ŚRODKI

TRANSPORTU

Ważną rolę w gospodarce każdego kraju odgrywa czas i koszt przewozu

surowców i towarów.

TRANSPORT

•wodny

• lądowy

Transport dzieli się na:

•Epoka w historii europejskiej,

obejmująca okres między

starożytnością a renesansem,

trwająca od V do XV wieku.

Od wieków średnich, kiedy kwitł

handel, rozwijały się różnorodne szlaki

komunikacyjne. W najdawniejszych

czasach były to drogi lądowe, szlaki

rzeczne oraz komunikacja morska.

Średniowiecze

Mapa średniowiecznej Europy

Wszystko zaczynało się w Wieliczce

Marcin German i Wilhelm Hondius, Plan Wieliczki i III poziom kopalni, 1645 r.

Wieliczką zarządzał żupnik

Żupnik zarządzał salinami na terenie Korony.

Najważniejszy był żupnik krakowski, który prócz

sprawowania pieczy nad dużymi kopalniami soli w

Bochni i Wieliczce, nadzorował handel solą na

terenie całego państwa. Inny zarządzał

kopalniami na terenie Rusi Czerwonej. Kolejny

zaś nadzorował wydobycie kopalin w Górach

Świętokrzyskich i Olkuszu.

Pojazd zaprzęgowy zwany też

zaprzęgiem – środek

transportu, pojazd poruszający

się na kołach (dwóch lub

czterech) lub płozach (sanie)

przy wykorzystywaniu siły

zwierzęcia pociągowego

(najczęściej konia), rzadziej

człowieka (riksza).

Zaprzęgiem, wykorzystującym

siłę zwierzęcia kieruje

przeważnie siedząc na tzw.

koźle powożący (woźnica,

dorożkarz).

Główne części składowe pojazdu

to podwozie z kołami lub

płozami stanowiące ostoje

pojazdu oraz nadwozie.

X wiek – w Europie wprowadzono chomąto.

Transport lądowy

Sól dostarczaną z Wieliczki stanowiły tzw. „bałwany

słowackie" - foremne bryły soli kamiennej o wadze ok. 600kg.

Przywożono je na Orawę wozami dwu- lub czterokonnymi, na

które ładowano przeważnie po 2 bałwany.

W XVII w. transportowano tam bałwany, zwane „góralskimi".

Były one trzykrotnie cięższe od poprzednich.

Bałwany słowackie

Jakkolwiek w Polsce nie

zachowały się z okresu

średniowiecza żadne pisemne

przekazy dotyczące parametrów

technicznych dróg ani przepisy

regulujące ruch na drogach,

przypuszcza się jednak, że

warunki komunikacji u nas nie

były gorsze od warunków

panujących w Europie

Zachodniej.

Świadczy o tym wysoki poziom

techniki mostowej, a jest przecież

oczywiste, że mosty są

najtrudniejszym technicznie

elementem szlaku

komunikacyjnego.

Drogi i mosty

Most Długi w drewnianej

konstrukcji leżajowej na

akwaforcie W. Sendlera

z ok. 1800 roku.

Transport soli

W XIV wieku na Odrze

zlokalizowanych było 10 mostów i 9

przepraw promami, a w Świdnicy nad

Bystrzycą był nawet most kamienny.

Przez niezbyt głębokie strumienie i

potoki budowano najczęściej mosty

drewniane

o konstrukcji, którą dzisiaj nazywamy

leżajową.

Pale bito w dno, łączono oczepami, na

których układano belki podłużne, i

kryto dyliną, otrzymując w ten sposób

konstrukcję trwałą i szybką w budowie.

System ten stosowany był już we

wczesnym średniowieczu nawet na

ziemiach słowiańskich, zacofanych pod

względem technicznym.

Mosty

Mosty odrzańskie w Opolu na litografii F.

Eitnera przestawiającej widok Opola z 1680

roku. Wieloprzęsłowe mosty drewniane w

konstrukcji leżajowej.

Stałą komunikację przez Wisłę

zapewniały promy. Ówczesne

promy nie przypominały

dzisiejszych. Były to

płaskodenne łodzie, które

przeprawiano na drugą stronę

rzeki wyłącznie siłą rąk

ludzkich. Na rzekach płytkich

używano drągów i bosaków, na

głębokich- wioseł. Czasami

układano pomosty na dwóch

łodziach, co zwiększało

ładowność promu, ale

utrudniało manipulowanie i

obsługę.

Transport wodny

W dawnej Polsce przewóz towarów drogą rzeczną nazywano flisactwem.

Początkowo transportowano towary przede wszystkim na tratwach, później na

różnego rodzaju statkach i łodziach towarowych.

Transporty, złożone z kilku statków lub tratew, pływały od wczesnej wiosny do

późnej jesieni.

Przewoźnicy pływający tym środkiem transportu nazywani byli flisakami.

Na czele takiego transportu płynął retman, na przodzie pierwszej tratwy, a w

przypadku statków na łódeczce, zwanej retmaniakiem, który wskazywał drogę

spławną. Flisacy rekrutowali się przede wszystkim z chłopów pańszczyźnianych

i wolnych.

Flisactwo

W dawniejszych latach konie ciągnęły nie tylko wozy z

ludźmi i towarami , ale także barki po rzekach i kanałach.

W czasie budowy Kanału były przygotowane ścieżki do

przemieszczania się koni wraz z woźnicami

Transport śródlądowy

Epoka nowożytna

Epoka w hitorii trwająca od XVI do XIX wieku

W XVIII wieku w dziedzinie komunikacji i transportu zaszły istotne zmiany. Zwiększyły się floty państw od dawna uznawanych za potęgi morskie. Zmiany następowały stopniowo również w transporcie i komunikacji lądowej. W Europie wzrastała ilość bitych, dobrze utwardzonych, dróg, budowano mosty i kanały służące żegludze śródlądowej.

W Polsce w XVI i XVII wieku

dominowały błotniste trakty,

nieprzejezdne przez znaczną część

roku. Im gorsze drogi i im bardziej

prymitywne środki komunikacji,

tym więcej energii i środków

pochłaniał transport.

Aby przewozić towary i ludzi po

wyboistych i błotnistych drogach,

trzeba było zaprzęgać do pojazdów

po cztery czy po sześć koni, a owe

pojazdy szybko ulegały zniszczeniu.

Na wąskich drożynach czy

bezdrożach wypadło posługiwać się

najbardziej prymitywnym, a

zarazem najbardziej kosztownym

transportem na grzbietach

zwierząt jucznych i wierzchowcach.

Transport konny

W Rzeczypospolitej szlacheckiej

obowiązek budowy mostów i grobli

obciążał właściciela przyległych

gruntów. Z tego tytułu byli oni

uprawnieni do pobierania myta od

przejeżdżających, przeznaczonego

zarówno na zwrot kosztów budowy,

jak i na bieżącą konserwację i

remonty. Dochody z tego tytułu

musiały być spore, zważywszy, że

termin „grobla" miał wówczas inne

znaczenie. Jak wynika z sensu

zachowanych przekazów

pisemnych terminem grobla

oznaczano również nasyp ziemny

pod drogę, wykonany na terenach

grząskich i bagnistych. A takich

„grobli" było znacznie więcej niż

mostów.

Drogi i groble

W XVII wieku na pierwszym

miejscu wśród środków

transportu wysuwał się

transport morski. Okres ten

był dobry dla rozwoju handlu

dalekomorskiego.

W związku z postępem

technicznym i wzrostem

bezpieczeństwa nastąpił

znaczny rozwój flot

handlowych. W tym okresie

nastąpił również rozwój

systemu nawigacyjnego. Na

ziemuiach polskich

najważniejszą rolę pełnił port

w Gdańsku.

Transport morski

Wiek XIX Wiek XIX to szczególny okres w historii, kiedy to następuje wiele

przemian w gospodarce. W tym okresie ma miejsce tak zwana Rewolucja przemysłowa, która wpływa na postęp techniczny i zmienia wizerunek Europy.

W wieku XIX pojawił się nowy sposób komunikacji, który z czasem stał się najszybszy i najbardziej opłacalny – kolej. Nie zrezygnowano też z żeglugi śródlądowej i dalekomorskiej. Zwiększała się ilość urządzeń technicznych związanych z rzekami, które usprawniały komunikację.

W komunikacji drogowej w XIX wieku

główną siłą pociągową tak jak dawniej były

głównie konie. Dzięki zabiegom

hodowlanym udało się wprowadzić do

komunikacji konie o szybszym kłusie.

Do transportu towarów na dalsze odległości

służyły w XIX wieku wozy lub bryki, które

ciągnięte były zazwyczaj przez cztery a

czasem i więcej koni. Pojazdy te

charakteryzowały się tym, że miały stalowe

resory, okute koła i żelazne osie, a

ładowność ich osiągała 1000-1500 kg.

Budy z grubego impregnowanego płótna

chroniły ładunek przed deszczem.

Wprowadzenie resorów umieszczonych na

osiach zamiast dawnych drągów

zmniejszyło ciężar pojazdów i zredukowało

wstrząsy. Lżejsze i mniejsze bryki służyły

rzemieślnikom i kupcom do przewożenia

towarów i w ruchu lokalnym.

Transport lądowy

Do XIX wieku używano

namiastki kolei, czyli wozów

ciągniętych przez konie po

szynach. Umożliwiało to łatwą

podróż w trudnych

warunkach.

Rozbudowano rozległą sieć szyn

kolejowych, prowadziły od Małopolski

po Berlin

Transport kolejowy

Pierwsza linia kolejowa na

terenie Polski, w obecnych

granicach, została otwarta 22

maja 1842. Linia ta łączyła

Wrocław z Oławą. W tym samym

roku linia została przedłużona

do Brzegu. W 1843 kolej żelazna

docierała już do Opola. Druga

połowa lat 40. XIX wieku

przyniósł wielki rozwój kolei na

Dolnym Śląsku. Linie te służyły

przede wszystkim do transportu

węgla kamiennego ze śląskich

kopalń w głąb Niemiec. Nieco

później kolej zaczęła się rozwijać

na Pomorzu i Wielkopolsce. W

1843 została oddana do użytku

linia łącząca Szczecin ze stolicą

państwa – Berlinem. W latach

1846–1848 powstawała linia do

Poznania

Kolej parowa

Transport wodny Transport wodny w XIX wieku nie stracił na

znaczeniu. Głównymi arteriami

komunikacyjnymi były Wisła i Odra. Naturalne

szlaki wodne łączono między sobą kanałami.

Śluzy wznoszono kamienno-ceglane. Do ich

budowy używano wapna hydraulicznego.

Okazało się to niezwykle trwałe.

W transporcie wodnym posługiwano się

tratwami i różnego rodzaju łodziami, które w

zależności od swojej budowy i od regionu kraju

nosiły inne nazwy (berlinki, szkuty, galery,

barki, łodzie odrzańskie itp.) Łodzie były

najczęściej żeglowe, rzadziej na wiosła i miały

różną ładowność uzależnioną od głębokości

rzeki, po której kursowały. Największe z nich

pływające po Odrze i Wiśle mogły zabierać 75

ton ładunku. Jeżeli chodzi o konstrukcję to obok

drewna w XIX wieku zaczęto używać także

żelaza. Przy przeprawach posługiwano się

łodziami wiosłowymi lub promami.

kamięga

galarka

kryp

statek parowy

Berlinki, holowniki i tratwy w porcie

Justyna Wełk Marta Włóczyk