Strategia promocji i rozwoju turystyki w Węgrowie i gminie Liw
Transcript of Strategia promocji i rozwoju turystyki w Węgrowie i gminie Liw
Strona tytuowa
Urzd Miejski w WgrowieUrzd Miejski w Wgrowie
Urzd Gminy LiwUrzd Gminy Liw
Strategia rozwoju i promocji turystyki Strategia rozwoju i promocji turystyki
w Wgrowie i gminie Liww Wgrowie i gminie Liw
Warszawa Wgrw, padziernik 2007 r.Warszawa Wgrw, padziernik 2007 r.
Dokument przygotowany na zlecenie Urzdu Miejskiego w Wgrowie i Urzdu Gminy Liw
przez zesp autorski Biura Doradczego Leszka Butowskiego i Instytutu Turystyki w
Warszawie w skadzie:
dr Leszek Butowski kierownik projektu
dr Krzysztof opaciski
mgr Paulina Nowicka
mgr Boena Radkowska
mgr Jakub Rawski
Autorzy skadaj podzikowania za pomoc w zebraniu materiaw niezbdnych do
przygotowania strategii oraz konsultacji jej treci:
Pani Marii Koc zastpcy burmistrza Wgrowa,
Pani Danucie Grodzkiej wiceprezesowi Oddziau PTTK w Wgrowie,
Pani Dorocie Skrzypek naczelnikowi Wydziau Spraw Spoecznych UM,
Panu Jarosawowi Grendzie burmistrzowi Wgrowa,
Panu Bogusawowi Szymaskiemu wjtowi gminy Liw,
Panu Wojciechowi Goosiowi zastpcy wjta gminy Liw.
________________________________________________________________Instytut Turystyki, ul. Merliniego 9 1, 02 511 Warszawa, tel. (22) 844-63-47;
Biuro Doradcze. Leszek Butowski, ul. Kostrzewskiego 1/76, 00-768 Warszawa, tel. (22)
840-46-22.
Spis treci
I Wprowadzenie..........................................................................................................................21. Podstawa prawna, cele, zadania i zakres strategii...................................................................22. Zaoenia metodyczne, podstawy informacyjne, zasady strategii..........................................33. Sownik najwaniejszych poj..............................................................................................5II Diagnoza strategiczna potencjau turystycznego Wgrowa i gminy Liw...............................81. Uwarunkowania rodowiskowe Wgrowa i gminy Liw.........................................................92. Uwarunkowania spoeczne i gospodarcze Wgrowa i gminy Liw.......................................23
3. Strategia rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw zgodno z dokumentami programowymi wyszego rzdu......................................................33
4. Walory turystyczne Wgrowa i gminy Liw..........................................................................434.1. Walory kulturowe...........................................................................................................444.1.1. Zabytkowe obiekty sakralne........................................................................................454.1.2. Walory kultury ludowej...............................................................................................514.1.3. Wybrane obiekty architektury wieckiej.....................................................................534.1.4. Imprezy kulturalne, sportowe, inne.............................................................................564.1.5. Pozostae walory antropogeniczne...............................................................................594.2. Walory przyrodnicze.......................................................................................................59
5. Zagospodarowanie turystyczne Wgrowa i gminy Liw.......................................................645.1. Turystyczna baza noclegowa i gastronomiczna..............................................................645.2. Turystyczna baza towarzyszca......................................................................................68
6. Dostpno komunikacyjna..................................................................................................777. Analiza ruchu turystycznego w Wgrowie i gminie Liw.....................................................79
7.1. Przyjazdy turystw krajowych i zagranicznych do Wgrowa i gminy Liw...................807.2. Ruch turystyczny rejestrowany w bazie noclegowej zbiorowego zakwaterowania.......81
8. Otoczenie instytucjonalne turystyki w Wgrowie i gminie Liw..........................................869. Synteza uwarunkowa rozwojowych turystyki z analiz SWOT ........................................88III Strategia rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw.....................................961. Wizja i misja rozwoju turystyki w Wgrowie i gminie Liw.................................................962. Cele rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw.............................................993. Produkty turystyczne oraz rynki docelowe ........................................................................104
3.1. Moliwoci wsparcia inwestycji turystycznych przez Miasto Wgrw i Gmin Liw..1184. Kierunki promocji turystycznej Wgrowa i gminy Liw.....................................................119
4.1. Do kogo kierujemy nasz ofert ?................................................................................1194.2. Co chcemy osign ?...................................................................................................1204.3. Trzy programy kreujce wizerunek Ziemi Wgrowskiej.............................................121
5. Strategia marketingowa wobec lokalnego i regionalnego otoczenia konkurencyjnego.....1246. Zadania operacyjne i projekty wykonawcze.......................................................................1267. Instytucjonalny system wdraania strategii........................................................................1338. rda finansowania wdraania strategii............................................................................141IV Podsumowanie i wnioski kocowe....................................................................................147Wykaz waniejszych rde informacji..................................................................................151Zacznik nr 1 Lista projektw wykonawczych w zakresie rozwoju turystyki......................153Zacznik nr 2 Lista projektw wykonawczych w zakresie promocji turystycznej ..............158Zacznik nr 3 Hasa promujce turystyk na Ziemi Wgrowskiej (propozycje)..................162
1
I Wprowadzenie
Pierwsza cz rozdziau wprowadzajcego zawiera omwienie podstaw prawnych
i organizacyjnych przygotowania strategii. Przedstawiono w niej take cele, zadania oraz
zakres rzeczowy, czasowy i terytorialny strategii. Oddzielny rozdzia powicony jest
omwieniu metodologii prac nad strategi oraz jej bazy informacyjnej i gwnych zasad.
Cz wprowadzajca zakoczona jest wyjanieniem najwaniejszych poj, uytych w
strategii, przygotowanym w formie sowniczka.
1. Podstawa prawna, cele, zadania i zakres strategii
Podstaw prawn przygotowania Strategii rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie
i gminie Liw stanowi umowa zawarta w dniu 10 wrzenia 2007 r. pomidzy Gmin Miasto
Wgrw oraz Gmin Liw jako zleceniodawcami, a konsorcjum firm, w skad ktrego
weszy Biuro Doradcze. Leszek Butowski oraz Instytut Turystyki w Warszawie, bdce
wykonawc opracowania.
Strategia rozwoju turystyki w Wgrowie i gminie Liw dotyczy obszarw i zagadnie,
ktre s przedmiotem interwencji publicznej i formuuje, gwnie dla podmiotw
publicznych, cele, ktrych osignicie zaley take od aktywnoci wszystkich pozostaych
podmiotw zaangaowanych w rozwj turystyki na obszarze obu gmin. Naley jednak
podkreli, e beneficjentem ostatecznym rezultatw wdraania strategii powinna by przede
wszystkim spoeczno lokalna Wgrowa i gminy Liw.
Bezporednim celem przygotowania strategii byo dostarczenie lokalnym wadzom
samorzdowym instrumentu uatwiajcego podejmowanie decyzji w ramach dziaa
dotyczcych rozwoju funkcji turystycznej obu gmin. Warto strategii na poziomie
wykonawczym polega rwnie na jej wykorzystaniu (jako dokumentu programowego) w
procesie ubiegania si o rodki finansowe pochodzce ze rde zewntrznych, w tym przede
wszystkim z budetu Unii Europejskiej (w ramach dostpnych programw). Dodatkowo
zaoono, e strategia powinna inspirowa i aktywizowa inne podmioty prywatne
i publiczne, w tym starostwo powiatu wgrowskiego, do udziau w realizacji zamierze
rozwojowych w zakresie gospodarki turystycznej na Ziemi Wgrowskiej, co przyczyni si do
2
rozwoju spoeczno-gospodarczego tego obszaru oraz wpynie na popraw warunkw i jakoci
ycia spoecznoci lokalnych.
Zakres przestrzenny Strategii rozwoju turystyki w Wgrowie i gminie Liw obejmuje
obie gminy w ich granicach administracyjnych. Horyzont czasowy wykonania zada
strategicznych oraz osignicia zaoonych celw zosta okrelony do 2015 r., to jest do
zakoczenia realizacji projektw w ramach okresu programowania budetowego Unii
Europejskiej, przewidzianego na lata 2007-2013.
Strategia rozwoju turystyki w Wgrowie i gminie Liw jest dokumentem o charakterze
lokalnym. Dotyczy ona przede wszystkim obszarw i zagadnie, ktre mog podlega
skutecznej interwencji publicznej na poziomie gminnym, bd te wymagaj wsppracy
rnych miejscowych podmiotw. Zakres rzeczowy strategii obejmuje: 1) analiz potencjau
turystycznego Wgrowa i gminy Liw wraz z jego podstawami rodowiskowymi oraz
uwarunkowaniami spoeczno-gospodarczymi (cz II dokumentu); 2) waciw strategi
rozwoju i promocji turystyki, zawierajc m.in. cele, zadania operacyjne i projekty
wykonawcze; opis produktw turystycznych wraz z rynkami docelowymi; a take kierunki
promocji turystycznej Wgrowa i gminy Liw (cz III dokumentu); 3) podsumowanie,
w ktrym przedstawiono w syntetycznej formie wnioski kocowe oraz rekomendacje
wykonawcze dla wadz obu gmin (cz IV dokumentu).
2. Zaoenia metodyczne, podstawy informacyjne, zasady strategii
Gwnym stanowiskiem teoretycznym, zastosowanym podczas prac nad Strategi
rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw, bya koncepcja rozwoju
endogenicznego. Polega ona na przyjciu podstawowego zaoenia, e trway rozwj danego
obszaru powinien odbywa si poprzez zaangaowanie i wykorzystanie jego wasnych
zasobw. Interwencja zewntrzna moe mie charakter pomocniczy, uatwiajcy
wprowadzenie mechanizmw rozwojowych, zwaszcza w pocztkowym okresie. Przyjcie
takiego paradygmatu ukierunkowao dalsze prace, koncentrujc je na identyfikacji potencjau
wasnego i sposobach jego wykorzystania dla rozwoju turystyki.
Metodyk prac nad dokumentem ustalono zgodnie z logiczn ciek postpowania,
ktra obja nastpujce etapy: 1) okrelenie bazy informacyjnej, 2) przeprowadzenie
diagnozy, 3) ocena potencjau turystycznego (analiza SWOT), 4) okrelenie misji i wizji
turystyki, 5) ustalenie obszarw priorytetowych i celw strategicznych, 6) wyznaczenie
produktw turystycznych wraz z rynkami docelowymi, 7) okrelenie kierunkw dziaa
3
promocyjnych, 8) sporzdzenie listy zada operacyjnych i projektw wykonawczych,
9) opracowanie instytucjonalnego systemu wdraania strategii, 10) przegld dostpnych
rde finansowania. Przyjta cieka prowadzi do uzyskania konkretnych, praktycznych
wynikw okrelajcych uwarunkowania oraz moliwoci rozwoju turystyki przyjazdowej do
Wgrowa i gminy Liw.
Przy tworzeniu bazy informacyjnej oraz opracowywaniu poszczeglnych czci
strategii zastosowano rne metody i techniki badawcze, do ktrych zaliczono:
- wizje lokalne, wywiady oraz studia materiaw rdowych, niezbdne do
przygotowania podstaw informacyjnych strategii;
- metody opisu i analizy statystycznej z wykorzystaniem zestawie tabelarycznych
i opracowa kartograficznych, zastosowane do sporzdzenia charakterystyki
uwarunkowa oglnych oraz diagnozy potencjau turystycznego;
- metod analizy SWOT (ocena uwarunkowa rozwojowych), zastosowan do oceny
potencjau rozwojowego turystyki na obszarze objtym opracowaniem;
- metod konsultacyjno-eksperck, zastosowan do przygotowania gwnych czci
strategii waciwej (okrelenie misji i wizji turystyki, celw rozwojowych, kierunkw
promocji);
- elementy metody systemowej, niezbdne do identyfikacji oddziaywa zachodzcych
pomidzy rnymi czciami skadowymi lokalnej turystyki (sferami poday i popytu
turystycznego oraz sfer regulacyjn).
Do opracowania strategii wykorzystano szereg aktualnych dokumentw decydujcych
o kierunkach rozwoju spoeczno-gospodarczego obu gmin, a take wojewdztwa
mazowieckiego. Wrd nich znalazy si horyzontalne dokumenty planistyczne
i programowe, takie jak: studia uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego
oraz plany rozwoju lokalnego obu gmin, a take Lokalny Program Rewitalizacji Miasta
Wgrowa, Strategia Rozwoju Gminy Liw, Strategia Rozwoju Powiatu Wgrowskiego,
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego do 2020 r. oraz Regionalny Program
Operacyjny Wojewdztwa Mazowieckiego na lata 2007-20131.
Podstawow baz informacyjn, niezbdn do przygotowania diagnozy potencjau
turystycznego, stanowiy rnorodne dokumenty rdowe dostarczone przez pracownikw
Urzdu Miasta w Wgrowie oraz Urzdu Gminy Liw, uzupenione przez wizje lokalne
i informacje zebrane poprzez wywiady. Ponadto, istotne rdo informacji stanowia
1 Szczegowe omwienie tych dokumentw pod ktem zgodnoci ze strategi znajduje si w rozdziale 3. cze II niniejszego opracowania.
4
statystyka publiczna GUS, zwaszcza w zakresie charakterystyki spoeczno-gospodarczej
obszaru, a take cech ilociowych i jakociowych ruchu turystycznego2.
Naley podkreli, e podstaw przygotowania i wdraania strategii stanowio
(powinno stanowi) kilka gwnych zasad, do ktrych zaliczono:
- zasad partnerstwa i dobrowolnej partycypacji wszystkich podmiotw, ktrych
dziaalno warunkuje rozwj turystyki w obu gminach3;
- zasad zgodnoci prawnej i programowej w stosunku do podstawowych aktw prawnych
oraz horyzontalnych i sektorowych dokumentw programowych rangi lokalnej i
regionalnej;
- zasad pomocniczoci, polegajc na uznawaniu przez wszystkie podmioty zaangaowane
do realizacji strategii wzajemnych kompetencji i nie ingerowania w nie bez naleytego
uzasadniania;
- zasad otwartoci strategii, polegajc na koniecznoci jej monitorowania oraz
ewentualnego wprowadzania uzupenie i korekt w trakcie realizacji strategii;
- ogln zasad zrwnowaonego rozwoju, z akcentem pooonym na rozwizania
sprzyjajce zachowaniu krajobrazu kulturowego i przyrodniczego obu gmin.
3. Sownik najwaniejszych poj4
Na potrzeby strategii przyjto nastpujcy zakres znaczeniowy stosowanych poj
zwizanych z problematyk planowania w turystyce i rozwojem tej dziedziny5.
Diagnoza strategiczna identyfikacja najwaniejszych uwarunkowa, szans i zagroe,
a w efekcie podstawowych problemw wymagajcych rozwizania na poziomie strategii.
Misja turystyki okrela dugofalow i perspektywiczn funkcj tej dziedziny, prowadzc
do osignicia podanego stanu docelowego, okrelonego w wizji turystyki, przyjtej dla
danego obszaru.
Wizja rozwoju turystyki jest szerokim wyobraeniem podanego, perspektywicznego
ksztatu turystyki; stanowi projekcj stanu docelowego tej dziedziny oraz wzorzec, do ktrego
naley dy.
2 Wyka najwaniejszych materiaw rdowych znajduje si w czci IV, rozdzia 2. niniejszego opracowania.3 Zasad ta stosowano podczas przygotowywania strategii, kiedy to intensywnie wsppracowano z rnymi podmiotami publicznymi i prywatnymi zaangaowanymi w tworzenie dokumentu. 4 Zosta przygotowany wedug porzdku logicznego, a nie alfabetycznego.5W wikszoci przypadkw zgodny z literatur przedmiotu.
5
Cel nadrzdny stanowi sprecyzowanie podanego obrazu rzeczywistoci w dziedzinie
objtej strategi, dziki ktremu bdzie moliwa do osignicia wizja turystyki.
Cele szczegowe cele warunkujce realizacj celu nadrzdnego, niezbdne rwnie dla
okrelenia zada operacyjnych realizowanych na szczeblu wykonawczym.
Obszary priorytetowe gwne dziedziny, w ramach ktrych sformuowane zostay cele
szczegowe.
Zadania operacyjne i projekty wykonawcze stanowi uszczegowienie celw
szczegowych, a zarazem okrelaj drog ich osignicia poprzez realizacj projektw
wykonawczych.
Walory turystyczne specyficzne cechy i elementy rodowiska naturalnego i antropo-
genicznego (wspczesne i historyczne przejawy dziaalnoci czowieka), ktre stanowi
przedmiot zainteresowania turystw. Do podstawowych grup walorw turystycznych zalicza
si: walory krajoznawcze, wypoczynkowe oraz specjalistyczne. W teorii produktu
turystycznego walory turystyczne penia funkcj rdzenia produktu.
Produkt turystyczny6 zbir skadnikw zaspokajajcych rne potrzeby turystw.
Realizacja tych potrzeb ma zaspokoi potrzeb podstawow, ktr stanowi gwny cel
(motyw) wyjazdu. Skadniki produktu turystycznego stanowi: walory turystyczne (rdze
produktu) oraz ich zagospodarowanie.
Oferta turystyczna na potrzeby niniejszego opracowania przyjto, e obejmuje ona
pojedyncze produkty turystyczne lub ich pakiety, a take inne usugi wiadczone turystom,
przygotowane do sprzeday i oferowane na rynku turystycznym przez podmioty komercyjne i
niekomercyjne.
Turystyka zgodnie z definicj wiatowej Organizacji Turystyki ONZ7 przyjto, e jest to
og dziaa ludzi, ktrzy podruj i przebywaj dla wypoczynku, w interesach i w innych
celach przez nie wicej ni rok bez przerwy w miejscach znajdujcych si poza ich zwykym
otoczeniem. Tak rozumiane pojcie turystyki wykracza poza turystyk ograniczon do
wyjazdw wakacyjnych i krajoznawczych odbywanych w czasie wolnym. Obejmuje ono
rwnie podre zwizane z wykonywaniem zawodu. Podstawowy cel podry musi by
jednak inny ni podjcie dziaalnoci zarobkowej, wynagradzanej w odwiedzanym miejscu.
Turystyka krajoznawcza (kulturalna, rozrywkowa, religijna) aktywno turystyczna, przy
ktrej gwnymi motywem podry jest ch poznania, a take doznania kulturalne, religijne
i rozrywkowe. Dla tej formy turystyki podstawowe znaczenie maj antropogeniczne 6Na podstawie: Kompendium wiedzy o turystyce. Pr. zb. pod red. Grzegorza Goembskiego. Warszawa; Pozna Wyd. Naukowe PWN 2002.7Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO. ONZWTO, Instytut Turystyki Warszawa 1995.
6
i przyrodnicze walory krajoznawcze w postaci: 1) historycznych walorw kulturowych,
cywilizacyjnych i religijnych, do ktrych zaliczono przede wszystkim: wieckie i sakralne
zabytki budownictwa, architektury, sztuk plastycznych oraz techniki i rzemiosa; przejawy
tradycyjnej kultury ludowej (materialne i duchowe) oraz pozostae elementy kultury
materialnej i pamitki historyczne; 2) przejaww wspczesnej dziaalnoci czowieka
(kultura, sport, imprezy i wydarzenia, religia); 3) walorw przyrodniczych, m.in. takich jak:
parki krajobrazowe, rezerwaty, pomniki i inne osobliwoci przyrody, jak rwnie pozostae
obszary chronione oraz cenne pod wzgldem przyrodniczym.
Turystyka wypoczynkowa dugookresowe, redniookresowe i krtkookresowe pobyty
turystyczne, obejmujce m.in. takie formy, jak: kilkudniowe i jednodniowe wyjazdy
witeczne (weekendowe), wypoczynek na dziakach letniskowych i w drugich domach.
Wsplnym celem tych wyjazdw jest regeneracja si fizycznych i psychicznych.
Uwzgldniajc powysze zaoenia przyjto, e gwnymi walorami stanowicymi podstaw
do rozwoju turystyki wypoczynkowej bd nastpujce cechy rodowiska geograficznego:
wolne od zanieczyszcze powietrze, cisza, niski stopie urbanizacji, zrnicowana rzeba
terenu, wystpowanie zbiornikw i ciekw przydatnych do kpieli i sportw wodnych, dua
lesisto obszaru, walory estetyczne krajobrazu, brak uciliwych zakadw, obiektw i
urzdze przemysowych, rolniczych, czy transportowych, oddalenie od duych orodkw
miejskich.
Agroturystyka ta forma turystyki ma podobne cechy do tych, ktre charakteryzuj turystyk
wypoczynkow. Rdze produktu, poza walorami rodowiskowymi, tworzy dodatkowo samo
gospodarstwo rolne i jego otoczenie.
Turystyka biznesowa (przyjazdy subowe, zwizane z wykonywaniem zawodu) aktywno
zwizana z zawodowym uczestnictwem w konferencjach, seminariach i szkoleniach, take
spotkania biznesowe. Do grupy tej zalicza si take wyjazdy po zakupy.
Turystyka tranzytowa specyficzna forma turystyki, na ktr od strony podaowej
(produktowej) skada si przede wszystkim obsuga osb podrujcych przez dany obszar.
Podstaw rozwoju, a take moliwo ograniczenia negatywnego oddziaywania tej formy
turystyki, stanowi waciwie zagospodarowane szlaki komunikacyjne (motele, parkingi,
obiekty gastronomiczne, miejsca do wypoczynku osb podrujcych).
System identyfikacji wizualnej (wizualizacja) jednolita koncepcja wizualna rnych
elementw promocyjnych i informacyjnych obejmujca najczciej: znak graficzny (logo),
layout publikacji (koncepcj graficzn publikacji, plakatw, map), multimedia (okadki CD,
strony www), koncepcje graficzne tablic informacyjnych, gadety reklamowe, wizytwki itp.
7
II Diagnoza strategiczna potencjau turystycznego Wgrowa
i gminy Liw
W tej czci opracowania przedstawiono charakterystyk i ocen potencjau
turystycznego Wgrowa i gminy Liw. Zoyy si nie nastpujce analizy czstkowe: 1)
oglne uwarunkowania rodowiskowe i spoeczno-gospodarcze, 2) walory turystyczne
(antropogeniczne i przyrodnicze), 3) zagospodarowanie turystyczne, 4) dostpno
komunikacyjna, 5) ruch turystyczny, 6) otoczenie instytucjonalne, 7 ocena uwarunkowa
rozwojowych turystyki wraz z analiz SWOT.
Analiza i ocena potencjau turystycznego Wgrowa i gminy Liw stanowiy podstaw
do propozycji rozwiza strategicznych w zakresie dziaa rozwojowych i marketingowych
turystyki.
Rycina 1. Pooenie Wgrowa i gminy Liw w stosunku do wybranych miast Polski
rdo: Opracowanie wasne.
8
1. Uwarunkowania rodowiskowe Wgrowa i gminy Liw
Miasto Wgrw oraz otaczajca je gmina Liw pooone s we wschodniej czci
wojewdztwa mazowieckiego. S one oddalone o okoo 80 km od aglomeracji warszawskiej
oraz okoo 100 km od granicy pastwowej z Biaorusi. Pozostaymi wikszymi miastami
pooonymi w pobliu omawianych gmin s: Biaystok (ok. 120 km), Ostroka (ok. 90 km)
oraz Biaa Podlaska (ok. 100 km).
Miasto Wgrw i gmina Liw z przestrzennego punktu widzenia stanowi zwarty
obszar. Gmina Liw otacza gmin miasto Wgrw niemal dookoa. Wgrw graniczy z gmin
Liw od poudnia, zachodu oraz w znaczcym fragmencie od pnocnego-wschodu. rodek
cikoci tego ukadu przestrzennego znajduje si na terenie Wgrowa. Dlatego te zasadne
jest czne opisywanie uwarunkowa rodowiskowych tych dwch jednostek
(z uwzgldnieniem ich cech indywidualnych). Powierzchnia jak one zajmuj jest na tyle
niewielka (cznie 205 km, w tym: Wgrw 36 km, gmina Liw 169 km), e w przypadku
geomorfologii terenu, siedlisk rolinnych czy warunkw klimatycznych rozdzielanie opisu
obu gmin byoby powielaniem tych samych treci.
Biorc pod uwag powysze zaoenie w poniszym rozdziale przedstawiono
informacje na temat: uksztatowania terenu, warunkw klimatycznych oraz kwestii
dotyczcych ochrony rodowiska w omawianych gminach. Analizie poddano przede
wszystkim te elementy, ktre chociaby w sposb poredni oddziaywaj lub stanowi
warunki do rozwoju turystyki.
Uksztatowanie terenu
Wedug systemu regionalizacji fizycznogeograficznej Jerzego Kondrackiego8 gminy
objte opracowaniem le w granicach Niziny Poudniowopodlaskiej, ktra stanowi cz
podprowincji Nizin rodkowopolskich. Geomorfologiczny charakter regionu (przez to take
charakter omawianych gmin) jest szczeglnie interesujcy, poniewa przez jego rodek
przebiega granica zasigu zlodowacenia warciaskiego. Granica ta stanowi dzia wd
pomidzy dopywami rodkowej Wisy, a Krzn, ktra jest dopywem Bugu i pynie na
wschd. Orodkowy ukad sieci rzecznej akcentuje pyncy w kierunku pnocnym Liwiec,
dopyw dolnego Bugu (pyncy przyp. aut.) po wewntrznej stronie moren warciaskich.
Nizina Poudniowopodlaska jest wysoczyzn wznoszc si od 150 do 200 m n.p.m. i w kilku 8 Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
9
miejscach przekraczajc 200 m, przy czym na rwninnej na og powierzchni zachoway si
w granicach zlodowacenia warciaskiego ostace wzgrz morenowych, kemw i ozw
(Kondracki 2000, s. 201-202).
W obrbie omawianych gmin wyrni mona trzy mezoregiony: Obnienie
Wgrowskie, Wysoczyzn Kauszysk i Wysoczyzn Siedleck. Jest to ukad atrakcyjny
krajobrazowo, poniewa Obnienie Wgrowskie jest z trzech stron otoczone wysoczyznami.
Na zachodzie jest to Wysoczyzna Kauszyska, od wschodu Wysoczyzna Siedlecka, a na
poudniu Wysoczyzna elechowska, ktra zamyka ukad od poudnia (nie siga ona jednak na
teren gmin Wgrw i Liw).
Wysoczyzna Kauszyska jest to paska wysoczyzna, przypominajca paski guz, ktra w
najwyszym punkcie osiga wysoko 223 m n.p.m. Wzniesienie to powstao
najprawdopodobniej na skutek spitrze glacitektonicznych iw plioceskich i mioceskich
oraz jest zwizane z tektonik blokow. Interesujc cech wzniesie jest fakt, e od ich
kulminacji wody spywaj we wszystkich kierunkach, midzy innymi na wschd, do Liwca
(Kondracki 2000, Program Ochrony rodowiska, 20049);
Obnienie Wgrowskie jest to forma o redniej wysokoci 120-140 m n.p.m. Obnienie
oddziela od siebie Wysoczyzny, Kauszysk i Siedleck. Jest ono wykorzystywane przez
Liwiec i jego lewy dopyw rzek Kostrzy. Obie rzeki pyn w kierunku pnocnym.
Obnienie poronite jest kami, a take w czci lasami (Kondracki 2000). Warto doda
take, e na tarasie zalewowym Liwca wystpuj way wydmowe, osigajce wysoko
nawet 10 m. Taras jest take porozcinany rowami melioracyjnymi i drobnymi ciekami
(Program Ochrony rodowiska, 2004);
Wysoczyzna Siedlecka omawiane gminy zajmuj may tylko jej fragment. Wysoczyzna
ley w strefie moren czoowych zlodowacenia warciaskiego i jego faz recesyjnych.
Wysokoci dochodz do 190-200 m n.p.m. Na glinach morenowych i gliniastych piaskach
wystpuj gleby brunatnoziemne i powe zajte przez pola uprawne i lasy () (Kondracki
2000, s. 204). Wysoczyzna charakteryzuje si urozmaicon rzeb. W przewaajcej czci
jest ona porozcinana licznymi obnieniami, ktre wykorzystuj cieki wodne. Ponadto
wystpuj tu takie formy jak: plateau kemowe, rwniny zastoiskowe i sandrowe.
9 Program Ochrony rodowiska dla gminy Liw na lata 2004-2011, 2004, Przedsibiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., Wgrw.
10
Do rnorodna, obfitujca w szereg rozmaitych form budowa geomorfologiczna10
miasta Wgrw i gminy Liw oraz ich najbliszego otoczenia jest korzystna dla rozwoju
turystyki. Wystpuj tu wzniesienia, pagrki, wydmy, rwniny, dolinki, obnienia.
Deniwelacja terenu w obrbie omawianych mezoregionw siga maksymalnie nawet okoo
100 m, a w granicach gmin Wgrw i Liw wynosi ona 60-65 m (wartoci najwysze). Bardzo
atrakcyjny element krajobrazu stanowi take meandrujce, naturalne koryto Liwca.
Warunki klimatyczne
Wedug regionalizacji klimatycznej Polski Okoowicza (196911), omawiane gminy
znajduj si w granicach mazowiecko-podlaskiego regionu klimatycznego. rednia
temperatura na tym obszarze wynosi od 7,1 C do 7,6 C. Przecitna maksymalna
temperatura lipca waha si w przedziale od 23 C do 24 C, natomiast minimalna rednia
temperatura stycznia ksztatuje si na poziomie od -5,1 C do -6,3 C. W cigu roku
odnotowuje si od 29 do 34 dni, kiedy temperatura maksymalna przekracza 25 C. Dla
kontrastu, dni bardzo mronych jest od 17 do 25, dni mronych 42 do 46, natomiast
przymrozki wystpuj od 110 do 124 razy w cigu roku.
Roczna suma opadw wynosi w rejonie gminy Wgrw i gminy Liw okoo
552-607 mm rocznie. W cigu roku obserwuje si tutaj: od 134 do 155 dni pochmurnych,
okoo 104-113 dni z deszczem i od 13 do 17 dni kiedy wystpuj burze. Dodatkowo przez 24
do 33 dni w roku nad okolicznymi terenami zalega mga. Dni w peni pogodnych, w
porwnaniu do dni pochmurnych jest duo mniej, bo jedynie od 42 do 50.
Pokrywa niena na omawianym terenie zalega mniej wicej od przeomu listopada
i grudnia (29.XI do 2.XII) do koca marca (25-28.III). W tym okresie obserwuje si od 62 do
69 dni z pokryw nien12.
Wedug stacji meteorologicznej w Wyszkowie, na omawianym obszarze przewaaj
wiatry poudniowo-zachodnie, zachodnie i pnocno-zachodnie. Wiatr wieje ze redni
prdkoci 3 m/s. Cisze wystpuj tu przez prawie 27% czasu (to jest okoo 98 dni). Okres
wegetacyjny trwa tu przez rednio 200-210 dni.
Lokalnie warunki klimatyczne mog wyglda nieco inaczej. Odnosi si to
szczeglnie do obnie terenu i dolin rzecznych, gdzie moe wystpowa zjawisko inwersji
10 Rzeba modoglacjalna uksztatowana w okresie zlodowacenia rodkowopolskiego, przeksztacona w wyniku procesw denudacyjnych oraz eolicznych.11 Okoowicz W., 1969, Klimatologia oglna, Pastwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa.12 Powysze dane s to urednione wartoci obserwacji ze stacji Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Sinokach, Wyszkowie i Nurze, za rok 2003.
11
temperatury. Przejawia si ono tym, e w miejscach tych zalegaj masy zimnego powietrza.
W dolinach rzecznych oraz w miejscach podmokych wysza jest take wilgotno powietrza,
ktra rednio w cigu roku wynosi okoo 82%.
Jak wida, na terenie gmin Wgrw i Liw warunki klimatyczne nie rni si od
warunkw panujcych w pozostaej czci regionu. Lokalne nieznaczne odchylenia mog
wystpowa przede wszystkim w dolinie Liwca.
Zaprezentowane powyej dane mieszcz si w rednich przedziaach wartoci
warunkw klimatycznych wojewdztwa mazowieckiego. Dla porwnania mona doda, e
rednia temperatura powietrza w Warszawie wynosi 7,8 C, czyli jest nieznacznie wysza od
redniej temperatury powietrza na omawianym obszarze. Wynika to jednak z faktu, e
Warszawa jest duym miastem, gdzie lokalnie temperatura jest wysza ni na terenach j
otaczajcych (tzw. wyspa ciepa). W zwizku z tym faktem, krcej zalega tu pokrywa niena
okoo 60 dni. W Warszawie nieco nisza jest rednia roczna suma opadw, wynosi okoo
515 mm. Za to obserwuje si wicej dni z burz 22.
Naley jednak podkreli, e przedstawione rnice midzy omawianym terenem
a Warszaw wynikaj przede wszystkim z odmiennoci klimatycznych i pogodowych
wystpujcych w wielkim miecie, w ktrym mona obserwowa typowy przykad klimatu
miejskiego. Wynika z tego wniosek, e w Wgrowie i na obszarze gminy Liw mamy do
czynienia z klimatem typowym dla wschodnich czci Mazowsza.
Ochrona rodowiska
Istotnym z punktu widzenia rozwoju turystyki elementem rodowiska przyrodniczego
Wgrowa i gminy Liw s obszary prawnie chronione. Na terenie obu gmin, wedug danych
GUS za rok 2006, obszary takie zajmuj powierzchni 10 105 ha. Stanowi one jednoczenie
prawie 22% wszystkich obszarw chronionych w powiecie wgrowskim i 49,3% cznej
powierzchni obu jednostek administracyjnych.
12
Rycina 2. Obszary podlegajce prawnej ochronie w Wgrowie
rdo: Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego miasta Wgrowa, 1999, Wgrw. *Wgrowski Zesp Krajobrazowo-Przyrodniczy zosta zaplanowany do utworzenia w Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania miasta Wgrowa (1999), (do chwili obecnej nie powsta).
W Wgrowie ochronie podlega 1 600 ha, to jest 44,4% powierzchni miasta. Cay ten
obszar wchodzi w skad Siedlecko-Wgrowskiego Obszar Chronionego Krajobrazu. Ponadto
na terenie miasta znajduje si take jeden pomnik przyrody13. Jest to gaz narzutowy
znajdujcy si przy Gocicu Niepodlegoci w Wgrowie. Jego obwd w poziomie wynosi
675 cm i 565 cm w pionie. Zosta on ustawiony w 1917 r. przez spoeczestwo Wgrowa na
mogile powstacw polegych w bitwie 3 II 1863 r.
13 Wedug danych Urzdu Miasta na padziernik 2007 roku.
13
Biorc pod uwag miejski charakter gminy Wgrw mona stwierdzi, e dua jej
cz (blisko poowa) podlega okrelonemu reimowi ochronnemu14. Fakt ten powinien
sprzyja zachowaniu wartoci przyrodniczych wystpujcych w miecie.
Analizujc cao omawianego obszaru naley jednak zauway, e wiksza cz
obszarw prawnie chronionych znajduje si w granicach gminy Liw, jest to 8 505 ha, co
stanowi 50,3% powierzchni gminy. Do obszarw tych zalicza si:
- rezerwat przyrody Kantor Stary (95,4 ha), zlokalizowany na poudnie od miejscowoci
Ruchenka w obrbie Lenictwa Ruchna. Jest to rezerwat fitocenotyczny, gdzie ochronie
podlegaj lasy sosnowo-jesionowe-dbowe tworzce zbiorowiska grdw wysokich,
typowych i niskich. Osobliwoci rezerwatu jest wystpowanie kilka gatunkw
storczykw i wawrzynka wilczeyko oraz licznych gatunkw ptakw, m.in. krogulca i
brodca samotnego. Rezerwat, pooony w blisko tysichektarowym uroczysku jest
rwnie ostoj dla jeleni, dzikw i saren (Program Ochrony rodowiska 2004, s.
89-90);
- Nadburzaski Park Krajobrazowy (805 ha), ktrego cz znajduje si w pnocnej czci
gminy. W granicach gminy Liw znajduje si take 805 ha otuliny tego parku. Cech
charakterystyczn Nadbuaskiego Parku Krajobrazowego jest due zrnicowanie
krajobrazu. Za najwikszy jego walor uznawana jest meandrujca dolina Bugu wraz z
licznymi starorzeczami, wyspami, achami i stromymi skarpami na brzegach;
- Siedlecko-Wgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu (7 700 ha), zajmujcy niemal
poow powierzchni gminy, rozcigaj si na poudnie od Wgrowa i miejscowoci Liw.
Charakteryzuje si on bogactwem gatunkw rolinnych, zwaszcza w zakresie rolin
naczyniowych;
- Natura 2000 obecnie Dolina Liwca na caej swej dugoci, na podstawie tzw.
Dyrektywy Ptasiej, zaliczana jest do europejskiej sieci ochrony przyrody Natura 2000. Na
obszarze tym wystpuj zespoy lgowe ptakw objtych ochron cakowit i czciow,
a take gatunki zaliczane do rzadkich. Planuje si ustanowienie na tym obszarze parku
krajobrazowego (Program Ochrony rodowiska 2004, s. 91).
14 Waciwemu dla formy ochrony przyrody jakim jest obszar chronionego krajobrazu.
14
Rycina 3. Obszary podlegajce prawnej ochronie w gminie Liw
rdo: Dane Urzdu gminy Liw zawarte na oficjalnej stronie internetowej Urzdu.
15
- uytek ekologiczny (2,7 ha), zlokalizowany jest przy wschodniej granicy gminy na
wschd od miejscowoci Ruchenka i na wschd od Rezerwatu Kantor Stary15;
- dwa pomniki przyrody dby szypukowe. Jeden z nich jest zlokalizowany w Uroczysku
Miedzanka. Drzewo ma wysoko 28 m, natomiast jego obwd mierzony 1,3 m nad
powierzchni ziemi wynosi 480 cm. Drugi natomiast znajduje si na terenie miejscowoci
Maciejw (Nadlenictwo ochw, Obrb Wgrw) w granicach Nadbuaskiego Parku
Krajobrazowego. Obwd jego pnia na wysokoci 1,3 m nad poziomem gruntu wynosi 330
cm.
Majc na uwadze rozwj i promocj turystyki na terenie gmin Wgrw i Liw, bardzo
istotny jest fakt, e Dolina Liwca, od rde a do ujcia rzeki do Bugu, wraz z kami
i zalewowymi pastwiskami utworzonymi na zmeliorowanych bagnach zostaa objta
oglnoeuropejsk sieci ochrony rodowiska Natura 2000. Niektre odcinki rzeki maj
charakter naturalny, na innych odcinkach jest ona uregulowana, lokalnie w dolinie wystpuj
wtrne zabagnienia. Miejscami brzegi Liwca s paskie, zajte przez ki i wilgotne, zalewane
pastwiska, na innych odcinkach brzegi s wysokie. W dolinie przewaaj ki i pastwiska,
lokalnie wystpuj gi olchowe i olchowo-jesionowe oraz niewielkie kompleksy lene,
z dominujcym udziaem sosny. Podoe stanowi tu gleby mineralne. Na omawianym terenie
znajduj si dwa kompleksy staww rybnych (48 ha i 70 ha) oraz trzeci kompleks staww
rybnych w Mordach. W latach 1992 i 1993 najcenniejsze pod wzgldem ornitologicznym
fragmenty doliny zostay zmeliorowane. Dolina Liwca ma rang ostoi ptasiej o randze
europejskiej E50. Na jej obszarze wystpuje co najmniej 20 gatunkw ptakw z Zacznika I
Dyrektywy Ptasiej, 5 gatunkw z Polskiej Czerwonej Ksigi (PCK). Obszar ten jest wan
ostoj ptakw wodno-botnych, szczeglnie w okresie lgowym. W okresie lgowym obszar
zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) nastpujcych gatunkw ptakw:
cyraneczka, cyranka, czerinca, czajka, kulik wielki (PCK), rybitwa biaowsa (PCK),
brodziec piskliwy, rycyk; w stosunkowo wysokim zagszczeniu (C7) wystpuj perkoz
rdzawoszyi, bocian biay, krzywka, botniak stawowy, derkacz, sieweczka rzeczna, kszyk,
rybitwa czarna, podrniczek, strumieniwka, ortolan. W okresie wdrwek wystpuj w
stosunkowo duej liczbie gsi zboowa i biaoczelna: g biaoczelna do 4 500 osobnikw
(C7) (Dane Ministerstwa Ochrony rodowiska, zamieszczone na oficjalnej stronie
powiconej sieci ochrony przyrody Natura 2000).15 Suma powierzchni poszczeglnych z wymienionych form ochrony na terenie gminy jest wysza ni podana wczeniej warto czna, poniewa rezerwat i uytek ekologiczny zawieraj si w granicach obszaru chronionego krajobrazu.
16
Naley ponadto podkreli, e walory przyrodnicze i niska degradacja rodowiska
pozwoliy na zaliczenie caej gminy Liw w poczet funkcjonujcego na obszarze wojewdztw
mazowieckiego, warmisko-mazurskiego i podlaskiego obszaru Zielone Puca Polski.
Tereny w dolinie rzeki Liwiec s fenomenem przyrodniczym w skali europejskiej, przede
wszystkim pod wzgldem zachowania k z niepowtarzaln flor, faun i piknym
krajobrazem (Program Ochrony rodowiska, 2004).
Wody powierzchniowe
Podstaw ukadu hydrologicznego miasta Wgrw i gminy Liw jest rzeka Liwiec,
bdca lewobrzenym dopywem Bugu. Rzeka pynie na obszarze gminy Liw, wzdu jej
wschodniej granicy. Przecitny spadek Liwca wynosi 0,52, natomiast warto redniego
przepywu w latach 1951-70 wg wodowskazu ochw wynosia 10,2 m/s. Oglny spyw
wd powierzchniowych odbywa si w kierunku pnocno-zachodnim i zachodnim, a do
ujcia w miejscowoci Kamieczyk. Szeroko doliny rzeki Liwiec na obszarze gminy Liw
siga kilkudziesiciu metrw. Wahania gbokoci wody w rzece s due i wynosz okoo
3 m. W pobliu Wgrowa dolina osiga szeroko kilometra, a pniej rozszerza si do 2 km
(Program Ochrony rodowiska, 2004).
W krajobrazie Doliny Liwca najczciej spotka mona pola uprawne, pastwiska
i ki. Obszar ten jest w niewielkim tylko stopniu poronity lasami. Powoduje to wzmoony
spyw powierzchniowy wd, w wyniku ktrego intensywnie rozmywane s brzegi rzeki.
Sytuacj pogarszaj jeszcze rolnicy, przejedajc przez koryto cignikami. Dodatkowym
problemem jest wykorzystywanie przez okolicznych mieszkacw koryta rzeki jako
darmowego rda piasku potrzebnego do celw budowlanych.
17
Rycina 4. Obszary Natura 2000 w Wgrowie i gminie Liw Dyrektywa Ptasia
rdo: Dane Ministerstwa Ochrony rodowiska zamieszczone na oficjalnej stronie powiconej sieci ochrony przyrody Natura 2000
18
Wedug danych zebranych przez Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska
w Warszawie w ramach programu bada (edycja z roku 2006) majcego na celu midzy
innymi okrelenie jakoci wd wojewdztwa mazowieckiego, wody rzeki Liwiec, w obrbie
badanych gmin, zaliczaj si do IV klasy czystoci16. Jest to wic do istotne utrudnienie w
kwestii wykorzystywania rzeki do celw turystyczno-rekreacyjnych.
Uzupenieniem sieci hydrograficznej gmin Wgrw i Liw s dwa mniejsze cieki:
Miedzanka i Zdroje. Pierwszy z nich pynie w pnocnej czci omawianego obszaru i jest
prawobrzenym dopywem uchodzcym do Liwca w miejscowoci Osowiec. Miedzanka ma
dugo okoo 19,5 km, a jej rednia gboko wynosi 1,5 m. Jest ona w znacznej czci
uregulowana i poczona z bogat sieci roww melioracyjnych, ktre stanowi podstawowe
rdo jej wd. Niewielka rzeka Zdroje pynie natomiast w poudniowej czci gminy
Liw.
16 Wedug danych zebranych w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowoci Liw, na 52,8 km rzeki. T sam klas czystoci oznaczono jeszcze w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowoci Paplin w gminie Korytnica. W pozostaych 3 punktach (Pruszyn, Chodw, Kamieczyk) wody rzeki Liwiec zaliczono do V klasy czystoci.
19
Rycina 5. Klasyfikacja jakoci wd w wojewdztwie mazowieckim w przekrojach monitoringowych za rok 2006.17
rdo: Monitoring rzek w 2006 roku, 2006, Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska,
Warszawa, s. 2.
Istotnym elementem sieci hydrograficznej omawianych gmin s zbiorniki wd
stojcych. S to w gwnej mierze: starorzecza wystpujce licznie w obrbie doliny Liwca;
oczka rdbagienne charakteryzujce si zmiennym poziomem lustra wody; a take
wyrobiska potorfowe i zbiorniki przeciwpoarowe.
Zbiorowiska lene
Lasy gminy Liw i miasta Wgrw, wedug podziau Polski na krainy i dzielnice
przyrodniczo-lene, pooone s w IV Krainie Mazowiecko-Podlaskiej, w Dzielnicy 5
Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej.
17 Wewntrz czerwonej elipsy zaznaczono cz rzeki Liwiec.
20
Oglna powierzchnia lasw w miecie Wgrw wynosi 574 ha, natomiast w gminie
Liw 3 748 ha (dane za rok 2005). Stanowi to odpowiednio 15,94% i 22,18% cakowitej
powierzchni Wgrowa i gminy Liw. Na przestrzeni ostatnich 10 lat (w porwnaniu z rokiem
1995) wielkoci te zmieniy si w bardzo niewielkim stopniu. W Wgrowie we wspomnianym
okresie ubyo 13 ha lasu, natomiast w gminie Liw w porwnaniu z rokiem 1995 powierzchnia
lasw zmniejszya si o okoo 20 ha. Pomimo, e wartoci te s nieznaczne, jest to jednak
zjawisko niekorzystne, ktre w przypadku jego nasilenia moe negatywnie wpyn na
atrakcyjno turystyczn omawianych jednostek (zwaszcza gminy Liw). Warto w tym
miejscu doda take, e w Wgrowie, pomidzy rokiem 2000, a 2005 zalesiono 7,7 ha.
Natomiast w gminie Liw w tym samym czasie przybyo 28,1 ha lasw (przedstawione
wczeniej spadki zalesienia uwzgldniaj ju dane dotyczce nowych nasadze).
Dla porwnania, rednia lesisto gmin powiatu wgrowskiego w roku 2005 wynosia
26,16%, rednia lesisto wojewdztwa mazowieckiego wynosia 22,43%, a rednia lesisto
kraju wynosia 29,33%. Oznacza to, e w obu omawianych gminach powierzchnia lasw bya
mniejsza ni rednia dla powiatu18, wojewdztwa i kraju. Chocia trzeba zaznaczy, e
stopie lesistoci gminy Liw by bardzo zbliony do redniego stopnia lesistoci
wojewdztwa. Analizujc poziom zalesienia obu gmin naley pamita, e w Wgrowie jako
gminie miejskiej niemoliwe jest utrzymanie poziomu zalesienia zblionego do lesistoci
obszarw wiejskich. W tym kontekcie naley skupi si przede wszystkim na ochronie
i powikszaniu obecnych zasobw znajdujcych si na obszarze gminy Liw.
Wanym aspektem dla rozwoju turystyki na obszarach lenych jest take ich struktura
wasnociowa. Pod tym wzgldem sytuacja na omawianym terenie nie jest zbyt korzystna19.
W powiecie wgrowskim 45% ogu stanowi grunty lene publiczne, natomiast 55% lasw
pozostaje wasnoci prywatn. Tymczasem w Gminie Miasto Wgrw, prywatne grunty
lene stanowi a 84,5% ogu gruntw lenych. W gminie Liw proporcje s bardziej
zblione do redniej dla powiatu, cho odwrcone. W jednostce tej, ponad 57% gruntw
lenych stanowi wasno publiczn, a niewiele poniej 43% s to grunty prywatne. Dla
dostpnoci lasw dla turystyki jest to sytuacja bardziej korzystna.
18 W powiecie wgrowskim, najwyszym wskanikiem zalesienia moe pochwali si gmina Stoczek 38,67%.19 Dotyczy to take caego powiatu wgrowskiego.
21
Elementy krajobrazu
Z punktu widzenia moliwoci rozwoju turystyki na danym obszarze istotn rol
odgrywa uksztatowanie terenu oraz sposb jego uytkowania, w tym wystpujca szata
rolinna. Oglnie rzecz biorc, mona powiedzie, e o atrakcyjnoci krajobrazu decyduj
jego poszczeglne elementy i harmonia ich kompozycji. Przyjmuje si, e bardziej
wartociowe dla turystyki wypoczynkowej s tereny o zrnicowanej rzebie, z bogat szat
rolinn i niskim stopniem urbanizacji.
W krajobrazie Wgrowa i gminy Liw przewaaj uytki rolne. Stanowi one
odpowiednio 65,97% i 70,04% powierzchni omawianych jednostek. rednia dla powiatu
wgrowskiego wynosi 65,3%, dla wojewdztwa mazowieckiego 66,8%, a dla kraju 58,23%.
Jak wic wida obie jednostki osigaj ponadprzecitne wyniki w tej kategorii. Jednak
szczeglnie wart podkrelenia jest fakt, e bardzo wysoki odsetek uytkw rolnych obserwuje
si take w Wgrowie. Dla porwnania mona powiedzie, e w drugim miecie powiatu
wgrowskiego, ochowie, odsetek ten wynosi zaledwie 29,23% (dla caej gminy miejsko-
wiejskiej ochw 47,05%). Mona wic powiedzie, e Wgrw czy w sobie elementy
krajobrazu miejskiego i wiejskiego.
W tabeli 1. zaprezentowano struktur uytkowania gruntw w obu omawianych
gminach, a dla porwnania take w pozostaych gminach powiatu wgrowskiego. Z rzeczy
wartych wymienienia, zwraca uwag bardzo niski odsetek sadw (niszy od redniej
wojewdzkiej o ponad dwa punkty procentowe). Powiat wgrowski charakteryzuje si
ponadto wyszym od redniej wojewdzkiej odsetkiem k i pastwisk, natomiast niszym
udziaem gruntw ornych.
Istotna z punktu widzenia jakoci krajobrazu, a co za tym idzie jego atrakcyjnoci dla
turystyki, jest take wielko gospodarstw rolnych. Na podkrelenie zasuguje fakt, e dla
rozwoju agroturystyki cenniejsze s obszary, na ktrych wystpuj mniejsze i rednie
gospodarstwa rodzinne. Na omawianym terenie dominuj jednak gospodarstwa mae (do 7
ha), przy jednoczesnym braku gospodarstw duych (powyej 50 ha). Wydaje si, e pod tym
wzgldem jest to sytuacja do korzystna, cho naley take pamita, e zbytnie
rozdrobnienie struktury agrarnej moe mie take niekorzystny wpyw na jako krajobrazu, a
w konsekwencji na warunki do rozwoju turystyki.
22
Tabela 1. Struktura uytkowania ziemi gmin powiatu wgrowskiego, dane za rok 2005
powierzchnia uytkw rolnych
grunty orne sady ki pastwiska
pozostae grunty i
nieuytki
POLSKA 58,23 44,33 0,91 8,42 4,58 12,43
Wojewdztwo mazowieckie 66,80 48,32 2,41 9,99 6,07 10,77
Powiat wgrowski 65,26 44,12 0,29 13,34 7,50 8,96
Wgrw 65,97 42,14 0,47 14,33 9,03 16,69
Grbkw 74,95 56,85 0,53 10,95 6,62 8,10
Korytnica 76,27 51,34 0,12 15,93 8,88 8,17
Liw 70,04 51,46 0,37 13,43 4,78 8,08
ochw (gmina miejsko-wiejska) 47,05 23,45 0,16 17,81 5,63 15,64
ochw miasto 29,23 18,54 0,38 8,38 1,92 41,54
ochw - obszar wiejski 48,31 23,79 0,15 18,48 5,89 13,82
Miedzna 67,08 51,45 0,16 11,97 3,49 4,98
Sadowne 64,44 27,90 0,35 21,35 14,83 9,41
Stoczek 54,82 40,34 0,50 6,82 7,15 6,03
Wierzbno 74,21 63,42 0,10 2,27 8,43 5,41
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
2. Uwarunkowania spoeczne i gospodarcze Wgrowa i gminy Liw
Do uwarunkowa spoeczno-gospodarczych majcych znaczenie dla rozwoju turystyki
naley zaliczy: struktur demograficzn i zawodow ludnoci; poziom przedsibiorczoci, w
tym liczb podmiotw gospodarczych, ze szczeglnym uwzgldnieniem sektora usug;
poziom bezrobocia; a take dochody i wydatki inwestycyjne gmin oraz funkcje
administracyjno-usugowe danego obszaru. Dodatkowo uwzgldni trzeba rozwj
podstawowej infrastruktury, w tym sie drogow i wewntrzne oraz zewntrzne poczenia
komunikacyjne.
23
Demografia
Wedug danych Urzdu Miasta Wgrw na dzie 31 sierpnia 2007 roku gmin
zamieszkiwao 12 917 osb. W zbiorowoci tej przewaay kobiety. Stanowiy one 52,02%
populacji miasta. Wspczynnik feminizacji osign wic warto 108,43 (liczba kobiet na
100 mczyzn). Odmienna sytuacja wystpowaa w gminie Liw. W jednostce tej, spord
7 867 mieszkacw, 50,34% to mczyni (3 960 osb). Kobiety stanowiy mniejszo
populacji gminy (3 907 osb), w zwizku z czym na 100 mczyzn przypadao 98,66 kobiet.
cznie w Wgrowie i gminie Liw liczba mieszkacw wedug stanu na sierpie 2007 r.
wynosia 20 784 osb, z czego 51,13% stanowiy kobiety, co oznacza, e na 100 mczyzn
przypadao prawie 105 kobiet.
Jeli chodzi o struktur wiekow to wrd mieszkacw obu gmin przewaaj
zdecydowanie osoby w wieku produkcyjnym 68,03% w Wgrowie i 61,15% w gminie Liw.
rednia dla obu jednostek wynosi 65,43%. W obu gminach mniej wicej co pity mieszkaniec
nie ukoczy jeszcze 18 roku ycia, to znaczy, e jest w wieku przedprodukcyjnym 19,79%
w Wgrowie i 21,75% w gminie Liw (rednio dla obu gmin 20,53%). Natomiast w wiek
poprodukcyjny weszo ju 12,18% mieszkacw Wgrowa i 17,10% mieszkacw gminy
Liw (rednio dla obu gmin 14,04%).
24
Tabela 2. Struktura demograficzna powiatu wgrowskiego oraz rednie wartoci dla wojewdztwa mazowieckiego i Polski, dane za rok 2006
jednostka
odsetek osb w oglnej liczbie mieszkacw
mczyni kobiety
w wieku przedproduk-
cyjnym
w wieku produkcyjnym
w wieku poprodukcyjnym
POLSKA 48,33 51,67 20,09 64,21 15,69wojewdztwo mazowieckie 47,89 52,11 19,34 63,69 16,97
Powiat wgrowski 49,72 50,28 22,53 59,98 17,49Wgrw 48,17 51,83 22,29 65,27 12,44Powyej()/poniej() redniej dla kraju
Powyej()/poniej() redniejdla wojewdztwa
Liw 49,84 50,16 23,50 58,12 18,38Powyej()/poniej() redniej dla kraju
Powyej()/poniej() redniejdla wojewdztwa
Grbkw 50,17 49,83 22,16 57,44 20,41Korytnica 52,44 47,56 23,29 56,61 20,10ochw (gmina miejsko-wiejska) 49,50 50,50 22,98 62,03 14,99
ochw miasto 49,57 50,43 23,38 65,82 10,81ochw - obszar wiejski 49,47 50,53 22,75 59,80 17,45Miedzna 50,39 49,61 20,09 59,00 20,92Sadowne 48,60 51,40 22,52 57,23 20,25Stoczek 49,64 50,36 22,39 56,66 20,96Wierzbno 51,79 48,21 20,95 55,11 23,94
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
25
Rycina 6. Struktura wiekowa i pciowa mieszkacw gmin powiatu wgrowskiego w porwnaniu ze redni dla kraju i wojewdztwa mazowieckiego, dane za rok 2006 uszeregowane wedug malejcego odsetka osb w wieku produkcyjnym (udzia procentowy)
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
Kolejnymi dwoma wskanikami przedstawiajcymi sytuacj demograficzn s:
przyrost naturalny i saldo migracji. Warto pierwszego z nich obliczona dla Polski, wedug
danych GUS za rok 2006 wynosia 0,1, dla wojewdztwa mazowieckiego take 0,1,
natomiast dla powiatu wgrowskiego ksztatowaa si na poziomie -1,1. Na tym tle, in plus
wyrnia si Wgrw, gdzie przyrost naturalny osign warto 2,6. Niestety duo gorzej
sytuacja wyglda w gminie Liw, gdzie odnotowano ujemny przyrost naturalny o wartoci
-3,3.
Jeli chodzi o saldo migracji to w ruchu zewntrznym osigno ono (wedug danych
GUS za rok 2006) w obu jednostkach minimalne wartoci, w Wgrowie -2, w gminie Liw 0.
Interesujce s natomiast porwnania wartoci salda migracji w poszczeglnych gminach
powiatu wgrowskiego w ruchu wewntrznym. W przeliczeniu na 10 000 mieszkacw saldo
migracji wewntrznych w gminie Liw wynosi 10,46, a w Wgrowie -65,22 i jest to czwarty
najgorszy wynik w powiecie. Dla porwnania rednia dla wojewdztwa wynosi 31,46.
Wskaniki salda migracji mog porednio wiadczy o warunkach i jakoci ycia w danym
miejscu.
26
Podsumowujc powysze dane, w roku 2006 z omawianego obszaru (miasto Wgrw
i gmina Liw) ubyo 66 osb. Daje to cznie ubytek ponad trzydziestu trzech osb
w przeliczeniu na 10 000 mieszkacw. Nie jest to warto bardzo znaczca, ale dla
przypomnienia warto doda, e przyrost rzeczywisty w wojewdztwie mazowieckim wynis
ponad 31 osb na 10 000 mieszkacw.
Rynek pracy
Kolejnym elementem diagnozy uwarunkowa spoeczno-gospodarczych Wgrowa
i gminy Liw mogcych mie znaczenie dla rozwoju turystyki jest struktura zatrudnienia
mieszkacw. Naley przy tym zauway, e przejawem rozwoju funkcji turystycznej na
danym obszarze jest m.in. odsetek osb zatrudnionych w sektorze usug, zwaszcza
rynkowych. Sektor ten jest bowiem odpowiedzialny m.in. za obsug ruchu turystycznego, co
oznacza, e im wicej osb jest w nim zatrudnionych, tym wiksz liczb goci moe przyj
dana miejscowo, czy gmina.
Niestety statystyka publiczna jest w tym wzgldzie uboga w zwizku z czym, aby
przedstawi zestaw danych porwnywalnych dla wszystkich gmin powiatu wgrowskiego,
wojewdztwa mazowieckiego i Polski, naley cofn si w analizach do roku 2003.
Wwczas, rednio w Polsce w sektorze usugowym jako gwnym miejscu pracy
zatrudnionych byo 61,21%20. Na usugi rynkowe przypadao 33,32% pracujcych, a na usugi
nierynkowe 27,89%. W wojewdztwie mazowieckim sytuacja ta wygldaa korzystniej,
poniewa w usugach zatrudnionych byo 70,92% osb pracujcych w gwnym miejscu
pracy (45,20% usugi rynkowe; 25,72% usugi nierynkowe). Na tym tle omawiane gminy
uplasoway si powyej redniej krajowej, ale poniej redniej wojewdzkiej: Wgrw
65,56%; gmina Liw 62,63%. Mniej korzystna bya natomiast sytuacja w zakresie usug
rynkowych i nierynkowych. Przewaao bowiem zatrudnienie w usugach nierynkowych.
W obu omawianych gminach w porwnaniu ze redni obliczon dla wojewdztwa
mazowieckiego w usugach zatrudniony by mniejszy odsetek osb pracujcych w gwnym
miejscu pracy. Przyczyn takiej sytuacji moe by fakt, e na obszarze omawianych jednostek
wysze ni przecitnie w wojewdztwie byo zatrudnienie w przemyle. Zatrudnienie
pracownikw najemnych w rolnictwie miao znikome znaczenie21.
W porwnaniu z pozostaymi gminami powiatu wgrowskiego omawiane jednostki
charakteryzuj si niszym udziaem zatrudnienia w usugach, a gmina Liw zajmuje w tym 20 Dane dotycz kategorii osb pracujcych w gwnym miejscu pracy z wyczeniem rolnikw indywidualnych.21 Dotyczy pracownikw najemnych pracujcych w rolnictwie. Dane nie uwzgldniaj rolnikw pracujcych we wasnych gospodarstwach.
27
wzgldzie ostatnie miejsce. Oznacza to, e Wgrw i gmina Liw na tle swoich ssiadw
mog mie trudnoci w obsudze ruchu turystycznego. Niewtpliwie powoduje to
konieczno rozwijania tego sektora, przede wszystkim w gminie Liw.
Tabela 3. Struktura zatrudnienia mieszkacw powiatu wgrowskiego w odniesieniu do redniej krajowej i wojewdzkiej, z wyczeniem rolnikw indywidualnych, dane za rok 2003
sektor rolniczy
sektor przemysowy
sektor usugowy
razem
sektor usugowy - usugi rynkowe
sektor usugowy -
usugi nierynkowe
Polska 1,46 37,33 61,21 33,32 27,89
wojewdztwo mazowieckie 0,51 28,57 70,92 45,20 25,72
powiat wgrowski 1,51 27,43 71,05 28,13 42,92
Wgrw 0,63 33,81 65,56 27,20 38,36
Grbkw 4,06 2,03 93,91 27,41 66,50
Korytnica 2,01 22,89 75,10 22,09 53,01
Liw 1,27 36,09 62,63 24,84 37,79
ochw (gmina miejsko-wiejska) 2,86 20,76 76,39 34,29 42,10
ochw miasto 3,27 18,26 78,46 39,55 38,92
ochw - obszar wiejski 2,02 25,76 72,22 23,74 48,48
Miedzna 2,98 32,78 64,24 27,81 36,42
Sadowne 1,82 8,39 89,78 24,09 65,69
Stoczek 2,42 4,83 92,75 31,40 61,35
Wierzbno 2,22 10,56 87,22 25,56 61,67
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
Warto w tym miejscu jednak zaznaczy, e zaprezentowane powyej dane, nie oddaj
rzeczywistego obrazu struktury zatrudnienia, poniewa nie obejmuj one rolnikw
indywidualnych pracujcych we wasnych gospodarstwach. Po uwzgldnieniu tej kategorii
statystyki diametralnie zmieniaj si. Okazuje si bowiem, e w powiecie wgrowskim, na
koniec 2006 roku, a 59,9% stanowili pracujcy w rolnictwie (przede wszystkim rolnicy
indywidualni utrzymujcy si z pracy we wasnym gospodarstwie). Jest to prawie trzykrotnie
wicej ni wynosiy rednie wartoci tego wskanika dla wojewdztwa, jak rwnie caego
kraju (odpowiednio 19,45% i 21,04%). Dla porwnania, w przemyle w powiecie
28
wgrowskim pracowao 12,35% osb, natomiast w usugach 27,75% (11,98% - rynkowe;
15,77% - nierynkowe). Brak jest niestety aktualnej statystyki w tym zakresie na poziomie
gminnym. Przypuszcza mona jedynie, e rnice pomidzy redni dla powiatu, a
wartociami osiganymi potencjalnie przez kad z dwch gmin nie s due. Jak si wydaje w
Wgrowie odsetek pracujcych w rolnictwie bdzie niszy, a w gminie Liw moe nawet
przekroczy redni dla powiatu, poniewa jest to gmina typowo rolnicza.
W gminie Liw stopa bezrobocia w poowie 2007 r. wynosia okoo 19,5%22.
W Urzdzie Pracy zarejestrowane byy 544 osoby. Niestety prawie 40% z tych osb
pozostawao bez pracy ponad 24 miesice. Prawdziwym problemem wrd bezrobotnych jest
odsetek osb dugotrwale pozostajcych bez pracy wynoszcy 71,3%23 Co wicej, ponad
66,5% osb bezrobotnych ma wyksztacenie zasadnicze zawodowe i podstawowe. Z punktu
widzenia rozwoju turystyki korzystne jest (jeli mona uy takiego stwierdzenia odnonie
bezrobocia), e 56,8% osb bezrobotnych z terenu gminy Liw miecio si w przedziale
wieku od 18 do 34 lat. Osoby takie prawdopodobniej szybciej bd mogy znale prac przy
obsudze ruchu turystycznego.
Jeli chodzi o Wgrw, to na koniec czerwca 2007 roku zarejestrowanych tu byo 914
osb bezrobotnych. Stopa bezrobocia wynosia wic 16,9%. Spord tych osb 36,8%
pozostawao bez pracy duej ni 24 miesice, a 65,9% stanowiy osoby dugotrwale
bezrobotne. Natomiast 59,9% osb bezrobotnych legitymuje si wyksztaceniem zasadniczym
zawodowym, gimnazjalnym i niszym. W porwnaniu z gmin Liw jest tu nieco mniej osb
w wieku 18-34 lat pozostajcych bez pracy 49,8%. Oglnie rzecz biorc omawiane gminy
charakteryzuj si w tym wzgldzie podobn struktur bezrobocia.
Dla porwnania warto doda, e stopa bezrobocia (dane za czerwiec 2007 roku)
w caym powiecie wgrowskim wynosia 17,1%, rednia dla kraju to 12,4%, a dla
wojewdztwa mazowieckiego 10,1%. Omawiane gminy plasuj si wic ze swoimi wynikami
powyej redniej krajowej, powyej redniej dla wojewdztwa, a gmina Liw take powyej
redniej dla powiatu wgrowskiego.
Podmioty gospodarcze
22 Obliczenia wasne na podstawie danych dostarczonych przez Urzd Gminy (ludno w wieku produkcyjnym 4 811 osb; aktywno zawodowa 58%; liczba osb bezrobotnych 544).23 Wedug ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziaaniu bezrobociu (Dz. U. 2003 nr 58 poz. 514, tekst jednolity) dugotrwale bezrobotnym jest osoba, ktra pozostaje w rejestrze powiatowego urzdu pracy cznie przez okres ponad 12 miesicy w cigu ostatnich 2 lat z wyczeniem okresw odbywania stau i przygotowania zawodowego w miejscu pracy.
29
http://isip.sejm.gov.pl/servlet/Search?todo=open&id=WDU20030580514
Podstawowe znaczenie dla warunkw do rozwoju turystyki ma liczba (udzia)
podmiotw funkcjonujcych w sektorze usugowym w strukturze lokalnej gospodarki.
Podobnie jak w przypadku zatrudnienia, im udzia ten jest wikszy tym lepiej. Wiksza liczba
podmiotw usugowych zapewnia bowiem lepsze moliwoci obsugi ruchu turystycznego.
W Wgrowie wedug danych GUS za rok 2006 w systemie REGON zarejestrowanych
byo 1 258 jednostek gospodarczych (95,8% z nich byy to firmy prywatne). W sektorze usug
rynkowych funkcjonoway 826 przedsibiorstwa, co daje 65,7% wszystkich firm dziaajcych
w miecie. Najwicej naleao do sekcji: G (418 jednostek) handel hurtowy i detaliczny;
naprawa pojazdw samochodowych, motocykli oraz artykuw uytku osobistego
i domowego; K (163 jednostek) obsuga nieruchomoci, wynajem i usugi zwizane
z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej i O (94 jednostek) Dziaalno usugowa
komunalna, spoeczna i indywidualna, pozostaa. W sekcji H (hotele i restauracje) dziaay
24 podmioty, czyli prawie poowa takich jednostek zlokalizowanych na terenie powiatu
wgrowskiego (53).
W gminie Liw w systemie REGON zarejestrowanych byo zdecydowanie mniej
podmiotw, bo tylko 314, w tym 300 prywatnych (95,5%). Z sektora usug pochodzio 167
firm, czyli ponad 53%. Podobnie jak w Wgrowie przewaay wrd nich jednostki
gospodarcze z sekcji G (106 jednostek), O (21 jednostki) i I (15 jednostek) Transport,
gospodarka magazynowa i czno. Z rejestru wynika, e na terenie gminy dziaao take 8
podmiotw z sekcji H24.
rednio w powiecie wgrowskim przedsibiorstwa usugowe (sektor usug
rynkowych) stanowiy 57,2% ogu podmiotw gospodarczych, w wojewdztwie
mazowieckim byo to 71,1% natomiast w kraju 69,2%. Obie wic omawiane jednostki plasuj
si niestety poniej redniej regionalnej i krajowej. Gmina Liw charakteryzuje si jeszcze
mniejszym odsetkiem takich firm ni powiat wgrowski. Jest to spowodowane w znacznym
stopniu wiejskim charakterem tej jednostki administracyjnej.
24 W obu omawianych gminach dziaay cznie 32 podmioty z sekcji H, co stanowio ponad 60% wszystkich takich jednostek zlokalizowanych na terenie powiatu.
30
Budety gmin
Istotne znaczenie dla rozwoju turystyki i marketingu terytorialnego ma poziom
zamonoci jednostek samorzdu terytorialnego. Do miar i wskanikw okrelajcych ten
element zalicza si m.in. wielko dochodw i wydatkw budetowych, a take udzia
dochodw wasnych budetw gmin w strukturze cakowitych dochodw, jak rwnie
wysoko dochodu wasnego w przeliczeniu na jednego mieszkaca. Natomiast w celu
sprawdzenia jak wane w budecie gminy s wydatki inwestycyjne, naley obliczy ich
udzia w oglnej sumie wydatkw z budetw gmin.
Wspomniane wskaniki finansowe bardzo istotnie wyrniaj Wgrw spord
pozostaych gmin powiatu. Udzia procentowy dochodw wasnych w ogle dochodw
budetu Wgrowa wynosi 62,21% i jest niemal dwukrotnie wyszy od redniej powiatowej
wynoszcej zaledwie 32,16%. Warto tego wskanika dla tej jednostki jest take wysza od
redniej krajowej (52,99%), ale ju niestety nisza od redniej wojewdzkiej wynoszcej
67,65%. Podobnie sytuacja wyglda, kiedy odnie wysoko dochodw wasnych gmin do
liczby ich mieszkacw. Przecitnie w powiecie wgrowskim na jednego mieszkaca
przypada 687,74 zotych dochodw wasnych budetw gmin. W stolicy powiatu jest to
ponownie niemal dwukrotnie wicej 1280, 24 z na osob. Jedyna rnica polega na tym, e
w tej klasyfikacji Wgrw osign wynik sabszy zarwno od redniej krajowej (1288,52 z
na osob), jak te ponownie od redniej wojewdzkiej (2159,86 z na osob), cho w tym
przypadku rnica ta bya duo wiksza.
Jeli chodzi o gmin Liw, to jej wyniki uplasoway j w obu kategoriach nawet
poniej redniej powiatowej. Dokadne wartoci odpowiednich miar i wskanikw
przedstawiono w tabeli 4.
31
Tabela 4. Dochody budetw gmin powiatu wgrowskiego, dane za rok 2006
Jednostkadochody
budetw gmin ogem
dochody wasne budetw gmin
udzia procentowy dochodw
wasnych w ogle
dochodw
dochody wasne
budetw gmin w
przeliczeniu na jednego mieszkaca
Polska 92 710 136 541,82 49 125 237 379,32 52,99 1288,51wojewdztwo mazowieckie 16 511 129 004,40 11 170 164 874,92 67,65 2159,86
powiat wgrowski 144 711 993,52 46 545 493,53 32,16 687,74Wgrw 25 871 180,28 16 095 220,59 62,21 1280,24Grbkw 8 901 278,65 2 267 733,24 25,48 490,21Korytnica 13 377 292,27 3 264 435,99 24,40 486,07Liw 15 350 947,01 4 408 181,62 28,72 576,76ochw 36 911 458,34 10 043 010,19 27,21 575,83Miedzna 8 019 737,99 2 490 092,39 31,05 607,04Sadowne 12 375 014,62 2 990 444,46 24,17 477,63Stoczek 17 587 815,77 3 019 007,24 17,17 575,71Wierzbno 6 317 268,59 1 967 367,81 31,14 640,00
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
Zaprezentowane dane wiadcz o duo wikszej samodzielnoci finansowej Wgrowa
ni gminy Liw. Jest to jednostka zdecydowanie zamoniejsza, ktra ma wiksze moliwoci
przeznaczenia znaczcych rodkw na dziaania prorozwojowe, w tym na inwestycje
podnoszce jej atrakcyjno, take turystyczn.
Jak si jednak okazuje procent wydatkw z budetu jakie Wgrw przeznacza na
inwestycje nie jest szczeglnie wysoki (19,64%), a przynajmniej nie tak wysoki jak by si
wydawao wnioskujc po wysokoci dochodw wasnych. W roku 2006 by on nawet niszy
od redniej powiatowej (20,97%), z zaznaczeniem, e rednia ta bya wysza od rednich:
krajowej (19,64%) i wojewdzkiej (19,07%). Gmina Liw osigna z kolei w tej kategorii
rezultat na poziomie 14,61%. Warto jednak pamita, e mimo przecitnego wskanika
procentowego, bezwzgldne wydatki Wgrowa na inwestycje w 2006 r. przekroczyy 5 mln
z. Wiksze nakady inwestycyjne w powiecie wgrowskim zanotowano tylko w ochowie
okoo 9,5 mln z.
32
Funkcja administracyjna
Pewn przewag konkurencyjn Wgrowa w stosunku do najbliszego otoczenia (w
zakresie rnego rodzaju podry subowych odbywanych do tego miasta, zaliczanych do
szeroko rozumianej turystyki) jest fakt, e peni on funkcj miasta powiatowego. W myl
ustawy o samorzdzie powiatowym z 1998 r. (Dz. U. Nr 91, poz. 578 ze zm.) powiat jest
zobowizany wykonywa okrelone ustawami zadania i usugi publiczne o charakterze
ponadgminnym. Do najwaniejszych z nich nale: administracja oglna, usugi owiatowe
(w tym na poziomie szkolnictwa redniego) i kulturalne; usugi ochrony zdrowia,
administracja budowlana, w tym nadzr budowlany, zapewnienie bezpieczestwa na terenie
powiatu. W miecie powiatowym maj siedzib take sd rejonowy oraz inne organy
wymiaru sprawiedliwoci. Wymienione funkcje powoduj, e w Wgrowie funkcjonuje wiele
instytucji, ktre musz utrzymywa rnorodne kontakty ze wiatem zewntrznym. Wpywa
to korzystnie na oywienie ruchu przyjazdowego (gwnie wewntrzpowiatowego) do
Wgrowa. Ponadto kade miasto powiatowe cieszy si wikszym zainteresowaniem
inwestorw, co wpywa na rozwj funkcji gospodarczej, take stymulujcej turystyk
subow25. Dodatkowo w Wgrowie dziaa pewna liczba instytucji pozarzdowych, ktre
utrzymuj rnorodne kontakty zewntrzne i generuj w ten sposb ruch przyjazdowy do
miasta.
3. Strategia rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw zgodno
z dokumentami programowymi wyszego rzdu
Strategia rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw, bdca dokumentem
sektorowym, powinna by w swoich zaoeniach i celach zgodna z najwaniejszymi
lokalnymi i regionalnymi dokumentami programowymi wyszego rzdu, do ktrych
zaliczono: Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Wgrowa, Plan Rozwoju Lokalnego Miasta
Wgrowa do 2020 r., Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego
miasta Wgrowa, Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego
gminy Liw, Strategi Rozwoju Gminy Liw, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Liw, Strategi
Rozwoju Powiatu Wgrowskiego, Strategi Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego do 2020
25 O duym znaczeniu tej funkcji wiadczy liczba i rodzaj goci w hotelach w Wgrowie, wrd ktrych najwiksz grup stanowi pracownicy przedsibiorstw majcych swoje siedziby w miecie, przebywajcy na kontraktach .
33
r. oraz Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Mazowieckiego na lata 2007-2013.
Dodatkowo, tam gdzie to tylko moliwe, strategia branowa powinna stanowi uzupenienie
dokumentw horyzontalnych.
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Wgrowa26
Misj Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Wgrowa jest wykreowanie
wizerunku miasta, ktry ma by przyjazny dla mieszkacw, atrakcyjny dla turystw i
sprzyjajcy przedsibiorcom. W programie zakada si, e miasto bdzie atrakcyjne dla
turystw z uwagi na swoj bogat ofert rekreacyjno-turystyczn. Ponadto Wgrw ma by
miastem syncym z bogatej oferty kulturalnej i edukacyjnej, dbajcym o dziedzictwo
kulturowe i skutecznie promujcym swoje walory. Dziki realizacji procesu rewitalizacji w
Wgrowie poprawi si warunki yciowe, co przeoy si na zahamowanie emigracji
modych ludzi i zwikszenie liczby mieszkacw. Rozwijany potencja turystyczno-
kulturalny uczyni z miasta ponadlokalny orodek wypoczynkowy, a rozbudowana
infrastruktura dla przedsibiorcw i inwestorw oywi gospodarczo t jednostk.
Celem strategicznym Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta Wgrowa jest
oywienie spoeczno-gospodarcze miasta poprzez pobudzenie aktywnoci mieszkacw oraz
wykorzystanie potencjau turystycznego i kulturalnego Wgrowa. Z kolei jeden z celw
szczegowych zakada wypracowanie nowej wartoci nieruchomoci poprzez zmian
przypisanych im dotychczas funkcji na nowe o charakterze gospodarczym, spoecznym,
edukacyjnym i turystycznym. Ponadto o kwestiach zwizanych z turystyk i majcych wpyw
na atrakcyjno turystyczn mowa jest na poziomie priorytetw, gdzie zakada si m.in.:
rozwj zaplecza turystycznego oraz stworzenie miejsc rekreacji i wypoczynku dla lokalnej
spoecznoci oraz wypromowanie miasta i jego walorw kulturalnych i turystycznych.
Do projektw zaplanowanych w dokumencie, ktre bd mogy mie wpyw na
rozwj turystyki w Wgrowie zaliczy naley:
- budowa i modernizacja chodnikw miejskich;
- konserwacja drewnianego kocioa ewangelicko-augsburskiego w Wgrowie;
- konserwacja klasycystycznego kocioa ewangelicko-augsburskiego w Wgrowie;
- modernizacja infrastruktury widowiskowo-technicznej Wgrowskiego Orodka Kultury;
- modernizacja kompleksu sportowego przy ul. Powstacw;
- modernizacja krgielni i terenu wok krgielni;
- modernizacja placw zabaw;26 Dokument z dnia 14 listopada 2005 r.
34
- modernizacja placu gwnego przy Wgrowskiego Orodka Kultury;
- modernizacja pyty Rynku Mariackiego oraz ul. Narutowicza;
- odrestaurowanie cmentarza ewangelicko-augsburskiego;
- poprawa estetyki przestrzeni publicznej osiedli przy ul. Nowej, eromskiego
i Przemysowej;
- promocja turystyczna miasta;
- remont kapitalny zabytkowego budynku byego klasztoru ksiy komunistw przy ul.
Kocielnej ETAP II;
- renowacja Bazyliki Mniejszej przy Rynku Mariackim;
- renowacja zespou klasztornego;
- rozbudowa Kawiarni nad Liwcem;
- rozbudowa i przebudowa budynku po dawnej Cepelii na usugi hotelarskie
i gastronomiczne;
- rozbudowa i przebudowa budynku przy tworzcym si hotelu na usugi rehabilitacji,
korektywy, odnowy biologicznej i sportu;
- wykorzystanie doliny Liwca do celw turystycznych rewitalizacja starorzecza Liwca
(etap I);
- wykorzystanie doliny Liwca do celw turystycznych rewitalizacja starorzecza Liwca
(etap II);
- zagospodarowanie parku miejskiego im. Armii Krajowej;
- zagospodarowanie play miejskiej;
- zagospodarowanie terenw zielonych;
- zagospodarowanie terenu otaczajcego kawiarni nad Liwcem.
Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Wgrowa do 2020 roku, Strategia rozwoju miasta
Wgrowa d o 2020 r.27
Turystyka w obu dokumentach odgrywa istotn rol, o czym wiadczy zaliczenie jej
do jednej z siedmiu sfer funkcjonowania miasta, ktre zostay wskazane jako obszar
zainteresowania Planu i Strategii.
W analizie SWOT jako jedn z gwnych saboci miasta zidentyfikowano
niedorozwj infrastruktury turystycznej. Natomiast jedn z szans rozwojowych miasta jest
znaczna atrakcyjno turystyczna regionu.
27 Oba dokumenty zostay omwione cznie, poniewa ich gwne zaoenia s niemal identyczne.
35
Misj Wgrowa okrelono jako: kreowanie miasta przyjaznego mieszkacom,
turystom i przedsibiorcom, ktrego mieszkacy s dumni z bycia wgrowianami, syncego
z bogatej oferty kulturalnej i edukacyjnej, dbajcego o dziedzictwo kulturowe, skutecznie
promujcego swoje walory. Z kolein wizja rozwoju Wgrowa zakada m.in., e:
- pozostanie kilkadziesit specjalistycznych gospodarstw rolnych. Znaczna cz gruntw
rolnych zostanie przekwalifikowana na tereny turystyczne i inwestycyjne. Znaczco
podniesie si poziom obsugi i doradztwa rolniczego. Wiele gospodarstw poszuka swojej
szansy w usugach pozarolniczych, w tym w agroturystyce;
- nastpi poprawa bazy szkolnej w zakresie boisk sportowych zbudowany zostanie basen
kpielowy. Miasto oferowa bdzie pen gam specjalistycznych usug medycznych. W
miecie powstanie Centrum Szkoleniowo-Wypoczynkowe, zagospodarowany turystycznie
bdzie zalew nad Liwcem (m.in. pole golfowe). Istniejce obiekty zabytkowe, a przede
wszystkim rynek miasta bd odrestaurowane. Zaistnieje wiele ofert spdzania czasu
wolnego dla modziey. Powstanie atrakcyjne Muzeum Regionalne z dziaam
powiconym tradycji lokalnego rzemiosa. Cigi komunikacyjne pozbawione bd barier
architektonicznych, a ubodzy mieszkacy korzysta bd ze znacznego wsparcia
socjalnego gminy;
- miejsca pracy generowane bd w sferze maej i redniej przedsibiorczoci i usugowo-
turystycznej;
- dochody mieszkacw oscylowa bd wok rednich w Unii Europejskiej. Mieszkacy
znajdowa bd prac w sektorze turystyczno-usugowym, maych i rednich
przedsibiorstw;
- powstanie infrastruktura turystyczno-rekreacyjna, szczeglnie w centrum miasta i nad
Liwcem;
- Wgrw przybierze charakter europejskiego miasta turystyczno-usugowego z dobrze
rozwinitym sektorem maych i rednich przedsibiorstw.
Jednym z gwnych obszarw przyjtych w obu dokumentach jest turystyka. W jego
ramach okrelono cel strategiczny odnoszcy si do rozwoju turystycznych i rekreacyjnych
funkcji miasta, i dalej wynikajce z niego cele redniookresowe (do osignicia
w perspektywie 2020 r.), do ktrych zaliczono:
- rozwj systemu informacji turystycznej z wykorzystaniem nowych technologii
teleinformatycznych;
- promocja turystyczna miasta a w tym historii i tradycji;
36
- rozbudowa infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej;
- zagospodarowanie doliny Liwca;
- poprawa stanu i sieci drogowej;
- monitoring miejsc zagroonych;
- renowacja zabytkw Wgrowa;
- wykreowanie produktw turystycznych wsplnych dla powiatu;
- ochrona Obiektw Architektury Drewnianej;
- zaoenie Muzeum Regionalnego.
Wszystkie cele strategiczne maj by ponadto realizowane poprzez programy
operacyjne, ktre dla celu rozwj turystycznych i rekreacyjnych funkcji miasta okrelono
jako:
1) Wykorzystanie doliny Liwca do celw turystycznych, w tym renowacja zbiornika
retencyjnego w Krypach;
2) Poprawa stanu obiektw dziedzictwa narodowego;
3) Modernizacja krgielni, kortw tenisowych i boiska pikarskiego;
4) Utworzenie parkingw w centrum miasta ( nie tylko w Rynku);
5) Modernizacja i rozwj bazy noclegowej i gastronomicznej;
6) Opracowanie programu promocji turystycznej miasta oraz stworzenie internetowej bazy
ofert turystycznych;
7) Opracowanie i wdroenie programu turystycznego zagospodarowania Liwca;
8) Przystpienie do Lokalnej Organizacji Turystycznej;
9) Utworzenie Muzeum Miejskiego;
10) Wdroenie systemu ekspozycji atrakcji Wgrowa;
11) Spyw kajakowy na rzece Liwiec I etap np. z Grodziska do kempingu w Wgrowie;
12) Zatrudnienie i przeszkolenie lokalnych przewodnikw turystycznych;
13) Wykonanie pocze komunikacyjnych (cieki rowerowe, piesze, konne) pomidzy
atrakcjami turystycznymi na terenie miasta;
14) Promocja produktw regionalnych, np. Lustro Twardowskiego, Niedwied;
15) Usytuowanie terenw pod domki letniskowe (naley stworzy ofert dla rolnikw z terenu
miasta, naley wyodrbni tereny pod domki letniskowe);
16) Oznakowanie obiektw i szlakw turystycznych;
17) Udostpnienie turystom bazy sportowo-rekreacyjnej;
18) Umoliwienie sprzeday wyrobw rkodziea ludowego i artystycznego;
37
19) Organizacja i promocja produktu turystycznego Szlak Doliny Liwca.
Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego miasta
Wgrowa
Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego miasta
Wgrowa jest kolejnym dokumentem planistycznym, z ktrym powinny by zgodne gwne
zaoenia Strategii rozwoju i promocji turystyki w Wgrowie i gminie Liw. Cele Studium s
tosame z celami strategii rozwoju przedsibiorczoci Wgrw 2000 plus. Odniesienie do
turystyki mona odnale tu na poziomie celw operacyjnych, gdzie mowa jest
o organizowaniu przedsiwzi umoliwiajcych lepsze wykorzystanie szlakw
turystycznych przechodzcych przez Wgrw oraz jego walorw przyrodniczych
i turystycznych oraz turystyczno-wypoczynkowych.
Zaplanowane w Studium dziaania zakadaj m.in. szerok promocj miasta i jego
walorw dla rozwoju turystyki, rekreacji i wypoczynku, cznie z rozbudow niezbdnej
infrastruktury. Wrd dokuczliwych wad funkcjonalnych Wgrowa wymienia si m.in. sabo
rozwinite funkcje turystyczne, szczeglnie w zakresie bazy noclegowej i gastronomicznej.
Podstawowym zadaniem Studium jest jednak okrelenie kierunkw zagospodarowania
przestrzennego miasta. Omawiany dokument okrela 9 takich kierunkw, w ramach ktrych
planowane jest m.in.:
- udostpnienie turystyczne terenw objtych ochron przyrody, takich jak: gi i ki
nadrzeczne oraz lasy i zagajniki i poczenie ich cigami spacerowo-poznawczymi,
zintegrowanymi z miejskim ukadem powiza pieszych i rowerowych;
- zagospodarowanie terenw wzdu brzegu rzeki Liwiec na odcinku od ul. eromskiego do
ujcia rzeki Czerwonki, wprowadzajc w ten rejon obiekty turystyczne typu: hotele,
restauracje, kawiarnie, puby, obiekty sportowe i inne aktywizujce t cz miasta;
- poprawienie dostpnoci komunikacyjnej miasta, ale take obiektw turystycznych.
W Studium zakada si, e Wgrw stanie si atrakcyjnym miastem na trasach
turystycznych Mazowsza i Podlasia z uwagi na swoje zabytki i uroki krajobrazowe, a take
bdzie rejonem wypoczynku witecznego i wakacyjnego dla mieszkacw wikszych miast,
w tym szczeglnie dla mieszkacw Warszawy. Zadaniem wadz miasta bdzie za promocja
walorw turystycznych i rekreacyjnych Wgrowa.
Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Liw
38
W Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Liw
mao jest odniesie do turystyki. W analizie SWOT, stanowicej cz tego dokumentu,
wrd szans rozwoju gminy Liw wymienia si m.in.: rozwj agroturystyki i duy wzrost
turystyki. Dalej ocenia si, e obszary chronionego krajobrazu winny by wykorzystane
turystycznie i suy czowiekowi do regeneracji si biologicznych i zdrowia. Natomiast
wedug autorw Studium, rozwj sieci osadniczej wywoywany jest ulepszonymi
powizaniami drogowymi, trasami infrastruktury technicznej, rozpowszechnianiem si
budownictwa letniskowego i wzrostem znaczenia turystycznego obszaru gminy. Std te, jak
twierdz autorzy Studium, wadze lokalne stawiajc sobie za cel rozwj gminy, powinny:
- sprzyja rozwojowi budownictwa letniskowego, zwaszcza we wsiach: Borzychy, Krypy,
Starawie, Popielw, Jarnice, Liw, Tocza, Jartypory, Pierzchay i Wyszkw;
- wykorzysta walory przyrodnicze i kulturowe doliny rzeki Liwiec do rozwoju rnych
form turystyki.
Strategia Rozwoju Gminy Liw
Pierwsze odwoania do turystyki w Strategii Rozwoju Gminy Liw odnale mona,
podobnie jak w poprzednio omawianych dokumentach, w analizie SWOT, gdzie za szans tej
gminy uznano rozwj turystyki, w tym zwaszcza agroturystyki. Ocenia si take, e ciekawe
zabytki i walory krajobrazowe posiadane przez gmin s duym kapitaem w sytuacji mody
na agroturystyk i turystyk weekendow mieszkacw Warszawy. Z przedstawionych w tym
dokumencie analiz wynika, e gmina widzi moliwo posiadania rozwinitego,
dochodowego rolnictwa (ze wzgldu na bliskie rynki zbytu, dobry stan rodowiska
naturalnego) oraz chce postawi na rozwj turystyki (agroturystyka, tereny rekreacyjne).
Jednym ze scenariuszy szans jest wykorzystanie zasobw rodowiska przyrodniczego i
dziedzictwa historyczno-kulturowego dla rozwoju funkcji turystyki.
W wizji rozwoju gminy wskazuje si cel gwny okrelajcy gmin Liw jako
przyjazn rodowisku z rozwinit agroturystyk i kwitncym rolnictwem oraz posiadajc
dobr infrastruktur techniczn i sie usug. Rozwiniciem celu gwnego s cele
strategiczne, z ktrych dla turystyki szczeglnie istotny jest cel nr 2: Ochrona rodowiska
i tworzenie warunkw dla rozwoju turystyki i agroturystyki, ktry zosta rozszerzony przez
nastpujce cele operacyjne:
- uporzdkowanie gospodarki odpadami komunalnymi;
- realizacja systemw oczyszczania ciekw na terenie gminy;
39
- ochrona powietrza atmosferycznego;
- opracowanie i wdroenie programu zalesie na terenie gminy;
- utworzenie ekologicznego systemu obszarw chronionych;
- tworzenie kompleksw indywidualnej zabudowy wypoczynkowej;
- stworzenie wioski wypoczynkowej;
- uatrakcyjnienie zagospodarowania terenu zamku w Liwie i jego otoczenia;
- podjcie dziaa informacyjno-organizacyjnych dotyczcych rozwoju agroturystyki i
promocja agroturystyki jako dodatkowego rda dochodu rolnikw.
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Liw
W planie ocenia si, e szans gminy jest rozwj gospodarczy osignity w wyniku
rozwoju infrastruktury technicznej, modernizacji gospodarstw rolnych z tendencj wzrostu
upraw ekologicznych oraz rozwoju rekreacji w oglnie dostpnych orodkach, na wasnych
dziakach rekreacyjnych i w gospodarstwach agroturystycznych. W celu poprawy warunkw
ycia mieszkacw ustalono m.in. nastpujce cele:
- tworzenie warunkw do rozwoju funkcji gospodarczych, przede wszystkim usug,
turystyki i drobnej przedsibiorczoci;
- ochrona atrakcyjnoci rodowiska gminnego jako podstawy dziaalnoci gospodarczej, w
tym wykorzystanie zasobw naturalnych;
- ochrona unikatowych wartoci rodowiska przyrodniczego i kulturowego;
- utrzymanie i ksztatowanie zrnicowanych terenw zielonych w ssiedztwie zabudowy
mieszkaniowej, eksponowanie wartoci krajobrazowych rodowiska;
- ksztatowanie gminnej struktury zharmonizowanej ze rodowiskiem przyrodniczym,
kulturowym i krajobrazowym.
Strategia Rozwoju Powiatu Wgrowskiego
W Strategii Rozwoju Powiatu Wgrowskiego analiza SWOT zostaa przeprowadzona
w 10 podgrupach. Jedn z nich bya podgrupa turystyka i sport. Za mocne strony uznano tu:
du ilo lasw, naturalnych ciekw wodnych, sztuczne zbiorniki wodne oraz walory
krajobrazowo-przyrodnicze, niski stopie zanieczyszczenia rodowiska i liczne obiekty
zabytkowe. Sabe strony to: brak rodkw finansowych na renowacj zabytkw, niski
standard bazy turystycznej, zy stan zabytkw i brak turystycznych organizacji
pozarzdowych. Za szans, autorzy strategii uznali: prywatyzacj bazy turystycznej, blisko
40
aglomeracji warszawskiej i nawizanie wsppracy z powiatem wiciaskim na Litwie.
Podstawowe zagroenie stanowi za bariera ekonomiczno-finansowa ludnoci i maa
konkurencyjno w stosunku do ofert zagranicznych.
Rozwj i promocja turystyki w powiecie jest jednym z celw operacyjnych strategii.
W myl tego celu turystyka ma by czynnikiem rozwoju gmin w powiecie. W jego ramach
zakada si: stworzenie penej informacji o moliwociach wypoczynku na terenie powiatu
oraz popraw warunkw pobytu turystw na terenie powiatu. Do realizacji omawianego celu
posu nastpujce przedsiwzicia:
- stosowanie optymalnych form promocji turystycznej;
- opracowanie mapy turystycznej powiatu;
- opracowanie przewodnikw turystycznych (szlaki piesze, cieki rowerowe, szlaki
kajakowe i jedzieckie);
- opracowanie katalogu bazy noclegowej i gastronomicznej;
- promocja powiatu w znaczcych targach i giedach turystycznych.
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego do roku 2020
Turystyka w Strategii Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego zajmuje do istotn
pozycj, jest wielokrotnie przywoywana na poziomie dziaa, kierunkw dziaa i celu
poredniego, w tym m.in.:
Dziaanie tworzenie warunkw do aktywnoci ruchowej, uprawiania sportu i turystyki w
zakresie kierunku dziaa 1.4. Podniesienie standardw ochrony zdrowia i zmniejszenie
rnic w dostpie do wiadcze zdrowotnych;
Dziaanie wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy, zwaszcza samozatrudnienia, poprzez
rozwj dziaalnoci pozarolniczej na terenach wiejskich (obsuga rolnictwa, agroturystyka,
turystyka, konserwacja przyrody, utrzymywanie infrastruktury technicznej, usugi, rzemioso
artystyczne) w celu ograniczenia bezrobocia na wsi w zakresie kierunku dziaa 4.3.
Wielofunkcyjny rozwj obszarw wiejskich;
Dziaanie wykorzystanie walorw i usug turystycznych jako potencjalnego czynnika
zrwnowaonego rozwoju wsi i maych miast, poprzez wspieranie na obszarach wiejskich
budowy rnorodnych elementw infrastruktury sucej jako baza dla rozwoju turystyki
w zakresie kierunku dziaa 4.3. Wielofunkcyjny rozwj obszarw wiejskich;
41
Dziaanie dalsze ksztatowanie zaplecza instytucjonalnego i bazy materialnej dla rozwoju
kultury i turystyki oraz