Sprzeczne żywioły

Anna Czabanowska-Wróbel

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Sprzeczne żywioły

Młoda Polska i okolice

www.wuj.pl

„Sprzeczne żywioły” literatury Młodej Polski to nie tylko wieloznaczne elementy znane już starożytnej refleksji o prapoczątkach: woda i ogień, ziemia i powietrze, lecz także chwila i trwanie, siła i słabość, gniew i czułość, rodzenie się i zastyganie form, a przede wszystkim życie i śmierć splecione z sobą w wielkich symbolach epoki. Na zasadzie współwystępowania przeciwieństw pojawiają się one zwłasz-cza w dramatach Stanisława Wyspiańskiego oraz w poezji, w której dochodzi do głosu wyobraźnia akwatyczna.

Znakomita książka Anny Czabanowskiej-Wróbel nie jest bynajmniej zbiorem za-gadnień „porzuconych” na marginesach ważnych, wysoko ocenianych monografii jej autorstwa. Wprost przeciwnie. Zebrane tu studia w większości wskazują nowe obszary badań i nowe perspektywy interpretacyjne.

Z recenzji prof. dr. hab. Wojciecha Gutowskiego

Anna Czabanowska-WróbelAnna Czabanowska-Wróbel,, prof. prof. dr hab., pracuje na Wydziale Polonistyki Uni-wersytetu Jagiellońskiego, badaczka literatury modernizmu i poezji współczes-nej. Autorka książek: Baśń w literaturze Młodej Polski (1996), Dziecko. Symbol i zagadnienie antropologiczne w literaturze Młodej Polski (2003), Poszukiwanie blasku. O poezji Adama Zagajewskiego (2005), Złotnik i śpiewak. Poezja Leopol-da Staffa i Bolesława Leśmiana w kręgu modernizmu (2009). Opracowała edycje utworów Józefa Jedlicza (1998) i Stanisława Miłaszewskiego (2008). Współreda-gowała tomy poświęcone poezji Tetmajera, Micińskiego, Bursy, Staffa i twórczości Wyspiańskiego oraz książki zbiorowe w serii Żywioły wyobraźni, którą kieruje.

Żywioły wyobraźni Anna Czabanowska-Wróbel Sprzeczne żywioły. Młoda Polska i okolice

WUJ_okladka_Sprzeczne zywioly_wybrane.indd 1WUJ_okladka_Sprzeczne zywioly_wybrane.indd 1 2013-03-25 12:10:112013-03-25 12:10:11

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania w serwisach bibliotecznych

Sprzeczne żywioły


WUJ_strona tytulowa_Sprzeczne zywioly.indd 1 2013-03-15 14:36:46


AnnaCzabanowska-Wróbel


Sprzeczne żywioły




Seria: Żywioły wyobraźni

REDAKTOR NAUKOWY SERII prof. dr hab. Anna Czabanowska-Wróbel

RECENZENT prof. dr hab. Wojciech Gutowski

PROJEKT OKŁADKI Pracownia Register

Książka dofi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Polonistyki

© Copyright by Anna Czabanowska-Wróbel & Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoWydanie I, Kraków 2013All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3470-5

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 0506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325


Spis treści

Wprowadzenie 7

I. Wyobraźnia akwatyczna

Wyobraźnia akwatyczna w poezji Młodej Polski 13

II. Wyspiański i absolutna teraźniejszość

Ogień i czas. W kręgu Meleagra 55

Chwila i wieczność Laodamii. O dramacie Protesilas i Laodamia 71

Gniew i czułość. O Achilleis 87

Magia słowa i siła milczenia w Klątwie 101

III. Podwojenia

„Wspomnienie Persefony…” O dwoistości w poezji Leopolda Staff a 117

„Czarodziejska góra” Stanisława Brzozowskiego. O dialogu Fryderyk Nietzsche 129

Aby umrzeć, trzeba najpierw ożyć. Na temat z St. John Perse’a Jana Lechonia 141

IV. Lalki i ludzie

Lalki Konopnickiej 157

Pałuba – „monstrualna ruina” dziewiętnastowiecznej powieści rodzinnej 169

Młodopolski heroizm – fantazmaty męskości 181

Pogrzeb lalki. Estetyka rokoka w poezji Młodej Polski 195


V. Powroty

Palimpsest Krakowa z przełomu XIX i XX wieku – ślady przeszłości i znaki tego,

co nowe 215

„Zeszyty Literackie” – ponowoczesna „Chimera”, utopijny projekt? 231

Nota bibliografi czna 245

Indeks osób 247

Spis treści


7

Wprowadzenie

Młoda Polska to epoka przeciwieństw i wewnętrznych sprzeczności. Współwystępowanie wielu z nich sami artyści świadomie i starannie podtrzy-mywali, nie pozwalając na ich zatarcie czy osłabienie, budując na nich sieci napięć swoich dzieł. Inne, nie w pełni uświadomione, wewnętrzne przeci-wieństwa literatury tego czasu miały związek z dynamiką całego modernizmu i zaważyły na kształcie artystycznym XX stulecia. Modernistyczne aporie to temat zbyt poważny, by ich przywołanie potraktować jako pretekst do posłu-żenia się tytułową metaforą. Opozycje funkcjonujące w myśleniu twórców tej epoki, jak choćby „harmonie i dysonanse”, od dawna dynamizowały również ujęcia historii literatury Młodej Polski.

Słowo „żywioły” w tytule książki, podobnie jak w nazwie całej serii, w której dotychczas ukazywały się wyłącznie publikacje zbiorowe, ma dwa powiązane z sobą znaczenia. Żywioły to przede wszystkim elementarne składniki świata wyobraźni, wyprowadzone z elementów znanych dobrze najwcześniejszej my-śli greckiej z jej pytaniem o arché. Nie jest więc przypadkiem, że pierwsza część książki dotyczy wyobraźni akwatycznej, a w kolejnych szkicach, zwłaszcza tych poświęconych dramatom Wyspiańskiego, znaczenia nabierają zarówno żywioł ognia, jak i wody. „Żywioły” jednak to także pasje, siły, energie, najważniejsze elementy wyobraźni poetyckiej danego twórcy. Z kolei „sprzeczne” oznacza tu zarówno to, co przeciwstawne, jak i wewnętrznie opozycyjne, ambiwalentne, łączące niepojednane, przeciwne znaczenia.

Szkice zawarte w tej książce zostały napisane, z jednym wyjątkiem, w cią-gu kilku ostatnich lat. Wyjątek ten stanowi studium poświęcone wyobraźni akwatycznej, które powstało ponad dwadzieścia pięć lat temu, zostało opub-likowane w „Pamiętniku Literackim” i nie było dotychczas przedrukowywane w wydaniu książkowym. Pisałam je pod opieką Marii Podrazy-Kwiatkowskiej. To właśnie jej „młodopolski świat wyobraźni” zainspirował moje badania poe-


8

Wprowadzenie

zji przełomu XIX i XX wieku; za to – i nie tylko za to – pragnę jej wyrazić najgłębszą i najserdeczniejszą wdzięczność.

Przedmiotem mojego zainteresowania jest nie tylko Młoda Polska, lecz tak-że jej okolice – zarówno to, co pozwala poszerzyć perspektywę o zjawiska nieco wcześniejsze (opowiadania Marii Konopnickiej, w których pojawiają się lalki, tak istotne dla dwudziestowiecznej wyobraźni), jak i znacznie późniejsze – nie tylko utwory literackie z dwudziestolecia międzywojennego, mieszczące się w szerokim projekcie modernizmu, ale także powstały po II wojnie światowej wiersz Jana Lechonia prowadzący dialog z utworem Saint-John Perse’a.

Część pierwsza Sprzecznych żywiołów jest poświęcona poezji Młodej Polski, która znajdowała się pod znakiem żywiołu wody. Badania wyobraźni poe-tyckiej zapoczątkowane jeszcze przez Gastona Bachelarda i jego odkrywcze poszukiwania pozwalają zobaczyć znaczenie bogatej symboliki wody w poezji przełomu XIX i XX wieku.

W części drugiej w centrum mojego zainteresowania znalazły się wybrane dramaty Stanisława Wyspiańskiego odczytywane w kontekście kategorii tem-poralnych, wśród których najistotniejsza jest „absolutna teraźniejszość” znana z prac Karla Heinza Bohrera. Cztery dramaty: Meleager, Protesilas i Laodamia, Achillleis oraz Klątwa są odczytywane tu przez pryzmat chwili i trwania, słowa i milczenia, życia, śmierci i niejasnych nadziei eschatologicznych. W drama-cie, którego tytułowym bohaterem jest Achilles, gniew jest domeną żywiołu ognia, łagodna czułość – wody; ale oba elementy są zarazem żywiołami życia i śmierci w ich męskim, solarnym aspekcie i w aspekcie żeńskim, symbolicznie powiązanym z rodzącą i zabijającą materią.

W części trzeciej, zatytułowanej Podwojenia, równie wyraźnie jak w przy-padku dramatów Wyspiańskiego dochodzą do głosu wątki związane z ży-ciem i śmiercią, a zwłaszcza z ich wzajemnym przenikaniem się w łączących sprzeczności symbolach znamiennych dla młodopolskiego, podszytego my-ślą o śmierci, witalizmu. Tytułowa dwoistość czy podwójność to domena Persefony z wiersza Leopolda Staff a. To temat rozważań skazanych na śmierć i pragnących żyć bohaterów eseistycznego dialogu Stanisława Brzozowskiego, czy wreszcie los bohatera wspomnianego już wiersza Na temat z St. John Perse’a Jana Lechonia. Motyw posągu, który, paradoksalnie, ożywa, aby móc umrzeć, prowadzi także do wątków podjętych w kolejnej części książki. Tu w centrum uwagi są lalki i ludzie, a więc zarówno dziecięce zabawki, któ-re stały się przedmiotem antropologicznej refl eksji Konopnickiej, jak i lalki, którymi w rękach narratora są postacie Pałuby, odgrywające sceny dramatu rodzinnego, a wreszcie posągowe heroiczne męskie fantazmaty z niezliczo-nych młodopolskich marzeń o sile ducha i sile fi zycznej. Dopełnieniem i prze-


9

ciwieństwem tych wyobrażeń są fi ligranowe postacie i porcelanowe fi gurki z rokokowych stylizacji poetyckich i malarskich modernizmu. Zostało im po-święcone, zawarte w tej części, studium dotyczące estetyki rokoka w literatu-rze i sztuce Młodej Polski. Punkt wyjścia analiz nurtu młodopolskiej estetyki rokokowej stanowi zapomniany tomik z 1913 roku, Pogrzeb lalki Zdzisława Kleszczyńskiego, do którego okładkę zaprojektował Ferdynand Ruszczyc. Punkt dojścia to poezja Iwaszkiewicza, Pawlikowskiej i Lechonia z początków dwudziestolecia międzywojennego. Nie trzeba dodawać, że to jeden z wielu dowodów ciągłości modernistycznej, szeroko pojętej, dwudziestowiecznej wy-obraźni.

Ostatnia część książki ukazuje dwa rodzaje powrotów do Młodej Polski. Pierwszy to powrót pamięcią, w pamiętnikach i książkach autobiografi cz-nych, do młodopolskiego Krakowa, zmieniającego się z w tej epoce z małe-go prowincjonalnego zakątka w nowoczesne miasto. Drugi powrót następuje poprzez paralelę, którą można przeprowadzić między najsłynniejszym i naj-piękniejszym młodopolskim czasopismem, „Chimerą”, a współczesnymi nam „Zeszytami Literackimi” z ich nieukrywanymi związkami z wielkim moderni-zmem europejskim i stałym dążeniem do estetycznej doskonałości.

Sprzeczne żywioły wyobraźni to nie tylko woda i ogień. To także swego rodzaju energie, wektory sił, fascynacje, dominanty wewnętrznych światów poszczególnych artystów i całych epok. W wierszu Adama Zagajewskiego Autoportret czytam:

W muzyce znajduję siłę, słabość i ból, trzy żywioły.

Czwarty nie ma imienia1.

W poezji można odnaleźć te same sprzeczne elementy, również to, co nie daje się już nazwać. Także o tych bezimiennych żywiołach dwudziestowiecznej wyobraźni próbuję mówić w tej książce.

1 A. Zagajewski, Pragnienie, Kraków 1999, s. 79.

Wprowadzenie


247

Achmatowa Anna 235Adamczewski Stanisław 42Adamowicz Bogusław 43, 46Agamben Giorgio 114Ajschines 97Aleksander I, car 205Amiel Henri-Frederic 233Antoniuk Mateusz 55, 56, 59Asnyk Adam 189Auden Wystan Hugh 233

Bachelard Gaston 8, 13, 14, 18, 22, 31, 34, 37, 38, 199

Bachofen Johann Jakob 57Bajda Justyna 203Balbus Stanisław 201Balmont Konstantin 35, 36Bałucki Michał 223Baran Bogdan 122Barańczak Stanisław 234, 235, 243Barbaro Natalia de 243Barbier George 210Bartmiński Jerzy 112Basler Adolf 122Baudelaire Charles 16, 26, 33, 37, 42, 43,

143, 195, 199Bąbiak Grzegorz Paweł 231, 233, 237Bąkowski Klemens 215, 216Beardsley Aubrey 237Beerbohm Max 204Benjamin Walter 228Berent Wacław 59, 240, 244Bergson Henri 26, 182Bernhard Th omas 67Bertrand Aloysius 199

Białek Józef Zbigniew 158Białostocki Jan 42, 195, 197, 199, 206Bielik-Robson Agata 170Bieły Andriej 201Bieńkowska Ewa 234, 235Bieńkowski Zbigniew 146, 149, 151Biłos Piotr 240Blake William 31Blei Franz 204Blixen Karen 235Błok Aleksandr 201, 209Błoński Jan 236Böcklin Arnold 31, 33, 37, 38Bodegård Anders 243Bodkin Maud 23Boehme Jakub 131Bohdziewicz Antoni 233Bohrer Karl Heinz 8, 58–60, 62, 69, 75Bolecki Włodzimierz 108, 169Boniecka Barbara 112Borelowski Kazimierz 219Borowy Wacław 49Bourdieu Pierre 182, 239–242Bourkane Mateusz 56Boy-Żeleński Tadeusz 33, 216, 219, 222,

223, 226Brandys Kazimierz 234Brodski Josif 233–235, 237, 243Brodzka Alina 159, 218Brzozowscy, bracia 27Brzozowski Jerzy 37Brzozowski Stanisław Korab 43Brzozowski Stanisław 8, 27, 56, 58, 79, 129–

136, 138–140, 175, 241Brzozowski Wincenty Korab 14, 15, 45, 46

Indeks osób


248

Buczyńska-Garewicz Hanna 81, 134, 135Budrecka Aleksandra 169Budrewicz Tadeusz 157, 189Bukowska-Schielmann Miłosława 76Burckhardt Jacob 135Burszta Wojciech 102, 169Buszko Józef 217Butrymowicz Bogusław 16

Calasso Roberto 188Castle Terry 210Chatwin Bruce 243Chełmoński Józef 183Chevalier Jean 16, 19, 23, 24, 40, 150Chłędowski Kazimierz 197Chodasiewicz Władysław 235Chodkiewicz Jan Karol 166Chudak Henryk 13Chudzik Anna 101Cieśla-Korytowska Maria 188, 245, 246Cieślak-Sokołowski Tomasz 246Cioran Emile 132, 140, 235Claudel Paul 142Colleoni Bartolomeo 148Conrad Joseph 44Crookes William 183Cwietajewa Maryna 232, 235Cyganiewicz Jan Stanisław, „Zbyszko” 182Cyryl Jerozolimski, święty 41Czabanowska-Wróbel Anna 24, 56, 72, 90,

91, 101, 124, 183, 245Czapliński Przemysław 75Czapski Józef 232, 234, 235, 240Czarniecki Stefan 166Czermański Zdzisław 217, 218, 222Czerwiński Marcin 36

Dalecka Wanda 108Darwin Karol 183Daszyński Ignacy 218Dąbrowska Anna 109Dąbrowski Witold 36Degler Janusz 108Delacroix Eugène 38Dębicki Zdzisław 196, 197Dover Kenneth J. 96, 97Drobner Bolesław 220, 228Duszak Anna 87

Dwulit Anastazja 132Dzierzkowski Józef 170

Edison Th omas Alva 183Eliade Mircea 18, 28, 30, 32–34, 36, 41, 48,

49, 88Eliot Th omas Stearns 142Éluard Paul 143Emerson Ralf Waldo 182Engelking Anna 101, 106, 107, 109Engels Fryderyk 133Erasmo di Narni zob. GattamelataEstreicher Karol 217, 226–228, 230Eurypides 69

Fałtynowicz Zbigniew 157Fazan Katarzyna 72, 201Feldman Wilhelm 203Fenz Wilhelm 227Feuerbach Ludwig 133Filipkowska Hanna 43, 47, 55, 72, 95Fini Leonor 233Fiołek Krzysztof 246Fischer Józef 227Fiszer Franciszek 131Forstner Dorothea 150Franczak Jerzy 169, 180Freud Zygmunt 26, 74, 120, 149Friedrich Caspar David 39Frost Robert 233

Galera Halina 147Gattamelata (Erasmo di Narni) 148George Stefan 129, 137, 139, 140Géricault Th éodore 38German Juliusz 201, 204Gheerbrandt Alain 16, 19, 23, 24, 40, 150Gide André 204Girard René 114Giraud Albert 204Gleizman 228Gloger Zygmunt 107Głowala Wojciech 89, 179Głowiński Michał 16, 169, 189Gołębiewski Stefan 132Goncourt, bracia, Edmond i Jules 197Greuze Jean-Baptiste 199Grimal Pierre 192

Indeks osób


249

Indeks osób

Grochowski Piotr 160Grodziska Karolina 218Gruszczyński Marcin 170Grydzewski Mieczysław 144Grzegorczyk Piotr 202Grzymała-Siedlecki Adam 58Gumilow Mikołaj 204Gutowski Wojciech 22, 24, 25, 36, 41, 43,

44, 85, 149, 184Guze Joanna 33

Haake Michał 56Hartmann Eduard von 21Havel Vaclav 234Hawełka Antoni 222Heidegger Martin 68, 81, 85Hejmej Andrzej 201Heraklit 68, 73, 121, 122, 124Herbert Zbigniew 87, 92, 95, 126, 138, 160,

233, 235Hezjod 84Himmelblau Fabian Bernard 228Hitler Adolf 143Hoesick Ferdynand 88, 92Hofmannsthal Hugo von 55, 57, 204, 232Hölderlin Friedrich 137Holland Agnieszka 234Homer 31, 87–89, 92, 93, 95–97, 118, 189Homola-Skąpska Irena 216, 217, 230Horacy 132Hugo Victor 143, 159Huysmans Joris-Karl 14

Igliński Grzegorz 125Ihnatowicz Ewa 157Irzykowski Karol 169–176, 179Iwaszkiewicz Jarosław 9, 51, 75, 129, 139,

145, 146, 211

Jacobsen Jens Peter 180Jammes Francis 142Jan Chryzostom, święty 41Janion Maria 62Jarząbek Dorota 56, 67, 72, 91, 101Jastrun Mieczysław 71, 77, 195Jaworski Roman 204, 206Jedlicz Józef 18, 23, 24, 33, 40, 43, 46, 48,

49, 182, 183

Jeleński Konstanty 232, 240Jensen Wilhelm 149Jonca Magdalena 160Joyce James 62Jung Krzysztof 233, 238Jünger Ernst 183, 235Jurewicz Joanna 87Justyn, święty 41

Kaczmarski Jacek 234Kaden-Bandrowski Juliusz 217, 219, 223,

229, 230Kafka Franz 204Kałuża Anna 127Kamczycki Artur 182Kamińska Krystyna 129Kantor Tadeusz 67, 193Karłowicz Jan 181Karpiński Wojciech 234, 237Kasprowicz Jan 27, 31, 32, 46, 47, 49, 189–

191, 199, 200Kasprzysiak Stanisław 188Kazimierz Wielki, król 39Kerényi Karl 74, 83, 118–120Kierkegaard Søren 75, 76Kisielowa Joanna 142, 151Klaman Justyna 129Kleszczyński Zdzisław 9, 184, 194, 202–211Klimt Gustav 28Klinger Witold 16, 29Kluba Agnieszka 145Kochanowski Jan 158Koehler Krzysztof 241Kolbuszewski Jacek 18Kołaczkowski Stefan 55, 72, 102Kołoniecki Roman 32, 195Komornicka Maria 36, 177, 236Konopniccy, rodzina 165Konopnicka Maria 8, 157–159, 162–166Konopnicki Jarosław 165Kopciewicz Lucyna 182Kopij Marta 129Kordys Jan 92Korotkich Krzysztof 120, 193Korpanty Jerzy 69, 76Kosiński Dariusz 66, 72, 79, 82, 219Kossak Magdalena zob. Samozwaniec

Magdalena


250

Kossak Maria zob. Pawlikowska-Jasnorzewska Maria

Kossak Wojciech 225Kossakówny, siostry 222, 226, 227Kostkiewiczowa Teresa 207Kościuszko Tadeusz 166Kott Jan 114Kowalczykowa Alina 42Kowalska Magdalena 132Kozicka Dorota 59, 245, 246Koziej Alicja 145, 151Kozikowska-Kowalik Lucyna 37, 198Krajewska Anna 108Krappe Alexandre Haggerty 40Kraszewski Józef Ignacy 170Krokiewicz Adam 76, 77, 84, 87, 88, 90, 99,

119Kronhold Jerzy 243Krukowska Halina 120Kryński Adam 181Krzemieniowa Krystyna 58, 75Książyk Łukasz 183, 224Kubacki Wacław 44, 46Kuczyńska-Koschany Katarzyna 78, 201Kundera Milan 234, 237Kunicki Wojciech 129, 183Kurek Jalu 217, 221, 222, 225, 228Kurek Marcin 243Kuroniowa Grażyna 234Kuroń Jacek 243Kuryluk Ewa 237Kuziak Michał 125Kuźma Erazm 108Kwiatkowski Jerzy 43, 49, 117, 120, 124,

211

Lacan Jacques 57Lack Stanisław 73, 89, 95, 179Laforgue Jules 142, 204Lam Jan 170Lange Antoni 21, 24, 30, 38Lapinskienè Alma 202Larbaud Valery 142Laszczka Konstanty 28Latos Tomasz 225Lautréamont Comte de, właść. Isidore

Ducasse 22Lebenstein Jan 233, 244

Lechoń Jan 8, 9, 141–153, 209–211Léger Alexis zob. Saint-John PerseLeitsch Walter 217Lengauer Włodzimierz 97Leszczyńska Karolina 55, 56, 72Leszczyński Edward 26, 27, 33, 36, 45, 48Leszczyński Grzegorz 157, 161, 164, 166,

173Leśmian Bolesław 27, 37, 43, 44, 56, 57,

125, 189, 201Leśniewska Maria 37Lewandowski Tomasz 202Lilien Efraim 182Lipski Jan Józef 199, 200Lisek Joanna 182Lisle Leconte de 192Loth Roman 141, 190, 199, 209Ludwik XVI, król 199, 205Lukrecjusz (Titus Lucretius Carus) 244Lustgarten Józef 226

Ławski Jarosław 120, 193Łempicka Aniela 113Łukasiewicz Jacek 127

Maciejewski Marian 14Madyda Władysław 118, 121Maeterlinck Maurycy 21, 22, 59, 108Magnone Lena 157, 159, 162, 165Makowiecki Tadeusz 33, 38, 67, 96Malczewski Jacek 31, 142Malej Izabella 201, 204Mallarmé Stéphane 142Małyszek Tomasz 149Mandalian Andrzej 36Mandelsztam Osip 235Mann Tomasz 130, 133, 152Márai Sándor 243Marek Aureliusz, cesarz 148Margański Janusz 68, 96, 118Markiewicz Henryk 23, 169Markowski Michał Paweł 121, 125Marks Karol 133Matejko Jan 222Matuszek Gabriela 29, 174Michalski Krzysztof 68, 135Michał Anioł 123Miciński Tadeusz 14, 24, 25, 27, 30, 31, 34,

Indeks osób


Indeks osób

251

36, 39, 41, 45, 51–52, 183, 184, 188, 224

Mickiewicz Adam 14, 173, 223Mikołajczuk Agnieszka 87Miłaszewska Wanda 224Miłaszewski Stanisław 204, 207, 224Miłosz Czesław 51, 52, 233–235, 238, 239,

243Miodońska-Brookes Ewa 58, 59, 62, 67, 71,

82, 88, 96, 101, 105, 112, 197Mirandola Franciszek 17, 20, 21, 27, 37Miriam zob. Przesmycki ZenonMisiołek Edmund 103Modrzejewska Helena 71Mölk Ulrich 60Momro Jakub 125Morstin Ludwik Hieronim 223Muczkowska Zofi a 226–228Munch Edvard 28Muniak Radosław Filip 162Mussolini Benito 143

Nabokov Vladimir 234, 235Nałkowska Zofi a 130Napoleon Bonaparte 179Nawarecki Aleksander 147, 150Nieć Grzegorz 225Niedźwiedzki Władysław 181Niedźwiedź Jakub 201Nielsen Asta 225Niemojewski Andrzej 43, 49Nietzsche Fryderyk 44, 58, 59, 68, 86, 120-

122, 129-135, 137–139, 152, 173, 182Niziołek Grzegorz 93, 98Norblin Stefan 205Norwid Cyprian Kamil 232Nowak Jacek 164, 165Nowakowski Andrzej 37, 38Nowakowski Jan 26, 38, 88, 89, 192Nowakowski Zygmunt 216–218, 220, 221,

227, 229Nowicki Franciszek 38, 39, 46Nowina-Sroczyńska Ewa 109, 110Nycz Ryszard 175

Okopień-Sławińska Aleksandra 16Okulicz-Kozaryn Małgorzata 56Okulicz-Kozaryn Radosław 202, 204Olszewska Maria Jolanta 101

Opacki Ireneusz 141Opieński Henryk 218Orkan Władysław 188Orman Elżbieta 225Orzeszkowa Eliza 164Osiński Dawid Maria 216Ososiński Tomasz 157Ostrowska Bronisława 19, 21, 27, 31, 32, 36,

40, 46, 197 Owidiusz 118

Pachciarek Paweł 150Paczoska Ewa 183, 216, 224Paderewski Ignacy Jan 224Papuzińska Joanna 173, 220Partyga Ewa 55, 72, 73, 78, 84Pasternak Borys 232Pasteur Ludwik 183Paszek Jerzy 50Pawlak Nina 87Pawlikowska-Jasnorzewska Maria 9, 51, 210,

211, 226, 227Pawlikowski Tadeusz 223Pazurkiewicz Stanisław 73Pąkciński Marek 134Pekaniec Anna 72Pieniążek Karol 221Pieniążek Paweł 129Pigoń Stanisław 102Piłsudski Józef 143Pisarkowa Krystyna 112Piwkowska Anna 243Platon 69, 76, 96Plotyn 134Płaszczewska Olga 188, 245, 246Płoszewski Leon 90, 103Pochłódka Anna 101, 227Podraza-Kwiatkowska Maria 7, 11, 15–20,

22, 29, 31, 33, 35, 36, 38, 40, 43, 59, 95, 181, 182, 184, 186, 242

Poe Edgar Allan 22Polechoński Krzysztof 129Polkowski Jan 235, 241Poniatowski Józef, książę 166Popiel Magdalena 56, 67, 75, 89, 108, 136,

199Prokop Jan 14, 25, 35, 188Prokopiuk Jerzy 83Pronaszko Andrzej 226


252

Proust Marcel 207, 240, 244Próchniak Paweł 124Prus Bolesław 183, 219Prussak Maria 102Przesmycki Zenon (Miriam) 21, 43, 231-

233, 237, 238, 241Przybysławski Artur 122, 124Przybyszewski Stanisław 21, 22, 28, 29, 47,

174, 223Przysiecki Feliks 204Pszczołowska Lucylla 146Purchla Jacek 216, 217Pytlasiński Władysław 182

Rabowicz Edmund 207Reszke Robert 74, 120, 149Rewers Ewa 216Ricoeur Paul 68, 118Rilke Rainer Maria 71, 76–80, 85, 153, 157,

232Robotycki Czesław 101Rohde Edwin 69, 76Rolicz-Lieder Wacław 14, 16, 18, 19, 30, 36,

50, 145Romilly Jacqueline de 69Rosińska Zofi a 119Różewicz Tadeusz 127Różycki Tomasz 243Ruff er Józef 45, 47, 185Rusek Marta 55, 89, 90Ruskin John 240Ruszczyc Ferdynand 9, 194, 202-204, 206Rybicka Elżbieta 216Rydel Jan 217Rydel Lucjan 20, 28, 29, 31, 32, 90, 92, 94,

201Rydlowa Maria 88, 90, 218

Sachs Nelly 235Saint-John Perse (Alexis Léger) 8, 142–147,

150, 151, 153Sajewska Dorota 55, 57, 72Salwa Mateusz 114Samozwaniec Magdalena 217, 225-229Saul Danuta 56, 72, 91, 101Sawicka Jadwiga 148Schiller Friedrich 141Schopenhauer Arthur 16, 34, 37, 137

Schulze Brigitte 60Schwob Marcel 204Sebald Winfried Georg 243Seringe Philippe 40Siedlecki Franciszek 241Sienkiewicz Henryk 172Sinko Tadeusz 55, 56, 76, 77, 89, 103, 191,

192Siwek Paweł 69Skrendo Andrzej 127Skubalanka Teresa 16Skucha Mateusz 182Skwirut Daniel 123Sławińska Irena 55, 61, 69, 72Słomczyński Maciej 62Słowacki Juliusz 47, 88Smolarski Mieczysław 217, 221, 222, 224–

228Sobieraj Tomasz 171, 176Sobolewski Tadeusz 234, 236, 242Sofokles 84Sokalska Małgorzata 245Sokrates 130Soloviev Alexandr 204Somow Konstantin (Constantin Somoff ) 204Sorel George 182Staff Leopold 8, 14, 16–18, 22, 23, 27, 29,

31, 40, 42–45, 47, 48, 51, 73, 117–127, 138, 146, 149, 151, 182, 185, 186, 192

Stala Marian 14, 59, 108, 122, 124, 131, 139, 171, 183, 246

Stalin Józef 143Stempowski Jerzy 232, 235, 240Stevens Wallace 233Stomma Ludwik 109Szaruga Leszek 243Szczepańska Anna 233Szekspir William 85, 133Szondi Peter 103Szymańska Beata 21

Śliwiński Piotr 75Śpiewak Tomasz 64Świderska Alina 219, 226Świeściak Alina 127

Tabarin, właść. Antoine Girard 199Talleyrand-Périgord Charles Maurice de 199

Indeks osób


Indeks osób

253

Talowski Teodor 182Tatarkiewicz Anna 13, 36Tatarowski Lesław 28Taylor Charles 170Terlecki Tymon 148Tertulian 49Tetmajer Kazimierz, Przerwa- 14–20, 31–34,

37–39, 43, 46, 47, 49, 51, 189, 191, 192Titus Lucretius Carus zob. LukrecjuszToporow Władimir N. 216Toruńczyk Barbara 234, 236, 238, 239, 242,

244Tredecim, pseudonim 237Trznadel Jacek 43, 57, 125, 189Tuczyński Jan 16Turski Marian 221Turzyński Ryszard 150Tuwim Julian 145

Urbanowski Maciej 59, 136, 245

Valery Paul 32, 142Venclova Tomasz 234Verlaine Paul 17, 18, 195, 201, 210

Wagner Ryszard 33, 138Waksmund Ryszard 217, 220Walas Teresa 203Walicki Andrzej 129, 131Waligóra Jerzy 59, 85, 108Wallis Mieczysław 13, 28, 33, 197, 200, 205Wańkowicz Melchior 219Wasilewski Antoni 218, 222, 223Wat Aleksander 235Watteau Jean Antoine 199, 201Wąchocka Ewa 59Wedekind Frank 175Weiss Tomasz 49, 129, 218Weyssenhoff Józef 37Węgrzyniakowa Anna 141White Edmund 237Whitman Walt 182, 233Wierusz-Kowalski Jan 18Wilde Oscar 204Wiśniewska Matylda 210Wittlin Józef 142

Wodnicki Adam 146, 153Wojnowska Bożena 47Wojtkiewicz Witold 165, 206Wolpers Th eodor 60Wolska Maryla 197Wolski Wacław 15, 17, 23, 31, 33, 45, 49Wołoszyn Maksymilian 204Woroszylski Wiktor 36Wydrycka Anna 197Wyka Kazimierz 129, 130, 133Wyka Marta 45, 131, 135, 136, 181, 182,

185, 236Wyrzykowski Stanisław 27Wyspiański Stanisław 7, 8, 26, 28, 33, 38,

39, 53, 55-72, 74–77, 81-86, 88–96, 98, 99, 101–104, 108, 112, 114, 189, 192, 193, 201, 218, 222, 223

Zabawa Krystyna 145, 197Zach Joanna 245Zacharska Jadwiga 193Zaczyński Marian 245Zagajewski Adam 9, 235, 239, 241Zagajewski Karol 241Zagańczyk Marek 237, 242Zagórska Aniela 44Zakrzewska Wanda 150Zaleski Marek 75Zalewska Agata 173Zapałowa Kazimiera 184Zawadzki Andrzej 130, 139Zawistowska Kazimiera 19, 31, 37, 198Zeidler-Janiszewska Anna 62Ziejka Franciszek 59, 101, 108, 131, 219,

227, 245, 246Zięba Michał 157Ziołowicz Agnieszka 82, 245

Żeleński Tadeusz zob. Boy-Żeleński TadeuszŻerebin Aleksiej I. 204Żeromski Stefan 28, 41, 42, 184, 219, 236Żuławski Jerzy 27, 31, 43, 46, 47, 49Żurek Grzegorz 244Żurowski Maciej 22Żyłko Bogusław 216


REDAKTOR PROWADZĄCY

Anna Poinc-Chrabąszcz

ADIUSTACJA JĘZKOWO-STYLISTYCZNA

Magdalena Jankosz

KOREKTA

Justyna Baran

SKŁAD I ŁAMANIE

Wojciech Wojewoda


Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków

tel. 12-631-18-81, tel./fax 12-631-18-83


Anna Czabanowska-Wróbel


Sprzeczne żywioły


www.wuj.pl

„Sprzeczne żywioły” literatury Młodej Polski to nie tylko wieloznaczne elementy znane już starożytnej refleksji o prapoczątkach: woda i ogień, ziemia i powietrze, lecz także chwila i trwanie, siła i słabość, gniew i czułość, rodzenie się i zastyganie form, a przede wszystkim życie i śmierć splecione z sobą w wielkich symbolach epoki. Na zasadzie współwystępowania przeciwieństw pojawiają się one zwłasz-cza w dramatach Stanisława Wyspiańskiego oraz w poezji, w której dochodzi do głosu wyobraźnia akwatyczna.

Znakomita książka Anny Czabanowskiej-Wróbel nie jest bynajmniej zbiorem za-gadnień „porzuconych” na marginesach ważnych, wysoko ocenianych monografii jej autorstwa. Wprost przeciwnie. Zebrane tu studia w większości wskazują nowe obszary badań i nowe perspektywy interpretacyjne.

Z recenzji prof. dr. hab. Wojciecha Gutowskiego

Anna Czabanowska-WróbelAnna Czabanowska-Wróbel,, prof. prof. dr hab., pracuje na Wydziale Polonistyki Uni-wersytetu Jagiellońskiego, badaczka literatury modernizmu i poezji współczes-nej. Autorka książek: Baśń w literaturze Młodej Polski (1996), Dziecko. Symbol i zagadnienie antropologiczne w literaturze Młodej Polski (2003), Poszukiwanie blasku. O poezji Adama Zagajewskiego (2005), Złotnik i śpiewak. Poezja Leopol-da Staffa i Bolesława Leśmiana w kręgu modernizmu (2009). Opracowała edycje utworów Józefa Jedlicza (1998) i Stanisława Miłaszewskiego (2008). Współreda-gowała tomy poświęcone poezji Tetmajera, Micińskiego, Bursy, Staffa i twórczości Wyspiańskiego oraz książki zbiorowe w serii Żywioły wyobraźni, którą kieruje.

Żywioły wyobraźni Anna Czabanowska-Wróbel Sprzeczne żywioły. Młoda Polska i okolice

WUJ_okladka_Sprzeczne zywioly_wybrane.indd 1WUJ_okladka_Sprzeczne zywioly_wybrane.indd 1 2013-03-25 12:10:112013-03-25 12:10:11


Sprzeczne żywioły

Documents

Transcript of Sprzeczne żywioły