Średniowiecze - I klasa liceum, opracowanie do sprawdzianu

Powtórzenie przed sprawdzianem - ŚREDNIOWIECZE

1 | S t r o n a niedziela, 13 stycznia 2008

© S. Malinowska

Średniowiecze

Pojęcia:

Teocentrycyzm – pogląd sprowadzający wszystkie sprawy ludzkie do Boga oraz podporządkowujący

celom pozaziemskim wszystkie sfery kultury;

Uniwersalizm – jednolitośd, gdziekolwiek docierały idee chrześcijaostwa, kultura przybierała podobną

formę, a filozofia, sztuka i literatura podejmowały te same problemy i motywy;

Deesis – ‘prośba’, ‘modlitwa’; charakterystyczna dla sztuki średniowiecza kompozycja

przedstawiająca trzy postaci: Chrystusa – sędziego na tronie, Maryję i Jana Chrzciciela;

Archaizm – element językowy, który stał się przestarzały;

Plankt – gatunek średniowiecznej poezji, który obejmuje utwory wyrażające żal po zmarłym;

Misteria – forma teatru średniowiecznego oparte na faktach biblijnych, szczególnie śmierci i

zmartwychwstaniu Jezusa

Apokryf – uzupełnienia opowieści biblijnych, mające pozory autentycznych;

Pieta – przedstawienie Matki Boskiej rozpaczającej nad ciałem Chrystusa;

Scholastyka – metoda filozoficzna polegająca na podporządkowaniu wiedzy zasobom wiary oraz

oparciu wiedzy na zhierarchizowanych autorytetach;

Litania – rodzaj modlitwy składający się z paralelnie zbudowanych zwrotów do Boga lub jakiejś

świętej osoby i powtarzających się próśb;

Hagiografia –utwory opisujące życie i czyny świętych;

Asceza – dobrowolne wyrzeczenie się rozkoszy i przyjemności życia;

Trubadur – wędrowni śpiewacy uprawiający poezje miłosną;

Krucjata – wyprawa krzyżowa organizowana przez papieża w celu szerzenia chrześcijaostwa i

nawracania pogan;

Chansons de gueste – ‘pieśni o czynach’ utwory opisujące doskonałych rycerzy i władców;

Danse macabre – ‘taniec śmierci’

Alegoria – symboliczny motyw poddający się jednoznacznemu przekładowi;

Groteska – specyficzna konstrukcja świata przedstawionego w niektórych dziełach sztuki czy

literatury, charakterystyczna jest dla niej kapryśna, absurdalna fantastyka, skłonnośd do deformacji i

wyolbrzymiania zjawisk;

Uniwersytet – szkoły wyższe, w których nauczano sztuk wyzwolonych, prawa, medycyny i teologii;



© S. Malinowska

Sztuki wyzwolone- stanowiły podstawę średniowiecznego nauczania, dzielono go na dwa stopnie –

pierwszy (gramatyka, retoryka, dialektyka), drugi – (arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka);

Bard – średniowieczny galijski lub celtycki śpiewak;

Sztuka gotycka i sztuka romaoska

Sztuka romaoska – zamek Tower w Londynie

- grube mury

- małe okna

- okrągłe łuki

- wznoszone na planie krzyża lub koła

- sklepienie krzyżowo- żebrowe

- mała ilośd ozdób zewnętrznych

Sztuka gotycka (zamek krzyżacki w Malborku)

- strzelistośd

- dekoracyjnośd

-smukłośd

- ostre łuki

- przemyślane planowanie kościołów

- sklepienie gwieździste

Najstarsze zabytki języka polskiego

Bula gnieźnieoska 1136 r.

Bogurodzica XIII w.

Kazania Świętokszystkie XIV w.

Przekłady Biblii : Psałterz floriaoski, Biblia królowej Zofii, Psałterz puławski XIV – XVI w.

Posłuchajcie, bracia miła… XV w.

Legenda o św. Aleksym XV w.

Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią XV/XVI w.

Księga henrykowska XIII w.



© S. Malinowska

„Daj, ad ja pobruszę, a ty poczuwaj”

Daj niech ja pomielę a ty odpocznij.

Śmierd Rolanda zestawiona ze śmiercią Chrystusa:

Śmierd Rolanda Śmierd Chrystusa

Umiera na wzgórzu Umiera na górze Golgocie Umiera pod sosną Umiera na drzewie krzyża Modlitwa przed śmiercią Modlitwa przed śmiercią Prosi o przebaczenie Swoich grzechów Prosi o wybaczenie grzechów ludziom Wniebowzięcie Wniebowstąpienie Umiera za Boga i króla Umiera za ludzkośd Opłakiwany przez Karola Wielkiego Opłakiwany przez Maryję Ofiarowuje Bogu swoją rękawicę „Panie w Twoje ręce oddaję ducha mego” Roland żegna się z rynsztunkiem Jezus żegna się z bliskimi Mimo, że umiera Frankowie zwyciężają Saracenów

Mimo, że umiera na krzyżu chrześcijaostwo zwycięża

Archaizmy:

Leksykalne (słownikowe)

Fonetyczne Fleksyjne Słowotwórcze Znaczeniowe Składniowe

Wyrazy te wyszły całkowicie z użycia, w ich miejsce funkcjonują dzisiaj inne; Np.: słysz, jegoż, boży cze, Przymiotniki, rzeczowniki

Wyraz współczesny różni się od archaizmu tylko jedną głoską; Np.: Krzciciel - Chrzciciel

Czasowniki trybu rozkazującego różnią się koocówkami fleksyjnymi i, y Np.: pyszczy, spuści, raczy

Składa się z dwóch wyrazów Bogurodzica (Bóg, rodzicielka)

Wyrazy występują współcześnie ale zmieniło się ich znaczenie; Np.: błędny rycerz (współcześnie – bujający w obłokach, archaicznie- błędny, poszukujący rycerz Don Kichot)

Składa się przynajmniej z wyrazów, których zestawienie jest inne niż w języku współczesnym Np.: Bogiem sławiena

Tło historyczne średniowiecza:

Średniowiecze zostało zapoczątkowane po upadku cesarstwa rzymskiego. Jest to okres politycznej

dominacji Kościoła, okres krucjat. Przez to dochodzi do konfliktu między Grzegorzem VII – papieżem i

cesarzem Henrykiem IV. Spór kooczy się umocnieniem władzy papieskiej, stopniowo jednak

następuje uniezależnianie się władzy świeckiej od duchownej. Początek – upadek starożytnego

Rzymu (476), koniec- zdobycie Konstantynopola przez Turków (1453).

Tło kulturowe średniowiecza:



© S. Malinowska

Uniwersytety: Bolonia, Padwa (Włochy), Cambridge, Oksford (Anglia), Paryż (Francja), Praga (Czechy),

Akademia Krakowska;

Hierarchia i Pośrednictwo:

Maryja i Jan Chrzciciel są pośrednikami między ludem a Bogiem.

Maryja w Bogurodzicy Maryja w Lamencie Świętokszystkim Istota doskonała, odległa od ludzkich cierpieo i problemów, istota boska

Ludzka matka, cierpiąca po stracie syna

Nauka św. Augustyna

Nawiązał do filozofii Platona

Świat dzielił na dwie strefy: materialną i duchowa

Wszystko co istnieje, powstało dzięki miłości Bożej

Poznajemy przez miłośd oraz intuicję

Wszystko co stworzył Bóg jest dobre, zło nie istnieje – jest nicością

Dzieje ludzkie to walka Paostwa Bożego i Paostwa Ziemskiego (diabelskiego)

Nauka św. Tomasza

Nawiązał do filozofii Arystotelesa

Wszystko co jest składa się z materii i formy

Człowiek poznaje dzięki rozumowi lub przez wiarę

Wszystko co istnieje jest hierarchiczne i uporządkowane

Nauka św. Franciszka

Asceta, umartwienie ciała dobrowolne wyrzekanie się przyjemności

Schemat życia świętego:

Cudowne narodziny, grzeszna młodośd, asceza, śmierd, której towarzyszyły cudowne wydarzenia;

Model ascezy wg św. Aleksego i św. Franciszka

Św. Aleksego Św. Franciszka

Wyrzeknięcie się przyjemności, zasady surowsze niż w ascezie św. Franciszka, oddawanie wszystkiego co posiadał biednym

Człowiek prosty, radujący się z życia, głęboko religijny, pochwała prostego stosunku do świata

Wzorce parenetyczne:

Idealny władca (Karol Wielki)

Idealny rycerz (Roland)



© S. Malinowska

Idealny kochanek (Tristan)

Idealny asceta (św. Franciszek)

Topos Ubi sunt (Gdzie oni są)

Wspominanie ludzi którzy niegdyś rządzili światem a teraz odeszli. W Wielkim Testamencie widzimy

wspomnienie kobiet, które w przeszłości miały znaczenie na ziemi, były wysoko postawione a teraz

ich nie ma.

Budowa Boskiej komedii

Boska komedia

Niebo 33 pieśni- liczba doskonała

Czyściec 33 pieśni- liczba doskonała

Piekło 34 pieśni

RAZEM: 100 liczba doskonała Tercyna (strofa trój wersowa) Tercyna (strofa trój wersowa) Tercyna (strofa trój wersowa) 9 nieb raju (Empireum- 9 niebo, w którym przebywa Bóg)

9 tarasów czyścca 9 kręgów piekła (w 9 kręgu znajdują się najwięksi zdrajcy ludzkości na czele z Lucyferem)

Oprowadza Beatrycze Oprowadza Wergiliusz Oprowadza Wergiliusz

Średniowiecze - I klasa liceum, opracowanie do sprawdzianu

Documents

Transcript of Średniowiecze - I klasa liceum, opracowanie do sprawdzianu