Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (25) Nr 1/2010

Mgr inż. Jan TENDAJ – Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych „OBRUM” sp. z o.o.,

Gliwice

Jan TENDAJ

STANOWISKO SZKOLENIOWE AUTOMATU ZAŁADOWANIA

CZOŁGU PT-91M

Streszczenie: W artykule omówiono tematykę związaną z trenażerami, w szczególności trenażerem

SJ-02M w aspekcie konstrukcji i przydatności w procesie szkolenia i doskonalenia członków załóg czołgowych.

Słowa kluczowe: kontrakt malezyjski, czołg PT-91M, automat załadowania, trenażer SJ-02M.

1. WSTĘP

Początki rodziny stanowisk szkoleniowych czołgów T-72 bazowych dla PT-91

i PT-91M sięgają w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Urządzeń Mechanicznych OBRUM

roku 1984. W tym roku Ministerstwo Obrony Narodowej zamówiło opracowanie

dokumentacji konstrukcyjnej i wykonanie pierwszych stanowisk: stanowiska szkolenia

ogólnego, stanowiska szkolenia automatu załadowania i stanowiska szkolenia mechanika

kierowcy. Dokumentacja konstrukcyjna opracowywana była sukcesywnie do połowy 1985

roku przez dział konstrukcyjny Kombinatu Urządzeń Mechanicznych „BUMAR- ŁABĘDY”,

a 2 prototypy stanowiska szkolenia ogólnego powstały na przełomie lat 1984/85 w OBRUM -

Gliwice.

Od tego momentu całość prac konstrukcyjnych wykonywał zakład projektowo -

technologiczny, a wszystkie stanowiska powstawały w zakładzie budowy prototypów

w OBRUM. W późniejszych latach wszystkie wymienione stanowiska przeszły gruntowe

modernizacje, spowodowane modernizacją czołgów T-72 i PT-91M. Opracowano również

konstrukcję kilku nowych zespołów, takich jak symulator przyrządu naprowadzania czy

symulator mechanizmu podnoszenia; zmodernizowano styk klina na makiecie systemu

i przystosowano stanowiska do ciągłego zasilania elektrycznego ze źródeł zewnętrznych.

Wszystkie te działania umożliwiły - po zaspokojeniu potrzeb MON - opracowanie

ofert eksportowych i od roku 1987 produkcję na eksport. Warto dodać, że np. w roku 1988

produkcja na eksport była kilkakrotnie większa niż produkcja krajowa.

Na przełomie lat 1987/88 uzgodniono z MON potrzebę rozwoju rodziny trenażerów.

Uzgodnienia te zaowocowały opracowaniem w OBRUM dokumentacji konstrukcyjnej

stanowisk szkoleniowych układu ochrony przed bronią masowego rażenia, układu

paliwowego, układu zasilania silnika paliwem, układu smarowania silnika, ogniowego

szkolenia załóg czołgowych (bez użycia broni głównej) i modernizacją stanowiska

szkoleniowego mechanika - kierowcy.

Zwykła eksploatacja i konserwacja, a przede wszystkim potrzeba wykorzystania wszystkich

potencjalnych zalet współczesnych czołgów, wymaga wysokiego poziomu wyszkolenia załóg

czołgowych i znakomitej znajomości czołgowych zespołów i układów, zarówno w zakresie

budowy, działania, jak i nabrania praktycznych nawyków manualnych. Stąd konieczne

zaplecze w postaci różnorodnych pomocy (stanowisk) szkoleniowych. We wszystkich prawie

armiach świata stosowane są w czasie szkolenia pomoce i stanowiska, które z dużym

przybliżeniem można by podzielić na następujące grupy:

pomoce do nauki budowy napraw rozmaitych zespołów i układów (plansze

i stanowiska);

Jan TENDAJ

stanowiska stacjonarne do nauki budowy i obsługi systemów czołgu (np. automat

załadowania, stabilizator, układ ochronny przed bronią masowego rażenia) i innych

systemów;

stanowiska - symulatory np. do nauki jazdy, nauki strzelania o różnym stopniu

przybliżenia do warunków rzeczywistych;

trenażery do praktycznej nauki jazdy, trenażery do symulowania strzelania

(montowane na czołgach bojowych) w warunkach poligonowych itp.

Stanowiska takie są szeroko używane zarówno w szkołach wojskowych, jak i w jednostkach

zmechanizowanych [3].

2. BUDOWA TRENAŻERA SZKOLENIOWEGO SJ-02M

Trenażer szkoleniowy SJ-02M składa się z następujących zasadniczych zespołów:

ażurowej podstawy, ażurowej wieży, atrapy armaty, pełnego zestawu mechanizmów

i aparatury sterowania automatem załadowania, siedziska działonowego i dowódcy, chwytaka

denek, stelaży na transporterze obrotowym TO służących do mocowania makiet amunicji

i wyposażenia dodatkowego.

Trenażer nie jest wyposażony w układ stabilizacji. Ruch atrapy armaty w płaszczyźnie

pionowej realizowany jest tylko ręcznym mechanizmem podniesieniowym.

Układ nośny trenażera składa się z podstawy i wieży zamocowanej do podstawy śrubami.

Wewnątrz układu nośnego trenażera zabudowane są: atrapa armaty, siedziska, zestaw

mechanizmów automatu załadowania z osłonami oraz pozostałe mechanizmy i wyposażenie.

Schody w tylnej części stanowiska (lewe i prawe) ułatwiają wejście do wieży trenażer.

Do zasilania trenażera energią elektryczną służy specjalnie zaprojektowany zasilacz

prostownikowy. Zasilacz podłączony jest do sieci elektrycznej prądu przemiennego 3x400V.

Szczegóły konstrukcyjne trenażera SJ-02M pokazano na Rys. 2 do 5.

Rys. 1. Trenażer SJ-02 M

Stanowisko szkoleniowe automatu zładowania czołgu PT-91M

2.1. Dane ogólne trenażera SJ-02M ( Rys. 1 )

1. Typ konstrukcji :

Stanowisko stacjonarne

2. Wymiary zasadnicze

2.1 Długość całkowita 6775 mm

2.2 Długość bez schodów 5400 mm

2.3 Szerokość całkowita 2400 mm

2.4 Wysokość całkowita 2400 mm

2.5 Masa ~ 3060 kg

2.6 Minimalna zajmowana powierzchnia ( 8x4 ) 32 m2

3. Dane eksploatacyjne

3.1 Tryb użytkowania Przerywany

3.2 Czas pracy wg zadanego trybu 4h

3.3 Temperatura otoczenia w czasie

pracy

263K ÷ 313K

3.4 Temperatura otoczenia w czasie

przechowywania

283K ÷ 313K przy wilgotności względnej 80

%

3.5 Ciśnienie atmosferyczne > 460 mm Hg

3.6 Wilgotność względna przy t=20°C < 95%

3.7 Wahania napięcia zasilania 27 1

4

V

4. Dane techniczne zasilacza prostownikowego

4.1 Napięcie znamionowe zasilania

sieciowego

3x400 V / 50Hz

4.2 Pobór mocy

3,9 kVA

4.3 Prąd zasilający

6A

4.4 Napięcie znamionowe wyprostowane

24 +1-1 V

4.5 Sprawność znamionowa zasilacza

80 %

5. Amunicja treningowa

HE (O)

8 szt.

Makiety HEAT (K)

7 szt.

APFSDS (P )

7 szt.

Jan TENDAJ

2.2. Zasada działania automatu załadowania

Działanie automatu w cyklu automatycznym rozpoczyna się z chwilą wybrania

rodzaju pocisku do załadunku i wciśnięciu przycisku ”LM.ON ” (AZ ZAŁ) umieszczonego

na pulpitach dowódcy lub działonowego (GSB lub CSB). Po ręcznym naprowadzeniu atrapy

armaty na kąt ładowania i zablokowaniu jej ryglem (RA), transporter obrotowy (TO) zaczyna

się obracać. Przy podchodzeniu kasety z wybranym rodzajem pocisku do okna wydawania,

transporter jest hamowany, zatrzymany i zablokowany ryglem elektromechanicznym.

Obrót i łagodne hamowanie transportera (TO) zapewnia układ sterowania umieszczony

w urządzeniu pamięciowym (UP) i skrzynce sterowania KR-175-1S .

W toku hamowania transportera obrotowego, przy unieruchomionej już ryglem

elektromechanicznym atrapie armaty, podnosi się ramka (MWD) z denkiem ładunku

miotającego. Po zatrzymaniu i zablokowaniu transportera obrotowego, przy podniesionej (lub

unoszącej się w górę) ramce MWD, mechanizm podnoszenia kaset (MPK) unosi kasetę

z makietą pocisku na linię dosyłania do komory nabojowej atrapy armaty. Po zatrzymaniu

MPK, makieta pocisku wprowadzana jest do komory nabojowej atrapy armaty za pomocą

łańcucha dosyłacza (D) - łańcuch dosyłacza powraca do położenia wyjściowego.

W tym momencie urządzenie pamięciowe (UP) kasuje informację o wybranym

pocisku poprzez ustawienie suwaka urządzenia pamięciowego w położenie „Pusto”.

W końcowej fazie wprowadzania atrapy pocisku do komory nabojowej, silnik

elektryczny mechanizmu (LWD) otwiera na chwilę pokrywę luku wyrzucania denka - denko

zostaje wyrzucone na zewnątrz trenażera. Następnie kaseta zostaje opuszczona i zaryglowana

na linii dosyłania atrapy ładunku miotającego. Za pomocą dosyłacza ładunek wprowadzony

zostaje do komory nabojowej atrapy armaty, a symulator styku klina (SK) przekazuje

informację o „zamknięciu” klina zamkowego armaty. Łańcuch dosyłacza powraca do

położenia wyjściowego.

Pusta kaseta i ramka powracają do dolnego położenia wyjściowego. Ramka napina

jednocześnie mechanizm sprężynowy wyrzucania denka. W dolnym (wyjściowym) położeniu

mechanizm podnoszenia kaset zostaje zaryglowany, jednocześnie staje się możliwy obrót

transportera po wybraniu kolejnego rodzaju pocisku. Atrapa armaty zostaje odryglowana.

Cykl ładowania jest zakończony, armata (atrapa) przygotowana jest do oddania „strzału”.

Graficzną zasadę działania AZ w całym cyklu ładowania przedstawia Rys.5 [1],[4].

Stanowisko szkoleniowe automatu zładowania czołgu PT-91M

3. MOŻLIWOŚCI SZKOLENIOWE UZYSKIWANE PRZY WYKORZYSTANIU

TRENAŻERA

Zapoznanie załóg z rozmieszczeniem zespołów automatu załadowania (AZ)

w przedziale bojowym. Dodatkowo konstrukcja ażurowa wieży i podstawy ułatwia

zapoznanie się z lokalizacją wszystkich zespołów AZ przy obserwacji z zewnątrz.

Zapoznanie załóg z zasadami bezpieczeństwa w czasie obsługi.

Oswojenie załóg z dynamiczną pracą mechanizmów AZ w trakcie ładowania.

Komfort szkolenia wstępnego wynikającego z zastosowania makiet pocisków

i ładunków miotających.

Szkolenie dowódcy i działonowego czołgu przy ciągłym nadzorze i kontroli

wykonywanych czynności w cyklu załadowania atrapy armaty.

Ciągłe doskonalenie umiejętności manualnych dowódcy i działonowego, oraz

doskonalenie ich współdziałania, bez konieczności korzystania ze sprzętu bojowego.

Umiejętność perfekcyjnej obsługi AZ umożliwia zwiększenie koncentracji przy

obsłudze innych systemów np. systemem kierowania ogniem czołgu.

Umożliwienie treningu w cyklach załadowania ręcznym i awaryjnym.

Przygotowanie manualne do sprawnego ładowania nabojów do transportera

obrotowego AZ.

Zwiększenie wyszkolenia załóg czołgów uzyskane w znacznie krótszym czasie

szkolenia.

Wymierne efekty ekonomiczne zastosowania trenażerów to:

wydłużenie okresu eksploatacji czołgów bojowych, zwłaszcza ich systemów

uzbrojenia,

zmniejszenie ilości zużytej amunicji bojowej,

zmniejszenie ilości uszkodzeń podzespołów czołgów powodowanych wzrostem

umiejętności załóg,

zmniejszenie kosztu wynajmu i obsługi logistycznej poligonów,

zastosowanie w konstrukcji trenażera zamienników oryginalnych zespołów

czołgowych w postaci imitatorów lub symulatorów nie zmieniających cyklu

ładowania , a znacznie obniżających koszt wykonania trenażera,

zwiększenie ochrony środowiska naturalnego [2].

Jan TENDAJ

1 - rygiel atrapy armaty 5 - mechanizm podniesienia armaty

2 - luk wyrzucania denka 6 - mechanizm podniesienia kaset

3 - dosyłacz 7 - siedziska dowódcy i działonowego

4 - ramka wyrzucania denka z oporą łuski 8 - transporter obrotowy

Rys. 2. Zespoły trenażera SJ-02M pochodzące z czołgu PT-91M

1 - podstawa ażurowa 5 - symulator przyrządu naprowadzania

2 - wieża ażurowa atrapy armaty

3 - zasilacz prostownikowy PS-100 6 - symulator styku klina

4 - atrapa armaty 7 - symulator odrzutu

Rys. 3. Zespoły trenażera SJ-02M nie wchodzące do czołgu PT-91M

5

6

8

7

1 3 2 4

2

3

1

5 6 7

4

Stanowisko szkoleniowe automatu zładowania czołgu PT-91M

a)

b)

1 - mechanizm podawania kaset 14 - pulpit załadowania działonowego

2 - dosyłacz 15 - skrzynka rozdzielca KR-175-1S

3 - napęd mechanizmu wyrzucania denka 16 - pulpit załadowania PZ 175-1S/M

4 - napęd ramki mechanizmu wyrzucania denka 17 - lewa tablica wieży

5 - imitator styku klina 18 - prawa tablica wieży

6 - imitator styku odrzutu 19 - pulpit załadowania dowódcy

7 - rygiel elektromagnetyczny mechanizmu wyrzucania denka 20 - skrzynka połączeniowa wieży (TIB)

8 - styk sygnalizacji położenia denka w chwytaku 21 - symulator przyrządu naprowadzania

9 - napęd transportera obrotowego 22 - skrzynka sygnalizacji rodzaju pocisku

10 - elektromagnes rygla transportera obrotowego 23 - skrzynka sygnalizacji rodzaju pocisku

11 - urządzenie pamięciowe 24 - licznik cykli

12 - rygiel elektromagnetyczny atrapy armaty 25 - zasilacz prostownikowy PS-100

13 - wskaźnik liczby pocisków 26 - gniazdo zasilania

Rys. 4. Wyposażenie elektryczne stendu SJ-02M – a) wyposażenie, b) schemat

Jan TENDAJ

X- linia celowania; Y – linia załadowania; R – czas cyklu

S – cykl ładowania:

A – sprowadzenie armaty na kąt ładowania;

B – ryglowanie atrapy armaty;

C – obrót TO;

D – podnoszenie ramki wyrzucania denka;

E – podnoszenie kasety na linię załadowania pocisku;

F – dosyłanie pocisku – powrót łańcucha dosyłacza;

G – otwieranie luku wyrzucania denka;

H – wyrzut denka;

I – zamykanie luku wyrzucania denka;

J- opuszczanie kasety na linie dosyłania ładunku;

K – dosyłanie ładunku;

Stanowisko szkoleniowe automatu zładowania czołgu PT-91M

L – powrót łańcucha dosyłacza;

Ł – opuszczenie kasety do TO;

M – opuszczenie ramki;

N- odryglowanie atrapy armaty;

O – sprowadzenie atrapy armaty na linię celowania;

P – „strzał – odrzut”.

1 rygiel atrapy armaty 11 cięgło ręcznego odblokowania

2 atrapa armaty 12 reduktor napędu ramki

3 transporter obrotowy 13 osłony okna wydawania

4 pocisk 14 łańcuch dosyłacza

5 ładunek miotający 15 zaczep

6 kaseta 16 pokrywa luku wyrzucania denka

7 denko 17 reduktor napędu pokrywy luku wyrzucania denka

8 ramka mechanizmu wyrzucania 18 dosyłacz

9 opora denka 19 zamek (imitator)

10 reduktor mechanizmu podawania kaset 20 rynna chwytacza

Rys. 5. Schemat działania automatu załadowania

4. PODSUMOWANIE

W czasach dynamicznego rozwoju techniki i coraz wyższych wymagań stawianych

załogom i personelowi pomocniczemu czołgów, znaczenia trenażerów nie sposób przecenić.

Bez trenażerów nie można wyobrazić sobie nowoczesnego i efektywnego szkolenia, czego

przykładem są obecne zamówienia trenażerów przez klienta malezyjskiego.

5. LITERATURA:

[1] Dokumentacja techniczna stanowiska treningowego SJ-02M – OBRUM sp. z o.o.

- opracowanie własne.

[2] Hałek R.: „Urządzenia treningowo-symulacyjne dla wojsk pancernych”,

SPG ( 21) Nr 1, 2005, OBRUM-Gliwice.

[3] Piątkowski A., Filutowski A.: „Stanowiska szkoleniowe dla czołgu T-72 ”

,SPG Nr 2, 1990, OBRUM-Gliwice.

[4] „Opis techniczny czołgu PT-91” 670.OT cz I 1994, ZM „BUMAR-ŁABĘDY” S.A.

Jan TENDAJ

AUTOMATIC LOADING UNIT TRAINING STAND

FOR PT-91M TANK

Abstract: The article presents the area of training simulators especially SJ-02M type, in the scope of

construction and suitability for tank crew training process.

Key words: Malaysian contract, tank PT-91M, automatic loading unit, SJ-02M training stand,.

Recenzent: Dr inż. Zbigniew RACZYŃSKI