospodarek w tym gigantoacutew takich jak Chiny Indie i Brazylia

sprzyjają produktom o wartości dodanej o lepszym wizerunku w szczegoacutelności przetworzonym produktom spożywshyczym o długiej tradycji w Europierdquo

PRoW zawiera szereg środkoacutew mających na celu wspieranie produktoacutew wysokiej jakości bez względu na to czy są to produkty tradycyjne z nazwą pochodzenia lub oznaczeniem geoshygraficznym produkowane ekoloshygicznie czy zwyczajne produkty spo żywcze spełniające wysokie normy bezpieczeństwa i higieny żywności zgodnie z wymaganiami prawodaw stwa unijnego

bdquoW bliskiej przyszłości presja ze strony liberalnych rynkoacutew rolnych może wzrosnąć jeszcze bardziej ale zestaw narzędzi PRoW jest wystarczający by umożliwić rolnikom i przedsiębiorcom rolnym podjęcie proacuteby nadania tej nieuniknionej zmianie korzystnego obrotu Roacuteżne rodzaje pomocy na inshywestycje w kapitał rzeczowy ludzki i społeczny są dostępne w celu wspierashynia poprawy wydajności opracowyshywania nowych produktoacutew i procesoacutew oraz wykorzystywania wewnętrznego potencjału rozwojowego obszaroacutew wiejskichrdquo ndash moacutewi Antonis Constantinou

oznaczenia geograficzne

Podczas gdy większość środkoacutew rozwo ju obszaroacutew wiejskich zawarto w bdquozielo nej skrzyncerdquo oznaczenia geograficzne (takie jak szynka parmeńska czy szampan) są przedmiotem porozumienia TRIPs WTo










TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi












TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63

3
















Spis

treś

ci

3

Słowo wstępne

T H

Ud

son






4

5






5




6

7














R B

ARB

U

8



8


UE-27

UE-15

tys euro


















9








P B

ERTo

n

9

10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



3
















Spis

treś

ci

3

Słowo wstępne

T H

Ud

son






4

5






5




6

7














R B

ARB

U

8



8


UE-27

UE-15

tys euro


















9








P B

ERTo

n

9

10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



Słowo wstępne

T H

Ud

son






4

5






5




6

7














R B

ARB

U

8



8


UE-27

UE-15

tys euro


















9








P B

ERTo

n

9

10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



5






5




6

7














R B

ARB

U

8



8


UE-27

UE-15

tys euro


















9








P B

ERTo

n

9

10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi






6

7














R B

ARB

U

8



8


UE-27

UE-15

tys euro


















9








P B

ERTo

n

9

10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



7














R B

ARB

U

8



8


UE-27

UE-15

tys euro


















9








P B

ERTo

n

9

10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



8



8


UE-27

UE-15

tys euro


















9








P B

ERTo

n

9

10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



9








P B

ERTo

n

9

10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



10














11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



11







T H

Ud

son

11

12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



12




12

13



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10






14







T HUdson

15










16










Podsumowanie






17


Więcej informacji




R BARBU

18




Kontekst polityczny








19


Ud

son

T HUdson







odpowiednie środki



20





T HUdson

20

21








T H

Ud

son

21

22







bdquordquo







FoRE

sTRy

Co

MM

IssI

on

23







T H

Ud

son

24












25





AA

TH

UEs

En

AA THUEsEn






26





Siara dla cieląt









AA THUEsEn

27


Więcej informacji
















KnUTTEnLUnds Gods

28








29


EdM

An

R B

ARB

U
















30


R B

ARB

U







31

















32









M REdMAn

33



Podsumowanie







34




34

35









T H

Ud

son



36








bdquordquo




36

37












T H

Ud

son

38



















En R

d C

on

TAC

T Po

InT

39













T H

Ud

son

39

40


Mieszkańcy wsi

40

41







T H

Ud

son





T H

Ud

son

T H

Ud

son

42











bdquordquo

Więcej informacji



J EL

LUL

43














T H

Ud

son

44












płynące z oceny

bdquordquo




L s

on

ny

45













R d

EVER

ELL

46






bdquo

rdquo

R d

EVER

ELL

47










Możliwości


Więcej informacji




48




Pozytywne rezultaty








49







Tendencje innowacji


T H

Ud

son

50









50

51











T H

Ud

son

51

52


doskonalenie upraw



dynamiczne rynki






53








bdquo

rdquo



copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

54



Wstępne wyniki








54

55






Więcej informacji





55


CEn

TRE

FoR

BIo

sysT

EMs

GEn

oM

ICs

56




56

57


Ud

son







działania Komisji




58







normy handlowe





59





T H

Ud

son

59

copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5ndash20

10

60




60

61









copy U

nIA

EU

RoPE

JsKA

199

5-20

10

62






















TthinspH

UD

sON













Europejskiej









63


httpenrdeceuropaeu

on-li

ne

jesień 2010

nrthinsp5PL


i leśnym UE

Komisja Europejska



K3-AJ-10-005-PL-N

9 771 831 5 37003

ISSN 1831-5372

Spis treści

Słowo wstępne




Mieszkańcy wsi



Strona i - Europa...„Przegląd Obszarów Wiejskich UE” publikowany jest w sześciu językach...

Documents

Transcript of Strona i - Europa...„Przegląd Obszarów Wiejskich UE” publikowany jest w sześciu językach...