Dr inż. Tomasz Wojewodzic

Kraków 4-5 lipca 2014

Środowiskowe aspekty likwidacji drobnych gospodarstw rolnych -

zarys problemu

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.”Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 -

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Schemat 1. Wpływ efektu „opóźnienia sukcesji” na cykl życia gospodarstwa rolnego

K1

F2

K4

K2

K3

F1

opóźnienie sukcesji

czas

pote

ncja

ł g

osp

od

ars

twa

Efekt opóźnienia sukcesji

Źródło: Wojewodzic 2013

Cele opracowania:

identyfikacja kosztów środowiskowych likwidacji drobnych gospodarstw rolnych,

poszukiwanie argumentów do dyskusji na temat potrzeby wspierania drobnych gospodarstw rolnych.

Uwagi metodyczne – podstawowe definicje

Gospodarstwo rolne to obszar gruntów sklasyfikowanych

w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako

grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z

wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności

gospodarczej innej niż działalność rolnicza, o łącznej

powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy,

… (Dz.U. 1984.52.268).

Likwidacja to:

„…zniesienie, usunięcie lub rozwiązanie czegoś”

„…postępowanie zmierzające do uregulowania spraw

organizacyjnych i majątkowych rozwiązywanego

przedsiębiorstwa lub organizacji” [Słownik Języka Polskiego PWN

Warszawa 2007, s. 349].

Likwidacja jest zatem procesem, który prowadzi do

zakończenia bytu ekonomicznego przedsiębiorstwa.

Likwidacja niepełna (likwidacja w toku):

oznacza zaprzestanie rolniczej działalności produkcyjnej w

połączeniu z rozpoczęciem procesu rozinwestowania lub

dewastacji substancji majątkowej gospodarstwa

[Wojewodzic, Musiał

2014].

produkcja rolnicza może być zachowana w formie szczątkowej np. działka

przydomowa ,

rozinwestowanie (dezinwestycje) oznacza pozbywanie się kolejnych środków

produkcji (np. sprzedaż, złomowanie, rozbiórka).

Likwidacja sensu stricto:

doprowadzenie do sytuacji kiedy obszar użytków rolnych

spełniający dotychczas kryteria dla gospodarstwa rolnego

(w myśl przepisów ustawy o podatku rolnym) na skutek

zmian własnościowych lub zmiany sposobu wykorzystania

ziemi przestaje odpowiadać wymogom definicji

[Wojewodzic, Musiał 2014].

Schemat 1. Ziemia w likwidowanych gospodarstwach rolnych

Źródło: opracowanie własne

Funkcje środowiskowe DGR:

zapewnienie bioróżnorodności, m.in. poprzez

utrzymanie mozaiki gruntów, oczek wodnych,

śródpolnych zadrzewień i gęstej sieci miedz,

kształtowanie, pielęgnacja i konserwacja krajobrazu,

dbałość o zasoby naturalne i zachowanie ich z myślą

o zaspokojeniu potrzeb przyszłych pokoleń,

Funkcje środowiskowe DGR:

sprzyjanie procesom wdrażania koncepcji

zrównoważonego rolnictwa w skali globalnej,

wytwarzanie dóbr publicznych nieznajdujących swego

odzwierciedlenia w cenach rynkowych,

ochrona środowiska poprzez stosowanie technologii

kapitało- i energooszczędnych.

"... z punktu widzenia realizacji przez rolnictwo

podstawowego zadania, jakim jest wyżywienie

społeczeństwa w dłuższej perspektywie czasu,

szczególną uwagę powinno się zwrócić na utrzymanie

potencjału produkcyjnego gleb.

Z przeprowadzonych wcześniej analiz wynika

wyraźnie, że drobne gospodarstwa rolne

nie spełniają tego zadania”

[Dzun 2013]

Przyczyny nie wywiązywania się DGR z funkcji środowiskowych [Czudec 2013, Dzun 2013]:

niekorzystna struktura zasiewów, wadliwy płodozmian lub

wręcz brak przemienności upraw, wzrastający udział zbóż

w strukturze zasiewów,

minimalne stosowanie poplonów jarych i ozimych,

niewielkie pokrycie gruntów ornych roślinnością w okresie

zimowym,

minimalne nawożenie mineralne oraz ograniczanie

nawożenia obornikiem ze względu na redukcję zwierząt,

Przyczyny nie wywiązywania się DGR z funkcji środowiskowych [Czudec 2013, Dzun 2013]:

niekorzystne zmiany struktury produkcji rolnej, coraz

mniejszy udział produkcji zwierzęcej, coraz większy udział

gospodarstw bezinwentarzowych,

bardzo mały udział gospodarstw utrzymujących zwierzęta

wypasowe,

zanik wapnowania gleb.

Koszty środowiskowe porzucenia ziemi rolniczej:

zagrożenia wynikające niekontrolowanego

zakrzaczenia i zachwaszczenia użytków rolnych:

niekontrolowany rozwój chwastów rozsiewanych na

sąsiednie pola uprawne,

nagromadzenie suchej materii organicznej zwiększa

zagrożenie pożarowe,

pogorszenie estetyki krajobrazu,

Koszty środowiskowe porzucenia ziemi rolniczej

konieczność intensyfikacji produkcji w innym miejscu

w celu zapewnienia oczekiwanego przez

społeczeństwo wolumenu produktów rolnych,

redukcja naturalnych zasobów służących produkcji

rolnej oraz wzrost przyszłych kosztów niezbędnych do

ich odtworzenia.

Koszty środowiskowe transferu ziemi

do podmiotów o dużej skali produkcji:

zmniejszenie bioróżnorodności, likwidacja miedz

zadrzewień śródpolnych, stanowiących siedliska dla wielu

cennych gatunków flory i fauny.

ograniczenie szachownicy gruntów i różnorodności

krajobrazu,

ograniczenie znaczenia zmianowania i następstwa roślin,

industrializacja produkcji, a co za tym idzie wzrost

zapotrzebowania na energię i kapitał,

wzrost intensywności użytkowania ziemi (chemizacja).

Wykres 1. Średnie zużycie nawozów i środków ochrony roślin w gospodarstwach towarowych o różnej wielkości ekonomicznej (2012 r.)

Źródło: Opracowanie na podstawie wyników standardowych FADN (www.fadn.pl).

Kilka liczb

Przeciętny poziom nawożenia azotem (N) w roku gospodarczym

2009/2010

Polska ogółem: 63,4 kg/ha UR

województwo małopolskie: 29,0 kg/ha UR

Dopuszczalna dawka azotu w gospodarstwach korzystających z dopłat

rolno-środowiskowych w pakiecie dla rolnictwa zrównoważonego:

grunty orne: 150 kg N/ha UR

trwałe użytki zielone: 120 kg N/ha UR

Podsumowanie

Dyskusji nie podlega potencjalna możliwość pełnienia

przez drobne gospodarstwa rolne ważnych funkcji

gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

Podsumowanie

Aby DGR mogły realizować swoje funkcje środowiskowe,

społeczne i gospodarcze muszą prowadzić działalność

rolniczą !!!

Konstrukcja instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej

powinna stymulować DGR do podtrzymywania produkcji

lub zachęcać ich właścicieli do pełnej likwidacji

posiadanych gospodarstw. Obecne rozwiązania sprzyjają

podtrzymywaniu tzw. „likwidacji w toku”.

Bibliografia

Czudec A. 2013. Ekonomiczne, środowiskowe i społeczne funkcje drobnych gospodarstw rolnych. Wieś i Rolnictwo 2(159), 90-105.

Dzun W. 2013. Drobne gospodarstwa w rolnictwie polskim - próba definicji i charakterystyki. Wieś i Rolnictwo 2(159), 9-27.

Słownik Języka Polskiego 2007. PWN Warszawa.

Wojewodzic T., Musiał W. 2014. Wykorzystanie dywestycji w procesie likwidacji gospodarstwa rolniczego [w:] Niepewność funkcjonowania przedsiębiorstw. Bankructwa, restrukturyzacja, likwidacja. Prac zb. pod red. nauk. P. Deca, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, s. 215-226.

Wojewodzic T. 2013. Pozorna sukcesja - zaburzenie cyklu życia gospodarstw rolniczych. Zesz. Nauk. SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej nr 103, s. 141-152.

Dziękuję za uwagę

Wykres 2. Średnie zużycie nawozów i środków ochrony roślin w gospodarstwach towarowych o różnej wielkości ekonomicznej (2012 r.)

Źródło: Opracowanie na podstawie wyników standardowych FADN (www.fadn.pl).