www.orneta.pl

Województwo Warmińsko - MazurskiePowiat Lidzbarski

Szlaki rowerowe w gminie Orneta

Perła WarmiiOrneta

Ratusz Miejski w Ornecie.

Europejski Fundusz Rolnyna Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

Wydawca:Urząd Miejski w Ornecie 11-130 Orneta, ul. Plac Wolności 26tel. 55 22 10 200, fax. 55 22 10 210, umig@orneta.pl, www.orneta.pl

Projekt i realizacja:d2studio Biuro Projektowe Joanna Wojciechowska11-130 Orneta, ul. 1-go Maja 74C/8, kom: 601 336 536bbiuro@d2studio.com.pl, www.d2studio.com.pl

Redakcja:Justyna Podleś, Joanna Wojciechowska.

Zdjęcia udostępnili: Honorata Wójcik, Justyna Podleś, Michał Białek, MarcinŻołobiński, Patryk Kowalewski, Natalia Białopiotrowicz, Robert Dubaj, fotowojcik.pl,Piotr Ślaski, Dariusz Wojciechowski. Podziękowania za wsparcie merytoryczne:Łukasz Michalkiewicz.

Mapa nr 1/szlak nr 1, 2, 3Mapa nr 2/szlak nr 4Mapa nr 3/szlak nr 5, 6Mapa nr 4/szlak nr 7, 8

str. 17str. 19str. 21str. 23

Szlak nr 8/fioletowy str. 13

Szlak nr 7/brązowy str. 12

Szlak nr 6/bursztynowy str. 11

Szlak nr 5/zielony str. 11

Szlak nr 4/czarny str. 8

Szlak nr 3/niebieski str. 7

Szlak nr 2/żółty str. 6

Szlak nr 1/czerwony str. 5

Spis treści

Orneta to około 10 tysięczne miasto o bogatej historii i wielu wartych do obejrzenia zabytkach. Szlaki rowerowe gminy Orneta, położonej nad Drwęca Warmińską, przebiegają przez jej najciekawsze miejsca.

Czyste powietrze, duża ilość jezior i innych zbiorników wodnych, atrakcyjny, zróżnicowany krajobraz, możliwość zwiedzenia zabytkowych kościołów, pałaców, kapliczek warmińskichtto tylko kilka elementów, które mogą zachęcić turystę do przyjazdu. Część tras rowerowych prowadzi drogami asfaltowymi, część z nich to trasy leśne. Zróżnicowany teren, rożnorodne trasy, rozmaite rodzaje ich nawierzchni wymuszają przemyślany dobór uczestnikówi sprzętu.

Podczas wędrówek w lasach natknąć się możemy na zwierzynę leśną m.in.: lisy, sarny, jelenie, łosie, daniele, dziki, zające, borsuki, kuny, w tym z gatunków chronionych na: wydrę, bobra, wilka i wiele innych. Unikatem jest występowanie lęgowisk orlika krzykliwego.W W 2013 roku doliczono się 62 par.

Niewątpliwą atrakcją będzie możliwość zwiedzenia na jednej z tras umocnień Trójkąta Lidzbarskiego, zrekonstruowanych przez grupę zapaleńców amatorów. Obiekty i bunkryz czasów sprzed II wojny światowej będą ciekawym przystankiem i urozmaiceniem trasy.

Pozostałości niemieckichbunkrów w Trójkącie Lidzbarskim

Jezioro Taftowo - obszar chroniony Krajobrazu Równiny Orneckiej.

Szlaki rowerowew Gminie Orneta

0,0 km Orneta, ul. Elbląska, skrzyżowanie z ul. Młynarską Orneta to zabytkowe miasto o niezwykłej historii, zwane często „perłą” architektury warmińskiej. Ze względu na malownicze położenie, ocalałe obiekty architektury i urbanistyki najwyższej klasy w skali regionu, uważana jest za jedno z najpiękniejszych miast Warmii. Czy Orneta zasługuje na to miano? Warto sprawdzić na miejscu. O bogatej historii miasta świadczą liczne zabytki, które czynią z Ornety atrakcję turystyczną.

22,8 km Drwęczno, początek wsi, kierunek na wprost7,2 km Bażyny, początek wsi, kierunek na wprost Bażyny leżą 9 km na wschód od Ornety. Jest  to dawny majątek ziemski i wieś, które należą do najstarszych na Warmii. Wieś jest rozciągnięta wzdłuż głównych dróg z zabudową po ich przeciwnych stronach, a środkiem przepływa Młyńska Struga, która jest dopływem rzeki Pasłęki.

10,7 km Dąbrówka, początek wsi, kierunek na wprost116,5 km Osetnik, początek wsi, skrzyżowanie, na skrzyżowaniu w prawo Wieś założona w 1289 przez braci biskupa Henryka Fleminga. Atrakcją turystyczną są ruiny Kościoła zniszczonego w 1945 r. Wyposażenie wnętrza zostało spalone. We wsi znajdują się dwie kapliczki, neogotyckie, murowane z pierwszej połowy XIX w.19,8 km Chwalęcin, początek wsi, kierunek na wprost Wieś lokowana w 1349 roku przez kapitułę warmińską z przeniesienia wsi pruskiej zamieszkanej przez ludność niewolną na prawo chełmińskie. Od 1520 r. osada odpustowa. Przy drodze do Osetnika znajdują się kapliczki, pozostałości stacji Drogi Krzyżowej. Chwalęcin to jedno z ośmiu miejsc pielgrzymkowych znanych na Warmii. 22,7 km Augustyny, początek wsi, kierunek na wprost, na skrzyżowaniu z drogą asfaltową w prawo24,2 km Lejławki, skrzyżowanie z drogą gruntową do wsi Bażyny27,0 km Krzykały, początek wsi, kierunek na wprost330,1 km Orneta, początek miasta30,6 km Orneta, skrzyżowanie ul. Braniewskiej i ul. Wojska Polskiego, koniec trasy

Kościół w Bażynach z XIV w.Pierwsze informacje o istnieniu parafii w Bażynach pochodzą z 1289 roku. Kościół pw. św. Mikołajai św. Rocha zbudowano w I połowie XIV w., przebudowany w 1517 roku, 1611 i 1845 roku. Drewniana

wieża z 1940 roku. W środku ołtarz główny z 1745 z rzeźbami między innymi św. Rocha, JanaNepomucena, Franciszka Ksawerego i św. Wojciecha. Ołtarze boczne z 1780 roku z obrazami św. Rocha(lewy) i Matki Boskiej Różańcowej (prawy). Ambona z XIX wieku z elementami z XVII wieku. Dzwon

z z połowy XV w. Elewacje zakrystii z 1611 roku. Malowidła w kruchcie z ok. 1700 roku.

Gotycki Kościół Farny w OrnecieObecny gotycki kościół farny został zbudowany w latach 1338-1349 r. w czasie rządów biskupa warmińskiego Hermana z Pragi. Od połowyXVI wieku kościół w Ornecie nie był przebudowany zewnętrznie. Około 1900 roku przeprowadzono dokładną renowację świątynibez istotnych zmian konstrukcyjnych. W kościele na uwagę zasługuje m.in.: zabytkowy ołtarz główny z 1744 roku, kaplice boczne: Św. Krzyża,Zwiastowania, Św. Piotra i Pawła, N.M.P. Częstochowskiej, Trzech Króli, Ciemna oraz Ołtarz N.M. Panny z 1646 roku, wykonany z alabastru.

30,6 kmOrneta, ul. Elbląska, skrzyżowanie z ul. Młynarską 0,0 km- Drwęczno 2,8 km - Bażyny 7,2 km - Dąbrówka 10,7 km- Osetnik 16,5 km - Chwalęcin 19,8 km - Augustyny 22,7 km- Lejławki 24,2 km - Krzykały 27,0 km - Orneta, ul. Braniewska,skrzyżowanie z ul. Wojska Polskiego 30,6 km

Szlak nr 1/czerwony

0,0 km Orneta, ul. 1 Maja, początek drogi rowerowej0,8 km Orneta, skrzyżowanie z ul. Dworcową Dworzec kolejowy w Ornecie do użytku oddany został w 1911 roku. Przebudowano go w latach 30 XX wieku.

5,8 km Opin, początek wsi, kierunek na wprost, po 300 m na skrzyżowaniu skręcamy w lewo Wieś Opin, przywilej lokacyjny wystawił wójt biskupi Henryk z Lutr w 1333 r.

111,9 km Bieniewo, początek wsi, skrzyżowanie z drogą asfaltową, skręt w lewo14,1 km Wolnica, początek wsi, kierunek na wprost, po 0,5 km skręcamy w lewo a kilometr dalej na skrzyżowaniu wjeżdżamy na dawny nasyp kolejowy, skęcamy w prawo, po prawej dawna stacja kolejowa20,3 km Kaszuny, początek terenu wsi, po drodze do Mingajn mijamy szkółkę leśną (24,1 km) oraz leśniczówkę Józefowo (25,4 km)27,8 km Mingajny, początek wsi, skrzyżowanie z drogą wojewódzką nr 513 Wieś położona 11 km na wschód od Ornety. Przywilej lokacyjny wieś otrzymała 4 marca 1311 r. W 1505 r. biskup Łukasz Watzenrode odnowił przywilej lokacyjny.

32,7 km Kumajny, skrzyżowanie z drogą gruntową do wsi Kumajny, początek wsi36,9 km Krosno, początek wsi, po 0,3 km przy kościele skręcamy w prawo Wieś lokowana w 1384 r. Nazwa wsi pochodzi od nazwiska jej pierwszego właściciela Johanna von Crossen. Znajduje się tam zespół odpustowy powstały na miejscu legendarnego znalezienia w rzece figurki Matki Bożej.

440,9 km Orneta, koniec trasy.

Kościół odpustowy w Krośniewzorowany na Kościele w Świętej Lipce. Zbudowany został w latach1715-1720 przez budowniczego Jana Krzysztofa Reimersa z Ornety,według planów nieznanego architekta z Warszawy. Otoczony jestczworobokiem krużganków i kwadratowymi kaplicami w narożach.Kaplice, zamknięte kopułami wieńczą kopulaste latarnie. Ramionakkrużganków południowe i północne, są w połowie swej długościpółkoliste załamane. Elewacje zewnętrzne krużganków,rozczłonowane płycinami i pilastrami, wieńczy od zachodu murattykowy, na którym ustawione są postacie apostołów Piotra i Pawła,wykonane z piaskowca.

Kościół gotycki w Mingajnach z XIV w.W latach 1688-1709 poddano kościół restauracji, z tych czasów pochodzą

również malowidła na stropie. Wewnątrz zabytkowe wyposażenie.W barokowy ołtarz z 1649 r. wprawiono późnogotyckie rzeźby przedstawiająceMadonnę i szereg Świętych. Boczny ołtarz św. Józefa z 1630 r. i św. Mikołaja

z 1669 r. Kazalnica barokowa bogato ornamentowana.

Kościół w Opinie z XIV w.Przebudowany w 1803 roku. Wieża neogotycka z lat 1830- 1835. Wewnątrz bogate wyposażenie,m.in. ołtarz główny późnobarokowy z 1735 roku. Ołtarze boczne barokowe z XVIII wieku.Ambona z 1800 roku.

Dworzec kolejowyw Ornecie do użytku oddany został w 1911 roku. Budowany w stylu gotyckim, do dnia dzisiejszegozachował swoją architekturę. Przebudowano i powiększono go w latach 30. XX wieku. Do 1945 roku

był tu bardzo ważny węzeł kolejowy. Do dnia dzisiejszego zachowało się wiele zabytkowychelementów min. bocznice, nastawnie, obrotnice.

40,9 kmOrneta, ul. 1 Maja 0,0 km - Opin 5,8 km - Bieniewo 11,9 km- Wolnica 14,1 km - Kaszuny 20,3 km - Mingajny 27,8 km- Kumajny 32,7 km - Krosno 36,9 km - Orneta, skrzyżowanieul. Dąbrowskiego z ul. Polną 40,9 km

Szlak nr 2/żółty

0,0 km Orneta, ul. 1 Maja, początek szlaku, jadąc w stronę Krosna na skrzyżowaniu z ul. Przemysłową po prawej stronie w odległości kilkuset metrów znajduje się kompleks sportowy - stadion i orlik miejski wraz z Halą Widowiskowo - Sportową OSiR w Ornecie, jadąc dalej w stronę Krosna po lewej stronie mijamy trzygwiazdkowy Hotel Pruski

3,0 km Krosno, początek wsi, kierunek na wprost, po 0,3 km Kościół odpustowy z 1720 roku (szegołowy opis przy szlaku nr 2) Nazwa wsi pochodzi od nazwiska jej pierwszego właściciela Johanna von Crossen.77,3 km Kumajny, początek wsi, na skrzyżowaniu skręcamy w lewo, po 0,5 km skrzyżowanie z drogą asfaltową, skręcamy w lewo, po 2 km skrzyżowanie z drogą wojewódzką nr 507, jedziemy na wprost10,1 km Henrykowo, początek wsi, na skrzyżowaniu skręcamy w lewo, za kilkaset metrów początek nawierzchni brukowej a po 1 km początek nawierzchni asfaltowej Henrykowo - wieś leżąca 9 km od Ornety. Założona została ok. 1304 r. Przywilej lokacyjny otrzymała ok. 1312 r. 28 października 1326 r. wystawiono wsi nowy przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim.

113,4 km Glebiska, początek wsi, kierunek na wprost, po 0,7 km skrzyżowanie z drogą gruntową, skręcamy w lewo15,3 km Jezioro Taftowo, plaża, kierunek na wprost, po przejechaniu 1 km skrzyżowanie w lesie w pobliżu kapliczki, skręcamy w prawo Jezioro Taftowo (Tauty) położone jest na obszarze chronionego Krajobrazu Równiny Orneckiej.

17,7 km Augustyny, początek wsi, na skrzyżowaniu z drogą asfaltową skręcamy w lewo, po 0,2 km na kolejnym skrzyżowaniu dróg asfaltowych jedziemy na wprost, po 1 km wieś Lejławki221,7 km Krzykały, początek wsi, kierunek na wprost25,3 km Orneta, skrzyżowanie ul. Braniewskiej i ul. Wojska Polskiego, koniec trasy

Jezioro TaftowoJezioro ze wszystkich stron otoczone jest lasem mieszanym z przewagą sosny.Od strony północnej znajduje się główna plaża, a od strony wschodniejtzw. dzika plaża, obie są niestrzeżone. Jest to jezioro polodowcowez postępującym procesem eutrofizacji, powierzchnia wynosi 95 ha,jego głębokość sięga 9 metrów. Wzdłuż linii brzegowej biegnie ścieżka,kktórą można okrążyć jezioro, za wyjątkiem południowego, bagiennegoodcinka. W tym miejscu nadmiar wody uchodzi z jeziora w postaciTauckiego Potoku (Taft Graben), jest to prawy dopływ Młyńskiej Strugi,dopływu rzeki Pasłęki.

Kościół gotycki w Henrykowie - z końca XIV w.Wielokrotnie remontowany, wieżę dobudowano w 1715 roku, a w końcu dodano

jej oraz wschodniej fasadzie przyczółki schodkowe. Strop zdobią malowidła J. Strungego,także ściany pomalowane według jego projektów. Główny ołtarz barokowy z 1800 rokuwypełnia obraz Św. Katarzyny z 1682 r. Boczne ołtarze późnorenesansowe z roku 1639z obrazami Św. Anny i Św. Marii Magdaleny. Kazalnica i organy z połowy XVIII wieku.PPolichromia stropu neobarokowa z 1840 roku. Inne elementy wyposażenia pochodzą

z XVIII wieku. Obok Kościoła plebania późnobarokowa z 1787 roku.

Ośrodek Sportu i Rekreacji w OrnecieOSiR działa w oparciu o obiekty sportoweznajdujące się przy ulicy Sportowej tj.:- dwa pełnowymiarowe boiska do piłki nożnej,- hala sportowa, - kompleks boisk Orlik 2012,- korty tenisowe, - boiska do piłki plażowej- - bazę noclegową „OLIMP”, - siłownię zewnętrzną, - mini skatepark. Celem działalności ośrodkajest propagowanie wśród mieszkańców Ornetyzdrowego stylu życia.

25,3 kmOrneta, ul. 1 Maja 0,0 km - Krosno 3,0 km - Kumajny 7,3 km- Henrykowo 10,8 km - Glebiska 13,4 km - Jez. Taftowo 15,3 km- Augustyny 17,7 km - Krzykały 21,7 km - Orneta, ul. Braniewska,skrzyżowanie z ul. Wojska Polskiego 25,3 km

Szlak nr 3/niebieski

0,0 km Orneta, start spod Ratusza, kierunek Morąg1,9 km Nad nami bocznica kolejowa prowadząca na nieczynne lotnisko2,8 km Przedwojenne wodociągi, po 0,7 km zerwany most na nieczynnej linii kolejowej Orneta - Morąg4,0 km Po prawej stronie w odległości 200 m mijamy ruiny starej stacji kolejowej6,2 km Skręcamy w prawo (warto pojechać 300 m prosto asfaltem na punkt widokowy na Pasłęce)6,7 km 300 m w lewo resztki skradzionego w latach 90-tych mostu prowadzącego przez rzeką Pasłękę do Podąg. Zejście zarośniętą, starą drogą7,1 km Po lewej stronie bardzo piękne miejsce widokowe - skarpa nad Pasłęką 7,3 km Ładne okazy daglezji po lewej stronie drogi

8,3 km Punkt widokowy - w dole Pasłęka, przed nami Podągi, po prawej Bogatyńskie9,7 km Bogatyńskie - pałac późnobarokowy oraz park Wieś rycerska lokowana na prawie pruskim w 1287 r., w 1287 lokacja zmieniona na prawo chełmińskie. Pierwotna nazwa wsi pochodzi od nazwiska pierwszych właścicieli - rodu Tunge.

111,0 km Punkt widokowy – widok z wzniesienia na drogę Pasłęk – Orneta i okoliczne pola 11,4 km Most na Drwęcy Warmińskiej15,5 km Bażyny, Kościół z XIV w. (szczegółowy opis: szlak nr 1)22,3 km Piękna panorama na dolinę Pasłęki23,2 km Skręt w prawo (w lewo można pojechać 400 m w dół do mostu na Pasłęce, w Spędach, za mostem ruiny pałacu i majątku) 25,8 km Osetnik, ruiny kościoła, elektrownia wodna Wieś założona w 1289 przez braci biskupa Henryka Fleminga.

OsetnikRuina kościoła barokowegowybudowanego w 1729 rokuna zrębach kościoła gotyckiego.Kapliczka neogotyckaz poł. XIX w. We wnętrzufifigury ludowe.

Pałac we wsi BogatyńskiePóźnobarokowy z 1772 roku, zbudowanydla Stanisława Rutkowskiego rozbudowanyna przełomie XIX i XX w. Pałac założonyna planie prostokąta z ryzalitem na osi.We frontonie herb Rutkowskich (Pobóg)

nna tle rokokowo - klasycystycznej dekoracji.Obok pałacu pozostałości parku.

Daglezje jedlica (Pseudotsuga Carriere) – rodzaj zimozielonych drzew szpilkowychz rodziny sosnowatych, który obejmuje 5 gatunków. Dwa gatunki występująw Ameryce Północnej, jeden w Meksyku i dwa w Azji Wschodniej. Gatunkiemtypowym jest daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco subsp.menziesii), która w Polsce jest gatunkiem introdukowanym.

69,4 kmOrneta, ul. Plac Wolności 0,0 km - Przedwojenne Wodociągi 2,8 km- Bogatyńskie 9,7 km - Bażyny 15,5 km - Osetnik 25,8 km- Bornity 33 km - Kierpajny 35,7 km - Brzostki 39 km - Pieniężno 43,7 km- Kapliczka Św. Antoniego 61 km - Krzykały 65,7 km - Ratusz w Ornecie 69,4 km

Szlak nr 4/czarny

26,4 km Za mostkiem na Młyńskiej Strudze skręt w lewo w polną drogę (warto pojechać prosto 1,5 km do Chwalęcina, aby obejrzeć przepiękny późnobarokowy kościół z późnobarokową polichromią we wnętrzu świątyni)

31,0 km Na rozwidleniu skręcamy w lewo33,0 km Bornity, przejazd mostem przez Wałszę (resztki starego młyna)35,7 km Kierpajny, skręt w prawo (wariant trudniejszy) lub do Pakosz i z Pakosz do Pieniężna (wariant łatwiejszy)339,0 km Brzostki, na skrzyżowaniu skręcamy w prawo41,2 km Kejmity, za wsią 0,7 km - skręt w lewą stronę do klasztoru 43,7 km Pieniężno, Klasztor Księży Werbistów43,8 km Pieniężno, zjazd do rezerwatu „Dolina Rzeki Wałszy”

44,5 km Zjazd w prawo do leśniczówki i sali edukacyjnej45,6 km Widok z mostu na Wałszę, przejazd ulicami Pieniężna: wjazd do Pieniężna ulicą 1 Maja, potem do Rynku przy Ratuszu, przy szkole w prawo do drogi na Ornetę Pieniężno to jedno z najstarszych miast na Warmii i Mazurach. Niektóre źródła podają rok 1295, jednak w dokumentach po raz pierwszy nazwy civitas użyto w 1312 r., gdy kapituła warmińska wystawiła przywilej lokalizacyjny na prawie chełmińskim.48,2 km Wyjazd na drogę Pieniężno - Orneta55,1 km Skręt w prawo do Glebisk drogą gruntową56,6 km Przejazd nad linią kolejową Orneta - Braniewo (kiedyś do Królewca)58,2 km W Glebiskach skręt w prawo558,6 km Skręt w lewo w stronę Jeziora Taftowo59,9 km Po lewej stronie plaża nad Jeziorem Taftowo60,6 km 140 letni drzewostan sosnowy po obu stronach drogi61,0 km Kapliczka Św. Antoniego odbudowana przez leśników orneckich64,7 km Na skrzyżowaniu po lewej stronie 300 m leśniczówka65,7 km W Krzykałach – skręt w lewo do asfaltu i prosto w stronę lotniska (po prawej stronie była szkoła podstawowa)666,4 km Pas lasu okalający lotnisko posadzony przed blisko 40-laty, lotnisko wybudowane w czasach niemieckich (w czasie wojny służył tu były kanclerz RFN Helmut Schmidt - stacjonował w Drwęcznie), po wojnie rozbudowywane, obecnie teren przeznaczony na sprzedaż67,7 km Po prawej resztki starej strzelnicy wojskowej68,7 km Po prawej cmentarz, po lewej pozostałości koszar - obecnie własność Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie 69,2 km Most na Drwęcy Warmińskiej669,4 km Koniec trasy - Ratusz w Ornecie

Rezerwat “Dolina Rzeki Wałszy”Teren rezerwatu to wąwóz długości 5 km, pocięty bocznymijarami i porośnięty lasem o powierzchni 205,74 ha. Przylega

bezpośrednio do granic miasta Pieniężno od strony południowo--zachodniej. Rezerwat obejmuje rzekę Wałszę i otaczające ją lasy,administrowane przez Nadleśnictwo Orneta. Ochronie podlegakkrajobraz odcinka Wałszy, głęboko wcinającej się w morenowewzgórza, porośnięte lasem mieszanym. Dolina ma charakter

wąwozu o szerokości dochodzącej do 80 m i głębokości 15,40 m.Flora rezerwatu liczy ok. 300 gatunków, w tym chronione: widłakjałowcowaty, buławnik czerwony, podkolan biały, gnieźnik leśny,

tojad dzióbaty, skrzyp olbrzymi, bluszcz pospolity, itp.

Chwalęcin Kościół z XVII w.Malowidła Lossaua na sklepieniu, pochodzące z lat 1748 - 1749,przedstawiają legendę Krzyża Świętego, Ojców kościoła, scenyhistoryczne z dziejów kościoła oraz cykl miejscowych cudów. Wielkiołtarz posiada krucyfiks, wedle legendy znaleziony w XV wieku w lesie,który cieszy się sławą cudowności i od dawna ściągał tu liczne rzeszenna odpusty. W bocznych ołtarzach obrazy Św. Antoniego - Pieta.Bogato rzeźbiona kazalnica z połowy XVIII w. Rokokowe konfesjonałyi organy. Podobnie jak inne kościoły odpustowe na Warmii,i ten otoczony jest czworobocznym krużgankiem z wieżyczkami. Przy drodze do Osetnika stoi murowana kapliczka z XV wieku z rzeźbąPieta z tegoż czasu.

Orneta, kamieniczki na rynkupochodzące z XVII i XVIII wieku. Nieznaczniezniekształcone w wyniku przebudowypo pożarze w 1846 oraz ok. 1930 roku.

Zwrócone szczytami do ulicy, z podcieniamina parterze. Zachowane średniowieczne

ppiwnice sklepione ostrołukowymi kolebkami.

Orneta, Domy budniczeotaczające ratusz, rozebrane i wzniesione na nowow latach 1969 - 1973 w formach pseudohistorycznych,zachowały pierwotne gabaryty i rozplanowanie.Stanęły w miejscu ław kramarskich wzmiankowanychw 1423 roku.

Orneta, Starówka - RynekRynek w Ornecie jest najładniejszy na Warmii.

Otaczają go stare kamienice barokowez podcieniami.

Orneta, Ratusz miejskiRatusz mieści się w centrum rynku, wzniesionypo 1351 roku, na miejscu domu kupieckiego,wzmiankowany w 1359 roku, uzyskał swój obecnykształt krótko po 1376 roku, a przed 1389 rokiem.Murowany z cegły o układzie gotyckim, z licznązzendrówką. W barokowej wieżyczce ratuszaznajduje się najstarszy na Warmii dzwonpochodzący z 1384 roku z napisem łacińskimminuskułą i datą 1384.

W późniejszych wiekach budynek jedynie nieznacznieprzekształcony. Wysoka wartość artystyczno - - architektoniczna i historyczna orneckiego ratuszakklasyfikuje obiekt - zabytek pod ścisłą ochronąkonserwatorską.

9,7 km Skręt w lewo do lasu10,4 km Przejazd aleją dębową, po prawej stronie obszar z wysokim poziomem wód gruntowych10,9 km Pozostałości po starym torze kolejowym Ornety11,1 km Przejazd nad linią kolejową Olsztyn - Orneta12,6 km Skręt w lewo na skrzyżowaniu 14,7 km Dojazd do asfaltu, skręt w prawo116,2 km Skręt w lewo17,5 km Przy kapliczce skręt w prawo18,1 km Mijamy nieczynną linię kolejową Orneta - Lidzbark, po 0,2 km skręt w prawo Trasa rowerowa o długości 27, 86 km i szerokości 2 metrów, łącząca Lidzbark Warmiński z Ornetą. Ścieżka przebiega po starym nasypie kolejowym linii Orneta – Lidzbark Warmiński – Sątopy Samulewo, funkcjonującej w latach 1905 – 1945. Średni czas przejazdu: 2 godziny. Trasa rozpoczyna się w Ornecie od ul. Krośnieńskiej, przecina drogę wojewódzką nr 513, po czym podąża byłym nasypem kolejowym. Pierwszą stacją jest miejscowość Opin z drewnianą stacyjką kolejową. Kolejna stacja na szlaku to miejscowość Łaniewo.

27,8 kmKapliczka 9,7 km - Kościół w Krośnie 23,7 km - KapliczkaŚw. Jerzego 25,7 km - Leśniczówka Zacisze 27,2 km - Orneta,ul. Braniewska, skrzyżowanie z ul. Mostową 27,8 km

- kontynuacja szlaku nr 5Szlak nr 6/bursztynowy

0,0 km Początek trasy w Ornecie przy Szkole Podstawowej nr 1 zbudowanej na gruzach Zamku Biskupów Warmińskich rozebranego w 1806 r., kierunek Morąg

1,3 km Początek nieczynnej linii kolejowej do Morąga3,0 km Wodociągi miejskie4,0 km Skręt do wsi Wojciechowo5,1 km Wojciechowo z byłym parkiem podworskim i resztkami zabudowań, skręcamy w lewo drogą betonową7,6 km Skręt do lasu na krzyżówkach (w prawo droga przez pola w odległości 300 m resztki założeń parkowych i zabudowań starego majątku)8,8 km Zbiorniki retencyjne w leśnictwie Karbowo9,6 km Kapliczka (szlak nr 5 na lewo do Ornety, szlak nr 6 w prawo asfaltem) Koniec trasy przy Ratuszu w Ornecie

Orneta, były Zamek Biskupów Warmińskich,obecnie Szkoła Podstawowa nr 1Zamek rozpoczęto budować przed 1315 rokiem za czasówbiskupa Eberharda z Nysy i rozbudowywano do około 1340 roku.W 1341 roku biskup Herman z Pragi przeniósł tutaj z Braniewagłówną siedzibę biskupów warmińskich (rezydencja do 1350 r.)W W czasie wojen polsko-krzyżackich na przełomie XV i XIV wiekuwarownia znajdowała się raz pod zwierzchnictwem biskupim,raz pod krzyżackim. W latach 1604-1621, podczas urzędowaniabiskupa Szymona Rudnickiego, podniszczony zamek zostałwyremontowany i odnowiony. Po 1772 roku zamek przeszedłna własność skarbu pruskiego.

9,6 kmOrneta, ul. Plac Wolności, skrzyżowanie z ul. Zamkową 0,0 km -Wojciechowo 5,1 km - Karbowo 8,8 km - Orneta, ul. Olsztyńska,skrzyżowanie z ul. Plac Wolności 9,6 km

Szlak nr 5/zielony

0,0 km Start spod Ratusza w kierunku lotniska, ul. Mostowa0,5 km Po prawej stronie dawne koszary wojskowe, po lewej cmentarz2,4 km Lotnisko

4, 0 km Miejscowość Krzykały6, 0 km Skręt w prawo do lasu

7, 2 km Skręt w prawo - stawy, wracamy do punktu 7, 2 km, po przejechaniu 100 m skręt w prawo7

LotniskoPowstało w latach 1940 - 1941,wykorzystywaneprzez Luftwaffe do 1945 roku. W latach 1953-1968stacjonował na nim 29 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego,po jego rozformowaniu lotnisko byłowykorzystywane przez krótki czas. Do dniaddzisiejszego nie przetrwała większość budowli i budynków, jego powierzchnia wykorzystywanabyła jako składnica materiałów.

32,6 kmOrneta, ul. Plac Wolności, skrzyżowanie z ul. Mostową 0,0 km- Lotnisko 2,4 km - Krzykały 4,0 km - Nowy Dwór 13,0 km- Leśniczówka Komasy 16,2 km - Orneta, ul. 1 Maja 32,6 km

Szlak nr 7/brązowy

19,3 km Dojeżdżamy do Krosna, tu zakręt w lewo w polną drogę, mijamy Drwęcę Warmińską22,2 km Skręt w lewo, w głębi leśniczówka Komasy, po 0,8 km kapliczka i stawy23,7 km Kościół w Krośnie (patrz opis: szlak nr 2)25,2 km Skręt do kapliczki Św. Jerzego25,7 km Kapliczka Św. Jerzego, powrót do punktu

27,2 km Leśniczówka Zacisze227,8 km Droga Orneta - Pieniężno skręt w lewo do Ornety Koniec trasy przy Ratuszu

Orneta, kapliczka Św. JerzegoWarmińska kapliczka z postacią św. Jerzego na terenieNadleśnictwa Orneta. Przykład przydrożnej małejarchitektury, charakterystycznej dla Warmii. Zabytekremontowany przez okolicznych mieszkańców.

Wkomponowana w otoczenie przypomina religijnepprzesłanie legendy o św. Jerzym.

Ścieżka rowerowa byłym szlakiem kolejowym Orneta - LidzbarkCały szlak biegnie wśród pól uprawnych i lasów, charakteryzującychsię równinnym i pagórkowatym ukształtowaniem terenu, stwarzając w ten sposób idealne warunki dla rekreacji i wypoczynku. Dodatkowymurozmaiceniem rowerowych wędrówek są liczne wiadukty i przydrożnekapliczki o dużych walorach historycznych i krajobrazowych. Na całejddługości ścieżki znajdziemy tabliczki informujące o przebiegu trasyoraz okolicznych miejscach wartych zobaczenia. Trasa rozpoczyna sięprzy ul. Krośnieńskiej w Ornecie, po czym podąża byłym nasypemkolejowym, następnie przecina drogę wojewódzką nr 513. Na trasie trafimyna miejsca wypoczynkowe, pierwsze to "stacja" Opin z drewnianą stacyjkąkolejową. Po przejechaniu kolejnych kilometrów dojedziemy do drugiej„stacji” - Łaniewo (strefa wypoczynkowa dla rowerzystów, z wyznaczonymmmiejscem do grillowania, ławeczkami i stolikami).

0,0 km Start spod Ratusza w Ornecie, trasa szosą w kierunku Lidzbarka Warmińskiego7,5 km Ostry zakręt za mostem na Drwęcy Warmińskiej w prawo na żwirówkę13,5 km Przejazd przez mostek, a następnie skręt w prawo18,0 km Wyjazd z lasu i przejazd przez tor dawnej linii kolejowej Orneta - Lidzbark Warmiński19,1 km wieś Wolnica, następnie skręt w prawo w stronę Lubomina21,8 km Bieniewo, za nim skręt w prawo w kierunku Opinu228,2 km Opin, zjazd na drogę asfaltową do Ornety31,2 km wieś Biały Dwór wraz z pozostałościami po majątku ziemskim35,3 km Koniec trasy pod Ratuszem w Ornecie.

35,3 kmOrneta, ul. Plac Wolności, skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza 0,0 km- Wolnica 19,1 km - Bieniewo 21,8 km - Opin 28,2 km - BiałyDwór 31,2 km - Orneta, ul. 1 Maja, skrzyżowanie z ul. Pionierów 35,3 km

Wśród pól za Opinem

Szlak nr 8/fioletowy

4,0 km Krzykały6,0 km Skręt w prawo do lasu7,2 km Skręt w prawo - stawy, wracamy do punktu 7, 2 km, po przejechaniu 100 m skręt w prawo7,5 km Charakterystyczny rów dzielący niegdyś rozmaite formy własności gruntu8,3 km Na skrzyżowaniu w prawo, po 0,3 km na kolejnym skrzyżowaniu skręcamy w lewo9,0 km Przez skrzyżowanie prosto (300 m leśniczówka)110,4 km Sosny po lewej mają 15 lat, a te na wprost 120 lat10,8 km Po lewej małe oczko wodne11,0 km Skręt w prawo na drogę asfaltową (dawniej prowadzącą do bomboskładu)11,7 km Młyńska Struga13,0 km Nowy Dwór - skręt w prawo, a po 200 m w lewo (przejazd przez tor kolejowy)13,4 km Po prawej stronie widoczna w polach aleja dębowa prowadząca kiedyś do Krosna16,2 km Po lewej stronie Leśniczówka Komasy, skręt do stawów w prawo116,7 km Skręt w lewo - przez łąkę do stawów17,0 km Stawy - dalej wzdłuż stawów ok. 400 m do drogi gruntowej i w prawo18,7 km Wyjazd do pól, na skrzyżowaniu w lewą stronę 19,2 km Lasek brzozowy po prawej stronie19,4 km Skręt w lewo22,0 km Stawy na Komasach (z tyłu stare zabudowania poniemieckiego majątku, słabo widoczne spod porastających drzew)223,0 km Droga Mingajny - Orneta, skręt w prawo23,8 km Przejazd przez Drwęcę Warmińską32,6 km Koniec trasy pod Ratuszem w Ornecie

Ścieżka rowerowa szlakiem kolejowym – to trasa rowerowa o długości 27,86 km i szerokości2 metrów, łącząca Ornetę z Lidzbarkiem Warmińskim. Ścieżka przebiega po starym nasypie kolejowym linii Orneta – Lidzbark Warmiński – Sątopy Samulewo, funkcjonującej w latach 1905 – 1945. Średni czas przejazdu: 2 godziny.

CCały szlak biegnie wśród pól uprawnych i lasów, charakteryzujących się równinnym, na przemian z pagórkowatym ukształtowaniem terenu, stwarzając w ten sposób idealne warunki dla rekreacji i wypoczynku.

Dodatkowym urozmaiceniem rowerowych wędrówek są liczne wiadukty i przydrożne kapliczkio dużych walorach historycznych i krajobrazowych. Na całej długości ścieżki znajdziemy tabliczki informujące o przebiegu trasy oraz okolicznych miejscach wartych zobaczenia.

TTrasa rozpoczyna się w Ornecie od ul. Krośnieńskiej, przecina drogę wojewódzką nr 513, po czym podąża byłym nasypem kolejowym.

Pierwszą stacją jest wieś Opin (powyżej) z drewnianą stacyjką kolejową. Kolejna stacjana szlaku to wieś Łaniewo (poniżej).

Znajduje się tu strefa wypoczynkowa dla rowerzystów, z wyznaczonym miejscem do grillowania, ławeczkami i stolikami. Dalej biegnie wzdłuż rzeki Łyny w rejonie wsi Bobrownik i Długołęka, aż do Lidzbarka Warmińskiego.

MMiejsca, które warto odwiedzić:

SANKTUARIUM Maryjne w Krośnie – oszczędzony przez II wojnę światową cenny zabytek sakralny. Na zespół pielgrzymkowy w Krośnie, wzorowany na św. Lipce, składają się: barokowy kościół, konsekrowany w 1720 r., obejścia krużgankowe z kaplicami narożnymi oraz dom księży emerytów.

KKościół św. Krzyża w Opinie – konsekrowany w 1400 r. gotycki kościół, po pożarze w 1880 r. wyposażony w stylu barokowym. To również cenne miejsce często odwiedzane przez pielgrzymów.

Stacja Łaniewo

Stacja Opin

28 kmŚcieżka rowerowaszlakiem kolejowym

Nikt dziś nie wie dokładnie, kiedy miały miejsce zdarzenia, o których informuje nas legendao smoku. Być może, że wcale tu smoka nie było, że to ktoś inny krył się pod tym symbolem,że ktoś inny, a nie żaden potwór był na tych terenach wobec ludzi i zwierząt okrutny, krwiożerczy, groźny. Coś tu jednak być musiało, skoro podobnie jak w Krakowie i w innych miastach mówiło się w Omecie o istnieniu ziejącego ogniem smoka i prowadziło się z nim przedziwne boje.

PPrzeto zakładamy że był w Ornecie smok, że był okrutny i groźny, że go unieszkodliwionoi jako symbol do herbu miasta wprowadzono.

Stałym siedliskiem orneckiego smoka była głęboko pod ziemią ukryta, a znajdującasię dokładnie w miejscu, w którym do dziś stoi zabytkowy ratusz – olbrzymia pieczara. Wyjście tej pieczary prowadziło w kierunku kościoła św. Jana, a jej zygzakowaty i obszerny korytarz opadał głęboko w kościelne podziemia. Strzępy tego podziemnego korytarza,choć mocno zagruzowane i niedostępne – istnieją do chwili obecnej.

OOrnecki smok – powszechnie nazywany – potworem – był ponoć niezwykle brutalnyi żarłoczny. Kroniki podają, że ofiarą jego żarłoczności najczęściej padała trzoda chlewna,ale pożerał też i ludzi, kobiety, dzieci, starców, a nawet obytych z niebezpieczeństwemi wsławionych w boju rycerzy – potykających się z potworem z bronią w ręku. Nie było dnia,a a nawet godziny, by straszliwa paszcza orneckiego potwora nie ociekała krwią, by jakiś zaskoczony człowiek, dorodna dziewczyna, tłusta owca nie znikła na zawsze w jego potężnej gardzieli. lstnienie tego strasznego żarłoka było niezwykle wielkim ciężarem nie tylko dla mieszkańców Ornety, ale i dla ludzi wszystkich jej bliskich okolic. Smok nie wybierał i nikogo nie legitymował. Pożerał wszystko, co udało mu się pochwycić w jego ostre szpony i długie kły. Nic tedy dziwnego, że był on postrachem wielu nawet najodważniejszych obywateli, ludność nie miała tu bowiem ani chwili wytchnienia. Kiedy wreszcie już miara cierpieniai i strachu się przebrała, co śmielsi mieszkańcy miasta przystąpili do nieubłaganej walki.Z czasem doszło do tego, że wszystko, co żyło w świecie ludzi prowadziło nieubłaganą wojnę z tą niepospolitą i groźną bestią. Korzystano z najróżniejszych chwytów, przemyśliwano najdziwniejsze sposoby. Próbowano smoka spalić, otruć, zatopić, zasypać kamieniami i ziemią.

Legenda Ornety

Legenda Ornety c.d.

Na darmo walkę ze smokiem prowadziły nie tylko grupy zwykłych śmiertelników, mieszkańców osady, ale i wybitni rycerze. Zawsze jednak dokonywało się to bez skutkui najczęściej z utratą życia śmiałków, którzy pokusili się na „rozprawę z potworem”.

Ale jak wszystko, tak i życie smoka miało swój kres. Oto kiedy nikt nie mógł już tej gadziny pokonać, a ta stale drażniona była coraz bardziej okrutna – przybył do Ornety jakiś nieznany rycerz na koniuz z wielką kopią w dłoni. Z rozmów wylęknionych ludzi dowiedział się, że żyje w tej osadzie groźny smok, że wyrządza ludziom bardzo duże krzywdy i spustoszenia i /jak dotąd/ nie ma siły, która mogłaby go pokonać. Nie zwlekając długo – wspomniany już rycerz – poprawił swoją zbroję, mocniej przytwierdził siodło do grzbietu konia, a siebie do niego i … ruszył do boju ze znienawidzoną gadziną.

Kiedy stanęli naprzeciw siebie – ludzie, byli tak zaaferowani, że nikt nawet mówić się nie ośmielał. Wysadziwszy z pieczary swój groźny łeb – smok raz po raz otwierał ziejącą żywym ogniem paszczęi i ryczał przy tym tak strasznie świdrując śmiałka na koniu swoimi płomiennymi ślepiami, że ludzie truchleli z przerażenia. Długo tak stali naprzeciw siebie: gotowy do śmiertelnej walki nieznany rycerz i ornecki smok. Ludziom obserwującym z ukrycia to niebywałe zjawisko wydawało się, że chyba żaden z nich się nie odważy, że walka się nie odbędzie, że rycerz się z niej wycofa; a byłoby to naprawdę okropne. Wszystkim chodziło tu nie tyle o pasjonujące widowisko, ile o uzyskanie spokoju. Stali przeto wszyscy i z całego serca życzyli jeźdźcowi zwycięstwa.

KKiedy tak rozmyślano – smok nagle poderwał się i gwałtownym skokiem rzucił się w kierunku rycerza. Ten jednak nie dał się zaskoczyć. Błyskawicznie nastawił swą długą kopię i ugodził smoka tak celnym ciosem, że ten zawył przeraźliwie, gwałtownie podciągnął pod siebie swój wielki ogon, wspiął się w górę i runął bezwładnie na ziemię. Olbrzymim jego cielskiem długo jeszcze targały konwulsje i śmiertelne drgawki. Ludzie wcale jeszcze nie chcieli uwierzyć w to, co się tu przed chwilą stało i bardzo bojaźliwie przybliżali się do miejsca potyczki. Śmierć tego niezrównanego olbrzymai i krwiopijcy była niezwykle wielkim wydarzeniem w życiu wszystkich mieszkańców miasta i jego okolic. Nic tedy dziwnego, że bardzo tłumnie zebrali się wokół potwora i na głos podziwialii wielkość smoka i męstwo rycerza. Trudno im było uwierzyć, jak człowiek ten mógł jednym ciosem zniszczyć istotę, której przez tyle lat nie mogli pokonać nawet najprzedniejsi mistrzowie oręża. Rycerz tymczasem powolutku wydobył się z kręgu zgromadzonych przy ciele smoka tłumówi odjechał w nieznanym kierunku. Kiedy się opamiętano i zaczęto go poszukiwać, by obdarowaćgo za tak wspaniały czyn, już go w Ornecie nie było.

IIstnieje przypuszczenie, że owym nieznanym rycerzem, który ocalił setki ludzi i zwierząt od zagłady, był powszechnie uwielbiany rycerz Jerzy. Czy tak było naprawdę – nie wiem. Ja przy tym nie byłem, i proszę mi wierzyć- niczego nie widziałem.

Autor: F. Chruściel

Legenda głosi,

Herb Ornety - reminescencje w architekturze miasta.

Herb Ornety

Reminescencje w architekturze miasta.

Herb Ornety

Ratusz mieści się w centrum rynku, wzniesiony po 1351 roku, na miejscu domu kupieckiego, wzmiankowany w 1359 roku, uzyskał swój obecny kształt krótko po 1376 r., a przed 1389 rokiem. Murowany z cegły o układzie gotyckim, z liczną zendrówką.

W barokowej wieżyczce ratusza znajduje się najstarszy na Warmii dzwon pochodzący z 1384 roku z napisem łacińskim minuskułą i datą 1384.

W W późniejszych wiekach budynek jedynie nieznacznie przekształcony. Wysoka wartość artystyczno - architektoniczna i historyczna orneckiego ratusza klasyfikuje obiekt - zabytek pod ścisłą ochroną konserwatorską.

Ratusz miejski /zabytki Ornety

Ratusz miejski /zabytki Ornety

Obecny gotycki kościół parafialny został zbudowany w latach 1338-1349r. w czasie rządów biskupa warmińskiego Hermana z Pragi. Od połowy XVI wieku kościółw Ornecie nie był przebudowany zewnętrznie. Około 1900 roku przeprowadzono dokładną renowację świątyni bez istotnych zmian konstrukcyjnych.

W kościele na uwagę zasługuje: zabytkowy ołtarz główny z 1744 roku, kaplice boczne: Św. Krzyża, Zwiastowania, Św. Piotra i Pawła, N.M.P. Częstochowskiej, Trzech Króli, Ciemna oraz Ołtarz N.M. Panny z 1646 roku, wykonany z alabastru.DDo wolno stojących elementów wystroju kościoła należy wspaniały gotycki krzyżz XV wieku, oraz mosiężny lawaterz.

Gotycki Kościół FarnyŚwiętego Jana Chrzciciela

Gotycki Kościół FarnyŚwiętego Jana Chrzciciela

Kaplica Jerozolimska z 1829 roku (przy wyjeździe z Ornety w stronę Elbląga),z barokowym ołtarzem, który miał poprzednio stać w kaplicy św. Krzyża w kościele farnym. Na ścianie kilka obrazów z początków XVII w. z dawnego ołtarza św. Piotrai Pawła w kościele farnym. Odznaczają się one pięknym pejzażem, a przedstawiają Ukrzyżowanie i Zdjęcie z Krzyża.

Z Z tego samego czasu pochodzi też cykl obrazów z życia św. Marii Magdaleny, przeniesiony tu również z jej ołtarza w farze. Bardzo ładne drewniane świeczniki empirowe z początku XIX wieku.

Kaplica Jerozolimska /zabytki Ornety

Cerkiew Prawosławna (dawniej Kościół Ewangelicki) zbudowany w roku 1830 wedle planów Schnickla, z emporami, opartymi na doryckich słupach. Ołtarz połączonyz kazalnicą, rokokowy, zakupiono zapewne z jakiegoś ze zniesionych kościołów katolickich.

Cerkiew prawosławna /zabytki Ornety

Początki miasta sięgają pierwszych lat XIV w., kiedy na staropruskim polu osadniczymWWurmedyten lub Wormedythin powstała niewielka osada, której sołtysem był Wilhelm, kuzyn biskupa Eberharda z Nysy. Fakt ten odnotowany został po raz pierwszy w dokumencie lokacyjnym Lubomina z 12 sierpnia 1308 r. W dokumencie z 26 marca 1313 roku, Orneta określona została jako "civitas" - miasto. Nowa osada składała się ze 108 włók (miara powierzchni), w tym 68 włók czynszowych, od których płacono czynsz, a z których pół włóki przeznaczono pod zabudowę. Z tego obszaru wydzielono prostokątny rynek, z którego wybiegało 10 ulic (po dwie z boków krótszych i po trzy z dłuższych). W rynku zbudowanow w XIV wieku kościół i ratusz. Zamek biskupi pochodzący z tego samego okresu znajdował się w północno-zachodniej części miasta i był ujęty w system fortyfikacji miejskiej. Przed Górną Bramą stały przytułki: Św. Trójcy - dla ubogich i Św. Jerzego - dla trędowatych. W pobliżu rynku znajdowały się całe parcele, dalej półparcele, a na skraju miasta – budy.

Niewiele da się powiedzieć o nazwie miasta. Nie ulega wątpliwości, że nazwa niemiecka -WWormditt wywodzi się ze staropruskiej nazwy pola - Wormedythin. Ale już w początkach XV wieku pojawia się równolegle nazwa - Orneta. Kronikarze z XV i XVI wieku piszą: Wormditt, polnisch Orneta.

W 1351 roku gmina miejska wykupiła urząd sołecki z rąk dziedziców pierwszego sołtysai od tej chwili miastem zarządzała rada, składająca się z sześciu rajców i dwóch burmistrzów urzędującego i jego zastępcy. Podobny skład rady przetrwał aż do 1772 roku, z tym tylko,żże z biegiem czasu powstała ważna funkcja pisarza, zwanego notariuszem miejskim. Funkcje, początkowo honorowe, z czasem związane zostały z określonym wynagrodzeniem. Zmianyw ustroju miasta i w jurysdykcji nastąpiły dopiero po zaborze Warmii. W 1520r. Orneta przeszła w ręce Zakonu Krzyżackiego, zaś w roku 1626 Ornetę zajęły wojska szwedzkie.NNa miasto nałożono olbrzymią kontrybucję. Jednakże już w tym samym roku wojska polskie odbijają miasto, by już w rok później Orneta dostała się znów w ręce Szwedów. Wtedy została poważnie splądrowana i ponownie zmuszona do zapłacenia wysokiej kontrybucji. Zaledwie miasto podniosło się z ruiny gospodarczej, wybuchła druga wojna szwedzka. W lutym 1656 roku Ornetę obsadziły wojska brandenburskie. Później Orneta przechodziła z rąk do rąk; Brandenburczyków wyparli Szwedzi, a tych znów Polacy. Wojna ta, jak i poprzednie, doprowadziła Ornetę do ruiny gospodarczej. W lipcu 1676 roku miasto zniszczył pożar. Wojna pópółnocna przyniosła nowe klęski. Przez blisko sześć lat Orneta była okupowana przez wojska szwedzkie, które ciągłymi kontrybucjami i rekwizycjami doprowadziły mieszkańcówdo kompletnej nędzy. Po pokoju toruńskim i włączeniu Warmii do państwa polskiego napłynęła tu dość masowo ludność polska. Budowano liczne kaplice polskie i wtedy właśnie powstaje kaplica polska w Ornecie, na podstawach kaplicy Św. Ducha (położonej poza murami). Pierwsza wiadomość o szkole zamkowej w Ornecie pochodzi z dokumentu z 1343 roku, którą przeniesiono następnie do Lidzbarka. W Ornecie istniała jednak prawdopodobnieszkoła parafialna. Od połowy XVI wieku była też w Ornecie szkoła dla dziewcząt, związana ściśle z klasztorem sióstr katarzynek.

UUcisk fiskalny państwa pruskiego zaważył na rozwoju miasta. Oprócz tego nękały je liczne klęski żywiołowe. W latach 1781 – 1850 wybuchło 9 wielkich pożarów. Wojny napoleońskie doprowadziły miasto do ruiny. Przechodziło ono z rąk do rąk. Okupowali je Francuzi, Prusacy, Rosjanie. Nie ustawały kontrybucje i rekwizycje. Od zaboru zaczął się też na Warmii upadek szkolnictwa spowodowany przede wszystkim brakiem nauczycieli.. Dopiero seminarium nauczycielskie w Braniewie zapewniło miastu prawdziwego nauczyciela. Z chwilą wprowadzenia obowiązku szkolnego w 1825 roku nauczaniem objęto prawie wszystkie dzdzieci. Wkrótce potem, w roku 1835, szkoła ornecka miała trzy klasy z 290 uczniami, których uczyło trzech nauczycieli. Również szkoła żeńska liczyła trzy klasy i trzy nauczycielki. Uczęszczało do niej 265 dziewcząt. Ponieważ z czasem budynek starej szkoły przy kościele okazał się za mały, część klas przeniesiono do wyremontowanego skrzydła zamku. Mieściły się one tam przez blisko 30 lat, bo aż do 1889 roku. Wówczas zbudowano nowy budynek

Rys historyczny rozwoju Ornety

szkoły żeńskiej, w którym umieszczono również część klas szkoły męskiej. W 10 lat później,w maju 1899 roku, oddano do użytku nowy budynek szkoły męskiej. Jeszcze w 1867 roku powstało w Ornecie gimnazjum. Wkrótce jednak zlikwidowano je, a reaktywowano dopierow w 1902 roku. Wtedy też powstało gimnazjum żeńskie. Dla obydwu szkół zbudowano nowy gmach oddany do użytku 20 października 1925 roku. Od 1890 roku aż do lat dwudziestych działała w Ornecie szkoła gospodarstwa domowego. Po zlikwidowaniu jej utworzono we wrześniu 1929 roku szkołę handlową, do której w roku szkolnym 1929/1930 uczęszczało 189 uczniów.

W 1868 roku Ornetę włączono do sieci telegraficznej, a na początku XX wieku do sieci telefonicznej. W roku 1884 miasto otrzymało połączenie kolejowe z Olsztynem, rok późniejz z Pieniężnem, w 1894 roku z Morągiem, a w 1905 roku z Lidzbarkiem Warmińskim. Światło elektryczne zapłonęło w Ornecie w roku 1901, a w 1911 roku otrzymało miasto wodociągii i kanalizację. Z pierwszej wojny światowej Orneta wyszła bez zniszczeń. Wprawdzie Rosjanie ostrzelali miasto, nie wyrządzili jednak żadnych szkód. W 1930 roku było w Ornecie 15 rzeźników, 15 mistrzów piekarskich, 34 członków cechu szewców i garbarzy, 13 kołodziejów, ośmiu mistrzów garncarskich. Wciąż istniała sławna firma organmistrzowska, cegielnia, młyny, fabryka tytoniu, browar. Pracowały zakłady meblarskie, zakład produkujący urządzenia telegraficzne i narzędzia rolnicze. Ornecka mleczarnia znana była z wysokiej jakości produktów mleczarskich. Przygotowania wojenne w Prusach Wschodnich miały ogromny wpwpływ na oblicze miasta Niedaleko Ornety budowano linię obronną zwaną trójkątem lidzbarskim, a na nowo wybudowanym lotnisku pojawiły się pierwsze samoloty. Lotnisko było rozbudowywane przez cały okres wojenny przez więźniów i jeńców obozów jenieckiegoi koncentracyjnego zlokalizowanych w okolicach Ornety. Obozy funkcjonowały do jesieni 1944 r. W dniu 20 stycznia 1945 wojska radzieckie zrzuciły pierwsze bomby na miasto. Spadły na miejskie budynki i dworzec kolejowy. Zniszczenia nie były tak wielkie, jak w innychmiastach. W Ornecie straty oszacowano na 35 %, w tym 15% stanowiła substancja mieszkaniowa. Częściowemu zniszczeniu uległa kościelna wieża i stare kamienice wokół średniowiecznego ratusza. Ornetę opuścili mieszkańcy. Zostały tylko Siostry Katarzynki,które w Zakładzie dla Epileptyków na wzgórzu Św. Andrzeja opiekowały się chorymi.; Częśćz nich została wymordowana przez żołnierzy radzieckich.

PPolacy przejęli administrację miastem w 1945 r. Mało zniszczona Orneta stawała się ośrodkiem gospodarczym, handlowym i szkolnym dla całej północnej części województwa olsztyńskiego. Już w połowie 1945 r. w mieście pracowały 3 piekarnie, restauracja, zakład fryzjerski. Niebawem została też zorganizowana spółdzielnia „Zorza” oraz Samopomoc Chłopska. Uruchomiono wodociągi. Produkcję rozpoczęło Państwowe Przedsiębiorstwo Traktorów i Maszyn Rolniczych. W dniu 15 września 1945 r. zorganizowano pierwsząw w powiecie braniewskim szkołę podstawową, a w lutym 1946 r. rozpoczęło pracę gimnazjum. Pod koniec 1946 r. powstała w Ornecie szkoła rolnicza.

LLiczba mieszkańców rosła z roku na rok. W 1962 r. Orneta przekroczyła liczbę mieszkańców sprzed 1939 r., kiedy to miasto liczyło 7817 mieszkańców. Wraz ze wzrostem populacji następował rozwój miasta i instytucji w nim funkcjonujących: Powiatowa Komenda Milicji Obywatelskiej, Ochotnicza Straż Pożarna, dom kultury, biblioteka, ośrodek zdrowia, nowe szkoły. Ludzie zatrudnieni byli w największych zakładach produkcyjnych: Fabryka Śrub, Fabryka Wozów, Odzieżowa Spółdzielnia Inwalidów „Warmia”. Funkcjonowały też drobne zakłady rzemieślnicze: tkacki, kapeluszniczy oraz tradycyjne – szewskie, zegarmistrzowskie, złzłotnicze. Najbardziej, jednak Orneta znana była w latach sześćdziesiątych i osiemdziesiątychz bardzo dobrego zaopatrzenia w sklepach. Mieszkańcy całego województwa przyjeżdżalido Ornety na zakupy. Po reformie administracyjnej kraju w 1975 r. Orneta znalazła sięw granicach województwa elbląskiego.

Rys historyczny rozwoju Ornety

12 sierpnia 1308 – pierwsza wzmianka o osadzie Orneta. Była ona lokowanana staropruskim polu osadniczym ''Wurmedyten'' lub ''Wormedythin''.26 marca 1313 – po raz pierwszy w dokumentach pojawia się słowo „civitas”dla potwierdzenia praw miejskich Ornety.1340 – Orneta staje się siedzibą biskupów warmińskich.1340 – powstają mury obronne i rozbudowany jest zamek.11349 – przeniesienie siedziby biskupów warmińskich do Lidzbarka Warmińskiego.1350 – rozpoczęto budowę kościoła farnego w mieście.14 sierpnia 1359 – Orneta posiada odnowione przywileje miejskie na prawie chełmińskim. W mieście istnieje ratusz.21 stycznia 1454 – Zjazd odbywający się w Ornecie, podczas którego miasta warmińskie stają po stronie Prus w wojnie trzynastoletniej.11466 – Pokój Toruński, w wyniku którego Warmia wraz z Ornetą wchodzi w skład Korony Polskiej.24 listopada 1520 – ciężkie ośmiodniowe oblężenie Ornety kończy się oddaniem miasta Albrechtowi Hohenzollernowi1538 – Mikołaj Kopernik podczas pobytu w Ornecie asystuje biskupowi JanowiDantyszkowi przy odbiorze przysięgi składanej komornictwu biskupiemu.11586 – następuje osadzenie klasztoru katarzynek z inicjatywy biskupa Marcin Kromera.17 lipca 1626 – Orneta została zajęta przez wojska szwedzkie.1655 - 1660 – druga wojna szwedzka, miasto zostaje całkowicie zrujnowane.1703 - 1788 – Hans Wulff, syn organmistrza z Ornety buduje organy oliwskie.1772 – Rozbiór Polski. Orneta zostaje w zaborze Pruskim.1829 - 1830 – budowa kościoła ewangelickiego.11867 – powstaje pierwsze gimnazjum w Ornecie.1872 - 1875 – powstaje nowoczesny szpital miejski- szpital św. Elżbiety.1884 – Orneta otrzymuje połączenie kolejowe z Olsztynem, następuje budowa dworca kolejowego.1855 – Orneta otrzymuje połączenie kolejowe z Pieniężnem.1894 – Orneta otrzymuje połączenie kolejowe z Morągiem.1901 – powszechna elektryfikacja Ornety.11902 – utworzenie Gimnazjum Żeńskiego.1905 – Orneta otrzymuje połączenie kolejowe z Lidzbarkiem Warmińskim.1911 – Orneta zostaje skanalizowana i otrzymuje wodociągi.17 marca 1945 – zajęcie Ornety przez wojska II i III frontu białoruskiego.23 lipca 1945 – przekazanie Ornety administracji polskiej.1975 – w wyniku przeprowadzonej reformy administracyjnej Orneta staje się częścią województwa elbląskiego.11996 – oddanie do użytku nowoczesnej oczyszczalni ścieków.1999 – Orneta w nowo powstałym województwie warmińsko-mazurskimw powiecie lidzbarskim.

Najważniejsze daty

We wschodniej części miasta znajduje się Staw Ornecki (Jezioro Mieczowe)o powierzchni 6,3 ha. Jest to zbiornik powyrobiskowy, powstały w okresiemiędzywojennym w wyniku zalania kopalni gliny; o średniej głębokości 2,5 metra,miejscami do 8 metrów. Woda jest dość czysta, lecz zaśmiecona mechanicznie.PPod względem wędkarskim można tu przede wszystkim złowić lina, węgorza, sandacza. Jezioro jest ogólnie dostępne z każdej strony. W aktualnym stanie jezioro nie odgrywa znaczenia dla rozwoju turystyki.

Przyroda /Jezioro Mieczowe

Bar "Kurcze Pieczone"ul. Zamkowa 13, 11-130 Orneta, tel. 55 242 27 76

Przystanek KEBABul. Zaułek Ciasny 1, 11-130 Orneta kom. 794 219 674

Hotel Pruskiul. 1 Maja 57, 11-130 Orneta, tel. 55 242 31 76

BBar Hetmanul. Sportowa 4a, 11-130 Orneta, kom. 794 057 946

Pizzeria Factoryul. Zamkowa 4, 11-130 Orneta, kom. 518 620 502www.pizzeriafactory.pl

Catering OAZAul. Przemysłowa 21, 11-130 Orneta,kkom. 667 802 549

Pizzeria La Stradaul. 1 Maja 23, 11-130 Orneta, kom. 731 777 111

Spółdzielnia Socjalna BABINIECul. Pionierów 3, 11-130 Orneta,kom. 607 813 182www.barbabiniec.pl

Restauracja "Cztery Pory Roku"ul. Braniewska 12, 11-130 Orneta,kkom. 501 455 004www.czterypory.eu

Centrum szkoleniowo-integracyjne EKOLANDIAul. Elbląska 80, 11-130 Orneta,tel. 55 242 01 08, kom. 515 310 426www.ekolandia.net.pl

Gastronomia

Hotel Pruski ***ul. 1 Maja 57, 11-130 Orneta, tel. 55 2423176, kom. 669 998 592e-mail: recepcja@hotelpruski.pl, www.hotelpruski.pl

Sportowa Baza Noclegowa OLIMPul. Sportowa 7, 11-130 Orneta, tel. 55 242 00 45

Gospodarstwo Agroturystyczne "Pod Kasztanami" Stanisław SekułaHHenrykowo 94, kom. 509 555 778

Pokoje gościnne MARTADul. Pieniężnego 12, 11-130 Ornetatel. 55 242 12 99, kom. 603 678 535

Gospodarstwo Agroturystyczne Zofia Ciesiulul. 1 Maja 91, 11-130 Orneta, tel. 55 242 28 21, kom. 697 606 378e-mail: noclegi@ciesiul.pl, www.noclegi.ciesiul.pl

HHostel KrzykałyKrzykały 12, kom. 608 260 100

Centrum szkoleniowo-integracyjne EKOLANDIAul. Elbląska 80, 11-130 Orneta, tel. 55 242 01 08, kom. 515 310 426www.ekolandia.net.plpole namiotowe, pole karawaningowe i kempingowe.

Noclegi

Zabytkowy kościół

Zabytkowa kapliczka

Pałac, dworek

Stacja kolejowa

Pole namiotowe

Ośrodek wypoczynkowy

Łowiska ryb

Miejsce spotkań ze sztuką

Nadleśnictwo, leśniczówka,Chata Myśliwska

Miejsce noclegowe, PokojeGościnne, Domek Letniskowy,

Restauracja, Bar,Jadłodajnia, Zajazd

Agroturystyka

Bankomat

Szlak napoleoński

Pomink przyrody, dąb

Młyn wodny

Strusie

Zabytkowy cmentarz

Rezerwat przyrody

Dom muzeum

Wypożyczalnia sprzętu wodnego

Pomnik przyrody, sosna

Ławka

Pomost

Granica gminy

Miejscowość powyżej2000 mieszkańców

Miejscowość poniżej2000 mieszkańców

Kategoria zarządzania drogą:

krajowa

wojewódzka

powiatowa

gminna

inna

tory lub zespół torów

rrzeka

jezioro

las liściasty

las iglasty

las mieszany

obszar leśny

zagajnik

gęsgęste krzaki

obszar chronionegokrajobrazu

Legenda:

1. Orneta2. Drwęczno3. Bażyny4. Dąbrówka5. Osetnik6. Chwalęcin

7. Augustyny8. Lejławki9. Krzykały10. Orneta- koniec szlaku

Szlak nr 1/czerwony 30,6 km

1. Orneta2. Opin3. Bieniewo4. Wolnica5. Kaszuny6. Mingajny

7. Kumajny8. Krosno9. Orneta- koniec szlaku

Szlak nr 2/żółty40,9 km

1. Orneta2. Krosno3. Kumajny4. Henrykowo5. Glebisko6. Jez. Taftowo

7. Augustyny8. Krzykały9. Orneta- koniec szlaku

Szlak nr 3/niebieski25,3 km

Mapa nr 1 //Szlaki nr 1, 2, 3.

Gmina Orneta

Mapa nr 2 //Szlak nr 4

1. Orneta2. Bogatyńskie3. Bażyny4. Osetnik5. Bornity6. Kierpajny

7. Brzostki8. Kejmity9. Klasztor w Pieniężnie10. Rezerwat “Dolina Rzeki Wałszy”11. Pieniężno12. Glebiska

13. Jezioro Taftowo14. Krzykały15. Lotnisko16. Orneta- koniec szlaku

Szlak nr 4/czarny 69,4 km

Gmina Orneta

1. Orneta2. Wojciechowo3. Karbowo4. Kapliczka przy drodze nr 5075. Orneta- koniec trasy

Szlak nr 5/zielony 9,6 km

1. Kapliczka przy drodze nr 5072. Biały Dwór3. Kapliczka Św. Jerzego4. Leśniczówka Zacisze

5. Orneta- koniec trasy

Szlak nr 6/bursztynowykontynuacja szlaku nr 5

27,8 km

Mapa nr 3 //Szlaki nr 5, 6.

Gmina Orneta

Mapa nr 4 //Szlaki nr 7, 8.

1. Orneta2. Lotnisko3. Krzykały4. Nowy Dwór5. Leśniczówka Komasy

6. Stawy Komasy7. Orneta- koniec trasy

Szlak nr 7/brązowy 32,6 km

1. Orneta2. Kaszuny3. Wolnica4. Bieniewo5. Opin

6. Biały Dwór7. Orneta- koniec trasy

Szlak nr 8/fioletowy 35,3 km

Gmina Orneta

Informacje dla użytkowników tras rowerowych.Trasy rowerowe Gminy Orneta przebiegają zarówno po drogach utwardzonych jak i nieutwardzonych.Z tego powodu ważny jest wybór odpowiedniego roweru jak i osprzętu rowerowego. Należy pamiętaćo bezwzględnym zabezpieczeniu głowy. Podczas pokonywania tras należy zwrócić szczególną uwagęna odcinki z intensywnym ruchem drogowym. Uczestnikami ścieżek rowerowych są też spacerowicze,biegacze, piesi, którzy nie stanowią na nich zagrożenia, jednak wymagają zachowania wobec nichostostrożności. Uczestnicy poruszający się rowerami powinni pamiętać o bezwzględnych zachowaniach, regulowanych „Prawem o Ruchu Drogowym”, między innymi o niedozwolonej jeździe bez trzymaniaco najmniej jednej ręki na kierownicy oraz nóg na pedałach. Po zmierzchu poza terenemzabudowanym obowiązkowe jest również zakładanie kamizelek odblaskowych.

Dojazd i zakwaterowanie.Orneta posiada dostęp między innymi do komunikacji kolejowej. Jest to tym bardziej ważne, że jest tokomunikacja zapewniająca bezpieczny transport przewożonemu sprzętowi oraz rowerom. Połączeniakkolejowe z Olsztynem, Braniewem i Elblągiem zachęcają do wykorzystania ich, by dostać sięna atrakcyjne szlaki wokół Ornety. Dodatkowo stacja Olsztyn jest skomunikowana w pięciu kierunkachPolski. Część komunikacji samochodowej jest również przystosowana do przewozu sprzętu. Oddane do użytku drogi Pasłęk - Orneta, Orneta – Lidzbark Warmiński są rozbudowane i wyremontowane.Naprawa ich nawierzchni oraz poprawa widoczności na trasie to większe bezpieczeństwo wszystkichuczestników ruchu drogowego. Baza noclegowa, którą dysponuje Orneta i okoliczne miejscowościzapewni zakwaterowanie zarówno małym grupom jak i zorganizowanym wycieczkom. Dostępdo do restauracji, barów i pizzerii zaspokoi gusta smakoszy kulinarnych i amatorów domowych obiadów.

Znak, gdzie na określonych odcinkach, szlaki przebiegają razem.Szlak niebieski biegnie w prawo, pozostałe na wprost.

Drogowskaz - określa odległość do wymienionych miejscowości,wskazując jednocześnie kierunek dalszej jazdy. Metryczka wskazujeadministratora szlaku.

Dodatkowe znaki zmiany kierunku trasy, umieszczane przed rozległymi skrzyżowaniamii skomplikowanymi zakrętami trasy.

Znaki zmiany kierunku trasy,umieszczane są kilkadziesiątmetrów przed zakrętamitrasy, wskazując dalszykierunek jazdy.

Znak początku / końcaszlaku - rower i kropkaw kolorze szlaku.

Znak podstawowy- znak kontynuacjiszlaku, oznacza, żenależy jechać dalejprosto.

Standardowo znaki umieszczanesą co 400-600 m. Jednakw miejscach budzącychwątpliwości stosowane sączęściej, a w przypadku długichprostych odcinków rzadziej.

Sposób znakowania szlaków rowerowych- Znaki mogą być znakowane na drzewach, słupach, budynkach i innych trwałych obiektach lub umieszczone jako osobne tabliczki pod znakami drogowymi lub na oddzielnych słupkach.- Trasy znakowane są w pięciu kolorach: czerwonym, niebieskim, zielonym, żółtym lub czarnym.- Kolor znaku nie jest związany ani z jego trudnością ani długością. Kolory pozwalają jedynie na rozróżnienie szlaków.- - Standardowe znaki szlaku rowerowego mają wymiary 200 x 200 mm.

Więcej na:www.orneta.pl/przewodnik-rowerowy/

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiejw ramach osi 4-LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

"Podniesienie jakości życia mieszkańców na obszarze realizacji LSRpoprzez rozwój oferty kulturalno-turystycznej"

Europejski Fundusz Rolnyna Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

Wydawca:Urząd Miejski w Ornecie 11-130 Orneta, ul. Plac Wolności 26

tel. 55 22 10 200, fax. 55 22 10 210, umig@orneta.pl, www.orneta.pl

Projekt i realizacja:d2studio Biuro Projektowe Joanna Wojciechowska11-130 Orneta, ul. 1-go Maja 74C/8, kom: 601 336 536bbiuro@d2studio.com.pl, www.d2studio.com.pl

Redakcja:Justyna Podleś, Joanna Wojciechowska.

Perła WarmiiOrneta

www.orneta.pl