Warszawa, 8 lutego 2012

Sprawozdanie merytoryczne z działalności

Domu Spotkań z Historią za okres: 1 stycznia–31 grudnia 2011

DSH (DSH) w 2011 roku utrzymywał aktywność we wszystkich zasadniczych nurtach swojej do-tychczasowej działalności, czyli ekspozycyjnym, edukacyjnym, wydawniczym oraz popularyzatorsko-animacyjnym. Poruszaliśmy całą gamę tematów związanych z XX-wieczną historią Polski i Europy Wschodniej. Podobnie, jak w latach ubiegłych w sposób szczególny skupialiśmy się na historii Warsza-wy, tym razem eksponując bardzo często nieznane aspekty odbudowy miasta po 1945 roku. Wśród pro-jektów specjalnych największe znaczenie miała trzecia już edycja warszawskiego Święta Wolności po raz kolejny realizowana pod hasłem „Wyłącz system”. Ogólna statystyka ubiegłorocznych przedsięwzięć DSH przedstawia się następująco:

⎯ 22 wystawy, w tym 13 ekspozycji czasowych w siedzibie DSH, jedna poza siedzibą oraz 8 wy-staw plenerowych na skwerze im. ks. Jana Twardowskiego;

⎯ 27 wystaw DSH prezentowanych w ramach impresariatu: 25 w Polsce (m.in. Opinogóra, Za-wiercie, Katowice, Wrocław, Jelenia Góra, Radomsko, Puławy) oraz 2 zagranicą (Niemcy, Szwajcaria);

⎯ 800 seminariów naukowych i warsztatów edukacyjnych (z czego większość, tj. 770 stanowiły zajęcia, spacery i gry edukacyjne dla przedszkolaków, uczniów i studentów);

⎯ 177 wydarzeń zorganizowanych w siedzibie DSH oraz w innych lokalizacjach warszawskich i krajowych – cykle spotkań towarzyszących wystawom, debaty Forum Obywatelskiego Piękna Architektura dla Warszawy, cykl „Spojrzenia na warszawskie getto”, promocje książek i wieczo-ry autorskie, spotkania ze świadkami, naukowcami, artystami, dziennikarzami i działaczami or-ganizacji pozarządowych, warsztaty AHM oraz spacery i akcje miejskie – w tym piknik wielo-kulturowy Warszawiacy nie z tej ziemi! organizowany w ramach programu Archiwum Historii Mówionej „Warszawa Wielonarodowa 1945–89”;

⎯ 144 pokazy filmowe (w tym cykle „Przez kino do historii” i „PRL bocznymi drzwiami” oraz „Wakacyjna historia”);

⎯ 88 spotkań w ramach działającej w DSH Warszawskiej Inicjatywy Kresowej (w tym „Opo-wieści z Kresów”, projekcje w cyklu „Kino Kresowe”, prezentacje multimedialne, promocje al-bumu „Świat kresów”, spotkania środowiskowe);

⎯ 17 wydarzeń w ramach trzeciej edycji Święta Wolności – Wyłącz system, czyli warszawskie obchody 20. rocznicy wyborów 4 czerwca ‘89 – w tym 8 występów artystycznych, 4 wystawy i instalacje, 6 projekcji filmowych oraz Fiesta w Hotelu Europejskim;

⎯ 21 spacerów po niedostępnych na co dzień zakątkach stolicy w ramach drugiej edycji akcji miejskiej Uwalnianie Przestrzeni organizowanej wspólnie z Nowym Teatrem;

⎯ 18 nowych publikacji wydawanych oraz współwydawanych przez DSH, w tym dodruki 3 ksią-żek: Ostańce, Ocaleni z Mauthausen i W obiektywie wroga, oraz 2 katalogi do wystaw: W nie-mieckim lesie, Budujemy nowy Dom, Odbudowa Warszawy w latach 1945–52.

W omawianym okresie poszerzyliśmy także zasoby Medioteki, czyli archiwum cyfrowego, groma-dzącego i udostępniającego relacje świadków XX wieku (Archiwum Historii Mówionej – AHM w końcu

2

roku udostępnia około 4708 relacji, ponad 10 000 godzin), zdigitalizowane fotografie (serwis interne-towy www.fotohistoria.pl, który zawiera obecnie ponad 80 100 fotografii) oraz filmy archiwalne i do-kumentalne (Filmoteka). Priorytetem w upowszechnianiu zgromadzonych zasobów źródłowych pozostaje prezentacyjna baza internetowa audiohistoria.pl, na której udostępniamy fragmenty nagranych relacji świadków – obecnie blisko 2513 fragmentów, ich biografie oraz zdigitalizowane materiały z domowych archiwów (ponad 2650 fotografii). Serwis audiohistoria.pl to nadal najbogatszy w Polsce zasób źródeł oral history dostępnych on-line.

Szacujemy, że w roku 2011 ze wszystkich naszych propozycji skorzystało 435 000 odbiorców, w tym:

⎯ ponad 122 000 zwiedzających czasowe ekspozycje w siedzibie DSH (42 000) i w plenerze (80 000);

⎯ ok. 23 000 uczestników spotkań organizowanych w siedzibie DSH (popołudnia i weekendy); ⎯ ok. 130 000 zwiedzających wystawy wypożyczone na terenie kraju i zagranicą; ⎯ ok. 6 000 uczestników akcji Wyłącz system vol. 3 oraz Uwalnianie Przestrzeni; ⎯ ok. 12 000 uczniów szkół wszystkich szczebli (w DSH); ⎯ ok. 3 000 uczestników 52 spotkań zorganizowanych w ramach programu Warszawska Inicjatywa

Kresowa poza siedzibą DSH, w tym 23 w Warszawie i 29 w innych miastach w kraju; ⎯ ponad 13 500 uczestników gier miejskich, spacerów, konferencji i warsztatów edukacyjnych (w

DSH i poza naszą siedzibą); ⎯ ok. 108 500 użytkowników portali fotohistoria.pl (72 000) i audiohistoria.pl (36 500); ⎯ ok. 17 000 czytelników publikacji wydawanych i współwydawanych przez DSH.

Oferta programowa DSH cieszy się zainteresowaniem mediów lokalnych i ogólnopolskich. Bogaty i różnorodny program – wystawy, akcje miejskie, spacery, pokazy filmowe, cykle spotkań, warsztaty, promocje książek i dyskusje – jest inspiracją do wywiadów, zapowiedzi i relacji, reportaży, recenzji i innych materiałów dziennikarskich. Dbałość o najwyższy poziom prezentacji poruszanych w DSH tema-tów to niewątpliwie powód zaufania, jakim darzą nas nie tylko dziennikarze, ale też coraz większa grupa odbiorców doceniających niekomercyjny i edukacyjny charakter działalności DSH oraz bezpłatną ofer-tę skierowaną do najszerszej publiczności. Do naszych stałych patronów medialnych zalicza się „Gazeta Wyborcza” i portal internetowy „Gazeta.pl”; współpraca patronacka z „Gazetą” zapewnia nam obec-ność w „Gazecie Stołecznej” i dodatku kulturalnym „Co jest Grane?”. Przy poszczególnych projektach regularnie współpracujemy z Polską Agencją Prasową, tygodnikiem „Newsweek”, miesięcznikami „Stolica”, „Focus Historia”, „Architektura-Murator” oraz wieloma innymi redakcjami prasowymi i agencyjnymi („Rzeczpospolita” wraz z „Życiem Warszawy”, „Metro”, „Echo Miasta”).

W roku 2011 prowadzony na nasze zlecenie profesjonalny monitoring mediów zarejestrował ok. 870 publikacji; w tym ok. 480 publikacji prasowych, 320 relacji telewizyjnych i radiowych; oraz 200 publi-kacji w ważniejszych portalach internetowych (gazeta.pl, serwis pap, polskieradio, tvp.pl, tvn24, rzecz-pospolita, fotopolis, o2,) oraz na stronach internetowych wielu instytucji m.in. Urzędu m.st. Warszawy (kulturalnawarszawa), Stowarzyszenia Architektów Polskich, Związku Polskich Artystów Fotografików, Narodowego Archiwum Cyfrowego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Warszawie, Feminoteki.

W 2011 roku najważniejsze wydarzenia i wystawy DSH relacjonowane były w telewizyjnych pro-gramach serwisowych, takich jak: TVP 1, TVP 2 (Panorama), TVP Info, Polsat News, Superstacja, TVP Polonia, TVP Warszawa, TVP Historia. DSH gościł na antenach radiowych, m.in. TOK FM, RMF FM, RMF MAXXX, Jedynki, Dwójki, Trójki, Czwórki, RDC, Radio ZET, ESKA, ESKA ROCK, RDC, Radia Kolor, Radia WAWA, Antyradia, Roxy.fm, Planeta FM, VOX FM i rozgłośni studenckiej „Kampus”.

Największym zainteresowaniem mediów i publiczności cieszyły się wystawy Amerykanin w War-szawie. Stolica w obiektywie Juliena Bryana 1936-1974 oraz Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952 wraz z towarzyszącymi im cyklami imprez, a także wydarzenie Święto Wolności. Wyłącz system vol. 3. Aktualizowana na bieżąco baza kontaktów medialnych DSH na 31 stycznia 2011 liczyła ponad 1000 dziennikarzy, wydawców i reporterów.

Pełną ofertę programową udostępniamy na stronie internetowej www.dsh.waw.pl, która jest na bieżą-co aktualizowana i wzbogacana o zdjęcia i filmy zapowiadające lub relacjonujące wydarzenia. W 2011

3

roku uruchomiliśmy anglojęzyczną wersję serwisu, gdzie pojawiają się informacje o wydarzeniach, któ-rych adresatem może być zagraniczny odbiorca. Serwis zawiera obecnie ponad 2250 fotografii zgrupo-wanych w 250 galeriach tematycznych i ponad 1000 tekstów. Wykonany w 2010 roku zgodnie ze spój-nym systemem identyfikacji wizualnej DSH jest nie tylko witryną instytucji, ale stał się również źródłem wiedzy o tym, co ciekawego dzieje się w mieście, nośnikiem informacji o historii i kulturze minionego stulecia oraz o instytucjach i specjalistach działających na rzecz popularyzacji wiedzy o XX wieku.

W 2011 roku do serwisu internetowego zostało wprowadzonych prawie 300 tekstów (materiały doty-czące wystaw, publikacji i spotkań w DSH) i 770 zdjęć zapowiadających lub dokumentujących wydarze-nia, a także 45 panoramicznych banerów promujących działalność DSH. Co miesiąc na głównej stronie pojawia się również specjalny montaż filmowy z zapowiedziami wydarzeń. Użytkownicy mogą pobrać programy imprez i inne materiały informacyjne w plikach pdf. (np. program edukacyjny, scenariusz do gry „Segment”). Podjęliśmy również prace nad uruchomieniem serwisu skierowanego do osób niedowi-dzących, który zostanie zainaugurowany na początku 2012 roku. Strony zostały także przygotowane do umieszczenia obszernego archiwum wydarzeń (wideo i audio), które zostanie udostępnione użytkowni-kom witryny w początku roku 2012.

Nasz serwis internetowy od stycznia do grudnia 2011 odwiedziło łącznie 147 110 osób (w tym 84 020 unikalnych użytkowników). Całkowita liczba odsłon w tym okresie wyniosła 546 242, co stano-wi prawie trzykrotny wzrost w porównaniu z rokiem 2010.

DSH prowadzi również działalność informacyjno-promocyjną w serwisie społecznościowym Face-book pod adresem www.facebook.com/DomSpotkańzHistorią. Na naszym profilu mamy ponad 6240 sympatyków (w tym 4149 to mieszkańcy Warszawy i okolic). Liczba miesięcznie aktywnych użyt-kowników wynosi ponad 6000 osób. Liczba dzienna aktywnych użytkowników osiągnęła 31 październi-ka 3237 osób. W 2011 roku liczba całkowitych odsłon profilu DSH na Facebooku wyniosła 2 490 277. Profil DSH jest sukcesywnie wzbogacany o nowe informacje, zdjęcia, awatary i wydarzenia. Poza pod-stawowym stworzyliśmy również cztery oddzielne profile: „Wyłącz system”, „Świat Kresów”, „Dotknię-cie anioła" oraz „Spojrzenia na warszawskie getto”.

*** Razem ze sprawozdaniem składamy pakiet załączników w formie elektronicznej (artykuły pra-

sowe, relacje radiowe, telewizyjne, monitoring internetu, dokumentację fotograficzną imprez oraz wybrane materiały reklamowe), ilustrujących działalność DSH w 2011 roku. Kolejność załączni-ków odpowiada strukturze niniejszego sprawozdania.

WYSTAWY

W 2011 roku przygotowaliśmy następujące nowe wystawy:

1. W niemieckim lesie. Zbrojenia – wyzysk – przemoc na temat zapomnianego obozu koncentracyjnego w Kleinmachnow pod Berlinem, do którego zesłano wiele mieszkanek Warszawy; ekspozycja przy-bliża problem pracy przymusowej kobiet w czasie II wojny światowej.

2. 1989. Koniec systemu (plenerowa) otwarta w 22. rocznicę wyborów 4 czerwca 1989. Wystawa przy-pomina sekwencję zdarzeń w różnych krajach bloku wschodniego, które doprowadziły do upadku komunizmu w Europie.

3. Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952, przygotowana przez varsaviani-stów Jerzego S. Majewskiego i Tomasza Markiewicza, poświęcona odbudowie Warszawy w latach powojennych i kontrowersjom związanym z działalnością Biura Odbudowy Stolicy.

4. Architektoniczna spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM/KMA (plenerowa) prezen-towana w ramach prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej i obchodów jubileuszu dwudziesto-lecia partnerstwa Warszawy i Berlina. Eksponowano ją w Berlinie od 24 sierpnia do 9 września na dziedzińcu Niemieckiego Muzeum Historycznego (Deutsches Historisches Museum) oraz w War-szawie od 28 września do 12 grudnia na skwerze im. księdza Jana Twardowskiego.

W Domu Spotkań z Historią gościliśmy także wystawy zewnętrznych partnerów oraz kontynuowali-śmy działania impresaryjne. Poniżej w układzie chronologicznym przedstawiamy pełną aktywność eks-pozycyjną DSH w 2011 roku:

4

1. Wystawa Amerykanin w Warszawie Stolica w obiektywie Juliena Bryana 1936–74 19 listopada 2010–20 lutego 2011; organizatorzy: DSH, Instytut Pamięci Narodowej; Patronat honorowy: Ambasador USA w Polsce Lee A. Feinstein; projekt dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Ekspozycja miała charakter multimedialny – składały się na nią nieznane w większości fotografie, kroniki filmowe, nagrania radiowe i publikacje prasowe Juliena Bryana. Materiały dotyczyły przede wszystkim Warszawy i przybliżały mieszkańcom stolicy postać wybitnego amerykańskiego filmowca i fotografa, który przybył do miasta na początku II wojny światowej, aby zarejestrować życie w cza-sie oblężenia. Jego zdjęcia i filmy dały świadectwo okrucieństwa nowoczesnej wojny, którą III Rze-sza prowadziła w Polsce. Bryan z niezwykłą wrażliwością dokumentował los ludności cywilnej w czasie oblężenia. Na wystawie prezentowaliśmy m.in. kronikę Siege, poświęconą oblężeniu Warsza-wy w 1939 roku (którą obejrzało kilkadziesiąt milionów ludzi na całym świecie). Towarzyszył jej apel radiowy Bryana do prezydenta Roosevelta i narodu amerykańskiego o pomoc dla walczącej Warszawy, nadany 16 września 1939 ze stolicy Polski.

Po wojnie Bryan kilkakrotnie wracał do Warszawy m.in. w 1946 roku oraz pod koniec lat 50., kiedy udało mu się odnaleźć bohaterów zdjęć z 1939 roku. Na wystawie pokazaliśmy fotografie i filmy z tych wizyt, a także zdjęcia z pierwszego pobytu Bryana w Warszawie w 1936 roku i podróży reporte-ra do Niemiec i ZSRR w latach 30. Na wystawie chcieliśmy pokazać sylwetkę Juliena Bryana w szerszym — osobistym i zawodowym — kontekście, stąd prezentacja zdjęć z jego podróży po całym świecie, a także nagranie dla programu This I Believe, prowadzonego w latach 50. w radiu CBS przez wybitnego amerykańskiego dziennikarza, Edwarda R. Murrowa. Dzięki uprzejmości syna Juliena Bryana mogliśmy wykorzystać nieznane zdjęcia z rodzinnego archiwum. Wystawie towarzyszył cykl pod hasłem Dni Bryana, których pierwszą edycję uświetnił swoją obecnością syn Juliena Bryana — Samuel. Ekspozycji towarzyszył katalog.

2. Wystawa Niegdysiejsze śniegi. Zima w metropoliach 4 grudnia 2010–14 marca 2011; organizatorzy: DSH, Agencja Fotografów FORUM

Na skwerze przy zbiegu ulic Karowej i Krakowskiego Przedmieścia można było podziwiać piękne i rzadko publikowane fotografie prezentujące zwyczaje i atmosferę Bożego Narodzenia w światowych metropoliach w pierwszej połowie XX wieku. Plenerowa wystawa, na którą złożyły się fotogramy, przedstawiające zimowe zdjęcia z Warszawy, Wiednia, Berlina, Paryża, Sztokholmu, Londynu i No-wego Jorku, to świąteczny prezent Domu Spotkań z Historią dla mieszkańców Warszawy. Wystawa uzupełniała świąteczną iluminację Traktu Królewskiego.

3. Wystawa Janusz Korczak. Udzielić dzieciom głosu 7 grudnia 2010–16 lutego 2011; organizatorzy: Austriackie Forum Kultury, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, DSH

Wystawa (w polskiej i niemieckiej wersji językowej) poświęcona Januszowi Korczakowi, wybitnemu pedagogowi, pisarzowi, lekarzowi i działaczowi społecznemu. Prezentowała przełomowe etapy życia Korczaka, pracę w żydowskim Domu Sierot w Warszawie oraz twórczość dla i o dzieciach. Archi-walne zdjęcia udostępniło Getto Fighter’s Museum z Izraela.

4. Wystawa Zbuntowane miasto. Szczeciński Grudzień’70 – Styczeń’71 14 grudnia 2010–31 stycznia 2011; organizatorzy: Instytut Pamięci Narodowej/oddział w Szczecinie, Miasto Szczecin, DSH

Wystawa plenerowa prezentowana na skwerze Wizytek przy Krakowskim Przedmieściu poświęcona strajkom w Szczecinie w grudniu ’70 i styczniu ’71, gdzie doszło do brutalnie stłumionych zamieszek i dwóch wielkich strajków. Ich organizacja i cele posłużyły za wzór bezkrwawemu sukcesowi Sierp-nia ‘80. Prezentowane zdjęcia i dokumenty pochodzą z archiwum IPN, swoje zbiory udostępnił rów-nież Marek Czasnojć, szczeciński fotografik.

5. Wystawa Krakowskie Przedmieście w obiektywie Zdzisława Marcinkowskiego 1904–1939 16 lutego–6 marca; organizatorzy: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, DSH

Wystawa przygotowana przez Archiwum Państwowe m.st. Warszawy przedstawiająca zdjęcia Zdzi-sława Marcinkowskiego dokumentujące zmiany zachodzące na Krakowskim Przedmieściu. Ulica w jego fotografiach jest pełna kontrastów. Z jednej strony pałace (Staszica, Czapskich, Czartoryskich-Potockich i inne), kościoły (św. Krzyża, Wizytek, Karmelitów, św. Anny), hotele Bristol i Europej-ski, słynące z rautów i bali, na których bawili dyplomaci, arystokracja i artyści, eleganckie restaura-

5

cje i sklepy, ekskluzywne kamienice, zadbana zieleń. Z drugiej strony budynki z odpadającymi tyn-kami i zniszczonymi elewacjami, ulica wybrukowana „kocimi łbami” z wyładowanymi wozami cią-gniętymi przez konie, nierównymi chodnikami, skromne straganiki z owocami, biednie ubrani ludzie, dzieci z ochronki. Widać, jak zmieniało się Krakowskiego Przedmieście: znikały symbole państw za-borczych, kocie łby ustępowały miejsca granitowej kostce, a wreszcie nawierzchni asfaltowej. Omni-busy i tramwaje konne zastąpiły tramwaje elektryczne, a skromne wystawy sklepowe wyparły duże witryny ekskluzywnych magazynów, przybywało eleganckich kawiarni i cukierni. Wystawa przygo-towana w dwóch językach: polskim i angielskim.

6. Wystawa Adam Roman – czas sztafety 1–31 marca; organizatorzy: Polski Komitet Olimpijski, Towarzystwo Przyjaciół ASP w Warszawie; współorganizator: DSH; miejsce: Foyer Centrum Olimpijskiego im. Jana Pawła II w Warszawie, Wybrzeże Gdańskie 4

Wystawa poświęcona historii rzeźby „Sztafeta” autorstwa prof. Adama Romana zbiegała się z 95-leciem urodzin artysty, zasłużonego profesora warszawskiej ASP. Wykonana w 1955 roku kom-pozycja była główną rzeźbiarską ozdobą stołecznego Stadionu Dziesięciolecia, a dziś pozostaje jedy-ną po nim pamiątką.

7. Wystawa Śmiechem w dyktaturę. Rumunia w karykaturze Mchaia Stănescu 1979–1989 15 marca–5 maja; organizatorzy: Rumuński Instytut Kultury, DSH

Wystawa rysunków rumuńskiego artysty Michaia Stănescu z lat 1979−1989. Michai Stănescu ukoń-czył Akademię Sztuk Pięknych w Bukareszcie na kierunku grafika reklamowa. Pierwsze jego prace ukazały się w czasopiśmie satyrycznym „Pokrzywa” (Urzica) w roku 1960. W czasach dyktatury Ni-colae Ceauşescu albumy rysunków satyrycznych Michai Stănescu (1982) i Humor 50% (1985) zosta-ły wycofane z rynku natychmiast po publikacji i krążyły tylko w drugim obiegu. Na wystawie pre-zentowaliśmy wybór oryginalnych rysunków artysty, które w zwierciadle satyry przedstawiają życie w Rumunii pod rządami dyktatora.

8. Wystawa Cykliści: sympatycy, pasjonaci, mistrzowie 25 marca–29 maja; organizatorzy: DSH, Ośrodek KARTA; partnerzy: Warszawskie Towarzystwo Cyklistów, Warszawska Masa Krytyczna; miejsce: skwer im. ks. Jana Twardowskiego

Plenerowa ekspozycja opowiadająca o tym, jak rower z ekskluzywnego wynalazku stał się nieroze-rwalną częścią miejskiego i wiejskiego krajobrazu. Na ponad 20 wielkoformatowych planszach wy-eksponowanych zostało kilkadziesiąt zdjęć pochodzących z okresu od drugiej połowy XIX wieku po rok 1989, reprodukowanych wraz z rysunkami oraz opisami zaczerpniętymi z czasopism tematycz-nych (np. „Cyklista”, „Przegląd Sportowy”) i okolicznościowych broszur. Istotą ekspozycji było po-kazanie historii sportu rowerowego z różnych perspektyw; zmieniających się na przestrzeni prawie stu lat kształtów i ról oraz zastosowań roweru. To z jednej strony prezentacja różnorakich odmian i „mutacji” tego urządzenia – od zabawnego bicykla czy welocypeda, poprzez wersje towarzyskie, a także bezprecedensowe: rower-samolot, trycykl (rower-drukarnia uliczna); z drugiej strony pokazanie sylwetek jego użytkowników – mistrzów (m.in. Feliks Więcek – zwycięzca Pierwszego Wyścigu Dookoła Polski, Feliks Rawski – Mistrz Jazdy Królestwa Polskiego) i sympatyków, a także popular-nych miejsc do uprawiania tego sportu (np. tor wyścigowy na Dynasach). Wynalazki rowerowe, hi-storie mistrzów i miłośników kolarstwa, najważniejsze wyścigi, wycieczki krajoznawcze i dalekie podróże – to tylko niektóre z tematów prezentowanych fotografii. Opowieść uzupełniały teksty źró-dłowe z epoki.

9. Wystawa W niemieckim lesie. Zbrojenia – wyzysk – przemoc 28 marca–29 maja; organizatorzy: Berlińskie Warsztaty Historyczne, DSH

Wystawa koncentrowała się na losach kilkuset warszawianek deportowanych w sierpniu i na począt-ku września 1944 z powstańczej stolicy. Transportowane z Pruszkowa przez rozmaite obozy koncen-tracyjne i Ravensbrück znalazły się w końcu pod Berlinem, nieopodal miasteczka Kleinmachnow. Fabryka, w której miały pracować, należała do wielkiego i znanego koncernu Boscha i produkowała osprzęt do samolotów Luftwaffe. Stała zamaskowana w lesie, a na jej terenie funkcjonowała placów-ka szczególna – zakładowy obóz koncentracyjny. Prywatne fotografie, listy, dokumenty, kilka pla-nów sytuacyjnych i przedmiotów, historyczne i współczesne zdjęcia tworzyły na wystawie uporząd-kowany ciąg narracji wizualnej. Jednak zasadniczą materią ekspozycji, jej żywą tkanką były frag-menty relacji świadków. Wystawa W niemieckim lesie miała jeszcze jeden wymiar. Opowiadała o wieloletniej amnezji i odzyskiwaniu pamięci pewnego miejsca, o poszukiwaniu materialnych śladów,

6

wykopaliskach, kwerendach, poszukiwaniach. Rekonstrukcja lokalnej historii staje się zaczynem ob-rachunku z przeszłością. Wątek współczesny splata się ściśle z historycznym, bo dawni prześladowa-ni powracają do miejsca niedoli, by wystąpić w nowej roli i doświadczyć szczególnej rehabilitacji. Dzieje fabryki Boscha, jednej z tysięcy w wojennych Niemczech, zyskują wymiar ogólny, opowiada-ją zarazem o niemieckiej przeszłości, jak i o teraźniejszości. Nie tylko symboliczne znaczenie ma w tym kontekście fakt, że wystawę wsparł sam koncern ze Stuttgartu, a także potomkowie jego założy-ciela, Roberta Boscha. Wystawa przygotowana w dwóch językach: polskim i niemieckim. Towarzy-szył jej katalog.

10. Wystawa Ulica Entuzjastów 9–20 maja; organizatorzy: Instytut Morata na rzecz Sztuki i Kulturoznawstwa, Freiburg; Fundacja im. Heinricha Bölla; DSH; Wydział Kultury Miasta Freiburg; Westwendischer Kunstverein, Gartow; Frakcja Zieloni /Wolny Sojusz Europejski w Parlamencie Europejskim; partnerzy: Pripyat.com; Triennale „4. Blok”, Charków; Galeria Camera Work, Berlin; Muzeum Etnograficzne we Lwowie; Green European Foundation

Wystawa została przygotowana przez Instytut Morata na rzecz Sztuki i Kulturoznawstwa z Freiburga z okazji 25. rocznicy katastrofy w Czarnobylu. To opowieść o powstaniu, rozwoju i upadku miasta Prypeć, zbudowanego dla pracowników elektrowni czarnobylskiej. Elektrownia Atomowa i miasto będące jej zapleczem miały stanowić symbol zwycięstwa człowieka nad naturą. Jedna z ulic w Pry-peci nosi nazwę Entuzjastów, która nawiązuje do ówczesnej fascynacji energią atomową i entuzja-zmu wobec sowieckiej industrializacji. Ekspozycja składała się z trzech części. Pierwsza przedsta-wiała opustoszałe miasto w obiektywach dwóch wyjątkowych fotografów: Robert Polidori skupił się na zniszczeniu i rozkładzie, dokumentując miejsca; Andrej Kremenczuk poszukiwał ludzi. Tym ob-razom towarzyszyły wiersze ukraińskiej poetki Liny Kostenko. Część druga przedstawiała miasto przed upadkiem – wiarę w siłę postępu w sowieckim kraju nieograniczonych możliwości. W tej czę-ści zaprezentowane zostały historyczne plakaty z początków ery energii atomowej, film dokumental-ny o budowie elektrowni w Czarnobylu i miasta Prypeć oraz materiały dotyczące miasta i kontekstu jego powstawania. Wystawę zamykała seria eko-plakatów z odbywającego się od 1991 roku Między-narodowego Triennale Eko-Plakatów w Charkowie.

11. Wystawa Karaj jołłary – karaimskie drogi. Karaimi w dawnej fotografii 24 maja–30 czerwca; organizatorzy: Związek Karaimów Polskich, DSH

Ekspozycja poświęcona Karaimom, najmniejszej, bo liczącej kilkaset osób grupie narodowej żyjącej w Polsce. Prezentowane fotografie z lat 1864–1960 pochodzą z domowych archiwów karaimskich rodzin. Wystawa opowiada o dawnych karaimskich siedliskach w Haliczu, Łucku, Trokach i Wilnie, a na przykładzie losów konkretnych osób i rodzin przybliża wojenne i powojenne dzieje tej mniej-szości. Oprócz portretów członków rodzin, pokazane zostały zdjęcia ilustrujące życie poszczegól-nych karaimskich społeczności – zarówno ważne wydarzenia, jak i codzienne sprawy – spotkania to-warzyskie, pracę, wypoczynek. Wystawa powstała przy wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Na-rodowego, Województwa Dolnośląskiego oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

12. Wystawa Ksiądz Twardowski 2 czerwca–31 sierpnia; organizatorzy: miasto st. Warszawa, Europejska Fundacja Edukacji Audiowizualnej „Disce”, DSH; miejsce: skwer im. ks. Jana Twardowskiego

Plenerowa kameralna wystawa poświęcona księdzu Janowi Twardowskiemu przedstawiająca zdjęcia kapłana w jego mieszkaniu przy kościele ss. Wizytek. Na fotografiach pojawiają się charakterystycz-ne: piec kaflowy ozdobiony rysunkami i klęcznik. Całość uzupełniły fragmenty wierszy i wspomnień księdza-poety. Wystawa towarzyszyła uroczystości nadania imienia księdza Twardowskiego skwe-rowi u zbiegu ulic Karowej i Krakowskiego Przedmieścia.

13. Wystawa 1989. Koniec systemu 4 czerwca–11 września 2011; organizatorzy: Ośrodek KARTA, DSH; miejsce: skwer im. ks. Jana Twardowskiego

Plenerowa ekspozycja podsumowała rolę Polski w demokratyzacji Europy. Mottem i zarazem osią wyznaczającą narrację było zdanie Timothy’go Gartona Asha „W Polsce to trwało 10 lat, na Wę-grzech 10 miesięcy, w NRD 10 tygodni, a w Czechosłowacji 10 dni”. Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1979 roku rozpoczęła dekadę, która utorowała drogę do wolności spo-łeczeństwom europejskich krajów rządzonych przez komunistów. Ekspozycja przywoływała najbar-dziej wyraziste obrazy ostatniego roku tego dziesięciolecia, decydującego dla losów całej Europy – od przygotowań do Okrągłego Stołu po krwawe wydarzenia w Bukareszcie. Ekspozycja opowiadała

7

o sekwencji zdarzeń w różnych krajach (m.in. Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, NRD), które do-prowadziły do upadku systemu komunistycznego w Europie.

14. Wystawa Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952 7 lipca–31 grudnia; organizatorzy: DSH, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, Polska Agencja Fotografów FORUM; partnerzy: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Polska Agencja Prasowa, Wydawnictwo Veda. Wystawa współfinansowana ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Wystawa przygotowana przez varsavianistów Jerzego S. Majewskiego i Tomasza Markiewicza, po-święcona odbudowie Warszawy w latach powojennych, ukazywała skalę zniszczeń i prezentowała zabytki, zarówno te odtworzone po II wojnie światowej, jak i te, które znikły z pejzażu miasta już w trakcie odbudowy. Ekspozycja składała się z następujących rozdziałów: Geneza BOS, Zniszczenia, Pierwsze realizacje, Odbudowa, Wyburzenia, Zubożenia, Archiwum BOS, Dekret Bieruta, Bilans. Z ponad 120 fotografii stolicy wiele można było obejrzeć po raz pierwszy, w tym kolekcję fotografa Karola Pęcherskiego, która przechowywana jest w archiwum Mazowieckiego Wojewódzkiego Kon-serwatora Zabytków. Oprócz tego zdjęcia prezentowane na wystawie pochodziły z archiwów: Agen-cji FORUM, Polskiej Agencji Prasowej, Archiwum Państwowego m.st. Warszawy i Narodowego Archiwum Cyfrowego. Na szczególną uwagę zasługuje wykorzystanie dokumentów Archiwum Biura Odbudowy Stolicy, które w 2011 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO „Pamięć świata”. Na wystawie wykorzystano także kronikę Warszawa 48 z zasobów Filmoteki Na-rodowej oraz audycje radiowe z wywiadami z najważniejszymi postaciami BOS z Archiwum Pol-skiego Radia. W wieży multimedialnej zwiedzający mogli obejrzeć prezentację z biogramami czoło-wych pracowników BOS. Na potrzeby wystawy przygotowano nowoczesną aranżację wystawienni-czą, która przedstawiała temat w dynamiczny sposób: czarno-białe fotografie ulic, budynków i archi-tektonicznych detali zostały przymocowane na listwach, które przypominały rusztowania z czasów odbudowy Warszawy. Przez całą przestrzeń przewijała się czerwona spirala, która w wolnostojących, podświetlonych gablotach ukazywała uczestników tamtych wydarzeń: robotników, przechodniów, ludzi pomagających przy odgruzowywaniu miasta. Wystawie towarzyszy katalog. W czasie trwania ekspozycji odbyły się dwa cykle spotkań: Ludzie BOS oraz Rekonstrukcja/Dekonstrukcja, dotyczący miast, które uległy wojennym zniszczeniom i różnym drogom ich odbudowy.

15. Wystawa Lata 60. w fotografiach Bogdana Łopieńskiego 19 lipca–14 sierpnia; organizatorzy: DSH

Bogdan Łopieński w latach 60. pracował jako fotoreporter w „Polska Wschód”, współpracował z ty-godnikiem „Świat” oraz prowadzonym przez Zbigniewa Dłubaka miesięcznikiem „Fotografia”. Na wystawie znalazły się zdjęcia z lat 60., przedstawiające życie stolicy, prowincję – od Drohiczyna po Chełm Lubelski – oraz polskie kurorty. Te zwyczajne na pozór sceny są znakomitym i wyrazistym świadectwem epoki. Osobny cykl stanowią portrety znanych artystów, sportowców i polityków, m.in. Andrzeja Wajdy, Beaty Tyszkiewicz, Ireny Szewińskiej, Franciszka Starowieyskiego, Władysława Gomułki.

16. Wystawa Antoni Jawornicki (1886–1950). Architekt i urbanista 19 sierpnia–18 września; organizatorzy: Stowarzyszenie Związek Podkowian, Oddział Warszawski Stowarzyszenia Archi-tektów Polskich SARP, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, DSH

Wystawa przedstawiająca sylwetkę Antoniego Jawornickiego, jednego z najwybitniejszych architek-tów okresu międzywojennego. Wśród projektów jego autorstwa lub współautorstwa są m.in. miasto-ogród Podkowa Leśna, regulacja terenów Cytadeli na Żoliborzu, ukształtowanie rejonu Osi Saskiej w Warszawie, plac św. Floriana oraz budynek Banku Cukrownictwa przy Karowej 20, w którym mieści się obecnie siedziba DSH. Antoni Jawornicki brał również udział w zakrojonych na szeroką skalę pracach nad planem regulacyjnym m.st. Warszawy.

17. Wystawa Architektoniczna spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM/KMA 24 sierpnia – 9 września – dziedziniec Niemieckiego Muzeum Historycznego w Berlinie oraz 28 września–11 grudnia – skwer im. ks. Jana Twardowskiego; organizatorzy: Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków, Urząd Konserwatora Mia-sta i Landu Berlin, DSH, Niemieckie Muzeum Historyczne, Winfried Brenne Architekten; partnerzy: Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Instytut Polski w Berlinie; sponsorzy: Grupa Capital Park, Centrum Bankowo-Finansowe „Nowy Świat” S.A

Na wystawie wykorzystane zostały zdjęcia archiwalne i współczesne, wycinki prasowe i fragmenty wspomnień dotyczące warszawskiej Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej i berlińskiej Karl Marx Alle. Przedstawiono założenia i cechy charakterystyczne dla architektury socrealistycznej oraz

8

kalendarium od okresu przedwojennego aż do momentu przełomu politycznego, który zdjął z takich miejsc jak MDM i KMA parasol ochronny władz oraz uruchomił dyskusję na temat architektonicznej spuścizny minionej epoki. Ekspozycji towarzyszył album pod tym samym tytułem. Ekspozycja pre-zentowana była w ramach obchodów jubileuszu dwudziestolecia partnerstwa Warszawy i Berlina oraz prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej.

18. Wystawa Kronikarki – Zofia Chomętowska i Maria Chrząszczowa. Fotografie Warszawy 1945–1947 29 września–13 listopada; organizatorzy: Fundacja Archeologia Fotografii, DSH

Wystawa mało znanych, a znakomitych zdjęć dwóch warszawskich fotografek – Zofii Chomętow-skiej i Marii Chrząszczowej, które w latach 1945–47 dokumentowały zniszczenia i odbudowę War-szawy oraz życie jej mieszkańców w pierwszych latach powojennych. Dokumentację prowadziły niezależnie, choć często chodziły razem po gruzach stolicy. Każda fotografowała miasto w odmienny sposób, Zofia Chomętowska, znana z zacięcia reportażowego, dokumentowała ludzi i powracające do miasta życie; Maria Chrząszczowa dużą uwagę poświęcała kompozycji, unikała ludzi, eksponując brak i pustkę w centrum swoich zdjęć.

19. Wystawa Czerwiec 1976. Zaczęło się w „Walterze” 28 października–30 listopada; organizatorzy: BEP IPN oddział w Lublinie delegatura w Radomiu, Archiwum Państwowe w Radomiu, Miasto Radom, Fabryka Broni „Łucznik”, DSH; miejsce: skwer im. ks. Jana Twardowskiego Wystawa w 30. rocznicę wydarzeń, które rozpoczęły się 25 czerwca 1976 strajkami w Radomiu i in-nych województwach po ogłoszeniu drastycznej podwyżki cen żywności. W Radomiu, Ursusie i Płocku doszło do demonstracji i walk ulicznych, na które komunistyczne władze odpowiedziały bru-talnymi represjami. Wywołało to odruch sprzeciwu w wielu środowiskach (we wrześniu 1976 po-wstał Komitet Obrony Robotników). Ostatecznie wycofano się z podwyżek cen, co było widoczną porażką władzy. Rok 1976 okazał się punktem przełomowym dekady, który prowadził do powstania „Solidarności”.

20. Wystawa Afro-Warszawa 18 listopada–4 grudnia; organizatorzy: Fundacja Afryka Inaczej, DSH

Fotoreportaż Jacka Łagowskiego został zrealizowany wspólnie z Mamadou Dioufem, Senegalczy-kiem, który od 27 lat mieszka w Warszawie oraz Pawłem Średzińskim – obaj są związani z Fundacją „Afryka Inaczej”. Afrykanie nie są może tak liczni, jak chociażby przybysze z Azji, ale coraz czę-ściej można ich spotkać na ulicach stolicy. Wystawa dowodzi, że nie ma u nas gett i specyficznych osiedli jak w innych krajach, że Afrykanie mieszkają wśród warszawiaków. Zdjęcia prezentowane na wystawie odpowiadały na pytania, czym zajmują się warszawscy Afrykanie i czy Warszawa jest miejscem wielokulturowym. Wystawa zrealizowana w związku z organizowanym w DSH projektem „Warszawiacy nie z tej ziemi.”

21. Wystawa Międzynarodowy konkurs na koncepcję plastyczno-przestrzenną ekspozycji stałej MHP 7 grudnia–22 grudnia; organizatorzy: Muzeum Historii Polski, DSH

Wystawa w DSH prezentowała prace nagrodzone w konkursie na koncepcję plastyczno-przestrzenną ekspozycji stałej Muzeum Historii Polski. Prace oceniało jury, w skład którego wchodzili m.in. prof. Jack Lohman, prof. Wojciech Tygielski i Allan Starski. Ekspozycja planowana w MHP ma przedsta-wiać najważniejsze wątki polskiej historii – państwa i narodu, ze szczególnym uwzględnieniem tema-tyki wolności, a także podkreślać to, co w dziejach Polski jest wyjątkowe, a co łączy nas z innymi na-rodami.

22. Wystawa Ja wolę FSO, niż innych fabryk sto... 60 lat Fabryki Samochodów Osobowych 17 grudnia 2011–29 stycznia 2012; organizatorzy: FSO, DSH; miejsce: skwer im. ks. Jana Twardowskiego

Wystawa przygotowana z okazji 60-lecia warszawskiej fabryki samochodów. Żerań kojarzy się Pola-kom z Fabryką Samochodów Osobowych. Z taśmy schodziły tu m.in. kultowe już garbate warszawy, syrenki, „duże” fiaty, polonezy. Przez dziesiątki lat FSO spełniała marzenia Polaków o własnym au-cie. Wystawa pokazuje historię fabryki oraz dokonania polskich inżynierów, konstruktorów i szere-gowych pracowników, którzy ją stworzyli.

9

***

W 2011 roku prowadziliśmy działania impresaryjne, obejmujące wcześniej przygotowane ekspozy-cje. W sumie wypożyczyliśmy różne wystawy 26 razy instytucjom na terenie całego kraju. Nasze ekspo-zycje były też pokazywane zagranicą. Poniżej kalendarium impresariatu DSH w 2011 roku.

A. Impresariat krajowy: 1. Wokół pałacu i dworu. Świat ocalony z kolekcji Janusza Przewłockiego; 15 marca 2010–31 marca 2011; miejsce: Mu-

zeum Romantyzmu w Opinogórze 2. Teraz będzie Polska. Rok 1918; 11 listopada 2010–21 stycznia 2011; miejsce: Ośrodek Sportu i Rekreacji przy ul.

Sienkiewicza w Zawierciu 3. Miasto na szklanych negatywach. Warszawa 1916 w fotografiach Willy’ego Römera; 7 stycznia–7 lutego; miejsce: Ga-

leria Marmurowa w Pałacu Młodzieży w Katowicach 4. Nie mamy tu miasta trwającego. Opowieść o pałacach przy trakcie królewskim (fragment); 1 marca 2011–15 czerwca

2013; miejsce: Ambasada USA w Warszawie 5. Cztery pory Gierka. Polska 1970–1980 w zdjęciach z Agencji Forum; 13 marca–6 maja; Miejsce: Centrum Kultury Ka-

towice im. Krystyny Bochenek 6. Warszawa. Mała stabilizacja; 2 maja–30 czerwca; miejsce: Bemowskie Centrum Kultury 7. 60 lat temu w Warszawie. Fotografie PAP 1947–48; 6 maja–24 czerwca; miejsce: Najwyższa Izba Kontroli w War-

szawie 8. Dekada Solidarności 4 czerwca; miejsce: Urząd Dzielnicy Bemowo, Amfiteatr Bemowo 9. Cztery pory Gierka. Polska 1970-1980 w zdjęciach z Agencji Forum; 10 czerwca–23 lipca; miejsce: Galeria Skene w

Jeleniej Górze 10. Z widokiem na Ararat. Losy Ormian w Polsce; 17 czerwca–31 lipca; miejsce: Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu 11. Warszawa z wysoka; 1 sierpnia–12 sierpnia; miejsce: Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Skaryszewie 12. Dekada Solidarności; 1 sierpnia–31 sierpnia; miejsce: Gminny Ośrodek Kultury w Chełmcu 13. Wrzesień 1939 rozbiór Polski 1 września–30 września; miejsce: Gminny Ośrodek Kultury w Chełmcu 14. Cykliści: sympatycy, pasjonaci, mistrzowie; 1 września–30 września; miejsce: Urząd Miejski w Zawierciu 15. Inna Polska. Fotografie PAP 1945-47; 1 września–15 października; miejsce: Muzeum Mazurskie w Szczytnie Oddział

Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie 16. Amerykanin w Warszawie. Stolica w obiektywie Juliena Bryana 1936-1974; 6 września–15 listopada; miejsce: Mu-

zeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą w Sochaczewie 17. Droga do samorządu 1916-1990; 24 września–6 listopada; miejsce: Bemowskie Centrum Kultury 18. Świat Kresów. Z kolekcji Tomasza Kuby Kozłowskiego 1–31 października; miejsce: Ośrodek Kultury „Wzgórze Zam-

kowe”, Centrum Kultury „Muza” w Lublinie 19. Cztery pory Gierka. Polska 1970-1980 w zdjęciach z Agencji Forum; 14 października–24 listopada; miejsce: Galeria

Długa Bolesławiecki Ośrodek Kultury-Międzynarodowe Centrum Ceramiki w Bolesławcu 20. Warszawa-Budapeszt 1956; 23 października–23 listopada; miejsce: Bemowskie Centrum Kultury w Dzielnicy Bemo-

wo m.st. Warszawy 21. 1918. Teraz będzie Polska; 9 listopada–4 grudnia; miejsce: Puławski Ośrodek Kultury „Dom Chemika” w Puławach 22. Dekada Solidarności; 1 grudnia–31 grudnia; miejsce: Miejska Biblioteka Publiczna w Radomsku 23. Warszawa w czasie stanu wojennego; 12 grudnia 2011–1 stycznia 2012; miejsce: Puławski Ośrodek Kultury „Dom

Chemika” w Puławach 24. Niegdysiejsze śniegi. Zima w metropoliach; 4 grudnia 2011–30 marca 2012; miejsce: Urząd Miejski w Zawierciu

B. Impresariat zagraniczny: 1. Objazdowa wersja wystawy W obiektywie wroga. Niemieccy fotoreporterzy w okupowanej Warszawie 1939–45;

15 maja–30 czerwca; miejsce: Kornhaus Forum w Bernie (Szwajcaria) 2. 21 października 2010–1 maja 2011; miejsce: Centrum Dokumentacji Narodowego Socjalizmu w Berchtesgaden

(Niemcy) 3. Wystawa Polacy z wyboru. Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie XIX i XX wieku; 9 sierpnia–2 września;

pod patronatem burmistrza Berlina Klausa Wowereita i prezydent Warszawy Hanny Gronkiewicz-Waltz; w ramach obchodów 20-lecia partnerstwa Warszawy i Berlina wspólnie z Fundacją Współpracy Polsko-Niemieckiej; miejsce: Ratusz, Berlin (Niemcy)

MEDIOTEKA

1. ARCHIWUM HISTORII MÓWIONEJ

Archiwum Historii Mówionej (AHM), działające w ramach Medioteki DSH, a współprowadzone z Ośrodkiem KARTA, pozyskuje, archiwizuje i udostępnia relacje świadków XX wieku, nagrane w techni-

10

ce audio i wideo. Zajmuje się także popularyzowaniem tego ogromnego zbioru, przede wszystkim za pomocą dynamicznie rozwijanego portalu audiohistoria.pl, w którym prezentujemy dźwiękowe frag-menty zebranych relacji wraz z towarzyszącymi im informacjami i archiwaliami. Zgromadzone w AHM zbiory wykorzystywane są w naszej pracy edukacyjnej, na wystawach oraz w publikacjach. Relacje bio-graficzne nagrywa i opracowuje wieloosobowy zespół współpracowników, w tym studentów socjologii, historii, etnologii i antropologii. Pracownicy Medioteki prowadzą systematycznie szkolenia w zakresie nagrywania i archiwizowania wywiadów biograficznych, a także skanowania zdjęć z archiwów rodzin-nych. Równolegle zespół AHM pracuje nad popularyzacją zbioru, przede wszystkim w kręgach akade-mickich.

W 2011 roku AHM zdigitalizowało i opracowało 426 relacji dźwiękowych, liczących łącznie około 1 028 godzin nagrań, oraz 19 relacji wideo. Pozyskaliśmy i zeskanowaliśmy około 3 000 zdjęć archiwalnych pochodzących z rodzinnych albumów. Portal audiohistoria.pl wzbogaciliśmy o około 470 fragmentów dźwiękowych i 150 fotografii archiwalnych. Odnotowaliśmy 73 600 wejść na stro-nę www.audiohistoria.pl.

Archiwizowaliśmy relacje nagrane w ramach bieżących i ubiegłorocznych projektów oral history przez zespół i współpracowników. W omawianym okresie zarchiwizowano relacje biograficzne zareje-strowane przez program Historia Mówiona Ośrodka KARTA oraz Mediotekę DSH w ramach następują-cych projektów:

⎯ Zapomniani świadkowie XX wieku – 141 relacji audio i 3 relacje wideo; ⎯ KARTA z Polakami na Wschodzie, realizowany w Kazachstanie, Turcji, Mołdawii, Rumunii,

Wielkiej Brytanii, na Litwie, Ukrainie i Białorusi – 155 relacji audio; ⎯ Warszawa wielonarodowa. Cudzoziemscy mieszkańcy stolicy 1945-1989 – 35 relacji audio i 5

relacji wideo; ⎯ Żołnierze 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka – 10 relacji audio; ⎯ Kaszuby w polskiej i niemieckiej pamięci. Wspólna historia lokalna – 21 relacji audio; ⎯ Ucieczki i wypędzenia ludności niemieckiej z terenów dzisiejszej Polski – 9 relacji audio; ⎯ Biografie kresowe. Relacje świadków — 2 relacje wideo; ⎯ Losy warszawianek wywiezionych w trakcie powstania warszawskiego do Niemiec – 5 relacji

audio i 4 relacje wideo. ⎯ Nauczyciele i uczniowie. Opowieści o tajnym nauczaniu – 9 relacji audio i 4 relacje wideo; ⎯ Solidarność na wsi. Projekt historii mówionej – 11 relacji audio; ⎯ 1989-91 – zbliżenie w trudnych czasach, 2011 – współpraca dzisiaj – 9 relacji audio; ⎯ Biografia, praca, prywatyzacja – wywiady z pracownikami Huty Warszawa – 6 relacji audio ⎯ Więźniowie obozu w Majdanku (ze zbiorów Archiwum Muzeum Państwowego na Majdanku) –

15 relacji audio

W 2011 roku we współpracy z Archiwum Historii Mówionej prowadzone były następujące zajęcia akademickie:

⎯ wspólnie z Instytutem Socjologii UW cotygodniowe seminarium badawcze pod nazwą Prywatyzacja doświadczeniem biograficznym; ze strony Instytutu seminarium prowadziły dr Joanna Wawrzyniak z Zakładu Socjologii Pracy i Organizacji oraz doktorantka Kaja Sztandar-Sztanderska, a ze strony AHM – dr Piotr Filipkowski, koordynator projektów historii mówionej w Ośrodku KARTA; zajęcia to kontynuacja seminarium Słodkie czy gorzkie historie, prowadzonego w 2010 roku; tematem była historia fabryki E. Wedla, a potem Zakładów 22 lipca oraz Huty Warszawa (w szczególności doświadczenie prywatyzacji na początku lat 90. XX wieku) z perspektywy indywidualnej, biograficznej; studenci analizowali dokumenty oraz wywiady z pracownikami tych zakładów oraz zostali przygotowani do nagrania własnych wywiadów, które wykonali w drugiej połowie roku. Wszystkie nagrane przez studentów relacje są włączane do zbiorów AHM.

⎯ Doświadczenie obozowe i jego reprezentacje – kontynuacja konwersatorium dla studentów Instytutu Kultury Polskiej UW, prowadzone przez dr. Piotra Filipkowskiego i dr. Pawła Rodaka; tematem zajęć, prowadzonych obecnie we współpracy z Instytutem Kultury Polskiej UW, ale

11

jako konwersatorium ogólnouniwersyteckie, są doświadczenia indywidualne i zbiorowe więźniów nazistowskich obozów koncentracyjnych, w szczególności Mauthausen, Ravensbrück oraz Auschwitz; zajęcia cieszą się dużym zainteresowaniem, uczestniczy w nich około 30 studentów z różnych wydziałów. W ramach zajęć Katarzyna Madoń-Mitzner kilkakrotnie prezentowała studentom relacje ze zbiorów AHM i prowadziła dyskusję na ich temat.

W 2011 roku pracownicy i współpracownicy AHM wzięli udział w następujących konferencjach, seminariach i warsztatach:

• Archiwum jako projekt (Warszawa, 13-14 maja) – międzynarodowa konferencja naukowa zor-ganizowana przez Fundację Archeologia Fotografii, (we współpracy z Norsk Teknisk Museum, Domem Spotkań z Historią i Narodowym Archiwum Cyfrowym), w której udział wzięła Kata-rzyna Madoń-Mitzner, prezentując m.in. zbiory Archiwum Historii Mówionej, ze szczególnym uwzględnieniem archiwalnej dokumentacji ikonograficznej towarzyszącej relacjom.

• Badania Biograficzne w Naukach Społecznych (Łódź, 23-24 września) – ogólnopolska konfe-rencja naukowa organizowana przez Katedrę Socjologii Kultury Uniwersytetu Łódzkiego, w któ-rej udział wzięli dr Piotr Filipkowski oraz dr Jarosław Pałka. W referatach prezentowali wyniki swoich badań opartych na relacjach biograficznych znajdujących się w zbiorach AHM.

• 21-22 października – Katarzyna Madoń-Mitzner, Magda Szymańska-Szwąder oraz dr Piotr Filip-kowski wzięli udział w warsztatach organizowanych w Olsztynie przez Fundację Borussia i Stowarzyszenie Tratwa. Warsztaty miały na celu przygotowanie projektu poświęconego za-chowaniu i rewitalizacji pamięci historycznej Warmii i Mazur z wykorzystaniem metod oral hi-story.

• III Spotkanie Warsztatowe Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej (Łódź, 5-6 listopada). Podczas warsztatów rozmawiano o zagadnieniach historii mówionej (oral history) oraz proble-mach jej wykorzystywania w humanistyce polskiej. W wyniku wyborów do nowego Zarządu PTHM prezesem został dr Piotr Filipkowski, a skarbnikiem Stowarzyszenia dr Jarosław Pałka.

• 21-22 listopada – dr Jarosław Pałka, Magda Szymańska-Szwąder oraz Mateusz Czapigo popro-wadzili szkolenie Historia mówiona w teorii i praktyce w Centrum Zamenhoffa w Białymsto-ku. Wzięli w nich udział pracownicy instytucji kultury, pracownicy naukowi, muzealnicy oraz studenci z Białegostoku.

• Genealogie Pamięci w Europie Środkowo-Wschodniej. Teorie i Metody (Warszawa, 23-25 li-stopada) – międzynarodowa konferencja naukowa, w której udział wzięli dr Jarosław Pałka oraz współpracująca z AHM dr Machteld Venken. Prezentowali oni projekt AHM dotyczący losów byłych żołnierzy 1. Dywizji Pancernej gen. Maczka.

• 8 grudnia dr Jarosław Pałka przeprowadził warsztaty dla wolontariuszy nagrywających relacje dla Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego; tego samego dnia Kata-rzyna Madoń-Mitzner prezentowała Archiwum Historii Mówionej i portal audiohistoria.pl na seminarium Instytutu Historycznego, prowadzonym przez prof. Włodzimierza Borodzieja i prof. Jerzego Kochanowskiego.

Zasoby AHM coraz częściej wykorzystywane są w pracach naukowych, zacieśnia się współpraca AHM z Uniwersytetem Warszawskim. Na warsztaty historii mówionej zgłaszają się studenci historii, socjologii, antropologii. W tym roku nawiązaliśmy także współpracę z Akademią Pedagogiki Specjalnej. Udostępniliśmy również część naszych zbiorów innym instytucjom, bądź ośrodkom naukowym, w tym zagranicznym. Relacje trafiły m. in. do Muzeum Historycznego Miasta Krakowa na wystawę Krakowia-nie wobec terroru. 1939-1945-1956, na Villanova University w stanie Pensylwania w USA, gdzie będą wykorzystane w pracy ze studentami do badań nad treściami nauczania w Peerelu, do białostockiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej; z materiałów skorzystał także Roger Moorhouse w pracach nad książką The Devil’s Alliance oraz Bohdan Piętka z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu przygotowując artykuł Akcja Oderberg do „Zeszytów Oświęcimskich”. W tym roku zacie-śniliśmy także współpracę z Państwowym Muzeum na Majdanku, dzięki czemu nasze Archiwum po-większyło się o 17 relacji audio byłych więźniów obozu koncentracyjnego, których losy związane były również z Warszawą. AHM udostępniło Muzeum 15 relacji osób więzionych w tym obozie.

Fragmenty relacji gromadzonych przez AHM były intensywnie wykorzystywane w pracy edukacyj-nej DSH – na podstawie materiałów zgromadzonych w AHM prowadzone są zarówno zajęcia na temat

12

różnych okresów XX wieku, jak też przybliżające oral history jako metodę dokumentowania przeszłości. W tym roku wybraliśmy ponad 100 fragmentów dźwiękowych, które zostały wykorzystane do zajęć edu-kacyjnych dla dzieci i młodzieży, w tym także dla osób niedowidzących i niewidomych – w ramach pro-jektu Warszawa niewidzialna (zob. niżej).

10 maja 2011 książka Ocaleni z Mauthausen, opracowana przez Katarzynę Madoń-Mitzner we współpracy z zespołem AHM na podstawie relacji byłych więźniów obozów Mauthausen-Gusen nagra-nych w projekcie MSDP (w zbiorach AHM), otrzymała Nagrodę Historyczną „Polityki” 2011. Książka (wyd. 2010) będąca wspólnym przedsięwzięciem wydawniczym DSH i Ośrodka KARTA, zainaugurowa-ła serię „Historia Mówiona”. W 2011 roku ukazało się drugie jej wydanie.

Od marca do grudnia 2011 realizowaliśmy projekt Warszawa okupowana. Relacje mieszkańców. Je-go efektem jest 96-stronnicowa broszura edukacyjna oraz płyta z około 70 fragmentami dźwiękowymi pochodzącymi ze zbiorów AHM. Publikacja – trzecia pozycja serii wydawniczej Z Archiwum Historii Mówionej – to opowieść o dniu codziennym miasta w czasie okupacji niemieckiej, o jego dramatycznych przeobrażeniach i zniszczeniu oraz o wojennych postawach warszawiaków. W broszurze wykorzystane zostały relacje biograficzne zgromadzone w Archiwum, uzupełnione o fotografie i dokumenty z archi-wów rodzinnych i zbiorów instytucjonalnych. Publikacja została włączona do działań edukacyjnych i popularyzatorskich DSH, w tym wykorzystywana jest na zajęciach z dziećmi i młodzieżą niewidomą i niedowidzącą, którym specjalnie dedykowaliśmy płytę z nagraniami dźwiękowymi. Publikacja powstała dzięki dofinansowaniu z Muzeum Historii Polski w Warszawie. Jest to druga broszura o tematyce war-szawskiej. Poprzednia, opowiadająca o międzywojennej Warszawie widzianej oczami jej mieszkańców, została bardzo dobrze przyjęta przez czytelników.

Również w marcu 2011 rozpoczęliśmy działania związane z projektem Losy warszawianek wywie-zionych w trakcie powstania warszawskiego do Niemiec, w ramach którego przeprowadziliśmy wywiady z byłymi więźniarkami obozu w Kleinmachnow. Wszystkie nagrania wykonane w projekcie zostały udo-stępnione w Czytelni Multimedialnej DSH, a na podstawie relacji wideo powstała płyta wykorzystywana do celów edukacyjnych. W realizację przedsięwzięcia włączył się doświadczony partner niemiecki – Berlińskie Warsztaty Historyczne. Projekt był współfinansowany przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej.

W roku 2011 kontynuowaliśmy rozpoczęty w maju 2010 projekt Warszawa wielonarodowa. Cudzo-ziemscy mieszkańcy stolicy 1945–89, mający na celu udokumentowanie i spopularyzowanie historii cu-dzoziemców, którzy w okresie PRL-u na stałe osiedlili się w stolicy. Projekt jest wspólnym przedsię-wzięciem DSH i Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, a jego pomysłodawcą i meryto-rycznym koordynatorem pozostaje prof. Jerzy Kochanowski. W projekcie pozyskaliśmy interesujące materiały audio, wideo oraz ikonograficzne, które weszły w skład Archiwum i są udostępniane w Czytel-ni Multimedialnej DSH. Przygotowywana jest obszerna publikacja na ten temat.

Wiele z osób nagranych w ramach projektu Warszawa wielonarodowa wzięło udział w imprezie Wy-łącz system. Na skwerze im. ks. Jana Twardowskiego odbyła się akcja pod nazwą Rozmowy niekontro-lowane – uczestnicy mieli okazję poznać osobiste spojrzenie warszawiaków-cudzoziemców na wydarze-nia, które doprowadziły do wyborów 4 czerwca 1989. Cudzoziemcy mieszkający w Warszawie wzięli także udział w drugiej edycji Warszawiaków nie z tej ziemi.

17 czerwca 2011 odbyła się w DSH konferencja 1989-91 – zbliżenie w trudnych czasach, 2011 – współpraca dzisiaj, związana z obchodami 20-lecia traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpra-cy między Polską a Niemcami. AHM włączyło się w to wydarzenie nagrywając wspomnienia 9 osób (Niemców) zaangażowanych w ten proces. Wszystkie nagrania dostępne są w Czytelni Multimedialnej DSH.

W 2011 roku rozpoczęliśmy prace nad stworzeniem profesjonalnego systemu bazodanowego, odpo-wiedzialnego za trwałe i bezpieczne przechowywanie danych oraz skuteczne zarządzanie nimi. Częścią tego projektu jest stworzenie programu umożliwiającego udostępnienie w całości relacji wideo ze zbio-rów AHM (wraz z towarzyszącą im ikonografią archiwalną) w Internecie. Priorytetem jest dla nas udo-stępnienie relacji wiekowych mieszkańców Warszawy (w tym o rodowodzie kresowym), byłych więź-niów niemieckich obozów koncentracyjnych i łagrów sowieckich, robotników przymusowych, zesłańców na Syberię, ocalonych z Holocaustu, mieszkańców polsko-niemieckiego pogranicza (Warmia, Śląsk

13

Opolski), członków konspiracji i żołnierzy (w tym żołnierzy 1. Dywizji Pancernej gen. Maczka). Udo-stępnienie tych relacji w całości on-line to przedsięwzięcie nowatorskie nie tylko w Polsce.

2. IKONOGRAFIA

Od stycznia 2007 prowadzimy edukacyjny serwis fotografii XX wieku, pod adresem internetowym: www.fotohistoria.pl. Celem przedsięwzięcia jest tworzenie ogólnodostępnego on-line zbioru fotografii z zakresu historii społecznej XX wieku (ze szczególnym uwzględnieniem terenu Polski i Europy Środko-wo-Wschodniej), ratowanie zagrożonych zbiorów oraz upowszechnianie zgromadzonych kolekcji. Pod-stawą serwisu są zbiory archiwalne Ośrodka KARTA i Polskiej Agencji Prasowej. Fotografie w serwisie posegregowane są albumami tematycznymi oraz rocznikami. Opis każdego zdjęcia zawiera: datę wyko-nania, nazwisko autora oraz słowa kluczowe (w międzynarodowym standardzie IPTC). Portal udostępnia obecnie 80 106 zdjęć. W 2011 roku zostało wprowadzonych 3 885 nowych zdjęć. Od początku roku od-notowaliśmy 71 864 odwiedzin (w tym 9 736 zlokalizowanych poza terenem Polski) i 672 809 odsłon serwisu. W 2011 roku w pracowni ikonograficznej zostało zdigitalizowanych 851 obiektów na rzecz wieczornych spotkań multimedialnych oraz 2 504 zdjęć „świadków historii” w ramach projektów Archi-wum Historii Mówionej. Działania publiczne podejmowane przez DSH są dokumentowane fotograficz-nie. W 2011 roku zgromadziliśmy 12 908 zdjęć uporządkowanych w kolekcje.

3. FILMOTEKA

W 2011 roku Filmoteka organizowała pokazy związane tematycznie z wystawami i innymi wydarze-niami odbywającymi się w DSH, rocznicowe pokazy specjalne, projekcje festiwalowe oraz pokazy autor-skich cykli filmowych: „Przez kino do historii”, „PRL bocznymi drzwiami” oraz „Kino kresowe” (opis w części dotyczącej Warszawskiej Inicjatywy Kresowej).

1) Cykle filmowe

• Przez kino do historii – cykl filmów fabularnych prowadzony przez prof. Eugeniusza Cezarego Króla, historyka, politologa i filmoznawcę z Instytutu Studiów Politycznych PAN i Collegium Civitas. Autor opowiada o wpływie propagandy i cenzury na kinematografię, odnosząc się do rzeczywistych wydarzeń i zarazem fabuły filmowej. W 2011 roku przedstawiliśmy następujące filmy fabularne: 27 stycznia – Miejsce na ziemi, reż. Stanisław Różewicz 17 lutego – Jutro premiera, reż. Janusz Morgen-stern 17 marca – Historia współczesna, reż. Wanda Jakubowska 14 kwietnia – Mój drugi ożenek, reż. Zbigniew Kuźmiński 12 maja – Ubranie prawie nowe, reż. Włodzi-mierz Haupe 16 czerwca – Gorąca linia, reż. Wanda Jaku-bowska

14 lipca – Siekierezada, reż. Witold Leszczyński 18 sierpnia – Dwie godziny, reż. Stanisław Wohl 15 września – Don Gabriel, reż. Ewa i Czesław Petelscy 13 października – Miejsce dla jednego, reż. Wi-told Lesiewicz 17 listopada – Kwiat paproci, reż. Jacek Butry-mowicz 15 grudnia – Dziewczyna z dobrego domu, reż. Antoni Bohdziewicz

• PRL bocznymi drzwiami – cykl historyków z IH UW prof. Jerzego Kochanowskiego oraz dr Grażyny Szelągowskiej na temat rzeczywistości społecznej komunistycznej Polski, odwołujący się do licznych źródeł filmowych. 13 stycznia – Między bimbrownią a meliną – spotkanie, podczas którego zaprezentowaliśmy fragmenty następujących filmów: Ballada o Januszku, reż. Henryk Bielski; Historia współczesna, reż. Wanda Jakubowska; Kariera Nikosia Dy-zmy, reż. Jacek Bromski; Dom zły, reż. Wojciech Smarzowski; Uwaga chuligani, reż. Jerzy Hoffman; Pocztówki z Za-kopanego, reż. Edward Skórzewski, Jerzy Hoffman. 3 lutego – Prawie prywatna pompa, czyli paliwowe przygody w PRL i cytaty z następujących filmów: Polski Fiat, czy-li próba bicia rekordu, reż. Jarosław Kamieński, Jacek Sawicki; Maluch od dzieciństwa do późnej starości, reż. Jaro-sław Kamieński, Jacek Sawicki; Dom, reż. Jan Łomnicki; Nóż w wodzie, reż. Roman Polański; Czterdziestolatek, reż. Jerzy Gruza; Alternatywy 4, reż. Stanisław Bareja; Co mi zrobisz jak mnie złapiesz, reż. Stanisław Bareja; Brunet wie-czorową porą, reż. Stanisław Bareja; Gra, reż. Andrzej Konic; Historia współczesna, reż. Wanda Jakubowska; Piłkar-ski poker, reż. Janusz Zaorski; Fetysz, reż. Krzysztof Wojciechowski; Szkice warszawskie, reż. Henryk Kluba; Zmien-nicy, reż. Stanisław Bareja.

10 marca – Konflikt pokoleń i narodziny kultury młodzieżowej w filmie epoki realnego socjalizmu: Pierwszy start, reż. Leonard Buczkowski; Tajemnica dzikiego szybu, reż. Wadim Berestowski; Piątka z ulicy Barskiej, reż. Aleksander Ford; Uwaga chuligani, reż. Jerzy Hoffman; Kolorowe pończochy, reż. Janusz Nasfeter; Do widzenia do jutra, reż. Ja-nusz Morgernstern; Niewinni czarodzieje, reż. Andrzej Wajda; Beata, reż. Anna Sokołowska; Mocne uderzenie, reż.

14

Jeży Passendorfer; Małżeństwo z rozsądku, reż. Stanisław Bareja; Seksolatki, reż. Zygmunt Hubner; Ballada o Janusz-ku, reż. Henryk Bielski; Wielka majówka, reż. Krzysztof Rogulski

28 kwietnia – Nie matura, lecz chęć szczera… – wizja awansu społecznego i degradacji w filmach epoki PRL: Irena do domu, reż. Jan Fethe; Róg Brzeskiej i Capri, reż. Krzysztof Wojciechowski; Wiosna panie sierżancie, reż. Tadeusz Chmielewski; Znaki Szczególne, reż. Roman Załuski; Autobus odjeżdża o 6.20, reż. Jan Rybkowski; Bokser, reż. Julian Dziedzina; Jasne łany, reż. Eugeniusz Cękalski; Mały, reż. Julian Dziedzina; Daleko od szosy, reż. Zbigniew Chmie-lewski; Człowiek z marmuru, reż. Andrzej Wajda; Pociąg do Hollywood, reż. Radosław Piwowarski.

19 maja – Jak przygoda to tylko w Warszawie: Irena do domu, reż. Jan Pethe; Rozwodów nie będzie, reż. Jerzy Stefan Stawiński; Przygoda na Mariensztacie, reż. Leonard Buczkowski; Za wami pójdą inni, reż. Antoni Bohdziewicz; Nie-winni czarodzieje, reż. Andrzej Wajda; Zakazane piosenki, reż. Leonard Buczkowski; Miasto nieujarzmione, reż. Jerzy Zarzycki; Skarb, reż. Leonard Buczkowski; Mąż swojej żony, reż. Stanisław Bareja; Kanał, reż. Andrzej Wajda; Piątka z ulicy Barskiej, reż. Aleksander Ford; Nie lubię poniedziałku, reż. Tadeusz Chmielewski; Wielka majówka, reż. Krzysztof Rogulski; Kapelusz pana Anatola, reż. Jan Rybkowski;

• Wakacyjna historia – weekendowe kino plenerowe – przez cały lipiec i sierpień na skwerze im. ks. Jana Twardowskiego (róg Karowej i Krakowskiego Przedmieścia) prezentowane były filmy fabularne i dokumentalne: 16 lipca – Rewers, reż. Borys Lankosz 23 lipca – Good Bye Lenin, reż. Wolfgang Becker 30 lipca – Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł, reż. Antoni Krauze 6 sierpnia – Kroniki odbudowy Warszawy (kroniki z odbudowy stolicy), Moja Warszawa, reż. Maria Zmarz-Koczanowicz

13 sierpnia – Jeden dzień w PRL, reż. Maciej Drygas 20 sierpnia – Motór, reż. Wiesław Paluch 27 sierpnia – Kucharze historii, Pèter Kerekes 28 sierpnia – Beats of Freedom – zew wolno-ści, Leszek Gnoiński i Wojciech Słota.

2) Pokazy filmowe towarzyszące wystawie Amerykanin w Warszawie:22 stycznia – Napalm i dziew-czyna: historia pewnej fotografii, reż. Marc Wiese, Niemcy 22 stycznia – Aleja Snajperów, reż. M. Winterbottom, USA, Wielka Brytania 23 stycznia – Chmury nad Bagdadem, reż. Charles Ferguson, USA 19 lutego – Stefan Starzyński, reż. Edmund Szaniawski – Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie, reż. Andrzej Trzos-Rastawiecki

– Fotograf wojenny, reż. Christian Frei – Napalm i dziewczyna: Historia pewnej fotografii, reż. Marc Wiese. 20 lutego – Fotograf na wojnie, reż. Huw Talfryn Walters 12 marca – Good Night and Good Luck, reż. George Clooney 13 marca – Robert Capa: In Love and War, reż. Anne Makepeace.

3) Pokaz filmowy towarzyszący imprezie Dzień kobiet z historią: 8 marca – Niezłomne, reż. Katja von Garnier.

4) Pokazy filmowe towarzyszące wystawie W niemieckim lesie (pod hasłem Współczesne nie-wolnictwo): 16 kwietnia: – Biznes kwitnie, reż. Ton van Zantvoort, Holandia; Bez przymusu, reż. Barbara Paciorkowska, Polska; Modern Slavery, reż. Thomas Robasm, Tina Davis, Norwegia; Wichry Kołymy, reż. Marleen Gorris, Belgia-Francja-Niemcy-Polska. 17 kwietnia – Dwa balkony, reż. Andrzej Faber; Anna, siedem lat na froncie, reż. Masha Novikova, Holandia. 6 maja – Jugów. Pamięć i zapomnienie, reż. Stephen Fell i Will Thompson, fund. eFKa.

5) Pokazy towarzyszące Nocy Muzeów oraz wystawie Ulica entuzjastów: 14 maja – Stalker, reż. Andrei Tarkovsky.

6) Projekcje plenerowe w ramach Święta Wolności. Wyłącz System vol. 3: 3 czerwca – Beats of freedom, reż. Wojciech Słota, Leszek Gnoiński. 4 czerwca – Ucieczka z kina wolność, reż. Wojciech Marczewski; Rysa, reż. Michał Rosa; Rozmowy kontrolowane, reż. Sylwester Chęciński; Mniejsze zło, reż. Janusz Morgenstern; Wszystko co kocham, reż. Jacek Boruch.

7) Projekcje w ramach pikniku Warszawiacy nie z tej ziemi: 14 czerwca – Mały pingwin Pik Pok, reż. Tadeusz Wilkosz; Przygód kilka wróbla Ćwirka, reż. Sławomir Grabowski, Marek Nejman; Bolek i Lolek wyruszają w świat, reż. Tadeusz Kocyba; Etniczne klimaty „Szkoła świat”, dok. TVP; Etniczne klimaty „Warszawscy Rosjanie”, dok. TVP; Amisze znad Wisły, reż. Jan P. Matuszyński.

8) Pokaz filmowy towarzyszący wystawie Karaj jołłary – karaimskie drogi. Karaimi w dawnej fotografii: 28 czerwca – Etniczne klimaty „Karaimi”, dok. TVP.

9) Pokazy filmów towarzyszące 10. rocznicy zamachu na WTC:

9 września – Lot 93, reż. Paul Greengrass, USA, 2006, 10 września: Dzieci Biesłanu, reż. Leslie Woodhead, Ewa Ewart, USA, Wielka Brytania, 2005; Monachium, reż. Steven Spielberg, 2005, 11 września – Word Trade Center, reż. Oliver Stone, 2006.

10) Opozycyjny przegląd filmowy – pokazy związane z 35. rocznicą powstania Komitetu Obrony Robotników: 24 września – Tajne taśmy SB, reż. Piotr Morawski, 2002; KOR, reż. Andrzej Wolski, 1988; NiepoKORni, reż. Borys Lankosz, Maciej Dancewicz, 2006; Prorok, reż Paweł Woldan, 2011; 25 września – Zabić w sobie nienawiść, reż. Piotr Morawski, 2006; Jan Strzelecki, reż. Paweł Woldan, 1994; Halina we wspomnieniach Mariana, reż. Ludwik Perski, 1993; Na podobieństwo Jacka, reż. Andrzej Titkow, 2000; Jan Józef Lipski, reż. Paweł Woldan, 1993.

11) Pokaz filmu Pamięć. Tajemnice lasów Piaśnicy Mirosława Krzyszkowskiego, Dariusza Walu-siaka oraz Bogdana Wasztyla (Polska, 2011) – 6 października.

12) Pokazy filmowe związane z wystawą Budujemy Nowy Dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945–1952: 7 października – Jan Zachwatowicz 1900–1983, reż. Antoni Krauze,2000; 9 października Warszawa. Lata odbu-dowy 1945–1949, reż. Jerzy Ziarnik, 1982.

13) Przegląd filmów dokumentalnych w DSH towarzyszący konferencji Zaczęło się w Gdańsku. XXX lat niezależnych mediów audiowizualnych: 15 października – Kandytat, reż. Marian Terlecki, 1981; Opowieści okrągłego stołu, reż. Piotr Bikont, Leszek Dziu-rowicz, 1989; Ostatki, reż Andrzej Fizyk, 1990; Film o wolnej Polsce, reż. Ireneusz Engler; Wiosna Solidarności, reż. Maciej Szumowski, 1988; Kroniki NTV Kroniki Niezależnej Telewizji Mistrzejowice – Non possumus, cz.1: 1944–53, reż. Bogdan Łoszewski, Mieczysław Bartłomiej Vogt, 1997; Życie, miłość, śmierć i inne błahostki czyli Jan Saudek, czeski fotograf, reż. Sławomir Pulty, Jarosław Rybicki, 1996; Amerykański Brzeg Leopolda Tyrmanda, reż. Stefan Chazbijewicz, Katarzyna Kwiatkowska, 1996. 16 października – Kryptonim Inspirator, reż. Henryk Dobosz-Kinaszewska, 2005; Kalendarz wojny, reż. Tomasz Łabędź, 1986; Szpot, reż. Witold Nadrowski, 1988; Jestem Żydem, bo tak mi się podoba, reż. Jan Sypniewski, 1987; Świadkowie, reż. Marcel Łoziński, 1986; Kultura, reż. Agnieszka Holland i Andrzej Wolski, 1985.

14) Pokazy związane z imprezą Być vintage! Retro weekend w DSH: 22 października – Śniadanie u Tiffany'ego, reż. Blake Edwards, 1961; Szafa Polska, 1945–1989, 2006; 23 paździer-nika – Grzesiuk chłopak z ferajny, reż. Mateusz Szlachtycz, 2006.

15) Pokaz filmu dokumentalnego Ślady – Leon Zdzisław Stroiński, reż. Hanna Zofia Etemadi, 2010 (22 listopada).

16) Pokazy filmowe wokół spotkań Rekonstrukcja/Dekonstrukcja w cyklu związanym z wystawą Budujemy nowy dom: 5 listopada – Odbudowa Wrocławia, reż. Marcin Bradke (Polska, 2005); 19 listopada – Nowe Drezno – śladami utraconego miejsca, reż. Ralf Kukula (Niemcy, 2006); Co pozostało – powojenna architektura w Dreźnie, reż. Su-sann Buttolo i Ralf Kukula; (Niemcy, 2009); 25 listopada – Traces of a city, reż. Paul R. Shepherd, Nanase Takarada (Japonia, USA, 2008); Hiroszima, moja miłość, reż. Alain Resnais (Francja, Japonia, 1959); 27 listopada – Berlin Babylon, reż. Hubertus Siegert (Niemcy 2001).

17) Pokaz filmu Po-Lin. Okruchy pamięci (2008) w reżyserii Jolanty Dylewskiej w cyklu Żydzi polscy.

18) Pokaz związany z Dniem Ormiańskim w DSH – Ormiańskie serce dla Polski (2008), reż. ks. Andrzej Baczyński i Tadeusz Szyma.

19) Maraton filmowy związany z 30. rocznicą stanu wojennego: 16 grudnia – Notatki stanu wojennego, reż. Ireneusz Engler, 1996; Zawrócony, reż. Kazimierz Kutz, 1994; Śmierć jak kromka chleba, reż. Kazimierz Kutz, 1994.

20) Pokaz filmu w związku z 70. rocznicą śmierci Edwarda Rydza-Śmigłego – Powrót Śmigłego, reż. Krzysztof J. Krzyżanowski (1998, 55’) z udziałem przedstawiciela Instytutu Józefa Piłsud-skiego z Londynu, syna ostatniego adiutanta Rydza Śmigłego

21) Koprodukcje filmowe

• Film dokumentalny Prorok. W omawianym okresie DSH uczestniczył w przygotowaniu filmu w reżyserii Pawła Woldana o niezwykłej biografii księdza Jana Zieji. Urodzony w 1887 roku Jan Zieja był podczas wojny polsko-bolszewickiej kapelanem i uczestniczył w Bitwie Warszawskiej 1939 roku w Modlinie, jako kapelan Pułku Strzelców Poleskich. Dostał się do niewoli niemiec-kiej, skąd uciekł i ukrywał się w podwarszawskich Laskach, w zakładzie dla niewidomych. Tam

15

włączył się do działań konspiracyjnych i uczestniczył m.in. w akcji ratowania Żydów. Następnie został naczelnym kapelanem „Szarych Szeregów” a później kapelanem Komendy Głównej Armii Krajowej. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. W latach 70. ksiądz Zieja zaangażował się w ruch rodzącej się opozycji demokratycznej przewodnicząc Radzie Funduszu Samoobrony Spo-łecznej Komitetu Obrony Robotników. Przez całe życie był gorącym wyznawcą utrzymanego w duchu franciszkańskim ewangelicznego ubóstwa. Zmarł w 1991 roku, w wieku 94 lat.

• Film dokumentalny Bartoszewski. Droga. W 2011 roku DSH był również partnerem przy pro-dukcji filmu biograficznego Bartoszewski. Droga. Reżyserem filmu jest Artur Więcek (laureat m. in. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni), producentem zaś Witold Bereś. Film bę-dzie miał premierę w wybranych kinach w całej Polsce w związku z rocznicą 90. urodzin Profe-sora – 12 lutego 2012, obraz powstawał w ścisłej współpracy z głównym bohaterem i Fundacją Świat Ma Sens. Film ma dwie wersje: telewizyjną – 50 minut oraz kinową – 80 minut, tak, aby dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Filmowi będzie towarzyszyć ogólnopolska akcja Polska pamięta o swoich bohaterach, która polegać będzie na spotkaniach i projekcjach dla mło-dzieży w całej Polsce.

EDUKACJA

I. Multimedialne warsztaty edukacyjne

Jednym z najważniejszych wydarzeń 2011 było uruchomienie nowoczesnego, multimedialnego cen-trum edukacji — Laboratorium Historii XX wieku. Laboratorium składa się z trzech pracowni: sali se-minaryjno-warsztatowej, sali przeznaczonej do pracy projektowej połączonej z czytelnią, oraz pracowni do wszechstronnej edukacji dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Największe zaintereso-wanie odwiedzających wywołuje pracownia dla dzieci, która została ulokowana w autentycznym pod-ziemnym skarbcu bankowym (budynek, w którym aktualnie znajduje się DSH wzniesiono w latach 30-tych XX wieku specjalnie na potrzeby Banku Cukrownictwa z Poznania). Dzieci wchodzące do tzw. Skarbca mogą podziwiać pancerne drzwi o kilkunastocentymetrowej grubości, a przez zamontowaną w nich szybę przyjrzeć się oryginalnemu mechanizmowi ich działania. Sala została przystosowana do pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, co umożliwiło rozpoczęcie półrocznego cyklu zajęć dla osób z niepełno-sprawnością wzrokową Wędrówki po niewidocznej Warszawie.

Tematyka prowadzonych przez nas zajęć jest skorelowana z tematami organizowanych przez DSH ekspozycji, publikacji, a także obchodów rocznicowych. Zajęcia prowadzone są przy użyciu nowocze-snych środków audio-wizualnych. Uczestnicy pracują ze źródłami: analizują materiały ikonograficzne, odsłuchują relacje świadków, oglądają filmy fabularne i dokumentalne. Oferujemy różne formy zajęć: warsztaty, spotkania filmowe, zwiedzanie wystaw, spotkania ze świadkiem historii, gry miejskie, spacery z przewodnikiem. Oferta ma charakter interdyscyplinarny: poszerza i uzupełnia program nauczania przedmiotów humanistycznych: historii, wiedzy o społeczeństwie, języka polskiego i wiedzy o kulturze. Prowadzimy zajęcia dla wszystkich grup wiekowych: przedszkolaków, szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich, grup międzynarodowych, seniorów, a także osób z niepełnosprawnością intelektualną i wzrokową. Ponadto organizujemy konferencje i seminaria metodyczne dla nauczycieli i animatorów kul-tury.

Przystosowanie podziemnych pomieszczeń DSH do celów edukacyjnych w dużej mierze wpłynęła na wzrost liczby przyjmowanych przez nas gości. W 2011 roku odbyło się łącznie prawie 800 spotkań, w których udział wzięło ponad 15 800 osób. W uznaniu dla naszej pracy Minister Edukacji w roku szkol-nym 2010/11 przyznała DSH tytuł Miejsca Odkrywania Talentów. W ubiegłym roku przeprowadzili-śmy następujące cykle multimedialnych warsztatów edukacyjnych:

1. Oblicza totalitaryzmu W 2011 roku kontynuowaliśmy cykl warsztatowy Oblicza totalitaryzmu, który zapoczątkowany zo-

stał w związku z pokazywaną w DSH wystawą pod tym samym tytułem. Znaczącym walorem warszta-tów jest wykorzystanie bogatego zestawu materiałów źródłowych: relacji świadków, listów, dokumentów oraz źródeł ikonograficznych: fotografii, materiałów propagandowych, a także fragmentów kronik i fil-mów archiwalnych. Cykl obejmuje następujące tematy warsztatów:

• Totalitaryzm – geneza i mechanizmy działania; • Propaganda i karykatura w służbie totalitaryzmu; • Ludzie i wojna: początek drugiej wojny światowej w relacjach świadków;

16

• Życie codzienne w okupowanej Warszawie; • Życie codzienne w getcie warszawskim; • Doświadczenia Żydów ukrywających się po aryjskiej stronie; • Powstanie w getcie warszawskim; • Więźniowie obozów koncentracyjnych – relacje ocalonych z Mauthausen; • Kobiety w systemach totalitarnych; • Rytuały stalinizmu.

2. Warszawa w zdjęciach lotniczych 1939–1945 Cykl spotkań prowadzonych przez Zygmunta Walkowskiego, specjalistę od interpretacji fotografii

Warszawy z czasów okupacji, a zarazem autora przygotowanej przez DSH wystawy plenerowej Warsza-wa z wysoka. Uczestnicy warsztatów odtwarzają dzieje okupowanej Warszawy poprzez analizę archiwal-nych zdjęć lotniczych z lat 1939–45. W czasie spotkania uczniowie mają okazję porównać współczesny obraz miasta z tym zarejestrowanym przez niemieckich lotników. Tematy warsztatów:

• Warszawa 1939–45 – obraz postępującej zagłady miasta • Warszawa – wrzesień 1939 • Powstanie Warszawskie • Zamek Królewski – rekonstrukcja wydarzeń

3. W Archiwum Historii Mówionej Warsztaty, podczas których pracownicy Archiwum Historii Mówionej wprowadzają w tajniki zbiera-

nia, rejestrowania i dokumentowania relacji świadków. Uczestnicy warsztatów poznają warsztat historii mówionej i różne sposoby wykorzystania relacji. Podczas warsztatów wykorzystywane są zbiory relacji z Archiwum Historii Mówionej.

4. Świat Kresów Interdyscyplinarne warsztaty poświęcone wielowątkowemu dziedzictwu Kresów prowadzone przez

Tomasza Kubę Kozłowskiego, koordynatora programu Warszawska Inicjatywa Kresowa realizowanego w DSH. Szczególnym walorem zajęć jest wykorzystanie oryginalnej ikonografii oraz eksponatów z liczą-cej ponad 25 tysięcy obiektów kolekcji prowadzącego zajęcia. W ramach prezentacji multimedialnych pokazujemy także fragmenty filmów dokumentalnych oraz relacje świadków pochodzące ze zbiorów AHM. Tematy warsztatów:

• Kresowy tygiel narodów, religii i kultur czyli… Unia już tu była! • Od Reja do Makuszyńskiego i Kapuścińskiego. Literackie dziedzictwo Kresów • Od Wileńszczyzny po Czarnohorę i Podole. Panorama krain geograficzno-historycznych Ziem Wschodnich II Rzecz-

pospolitej.

5. Pamiętanie Peerelu Kontynuujemy cieszący się dużą popularnością cykl warsztatów stanowiących część projektu historii

mówionej: Pamiętanie Peerelu. Opowieści o wspólnych i indywidualnych sposobach na system: 1956–1989 prowadzonego przez pisarkę i dziennikarkę Ankę Grupińską. Celem projektu jest przybliżenie ucz-niom historii Peerelu przez indywidualne doświadczenia uczestników wydarzeń. Zajęcia prowadzone są metodami aktywizującymi. Uczniowie zapoznają się z relacjami świadków, zdjęciami, filmami i doku-mentami. W ramach programu nauczyciele otrzymują bezpłatne notesy edukacyjne. Notesy są skonstru-owane z fragmentów wywiadów, opatrzone komentarzem, zawierają także „Pomocnik dla nauczyciela i ucznia”, obejmujący kalendarium wydarzeń, krótkie biogramy bohaterów opowieści, słowniczek pojęć oraz gotowe scenariusze lekcji. Tematy warsztatów:

• Solidarność – historia i etos; • Marcowe rozstania ’68; • Grudzień ’81; • Czerwiec ’89 – koniec systemu; • Życie codzienne w Peerelu; • Drukarze – drugi obieg; • Komitet Obrony Robotników – historia niepokornych.

6. Filmowy PRL

17

Uzupełnieniem warsztatów Pamiętanie Peerelu jest cykl filmowy adresowany do uczniów szkół po-nadgimnazjalnych. W ramach spotkania wybrany film poprzedza projekcja kronik filmowych z epoki, wprowadzenie w realia historyczne oraz prelekcja na temat filmu. Po projekcji zapraszamy młodzież do dyskusji. Cykl obejmuje dziesięć filmów, lista prezentuje je w kolejności dekad, o których opowiadają:

• Popiół i diament (1958), reż. Andrzej Wajda; • Matka Królów (1982), reż. Janusz Zaorski; • Zezowate szczęście (1960), reż. Andrzej Munk; • Zagubione uczucia (1957), reż. Jerzy Zarzycki; • Dreszcze (1981), reż. Wojciech Marczewski; • Człowiek z marmuru (1976), reż. Andrzej Wajda; • Wodzirej (1977), reż. Feliks Falk; • Człowiek z żelaza (1981), reż. Andrzej Wajda.

7. Warsztaty fotograficzne W omawianym okresie wspólnie z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych „ę” kontynuowaliśmy cykl

warsztatów fotograficznych, nawiązujących do pokazywanych w DSH wystaw czasowych oraz prezentu-jących historię fotografii. Ważną częścią tego projektu są zajęcia praktyczne w plenerze, w trakcie któ-rych uczestnicy pod okiem specjalisty wykonują samodzielnie reportaże fotograficzne.

8. Warsztaty towarzyszące bieżącym wystawom czasowym a) Amerykanin w Warszawie. Stolica w obiektywie Juliena Bryana 1936-1974: • Warszawa we wrześniu 1939 w obiektywie Juliena Bryana; • Oblężenie Warszawy – Bryan kontra niemiecka propaganda; • Warszawa 1936– 1974 zmienne oblicza miasta; • Lata 1936– 1939 – świat pomiędzy dwoma totalitaryzmami; • Julien Bryan i bohaterowie jego fotografii; • Nazywam się Bryan, Julien Bryan – o amerykańskim fotografie i polskiej stolicy; • Czy zdjęcia są prawdomówne?

b) Janusz Korczak. Oddać dzieciom głos: • Życie codzienne w getcie warszawskim; • Gdybym był Kajtusiem Czarodziejem; • Dzieci do parlamentu! – Król Maciuś I i jego współcześni rówieśnicy; • Spotkania z Królem Maciusiem I – teatrzyk kukiełkowy/teatrzyk cieni; • Prawa małych i dużych; • Spacery śladami Janusza Korczaka.

9. Zajęcia plastyczno-historyczne Rosnącym zainteresowaniem cieszy się cykl zajęć przeznaczony dla uczniów szkół podstawowych

oraz starszych grup przedszkolnych. Spośród proponowanych przez nas tematów warsztatów największą popularnością cieszyły się zajęcia Warszawskie kamienice – jak dawniej mieszkano, powstałe na bazie materiałów z wystawy i towarzyszące wystawie Polacy z wyboru.

• W co się bawił pradziadek? O dawnych zabawach, grach i zabawkach. Czy pradziadek zbierał resoraki, a prabab-cia lepiła z ciastoliny? Co to jest zabawa w ciuciubabkę, odbijanie zośki i toczenie fajerki? Na warsztatach pracujemy z fotografiami przedstawiającymi dawne gry, zabawy i zabawki. Zastanawiamy się, jak dzięki pojawieniu się żarówki, telewizji czy tworzyw sztucznych zmieniały się zabawy w XX wieku.

• Budowniczowie bajek. Zajęcia poświęcone tradycji opowiadania. Warsztaty uczą skupienia i słuchania oraz konstru-owania opowieści, rozwijają umiejętności językowe. Na zajęciach dzieci słuchają fragmentów nagrań z Archiwum Hi-storii Mówionej i budują własne opowieści.

• Gdybym był Kajtusiem Czarodziejem… Siła dziecięcej wyobraźni. Warsztaty wprowadzają w tematykę II wojny światowej w sposób dostosowany do percepcji najmłodszych. Poznajemy tytułowego bohatera książki Janusza Korcza-ka, Kajtusia Czarodzieja, który czarami umilał sobie życie. Dowiadujemy się o Starym Doktorze, opiekunie sierot w getcie warszawskim, który potrafił „ogrzać je tętniącą życiem wyobraźnią, humorem, śmiechem i łzami”. Wykorzystu-jąc archiwalne zdjęcia z okupowanej Warszawy i getta warszawskiego zajmujemy się „czarowaniem przeszłości”.

• Warszawska ulica dawniej i dziś. Na warsztacie odkrywamy różnice i podobieństwa między współczesną stolicą, a Warszawą lat 20. i 30: architekturą budynków, wyglądem ulic, stylem życia mieszkańców, sposobami spędzania wol-nego czasu. Za pomocą plasteliny, papieru kolorowego i kredek, tworzymy makietę miasta pradziadków z kamienica-mi, samochodami retro, sygnalizacją świetlną i pucybutem.

• Poszukiwacze źródeł. Co to jest historia? Skąd się o niej dowiadujemy? Jak krytycznie analizować źródła wiedzy hi-storycznej? Bawiąc się szukamy odpowiedzi na te pytania – rozwiązujemy zagadki detektywistyczne, robimy plakaty, odgadujemy do czego służyły i w jaki sposób przetrwały do naszych czasów stare przedmioty.

18

• Symbole w Warszawie. Okrągły znak z białą strzałką na niebieskim tle, żółty znak z czerwoną literą M, czarna wstąż-ka na fladze, strzałki symbolizujące opakowania nadające się do ponownego przetworzenia… Jesteśmy otoczeni mnó-stwem symboli. W dawnej Warszawie też używano rozmaitych piktogramów. Podczas warsztatów malujemy, wykle-jamy i umieszczamy na makiecie miasta dawne symbole.

• W krainie dźwięków. Jaki dźwięk wydaje telegraf czy stara maszyna do pisania? Jak brzmiał sygnał popularnej audy-cji radiowej? Na warsztatach odtwarzamy dźwięki, które towarzyszyły rodzicom i dziadkom w ich codziennym życiu. Za pomocą różnorakich technik plastycznych budujemy Muzeum Dźwięków Niepamiętanych.

• Dzieci do parlamentu! Celem zajęć jest przybliżenie dzieciom postaci Janusza Korczaka oraz najbardziej znanej po-wieści Korczaka – Król Maciuś I. W trakcie warsztatów dzieci oglądają fragment ekranizacji książki. Następnie, po-dzielone na grupy m.in. sędziów, doradców króla, urzędników i artystów, zastanawiają nad reformami w państwie.

• Spotkania z królem Maciusiem I – teatrzyk kukiełkowy. Na zajęciach dzieci wspólnie z prowadzącym wykonują ku-kiełki postaci z książki Król Maciuś I. Dzieci odgrywają sceny w przygotowanym teatrzyku rozmawiając o tym, czym jest szczęście.

• Czy zdjęcia są prawdomówne? Dzieci podczas zajęć dowiadują się, w jaki sposób „przemawia” zdjęcie. Poznają naj-bardziej znane fałszerstwa fotograficzne XX wieku, dowiadują się, jak to samo zdjęcie może być ilustracją kilku zu-pełnie różnych historii, odkrywają rolę podpisów pod fotografiami, a także ujęć, które wzbudzają różne emocje i spra-wiają, że odbiorca sympatyzuje z przedstawionym przedmiotem/człowiekiem, bądź czuje do nich niechęć.

• W atelier pana fotografa. Po co robimy zdjęcia? Czego możemy się dowiedzieć ze starych fotografii? Dzieci zapo-znają się z fenomenem rejestracji obrazu, rozwojem fotografii, jej dostępności, a także roli zdjęć w dokumentowaniu historii. Prowadzący wprowadza słuchaczy w świat pracy fotografa oraz opowiada, jak wyglądała kiedyś pracownia fo-tograficzna.

• Omnibus, dorożka, autobus, tramwaj, metro, czyli jak dawniej podróżowano po Warszawie, a jak dziś. Na warsztatach dzieci poznają historyczne środki komunikacji, którymi poruszano się po stolicy. W programie warsztatów oglądanie zdjęć i modeli wybranych środków transportu oraz przygotowanie planszy z widokami starej Warszawy i pamiątkowych biletów.

• Szkoła tolerancji. W prowadzonych przez nas warsztatach dla najmłodszych szczególny nacisk kładziemy na rozwój umiejętności współpracy i dialogu, a także okazywanie empatii oraz szacunku dla drugiego człowieka. Tematy warsztatów: „Fabryka misiów – o stereotypach”; „Czuję, rozumiem, reaguję – o umiejętności współodczu-wania”; „Prawa małych i dużych”; „Warszawa – tygiel kultur i religii”.

• Spacery po Warszawie dla najmłodszych: „Wisła może”; „Energia Warszawy”; „Historyczny rozkład jazdy”; „Po buty do Hiszpańskiego”; „Przedwojenna szkoła”.

10. Portrety sprawiedliwych Cykl warsztatów prezentujących wybrane sylwetki osób, które stawiły moralny opór systemom tota-

litarnym w XX wieku. Biografie bohaterów naszego nowego cyklu spotkań są podstawą do podjęcia dys-kusji z młodymi ludźmi na temat znaczenia historii i moralności we współczesnym świecie. W trakcie warsztatów korzystamy ze strony internetowej poświęconej sylwetkom naszych bohaterów www.wefor.eu. Tematy warsztatów:

• Jacek Kuroń – człowiek dla człowieka człowiekiem; • Marek Edelman – walczyć w słusznej sprawie; • Jan Nowak Jeziorański – rozmowy o patriotyzmie; • Jan Karski – co zrobić z tą wiedzą.

11. Warszawa wielokulturowa Cykl poświęcony XX-wiecznej społeczno-obyczajowej historii Warszawy. Na zajęciach wykorzystu-

jemy specjalnie przygotowane makiety, mapy oraz autentyczne rekwizyty z epoki. O historii miasta opo-wiadają mieszkańcy Warszawy, pamiętający ją jeszcze z czasów przedwojennych. Ich opowieści zareje-strowało nasze Archiwum Historii Mówionej. W trakcie spotkań wykorzystujemy bogaty zestaw materia-łów ikonograficznych i filmowych. Tematy warsztatów:

• Warszawa przedwojenna; • Warszawa wojenna; • Warszawa powojenna; • My, wir, we, nosotros, noi – warsztaty o sztuce tolerancji; • Warszawa – tygiel kultur i religii; • Dzielnica, której nie ma – żydowska dzielnica dawniej; • Warszawskie place i ich patroni.

12. Spotkania z opozycjonistami Ważnym punktem programu edukacyjnego DSH są spotkania z przedstawicielami opozycji demokra-

tycznej. W naszej stałej ofercie kierowanej do szkół proponujemy udział w programie zatytułowanym Rzecz o kulturze „Solidarności” prowadzonym przez działacza opozycji demokratycznej Zbigniewa Bu-jaka. Tematy spotkań:

19

• Było nas 10 milionów – o genezie fenomenu „Solidarności” i istocie Porozumień Sierpniowych; • „Nie lękajcie się!” – polska inteligencja i jej rola w kraju totalitarnym; • 500 dni Solidarności – mechanizmy zarządzania w „Solidarności”; • Okrągły stół – naturalna kontynuacja i konsekwencja strategii i kultury „Solidarności” czy zdrada?

II. Gry miejskie

Gry są nie tylko okazją do pogłębienia wiedzy uczniów na dany temat, ale także służą ich integracji. Gry miejskie łączą w sobie elementy harcerskich podchodów, sztuki teatralnej i warsztatów edukacyj-nych. Gra składa się z dwóch etapów. W pierwszym wybrani uczniowie realizują, wspólnie z przedstawi-cielem DSH, scenariusz gry. Samodzielnie przygotowują stacje, dopracowują szczegóły logistyczne, materiały. Mają więc okazję nauczyć się tego, w jaki sposób należy pracować metodą projektu. Drugim etapem jest sama gra. Jednorazowo może w niej uczestniczyć około 200–300 uczniów podzielonych na 10-cio osobowe drużyny. Gra trwa około 3–4 godzin. Gry miejskie uzupełniają program nauczania o elementy przydatne w życiu zawodowym, uczą pracy w grupie, kreatywności oraz samodzielności. W 2010 roku zrealizowaliśmy trzy scenariusze gier miejskich, które na stałe zagościły w naszej ofercie edu-kacyjnej:

• Junacka gra miejska; • Filmowa gra miejska; • Gra miejska Edwarda.

W 2011 w związku z premierą filmu w reż. Antoniego Krauze Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł przygotowaliśmy scenariusz gry miejskiej pod tym samym tytułem. Premiera gry odbyła się 19 lute-go 2011, w grze udział wzięło około 400 osób. Fabuła gry Czarny czwartek oparta została na wydarze-niach grudnia ’70, które miały miejsce na Pomorzu. Bezpośrednią przyczyną strajków i demonstracji była wprowadzona 12 grudnia podwyżka cen mięsa oraz innych artykułów spożywczych. Centrum Polski nie wiedziało co się dzieje w Trójmieście, a jedyne źródło informacji stanowiło radio Wolna Europa. Uczest-nicy gry mieli za zadanie odszukać we fragmentach pamiętnika studenta UW pochodzącego z Gdańska, wskazówki, które stopniowo odsłaniały prawdę o wydarzeniach na Wybrzeżu. Na zakończenie uczestni-cy gry zostali zaproszeni na specjalny pokaz filmu Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł.

Wraz z uczniami Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie przygotowaliśmy dla ich młodszych ko-legów z gimnazjum grę miejską „Urodziny Batorego”. Gra odbyła się 29 września 2011 w przededniu Święta Szkoły im. Stefana Batorego, które co roku obchodzone jest w dniu 30 września. W tym roku uczniowie zdecydowali się uczcić ją w niekonwencjonalny sposób. Gra nawiązywała do historii i tradycji szkoły, która powstała niemal równolegle z Drugą Rzeczpospolitą. Miała być szkołą wzorcową, kuźnią talentów w nowej, wolnej Polsce. Gra dotyczyła wielkich postaci, które przewinęły się przez mury Bato-rego, a które w późniejszym czasie odegrały znaczącą rolę w historii i kulturze Polski. W grze wzięło udział 150 uczniów.

III. Zajęcia dla studentów W drugim semestrze roku akademickiego 2010/2011 prowadziliśmy cztery seminaria dla studentów

oraz roczny kurs z historii najnowszej przygotowany wspólnie z Collegium Civitas.

1. Muzyka i polityka w PRL-u

Polska scena muzyczna po 1945 roku to przykład, że polityczna cenzura i odcięcie od kultury za-chodniej nie musi oznaczać twórczej stagnacji. Każda kolejna dekada przynosiła znakomite dzieła i ga-tunki muzyczne, zwłaszcza w nurtach alternatywnych bądź opozycyjnych wobec kultury oficjalnej. Jazz, bigbit, punk, rock, ale również twórczość kabaretowa, muzyka autorska (bardowie), działalność dzienni-karzy muzycznych, stacji radiowych czy klubów studenckich były przyczynkiem do analiz, interpretacji i dyskusji. Zajęcia prowadzone przez Sylwię Siedlecką to próba prezentacji historii najnowszej Polski przez pryzmat zjawisk na scenie muzycznej w okresie od lat 50. do końca lat 80. XX wieku i pokazania współzależności między sytuacją społeczno-polityczną w PRL-u a działaniem tej sceny. Materiał źró-dłowy stanowiły filmy (dokument, fabuła, fragmenty koncertów i wywiadów) oraz zapisy audio (utwory muzyczne, audycje radiowe). Do udziału w konwersatorium zaprosiliśmy muzyków, dziennikarzy, znaw-ców kultury współczesnej. Dla studentów były to oficjalne zajęcia, z których zaliczenie oraz zdobyte punkty ECTS wpisane zostały do indeksu. Odbyły się następujące zajęcia:

• 12 stycznia, Kabaret i piosenka autorska w Peerelu.Prezentacja archiwalnych programów kabaretu Salon Niezależ-nych oraz występów Jacka Kleyffa z zespołem Orkiestra na Zdrowie. Gościem był Jacek Kleyff.

20

• 18 lutego, Polscy bardowie i scena autorska, cz. II: Jacek KaczmarskiFilm Kosmopolak, reż. B. Postnikokoff, Polska, 1990.

• 4 marca, Festiwale Peerelu: Festiwal Piosenki Żołnierskiej w Kołobrzegu. • 18 marca, Rock, młodzież i Peerel, Film: Beats of Freedom - Zew wolności, pol., dok., reż. L.Gnoiński, W.Słota, 2009,

74'. • 1 kwietnia, Festiwal w Jarocinie. Wokół pojęć kontrkultury i rewolucji. Gość: Mirosław Makowski, fotograf i historyk. • 29 kwietnia, Trójmiejska Scena Alternatywna. Gość: Paweł „Konjo” Konnak – performer, reżyser, poeta. • 20 maja, Biografie osobne: Jan Krzysztof Kelus. Gość - prof. Andrzej Chojnowski, historyk, IH UW, członek Kole-

gium IPN. Film: Był raz dobry świat. Film o Janie Krzysztofie Kelusie, pol., dok., reż. J. Zalewski, 1997. • 3 czerwca, Biografie osobne c.d.: Stefan Brzoza. Film: Teatr wojny, reż. J. Zalewski, 2005.

W październiku 2011 rozpoczęła się kolejna edycja zajęć. Do końca 2011 roku odbyły się następujące spotkania:

• 7 października, Wojna w piosenkach. Zakazane tematy w Zakazanych piosenkach – film: Zakazane piosenki, reż. L. Buczkowski, 1947.

• 21 października, Inne spojrzenie na historię PRL-u. Internet w odkrywaniu przeszłości – warsztat interdyscyplinarny. Gość: Marcin Wilkowski, pracownik Ośrodka KARTA, założyciel serwisu Historia i Media (Historiaimedia.org), uczestnik Interdyscyplinarnego Programu Doktorskiego Collegium Civitas.

• 4 listopada, Socrealizm w muzyce? Film: Przygoda na Mariensztacie, reż. L. Buczkowski, 1954, fragmenty PKF. • 18 listopada, Muzyka jazzowa – filmy: Jazz – wyjście z podziemia, reż. J. Sawicki, 1995; Muzykanci, reż. K. Karabasz,

1960, 9'; Niewinni czarodzieje (fragmenty), pol., fab., reż. A.Wajda, 1960, 83'. • 25 listopada, Polska młodzież śpiewa polskie piosenki – big beat – filmy: Wiatr od morza, czyli big beat po szczeciń-

sku, reż. M. Szewłoga, 2011, Mocne uderzenie (fragm.), reż. J. Passendorfer, 1967. Gość: Agata Maria Bogiel – histo-ryk, konsultant historyczny filmu Wiatr od morza, Bogdan Bogiel – dziennikarz muzyczny, producent filmu.

• 2 grudnia, Biografie – Stanisław Staszewski. Film: Tata Kazika, reż. J. Zalewski, 1993.

2. Europejski konflikt pamięci i problematyka historyczna w stosunkach polsko-niemieckich. W semestrze zimowym 2011/2012 rozpoczął się cykl zajęć dr. Kazimierza Wóycickiego, który pro-

wadzony był także semestrze letnim 2010/2011. W trakcie zajęć omawiane są współczesne spory zwią-zane z polityką pamięci. Uczestnicy zajęć zastanawiają się nad znaczeniem tych sporów w debacie pu-blicznej, nad rolą polityki historycznej w stosunkach międzynarodowych i dialogu społeczeństw. Główne bloki tematyczne to: Narracja sowiecko-rosyjska, Narracja Zachodu, Europa Środkowa dochodzi do gło-su, Pamięć o Holocauście, rozrachunku z XX wiekiem, pojednanie i integracja europejska. Zajęcia mają formę konwersatorium i są otwarte dla wszystkich zainteresowanych tą tematyką. W każdych zajęciach uczestniczy około 60 studentów z różnych wydziałów Uniwersytetu Warszawskiego.

3. PRL w literaturze Autorski cykl warsztatów literackich dla studentów prowadzony przez dr Rafała Grzenię dotyczący

kultury PRL-u. Lekturze tekstów z epoki towarzyszyły własne próby literackie podejmowane przez uczestników zajęć. Warsztaty stanowiły połączenie warsztatów twórczego pisania i zajęć o literaturze. Uczestnicy analizowali teksty reprezentujące różne rodzaje i gatunki literackie i publicystyczne (od re-portażu po wiersz propagandowy) oraz filmy dokumentalne z epoki. Na ich podstawie tworzyli własne prace literackie konfrontujące czasy PRL-u z teraźniejszością. Program podzielony został na cztery bloki – trzy odnoszące się do kolejnych faz kultury Polski Ludowej (okresu stalinowskiego, lat 1956-1979, lat osiemdziesiątych) oraz jeden, podsumowujący, prezentujący konkretny problem kulturowy w całej roz-ciągłości i zmienności epoki.

1. SocFition, czyli jak literatura i kino SF w latach pięćdziesiątych szły pod rękę pod czerwonym sztandarem (m.in. Astronauci Lema);

2. Zła Warszawa, czyli Dziennik 1954 i kultowy Zły Tyrmanda, jako opisy życia codziennego w latach pięćdziesiątych; 3. Hłasko, Bursa i czarna seria dokumentu, czyli jak pokolenie odwilży i kaskaderów literatury uśmierciło socrealizm; 4. Subkultury, artyści awangardowi, offowcy, Jarocin i ziny, czyli wybuchowy schyłek PRL-u.

4. Konwersatorium Doświadczenie obozowe i jego reprezentacje Celem zajęć prowadzonych przez dr. Piotra Filipkowskiego i dr. Pawła Rodaka w drugim semestrze

roku akademickiego 2010/2011 była antropologiczna (ale też socjologiczna i historyczna) analiza do-świadczenia uwięzienia w nazistowskich obozach koncentracyjnych. W trakcie konwersatorium studenci badali różne – choć przede wszystkim słowne reprezentacje tego doświadczenia i pamięci o nim. W szczególności te mające charakter „świadectw” – od tekstów pisanych w kacetach poprzez relacje skła-dane tuż po wojnie, zeznania przed sądami i komisjami historycznymi, wspomnienia i pamiętniki, litera-turę, po narracje biograficzne konstruowane u kresu życia byłych więźniów w wywiadach historii mó-wionej. Analizie poddano różne typy świadectw podejmując pracę na konkretnych przykładach. Jako

21

kontekst pojawiły się także dokumentalne i fabularne filmy o tematyce obozowej. Konwersatorium pro-wadzone jest we współpracy z Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KAR-TA, które zgromadziło kilkaset biograficznych relacji (audio i video) byłych więźniów kacetów.

5. Bezpłatne warsztaty dla maturzystów W okresie styczeń-czerwiec 2011 wspólnie z Collegium Civitas, Wydawnictwem Naukowym PWN

oraz Centrum Edukacji Obywatelskiej zorganizowaliśmy bezpłatne warsztaty z historii najnowszej, wosu i języka polskiego dla maturzystów. Zajęcia odbywały się w Collegium Civitas i DSH. W DSH swoje prelekcje mieli prof. prof. Eugeniusz Cezary Król, Wojciech Roszkowski i Dariusz Stola.

IV. Spotkania specjalne 1. Akcja Zima w Mieście

W dniach 14–27 lutego 2011 roku prowadziliśmy zajęcia dla grup zorganizowanych, w ramach Akcji Zima w Mieście. Łącznie w zajęciach uczestniczyło 66 grup, czyli ponad 1320 dzieci z warszawskich szkół podstawowych oraz świetlic socjoterapeutycznych. W naszej ofercie znalazły się następujące warsztaty: Kamienice – jak dawniej mieszkano, W co się bawił pradziadek, Gdybym był Kajtusiem Cza-rodziejem…, Symbole w Warszawie, W krainie dźwięków, Dzieci do Parlamentu – król Maciuś I i jego współcześni rówieśnicy, Spotkania z królem Maciusiem I – teatrzyk kukiełkowy, Prawa małych i dużych, Cyganie – historia pisana na wozach, Czy zdjęcia są prawdomówne?

2. Akcja Lato w Mieście Akcja Lato w Mieście prowadzona była w lipcu i sierpniu 2011 roku. W tym czasie odbyło się 56 za-

jęć, w których uczestniczyło prawie 1200 osób, w tym dzieci i młodzież z Liceum Humanistycznego im. Jakuba Kołasa z Mińska. Najczęściej wybierane zajęcia dotyczyły historii Warszawy. Młodsze dzieci uczestniczyły w zajęciach Symbole w Warszawie, Warszawskie Syrenki i spacerze Energia Warszawy, a grupy młodzieży w warsztatach powiązanych z wystawą o Biurze Odbudowy Stolicy. Dużą popularno-ścią cieszyły się także zajęcia fotograficzne dla najmłodszych W atelier pana Fotografa. 3. Projekt Uniwersytet Dzieci

W drugim semestrze roku szkolnego 2010/2011 oraz w pierwszym semestrze roku 2011/2012 konty-nuowaliśmy naszą współpracę z Uniwersytetem Dzieci przygotowując dla tego projektu dwa bloki zajęć dla młodszych dzieci (6-8 lat) oraz starszej grupy „Mistrz i uczeń”.

W semestrze wiosennym 2010/2011 starsza grupa „Mistrz i uczeń” uczestniczyła w zajęciach o spe-cjalizacji varsavianistycznej. Źródłem poznania historii miasta była fotografia, film i opowieści świad-ków. Młodzi odkrywcy nie tylko poznawali historię miasta, ale dzięki wykorzystaniu różnorodnych źró-deł uczyli się samodzielnego i krytycznego jej badania. Podczas zajęć uczestnicy korzystali z unikato-wych zbiorów fotograficznych i filmowych DSH oraz zapoznali się z bogactwem zasobów i metodologią korzystania z relacji świadków historii zgromadzonych w Archiwum Historii Mówionej (największe tego typu archiwum w Polsce). Młodsza grupa dzieci wzięła udział w warsztatach Budowniczowie bajek, Wy-nalazki – historia wynalazków. W zajęciach wzięło udział 480 dzieci.

W semestrze zimowym 2011/2012 dzieci wzięły udział w zajęciach Poszukiwacze źródeł oraz Czy zdjęcia są prawdomówne. 4. Festiwal Warszawiacy nie z tej ziemi, 14 czerwca

W ramach wielokulturowego festiwalu Warszawiacy nie z tej ziemi przygotowaliśmy warsztaty dla najmłodszych poświęcone muzyce Afryki Zachodniej. Warsztaty odbywały się na skwerze u zbiegu Ka-rowej i Krakowskiego Przedmieścia, a prowadził je gwinejski muzyk Gaspardem Conde. Podczas warsz-tatów uczestnicy nie tylko poznawali rytmy muzyki afrykańskiej, ale nauczyli się również do nich tań-czyć oraz śpiewać towarzyszące im melodie. Równolegle prezes Fundacji Afryka Inaczej Mamadou Diuf prowadził warsztaty bębniarskie dla młodzieży ponadgimnazjalnej oraz warsztaty na temat tolerancji oraz historii diaspory afrykańskiej nad Wisłą.

5. Krótki kurs historii Peerelu W roku szkolnym 2010/2011 raz w miesiącu w Piasecznie prowadziliśmy dla dzieci i młodzieży

warsztaty dotyczące historii PRL-u. Zajęcia odbywały się w dwóch grupach: szkoła podstawowa i gim-nazjum. W trakcie rocznego kursu z historii najnowszej uczniowie w formie niekonwencjonalnych warsztatów poznawali historię PRL-u aż do 1989 roku. Zajęcia miały charakter wykładu połączonego z

22

prezentacją multimedialną (film, fotografia, muzyka). Efektem projektu było przygotowanie dla społecz-ności szkolnej „Jednego dnia z Peerelem”, który odbył się 17 czerwca 2011.

6. Piknik Naukowy, Park im. Marszałka Rydza-Śmigłego, 28 maja DSH już po raz trzeci prezentował swoje dokonania na polu edukacji w trakcie Pikniku Naukowego

Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik. Tematem przewodnim tegorocznej edycji imprezy było ha-sło „Wolność”, z którym związane były atrakcje naszego namiotu. Przypomnieliśmy mieszkańcom War-szawy o buntownikach okresu końca stalinizmu – bikiniarzach, niezwykłych dwóch tygodniach lata 1955 roku, kiedy na Festiwal Młodzieży do miasta zjechali przedstawiciele ponad 100 narodowości, wreszcie o niepoKORnych obrońcach robotników z końca lat 70-tych. Wśród atrakcji naszego namiotu znalazły się: festiwalowy stadion zabaw dla najmłodszych, potyczka z cenzorem, multimedialna gra „Wolność jest w nas” oraz wiele innych atrakcji, jak malowanie koszulek z hasłem Jacka Kuronia Nie palcie komitetów, zakładajcie własne.

7. Imprezy w ramach akcji Wyłącz system – zob. rozdział 4.VI. Święto Wolności.

8. VI ogólnopolskie Forum Inicjatyw Pozarządowych, 10-17 września W sobotę, 17 września, na kilka godzin Krakowskie Przedmieście zamieniło się w tętniące życiem

miasteczko pozarządowe. Piknik był świetną okazją do przyjrzenia się z bliska działalności prawie 100 organizacji pozarządowych z całego kraju, działających w różnych obszarach, takich jak: edukacja oby-watelska, ekologia, zdrowie, dzieci, pomoc humanitarna i rozwojowa, kultura, sport, nowe media. Pod-czas Pikniku DSH prezentował projekt dla osób z niepełnosprawnością wzroku Wędrówki po niewidocz-nej Warszawie zrealizowany z funduszy Akademii Orange.

9. Konkurs wiedzy o Pradze Południe 24 września 2011 odbył się w Parku Skaryszewskim im. Ignacego Paderewskiego „Konkurs Wiedzy

o Pradze Południe”. Impreza odbyła się w ramach spotkania organizacji pozarządowych „Południowo-praskie prezentacje”. DSH był współorganizatorem samego konkursu. W skład jury weszli Juliusz Li-chwa: (przewodniczący) – edukator i stały współpracownik DSH, oraz gościnnie, jako wolontariusz, historyk i historyk sztuki Mikołaj Getka-Kenig. Stworzyli oni pytania konkursowe oraz uczestniczyli w przebiegu konkursu wyłaniając kolejnych finalistów oraz zwycięzców. Finaliści konkursu zostali nagro-dzeni wydawnictwami DSH oraz KARTY. 10. Konkurs Raz, dwa, trzy, warszawiakiem jesteś Ty!

Latem 2011 roku, DSH przyłączył się do koordynowanego przez Muzeum Powstania Warszawskiego projektu, którego celem było przybliżenie wydarzeń historycznych związanych z Warszawą lat 1918–1989. Projekt był rodzajem edukacyjnej zabawy, w której mogli uczestniczyć uczniowie, młodzież bądź całe rodziny. Ich zadanie polegało na odpowiedzi na pytania opartej na wiedzy i spostrzegawczości, w czym pomagało obejrzenie ekspozycji w muzeach i instytucjach biorących udział w projekcie. Osoby, które odpowiedziały na wszystkie pytania i odwiedziły wszystkie placówki zostały nagrodzone gadżeta-mi i publikacjami ufundowanymi przez organizatorów, między innymi publikacjami DSH.

11. Komitet Obrony Robotników, wrzesień–październik Z okazji 35. rocznicy powstania Komitetu Obrony Robotników zorganizowaliśmy spotkania, podczas

których młodzież miała okazję spotkać się w wybitnymi opozycjonistami. • 15 września odbył się wykład profesora Andrzeja Friszke na temat idei i powstania KOR. • 23 września odbyło się spotkanie z działaczami opozycji, Ludmiłą i Henrykiem Wujec, Janem Lityńskim, Wojciechem

Onyszkiewiczem i Heleną Łuczywo. • 4 października odbyła się debata Co nam zostało z KOR-u z udziałem Jacka Żakowskiego i Romana Gutka, maturzy-

stów z 1976 roku.

12. Dyskusja panelowa Dwa obrazy narodowej epopei w filmie Jerzego Hofmana 1920 „Bitwa war-szawska” i książce Grzegorza Nowika „Wojna światów 1920”, DSH, 9 listopada, organizowana wspólnie z Muzeum im. Józefa Piłsudskiego i Warszawskim Centrum Innowacji Edukacyjnych i Szkoleń Bitwa Warszawska 1920 roku, przeszła do narodowej legendy i obrosła mitami, które z jednej strony

utrwalają w społeczeństwie ówczesną rzeczywistość historyczną, a z drugiej często się z nią mijają. Film Jerzego Hoffmana i książka Grzegorza Nowika, która powstała w formie dialogu z filmem, były okazją do refleksji historycznej o wydarzeniach związanych z wojną Polski z bolszewicką Rosją i o sposobie

23

przekazywania wiedzy i emocji z wojną tą związanych. W dyskusji udział wzięli dr Marek Tarczyński, ppłk dr Juliusz Tym, red. Tadeusz Górny, mgr Konrad Paduszek oraz prof. Grzegorz Nowik. Debata zorganizowana wspólnie z Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

13. Debata w Pałacu Prezydenckim, 13 grudnia Licealiści z LO im. Mikołaja Reja, Klementyny Hoffmanowej, Aleksandra Fredry i Stanisława Wit-

kacego uczestniczyli w czterech warsztatach, podczas których zapoznawali się z różnymi aspektami hi-storii lat 1980–1983. Szczegółowo badali wydarzenia, które doprowadziły do ogłoszenia stanu wojenne-go oraz konsekwencje jego wprowadzenia. Swoją wiedzę zaprezentowali podczas debaty w Pałacu Pre-zydenckim, która odbyła się 13 grudnia 2011. Z młodzieżą rozmawiali prezydent Bronisław Komorowski i pani prezydentowa Anna Komorowska, Władysław Frasyniuk, Zbigniew Janas, Tadeusz Mazowiecki, Józef Pinior, Petr Pospichal, Maciej Rejzacher.

Także 13 grudnia prezydent Bronisław Komorowski wraz z uczniami liceum im. Jarosława Dąbrowskiego wziął udział w grze plenerowej Segment. Gra ta ma przybliżyć młodzieży rzeczywi-stość PRL-u oraz poszerzać wiedzę o najnowszej historii Polski, w tym historii „Solidarności”. Gra, przygotowana przez gdańską Fundację „Centrum Solidarności” przy udziale DSH w opracowaniu war-szawskiej wersji scenariusza została przez nas zainstalowana na stałe w Parku Kazimierzowskim, stając się elementem oferty edukacyjnej Domu Spotkań z Historią, a także propozycją edukacyjnej rozrywki dla bywalców parku.

V. Projekty edukacyjne 1. Projekt: Ścieżki mniejszości

Ścieżki mniejszości to projekt edukacyjny DSH realizowany przez młodzież z warszawskich szkół ponadpodstawowych. W pierwszym etapie projektu uczniowie badali historię i kulturę historycznych mniejszości Warszawy. Rezultatem ich pracy są tematyczne trasy spacerowe związane z pamiątkami po mniejszościach zamieszkujących niegdyś stolicę. Uczniowie przygotowali kilka tras spacerów: ścieżką niemiecką, rosyjską, ormiańską, tatarską, żydowską (po terenie byłego getta, po żydowskiej Pradze, po cmentarzu żydowskim, szlakiem Pamięci Ofiar i Męczeństwa).

2. Wędrówki po niewidocznej Warszawie Mimo szerokiego kręgu odbiorców naszej oferty edukacyjnej (niepełnosprawni intelektualnie, dzieci

autystyczne, dzieci i młodzież z grup marginalizowanych społecznie) dotychczas nie mieliśmy w ofercie zajęć adresowanych do osób niepełnosprawnych wzrokowo. Stąd też idea przygotowania zajęć edukacyj-nych dostosowanych do potrzeb i możliwości tej grupy. Głównym partnerem przedsięwzięcia współfi-nansowanego przez Fundację Orange stała się Fundacja Vis Maior. Innowacyjność powstałego projektu polega na wykorzystaniu do pracy z niewidomymi relacji świadków z AHM (nagrania dźwiękowe), ko-munikowaniu się z niewidomymi za pomocą zmysłu dotyku (makiety i mapy), zapachu i smaku. W ra-mach projektu przygotowaliśmy specjalny zestaw pomocy edukacyjnych w postaci makiet, replik przed-miotów codziennego użytku z epoki. Patronat honorowy nad projektem objął Krzysztof Zanussi.

3. Zajęcia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. W pierwszym półroczu 2011 prowadziliśmy zajęcia dla stałej grupy osób z niepełnosprawnością inte-

lektualną. W trakcie spotkań pod hasłem „Normalna sprawa” poruszaliśmy następujące zagadnienia: stosunek do osób niepełnosprawnych na przestrzeni XX wieku; przybliżenie niepełnosprawności (stereo-typów i współczesnych trendów); przybliżenie ról społecznych, jakie osoby niepełnosprawne pełniły kiedyś i współcześnie; o co walczyły i o co walczą osoby niepełnosprawne – ruchy self-advocacy i inne ruchy samopomocowe. W module Niezwykli warszawiacy – poznaj moją historię przedstawialiśmy histo-rię konkretnych osób z niepełnosprawnością. Moduł Nasza Warszawa to gawęda na temat historii War-szawy; oglądanie starych fotografii i relacji warszawiaków z okresu II Wojny Światowej i PRL-u.

VI. Klub Przyjaciół KARTY Klub ten działa nieprzerwanie od chwili powstania DSH. Zajęcia odbywają się w każdy piątek. W

ramach spotkań organizowane są seanse mało znanych filmów dokumentalnych, pokazy slajdów, dysku-sje i wykłady dotyczące XX wieku. Większość materiałów wykorzystywanych podczas spotkań pochodzi z zasobów Medioteki DSH oraz Archiwum Ośrodka KARTA. Celem zajęć jest nie tylko przygotowanie do matury z historii, ale przede wszystkim popularyzacja wiedzy historycznej oraz inspirowanie młodych ludzi do otwartej rozmowy o trudnych, kontrowersyjnych, a niekiedy bolesnych zagadnieniach z historii najnowszej. Inicjatorem spotkań jest Koło Historyczne z XI LO im. Mikołaja Reja w Warszawie, które

24

od wielu lat współpracuje z Ośrodkiem KARTA. W omawianym okresie członkowie Klubu KARTY przygotowywali prezentacje multimedialne na temat trzech mniejszości zamieszkujących Warszawę: Żydów, Rosjan i Tatarów. Prace zostały zaprezentowane 16 czerwca br. na uroczystym spotkaniu prezen-tującym dokonania Klubu KARTY w roku szkolnym 2008/2009. Oprócz członków Klubu obecni byli ich rówieśnicy, nauczyciele, a także przedstawiciele Biura Edukacji Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy. VII. Seniorzy i Uniwersytety Trzeciego Wieku

Naszą ofertę edukacyjną adresujemy również do seniorów, słuchaczy Uniwersytetów Trzeciego Wie-ku, a także pensjonariuszy dziennych domów opieki społecznej, dla których organizujemy pokazy fil-mów, prelekcje, zwiedzanie wystaw. Dotychczas z naszej oferty skorzystały m.in.: Uniwersytet Otwarty ,,Pokolenia” z Podkowy Leśnej, Uniwersytet Trzeciego Wieku Woli i Bemowa, Pierwszy Żoliborski Uniwersytet Trzeciego Wieku, Zespół Dziennikarzy Seniorów przy Stowarzyszeniu Dziennikarzy Pol-skich, Ośrodek Wsparcia dla Seniorów, Śródmiejski Ośrodek Opiekuńczy, PTTK Żoliborz oraz Dzielni-cowy Dom Pomocy Społecznej Praga Południe.

VIII. Międzynarodowe konferencje i seminaria. 1. Seminarium Sprawiedliwi i bohaterowie opozycji, Bolonia, 22 stycznia

22 stycznia na uniwersytecie bolońskim odbyło się seminarium w ramach projektu finansowanego przez Unię Europejską Europa dla Obywateli. Inicjatorem seminarium była współpracująca z DSH wło-ska sieć szkół „Historia i pamięć”. Celem seminarium było przybliżenie włoskim nauczycielom istoty systemów totalitarnych, zarówno faszyzmu jak i komunizmu, ale przede wszystkim fenomenu powsta-wania w reżimach komunistycznych ruchów opozycyjnych. W konferencji wzięli udział przedstawiciele rosyjskiego Memoriału, Instytutu Yad Vashem, Akademii Rumuńskiej w Bukareszcie, Fundacji Ośrodka KARTA oraz DSH. W trakcie seminarium wykład poświęcony genezie opozycji demokratycznej oraz problematyce pamięci o reżimie komunistycznym wygłosiła Anna Ziarkowska, szefowa działu edukacji w DSH. Wystąpienie dotyczyło generacji tworzącej polską opozycję demokratyczną skupioną wokół takich postaci jak Jacek Kuroń, Karol Modzelewski, Adam Michnik, a później zakładającej Komitet Obrony Robotników. Ponadto wykład dotyczył problematyki pamięci, a więc tego jak okres komunizmu utrwalił się w pamięci zbiorowej, kogo Polacy uważają za bohaterów i antybohaterów. Dużo uwagi po-święcono stosunkowi młodego pokolenia Polaków do doświadczeń „Solidarności”, przedstawiane zostały wnioski z tego płynące, zwłaszcza dla osób zajmujących się edukacją. W ostatniej części zaprezentowane zostały wybrane projekty edukacyjne DSH.

2. Seminarium Wojna, biografia i pamięć Seminarium – wspólne przedsięwzięcie DSH, Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży oraz

Instytutu Historii Stosowanej – poświęcone było metodom edukacji historyczno-obywatelskiej w polsko-niemieckich wymianach młodzieży, ze szczególnym akcentem na pracę wokół historii II wojny światowej.

3. Konferencja metodyczna Janusz Korczak – udzielić dzieciom głosu, DSH, 7 marca Konferencja zorganizowana przez DSH, Austriackie Forum Kultury i Fundację Współpracy Polsko-

Niemieckiej przy partnerskim udziale Fundacji Montessori. Uczestnikami byli nauczyciele kształcenia przedszkolnego i wczesnoszkolnego, pracownicy domów dziecka oraz świetlic socjoterapeutycznych. W panelu dyskusyjnym udział wzięli dr hab. Renata Nowakowska-Siuta, Agata Patalas, Krystyna Starczew-ska, Monika Pawluczuk-Solarz. Warsztaty prowadzili Magda Kania, Joanna Szymańska z Fundacji Mon-tessori, Marta Pietrzykowska z DSH i Reinhard Coppenrath z Austriackiego Forum Kultury.

4. Konferencja Jak Holandia chroni ważne źródła z czasów II wojny światowej dla przyszłych poko-leń, Centrum Edukacyjne IPN, 30 marca Program „Dziedzictwo wojny”, prowadzony w latach 2007–2010 przez holenderskie Ministerstwo

Zdrowia, Opieki Społecznej i Sportu, miał zachować ważne materiały dotyczące II wojny światowej i pochodzące z jej okresu oraz udostępnić je publiczności po to, by podtrzymać pamięć o wojnie, teraz i w przyszłości. W trakcie konferencji DSH prezentował sposoby wykorzystania relacji świadków przecho-wywanych w naszym archiwum w pracy edukacyjnej z młodzieżą.

5. Finał trzeciej edycji ogólnowłoskiego konkursu – Ludzie wolni. Sprawiedliwi i bohatero-wie opozycji. Życie i los miedzy Wschodem a Zachodem, Bolonia, 19 maja

25

DSH po raz kolejny wziął udział w finale włoskiego konkursu, zorganizowanego przez sieć szkół „Historia i pamięć”, który odbył się w Bolonii 19 maja. Konkurs został zrealizowany we współpracy z Międzynarodowym Centrum Dydaktyki Historii i Dziedzictwa (Alma Mater Studiorum – Uniwersytet Boloński), Linea Temponline, Diesse, Tulip Project, Russia Cristina, Fundację Ośrodka KARTA, Instytut Historii ,,Nicolae Iorga” Akademii Rumuńskiej oraz Stowarzyszenie „Memoriał”. W finale konkursu Polskę reprezentowały laureatki polskiego konkursu Historii Bliskiej. Tematem ich wystąpienia brzmiał: Jacek Kuroń – polski Mandela. 6. Konferencja IB History, DSH, 23 maja

Anglojęzyczna konferencja nauczycieli IB history (historii zgodnej z programem Matury Międzyna-rodowej). Pomysłodawcą konferencji był nauczyciel historii z American School of Warsaw (www.aswarsaw.org) Scott Schaffner. Konferencja miała na celu wymianę informacji między osobami pracującymi z młodzieżą uczącą się historii w języku angielskim na poziomie IB.

7. Konferencja międzynarodowa 1989–1991 Zbliżenie w trudnych czasach, 2011 – dzisiaj współpra-ca, 16-17 czerwca Konferencja została zorganizowana w DSH 16-17 czerwca 2011 w ramach obchodów 20-lecia Trak-

tatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy między Polską a Niemcami. Jej pomysłodawcą była Fundacja im. Heinricha Bölla w Warszawie, która zaprosiła na spotkanie osoby z Polski i Niemiec zaan-gażowane w dzieło porozumienia. Ze strony niemieckiej zaproszone zostały osoby, które poprzez udział w opozycji, walkę o prawa człowieka, ochronę środowiska naturalnego, jako członkowie inicjatyw ko-ścielnych już przed 1989 lub w czasie przełomu zaangażowani byli w polsko-niemieckie i niemiecko-wschodnioeuropejskie zbliżenie. W trakcie konferencji nasi niemieccy goście spotkali się z polskimi i wschodnioeuropejskimi partnerami, z którymi do dziś łączą ich wspólne cele. W trakcie konferencji do-szło do wymiany historycznych doświadczeń połączonych z pytaniem o aktualne wyzwania, jakie stoją przed Polską i Niemcami. Podczas spotkania pokazane zostały zdjęcia i filmy dokumentalne ukazujące historię współpracy polsko-niemieckiej.

IX. Konferencje metodyczne dla nauczycieli historii i WOS 1. Konferencja metodyczno-informacyjna, Kolejny rok z nową podstawą programową, DSH, 10

marca 2. Seminarium Historia w obrazach. Plakat i karykatura w walce z dyktaturą Analiza i interpretacja

źródeł ikonograficznych na lekcjach historii i wos, DSH, 14 kwietnia. Seminarium poświęcone pracy nauczyciela z materiałem ilustracyjnym. Wykład Propaganda i kary-katura w służbie totalitaryzmów wygłosił prof. Eugeniusz C. Król. Warsztaty prowadziły Barbara Czepik i Ewa Sularz. Każdy z uczestników otrzymał tekę z plakatami wydanymi z okazji 30 rocznicy powstania NSZZ „Solidarność”.

3. Konferencja Polska–Węgry 1956 rok: dwa oblicza systemu, Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń/DSH, 18 października W ramach spotkania dla nauczycieli odbyły się wykłady Janosa Tischlera, dyrektora Węgierskiego Instytutu Kultury, ambasadora Węgier w Polsce oraz profesora Jerzego Eislera.

4. Inny punkt widzenia, WCIES/DSH Cykl wykładów dla nauczycieli przedstawiający współczesne dzieje Polski w świetle historiografii zachodnio-europejskiej. W ramach projektu odbyły się trzy spotkania: 27 października – Legenda marszałka Józefa Piłsudskiego, 22 listopada – Czasy wojny i okupacji Polski w świetle historiografii europejskiej oraz 14 grudnia – powojenna Polska w oczach Brytyjczyków.

5. Kurs historii Polski XX wieku Cykl konferencji metodycznych dla nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych organizowanych raz w miesiącu Przez DSH, IPN oraz WCIES. Celem kursu jest przygotowanie nauczycieli szkół ponad-gimnazjalnych do pracy z nową podstawą programową, która wchodzi do szkół we wrześniu 2012. W 2011 roku odbyły się trzy konferencje: 15 października, Między Wschodem a Zachodem – pro-blem geopolitycznego położenia Polski; 26 listopada, Wielkie Spory polityczne oraz 10 grudnia, Szan-se (i porażki) Polski w latach 1918-2010.

6. Cykl seminariów przygotowanych poświęconych wykorzystaniu źródeł historycznych w eduka-cji szkolnej

26

Cykl przygotowany wspólnie przez DSH oraz metodyków historii i wos-u z WCIES-u. Odbyły się następujące spotkania: 27 września, Wykorzystanie relacji świadków w edukacji szkolnej. 25 paź-dziernika, Wykorzystanie kronik filmowych w edukacji szkolnej. 15 listopada, Varsaviana w szkolnej edukacji. 6 grudnia, Fotografia jako źródło historyczne.

7. Seminarium dla nauczycieli Czy Afryka jest krajem Seminarium zorganizowane 14 grudnia przez DSH i Fundację „Afryka Inaczej”. Spotkanie z autora-mi podręcznika dla nauczycieli „Czy Afryka jest krajem”. W trakcie spotkania Mamadou Diouf oraz Piotr Średziński opowiedzieli, jak doszło do powstania podręcznika (alarmujące wyniki sondaży przeprowadzonych w 2010 na temat stosunku Polaków do cudzoziemców) i jak można go wykorzy-stywać w edukacji szkolnej.

8. Polska w XX wieku – ogólnopolskie warsztaty historyczne im. prof. Bronisława Geremka, DSH, 10-11 grudnia Pierwszy zjazd z cyklu spotkań dla młodzieży licealnej oraz nauczycieli biorących udział w projek-cie. Celem programu jest promowanie wiedzy historycznej, jako ważnego narzędzia rozumienia współczesnego świata. Dla nauczycieli jest to okazja do poszerzenia wiedzy, poznania atrakcyjnych metod nauczania oraz dyskusji ze świadkami historii ostatniego półwiecza. Projekt organizowany jest przez Centrum im. prof. Bronisława Geremka, WCIES oraz DSH.

X. Program dla grup międzynarodowych W 2011 roku Dział Edukacji DSH rozwinął program warsztatów dla szkół prowadzących wymiany

międzynarodowe oraz uczniów obcojęzycznych. W zajęciach brali udział uczniowie gimnazjów i liceów, a także studenci z Polski, Niemiec, Turcji, Szwecji, Norwegii i Hiszpanii, Rosji, Ukrainy i Białorusi.

W związku z dużym zainteresowaniem naszą ofertą ze strony grup niemieckojęzycznych przygoto-waliśmy ścieżkę edukacyjną „Śladami socrealizmu”. Dotychczas tematami najczęściej wybieranymi była II wojna światowa oraz Holocaust. W tym roku największe zainteresowanie dotyczyło polskiego do-świadczenia komunizmu. W odpowiedzi na to zapotrzebowanie przygotowaliśmy ścieżkę edukacyjną przybliżającą historii PRL lat ‘50 XX wieku poprzez ukazanie sztuki, architektury oraz oficjalnych ko-munikatów państwowych. Naszym głównym celem była próba pokazania mechanizmów działania pań-stwa w tamtym okresie oraz stosunków pomiędzy obywatelami PRL a jego władzami.

W dniach 8–15 października gościliśmy grupę polsko-rosyjską, która uczestniczyła w tygodniowym seminarium organizowanym przez Ośrodek KARTA. Uczestnikami seminarium byli młodzi adepci histo-rii z Polski i Rosji, laureaci konkursów historycznych. Podczas seminarium młodzież wymieniała się doświadczeniami na temat trudności i problemów stojących przed młodymi badaczami historii. W pro-gramie znalazły się między innymi warsztaty: Rosyjskie ślady w Warszawie, Wyzwolenie czy zniewole-nie?, Miejsca pamięci: historia w służbie polityki, spotkanie ze świadkiem historii – Haliną Cieszkowską i spacer na Stare Miasto – Śladami powstania. Ponadto uczestnicy odwiedzili Muzeum Powstania War-szawskiego, Cmentarz-Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich, oraz Centrum Nauki Kopernik. Punktem kulminacyjnym seminarium było spotkanie z Nikitą Pietrowem, wiceprzewodniczącym stowarzyszenia „Memoriał” poprowadzone przez prof. Krzysztofa Jasiewicza.

W październiku gościliśmy w DSH muzealników z Ukrainy (11 października), pełnomocnik ds. współpracy niemiecko-polskiej i minister stanu w Federalnym Ministerstwie Spraw Zagranicznych RFN Cornelię Pieper (13 października), wolontariuszy z Fundacji Schumana (14 października) i studentów ze Szwecji odbywających praktyki w Warszawie (14 października). Goście zwiedzali nasze wystawy, a w trakcie spotkań opowiadaliśmy o działalności DSH.

21 października gościliśmy grupę nauczycieli z Niemiec, uczestników wyjazdu studyjnego do War-szawy zorganizowanego przez fundację Politische Memoriale Meklemburgii-Przedpomorza oraz Funda-cję Polsko-Niemieckie Pojednanie. Podczas pobytu w Warszawie nauczyciele zapoznali się z działalno-ścią placówek zajmujących się nauczaniem i popularyzacją historii XX wieku (Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie, Żydowski Instytut Historyczny, IPN, DSH oraz Muzeum Powstania Warszaw-skiego).

17 listopada zorganizowaliśmy spotkanie z uczestnikami seminarium ShortCut Europe. ShortCut Eu-rope (spotkanie animatorów i artystów z całej Europy, którzy wspólnie zastanawiają się między innymi nad stym, jak znaleźć nową formę debaty o kulturze, jak dzielić się dobrymi praktykami i jak przyciągać publiczność). Podczas spotkania w DSH prezentowaliśmy sposoby wykorzystania działań artystycznych

27

do propagowania historii. Seminarium ShortCut Europe odbywa się w ramach programu polskiej prezy-dencji w UE.

WARSZAWSKA INICJATYWA KRESOWA

Podstawowym zadaniem powołanego w styczniu 2009 roku odrębnego programu DSH pod nazwą Warszawska Inicjatywa Kresowa (WIK) jest upowszechnianie wiedzy o historii i wielokulturowym dziedzictwie Kresów. Od samego początku koordynatorem programu jest Tomasz Kuba Kozłowski – twórca jednej z największych i najbardziej reprezentatywnych kolekcji poświęconych wschodnim tere-nom II Rzeczypospolitej. W 2011 roku kontynuowano rozpoczęte w poprzednich latach cykle „Opowie-ści z Kresów” i „Kino kresowe”. Rosnące zainteresowanie tematyką kresową oraz popularność wypra-cowanej w DSH formy prezentacji spowodowały konieczność organizowania spotkań poza siedzibą DSH, przede wszystkim w Warszawie, ale również w innych ośrodkach. Łącznie, w 2011 roku, w ra-mach programu WIK przeprowadziliśmy 88 spotkań, prezentacji multimedialnych, projekcji filmowych, promocji książek, dyskusji panelowych i wykładów, które odbyły się w siedzibie DSH (36), poza DSH w Warszawie (23) oraz w innych miastach (29).

Głównym wydarzeniem tego roku w ramach WIK było wydanie w serii „Kolekcje XX wieku” albu-mu Świat Kresów autorstwa Tomasza Kuby Kozłowskiego i Danuty Błahut-Biegańskiej, zawierającego ikonografię dotyczącą ponad 250 miejscowości na Kresach, zarówno tych, które w okresie międzywo-jennym znajdowały się na Ziemiach Wschodnich II Rzeczypospolitej, jak i tych, które po 1921 roku po-zostały poza jej granicami. Wokół promocji albumu i dotychczasowego dorobku programu zarówno w samym DSH, w innych miejscach stolicy a także różnych ośrodkach w kraju ogniskowały się liczne ini-cjatywy WIK-u.

I. Cykl „Opowieści z Kresów”

„Opowieści z Kresów” to trwający od czerwca 2007 roku cykl spotkań prowadzonych przez Tomasza Kubę Kozłowskiego, a odbywających się zawsze w każdą trzecią środę miesiąca. Bazą źródłową kolej-nych prezentacji jest gromadzona przez autora i licząca ok. 30 tys. obiektów kolekcja materiałów i pa-miątek kresowych. Wszystkie spotkania cyklu cieszyły się bardzo dobrą frekwencją sięgającą zazwyczaj 170 – 200 osób, w niektórych brało udział do 250 osób. W 2011 roku odbyło się 12 spotkań: 1. 19 stycznia: W gnieździe Lubarta. Przypadki świetnego miasta Łucka – opowieść o położonym nad Styrem mieście Łuc-

ku, stolicy Wołynia, historii wielkiego zjazdu monarchów europejskich, wizytach carów rosyjskich Mikołaja I i Aleksandra II, bitwie pod Łuckiem w 1916 roku a także o Karaimach w Łucku i działalności urzędującego w Łucku wojewody wołyń-skiego Henryka Józewskiego.

2. 16 lutego: Od Affanasowicza do Zdanowskich. Poczet kresowych fotografów – spotkanie poświęcone fotografom z Kre-sów zorganizowane w związku z wydaniem albumu „Świat Kresów”. Prezentacja sylwetek i dorobku ponad dwudziestu fo-tografików i fotografów m. in. z Wilna, Stolina, Krzemieńca, Lwowa, Drohobycza, Kosowa, Zaleszczyk, Kamieńca Podol-skiego.

3. 16 marca: Traktem Stefana Batorego. Od Wilna po Dzisnę – z Bułhakiem do Kobylnika, Puzyniną do Dobrowlan i Po-staw, Piłsudskimi do Mosarza, Dołęgą-Mostowiczem do Głębokiego, Huszczą do Dzisny, strzelcami z 85 pułku do Wilejki, karmelitami do Miadzioła, bazylianami do Berezwecza. Opowieść o historycznej drodze, wiodącej z Wilna w kierunku Po-łocka, oznaczanej na mapach jako „Trakt Stefana Batorego” i leżących przy niej miejscowościach.

4. 20 kwietnia: Przełomy Teterowa. Fenomen polskiego Żytomierza – opowieść Żytomierzu, jednym z najważniejszych ośrodków polskiego życia kulturalnego i religijnego na Ukrainie, mieście rodzinnym Tadeusza Borowskiego, Jarosława Dąbrowskiego, Franciszka Niepokólczyckiego, Mieczysława Pawlikowskiego i Światosława Richtera, rządzonym w car-skiej Rosji przez polskiego burmistrza. Podczas spotkania zaprezentowany został 66 numer kwartalnika „Karta”, zawierają-cy specjalną wkładkę poświęconą polskim śladom na Wołyniu, Kijowszczyźnie i Podolu.

5. 18 maja: Wszystko co nasze… Lwowskie początki skautingu i harcerstwa – 22 maja 1911 rozkazem dziennym, podpisa-nym przez Andrzeja Małkowskiego i wydanym we Lwowie, powołano cztery pierwsze drużyny skautowe na ziemiach pol-skich. Przypadające w tym roku stulecie tego wydarzenia, towarzyszące mu zloty harcerskie i uroczystości rocznicowe było okazją do przypomnienia roli Lwowa i lwowskich instruktorów w dziejach ruchu skautowego i harcerskiego.

6. 15 czerwca: Nie tylko Bełz… Zapomniana Sokalszczyzna – opowieść o Sokalszczyżnie, której znaczna część do 1951 roku znajdowała się w granicach Polski: Sokalu słynącym cudownym wizerunkiem Matki Boskiej, miasteczku Bełz popularnym dzięki znanej piosence, Krystynopolu i Tartakowie Potockich, Warężu i innych miejscowościach dawnego powiatu sokal-skiego. Podczas spotkania przedstawiono także historię Akcji HT, w wyniku której Rzeczpospolita ostatecznie utraciła resz-tę Sokalszczyzny a jej mieszkańców przesiedlono przymusowo w Bieszczady.

7. 20 lipca: Między Abelami a Żydaczowem. Kresowe abecadło - 50. - „jubileuszowe” – spotkanie cyklu było okazją do tele-graficznego przedstawienia dziedzictwa Kresów, refleksji nad stanem wiedzy o Kresach, obecności Kresów w powszechnej świadomości Polaków i narodowym systemie edukacji, wskazania „białych plam” na mapie zbiorowej pamięci o Kresach i wyzwań jakie stoją przed instytucjami upowszechniającymi wiedzę o Kresach.

8. 17 siepnia: Różańcowa Madonna i rabini z nad Seretu. Opowieść o Czortkowie - W kościele Św. Jacka w Warszawie znajduje się jeden z najcenniejszych kresowych wizerunków Matki Bożej – obraz Matki Boskiej Różańcowej z Czortkowa.

28

Burzliwe dzieje tego podolskiego miasteczka w XX wieku i postaci z nim związane, „powstanie czortkowskie” i męczeńska śmierć Dominikanów zamordowanych przez NKWD, poczet słynnych czortkowskich rabinów i cadyków to niektóre wątki przedstawione podczas tego spotkania.

9. 21 września: Miasto przy torze. Kolej i wojsko w dziejach Baranowicz – opowieść największym mieście Nowogródczyzny, dwukrotnie większym od Nowogródka, założonym dopiero w 1871 roku, nazywanym „polskim Chicago na Wschodzie”. Prezentacja poświęcona Baranowiczom, miastu rodzinnemu Mai Berezowskiej i Lidii Korsakówny, które swój rozwój i po-zycję zawdzięczało kolei i wojsku - w przededniu wybuchu I wojny światowej tu stacjonowało Naczelne Dowództwo armii carskiej z wielkim księciem Mikołajem Mikołajewiczem. W trakcie spotkania przypomniano także rewolty kolejarskie, wy-ścig samochodowy na trasie Petersburg – Moskwa, bitwę pod Baranowiczami oraz najnowocześniejszą radiostację Polskie-go Radia uruchomioną w 1938 roku.

10. 19 października: Jarmark nad Piną. O polskim, żydowskim i białoruskim Pińsku – opowieść o mieście rodzinnym Ry-szarda Kapuścińskiego i Andrzeja Kondratiuka, w którym dzieciństwo spędzili m. in. premier Izraela Golda Meir i pierwszy prezydent Izraela Chaim Weizmann. Przypomniano także sylwetki klasyka literatury białoruskiej Jakuba Kołasa i twórcy Muzeum Krajoznawczego Dymitra Gieorgijewskiego, słynny jarmark na łodziach i port, w którym cumowało ponad 100 jednostek Flotylli Pińskiej. W spotkaniu liczny i czynny udział wzięli pochodzący z Pińska Warszawiacy.

11. 16 listopada: Za lwowską rogatką. W Brzuchowicach, Dublanach i Kulikowie – Opowieść o lwowskich przedmieściach: Lewandówce, Kleparowie, Hołosku i Zamarstynowie oraz miejscowościach położonych na północ od Lwowa: Brzuchowi-cach - ulubionym letnisku mieszkańców Lwowa, miejscu najsłynniejszego morderstwa II Rzeczypospolitej popełnionego przez Ritę Gorgonową, Dublanach gdzie mieściła się Akademia Dublańska i Kulikowie słynącym z legendarnego „chliba Kulikowskiiego”.

12. 21 grudnia: A było to wczas rano… Z myśliwymi na Kresach – Spotkanie poświęcone tradycjom myśliwskim i łowieckim przygodom na Kresach: łowy na grubego zwierza w magnackich posiadłościach na Kresach, jubileuszowe polowanie par force w Antoninach i strzelanie w dobrach państwa Skole, polowania na kaczki, głuszce i łosie na Polesiu, polowania na niedźwiedzie w Karpatach Wschodnich, łowieckie facecje, anegdoty i zwyczaje.

II. Cykl „Kino kresowe”

Od lipca 2008 roku w ramach cyklu „Kino kresowe” organizowane są w DSH projekcje filmów ar-chiwalnych, fabularnych i dokumentalnych poświęconych dziedzictwu Kresów. Pokazom towarzyszą komentarze dotyczące prezentowanych zdarzeń i miejsc, bohaterów i ich losów, sylwetek reżyserów a także spotkania i dyskusje z twórcami filmów. W ramach cyklicznych, comiesięcznych pokazów w 2011 roku zostało pokazanych 13 filmów. 13 lutego, w ramach weekendu „Świat Kresów” towarzyszącego promocji albumu Świat Kresów, wyświetlono 5 wybranych filmów z cyklu „Kino kresowe”. Z tej okazji przygotowano także oryginalny, godzinny montaż filmowy pt. „Świat Kresów”, składający się z frag-mentów filmów prezentowanych w DSH w latach 2008-2011. Ponadto, podczas pokazów zamkniętych w DSH i LO im. Czackiego wyświetlono 5 innych filmów związanych z tematyką kresową. Łącznie, w 2011 roku zorganizowano 15 spotkań, podczas których wyświetlono 21 filmów. 1. 4 stycznia: Moje Wilno, (1994), reż. Alina Czerniakowska – reportaż dokumentalny o Wilnie przypominający dziedzictwo

kulturowe miasta i jego związki z historią Rzeczypospolitej. Po projekcji odbyło się spotkanie z autorką filmu, dokumenta-listką Aliną Czerniakowską, podczas którego prezentowane były najnowsze publikacje dotyczące Wilna, m. in. tomy kwar-talnika „Znad Wilii” i wydany w kolekcji „Miejsca święte” przewodnik „Wilno” zawierający historię i opis najważniej-szych miejsc kultu religijnego Wilna.

2. 4 lutego: Dusza kresowa, cz.I, 2004), reż. Ewa Straburzyńska – pokaz pierwszej części telenoweli dokumentalnej, której bohaterami są wypędzeni z Kresów mieszkańcy śląskich miasteczek i wsi. Pełen ciepła i humoru film ukazujący kresowian podczas codziennych zajęć, spotkań rodzinnych i w gronie znajomych, gdy wspominają miejsca swego pochodzenia, opo-wiadają o wrastaniu w nowe środowisko, kultywują kresowe tradycje, poszukują śladów swoich przodków.

3. 12 lutego: ·Świat Kresów (montaż filmowy), (2011), opr. Agnieszka Tomasińska – montaż fragmentów filmów archiwal-nych, fabularnych i dokumentalnych odpowiadający układem dziewięciu rozdziałom albumu Świat Kresów

4. 13 lutego: Wybór filmów z cyklu „Kino kresowe” w ramach weekendu „Świat Kresów” – Śladami starej kroniki, (1998), reż. Joanna Wierzbicka – filmowa podróż po Litwie i Ukrainie śladem przedwojennych filmowców z PAT, autorów filmu „Piękno naszych ziem wschodnich”, wyświetlanego w kinach w 1939 roku. Współczesne sekwencje mieszają się z kadrami nakręconymi przed wojną; Ojczyzna myśli mojej, (2008), reż. Jurij Goriulow – film białoruskiego reżysera o historii dworu w Worończy na Nowogródczyźnie i dramatycznych losach jego mieszkańców; Polesia czar, (2000), reż. Adam W. Kulik – film o niezwykłym fotografie Polesia, Józefie Szymańczyku z Kosowa Poleskiego; Bełz. Rok 1951, (2001), reż. Mirosław Jasiński – film o przebiegu Akcji H-T, największej po 1945 roku korekty granicznej, w wyniku której w 1951 roku przeka-zano do ZSRR część Sokalszczyzny wraz z miastem Bełz, (480 kilometrów kwadratowych) w zamian za Ustrzyki Dolne z przyległymi wsiami; Podróż do Lwowa w lata 30., (2000), reż. Jerzy Janicki – unikalne, amatorskie filmy nakręcone w la-tach 30. przez Tadeusza Matuszkiewicza, ojca znanego kompozytora Jerzego „Dudusia” Matuszkiewicza opatrzone komen-tarzami i wspomnieniami Jerzego Janickiego, Jerzego Matuszkiewicza i Andrzeja Ziemilskiego.

5. 23 marca: Dusza kresowa, cz. II, (2004), reż. Ewa Straburzyńska – pokaz drugiej części telenoweli dokumentalnej Ewy Straburzyńskiej z wrocławskiego ośrodka TVP, której bohaterami są wypędzeni z Kresów mieszkańcy śląskich miasteczek i wsi.

6. 13 kwietnia: Ja Hucuł – Opowieść z Karpat Wschodnich, (2004), reż. Danuta Buchczyk, Jerzy Kołodziejczyk – pokaz filmu dokumentalnego o Hucułach z Czarnohory towarzyszący organizowanemu od marca do października 2011 roku w kilkunastu miejscowościach w Polsce i na Ukrainie Międzynarodowemu Festiwalowi Huculskiemu „Słowiańska Atlanty-da”.

29

7. 11 maja: Zapomniana rozgłośnia, (2009), reż. Józef Wierzba; Serce zostawił Wilnu (2006), reż. Józef Wierzba – film o jednej z najlepszych rozgłośni Polskiego Radia w okresie międzywojennym, w której narodził się teatr Polskiego Radia i z którą współpracowali m.in. Beynar (Jasienica), Bujnicki, Gałczyński, Hulewicz, Łopalewski, Miłosz, Ordonówna, Osterwa. W wigilię 75 rocznicy pochówku serca Józefa Piłsudskiego na Rossie pokazany został także film dokumentalny poświęco-ny związkom Józefa Piłsudskiego z Wilnem. Po projekcji odbyło się spotkanie z udziałem reżysera, Józefa Wierzby, dzien-nikarza związanego z białostockim ośrodkiem TVP, autora wielu filmów i programów poświęconych Polakom na Kresach.

8. 8 czerwca: Alfred Schreyer z Drohobycza, (2010), reż. Marcin Giżycki – pokaz filmu o Alfredzie Schreyerze, muzyku, jednym z ostatnich uczniów Brunona Schulza i ostatniego drohobyckiego Żyda, który urodził się i mieszka w tym mieście, cudem ocalonego z holocaustu, osadzony w realiach przedwojennego, wojennego i współczesnego Drohobycza. Po projek-cji odbyło się spotkanie i dyskusja z udziałem reżysera Marcina Giżyckiego oraz współautorki scenariusza Małgorzaty Sa-dy.

9. 13 lipca: Kryptonim Pożoga, (1998), reż. Wincenty Ronisz – film wybitnego dokumentalisty poświęcony historii Wołynia w latach II wojny światowej. Dokument przedstawia panoramę dziejów Wołynia do 1939 roku, charakteryzuje pierwsze lata okupacji, w dramatycznych relacjach świadków przypomina zagładę polskich wsi i miasteczek na Wołyniu w 1943 roku oraz zbrodni dokonywanych przez ukraińskich nacjonalistów, prezentuje dzieje polskiej samoobrony na Wołyniu, formo-wanie oddziałów 27 Wołyńskiej Dywizji AK oraz walki toczone przez tę jednostkę z Niemcami w latach 1944 - 1945.

10. 12 sierpnia: Fidei Testis. Świadek wiary, (2009), reż. Jurij Goruliow - 21 lipca 2011 r. zmarł w Pińsku w wieku 96 lat kardynał Kazimierz Świątek, Sybirak, skazany przez NKWD na karę śmierci, więzień łagrów i gułagów, arcybiskup metro-polita mińsko-mohylewski, przewodniczący Konferencji Episkopatu Białorusi, administrator apostolski diecezji pińskiej, legendarny duszpasterz białoruskiego kościoła katolickiego. Niezwykłą postać kardynała i burzliwe dzieje jego życia przed-stawione zostały w filmie białoruskiego operatora i reżysera Jurija Goruliowa. Po projekcji odbyło się spotkanie i dyskusja z udziałem twórcy filmu Jurija Goruliowa.

11. 7 września: Msza za miasto Grodno, (1995), reż. Zbigniew Kowalewski, Liczył się tylko honor, (2009), reż. Eugeniusz Szpakowski – projekcja dedykowana nieobecnym w powszechnej pamięci Polaków obrońcom Grodna z 1939 roku, których symbolem stał się Tadeusz Jasiński, przywiązany w charakterze żywej tarczy do wieżyczki nacierającego sowieckiego czołgu. Trzydniowa obrona miasta okupiona została śmiercią co najmniej pół tysiąca osób, masowymi represjami a w koń-cu wywózkami. Relacje świadków tamtych wydarzeń skonfrontowane zostały z propagandowymi filmami sowieckimi do-kumentującymi wkroczenie Armii Czerwonej na Ziemie Wschodnie II Rzeczypospolitej.

12. 12 października: Łupaszko, (2000), reż. Mariusz Pietrowski – film dokumentalny poświęcony urodzonemu w Stryju majo-rowi Zygmuntowi Szendzielarzowi, uczestnikowi kampanii wrześniowej, organizatorowi partyzantki na Wileńszczyźnie i dowódcy 5 Wileńskiej Brygady AK. Jeden z najdzielniejszych „żołnierzy wyklętych” stracony w 1951 roku, przez lata przedstawiany jako „krwawy herszt wileńskich bandytów”, dopiero w 2008 roku doczekał się uroczystego, symbolicznego pogrzebu na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Postać majora Szendzielarza i 5 Brygadę AK wspominają w filmie ostatni żyjący podkomendni „Łupaszki”, przyjaciele i historycy.

13. 14 grudnia: Ihrowica – zabili nas w wigilię, (2010), reż. Anna Szpręglewska -zrealizowany przez zespół magazynu „Wie-dza i Życie – Inne Oblicza Historii” film o podolskiej wsi Ihrowica, w której 24 grudnia 1944 ukraińscy nacjonaliści za-mordowali 80 jej mieszkańców. Historię tej zbrodni dokumentuje od lat jeden z ocalałych, Jan Białowąs. Kamera towarzy-szy jego wyprawie na Ukrainę, spotkaniom i rozmowom z Ukraińcami we Lwowie i Ihrowicy. Po projekcji odbyła się dys-kusja z udziałem dr Jarosława Gdańskiego, redaktora naczelnego magazynu „Wiedza i Życie – Inne Oblicza Historii”.

Poza projekcjami ogólnodostępnymi organizowane były także pokazy zamknięte przeznaczone dla członków działających w Warszawie środowisk kresowych (vide: Wieczory kresowian) oraz młodzieży licealnej (28 paździenika w LO im. T. Czackiego zorganizowano pokaz filmu ‘Poeta nieznany” o Zyg-muncie Rumlu).

9 grudnia podczas pokazu zamkniętego zaproszonym gościom zaprezentowany został najnowszy (ukończony w listopadzie) film białoruskiego reżysera Jurija Goruliowa poświęcony Zofii Chomętow-skiej, wybitnej fotograficzce pochodzącej z Polesia. Pokaz filmu „Letapis y promnjach swjatła” był pierwszym pokazem tego filmu w Polsce (obraz istnieje jedynie w wersji białoruskiej)

III. „Wieczory Kresowian”

Istotnym nurtem programu Warszawskiej Inicjatywy Kresowej są spotkania przygotowywane wspól-nie z działającymi w Warszawie organizacjami i stowarzyszeniami kresowymi, pasjonatami Kresów oraz naukowcami prowadzącymi badania na Kresach. Pozwalają one przedstawiać wybrane elementy dzie-dzictwa Kresów z udziałem świadków historii urodzonych na Ziemiach Wschodnich II RP oraz osób dokumentujących ich stan obecny. W 2011 roku odbyły się 2 takie spotkania: 1. 11 stycznia: Pamięć o przedsowieckim Kijowie – prezentacja projektu badawczego, którego celem jest stworzenie interak-

tywnej mapy polskich miejsc pamięci w stolicy Ukrainy - Kijowie. Ukraińskie historyczki Ołena Betlij i Kataryna Dysa oraz filolożka Anna Łazar przedstawiły założenia projektu, wyniki badań i pierwsze efekty prac realizowanych w Kijowie w ramach programu Geschichtswerkstatt Europa Fundacji „Pamięć, odpowiedzialność, przyszłość”. Spotkanie było okazją do przypomnienia znaczącego udziału Polaków w życiu miasta Kijowa przed I wojną światową.

2. 7 kwietnia: Szlakiem Wielkiej Niedźwiedzicy. Opowieść o Sergiuszu Piaseckim – spotkanie zorganizowane z okazji 110 rocznicy urodzin Sergiusza Piaseckiego – wywiadowcy, przemytnika, więźnia, pisarza, żołnierza AK, bezkompromisowego przeciwnika komunizmu i sowieckiej Rosji. O Sergiuszu Piaseckim, szlakach bohaterów najgłośniejszej powieści Piasec-kiego i przemytniczych ścieżkach dawnego polsko-sowieckiego pogranicza w rejonie Rakowa i Wołmy opowiadał prof. Ja-rosław Komorowski z Instytutu Sztuki PAN i Akademii Teatralnej ilustrując prezentację dokumentacją fotograficzną wy-konaną na Białorusi. Gościem specjalnym wieczoru był pochodzący z Rakowa Jazep Januszkiewicz, białoruski pisarz, lite-

30

raturoznawca historyk i tłumacz książek Sergiusza Piaseckiego, który doprowadził do wydania Kochanka Wielkiej Niedź-wiedzicy na Białorusi.

Równolegle ze spotkaniami otwartymi, adresowanymi do szerokiej publiczności organizowane były spotkania środowiskowe adresowane do członków i sympatyków działających w Warszawie stowarzy-szeń i organizacji kresowych. W 2011 roku w siedzibie DSH odbyły się 4 trzy takie spotkania: 1. 21 maja – spotkanie członków Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, podczas którego wyświetlone zostały

filmy Prorok z Wilna, (2007, 20 min.) reż. Grzegorz Górny - film poświęcony prof. Marianowi Zdziechowskiemu, filozo-fowi, pisarzowi i publicyście, rektorowi Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz Ponary, (2003, 31 min.) reż. Grze-gorz Górny – film poświęcony jednej z największych zbrodni na Kresach.

2. 30 maja – spotkanie Towarzystwa Miłośników Wołynia i Polesia, podczas którego wyświetlony został film Śladami starej kroniki, reż. Joanna Wierzbicka.

3. 28 października – spotkanie dla członków Koła Krzemieńczan i uczniów LO im. Czackiego w ramach obchodzonego co roku w październiku dnia pamięci o Krzemieńcu i Liceum Krzemienieckim

4. 29 grudnia – spotkanie świąteczne Towarzystwa Miłośników Wołynia i Polesia, podczas którego Tomasz Kuba Kozłowski przedstawił prezentację Między Chanuką, pasterką a Jordanem. Święta na Kresach poświęconą wielokulturowym trady-cjom i obrzędom świątecznym na Kresach.

IV. Promocja albumu Świat kresów i dorobku WIK w kraju

Ważną formą upowszechniania wiedzy o Kresach jest promocja wydawnictw poświęconych historii i dziedzictwu Kresów oraz organizacja spotkań z ich autorami. Na początku 2011 roku w serii „Kolekcje XX wieku” ukazał się album Świat Kresów. W dziesięciu rozdziałach albumu: Od Inflant po Podole; Tygiel narodów, religii i kultur; Wieś; Dwór, pałac, zamek; Miasteczko; Zdrój i letnisko; Miasto; Szkoła i wychowanie; Wojsko; Okruchy Kresów. Od kresowych korzeni do kolekcji „kresowianów” zawarte zo-stały reprodukcje blisko 800 obiektów z kolekcji Tomasza Kuby Kozłowskiego (zdjęć, pocztówek, wy-dawnictw, druków ulotnych i reklamowych, dokumentów, archiwaliów, map, antyków, przedmiotów codziennego użytku, pamiątek osobistych, odznak, medali).

Wydanie przez DSH i Ośrodek KARTA albumu Świat Kresów spowodowało, że jednym z najważ-niejszych nurtów działalności Warszawskiej Inicjatywy Kresowej w pierwszym półroczu były działania związane z jego promocją. Do najważniejszych należały: organizacja weekendu „Świat Kresów” towa-rzyszącego publicznej prezentacji i promocji albumu w Domu Spotkań z Historią (luty 2001); organizacja cyklu spotkań autorskich w wybranych ośrodkach w kraju (luty – grudzień), w tym zwłaszcza 6-dniowy objazd po Dolnym Śląsku towarzyszący X Legnickim Dniom Kultury Kresowej; promocja albumu w mediach, publikacjach, na portalach internetowych (luty – grudzień); promocja albumu podczas różno-rodnych spotkań i imprez. Kalendarium najważniejszych wydarzeń promujących album Świat Kresów oraz dorobek WIK w zakresie upowszechniania wiedzy o dziedzictwie Kresów: 1. 12–13 luty: weekend „Świat Kresów” w DSH – dwudniowy cykl wydarzeń towarzyszących prezentacji albumu na który

złożyły się: konkurs wiedzy o Kresach z nagrodami, montaż filmowy Świat Kresów, aukcja pamiątek z Kresów ze zbiorów Tomasza Kuby Kozłowskiego. W dyskusji panelowej „Jaki obraz Kresów?” udział wzięli: prof. Tadeusz Epsztein – Instytut Historii PAN, Zbigniew Gluza – prezes Ośrodka KARTA, Danuta Jackiewicz – kurator Zbiorów Ikonograficznych i Foto-graficznych Muzeum Narodowego, red. Maciej Rosalak – „Rzeczpospolita” oraz autorzy albumu Tomasz Kuba Kozłowski i Danuta Błahut-Biegańska.

2. 3 marca: promocja w Poznaniu połączona z prezentacją Świętojerską, Mickiewicza, Giedymina – kaziukowy spacer po Wilnie, Dom Polonii, Stary Rynek 51, Poznań; promocja i sprzedaż albumu odbyły się w ramach dorocznego jarmarku „Kaziuk Wileński” organizowanego przez Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej na rynku w Poznaniu.

3. 3 kwietnia: promocja w Gliwicach połączona z prezentacją Kresowy tygiel narodów, religii i kultur …czyli Unia tu już była! Muzeum w Gliwicach, Willa Oscara Caro, ul. Dolnych Wałów 8a, Gliwice.

4. 3 kwietnia: promocja w Bytomiu połączona z prezentacją Kresowy tygiel narodów, religii i kultur …czyli Unia tu już była!, Centrum Kresowe, ul. Moniuszki 13, Bytom.

5. 9 kwietnia: promocja w Jarosławiu połączona z prezentacją Śmietanka ze Stryja, Centrum Kultury i Promocji, kamienica Attavantich, Rynek 5, Jarosław.

6. 10 kwietnia: promocja w Lubaczowie połączona z prezentacją Świat Kresów, Muzeum Kresów w Lubaczowie, ul. Sobie-skiego 4, Lubaczów.

7. 29 maja: prezentacja w Krakowie Czerwony płaszcz, za pasem broń ... Hucuła portret wyimaginowany zorganizowana w ramach Międzynarodowego Festiwalu Huculskiego „Słowiańska Atlantyda” przez Muzeum Narodowe w Krakowie, Gmach Główny MNK, Al. 3 Maja 1, połączona z promocją albumu

8. 4 czerwca: zorganizowanie stoiska z albumem w Krośniewicach podczas X Ogólnopolskiego Święta Kolekcjonerów Mu-zeum w Krośniewicach, Plac Wolności 1, Krośniewice.

9. 16 czerwca: promocja w Sandomierzu połączona z prezentacją Wołyńskie Perły - Od Ostroga do Starokonstantynowa, Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, ul. Zamkowa 12, Sandomierz.

10. 18 czerwca: promocja w Krasiczynie połączona z prezentacją Łyk Naftusi. Opowieść o kresowych zdrojach w Niemirowie, Lubieniu, Morszynie i Truskawcu, Zespół Zamkowo-Parkowy Krasiczyn, spotkanie zorganizowane przez Fundację Dzie-dzictwo im. Chone Shmeruka i DSH w ramach Wielokulturowego Festiwalu Galicja.

31

11. 19 czerwca: promocja w Przemyślu połączona z prezentacją Śmietanka ze Stryja, Księgarnia Libera, Przemyśl, Rynek 26, spotkanie zorganizowane przez Fundację Dziedzictwo im. Chone Shmeruka i DSH w ramach Wielokulturowego Festiwalu Galicja.

12. 30 czerwca: promocja w Krakowie połączona z prezentacją Kresowy tygiel narodów, religii i kultur… czyli Unia tu już była!, Biblioteka Jagiellońska, ul Oleandry 3, Spotkanie zorganizowane pod patronatem Wojewody Małopolskiego przez DSH, Bibliotekę Jagiellońską, Fundację Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego i Kolegium Wigierskie jako II spotkanie z cyklu „Stanica kresowa” w ramach programu „Kultura pamięci – tożsamość Małopolski”.

13. 30 sierpnia: promocja w Jaworze podczas Jaworskiej Gali Kresowej, Jaworski Ośrodek Kultury, sala teatralna, ul. Rynek 5 14. 1 września: promocja w Lubinie podczas Lubińskiej Gali Kresowej połączona z otwarciem wypożyczonej przez DSH

wystawy plenerowej „Świat Kresów. Ze zbiorów Tomasza Kuby Kozłowskiego” przed Centrum Kultury Muza w Lubinie, ul. Armii Krajowej 1, wystawa zorganizowana we współpracy z Ośrodkiem Kultury Wzgórze Zamkowe w Lubinie.

15. 2 września: promocja w Legnicy podczas Legnickiej Gali Kresowej z udziałem prezydenta miasta Lubina, aula w I Liceum Ogólnokształcącym im. T. Kościuszki.

16. 3 września: promocja w Lubinie połączona z prezentacją Polesia czar. Włóczęga po ostępach Słowiańszczyzny, Centrum Kultury Muza w Lubinie, ul. Armii Krajowej 1.

17. 4 września: prezentacja w Prochowicach, Łyk Naftusi. Opowieść o kresowych zdrojach w Niemirowie, Lubieniu, Morszynie i Truskawcu, Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Prochowicach, Rynek 5, połączona z promocją albumu

18. 4 września: promocja w Legnicy połączona z prezentacją Kresowi Wokulscy. Od Baczewskiego i Ruckera do Stollego i Elektritu, Restauracja „Parnasik”, Legnica, ul. Skarbka 9.

19. 5 września: promocja w Bolesławcu połączona z prezentacją Wileńscy zagończycy, jazda tatarska i ułani jazłowieccy. Kawaleria na Kresach 1919 – 1939, Ratusz, Bolesławiec, Rynek 41, zorganizowana we współpracy z księgarnią Agora

20. 6 września: promocja w Żarach połączona z prezentacją Z biegiem Dniestru. Kajakiem przez Ziemię Czerwieńską, Pokucie i Podole, Dom Kultury Kresowej „Biały Orzeł”, Żary, ul. Bohaterów Getta 22, zorganizowana we współpracy z Kresowym Towarzystwem Turystyczno – Krajoznawczym im. Orląt Lwowskich.

21. 9 września: prezentacja w Jarosławiu Z biegiem Dniestru. Kajakiem przez Ziemię Czerwieńską, Pokucie i Podole zorgani-zowana w ramach III Międzynarodowego Festiwalu Kultury Kresowej, Centrum Kultury i Promocji, kamienica Attavan-tich, Rynek 5, połączona z promocją albumu.

22. 5 listopada: promocja w Bieczu połączona z prezentacją Wszystko co nasze… Lwowskie początki skautingu i harcerstwa oraz otwarciem wystawy Wszystko co nasze, Ojczyźnie oddamy! Skauting i harcerstwo polskie w latach 1911 – 1921 ze zbiorów Tomasza Kuby Kozłowskiego, Muzeum Ziemi Bieckiej.

23. 1 grudnia: prezentacja w Bytomiu Z biegiem Dniestru. Kajakiem przez Ziemię Czerwieńską, Pokucie i Podole, Młodzieżo-wy Dom Kultury, ul. Powstańców Warszawskich 12, zorganizowana we współpracy z Towarzystwem Miłośników Lwowa i Kresów Południowo Wschodnich - oddział w Bytomiu, połączona z promocją albumu.

24. 11 grudnia: promocja w Gdańsku połączona z prezentacjami Kresowy tygiel narodów, religii i kultur …czyli Unia tu już była! oraz Polesia czar. Włóczęga po ostępach Słowiańszczyzny w ramach „Kresowej niedzieli” zorganizowanej przez DSH i Muzeum Etnograficzne w Oliwie (oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku), ul. Cystersów 19.

IV. Promocje wydawnictw

Ważną formą upowszechniania wiedzy o Kresach jest promocja wydawnictw poświęconych historii i dziedzictwu Kresów oraz organizacja spotkań z ich autorami. W 2011 roku zorganizowane zostały 3 takie spotkania. 1. 10 sierpnia, Wołyń 1943, promocja albumu płytowego Polskiego Radia. Promocja czteropłytowego albumu poświęco-

nego tragedii polskiej ludności Wołynia w latach 1943 - 1944. Na płytach znalazły się reportaże radiowe i rozmowy z oca-lałymi świadkami nagrane przez dziennikarzy Polskiego Radia: Annę Lisiecką, Irenę Piłatowską, Iwonę Smolkę i Antonie-go Szybisa; fragmenty powieści Włodzimierza Odojewskiego Roksana i słuchowisko Teatru PR Anioły na motywach opo-wiadań z tomu Nienawiść Stanisława Srokowskiego; wywiady z autorami, którzy jako chłopcy byli świadkami zbrodni do-konywanych przez ukraińskich nacjonalistów. W wieczorze zorganizowanym we współpracy z Polskim Radiem udział wzięli żyjący świadkowie wydarzeń, autorzy albumu – dziennikarze Polskiego Radia, Ewa Siemaszko – autorka posłowia do zamieszczonych w albumie materiałów.

2. 19 listopada, Noc morderców. Promocja książki Dietera Schenka i spotkanie z autorem. Wydarzeniem Dni Lwowa i Kresów Południowo Wschodnich była promocja najnowszej książki niemieckiego kryminologa, historyka i literata Dietera Schenka Noc morderców. Kaźń polskich profesorów we Lwowie i Holokaust w Galicji Wschodniej zorganizowana we współpracy z Wydawnictwem Wysoki Zamek z Krakowa. Dieter Schenk, były wysoki funkcjonariusz Federalnej Policji Kryminalnej Niemiec od blisko 20 lat zajmuje się zbrodniami hitlerowskimi ujawniając m. in. zaniechania w ściganiu zbrodniarzy wojennych po II wojnie światowej. Spotkanie z udziałem przybyłego z Niemiec Dietera Schenka wzbudziło żywą dyskusję i trwało blisko 3 godziny.

3. 23 listopada, Ulice, uliczki, zaułki, pasaże i place Lwowa. Promocja książki Witolda Szolgini. Okazją do przypomnienia klimatu lwowskich ulic było wydanie przez krakowskie Wydawnictwo Wysoki Zamek drugiego tomu gawęd Witolda Szolgini z cyklu „Tamten Lwów”. Podczas wieczoru promującego ksiązkę „Tamten Lwów. Ulice i place” przypominano lwowskie ulice w prozie, poezji i piosence a także gawędy radiowe Witolda Szolgini emitowane na antenie Polskiego Ra-dia. Filmoteka DSH przygotowała z tej okazji specjalny montaż fragmentów filmów fabularnych i dokumentalnych przy-pominający świat lwowskich ulic. Spotkanie odbyło się w ramach Dni Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich.

V. Współpraca WIK z Uniwersytetami Trzeciego Wieku i stołecznymi instytucjami kultury

Rosnące zainteresowanie dziedzictwem Kresów oraz spotkaniami organizowanymi w DSH skutko-wało inicjatywami kresowymi w innych miejscach i instytucjach na terenie Warszawy oraz poza stolicą.

32

Spotkania te organizowane były przede wszystkim w ramach współpracy z warszawskimi uniwersytetami trzeciego wieku oraz stołecznymi instytucjami kultury. Kontynuowana była – rozpoczęta w 2010 roku – stała współpraca z Uniwersytetem Trzeciego Wieku Fundacji Shalom oraz kilkom innymi stołecznymi uniwersytetami trzeciego wieku W czerwcu 2011 uruchomiony został nowy, stały cykl spotkań „Kresy i bezkresy…” organizowany wspólnie przez DSH i Restaurację Kresowiak. W jego ramach przedstawiane są powtórkowe prezentacje przygotowane na potrzeby cyklu „Opowieści z Kresów”. Łącznie, w 2011 roku w Warszawie (poza siedzibą DSH) zorganizowane zostały 23 spotkania (przede wszystkim prezen-tacje multimedialne) poświęcone Kresom i ich bogatemu, wielokulturowemu dziedzictwu. Oto ich wy-kaz: 4. 13 stycznia: Uniwersytet Trzeciego Wieku Fundacji Shalom, Miasto w cieniu wieszcza. Nowogródek znany i nieznany. 5. 17 lutego: Uniwersytet Trzeciego Wieku Fundacji Shalom, Kosowska kuchnia jarska. Wśród jaroszy, golasów, elsów,

chasydów i Hucułów. 6. 17 marca: Uniwersytet Trzeciego Wieku Fundacji Shalom, Borysławska ziemia obiecana. 7. 17 marca: Ursynoteka, Czytelnia Naukowa XIV na Ursynowie, Miasto w cieniu wieszcza. Nowogródek znany i nieznany. 8. 18 marca: Dom Kultury Działdowska, Świętojerską, Mickiewicza, Giedymina – kaziukowy spacer po Wilnie. 9. 13 kwietnia: Pierwszy Żoliborski Uniwersytet Trzeciego Wieku, Świętojerską, Mickiewicza, Giedymina – kaziukowy

spacer po Wilnie. 10. 14 kwietnia: Uniwersytet Trzeciego Wieku Fundacji Shalom, Kresowi Wokulscy. Od Baczewskiego i Ruckera do Stollego i

Elektritu. 11. 13 czerwca: Hotel Hetman, spotkanie z członkami i sympatykami Towarzystwa Polsko-Niemieckiego z Pforzheim poświę-

cone wielokulturowemu dziedzictwu Kresów. 12. 30 czerwca: Restauracja Kresowiak, Łyk Naftusi. Morszyńską, Niemirowską i Truskawiecką do kresowych uzdrowisk. 13. 21 lipca: Restauracja Kresowiak, Przez wiry i porohy Dniestru. Kajakiem od Bieszczad do Okopów Świętej Trójcy. 14. 18 sierpnia: Restauracja Kresowiak, Polesia czar. Włóczęga po ostępach Słowiańszczyzny. 15. 3 września: Aula kryształowa SGGW: Wileńscy zagończycy, jazda tatarska i ułani jazłowieccy. Kawaleria na Kresach 1919

– 1939, prezentacja dla uczestników VIII Zjazdu Rodzin Osadników Wojskowych i Cywilnych Kresów Wschodnich 16. 16 września: Dom Kultury Działdowska, Łyk Naftusi. Opowieść o kresowych zdrojach w Niemirowie, Lubieniu, Morszy-

nie i Truskawcu. 17. 22 września: Restauracja Kresowiak, Wileńscy zagończycy, jazda tatarska i ułani jazłowieccy. Kawaleria na Kresach 1919

– 1939. 18. 20 października: Restauracja Kresowiak, Gdzie Ikwy srebrne fale… Krzemienieckie imperium oświatowo-wychowawcze. 19. 23 października: Ośrodek Socjoterapeutyczny w Wawrze, Różańcowa Madonna i rabini z nad Seretu. Opowieść o Czort-

kowie, prezentacja dla uczestniczek zjazdu wychowanek szkół felicjańskich 20. 13 listopada: Dom Kultury „Zacisze”, Wszystko, co nasze Ojczyźnie oddamy! Lwowskie początki skautingu i harcerstwa,

prezentacja zorganizowana w ramach Dni Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich w Warszawie. 21. 17 listopada: Restauracja Kresowiak, Lwoski frygani. Restauracje, knajpy i kawiarnie Lwowa. 22. 22 listopada: Wypożyczalnia dla Dorosłych i Młodzieży nr 80, ul. Redutowa 48, Merkury we Lwowie – o lwowskich tar-

gach, sklepach i rzemieślnikach, prezentacja zorganizowana we współpracy z Biblioteką Publiczną w Dzielnicy Wola w ramach Dni Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich w Warszawie.

23. 25 listopada: Instytut Biochemii i Biofizyki PAN, Apel przy tablicy ku czci profesorów lwowskich zamordowanych w 1941 roku, apel zorganizowany przez DSH w ramach Dni Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich w Warszawie.

24. 29 listopada: Uniwersytet Trzeciego Wieku Bielany, Borysławska ziemia obiecana. 25. 15 grudnia: Restauracja Kresowiak, Między Chanuką, pasterką a Jordanem. Święta na Kresach. 26. 20 grudnia: Uniwersytet Trzeciego Wieku Fundacji Shalom, Różańcowa Madonna i rabini z nad Seretu. Opowieść o Czor-

tkowie.

VI. Warsztaty edukacyjne w DSH oraz zajęcia dla młodzieży poza DSH

Tematyka kresowa znajduje się stale w ofercie edukacyjnej DSH adresowanej do uczniów warszaw-skich gimnazjów i szkół ponadpodstawowych. Więcej – zob. rozdział Edukacja. We wrześniu 2011 roku na prośbę organizatorów X Jubileuszowych Legnickich Dni Kultury Kresowej, w ramach specjalnego wyjazdu na Dolny Śląsk związanego z promocją albumu Świat Kresów, zorganizowany został cykl zajęć poświęconych dziedzictwu Kresów dla młodzieży szkół średnich w Lubinie, Legnicy, Spalonej i Żarach. W sześciu dwugodzinnych zajęciach uczestniczyło łącznie 20 klas gimnazjalnych i licealnych (ponad pół tysiąca uczniów). 1. 3 września: Od Reja do Makuszyńskiego i Kapuścińskiego. Literackie dziedzictwo Kresów, Zespół Szkół Technicznych i

Ogólnokształcących, Legnica, ul. Złotoryjska 144, 4 klasy. 2. Kresowy tygiel narodów, religii i kultur.... czyli Unia tu już była, Zespół nr 1 w Lubinie im. Bolesława Krupińskiego,

Lubin, ul. Kościuszki 9, 2 klasy. 3. 4 września: Od Reja do Makuszyńskiego i Kapuścińskiego. Literackie dziedzictwo Kresów, Gimnazjum w Spalonej,

Spalona, ul. Legnicka 52, 2 klasy. 4. 5 września: Od Reja do Makuszyńskiego i Kapuścińskiego. Literackie dziedzictwo kresów, I Liceum Ogólnokształcące im.

T. Kościuszki, Legnica, Plac Klasztorny 7, 2 klasy.

33

5. Kresowy tygiel narodów, religii i kultur.... czyli Unia tu już była, Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących, Legnica, ul. Złotoryjska 144, 4 klasy.

6. 6 września: Kresowy tygiel narodów, religii i kultur.... czyli Unia tu już była, I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa, Żary, ul. Podwale 16, 6 klas.

VII. Inne działania w ramach programu WIK

Wśród innych działań podejmowanych w 2011 roku należy wskazać m.in.: • Stałą współpracę z działającymi w Warszawie organizacjami i środowiskami kresowymi. DSH i

program WIK był w 2011 roku m.in. głównym organizatorem listopadowych Dni Lwowa i Kre-sów Południowo-Wschodnich w Warszawie. We współpracy z kilkunastoma innymi instytucjami i organizacjami przygotowano łącznie 14 rozmaitych wydarzeń – DSH spełniało rolę głównego koordynatora i inicjatora tych działań.

• Stałą współpracę z kilkunastoma portalami internetowymi skutkującą systematycznym promo-waniem wydarzeń przygotowywanych w ramach programu WIK na tych portalach.

• Stałą współpracę z cyklicznymi audycjami radiowymi poświęconymi Kresom: radio „Lwowska fala” Radia Katowice i audycje Radia Lwów. W 2011 roku nawiązana została także współpraca z Radiem Wnet.

Do ważniejszych spotkań zewnętrznych, w których w 2011 uczestniczył koordynator WIK należały:

• Dyskusja panelowa Kresy Wschodnie – Lwów poświęcona dziedzictwu i historii miasta Lwowa w XX wieku, zorganizowana przez Klubokawiarnię Republikańską.

• 23 maja: II Muzealne Spotkania z Kresami zorganizowane przez Muzeum Niepodległości, w ra-mach których koordynator WIK przedstawił autorską prezentację multimedialną Kresowiana w zbiorach prywatnych – potencjał wystawienniczy, popularyzatorski, naukowo-badawczy i edytor-ski

• 29 września: Konferencja naukowa „Galicyjskie spotkania” zorganizowana przez Instytut Badań Literackich PAN, w ramach której koordynator WIK przedstawił autorską prezentację multime-dialną Jakub Orenstein – Żyd ukrainofil z Kołomyi i jego działalnośc wydawnicza

VII. Wyróżnienia

Dorobek programu Warszawskiej Inicjatywy Kresowej i aktywność w dziedzinie gromadzenia mate-riałów i upowszechniania wiedzy o dziedzictwie Kresów docenione zostały w 2011 roku poprzez uhono-rowanie następującymi wyróżnieniami:

• 4 czerwca podczas X Ogólnopolskiego Święta Kolekcjonerów organizowanego przez Muzeum w Krośniewicach, koordynator WIK Tomasz Kuba Kozłowski otrzymał Honorową Nagrodę Kolek-cjonerów Polskich Jerzego Dunin-Borkowskiego

• 27 listopada Społeczna Fundacja Pamięci Narodu Polskiego przyznała Koordynatorowi WIK Tomaszowi Kubie Kozłowskiemu prestiżowy Order Polonia Mater Nostra Est za szczególne osiągnięcia w służbie narodowi i państwu polskiemu.

SPOTKANIA, SEMINARIA, PANELE, KONFERENCJE, WYDARZENIA SPECJALNE

W 2011 roku zorganizowaliśmy wiele dyskusji, wykładów, spotkań ze świadkami, projekcji multi-medialnych i filmowych. Gościliśmy historyków, dokumentalistów, varsavianistów, reżyserów, artystów, urzędników samorządowych oraz przedstawicieli innych środowisk i organizacji podejmujących w swej działalności problematykę związaną z historią XX wieku. Z myślą o młodszym pokoleniu, częściej niż poprzednio, poruszaliśmy tematykę związaną z kulturą popularną. Do współpracy zapraszaliśmy cenio-nych artystów, naukowców i dziennikarzy, łączących wysokie kompetencje z predyspozycjami populary-zatorskimi.

W omawianym okresie kontynuowaliśmy cykle: Architektura polityczna – w którym historyk sztuki Jarosław Trybuś podejmował kwestie wpływu polityki na architekturę stolicy; Spojrzenia na warszaw-skie getto. Miejsca – cykl prowadzony przez dr. hab. Jacka Leociaka z Instytutu Badań Literackich PAN, współautora książki Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście oraz PRL bocznymi drzwiami – cykl poświęcony różnym aspektom polskiej codzienności lat 1945–1989, którego pomysło-dawcą był prof. Jerzy Kochanowski. Rozpoczęliśmy także nowe cykle: wspólnie z Collegium Civitas

34

Od Asasynów do Al.-Kaidy. Historia terroryzmu oraz Fluxus w Warszawie – cykl poświęcony między-narodowemu ruchowi artystycznemu w sztuce w XX wieku (muzyce, sztukach wizualnych, poezji) cha-rakteryzujący się specyficznym dystansem do sztuki tradycyjnej.

Przez cały rok organizowaliśmy także cykle spotkań towarzyszących prezentowanym w DSH wysta-wom: Amerykanin w Warszawie. Stolica w obiektywie Juliana Bryana 1936-74, Budujemy Nowy Dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952 oraz Architektoniczna spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM/KMA.

W czerwcu odbyła się trzecia edycja Święta Wolności Wyłącz system. Zorganizowaliśmy też piknik wielokulturowy Warszawiacy nie z tej ziemi! W październiku zorganizowaliśmy kolejną edycję festiwalu retro, w tym roku pod hasłem Być Vintage!

Poniżej przedstawiamy wydarzenia zorganizowane przez Dział Animacji DSH w 2011 roku (spotka-nia edukacyjne, cykle filmowe, wydarzenia związane z Warszawską Inicjatywą Kresową oraz promocje wydawnicze przedstawiamy w odpowiednich rozdziałach sprawozdania):

• 12 stycznia – Muzyka ze słowami: bardowie Peerelu – Jacek Kleyff. Kolejne spotkanie w cyklu „Muzyka i polityka w Peerelu”. Tematem była twórcza biografia Jacka Kleyffa, w której ogniskuje się cały okres późnego Peerelu. Rozmowę z autorem poprowadziła Sylwia Siedlecka. Podczas spotkania pokazaliśmy film dokumentalny o autorskich projektach Jacka Kleyffa.

• 13 stycznia – PRL bocznymi drzwiami. Między bimbrownią a meliną. Alkoholowa szara strefa w PRL. Samogon potajemnie pędzono na ziemiach polskich już co najmniej w XIX wieku, ale dopiero w czasie II wojny światowej wobec przejęcia przez okupantów monopolu spirytusowego, produkcję „bimbru” uznawano wręcz za czyn patriotyczny. Przekonanie, że bimbrownictwo nie jest przestępstwem, pozostało do końca PRL, choć oficjalnie walczono z plagą pijaństwa. Było to jednak mało skuteczne, za to prowadziło do rozwoju tzw. melin, gdzie alkohol można było kupić o każdej porze. Spotkanie prowadził autor cyklu prof. Jerzy Kochanowski.

• 18 stycznia – Debata Forum Obywatelskie Piękna Architektura dla Warszawy FOPA – remont zabytkowych bruków Starego Miasta – zagrożenie czy ratunek? Pod gruzami Starego i Nowego Miasta zachował się autentyczny, przedwojenny bruk. Planowany gruntowny remont staromiejskich bruków będzie pierwszą inwestycją od zakończenia odbudowy Starówki w końcu lat 50. Przedstawiciele miejskich instytucji odpowiadali na pytania varsavianistów związane z planowanymi pracami. Spotkanie prowadził Tomasz Markiewicz.

• 20 stycznia – Architektura polityczna – Warszawa odbudowana i poprawiona. Po zniszczeniach wojennych Warszawa szybko zaczęła dźwigać się z gruzów. Plany odbudowy, czy raczej wzniesienia nowej i nowoczesnej stolicy, przygotowywane były już w czasie okupacji, w 1945 roku nadszedł czas ich weryfikacji (również politycznej) i realizacji. Odbudowa stała się okazją do poprawienia błędów przedwojennego miasta, a także do manipulacji historią. Spotkanie poprowadził autor cyklu Jarosław Trybuś.

• 21–23 stycznia – wernisaż wystawy Polacy z wyboru. Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku. Gośćmi specjalnymi spotkania byli przedstawiciele rodzin, o których opowiada wystawa i współorganizator – Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej.

• 25 stycznia – Spojrzenia na warszawskie getto. Miejsca – Przejście, czyli jak i którędy wydostawano się z getta. Kolejne spotkanie z cyklu prowadzonego przez dr. hab. Jacka Leociaka.

• 28 stycznia – Tułacze dzieci. Losy polskich dzieci w Indiach. Jedną z kart historii II wojny światowej są losy polskich dzieci deportowanych na początku wojny w głąb ZSRR, które następnie wraz z armią gen. Andersa opuściły ZSRR. DSH wspiera inicjatywę uhonorowania maharadży Jama Sahiba Digvijaya Sinha jii z Nawanagar, który na terenie swojego państwa, w Balachadi, założył osiedle, gdzie mieszkało do końca wojny około tysiąca polskich dzieci. W spotkaniu wzięli udział wychowankowie maharadży zrzeszeni w Kole Polaków w Indiach (inicjatorzy uhonorowania maharadży). Rozmowę o polskich obozach w Indiach poprowadził Krzysztof Iwanek.

• 3 lutego – PRL bocznymi drzwiami. Prawie prywatna pompa, czyli paliwowe przygody w PRL. Brytyjski dziennikarz Roger Boyes pisał w latach 80., że aby kupić samochód w jakimś socjalistycznym kraju „trzeba mieć albo cierpliwość franciszkanina, albo kieszeń pełną dolarów, albo instynkt handlarza koni. Czasami trzeba spełnić wszystkie trzy wa-runki”. Socjalistyczna gospodarka niedoborów z jednej strony utrudniała dostęp do własnego samochodu, z drugiej uła-twiała – dzięki marnotrawstwu, absurdalnym przepisom, słabej kontroli – nieformalne zaopatrzenie w paliwo. W PRL korzystano z tego na tyle często i chętnie, że już w końcu lat 50. żartobliwie proponowano wprowadzenie ruchu lewo-stronnego, skoro i tak większość kierowców jeździ na „lewej” benzynie.

• 18–20 lutego – Dni Bryana. Trzecia odsłona Dni Bryana. Tym razem o roli fotografii wojennej w historii Warszawy oraz cenie, jaką płaci reporter za bycie świadkiem najważniejszych wydarzeń politycznych na świecie opowiedzieli – Krzysztof Jaszczyński (Fundacja „Warszawa 1939.pl”), Piotr Andrews (Agencja Reutera) oraz Wojciech Jagielski (re-porter „Gazety Wyborczej”). ⎯ 18 lutego – spotkanie Trofea wojny. W jakim celu okupanci fotografowali rujnowane przez siebie miasto? Jaką

rolę w dokumentowaniu oblężonej Warszawy odegrał Julien Bryan, a jaką niemieccy reporterzy? Czym były dla Niemców zdjęcia z oblężonej Warszawy – narzędziem propagandy, osobistą pamiątką czy może trofeum wojennym? Spotkanie poprowadził Krzysztof Jaszczyński z Fundacji „Warszawa 1939.pl”.

⎯ 19 lutego – spotkanie filmowe Chciałem by Warszawa była wielka… na temat legendy prezydenta Stefana Starzyńskiego, który pomógł Julienowi Bryanowi w dokumentowaniu oblężonej Warszawy. Filmy: Stefan Starzyński, reż. Edmund Szaniawski; Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie..., reż. Andrzej Trzos-Rastawiecki; Powtórka na życzenie widzów. Wieczór filmowy Fotograf wojenny (War Photographer), reż. Christian Frei. Dokument poświęcony Jamesowi Nachtweyowi, jednemu z najwybitniejszych fotografów wojennych. Dzięki

35

kamerze umocowanej na aparacie fotograficznym widz patrzy na świat oczami fotoreportera, towarzyszy mu w trakcie zdjęć na terenie byłej Jugosławii, podczas ekshumacji zwłok pomordowanych w Kosowie oraz w Palestynie; Napalm i dziewczyna. Historia pewnej fotografii (The Picture of the Napalm Girl), reż. Marc Wiese. Dokument opowiadający historię wstrząsającego zdjęcia wietnamskiej dziewczynki uciekającej przed bombą z napalmem. Czarno-białe zdjęcie z 1972 roku 21-letniego Nicka Uta zdobyło nagrodę Pulitzera i World Press Photo.

⎯ 20 lutego – Być dostatecznie blisko. Spotkanie z Piotrem Andrewsem, fotoreporterem Agencji Reutera, nominowanym w 1996 roku do nagrody Pulitzera za zdjęcie masakry w Sarajewie. Pokaz zdjęć i rozmowa o tym, czym jest fotografia wojenna. Jak blisko trzeba być, aby uchwycić rzeczywistość wojenną w jednym kadrze? Pokaz filmowy: Fotograf na wojnie, reż. Huw Talfryn Walters, 2008, 50’. Wybitni fotoreporterzy odsłaniają kulisy swojej pracy. Ashley Gilbertson znalazł się w ogarniętym wojną w Iraku w wieku 25 lat, Anastasia Taylor-Lind fotografuje konflikt między Turkami i Kurdami. Stanley Green od 10 lat dokumentuje wojnę w Czeczenii. Świadkowie wojen, spotkanie z Wojciechem Jagielskim, reporterem „Gazety Wyborczej” i Piotrem Andrewsem, fotoreporterem Agencji Reutera. Rozmowa o etosie zawodowym korespondenta wojennego, fotoreporterach z Bractwa Pif-Paf i (nie)zapomnianych obrazach wojny w Afryce i Azji. Jaką cenę przychodzi zapłacić reporterowi za to, że historia tworzy się na jego oczach, że jest świadkiem najważniejszych wydarzeń politycznych przełomu wieków na całym świecie?

• 23 lutego – Z inspiracji „Kartą” – Droga na Wschód: Kazachstan. Zesłania i powroty. W latach 30. i 40. XX wieku władze sowieckie deportowały do Kazachstanu dziesiątki tysięcy Polaków. Ludzie zmuszeni do życia w ekstremalnych warunkach, dziesiątkowani przez choroby, zimno i głód, mieli jeden cel – przeżyć i wrócić do Polski. Niektórym udało się to po podpisaniu w lipcu 1941 układu Sikorski-Majski, wielu wróciło po wojnie, część została w Kazachstanie. Ja-kie obowiązki ma wobec ich potomków dzisiejsza Polska? W dyskusji udział wzięli: dr hab. Daniel Boćkowski (Uni-wersytet w Białymstoku), Mieczysław Wójcik (Stowarzyszenie Rodzin Osadników Wojskowych i Cywilnych Kresów Wschodnich), Zbigniew Gluza (Ośrodek KARTA). Spotkanie promujące „Kartę” 65 poprzedził pokaz filmu.

• 24 lutego – Architektura polityczna – Miasto dla ludu – Warszawa socrealizmu. Dzięki zadekretowanej w 1949 roku doktrynie socrealizmu Warszawa stać się miała wzorcowym miastem socjalistycznym. Wznoszeniu nowej architektury towarzyszyło zacieranie śladów miasta burżuazyjnego i poprawianie historii przy wybiórczej odbudowie zabytków. Mało jest w historii okresów tak bezwzględnego i bezwstydnego wykorzystywania architektury do celów politycznych. Spotkanie poprowadził historyk sztuki Jarosław Trybuś.

• 4 marca – Krakowskie Przedmieście w obiektywie Zdzisława Marcinkowskiego 1904-1939. Spotkanie poświęcone wy-stawie Krakowskie Przedmieście w obiektywie Zdzisława Marcinkowskiego 1904-1939. O autorze i jego fotografiach opowiedziała kuratorka wystawy Małgorzata Sikorska z Archiwum Państwowego m.st. Warszawy.

• 8–9 marca – Dzień Kobiet z historią…Dwudniowy cykl imprez: dyskusje, wystawa zdjęć Adama Pańczuka Warszaw-skie Calendar Girls oraz pokaz filmu Niezłomne, reż. Katja von Garnier. W programie: ⎯ 8 marca – Kwiatek dla Ewy! Spotkanie poświęcone faktom i mitom związanym z obchodami

Międzynarodowego Dnia Kobiet. Czy 8 marca to święto wymyślone przez komunistów? Jaki jest prawdziwy rodowód święta kobiet? Jak komuniści zmienili charakter tego święta? Jak 8 marca obchodziły w PRL bohaterki wystawy Warszawskie Calendar Girls?

⎯ 9 marca – Emancypantki, sufrażystki, feministki, ja wszystkie Was dziewczynki… Spotkanie poświęcone historii ruchu emancypacyjnego w Polsce i na świecie. Kim były polskie emancypantki? Dlaczego Maria Curie-Skłodowska wyjechała do Paryża, by studiować na Sorbonie? Kiedy na ulicach miast pojawiły się „chłopczyce?”. Jaką rolę w przyznaniu kobietom prawa do głosu odegrał Marszałek Józef Piłsudski? Pokaz filmu Niezłomne (Iron Jawed Angels), reż. Katja von Garnier, 2004.

• 10 marca – PRL bocznymi drzwiami. Konflikt pokoleń i narodziny kultury młodzieżowej. Rodzice-dzieci-młodzież w filmie epoki realnego socjalizmu. Kolejne spotkanie cyklu poświęcone było konfliktowi pokoleń i kulturze młodzie-żowej w filmach epoki realnego socjalizmu. Spotkanie prowadziła Grażyna Szelągowska (Instytut Historyczny Uni-wersytetu Warszawskiego).

• 11–13 marca – Dni Bryana, vol. 4. Finisaż wystawy zainaugurowała rozmowa ze świadkami historii oblężonej War-szawy i osobami, które podczas prezentowanej w DSH wystawy rozpoznały na zdjęciach swoich bliskich. Ostatnia od-słona Dni Bryana była także okazją do przypomnienia postaci legendarnego dziennikarza Edwarda R. Murrowa i mi-strza fotoreportażu Roberta Capy. W programie spotkania z wyjątkowymi gośćmi, pokazy filmów i zdjęć. ⎯ 11 marca – Spotkanie Finisaż wystawy Amerykanin w Warszawie. Stolica w obiektywie Juliena Bryana.

Gośćmi wieczoru byli bohaterowie zdjęć Juliena Bryana oraz osoby, które podczas prezentowanej w DSH wystawy rozpoznały na zdjęciach swoich bliskich. To niepowtarzalna okazja do porozmawiania o Bryanie ze świadkami historii i poznania kulisów powstawania ekspozycji. Spotkanie poprowadzili kuratorzy wystawy: Monika Kapa-Cichocka (DSH), Tomasz Stempowski (IPN) oraz Jacek Sawicki (IPN). Podczas spotkania pokazaliśmy także dokument Proszę, wybacz mi Warszawę (TVN24).

⎯ 12 marca – This I believe! Spotkanie poświęcone legendarnemu amerykańskiemu dziennikarzowi – Edwardowi R. Murrowi oraz działalności „chłopców Murrowa”, zawodowych korespondentów wojennych. Spotkanie prowadził dziennikarz Dariusz Rosiak. Gośćmi byli m.in. dr hab. Maciej Mrozowski oraz dr hab. Urszula Jarecka. Pokazaliśmy film Good Night and Good Luck, reż. George Clooney. Nominowany do Oscara dramat ukazujący kulisy medialnej wojny Edwarda R. Murrowa z senatorem Josephem McCarthy'em.

⎯ 13 marca – Pokaz filmowy Robert Capa: In Love and War, reż. Anne Makepeace. Dokument o życiu Roberta Capy (1913–54) jednego z najważniejszych fotografów XX wieku, pionierze i mistrzu fotoreportażu. Pokaz filmowy Zdjęcie czy symbol (Looking for an Icon), reż. Hans Pool, Maaik Krijgsman. Niezwykły dokument opowiadający historię kilku fotografii, które siłą swojego przekazu wdarły się w zbiorową świadomość i wpłynęły na bieg wydarzeń. Spotkanie Kadry wojny. Neutralnym okiem? Historia najsłynniejszych fotografii

36

wojennych i ich twórców m.in. Roberta Capy, Kena Ooesterbroeka, Kevina Cartera, Jamesa Natchweya. Dyskusja o kulisach i zasadach pracy fotoedytora. Jak wybrać najlepsze zdjęcie do publikacji opowiedział fotoedytor „Gazety Wyborczej” Marek Grygiel, kurator CSW-Zamek Ujazdowski. Wśród gości fotoreporterzy m.in. Cezary Sokołowski, Maksymilian Rigamonti, Wojciech Grzędziński. Spotkanie zakończył pokaz filmu Śmierć Kevina Cartera w reż. Dana Kraussa o fotoreporterze z Bractwa Pif-Paf nagrodzonym Pulitzerem za zdjęcie z Sudanu z 1993 roku.

• 15 marca – Wernisaż wystawy Śmiechem w dyktaturę, przedstawiającej rysunki rumuńskiego artysty Michaia St-ănescu z lat 1979−89. Gościem spotkania był autor prac, ambasador Rumunii w Polsce oraz przedstawiciele Instytutu Rumuńskiego w Warszawie.

• 24 marca – Architektura polityczna – Warszawa ponowoczesności. Ostatnie spotkanie w ramach cyklu Jarosława Try-busia. Przemiany zapoczątkowane w 1989 roku przyniosły nie tylko nową kapitalistyczną architekturę, ale także stwo-rzyły pole do zmasowanego ataku na pozostałości epoki komunizmu. Procesom tym towarzyszył kłopot z językiem ar-chitektonicznym, jakim przemawiać ma III RP. Przez 20 lat wolnej Polski powstał tylko jeden gmach najwyższej pań-stwowej rangi – Pałac Sprawiedliwości przy placu Krasińskich.

• 25 marca – wernisaż wystawy plenerowej Cykliści: sympatycy, pasjonaci, mistrzowie poświęconej sportowi rowero-wemu od początków jego powstania do roku 1989.

• 28 marca – wernisaż wystawy W niemieckim lesie. Zbrojenia – wyzysk – przemoc. Gośćmi wernisażu byli byłe więź-niarki, Ise Bosch, wnuczka założyciela koncernu, Roberta Boscha, Ulrich Bosch, wnuk założyciela koncernu, dr Rudolf Mach, historyk ze stowarzyszenia „Heimatverein Kleinmachnow”, który odkrył miejsce obozu i rozpoczął badania nad jego historią, Ruud de Koning, który zgromadził unikatową kolekcję archiwalnych zdjęć dotyczącą obozu, syn holen-derskiego pracownika przymusowego, Andreas Meitzner, Minister Pełnomocny, Zastępca Ambasadora Republiki Fe-deralnej Niemiec, Cornelia Behm, posłanka Bundestagu, dr Axel Müller, przedstawiciel Urzędu Gminy w Kleinmach-now, Włodzimierz Paszyński, wiceprezydent Warszawy oraz autorki wystawy: Ewa Czerwiakowska, Angela Martin i Hanna Sjöberg.

• 29 marca – Spojrzenia na warszawskie getto. Miejsca. Szpitale w getcie. Kolejne spotkanie w cyklu Jacka Leociaka. W getcie warszawskim funkcjonowały dwa szpitale: Szpital Starozakonnych na Czystem (przeniesiony z ul. Dworskiej 17 za mury i rozparcelowany w różnych miejscach) oraz Szpital dla dzieci im. Bersohnów i Baumanów na ul. Siennej 60/Śliskiej 51. W okresie wysiedlenia oba szpitale połączyły się w jeden, który istniał aż do ostatecznej likwidacji w czasie powstania, w kwietniu 1943 roku. Opowieść o tych, którzy za murami getta warszawskiego chorowali, cierpieli, umierali, i o tych, którzy nieśli im pomoc – bez względu na okoliczności miejsca i czasu.

• 5 kwietnia – Debata Forum Obywatelskie Piękna Architektura dla Warszawy FOPA. Elegancki pasaż czy zapyziały deptak – szansa dla ulicy Chmielnej. W połowie lat 90. ubiegłego wieku władze miasta zamieniły ulicę Chmielną na odcinku od pasażu Wiecha do ulicy Nowy Świat w deptak. Nie powstrzymało to degradacji tej, jeszcze za czasów PRL głównej ulicy handlowej Śródmieścia. Działacze Fundacji CMP – czy mogę pomóc? proponują przeobrażenie Chmiel-nej w elegancki pasaż. Podczas debaty Ryszard Mączewski z Fundacji Warszawa 1939 przybliżył dzieje ulicy, a przed-stawiciele firm projektowych Pleneria i GammaPrime Studio zaprezentowali pomysły zmian na Chmielnej. Spotkanie poprowadził varsavianista Tomasz Markiewicz.

• 7 kwietnia – Szlakiem Wielkiej Niedźwiedzicy. Opowieść o Sergiuszu Piaseckim. 110. rocznica urodzin stała się oka-zją do przypomnienia niezwykłej biografii Sergiusza Piaseckiego – wywiadowcy, przemytnika, więźnia, pisarza, żoł-nierza AK, bezkompromisowego przeciwnika komunizmu i sowieckiej Rosji. Szlakiem bohaterów najgłośniejszej po-wieści Piaseckiego, przemytniczymi ścieżkami dawnego polsko-sowieckiego pogranicza w rejonie Rakowa i Wołpy poprowadził nas prof. Jarosław Komorowski z Instytutu Sztuki PAN i Akademii Teatralnej.

• 16 i 17 kwietnia – Spacery śladami Spojrzeń na warszawskie getto. Zaprosiliśmy na spacery ulicami opisanymi w naj-nowszej książce Jacka Leociaka Spojrzenia na warszawskie getto. Uczestnicy odkryli na Muranowie ślady dawnego getta warszawskiego i miejsca pamięci. Poznali historię opisanych w albumie ulic: Krochmalnej, Leszno, Karmelickiej, Nowolipie, Miłej i Stawki od XIX wieku do czasów drugiej wojny światowej i opowieści ich mieszkańców.

• 16–17 kwietnia – Spotkania towarzyszące wystawie W niemieckim lesie. Zbrojenia – wyzysk – przemoc. Cykl sobot-nich projekcji filmowych i spotkań poświęcony był problemowi współczesnego niewolnictwa. Pokazaliśmy dokumen-ty: Biznes kwitnie (reż.: Ton van Zantvoort, Holandia 2009) o hodowli róż w Kenii, Bez przymusu w reż. Barbary Pa-ciorkowskiejj – dokument o ukraińskich kobietach zatrudnionych do niewolniczej pracy w jednym z podwarszawskich gospodarstw ogrodniczych oraz Modern Slavery (reż. Thomas Robasm, Tina Davis, Norwegia 2009) – dokument o współczesnym niewolnictwie. W spotkaniu poświęconym temu problemowi wzięli udział: Irena Dawid-Olczyk (La Strada), Joanna Szabuńko (Koalicja KARAT, koalicja Clean Clothes Polska), prof. Zbigniew Lasocik (Uniwersytet Warszawski, Ośrodek Badań Handlu Ludźmi) oraz Agnieszka Grzybek (Fundacja Bölla). Cykl niedzielny zatytułowa-ny był Kobieta vs wojna. Rozpoczęliśmy go filmem dokumentalnym Dwa balkony (reż.: Andrzej Falber/2004). Odbyło się też spotkanie Widziałam nazwę BOSCH z bohaterkami wystawy W niemieckim lesie. Zbrojenia-wyzysk-przemoc. Następnie pokazaliśmy film dokumentalny Anna, siedem lat na froncie (reż. Masha Novikova, Holandia 2008). Do-kument poświęcony pracy i życiu Anny Politkowskiej – obrończyni praw człowieka i jednej z najsłynniejszych rosyj-skich dziennikarek, zastrzelonej na klatce schodowej swojego domu 7 października 2006. Niedzielę zakończyło spo-tkanie Kobieta vs wojna poświęcone wojnie z perspektywy kobiet. Wzięły w nim udział: Maria Wiernikowska (dzien-nikarka, korespondentka wojenna), Krystyna Kurczab-Redlich (dziennikarka, wieloletnia korespondentka polskich me-diów w Rosji), Milada Jędrysik (dziennikarka „Gazety Wyborczej”). Spotkanie prowadził Roman Kurkiewicz.

• 19 kwietnia – Autobiografia Nicolae Ceauşescu (Autobiografia lui Nicolae Ceauşescu, 2010), reż. Andrei Ulic. Nie-zwykły film, autorska wizja stanu umysłu człowieka, który doprowadził Rumunię na skraj nędzy. W jaki sposób wy-glądałoby życie najbardziej ekscentrycznego dyktatora Europy Wschodniej, opowiedziane przez niego samego? Andrei Ujica, ceniony autor dokumentów found footage (m.in. twórca znakomitego „Out of the Present "), tym razem zmon-tował swój film z niepublikowanych materiałów archiwalnych przedstawiających wzlot i upadek „Geniusza Karpat". Od dojścia do władzy w 1965 roku, po śmierci jego mentora Gheroge Gheorgiu Deja, aż po ... W jaki sposób wygląda-

37

łoby życie najbardziej ekscentrycznego dyktatora Europy Wschodniej, opowiedziane przez niego samego? Wstęp do filmu wygłosił Adam Burakowski – historyk, znawca biografii Ceauşescu, autor publikacji Geniusz Karpat. Dyktatura Nicolae Ceauşescu 1965–1989.

• 27 kwietnia – Made by Bosch. Spotkanie z warszawiankami, bohaterkami wystawy W niemieckim lesie Zbrojenia – wyzysk – przemoc. Spotkanie poprowadziła pisarka Sylwia Chutnik.

• 28 kwietnia – Nie matura, lecz chęć szczera… Kolejne spotkanie w cyklu PRL bocznymi drzwiami poświęcone było wizji awansu społecznego i degradacji w filmach epoki PRL. Jednym z najbardziej popularnych motywów filmu lat 1950–89 były przemiany społeczeństwa polskiego po 1944 roku. W filmach propagandowych pokazywano migracje ze wsi do miast, powstawanie nowej inteligencji i robotników wielkoprzemysłowych, a z drugiej strony – degradację spo-łeczną i ekonomiczną klas uznawanych za wrogie: przedwojennej inteligencji, arystokracji, mieszczaństwa. Filmy o ce-lach ambitniejszych sugerowały zarazem, że koszty tych procesów, ocenianych przez władze, jako sukces systemu, bywały tragiczne. Spotkanie poprowadziła Grażyna Szelągowska (Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego).

• 6 maja – Jugów. Przesiedlenia powojenne w opowieściach kobiet. Spotkanie zorganizowane wspólnie z Fundacją Ko-biecą eFka. Przesiedlenia okresu końca wojny i powojenne dotyczyły zwłaszcza kobiet i dzieci, gdyż większość męż-czyzn służyła jeszcze w wojsku. Przez lata historia przesiedleń była interpretowana przez polityków różnych opcji zgodnie z ich aktualnym interesem politycznym, a głosy samych przesiedlonych są słabo słyszalne, ich opowieści nie zostały dotąd wysłuchane. Zaprosiliśmy do obejrzenia filmu, który jest próbą ocalenia opowieści przesiedlonych oraz do dyskusji z jego autorkami: Aliną Doboszewską, Sławomirą Walczewską i Magdaleną Kwiecińską.

• 9 maja – Wernisaż wystawy Ulica Entuzjastów. Wystawę zorganizowaną z okazji 25. rocznicy katastrofy w Czarnoby-lu przez Fundację im. Heinricha Bölla otworzyli dyrektor DSH Piotr Jakubowski, Eva Morat (Instytut Morata we Fre-iburgu) i Wolfgang Templin, Dyrektor Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie. Wernisażowi towarzyszyło spotka-nie z ukraińskim pisarzem Serhijem Żadanem, autorem eseju Czarnobyl: miejsce dla nazwiska i rozmowa z Marcinem Wojciechowskim, korespondentem „Gazety Wyborczej”. Spotkanie prowadził Wolfgang Templin.

• 10 maja – Elektrownia atomowa za Twoim płotem – jak rozmawiać o atomie? Debata panelowa towarzyszy prezento-wanej w DSH wystawie Ulica Entuzjastów. W spotkaniu udział wzięli: Dmytro Khmara (Narodowe Centrum Ekolo-giczne Ukrainy), Luise Neumann-Cosel (X-tausendmal quer, Niemcy), Tatiana Novikova („Ecodom”, Białoruś), Piotr Świderski (Burmistrz Gminy Różan). Moderował: Rafał Motriuk (korespondent naukowy Polskiego Radia).

• 14–15 maja – Noc Muzeów: Noc S.TA.L.K.E.R.Ó.W. Specjalny program towarzyszący wystawie Ulica entuzjastów: pokaz filmu science-fiction Stalker, reż. Andrei Tarkovsky (1979 rok). Spotkania: Czarnobyl: science and fiction. Pry-peć, radzieckie miasto idealne w ’86 roku stało się zamkniętą strefą, najpierw eksplorowaną przez ratowników, później przez poszukujących wrażeń turystów i artystów. Ram kulturowej interpretacji katastrofy w Czarnobylu dostarczyły li-teratura i film science-fiction. W trakcie Nocy Muzeów wystąpili m.in.: Dominika Oramus (Instytut Anglistyki UW), Arkadiusz Podniesiński (reżyser filmu Alone in the Zone), Maciej Parowski („Nowa Fantastyka”), Niezależny Teatr Dawka Śmiertelna (twórcy spektaklu Reaktor 4), Marek Rabiński (Instytut Problemów Jądrowych). W programie tak-że: pokaz mistrzowski kultowej gry S.T.A.L.K.E.R, koncert DJ’a Volodymyra, artysty, który łączy elementy ukraiń-skiego folku z muzyką elektroniczną; instalacja filmowa towarzysząca wystawie W niemieckim lesie – Opowiadały-śmy sobie przeczytane niegdyś książki… – eksperyment testujący siłę kultury w starciu z sytuacjami skrajnymi. Pro-gram spotkał się z dużym uznaniem widzów. Wzięło w nim udział 1500 osób.

• 17 maja – Czarnobyl Forever, reż. Alain de Halleux (2011, 57 min). Premierowy pokaz filmu dokumentalnego o Czar-nobylu. Gościem specjalnym spotkania był reżyser Alain de Halleux. Reżyser filmu śledzi historię katastrofy czarno-bylskiej i bada wpływ, jaki to wydarzenie wciąż wywiera na Ukrainę i pokolenie Ukraińców urodzonych w roku 1986. Przygląda się działaniom mającym na celu zminimalizowanie oddziaływania opadu radioaktywnego, próbom zastąpie-nia sarkofagu ochronnego i wskazuje na zaangażowanie międzynarodowych donatorów w ten proces.

• 25 maja – Katyń – pamięć narodu. Losy ofiar z Zaolzia w kontekście czechosłowackim. Spotkanie zorganizowane wspólnie z Ambasadą Republiki Czeskiej, poświęcone losom obywateli Czechosłowacji, zamordowanym w Katyniu. W programie: pokaz filmu dokumentalnego Czeskiej Telewizji Ostrava Zbrodnia o imieniu Katyń w reżyserii Petra Všelichová, prezentacja książki Mečislava Boráka Ofiary Zbrodni Katyńskiej z obszaru byłej Czechosłowacji i dysku-sja z udziałem gości: Mečislava Boráka (Śląski Instytut w Opawie), Józefa Szymeczka (Prezes Kongresu Polaków w Republice Czeskiej) i Zbigniewa Gluzy (Ośrodek KARTA).

• 25 maja – Wyspa na ulicy ptasiej. Spotkanie z Urim Orlevem, autorem wznowionej w Polsce Wyspy na ulicy Ptasiej. Książka, w przekładzie Ludwika Jerzego Kerna jest najbardziej znaną powieścią Orleva. Została przetłumaczona na 16 języków i wyróżniona licznymi nagrodami (m.in. wpisano ją na Listę Honorową IBBY). Opowiada o jedenastoletnim Alku, który mieszka z rodzicami w getcie w czasie II wojny światowej. Kiedy rozpoczyna się akcja likwidacji dzielni-cy, chłopcu udaje się ukryć w starym, zrujnowanym domu. Ten dom staje się dla niego bezludną wyspą, na której zmu-szony jest spędzić samotnie kilka miesięcy. Fragmenty książki przeczytał autor, który gościł w Polsce na zaproszenie Ambasady Izraela.

• 8, 15, 22 i 29 maja – Spacery śladami Spojrzeń na warszawskie getto. Spacery ulicami opisanymi w najnowszej książ-ce Jacka Leociaka Spojrzenia na warszawskie getto. 8 maja – Krochmalna; 15 maja – Leszno; 22 maja – Karmelicka; 29 maja – Nowolipie.

• 29 maja – Głos przyrody na solidarność. Plenerowa, rodzinna i kontrkulturowa akcja startowa projektu Wyłącz system vol.3, zadedykowana formacji artystycznej Gruppa, jednej z najciekawszych twórczych manifestacji lat 80. W czerwcu 1989 roku artyści z Gruppy zorganizowali przed kawiarnią „Niespodzianka” – lokalem wyborczym „Solidarności” – wspólne malowania pod hasłem „Głos przyrody na Solidarność”. Akcja malowania płotu była ostatnim wspólnym dzia-łaniem formacji oraz jednym z ostatnich przejawów kontestacji artystycznej, której kres nastąpił wraz z nadejściem nowego ustroju. Wspólnie z Ogrodem Botanicznym i Placem Defilad zaproponowaliśmy stworzenie „współczesnego” głosu na Solidarność (podjął się tego Maciek Powała „wmascepan”). Zaprosiliśmy też dzieci do tworzenia swojego ma-łego, przyrodniczo-wolnościowego muralu i sadzenia drzewek wolności.

38

• 31 maja – Spojrzenia na warszawskie getto. Miejsca. Gęsiówka KL Warschau. Ostatnie już spotkanie w ramach autor-skiego cyklu. Jacek Leociak opowiedział o jednym z najbardziej tajemniczych miejsc na terenie getta. Latem 1941 roku na rozkaz Niemców, Judenrat zorganizował żydowskie więzienie przy ul. Gęsiej 24, w budynku dawnego polskiego (przed 1914 – rosyjskiego) więzienia wojskowego. Po zdławieniu powstania w 1943 roku w ruiny getta przybyły trans-porty Żydów z Auschwitz, pochodzących z Grecji, Francji, Niemiec, Austrii, Belgii i Holandii. Teren obozu „Konzen-trationslager Warschau”, nazywanego „Gęsiówką”, tak jak działające w getcie więzienie dla Żydów, rozciągał się wzdłuż ulicy Gęsiej od Zamenhofa do Okopowej. Więźniowie mieli wydobyć, zebrać i zużytkować miliony cegieł, złom żelazny i inne materiały. 5 sierpnia ’44 roku obóz został wyzwolony przez powstańczy batalion „Zośka”. Kon-trowersje wokół obozu trwają do dziś.

• 2 czerwca – Historia, pamięć, tożsamość: językowe i obrazowe przedstawienia w muzeach historycznych (we Francji i w Polsce). Trwają obecnie dyskusje na temat kształtu, jaki powinna przyjąć narracja o przeszłości prezentowana w mu-zeach. Podczas seminarium zostały przedstawione wybrane aspekty ekspozycji muzealnych (m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Historii Żydów Polskich i Muzeum KL Auschwitz) oraz odbyła się dyskusja z udziałem ba-daczy.

• 5 i 12 czerwca – Spacery śladami Spojrzeń na warszawskie getto. Spacery ulicami opisanymi w najnowszej książce Jacka Leociaka. 5 czerwca – Miła; 12 czerwca – Stawki.

• 9 czerwca – Gangsterzy i amatorzy. Ostatnie już spotkanie w cyklu PRL bocznymi drzwiami poświęcone było prze-stępczości w filmach fabularnych czasów PRL. Spotkanie poprowadziła Grażyna Szelągowska z Instytutu Historii UW.

• 28 czerwca – Popołudnie karaimskie – wydarzenia towarzyszące wystawie Karaj jołłary − karaimskie drogi. Chłopiec z Leśnik – spotkanie z prof. Szymonem Pileckim, autorem dzienników z lat 1939–45, Książka stanowi interesujący ob-raz życia codziennego na Wileńszczyźnie w latach II wojny światowej, przedstawiony z perspektywy członka społecz-ności karaimskiej i żarliwego polskiego patrioty. Karaimi w Warszawie – Adam Dubiński (Związek Karaimów Pol-skich). Opowieść o Karaimach w stolicy i jedynym w Polsce cmentarzu karaimskim przy ulicy Redutowej na Woli. Mien karajcze siozliejm, dr Michał Németh (turkolog, hungarysta, Katedra Filologii Węgierskiej UJ) – prelekcja o ję-zyku karaimskim połączona z nauką podstawowych zwrotów. Pozostając przez stulecia w izolacji od innych pokrew-nych języków, karaimski zachował wiele archaicznych cech, a w XX wieku znalazł się na skraju wymarcia. Karaimi wczoraj i dziś. Etniczne klimaty. Karaimi najmniejsza mniejszość (realizacja: Waldemar Janda, 2008). Gośćmi spo-tkania byli przedstawiciele Związku Karaimów Polskich: Mariola Abkowicz, Anna Sulimowicz, Adam Dubiński; pro-wadził je Tomasz Kuba Kozłowski (DSH).

• 7 lipca – Wernisaż wystawy Budujemy Nowy Dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952. • 9 lipca – Gra miejska Fluxus w Warszawie, która nawiązywała do życia artystycznego międzynarodowej, nieformalnej

sieci artystów fluxus. Podczas gry uczestnicy poznawali Warszawę lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych z perspek-tywy życia artystycznej „Międzynarodówki”, awangardowe koncerty w studenckich klubach oraz historię Andrzeja Mi-tana i Emmeta Williamsa, którzy zorganizowali w 1988 roku w Warszawie seminarium sztuki ETC, na które przyje-chali artyści z całego świata. Organizatorami gry byli: Grupa ETC (Katarzyna Kucharska, Antoni Michnik, Anna Wa-lewska) i DSH, we współpracy z Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Muzeum Narodowe w Warszawie, Galeria Foksal, Klub Riwiera Remont.

• 16 lipca–28 sierpnia – weekendowe kino plenerowe Wakacyjna historia – akcja, w ramach której zaprezentowaliśmy wiele filmów fabularnych i dokumentalnych na skwerze im. ks. Jana Twardowskiego oraz zorganizowaliśmy cykl ple-nerowych warsztatów edukacyjnych (zob. wyżej).

• 9–11 września – cykl spotkań 11 września. 10. rocznica zamachu na WTC. 11 września 2001 zachował się w pamięci jako obraz płonących Twin Towers, wizytówki Nowego Jorku – wymownego symbolu zachodniej prosperity. Atak na World Trade Center to największy zamach terrorystyczny w historii świata, w którym zginęło 2752 osób (w tym 6 Po-laków). Wywołał on bezprecedensową reakcję na arenie międzynarodowej – wspólną walkę z Al-Kaidą, która nieprze-rwanie trwa do dziś. Z okazji 10. rocznicy zamachu na World Trade Center, Centrum Badań nad Terroryzmem Colle-gium Civitas i DSH zorganizowały cykl spotkań z dziennikarzami i ekspertami oraz pokazy filmów fabularnych i do-kumentalnych (zob. wyżej) poświęconych terroryzmowi i zmianom społecznym, jakie nastąpiły po zamachu 11 wrze-śnia 2001. Szczegółowy program: ⎯ 9 września: 11 września – dyskusja z udziałem dziennikarzy m.in. Marka Magierowskiego („Rzeczpospolita”),

Jacka Czarneckiego („Radio ZET”), Andrzeja Żaka („Polskie Radio”) oraz Wojciecha Cegielskiego (IAR), który na żywo, prosto z Nowego Jorku relacjonował przygotowania do obchodów 10. rocznicy zamachu na WTC. Rozmowę poprowadził redaktor Dariusz Rosiak. Lot 93, reż. Paul Greengrass, USA, 2006 – Co jest faktem, a co jedynie domysłem w filmie Lot 93? Pierwszy tytuł traktujący o wydarzeniach 11 września. Pasażerowie wszczynają bunt na pokładzie porwanego samolotu lecącego w kierunku San Francisco...

⎯ 10 września: 10. rocznica zamachu na WTC – wprowadzenie: dr Krzysztof Liedel (Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas). Świat po zamachu – jak zmienił świat zamach na WTC, kiedy na arenę międzynarodową wkroczyły na stałe organizacje terrorystyczne? W spotkaniu udział wzięli dr Krzysztof Karolczak, dr Katarzyna Maniszewska, dr Robert Borkowski i Tomasz Serafin. Dyskusję poprowadziła Paulina Piasecka. Terroryści i antyterroryści: 10 lat walki – Dzieci Biesłanu, reż. Leslie Woodhead, Ewa Ewart, USA, Wielka Brytania, 2005. Jakie nowe wyzwania stanęły przed służbami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo po 11 września 2001? W spotkaniu, które poprowadził Andrzej Mroczek, udział wzięli dr Stanisław Kulczyński, dr Bogusław Szlachcic, dr hab. Kuba Jałoszyński, płk Jarosław Jabłoński. Śmierć Osamy bin Ladena – pokaz filmu i rozmowa o śmierci lidera siatki terrorystycznej Al-Kaidy podczas operacji „Neptune Spear” w Pakistanie. W dyskusji udział wzięli: Robert Pawłowski (były oficer sił specjalnych, doradca wojskowy w Afganistanie) prof. Tomasz Bajerowski, dr Tomasz Aleksandrowicz. Gospodarzem spotkania był Grzegorz Cieślak. Kierunek Utoja? – pokaz filmu o cyberterroryzmie i dyskusja o terroryzmie przyszłości. W dyskusji udział wzięli dr Krzysztof Liedel, dr Bartosz Bolechów, Witold Lewandowski. Gospodarzem spotkania był dr Tomasz Aleksandrowicz. „Gniew Boga”. Cienie wojny z

39

terroryzmem – dyskusja z udziałem dr Krzysztofa Liedela, dr Tomasza Aleksandrowicza i Grzegorza Cieślaka. Monachium, reż. Steven Spielberg, 2005 – Letnie Igrzyska Olimpijskie w Monachium z 1972 roku przeszły do historii nie ze względu na rekordy sportowe, jakie tam padły, ale tragedię, która rozegrała się 5 września.

⎯ 11 września 2011 – pokaz filmów dokumentalnych o wydarzeniach z 11 września 2001 roku, zamachu na szkołę w Biesłanie w Północnej Osetii, liderze siatki terrorystycznej Al-Kaidy - Osamie bin Ladenie oraz o aktach terroryzmu w cyberprzestrzeni. Oswoić strach. Rozmowa o dekadzie terroryzmu – spotkanie poświęcone najnowszej książce dr. Krzysztofa Liedela, zastępcy dyrektora Departamentu Bezpieczeństwa Pozamilitarnego Biura Bezpieczeństwa Narodowego i dyrektora Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas – wywiadowi-rzece, który prowadziła Dorota Kowalska („Polska The Times”). Wśród gości m.in. były oficer służb specjalnych – Witold Lewandowski i dr Tomasz Aleksandrowicz. Word Trade Center, reż. Oliver Stone, 2006 – prawdziwa historia Johna McLoughlina i Williama J. Jimeno, policjantów, którzy 11 września 2001 roku zostali uwięzieni w World Trade Center.

• 10 września – Gra miejska Franza Fiszera, która była wydarzeniem otwierającym Tydzień Obywatelski, będący częścią Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych. Uczestników wprowadziliśmy w realia 20-lecia międzywojennego. Gracze mieli okazję poznać miejsca i postaci ważne dla historii miasta. Przewodnikiem był Franz Fiszer – legenda war-szawskich kawiarni lat 20. i 30. Gracze odkryli z jego pomocą, czym były hacele, jak uprawiało się szermierkę bałtyc-ką, do czego służyły gilzy. Organizatorami wydarzenia byli: Fundacja Civis Polonus, DSH, Pracownia Badań i Inno-wacji Społecznych „Stocznia”.

• 13 września – „FOPA” – Utracone perspektywy Warszawy – kolejne spotkanie w cyklu „Forum Obywatelskie Piękna Architektura dla Warszawy” zostało poświęcone traktom widokowym stolicy. Warszawa jest prawdopodobnie jedyną stolicą europejską bez traktów widokowych z prawdziwego zdarzenia. W historii miasta podejmowano próby zaplano-wania takich założeń w schyłkowym okresie Pierwszej Rzeczpospolitej, w okresie międzywojennym czy latach 50. XX wieku. Z różnych powodów próby te nie doczekały się realizacji. Obecnie, w świadomości społecznej, pozostaje wła-ściwie tylko Oś Saska, drastycznie skrócona do śródmiejskiej alei parkowej. Podczas spotkania zostaną omówione również inne, niezrealizowane bądź okaleczone założenia widokowe. Prowadzenie – Tomasz Markiewicz, słowo wstępne – Maciej Figurski.

• 14 września – spotkanie towarzyszące wystawie Antoni Jawornicki (1886–1950). Architekt i urbanista – spotkanie przypominające sylwetkę Antoniego Jawornickiego, jednego z najwybitniejszych architektów zajmujących się projek-towaniem miast w okresie międzywojennym. Wśród projektów jego autorstwa lub współautorstwa są m.in. miasto-ogród Podkowa Leśna, regulacja terenów Cytadeli na Żoliborzu, ukształtowanie rejonu Osi Saskiej w Warszawie, plac św. Floriana, budynek Banku Cukrownictwa przy Karowej 20. Antoni Jawornicki brał również udział w zakrojonych na szeroką skalę pracach nad Planem regulacyjnym m.st. Warszawy. Spotkanie poprowadziła Maria Sołtys z Warszaw-skiego Oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP. Organizatorzy: Stowarzyszenie Związek Podkowian, Oddział Warszawski Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, DSH.

• 23-25 września – NiepoKORni – DSH i Ośrodek KARTA, z okazji 35. rocznicy powstania Komitetu Obrony Robotni-ków przygotowały cykl wydarzeń poświęconych opozycji demokratycznej w PRL-u: spotkania z byłymi opozycjoni-stami, premierę książki Jacka Kuronia Taki upór, multimedialny pokaz archiwaliów ze zbiorów Ośrodka KARTA (ko-lekcja Jacka Kuronia) oraz przegląd filmów dokumentalnych. Szczegółowy program: ⎯ 23 września – premiera książki Jacka Kuronia Taki upór, obejmującej wybór z całej spuścizny Autora –

dyskusja z udziałem byłych opozycjonistów, wydawców i dziennikarzy. W spotkaniu udział wzięli m.in. Zbigniew Gluza, Prezes Ośrodka KARTA i Maria Krawczyk, redaktor książki. Otwartą debatę poprowadził redaktor Wojciech Maziarski („Newsweek”).

⎯ 24-25 września – Opozycyjny przegląd filmowy. Pokaz filmów dokumentalnych (zob. wyżej) oraz materiałów archiwalnych ze zbiorów Ośrodka KARTA (kolekcja Jacka Kuronia), prezentacja słuchowiska Polskiego Radia w reżyserii Katarzyny Michalkiewicz z udziałem Mai Komorowskiej i Janusza Gajosa na podstawie listów Gai i Jacka Kuroniów.

• 28 września – wernisaż wystawy Architektoniczna spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM/KMA. • 29 września – wernisaż wystawy Kronikarki. • 30 września – 2 października cykl spotkań Socrealizm. Scenografia władzy towarzyszący wystawie Architektoniczna

spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM/KMA. ⎯ 30 września – Scenografia władzy. Przedstawienie na tle tłumów. W trakcie spotkania przyglądaliśmy się

zrealizowanym i niezrealizowanym planom stworzenia idealnego miasta socrealistycznego na przykładzie Warszawy i stolicy Białorusi – Mińska. Spotkanie prowadził dr Piotr Osęka (Instytut Studiów Politycznych PAN). Goście: Marcin Wojciechowski („Gazeta Wyborcza”), prof. nadz. dr hab. Marta Leśniakowska (Instytut Sztuki PAN), Jarosław Trybuś (historyk architektury).

⎯ 1 października – Muranów. Między modernizmem a socrealizmem. Spacer po osiedlu Muranów, którego elewacje „przypominają chorych umysłowo schizofreników, poprzebieranych za Napoleonów, Juliuszów Cezarów i Nabuchodonozorów, z poprzyklejanymi, jak w małomiasteczkowym teatrze, brodami, brwiami i wąsami” (Leopold Tyrmand) poprowadziła Paulina Świątek z Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków. Made in PRL. Nowa Huta i Tychy. Spacerownik Macieja Mieziana – wirtualny spacer po Nowej Hucie i Tychach z Maciejem Miezianem z Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, autorem książki Spacerownik: Nowa Huta – najstarsze osiedla. Czy etykieta „made in PRL” to atrakcja turystyczna czy powód do wstydu? Podaj cegłę czyli polski socrealizm, reż. Andrzej Sapija, Polska, 2001 – film dokumentalny opowiadający o wydarzeniach z lat 1945–1954. Gospodarz spotkania: Jarosław Trybuś (historyk architektury). Goście: Andrzej Sapija (reżyser), prof. Waldemar Baraniewski (Instytut Historii Sztuki UW).

⎯ 2 października – MDM. Między utopią a codziennością – spacer poprowadziła Martyna Obarska, autorka książki MDM. Między utopią a codziennością. MADE IN PRL. Warszawa socrealizmu. Spacerownik

40

Jarosława Zielińskiego – wirtualny spacer po socjalistycznej Warszawie z autorem książki Realizm socjalistyczny w Warszawie. Urbanistyka i architektura. Piękny socrealizm. MDM na liście stołecznych zabytków? – debata nad spuścizną architektoniczną socrealizmu. Czy powinniśmy pójść za przykładem Nowej Huty, która uczyniła z socrealizmu atrakcję turystyczną? Gospodarzem spotkania był Jerzy S. Majewski („Gazeta Wyborcza”). Goście: Maciej Czeredys (architekt, w 2007 roku p.o. Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków), dr Magdalena Staniszkis (architekt), Jarosław Trybuś (historyk architektury) dr Barbara Bossak-Herbst (socjolog, Instytut Socjologii UW), Maria Wojtysiak (architekt), Antoni Oleksicki (Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków).

• 6 października – Premiera filmu Pamięć. Tajemnice lasów Piaśnicy Mirosława Krzyszkowskiego, Dariusza Walusia-ka, Bogdana Wasztyla (Polska, 2011, 41’). Dokument opowiadający o masowych egzekucjach na Kaszubach. Od jesie-ni 1939 do wiosny 1940 roku hitlerowcy w piaśnickich lasach rozstrzelali około 12 tysięcy osób. Eksterminacji doko-nywały jednostki SS oraz Selbstschutz – niemiecka formacja paramilitarna, do której należała mieszkająca w Polsce ludność niemieckiego pochodzenia. Członkowie Selbstschutzu dokonywali aresztowań i egzekucji polskiej ludności, często w odwecie za przedwojenne nieporozumienia sąsiedzkie. Dotychczas udało się ustalić jedynie 852 nazwiska spośród około 2000 ofiar Piaśnicy pochodzących z Pomorza Gdańskiego. Anonimowe są pozostałe ofiary – likwido-wani w ramach akcji eutanazyjnej pacjenci szpitali psychiatrycznych oraz przedstawiciele polskiej mniejszości naro-dowej z głębi Niemiec, których zwożono transportami kolejowymi na rampę dworca w Wejherowie i od razu przewo-żono na miejsce straceń. Ofiarami były całe rodziny – mężczyźni, kobiety, dzieci. Wśród rozstrzelanych były też osoby pochodzenia niemieckiego i czeskiego zakwalifikowane jako przeciwnicy narodowego socjalizmu. Większość opraw-ców z Piaśnicy pozostała bezkarna. O niemieckich zbrodniach w pomorskich lasach pamiętają jedynie mieszkańcy Po-morza, którzy nazywają Piaśnicę „Pomorskim Katyniem” albo „Kaszubską Golgotą”. Dokument został zrealizowany przez Stowarzyszenie Auschwitz Memento z inicjatywy i dzięki dotacji celowej Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, przy współpracy merytorycznej Pomorskiego Urzędu Marszałkowskiego.

• 7–9 października – cykl spotkań Archiwum BOS-u i „Pamięć Świata”, towarzyszących wystawie Budujemy Nowy Dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952. ⎯ 7 października – Jan Zachwatowicz 1900–1983 (2000), reż. Antoni Krauze. O znakomitym architekcie i

orędowniku rekonstrukcji Starego Miasta opowiadają jego bliscy, przyjaciele, współpracownicy, m.in. córka Krystyna, Andrzej Wajda, prof. Andrzej Gruszecki, prof. Andrzej Tomaszewski, Jan Nowak-Jeziorański, inż. Jacek Cydzik, inż. Kazimierz M. Piechotka, Władysław Bartoszewski i prof. Andrzej Rottermund.

⎯ 8 października – UNESCO: Archiwum BOS-u. W 2011 roku Archiwum Biura Odbudowy Stolicy zostało wpisane na Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”, międzynarodowego projektu, którego celem jest zgromadzenie najcenniejszych dokumentów ludzkości – rękopisów, książek, nagrań, filmów, itp. O tym, jakie dokumenty o światowym znaczeniu kryje archiwum BOS-u opowiedziała m.in. Małgorzata Sikorska z Archiwum Państwowego m. st. Warszawy. Polska w Pamięci Świata? O polskim dziedzictwie wpisanym na Listę UNESCO „Pamięć Świata”. Spotkanie poprowadziła: Hanna Maria Giza (Polskie Radio). Wśród gości m.in. Zbigniew Gluza (Ośrodek KARTA), Małgorzata Sikorska (Archiwum Państwowe m. st. Warszawy), Tomasz Komorowski (Polski Komitet ds. UNESCO).

⎯ 9 października – Warszawa. Lata odbudowy 1945–1949 (1982), reż. Jerzy Ziarnik. Archiwalne materiały ukazujące stolicę w pierwszych latach po wojnie: powroty warszawiaków, początki działalności BOS, pierwsze realizacje (m.in. odbudowa Bazyliki Archikatedralnej św. Jana Chrzciciela, otwarcie Trasy W–Z, m.in. zabudowę terenów byłego getta warszawskiego, powstanie Zakładów Radiowych im. Kasprzaka, odsłonięcie pomnika Mickiewicza, budowę MDM, kina Moskwa, czy odbudowę Krakowskiego Przedmieścia. Miasto bez pamięci. Wirtualny spacer po wystawie Budujemy Nowy Dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945–1952 z varsavianistą, współautorem wystawy Tomaszem Markiewiczem.

• 11 października – Prezentacja maszyny szyfrującej Enigma połączona z wykładem dr. Marka Grajka. Organizatora-mi spotkania było Muzeum II Wojny Światowej i DSH.

• 15-16 października – Przegląd poświęcony niezależnej twórczości filmowej z lat 1981-89. Organizatorzy: Stowarzy-szenie Wolnego Słowa, Video Studio Gdańska, Media Kontakt i DSH.

• 15 października – spacer po Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej z Martyną Obarską, autorką książki MDM. Między utopią a codziennością; wydarzenie towarzyszące wystawie Architektoniczna spuścizna socrealizmu w War-szawie i Berlinie. MDM-KMA. Podczas spaceru uczestnicy poznali całą gamę socrealistycznych detali architektonicz-nych, w które obfituje MDM. Dowiedzieli się również, dlaczego architekturę tę wzbogacano monumentalnymi rzeź-bami, płaskorzeźbami, metaloplastyką czy mozaikami.

• 18 października – spotkanie ze świadkiem historii – Dziewczynka w zielonym sweterku. Gościem specjalnym wieczoru była Krystyna Chiger, autorka Dziewczynki w zielonym sweterku, poruszającej książki, opowiadającej o ucieczce z getta i niewyobrażalnych 14 miesiącach spędzonych w kompletnej ciemności lwowskich kanałów. Najnowsze wydanie uzupełniono o dalsze losy bohaterów i ich rodzin. Spotkanie organizowane z okazji wydania książki Ignacego Chigera Świat w mroku. Pamiętnik ojca dziewczynki w zielonym sweterku. Pokazano fragmenty najnowszego filmu Agnieszki Holland W ciemności, opowiadającego te historię. W spotkaniu wzięła udział Beata Dżon, autorka opracowania naj-nowszego wydania Dziewczynki w zielonym sweterku. Wieczór poprowadził Tomasz Raczek. Organizatorzy: Literatura Faktu PWN, DSH.

• 20 października – pierwsze spotkanie w nowym cyklu wykładów performatywnych poświęconych historii Fluxusu w Europie Środkowo-Wschodniej. Zdecydowana większość badań dotyczących Fluxusu koncentruje się na tym, co dzia-ło się w USA lub w Niemczech Zachodnich. Początki twórczości artystów związanych z Fluxusem sięgają bowiem kla-sy Johna Cage'a w Black Mountain Collage oraz muzycznych festiwali w Darmstadt oraz Kolonii. Dopiero niedawno rozpoczęły się badania tego co w kontekście Fluxusu działo się w Europie Środkowo-Wschodniej. Zaprosiliśmy wi-dzów na opowieści o fascynujących działaniach awangardowych artystów lat 60., 70. i 80. w różnych państwach byłe-go bloku wschodniego, o politycznym znaczeniu ruchu w kontekście zimnowojennej rzeczywistości, o znaczeniu Eu-

41

ropy Środkowej w międzynarodowej sieci Fluxusu oraz o tym, czym działania związane z Fluxusem różniły się po obu stronach kurtyny.

• 22–23 października – cykl spotkań Być vintage! Retro weekend w DSH. Ja chcę być vintage, ubierz mnie – śpiewa Łukasz Stasiak. Czym jest fenomen stylu vintage? Snobizmem, uwielbieniem odzieżowych „staroci” i second-handów, czy przemyślaną marketingową strategią wskrzeszenia dawnych marek? O stylizacji retro w muzyce oraz modzie na oksfordy, czeszki, jazzówki, bermudy i nieśmiertelne Ray Bany opowiedzieli m.in. antropolog męskiej elegancji, sza-fiarki-blogerki, dandysi, styliści i projektanci mody vintage oraz muzycy: Anna Rusowicz, Jacek Jędrasik (Projekt Warszawiak), Janek Młynarski (Janek i jego Combo). Gwoździem programu była impreza w stylu vintage połączona z oficjalnym otwarciem Karowa XX Café. Retro Sesja to była jedna z nielicznych okazji do odwiedzenia DSH nocą i skosztowania specjalnie na tą okoliczność przygotowanego przez Malkę Kafkę menu i trunków. W programie retro weekendu także: prezentacja butików vintage, pokaz retro teledysków oraz filmów. ⎯ 22 października – Kiermasz Vintage, Pokaz retro-teledysków, film Śniadanie u Tiffany'ego, reż. Blake

Edwards, 1961, Szafa Polska, 1945-1989, 2006, spotkanie Szafiarki-blogerki-dandysi. Gośćmi wieczoru były: Agnieszka Śmieja (retrostyl.blogspot.com), Karolina Koźlicka-Nowakowska (www.vintage-mania.com), Roman Zaczkiewicz (www.szarmant.pl), Anna Gołkowska http://pani-kokardka.blogspot.com/, które swoje kolekcje prezentują i opisują na blogach. Dla nich moda vintage to nie tylko kaprys, któremu można ulec, to sposób na życie. Spotkanie Być Vintage! Łukasz Stasiak śpiewając „Jestem podatny na trendy i modę, dziś chcę być vintage, wczoraj byłem snobem” wytknął modzie na stare ubrania powierzchowność i ulotność. Czym jest moda na vintage? To powrót do klasyki, czy tylko ekstrawagancja? Spotkanie poprowadziła dziennikarka Magda Juszczyk, wśród gości: Ina Lekiewicz (stylistka „Glamour”), Roman Zaczkiewicz (antropolog męskiej elegancji) i Arkadiusz Taraska (projektant, Atelier Piotrowska, Łódź).

⎯ 23 października – Pokaz retro-teledysków, film Pół żartem pół serio, reż. Billy Wilder, 1959, Grzesiuk chłopak z ferajny, reż. Mateusz Szlachtycz, 2006; Szafa grająca – muzyka z elementami retro cieszy się coraz większą popularnością. Znani artyści sięgają po stare szlagiery i zaskakują fanów świeżością interpretacji. To tylko moda, czy może coś więcej? W rozmowie wzięli udział: Piotr Metz (redaktor naczelny „Machiny”), Jacek Jędrasik (Projekt Warszawiak), Anna Rusowicz (córka twórców zespołu Niebiesko-Czarni), Jan Młynarski (Janek i jego Combo).

• 25 października – spotkanie towarzyszące wystawie Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952. Gościem wieczoru był Jan Żaryn, syn Stanisława Żaryna, architekta, pracownika Wydziału Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy, w latach 1957–1959 naczelnika Wydziału Architektury i Urbanistyki Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków. Stanisław Żaryn prowadził odbudowę Kolumny Zygmunta III Wazy oraz zabytkowych kamienic. W spotkaniu wzięli udział także inni członkowie rodziny architekta. Rozmowę poprowadził Tomasz Markiewicz.

• 26 października – spotkanie Aleksander Krzyżanowski, Generał Wilk. Aleksander Krzyżanowski służył w I Korpusie Polskim gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, walczył w wojnie 1920 roku; w latach 1941– 944 pełnił funkcję komen-danta Okręgu Wileńskiego ZWZ-AK. W lipcu 1944 roku został aresztowany przez NKWD, a później wywieziony w głąb Rosji. Zwolniony z obozu internowanych, wrócił do kraju, gdzie w 1948 roku został aresztowany przez UB. W 1951 roku zmarł w więzieniu mokotowskim po okrutnym śledztwie. W rozmowie udział wzięli m.in. Olga Krzyżanow-ska – córka generała, prof. Krzysztof Tarka – autor monografii o Aleksandrze Krzyżanowskim, Małgorzata Szejnert – autorka książki Wśród żywych duchów. Prowadzenie – Jerzy Kisielewski.

• 2 listopada – Spotkanie Lady Ryder of Warsaw. Spotkanie z okazji pierwszej wydanej w Polsce biografii Sue Ryder. Fragmenty książki autorstwa Józefy Grażyny Pintal Lady Ryder of Warsaw czytała Zofia Kucówna. W programie obok prezentacji biografii Sue Ryder, wykład Grzegorza Hanuli z Muzeum Powstania Warszawskiego Problem obozów dla wysiedleńców (Displaced Persons) w zachodnich Niemczech i Austrii. Organizatorzy: Fundacja Sue Ryder, DSH.

• 4–27 listopada – cykl spotkań Rekonstrukcja/Dekonstrukcja. Miasto feniks. Pamięć i tożsamość. Mit i historia: War-szawa, Wrocław, Berlin, Drezno, Hiroszima, Kaliningrad. Wydarzenia związane z wystawą Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952. ⎯ 4 listopada – wykład Jarosława Trybusia, krytyka architektury, autora Przewodnika po warszawskich

blokowiskach. ⎯ 5 listopada – Wrocław. Spotkanie i pokaz filmu Odbudowa Wrocławia, reż. Marcin Bradke (Polska, 2005). W

sierpniu 1944 roku Niemcy ogłosili Wrocław Festung Breslau (Twierdzą Wrocław). Miasto zniszczone zostało w ok. 75%. Jaki jest dziś stosunek mieszkańców do dzieła odbudowy i przedwojennej „perły wschodnich Niemiec”. Czy rekonstrukcja trwa nadal? Gościem był m.in. Rafał Eysymontt (Uniwersytet Wrocławski Instytut Historii Sztuki). Spotkanie poprowadziła Agnieszka Rasmus-Zgorzelska (Centrum Architektury).

⎯ 19 listopada – Drezno. Dyskusja i pokazy filmów: Nowe Drezno – śladami utraconego miejsca, reż. Ralf Kukula (Niemcy, 2006) oraz Co pozostało – powojenna architektura w Dreźnie, reż. Susann Buttolo i Ralf Kukula (Niemcy, 2009). Filmy skomentował Jarosław Trybuś. Alianckie naloty na Drezno w lutym 1945 prawie całkowicie zniszczyły miasto, a daty 13 i 14 lutego stały się symbolem całkowitej jego zagłady. Odbudowa i przebudowa miasta miała symboliczne znaczenie dla nowego powstającego NRD i jego mieszkańców...

⎯ 20 listopada – Kaliningrad. Spotkanie ze Stachem Szabłowskim, historykiem i krytykiem sztuki, kuratorem Centrum Sztuki Współczesnej oraz prof. Andrzejem Mencwelem. Kaliningrad kryje w sobie ducha innego, nieistniejącego miasta Koenigsbergu – Królewca, doszczętnie zniszczonego podczas II wojny światowej i w latach powojennych. Jak odczytują miasto i jego historię polscy i rosyjscy artyści (projekt Enklawa), m.in.: ZOR (Alicja Łukasiak i Grzegorz Drozd), Maciej Stępiński, Mikołaj Grospierre, Artur Malewski, Katya Shadkovska i Yurij Vassiliev.

⎯ 25 listopada – Hiroszima. Spotkanie i pokazy filmów: Traces of a city, reż. Paul R. Shepherd, Nanase Takarada (Japonia, USA, 2008) – dokument o projekcie rekonstrukcyjnym, w którym na podstawie wspomnień blisko 200 osób została odtworzona w technologii 3D dawna Hiroszima oraz Hiroszima, moja miłość, reż.

42

Alain Resnais (Francja, Japonia, 1959) – historia Francuzki i Japończyka, którzy spotykają się w Hiroszimie kilka lat po zakończeniu II wojny światowej. Film nominowany do Oscara i wyróżniony podczas festiwalu w Cannes w 1959 roku. Hiroszima zwana jest dziś „Miastem Pokoju”. To tętniące życiem nowoczesne miasto 6 sierpnia 1945 zostało prawie całkowicie zmiecione z powierzchni ziemi. Tragiczne losy miasta upamiętnione zostały w utworzonym Parku Pamięci. Czy podejście Japończyków do kultury materialnej, dziedzictwa narodowego i pamięci różni się od europejskiego? Spotkanie poprowadziła Barbara Bossak-Herbst (Instytut Socjologii UW). Wśród gości byli Henryk Lipszyc (były ambasador Polski w Japonii) oraz Mitsuhiko Toho (prodziekan Wydziału Kultury Japonii PJWSTK) i Jakub Karpoluk (PJWSTK).

⎯ 26 listopada – Warszawa. Pierwsze spotkanie poświęcone było projektowi Tu było, tu stało. Znikająca architektura Warszawy po 1989 roku poświęconemu budynkom o charakterze zabytkowym, które znikają z mapy Warszawy na „naszych oczach” – po cichu albo w blasku fleszy (np. Supersam, Fabryka Kamlera, Pawilon Chemia, Parowozownia). Spotkanie poprowadziła Patrycja Jastrzębska (Stowarzyszenie MASŁAW), autorka i kuratorka projektu. Wśród gości m.in. prof. Waldemar Baraniewski (Instytut Historii Sztuki UW), Jarosław Zieliński (varsavianista) i Paweł Giergoń (historyk sztuki). W trakcie drugiego spotkania Rekonstrukcja miasta jako próba ocalenia pamięci/element tożsamości współczesnego miasta/mit zaproszeni goście odpowiadali na pytania, czy Warszawa już zawsze postrzegana będzie przez pryzmat wojennej tragedii? Jaki cel przyświeca nieustannym varsavianistycznym rekonstrukcjom? Komu one służą? Czy są „za” czy „przeciw” miastu? Czy Warszawa była Paryżem Północy, czy staje się nim teraz? W oparciu o mit czy fakty budowana jest dziś tożsamość miasta? Jaki wizerunek Warszawy „sprzedajemy” przyjezdnym? Wśród gości byli Piotr Śliwowski (projekt Miasto ruin), Michał Krasucki (Towarzystwo Opieki nad Zabytkami) Krzysztof Koszewski (Wydział Architektury PW), Barbara Bossak-Herbst (Instytut Socjologii UW), Jarosław Trybuś (historyk architektury) oraz twórcy projektu Warszawa 1935.

⎯ 27 listopada – Berlin. Spotkanie i pokaz filmu: Berlin Babylon, reż. Hubertus Siegert (Niemcy 2001) – dokument poświęcony zmianom w architekturze Berlina po upadku muru berlińskiego, kiedy to centrum miasta stało się wielkim placem budowy. Jak pogodzono ze sobą rekonstrukcje dokonane zaraz po wojnie z architekturą modernistyczną wschodnich Niemiec? Jak zachowano pamięć o historii miasta? Po pokazie filmu rozmowa z Maciejem Czarneckim (Wydział Architektury PW), Małgorzatą Omilanowską (Instytut Sztuki PAN) i Wojciechem Stammem (artysta, poeta). Spotkanie poprowadził Piotr Korduba z Poznania (Instytut Historii Sztuki UAM).

• 8 listopada – 65 lat minęło, czyli podwójny jubileusz „Stolicy”. Podwójny jubileusz warszawskiego pisma, które uka-zuje się od listopada 1946 roku. Tygodnik towarzyszył warszawiakom do grudnia 1989 roku. Pomimo kilkukrotnych prób wznowienia „Stolica” nie ukazywała się przez 16 lat. Powróciła dopiero w kwietniu 2006 roku. W nowej formule i szacie graficznej została wprowadzona na rynek jako miesięcznik. Dziś ta odrodzona ma już 5 lat. Organizatorzy: Re-dakcja „Stolicy”, DSH.

• 10 listopada – W cyklu Od Asasynów do Al Kaidy. Terroryzm w historii – Od Starca z Gór do Osamy bin Ladena. Spotkanie inaugurujące nowy cykl. Historia terroryzmu to po części historia ludzkości. Podczas pierwszego pokazano najważniejsze elementy ewolucji terroryzmu na przestrzeni dziejów, w charakterze wstępu do dokładnego omawiania ich podczas kolejnych spotkań cyklu. Wieczór poprowadził dr Tomasz Aleksandrowicz. Organizatorzy: Centrum Ba-dań nad Terroryzmem Collegium Civitas, DSH.

• 15 listopada – spotkanie Społecznicy od zabytków. 30 rocznica powstania ZOK. Środowisko tworzące dzisiejsze Sto-warzyszenie Zespół Opiekunów Kulturowego Dziedzictwa Warszawy „ZOK” zawiązało się w listopadzie 1981 roku z inicjatywy Janusza Sujeckiego, który wspólnie z kilkunastoma osobami (m.in. Jerzym Majewskim) postanowili zaini-cjować działania mające uchronić zagrożone stołeczne zabytki. W 1986 roku do ZOK dołączył Tomasz Markiewicz. Obecnie stowarzyszenie liczy kilkudziesięciu członków, którzy za swój największy sukces uważają przyczynienie się do zmiany myślenia o przedwojennych zabytkach. W spotkaniu udział wzięli m.in.: Janusz Sujecki, Tomasz Markie-wicz, Jerzy S. Majewski. Organizatorzy: ZOK, DSH.

• 18 listopada – Wernisaż wystawy Afro-Warszawa. Fotoreportaż Jacka Łagowskiego został zrealizowany wspólnie z Mamadou Dioufem, Senegalczykiem, który od 27 lat mieszka w Warszawie oraz Pawłem Średzińskim – obaj z Funda-cji „Afryka Inaczej”. Wernisaż połączony był z promocją albumu Afro-Warszawa. W programie wieczoru: spotkanie z bohaterami publikacji i autorem fotografii Jackiem Łagowskim oraz występ afrykańskiej grupy muzycznej Djembe All Stars.

• 24 listopada – spotkanie Z koncertu na kongres. Fluxus w PRL. Pasjonaci i badacze Fluxusu – Katarzyna Kucharska i Antoni Michnik poprowadzili drugie, nietypowe spotkanie w nowym cyklu DSH – wykładów performatywnych zno-szących podział na słuchających i prelegentów, angażujących publiczność w różnego rodzaju akcje artystyczne. Wszystko po to, aby uczestnicy na własnej skórze mogli poczuć ducha tego niezwykłego nurtu, który w formie działa-nia artystycznego dopuszczał udział widzów. Podczas spotkania opowiedzieliśmy o pierwszych w Polsce wizytach ar-tystów związanych z Fluxusem w ramach festiwalu Warszawska Jesień, a także późniejszych działaniach niezależnych klubów oraz galerii. Była to opowieść o sieci artystycznych kontaktów, która wykraczała poza Warszawę. Obejmowała Poznań, Kraków, Łódź, Wrocław oraz inne miasta, przekraczała granice sięgając Berlina i Nowego Yorku. Opowie-dzieliśmy o wystawach, koncertach i wykładach; o możliwościach działania, jakie dawały ówczesne organizacje stu-denckie oraz o tym, jak udawało się organizować wśród szarzyzny PRL-u spotkania artystów z całego świata.

• 29 listopada – spotkanie Marek Chmura – przyjaciel Tadeusza Gajcego. Film dokumentalny z cyklu Ślady poświęco-nego twórcom „pokolenia Kolumbów” opowiada o Leonie Zdzisławie Stroińskim (ps. Marek Chmura): poecie, żołnie-rzu Armii Krajowej, przyjacielu Tadeusza Gajcego. O bohaterze mówią: siostrzeniec – Marek Tarasiewicz, koledzy z redakcji „Sztuki i Narodu”, z którą poeta był związany, znajomi z kompletów tajnej polonistyki na Uniwersytecie War-szawskim (m.in. Julia Hartwig).Opowieść dopełniły zdjęcia z archiwum rodziny, fragmenty filmów dokumentalnych z okresu okupacji na terenie Warszawy i Zamojszczyzny, oraz fragmenty utworów poety. Po projekcji odbyło się spotka-nie z reżyserką i autorką scenariusza Hanną Zofią Etemadi.

43

• 1-2 grudnia – cykl zainspirowany serią wydawniczą Żydzi polscy. Spotkania otworzył pokaz filmu Po-Lin. Okruchy pamięci (1989), reż. Jolanta Dylewska. Film zawiera unikatowe archiwalia pokazujące świat, którego już nie ma: przedwojenną Polskę, w której współistniały obok siebie dwie kultury – żydowska i polska. Wprowadzenie: Zuzanna Radzik (Forum Dialogu Między Narodami). Pozostałe spotkania: ⎯ 1 grudnia – spotkanie z autorkami książki Złote pszczoły. Żydzi międzywojennej Warszawy. Antologia

komiksów: Moniką Powalisz, Anną Czarnotą, Agatą „Endo” Nowicką, Olgą Wróbel, Joanną Jurczak i Malwiną Konopacką. Prowadzenie: Cezary Polak.

⎯ 2 grudnia – spotkanie poświęcone serii wydawniczej Ośrodka KARTA i DSH Żydzi polscy. W programie: pokaz fragmentów spektaklu Komuny Otwock zatytułowanego Perechodnik/Bauman. Filmowy reportaż I jest nowe życie. Krótki dokument Agnieszki Uścińskiej i Jarosława Wątora to reportaż będący zapisem wizyty Henryka Schönkera w jego rodzinnym mieście Oświęcimiu. Ta wzruszająca podróż autora książki Dotknięcie anioła odbyła się w czerwcu 2011 przy okazji promocji trzeciego, rozszerzonego wydania książki. Rozmowa o serii wydawniczej Żydzi polscy. Wśród gości m.in. Zbigniew Gluza (Ośrodek KARTA) i ks. Wojciech Lemański z Otwocka. spotkanie z Rafałem Betlejewskim, artystą, performerem i autorem projektu Tęsknię za Tobą, Żydzie!, który interesuje się zjawiskiem tożsamości, przybierania ról społecznych, językiem i komunikacją społeczną. Dyskusja w DSH dotyczy relacji polsko-żydowskich, stosunku obu narodów do siebie, czy też wzajemnych uprzedzeń i fascynacji. Uczestnicy projektu postawili wiele ważnych pytań, m.in. o politykę edukacyjną Izraela na temat historii Polski i II wojny światowej, czy wiedzy Polaków o uwarunkowaniach społecznych i historycznych dotyczących różnych faktów i opinii o Żydach, Izraelu, Holokauście..

• 3 grudnia – Dzień Ormiański w Domu Spotkań z Historią. W programie: Ormianie w Warszawie. Historia, kultura, sztuka – Waldemar Deluga, warsztaty ormiańskie dla dzieci, Świat zwierząt i fantastycznych stworzeń w ormiańskich rękopisach – Joanna Rydzkowska, Konserwacja rękopisów i starych druków ormiańskich – Iwona Kotala-Skiba. Rela-cja z ponownego pochówku ks. abp. Józefa Teodorowicza na Cmentarzu Obrońców Lwowa w czerwcu 2011 roku –Ormiańskie serce dla Polski (2008), reż. ks. Andrzej Baczyński i Tadeusz Szyma. Film o arcybiskupie Józefie Teodo-rowiczu. Organizatorzy: Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich, DSH

• 6 grudnia – 30. rocznica stanu wojennego – spotkanie z Chrisem Niedenthalem, znakomitym fotografem i fotorepor-terem, laureatem Word Press Photo, autorem fotografii „Czas Apokalipsy”, przedstawiającej opancerzony transporter przed kinem „Moskwa” w Warszawie w grudniu 1981. Organizatorzy spotkania: Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń, DSH.

• 8 grudnia – w cyklu Od Asasynów do Al Kaidy. Terroryzm w historii – Rosyjscy anarchiści. Kolejne spotkanie w cy-klu poświęcone było pierwszej fali terroryzmu, głównie w carskiej Rosji. Wykład poprowadził dr Bartosz Olechów – absolwent i pracownik Instytutu Politologii Uniwersytetu Wrocławskiego (Zakład Międzynarodowych Stosunków Poli-tycznych). Po spotkaniu odbyła się promocja książki Zamachowcy i zdrajcy. Z dziejów terroru w carskiej Richarda Pi-peta, wydanej przez wydawnictwo MAGNUM. Organizatorzy: Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas, DSH.

• 9 grudnia – spotkanie Ludzie BOS-u. Finisaż wystawy Budujemy Nowy Dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-1952. Bohaterami spotkania byli wybitni architekci Biura Odbudowy Stolicy: Zygmunt Stępiński oraz Stanisław Jan-kowski – współautorzy Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (MDM). Gośćmi wieczoru byli syn Zygmunta Stę-pińskiego oraz Michał Jankowski. Rozmowę prowadzili Tomasz Markiewicz (współautor wystawy) oraz Andrzej Ska-limowski (Instytut Historii PAN).

• 11 grudnia – Gwiazdka nie z tej ziemi! Wykłady, warsztaty, zabawy edukacyjne i bajkowania. Co okres Bożego Naro-dzenia oznacza dla różnych narodowości, różnych kultur i różnych wyznań? O wszystkim tym opowiedzieli Warsza-wiacy nie z tej ziemi, czyli obcokrajowcy mieszkający w stolicy. W programie: Choinka wielokulturowa – warsztaty plastyczne. Jak wyglądają święta i ozdoby na choinkę w innych krajach?, Podróż do krainy Świętego Mikołaja – bajka Michała Malinowskiego z Muzeum Bajek, Baśni i Opowieści, Olentzero z Kraju Basków – zabawa z Aitorem Arruzą z Kraju Basków, Żydowskie zwyczaje chanukowe – zabawa z Basią Wieczorek z synagogi warszawskiej, Santa Lucia i Jultomten, czyli szwedzkie symbole Bożego Narodzenia – zabawa i warsztaty plastyczne, prowadzące: Marta Orłowska i Beata Fabijańska, Święty Mikołaj i Dziadek Mróz – zabawa z urodzoną w Moskwie Manią Zyzak–Sokolową.

• 13-16 grudnia – cykl spotkań związanych z 30. rocznicą stanu wojennego ⎯ 13 grudnia – „Spotkanie z książką” – Biznes patriotyczny. Historia wydawnictwa CDN. Dyskusja o książce

Mateusza Fałkowskiego Biznes patriotyczny. Historia wydawnictwa z udziałem autora oraz Czesława Bieleckiego, prof. Antoniego Dudka, prof. Andrzeja Sadowskiego. Bogaty materiał ikonograficzny, liczne relacje świadków i uczestników zdarzeń, pokazują działalność CDN, jednego z najważniejszych wydawnictw podziemnych działających w latach 80. w Polsce. Wśród założycieli wydawnictwa byli Czesław Bielecki i Jan Krzysztof Kelus. W ramach CDN działało około 250 osób; wielu z nich było represjonowanych i aresztowanych za działalność wydawniczą. Organizatorzy: DSH, Europejskie Centrum Solidarności.

⎯ 13 grudnia – Zadzwońcie po milicję! „Pomóż milicji, pobij się sam” albo „komisariat jest naszym domem” to tylko niektóre ze słynnych okrzyków Pomarańczowej Alternatywy, które przeszły do języka obiegowego w czasie stanu wojennego. Spotkanie było ilustrowane materiałami z najnowszej płyty Krzysztofa Skiby „Zadzwońcie po milicję!”, która jest muzycznym hołdem dla odwagi artystów z lat 80. Spotkanie poprowadził Tomasz Kasprzyk (dyrektor muzyczny Antyradia), wśród gości: Mirosław Pęczak (dziennikarz muzyczny „Polityki”, Krzysztof Skiba i Jacek Jędrzejak (Big Cyc).

⎯ 16 grudnia – Punk rock books! oraz pokaz filmu Dezerter. Nie ma zagrożenia. Spotkanie autorskie z Pawłem Konjo Konnakiem i Krzysztofem Grabowskim. Nowa książka Pawła Konjo-Konnaka pod tytułem Gangrena – mój punk rock song (wyd. Narodowe Centrum Kultury, 2011) to nie tylko dynamiczna opowieść o walkach autora w muzycznym podziemiu ponurych lat stanu wojennego, to także epicka podróż przez zakręcone losy

44

Konja i jego rodziny o kaszubskich korzeniach. Po spotkaniu pokazaliśmy film Dezerter. Nie ma zagrożenia (1994) w reżyserii Pawła Konnaka.

• 18 grudnia – Spacer po Starym Mieście i Mariensztacie – wydarzenie towarzyszące wystawie Budujemy nowy dom – spacer w świątecznej scenerii warszawskiej Starówki i Mariensztatu poprowadzili varsavianista Tomasz Markiewicz oraz historyk i przewodnik Juliusz Lichwa.

4 VI. ŚWIĘTO WOLNOŚCI I AKCJA WYŁĄCZ SYSTEM vol. 3

W przyszłym roku też wyłączymy system – powiedziała 4 czerwca 2010 prezydent Hanna Gronkie-wicz-Waltz podczas obchodów 21. rocznicy czerwca 1989. Obietnica została spełniona i w 2011 roku DSH 4 i 5 czerwca zorganizował akcję Wyłącz system vol. 3. Tegoroczna edycja odbyła się w DSH, na skwerze im. ks. Jana Twardowskiego (zbieg Karowej i Krakowskiego Przedmieścia) oraz w nieczynnym Hotelu Europejskim. Ponadto, podobnie jak w ubiegłym roku, projektem towarzyszącym akcji Wyłącz system było Uwalnianie przestrzeni – akcja miejska współorganizowana przez Nowy Teatr. W ramach tego przedsięwzięcia warszawiacy mogli zwiedzić niedostępne na co dzień miejsca w Warszawie i poza Warszawą. Do współpracy zaprosiliśmy artystów, reżyserów, animatorów kultury i producentów. Cała akcja Wyłącz system cieszyła się ogromnym zainteresowaniem publiczności.

Podobnie jak w minionych latach, uruchomiliśmy stronę internetową www.wylaczsystem.pl, dzięki której szczegółowo informowaliśmy o przygotowywanych projektach, zbieraliśmy zapisy na Fiestę, za-praszaliśmy do udziału w projektach na skwerze i w DSH. Akcja promocyjna zaplanowana była na sze-roką skalę, zależało nam bardzo, aby logo Wyłącz System stało się rozpoznawalnym w przestrzeni miej-skiej symbolem oryginalnego sposobu podejścia do najnowszej historii Polski.

Konsekwentnie promowaliśmy rocznicę wyborów czerwcowych jako Święto Wolności, na które za-służyli i zapracowali sobie Polacy 22 lata temu. Z tej okazji po raz kolejny zorganizowaliśmy Fiestę, która powinna się odbyć w 1989 roku i zaprosiliśmy na nią wszystkich, dla których wolność nie jest tylko pustym słowem i którzy potrafią docenić jej wartość. Poniżej prezentujemy akcje towarzyszące tegorocz-nym obchodom rocznicy 4 czerwca 1989: I. Akcje startowe:

1. 29 maja – Głos przyrody na solidarność. Plenerowa, rodzinna i kontrkulturowa akcja, zadedykowana formacji arty-stycznej Gruppa, jednej z najciekawszych twórczych manifestacji lat 80. (zob. opis na str. 45)

2. 3 czerwca – Obok, czyli trzeci obieg kultury. Jaką rolę w upadku systemu komunistycznego odegrała polska kontrkul-tura muzyczna? W spotkaniu poświęconym polskiej kontrkulturze lat 70. i 80. udział wzięli muzycy, czołowi animato-rzy sceny rockowej lat 80. oraz historycy. Wśród gości byli m.in. Mirosław Makowski (autor książki Obok albo ile procent Babilonu), Tomasz Świtalski (muzyk), Leszek Gnoiński (reżyser), Sławomir Pakos (producent), prof. Andrzej Chojnowski (historyk), Marcin Wilkowski (Historia i Media). Rozmowę poprowadził muzyk Kapeli ze wsi Warszawa Maciej Szajkowski. Po spotkaniu odbył się pokaz filmu Beats of Freedom – Zew wolności, reż. Wojciech Słota i Le-szek Gnoiński.

II. Akcje na skwerze im. ks. Jana Twardowskiego i w DSH 1. Kino „Wolność”, czyli rocznicowe kino „pod chmurką”, a w nim pokazy filmów (repertuar: zob. wyżej) 2. Feel Free Arts! – Sztuka Wolności. Sztuka jako przestrzeń wolności. Jak artyści czują wolność? Czym jest wolność w

muzyce, tańcu, poezji? 4 czerwca na skwerze wystąpili i poprowadzili niekonwencjonalne warsztaty z wolności: Le-szek Bzdyl (tancerz), Macio Moretti (muzyk), Krzysztof Dziwny (performer), Marcin Baran (poeta), Katarzyna Duda (skrzypaczka) i Mirosław Feldgebel (pianista), Mateusz Pospieszalski (muzyk).

3. Podwórko PRL. Niezwykła podróż w czasie do świata nieistniejących dziś dziecięcych podwórek. Przypomnieliśmy zapomniane bajki, gry i psoty. Zagraliśmy w kapsle, klasy i w gumę. Młodszym zagwarantowaliśmy doskonałą zaba-wę, a starszym – moc wzruszeń.

4. Foton. Zrób sobie zdjęcie z Garym Cooperem na tle słynnego plakatu wyborczego i wpadnij ze Steviem Wonderem do legendarnej kawiarni „Niespodzianka”. Niemożliwe? Dzięki akcji Foton wszystko to stało się możliwe!

5. Akcja wyborcza: Pytanie na głosowanie! Na skwerze ustawiliśmy 6 urn do głosowania. Na każdej jedno pytanie: Czy opodatkować użytkowników Facebooka w zależności od ilości znajomych, a uzyskane fundusze przeznaczyć na walkę z uzależnieniem od portali społecznościowych? Czy Dzień Kobiet jest świętem dyskryminującym kobiety i na-leży go zlikwidować? Czy czekolada, jako substancja psychoaktywna i uzależniająca powinna być zdelegalizowana? Czy należy wpuścić kibiców na mecze Euro 2012? Czy kolej powinna sprzedawać tylko tyle biletów na pociągi, ile jest miejsc siedzących? Czy chcesz, aby 4-ty Czerwca stał się świętem państwowym? W głosowaniu wzięło udział 1668 osób. Wyniki opublikowaliśmy na stronie internetowej i Facebooku.

6. Rozmowy niekontrolowane. „Warszawiacy nie z tej ziemi!” to cudzoziemcy, którzy w czasach PRL związali swoje życie z Polską, z Warszawą. Jak wspominają życie codzienne w PRL-u? Co zachęciło ich do pozostania w Polsce? Jak wspominają wydarzenia roku 1989? Czym dla nich jest wolność? Wśród gości Ilkka Almonkari (Finlandia), Maged Sahly (Palestyna), Mahmoud El Tayeb (Sudan), Katia Sokołowa-Zyzak (Rosja), George Yacoub (Syria).

7. Strefa zielonej karty. Rocznicowa kawiarnia „pod chmurką”. Punkt spotkań i strefa relaksu. Za barem Malka Kafka, wielbicielka koszernych smaków.

45

8. Rocznicowy kiermasz książek, winyli i ręcznych robótek. 9. 1989 Koniec systemu. Rocznicowa wystawa plenerowa poświęcona Wiośnie Ludów ’89 (zob. wyżej rozdział Wysta-

wy). 10. Ulotna historia muzyki. Kameralna wystawa ulotek emitowanych przez warszawskie kluby i instytucje kultury w

okresie 1989–2010. 11. DSH Street Art! Wolne Miasto Warszawa. 4 czerwca puściliśmy wodze fantazji – Wolne Miasto Warszawa to mia-

sto wolnych haseł, obrazów, gestów, postaci! W DSH miało miejsce wiele spektakularnych wystaw, ale żadna z nich nie powstała i nie zamknęła się na naszych oczach. Streetartowcy: Saiko, Taki Myk Wmascepan, Simpson i Tempzey przeszli przez przestrzeń DSH jak burza, pozostawiając po sobie Wolne Miasto w graffiti.

12. Etos 2010 – koncert grupy hip-hopowej w składzie: Vienio, Diox (hifi banda), Dj Technik. 13. Jarocin – rekonstrukcje. Rozmowa o największym festiwalu rockowym w bloku wschodnim. Co dziś zostało z ide-

ałów przyświecających pierwszym edycjom Festiwalu w Jarocinie? Czym jest kontrkultura A.D. 2011? Wśród gości m.in. Walter Chełstowski (twórca Festiwalu), Tomasz Budzyński (Siekiera, Armia), Krzysztof Grabowski (Dezerter), Robert Jarosz (badacz kultury), Sławomir Pakos (wydawca). Spotkanie prowadził dziennikarz muzyczny Grzegorz Brzozowicz

14. 5 czerwca – Alternatywa! Spotkanie poświęcone trójmiejskiej kulturze alternatywnej. Występy bębniarzy, pokazy te-ledysków i filmów oraz wystawa plakatów. Wśród gości m.in. Waldemar Rudziecki („ojciec chrzestny” alternatywne-go rocka w Trójmieście), Jarosław „Doktor” Janiszewski (muzyk), Paweł Gawlik. Spotkanie prowadził Paweł Dunin-Wąsowicz, redaktor naczelny „Lampy”.

III. Fiesta, 4 czerwca 2011, Hotel Europejski Fiesta to ukoronowanie Święta Wolności. Prawdziwa Fiesta powinna się odbyć 22 lata temu, kiedy

spektakularne zwycięstwo polskiego społeczeństwa 4 czerwca 1989 roku otworzyło drogę do upadku komunizmu w Europie. 22 lata temu nie obchodziliśmy jednak hucznie zwycięstwa. Nie umieliśmy, nie zdążyliśmy. Świętujemy teraz!

W 2009 roku bawiliśmy się w starej Elektrociepłowni Powiśle, w 2010 roku w nieistniejącej już dru-karni Dom Słowa Polskiego, a 4 czerwca 2011 świętowaliśmy na Krakowskim Przedmieściu, w nieczyn-nym Hotelu Europejskim. Fiesta A.D. 2011 była to także zabawa w studio telewizyjne sprzed 89 roku – Tele-rewizor. Na żywo kręcone były legendarne programy i seriale telewizyjne m.in. „Dziennik telewizyj-ny”, „Ćwiczenia z laseczką”, „Pi i Sigma”, „Studio Sport”, „Dynastia” oraz „Koncert Życzeń”. O północy wznieśliśmy toast za wolność i wspólnie z wiceprezydentem miasta Włodzimierzem Paszyńskim wyłączy-liśmy system!

IV. Uwalnianie przestrzeni, 4 i 5 czerwca Projekt, po raz drugi zrealizowany wspólnie przez Nowy Teatr i DSH, był inspirowany tradycją fe-

stiwali dziedzictwa w wielu miastach Niemiec i Francji, polegających na umożliwieniu zwiedzenia histo-rycznych miejsc, które na co dzień są niedostępne. Umożliwiliśmy warszawiakom odkrycie nieznanych przestrzeni – pereł architektonicznych, pracowni artystów, podziemi, dachów, magazynów oraz niedostęp-nych zazwyczaj zakamarków państwowych gmachów. Poprowadziliśmy 3 wycieczki rowerowe oraz 2 wycieczki autokarowe. Nad realizacją całego projektu czuwała Rada Ekspertów w składzie: Sylwia Chut-nik, Hanna Nowak-Radziejowska, Jerzy Majewski i Mikołaj Długosz. Dokonaliśmy symbolicznego „uwolnienia” następujących miejsc i instytucji:

1. Dwie wycieczki autokarowe: Twierdza Mo-dlin, Fort w Pomiechówku

2. Trzy trasy rowerowe: Targówek, Praga Pół-noc, Białołęka

3. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej 4. Cerkiew Marii Magdaleny. 5. Teatr Baj 6. Muzeum Etnograficzne 7. Szkoła Główna Handlowa 8. Piekarnia Szwedka 9. Muzeum Powstania Warszawskiego

10. Muzeum Kolejnictwa 11. 3. Jednostka Strażacka 12. Cmentarz Żydowski na Bródnie 13. Pracownia 6te Pietro 14. Pracownia Ani Kuczyńskiej 15. Fort Traugutta 16. Dawna siedziba KC PZPR 17. Bunkier pod Hutą Arcelormittal 18. Areszt Śledczy Warszawa Mokotów ul.

Rakowiecka 37.

W każdym z tych miejsc na uczestników czekali przewodnicy (varsavianiści, specjaliści danej dziedziny, historycy, architekci, pracownicy tych miejsc), którzy wskazywali na historyczne znaczenie danej przestrzeni, opowiadali historię powstawania tych miejsc, właścicieli, mieszkańców, omawiali wystrój wnętrz, architektu-rę, legendy. Projektowi towarzyszyły pocztówki przedstawiające „uwalniane” miejsca. Autorami fotografii są: Mikołaj Długosz, Nicolas Grospierre i Konrad Pustoła. Projekt spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem warszawiaków, a zapisy na większość miejsca skończyły się już na tydzień przed 5 czerwca.

46

47

WARSZAWIACY NIE Z TEJ ZIEMI! PIKNIK WIELOKULTUROWY

W 2010 przy wsparciu Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego, zainicjowaliśmy projekt Warszawa Wielonarodowa. W jego ramach nagrywamy relacje cudzoziemców, którzy – w różny sposób i z różnych powodów – związali się w latach 1945-1989 na stałe z Warszawą. Relacje tworzą wydzieloną kolekcję w Archiwum Historii Mówionej, a na ich podstawie powstaje publikacja oraz szereg przedsięwzięć edukacyjnych i popularyzatorskich. W październiku 2010 roku, w ramach warszawskiego programu na rzecz tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016, podjęliśmy spektakular-ną akcję popularyzującą – w ujęciu historycznym i współczesnym – biografie mieszkańców Warsza-wy zagranicznego pochodzenia. Tak zrodził się festiwal Warszawa wielonarodowa, oraz stanowiąca jego część akcja Warszawiacy nie z tej ziemi!

Piknik wielokulturowy Warszawiacy nie z tej ziemi! zorganizowany 14 czerwca 2011 na skwe-rze im. ks. Jana Twardowskiego to kolejna odsłona promowania przez DSH tradycji warszawskiej wieloetniczności i wielonarodowości. Tego dnia warsztaty dla dzieci i młodzieży poprowadził m.in. muzyk i wokalista Mamadou Diouf. W programie znalazła się nauka gry na bębnach oraz zajęcia wokalno-taneczne. Po południu zaprosiliśmy warszawiaków do wspólnej zabawy pod hasłem „Gry i zabawy z czterech stron świata”. W boules, sięgające swą historią czasów starożytnych nauczył nas grać Ben Guillou. Artysta Ivo Nikić przypomniał zasady gry w szklane kulki –„klikieri”, a pocho-dzący z Kongo aktor Wvarwzeky Wez Kombo Bouetoumoussa zagrał z warszawiakami w podwór-kową piłkę nożną, ludo (chińczyka) i w dames (warcaby). Swoje rodzime gry zaprezentowali także Aiko Tachi Zalewska z Tokio, Dario Gub z Rzymu, czy pochodząca z Węgier Dori Żurawska. Na pikniku nie zabrakło także szachów, tryktraka, scrabbli czy pospolitych bierek.

Atrakcją wieczornej odsłony pikniku były warsztaty z budowy latawców Mandragon, które pod koniec dnia wypuściliśmy w niebo. Po południu graczom towarzyszyła grupa muzyków L'ombelico del Mondo, czyli Pępek Świata, zajmująca się szeroko pojmowaną sztuką uliczną, przede wszystkim graniem samby i rytmów Afryki. Wieczorem w muzyczną, egzotyczną podroż zabrał nas Piotr Gro-nau, miłośnik dalekich stron świata, znany z audycji radiowej „Uchem po mapie” oraz Włodek An-toniw. Przez cały dzień na skwerze działało kino plenerowe, w którym wyświetlane były filmy ani-mowane i dokumentalne.

PUBLIKACJE

W 2011 roku DSH działał aktywnie na rynku księgarskim jako wydawca i współwydawca pu-blikacji dotyczących XX wieku. Wśród książek popularyzujących historię Polski i Warszawy domi-nują albumy, będące podsumowaniem wybranych wystaw prezentowanych w DSH, książki źródło-we, wydawane we współpracy z Ośrodkiem KARTA i innymi wydawnictwami, oraz broszury tema-tyczne oparte na materiale ikonograficznym, dokumentach źródłowych oraz relacjach świadków XX wieku, gromadzonych w Archiwum Historii Mówionej. Wydarzeniem ubiegłego roku było wzno-wienie we współpracy z Ośrodkiem KARTA serii książkowej „Żydzi Polscy”. Dodatkowo publiku-jemy katalogi towarzyszące wystawom DSH.

W tym roku DSH wziął udział w II Warszawskich Targach Książki, które odbyły się w dniach 12–15 maja oraz w XX Targach Książki Historycznej, 24–27 listopada. Nasze publikacje były też prezentowane na XV Targach Książki w Krakowie (3–6 listopada), jak również w trakcie Festiwalu Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera”, na którym prezentowano serię „Żydzi Polscy”.

W związku z dużym zainteresowaniem publikacjami DSH przygotowaliśmy wznowienia oraz dodruki kilku naszych tytułów. Wznowiony został album Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy tom 1, książka Ocaleni z Mauthausen oraz album W obiektywie wroga. Pierwsze dwie otrzymały w tym roku nagrody: Ocaleni z Mauthausen – Nagrodę Historyczną „Polityki” za 2010 rok w kategorii wydawnictw źródłowych, a album Magdaleny Stopy i Jana Brykczyńskiego Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy został uhonorowany Nagrodą Literacką m.st. Warszawy w

48

kategorii edycja warszawska oraz Nagrodą Towarzystwa Miłośników Historii w kategorii najlepsze varsaviana.

Poniżej przedstawiamy pełną listę publikacji DSH za rok 2011:

I. Publikacje własne: • Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy, tom 2, Magdaleny Stopy i Jana Bryk-

czyńskiego. W drugim tomie przedstawionych zostało osiemnaście kolejnych kamienic, m.in. budynek przy Siennej 55, na podwórzu którego przetrwał ostatni fragment muru getta; dom na Chocimskiej 33, gdzie mieściła się siedziba Biura Odbudowy Stolicy, czy budynek przy Filtrowej 68, w którym Antoni Chruściel „Monter” podpisał rozkaz rozpoczęcia Po-wstania Warszawskiego. Podobnie jak w pierwszej części, Magdalena Stopa dotarła do osób, których losy nierozerwalnie splotły się z historią opisywanych kamienic. Autorem zdjęć jest Jan Brykczyński. Nakład: 2000 egz., format 210 x 250 mm, oprawa miękka, 184 stron.

• Architektoniczna spuścizna socrealizmu w Warszawie i Berlinie. MDM/KMA. Publikacja towarzysząca wystawie pod tym samym tytułem. Książka poświęcona jest Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (MDM) i Karl-Marx Allee (aleja Karola Marksa) – sztandarowym przykładom zespołów zabudowy powojennej, które całościowo zostały podporządkowane zasadom socrealizmu. Mimo iż powstawały w różnych państwach bloku wschodniego, to podobieństwa w kompozycji, formie architektonicznej, stylistyce i dekoracjach są uderzają-ce. Organizowana według socrealistycznych założeń przestrzeń miejska miała przekazywać komunikat o potędze ustroju oraz być nośnikiem komunistycznych idei. Teksty w języku polskim, angielskim i niemieckim. Wydano z finansowym wsparciem Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz Capital Park Group i Centrum Bankowo-Finansowego „Nowy Świat”, przy współpracy Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków Urzędu m.st. Warsza-wy. Album i ekspozycja zostały przygotowane w ramach prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej i obchodów jubileuszu dwudziestolecia partnerstwa Warszawy i Berlina. Na-kład 2000 egz., oprawa miękka, 136 stron.

• Warszawa okupowana. Relacje mieszkańców – kolejna broszura wydana w serii „Z Archi-wum Historii Mówionej”. Jest to montaż fragmentów pochodzących z ponad 70 nagrań zgromadzonych w AHM, przeprowadzonych z byłymi i obecnymi mieszkańcami Warszawy. Świadkowie opowiadają o historii Warszawy, dniu codziennym miasta w czasie okupacji niemieckiej, o jego wyglądzie i atmosferze, warunkach życia, a także o różnorodnych losach i postawach warszawiaków w tamtym okresie. Publikacja zawiera krótki wstęp historyczny, a także informacje o Archiwum Historii Mówionej. Jest ilustrowana archiwalnymi zdjęciami, zarówno amatorskimi, pochodzącymi z prywatnych zbiorów rodzinnych, jak i ze zbiorów in-stytucjonalnych. Towarzyszy jej płyta CD, na którą składają się kilkuminutowe fragmenty relacji (cały materiał dźwiękowy trwa ok. półtorej godziny). Oprawa miękka, broszurowa, 96 stron.

• Spojrzenia na warszawskie getto Jacka Leociaka. Książka jest połączeniem autorskiego przewodnika, eseju historycznego i albumu varsavianistycznego. Autor zabiera czytelników na wędrówkę po getcie warszawskim, prowadząc nas ulicami Krochmalną, Leszno, Karme-licką, Nowolipie, Miłą, Stawki po Umschlagplatz. W książce wykorzystano blisko 150 zdjęć z archiwów fotograficznych z całego świata. Publikacja na podstawie cieszących się dużym zainteresowaniem spotkań w DSH Spojrzenia na warszawskie getto. Zrealizowano przy do-finansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Nakład 2000 egz., oprawa miękka z obwolutą, 280 stron, format 300x210 mm. W ramach promocji zorganizowaliśmy cykl spacerów ulicami opisanymi w książce. Spacery cieszyły się ogromnym zainteresowa-niem (terminy i trasy spacerów: 8 maja – Krochmalna, 15 maja – Leszno, 22 maja – Karme-licka, 29 maja – Nowolipie, 5 czerwca – Miła, 12 czerwca – Stawki). Książka była nomino-wana do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy.

49

• Wydanie drugie książki Ocaleni z Mauthausen. Relacje polskich więźniów obozów nazi-stowskich systemu Mauthausen-Gusen pod redakcją Katarzyny Madoń-Mitzner, pierwszej pozycji nowej serii „Historia Mówiona”, wydanej we współpracy z Ośrodkiem KARTA. Pu-blikacja to wielogłos o tak skrajnym doświadczeniu, jak przejście przez nazistowski obóz koncentracyjny. Książka nie jest kroniką obozów, ale skupia się na indywidualnych odczu-ciach pokazując, jak obozowej rzeczywistości doświadczały konkretne osoby. Poza wstępem głos oddano wyłącznie świadkom, 104 byłym więźniom obozów systemu Mauthausen-Gusen. Książka otrzymała Nagrodę Historyczną „Polityki” 2011 w kategorii wydawnictw źródłowych. Nakład 2000 egz., oprawa miękka, 366 stron

• Dodruk albumu Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy Magdaleny Stopy i Ja-na Brykczyńskiego. Książka poświęcona losom warszawskich kamienic – przez ostatnich kilkadziesiąt lat najbardziej niedocenianym zabytkom miasta. O historii kamienic opowiada-ją odnalezieni przez Magdalenę Stopę mieszkańcy, najstarsi z nich często sięgający pamięcią do lat 30. Z tych powieści wyłania się obraz ostatnich stu lat dziejów miasta oraz powikłane losy warszawiaków. Wysmakowane fotografie Jana Brykczyńskiego uzupełnione są o – czę-sto publikowane po raz pierwszy – zdjęcia archiwalne. Książka otrzymała Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w kategorii edycja warszawska oraz Nagrodę Towarzystwa Miłośników Hi-storii w kategorii najlepsze varsaviana. Nakład dodruku: 2000 egz., format 210 x 250 mm, oprawa miękka, 184 strony.

• Dodruk albumu W obiektywie wroga. Niemieccy fotoreporterzy w okupowanej Warszawie 1939-45 pod redakcją Danuty Jackiewicz i Eugeniusza Cezarego Króla. Publikacja wyróż-niona dyplomem honorowym Towarzystwa Miłośników Historii za najlepsze varsaviana za rok 2008/2009. Album ze zdjęciami wykonanymi przez fotoreporterów Kampanii Propa-gandowych Wehrmachtu i Waffen SS. Zdjęcia uzupełnione są fragmentami dokumentów, wspomnień, cytatami z prasy „gadzinowej” i podziemnej oraz komentarzami autorów. Tek-sty i podpisy pod zdjęciami w językach polskim i niemieckim. Wydawcy: Oficyna Wydaw-nicza RYTM, DSH. Nakład: 500 egz., oprawa twarda, 408 stron.

W przygotowaniu:

• Karol Beyer (1818–1877) – pierwszy z serii „Fotografowie Warszawy”, popularnonaukowy album monograficzny poświęcony Karolowi Beyerowi – prekursorowi fotografii w Polsce. Kolekcja „Fotografowie Warszawy” to nowy varsavianistyczny projekt wydawniczy reali-zowany we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie. Seria albumów poświęco-nych wybitnym XIX- i XX-wiecznym twórcom warszawskim jest próbą prezentacji najcen-niejszych i najbardziej znanych fotografii stolicy. Książka w dwóch wersjach językowych: polskiej i angielskiej. Koncepcja, wybór i układ zdjęć: Danuta Jackiewicz, projekt graficzny: prof. Maciej Buszewicz. Oprawa miękka, 136 stron. Do końca 2011 roku zamknięto prace nad albumem i przekazano go do druku. Promocja i dystrybucja zaplanowana jest na pierw-szy kwartał 2012 roku.

II. Koedycje 1. Seria „Żydzi Polscy” • Dotknięcie anioła Henryka Schönkera – otwiera wznowioną przez DSH i Ośrodek KAR-

TA serię Żydzi Polscy. Wspomnienia Henryka Schönkera są zapisem osobistej historii ży-dowskiego chłopca, który ocalał z Holokaustu. W 2006 Autor otrzymał za Dotknięcie anioła (poprzednie wydanie) Nagrodę Historyczną „Polityki”. Partnerem wydania serii jest Fun-dusz Pamięci im. Tadzia Kolskiego. Patronat medialny objęły: Forum Żydów Polskich, Rzeczpospolita, PAP, portal O.pl, Stosunki Międzynarodowe, Nowa Europa Wschodnia. Oprawa miękka, 344 stron.

• Stacja Treblinka Richarda Glazara – nowa pozycja w serii „Żydzi polscy”. Glazar po przewiezieniu z getta w Theresienstadt do Treblinki przydzielony został jako robotnik do

50

brygady, która zajmowała się sortowaniem rzeczy należących do mordowanych w komo-rach gazowych. Opowieść o trwaniu wśród tysięcy pędzonych na śmierć, ale też o buncie, powstaniu i ucieczce w sierpniu 1943 to wyjątkowe świadectwo żydowskiego losu. Oprawa miękka, 202 strony.

• Spowiedź Calka Perechodnika – oryginalna, pełna wersja pisanego w 1943 roku świadec-twa Calka Perechodnika, mieszkańca Otwocka, policjanta żydowskiego w tamtejszym get-cie, kronikarza zagłady. Zapis, który stał się tekstem kanonicznym, cytowanym niemal we wszystkich poważniejszych opracowaniach na temat Holokaustu. Wydawcy: Ośrodek KARTA, DSH. Oprawa miękka, 350 stron.

• Archiwum Ringelbluma. Dzień po dniu Zagłady – opowieść o bezprecedensowym przed-sięwzięciu, Podziemnym Archiwum Getta Warszawskiego. Z inicjatywy Emanuela Ringel-bluma ludzie należący do konspiracyjnej organizacji „Oneg Szabat” zajęli się szczegóło-wym dokumentowaniem życia i Zagłady Żydów. Na zbiór składają się relacje opisujące ży-cie w getcie, fragmentów dzienników i listów, dokumenty, notatki Ringelbluma i jego współpracowników. Wybór i redakcja: Marta Markowska, konsultacja naukowa: Tadeusz Epsztein. Oprawa miękka, 236 stron.

• Bunkier Chaima Icela Goldsteina. Autor w 1930 roku wyemigrował do Francji. Po wybu-chu wojny trafił do Auschwitz, skąd w 1943 został przewieziony do oczyszczania ruin getta w Warszawie. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Po klęsce Powstania, od września 1944 do wkroczenia wojsk sowieckich w styczniu 1945, ukrywał się wraz z sześciorgiem innych Żydów i katolickim księdzem w piwnicy zniszczonej kamienicy przy ulicy Francisz-kańskiej 8. Oprawa miękka, 215 stron.

• Ucieczka z getta Haliny Zawadzkiej – opis ucieczki autorki z getta w Końskich jesienią 1942 roku i ukrywania się u polskiej rodziny w Starachowicach. Sugestywny, plastyczny zapis okupacyjnej codzienności, a także bezkompromisowe studium relacji polsko-żydowskich w okresie Holokaustu. Autorka książki od wielu lat żyje w Stanach Zjednoczo-nych. Oprawa miękka, 185 stron.

2. Seria „Świadectwa” • Dzienniki. Wybór z lat 1955–1959 Jerzego Zawieyskiego – wybór z liczącego 3000 stron

maszynopisu, zachowanego w rękach rodziny autora. Publikujemy pierwszy (z lat 1955–59) z dwóch tomów jako cenne źródło wiedzy o PRL-u z lat 50. i 60. Dzienniki mają charakter zapisu intelektualnego: lektur, przemyśleń, notatek towarzyszących własnej twórczości, opi-su spotkań i postaw kręgu pisarzy oraz ludzi Kościoła. Są także cennym źródłem informacji z życia politycznego, pokazujących środowisko otaczające autora jako posła, przedstawicie-la Koła „Znak” czy członka Rady Państwa. Patroni medialni: „Rzeczpospolita”, „Tygodnik Powszechny”, PAP, histmag.org, o.pl, Radio Plus. Oprawa twarda, 750 stron.

• Taki upór – wybór tekstów autobiograficznych i społeczno-politycznych Jacka Kuronia, będących ważnym świadectwem dla zrozumienia historii oraz zagadnień politycznych i spo-łecznych XX wieku. To również opis drogi – od marksizmu, poprzez zaangażowanie w dzia-łalność opozycyjną lewicy laickiej, udział w przemianach demokratycznych w Polsce, po sprawowanie mandatu posła i objęcie teki ministra. Wyboru dokonano z całości spuścizny autora, w tym z unikatowej, liczącej ponad 1000 pozycji, Kolekcji Jacka Kuronia, znajdują-cej się w zbiorach Ośrodka KARTA. Do książki dołączono płytę CD z nagraniami pocho-dzącymi z działającego poza cenzurą biura informacyjnego KSS „KOR. Wybór i redakcja: Maria Krawczyk. Patroni medialni: AMS, Newsweek, historia.gazeta.pl, TOK FM. Oprawa twarda, 564 strony.

3. Seria „Historie obrazkowe” • Wodniacy. Pasjonaci wioślarstwa 1878-1939 – druga pozycja po albumie Cykliści w serii

Ośrodka KARTA i DSH „Historie obrazkowe”. Fotograficzna, niezwykle barwna i dotąd

51

mało znana, panorama życia polskich towarzystw wioślarskich od drugiej połowy XIX wie-ku do 1939 roku. Książka opowiada nie tylko o zamiłowaniu do sportu, ale też o całej sferze bujnie kwitnącego, a ściśle splecionego ze sportem życia towarzyskiego. Na zdjęciach utrwalone zostały dawne przystanie rzeczne, łódki, sportowcy w strojach organizacyjnych i plażowych, treningi oraz uprawiane w towarzystwach wioślarskich inne dyscypliny sportów wodnych: kajakarstwo, żeglarstwo, motorowodniactwo, a zimą: szermierka, łyżwiarstwo, gimnastyka. Wybór i opracowanie: Agnieszka Kaczmarska. Oprawa twarda, 230 stron.

III. Katalogi do wystaw DSH: • Katalog wystawy multimedialnej W niemieckim lesie. Zbrojenia – wyzysk – przemoc. Bo-

haterkami wystawy są warszawianki wywiezione we wrześniu 1944 roku do obozu pracy przymusowej w podberlińskim lesie. W zamaskowanej fabryce koncernu Boscha więźniarki pracowały przy produkcji osprzętu samolotowego. Na wystawę Berlińskich Warsztatów Hi-storycznych prezentowaną w Domu Spotkań z Historią składały się prywatne fotografie, li-sty, dokumenty, kilka planów sytuacyjnych, pamiątek z obozu. Jednak zasadniczą materią ekspozycji były fragmenty relacji świadków, uczestniczek rzeczywistości sprzed ponad sie-demdziesięciu lat. To właśnie one są współautorkami wystawy i katalogu. Do katalogu do-łączona jest płyta DVD z fragmentami relacji więźniarek wywiezionych do Kleinmachnow z Warszawy. Nakład 1000 egz., okładka miękka, 24 strony. Katalog wydany dzięki dofinan-sowaniu Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

• Katalog wystawy Budujemy nowy dom. Odbudowa Warszawy w latach 1945-52. Wystawa, przygotowana przez varsavianistów Jerzego S. Majewskiego i Tomasza Markiewicza, po-święcona jest odbudowie Warszawy w latach powojennych. Ukazuje skalę zniszczeń i pre-zentuje zabytki odtworzone po II wojnie światowej a także te, które znikły z pejzażu miasta już w trakcie jego odbudowy. Nakład 1000 egz., okładka miękka, 24 strony. Zrealizowano z udziałem środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

IV. Kwartalnik KARTA: W 2011 roku Ośrodek KARTA wydał 65., 66., 67., 68. i 69. numer kwartalnika Karta ze stałą

rubryką DSH.

KSIĘGARNIA XX WIEKU I SPOTKANIA Z KSIĄŻKĄ

DSH prowadzi Księgarnię XX wieku, oferującą po możliwie najniższych cenach szeroki wybór publikacji dotyczących historii Polski i Europy Wschodniej. Księgarnia ma w stałej ofercie ok. 1500 tytułów, a wśród nich książki historyczne, albumy, wspomnienia, biografie, reportaże, varsaviana, przewodniki. Współpracujemy ze znanymi wydawnictwami książkowymi (m.in. WAB, Wydawnic-two Czarne, Wydawnictwo Naukowe PWN, wydawcami publikacji historycznych (Ośrodek KAR-TA, Bellona, Oficyna Wydawnicza RYTM, IPN, Neriton, Arcana, itd.) oraz mniejszymi, lokalnymi oficynami, których publikacje są niedostępne w innych warszawskich księgarniach (m.in. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, Wydawnictwo Wysoki Zamek). W sprzedaży znajdują się również pocztówki, filmy dokumentalne i płyty z przedwojenna muzyką. Oferujemy także duży wybór publikacji związanych z dawnymi Kre-sami Rzeczpospolitej.

Poniżej przedstawiamy promocje wydawnicze, które odbyły się w 2011 roku: 1. Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych, 14 stycznia.

Promocja książki dr. Piotra Filipkowskiego Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspek-tywie narracji biograficznych, która ukazała się w serii „Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej” w Wydawnictwie Uniwersytetu Wrocławskiego. Komentarz: prof. Andrzej Mencwel z UW i prof. Ewa Domańska z UAM. W programie spotkania także prezentacja unikatowych nagrań rozmów z byłymi więźniami obozu koncentracyjnego w Mauthausen. Wieczór poprowadził Dominik Czapigo. Organizatorzy: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Międzyzakładowa Pracownia Pamięci Społecznej IS UW, DSH.

52

2. Stulecie zagłady, 2 lutego. Spotkanie promujące najnowszą publikację prof. Jerzego W. Borejszy. Książkę zaprezentowa-li historycy: dr Elżbieta Orman i doc. dr Władysław Teofil Kulesza. Organizatorzy: Muzeum II Wojny Światowej w Gdań-sku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Wydawnictwo Naukowe Scholar, DSH.

3. Świat Kresów, 12-13 lutego. Premiera albumu Świat Kresów Tomasza Kuby Kozłowskiego i Danuty Błahut-Biegańskiej. Książka ukazała się w serii „Kolekcje XX wieku” nakładem DSH i Ośrodka KARTA. W publikacji znalazły się druki zwarte i ulotne, kartografia, archiwalia, dokumenty życia społecznego, ikonografia i falerystyka. Świat Kresów dowodzi, że historię można opowiedzieć obrazem równie wnikliwie jak słowem.

4. Promocja 65 numeru „Karty”, Z inspiracji „Kartą” – droga na Wschód: Kazachstan. Zesłania i powroty, 23 lutego. W latach 30. i 40. XX wieku władze sowieckie deportowały do Kazachstanu dziesiątki tysięcy Polaków. Część z nich zo-stała w Kazachstanie, gdzie ich potomkowie żyją do dziś. Przed dyskusją pokazaliśmy film Ewy Szakalickiej Repatrianci.

5. Premiera książki Spojrzenia na warszawskie getto Jacka Leociaka, 22 marca. Promocja książki, będącej połączeniem autorskiego przewodnika, eseju historycznego i albumu varsavianistycznego i spotkanie z jej autorem. Autor zabiera czy-telników na wędrówki po getcie warszawskim, prowadząc ich ulicami Krochmalną, Leszno, Karmelicką, Nowolipie, Miłą, Stawki. W publikacji wykorzystano blisko 150 zdjęć z archiwów fotograficznych z całego świata. Oryginalną kartografię opracowaną specjalnie na potrzeby książki, w tym plany ulic, przygotował Paweł E. Weszpiński. Publikacja zrealizowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Rozmowę z autorem poprowadziła Małgorzata Raducha z Pro-gramu 1 Polskiego Radia, gościem była Teresa Torańska.

6. Spotkanie z Marcinem Wrońskim – autorem cyklu kryminałów retro, 31 marca. Seryjny zabójca, koszmar okupacji, komisarz Maciejewski w szeregach niemieckiej Kripo – to tematyka książek Marcina Wrońskiego – autora cyklu krymina-łów retro. Międzywojenny Lublin ożywa pod jego piórem jako wielokulturowe miasto, pełne kontrastów i tajemnic. Spo-tkanie poprowadził dziennikarz TVP2 Piotr Szygalski. Dotychczas ukazały się: Morderstwo pod cenzurą i Kino Venus. Or-ganizatorzy: Wydawnictwo W.A.B., DSH.

7. Wyspa na ulicy Ptasiej, 25 maja. Spotkanie z autorem, Urim Orlevem. Wyspa na ulicy Ptasiej jest najbardziej znaną po-wieścią Orleva; została przełożona na 16 języków i wyróżniona licznymi nagrodami (m.in. wpisano ją na Listę Honorową IBBY). Wznowienie książki w przekładzie Ludwika Jerzego Kerna. Fragmenty książki przeczytał autor, który gościł w Polsce na zaproszenie Ambasady Izraela. Organizatorzy: Ambasada Izraela, DSH.

8. Dotknięcie anioła Henryka Schönkera, 27 maja. Spotkanie z Henrykiem Schönkerem, autorem wspomnień Dotknięcie anioła, których trzecie, rozszerzone wydanie ukazało się właśnie we wznowionej serii „Żydzi polscy” Ośrodka KARTA (współwydawca: DSH). Dotknięcie anioła to pasjonująca historia żydowskiego chłopca ocalałego z Holokaustu, a zarazem opis nieznanego i zdumiewającego procesu: Oświęcim mógł stać się punktem masowej emigracji Żydów, a nie miejscem Zagłady. Obok Autora, mieszkającego na stałe w Tel Awiwie, wystąpił historyk dr Artur Szyndler, który opowiedział o niedawno odkrytych dokumentach dotyczących tez zawartych w książce. Spotkanie poprowadził Zbigniew Gluza. Partne-rem wydania jest Fundusz Pamięci im. Tadzia Kolskiego.

9. Wina narodów. Przebaczenie jako strategia polityki, 10 czerwca. W spotkaniu promującym książkę Karoliny Wigury udział wzięli: prof. Paweł Śpiewak, prof. Robert Piłat oraz autorka książki – dr Karolina Wigura (adiunkt w Instytucie So-cjologii UW”). Książka poświęcona jest deklaracjom przebaczenia w polityce jako strategii politycznej po II wojnie świa-towej. Organizatorzy: Muzeum II Wojny Światowej, Wydawnictwo Scholar, DSH, Międzyzakładowa Pracownia Pamięci Społecznej IS UW.

10. Korczak. Próba biografii Joanny Olczak-Ronikier, 21 czerwca, spotkanie z udziałem autorki. Gośćmi wieczoru byli również Anna Bikont, Renata Piątkowska z Muzeum Historii Żydów Polskich i Marta Ciesielska z Korczakianum. W oparciu o plan autobiografii Korczaka pozostawiony w Pamiętniku Joanna Olczak-Ronikier odtwarza historię życia Dokto-ra, wplatając ją w opowieść o losach i wyborach polskich Żydów.

11. Żydzi polscy – o tym, co się stało na polskiej ziemi, 27 czerwca. Debata Klubu Ekspertów „Rzeczpospolitej” na temat: „Żydzi polscy” – o tym, co stało się na polskiej ziemi. Spotkanie związane jest z reedycją serii wydawniczej Ośrodka KARTA „Żydzi polscy” i jej trzech pierwszych tomów: Dotknięcie anioła Henryka Schönkera i Spowiedź Calka Pere-chodnika oraz wydania nowej pozycji Stacja Treblinka Richarda Glazara.

12. Co się stało z Żydami na polskiej ziemi? Odpowiedzi Żydów polskich, 28 czerwca. Spotkanie inspirowane nową edycją serii „Żydzi Polscy” odbyło się w ramach 21. edycji Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie (plac przy ul. Jakuba w Krakowie, namiot Empiku). We wznowionej serii „Żydzi polscy” wyszły do tej pory Dotknięcie anioła Henryka Schö-nkera i Spowiedź Calka Perechodnika oraz nowa pozycja – Stacja Treblinka Richarda Glazara. Udział w dyskusji wzięli: dr Edyta Gawron (Katedra Judaistyki UJ), red. Zbigniew Gluza (Ośrodek KARTA) i Aleksandra Janiszewska (Ośrodek KARTA). Prowadzenie: redaktor Michał Szułdrzyński („Rzeczpospolita”).

13. Richard Glazar o Treblince – światowa literatura a seria „Żydzi polscy”, 3 września. Spotkanie poświęcone książce Richarda Glazara Stacja Treblinka zorganizowane w ramach VIII edycji Festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singe-ra. Goście: Jacek Leociak (Instytut Badań Literackich PAN) oraz Zbigniew Gluza (prezes Ośrodka KARTA, wydawca serii „Żydzi Polscy”). Dyskusja odbyła się 3 września (sobota) o godz. 14.00 w Austriackim Centrum Kultury, przy ul. Próżnej 8 w Warszawie. Publikacja wydana w serii Ośrodka KARTA i Domu Spotkań z Historią „Żydzi Polscy”.

14. Spotkanie z książką – Na jednym froncie. Czechosłowacko-polskie stosunki wojskowe 1939–1945 Jiřego Friedla, 8 września. Historia stosunków czechosłowacko-polskich podczas II wojny światowej jest przedmiotem wielu opracowań. Większość z nich dotyczy jednak relacji politycznych – pomijano do tej pory historię ówczesnych kontaktów między obiema armiami. Jiři Friedl analizuje relacje i współpracę między wojskiem czechosłowackim a polskim od upadku Cze-chosłowacji w marcu 1939 roku do zerwania stosunków dyplomatycznych z polskim rządem na uchodźstwie w styczniu 1945 roku. Organizatorzy: DSH, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

15. Spotkanie z książką – W rumuńskiej pułapce, 16 września. Publikacja zawiera dokumenty służb specjalnych Królestwa Rumunii dotyczące internowania i losów wojennych marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza i pułkownika Józefa Becka. Do-kumenty zostały wybrane i opracowane przez prof. Marka Kornata i Mikołaja Morzyckiego-Markowskiego. Książkę do-pełnia kalendarium najważniejszych wydarzeń z pobytu pułkownika Józefa Becka i marszałka Śmigłego-Rydza w Rumu-nii. Organizatorzy: DSH, Wydawnictwo Oskar, Muzeum II Wojny Światowej.

53

16. W ramach cyklu NiepoKORni – Taki upór, 23 września spotkanie poświecone nowej książce wydanej przez Ośrodek KARTA i DSH. Publikacja łączy teksty autobiograficzne oraz społeczno-polityczne Jacka Kuronia, pokazując jego drogę od marksizmu aż po udział w przemianach demokratycznych w Polsce i objęcie teki ministra. Wyboru dokonano z całości spuścizny Autora i unikatowej Kolekcji Jacka Kuronia ze zbiorów Ośrodka KARTA. W książce wykorzystano fotografie ze zbiorów przyjaciół i rodziny oraz Archiwum Fotografii Ośrodka KARTA. Do publikacji dołączono płytę CD zawierają-cą nieznane nagrania pochodzące z biura informacyjnego KOR. Prowadzenie: Wojciech Maziarski („Newsweek”). Organi-zatorzy: Ośrodek KARTA, DSH.

17. Spotkanie z książką – Osobista historia III Rzeczypospolitej Aleksandra Halla, 27 września. Nowa publikacja Aleksan-dra Halla to obszerne, liczące ponad 500 stron, opracowanie ostatnich 22 lat historii Polski – od genezy Okrągłego Stołu aż do katastrofy smoleńskiej i wyborów prezydenckich w 2010 roku. Aleksander Hall – niegdyś wybitny działacz opozycji demokratycznej, minister w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, poseł na sejm I i III kadencji, a obecnie historyk – napisał książkę bardzo osobistą, fascynujące połączenie syntezy historycznej z relacją naocznego świadka ważnych wydarzeń poli-tycznych. W spotkaniu udział wzięli: prof. Andrzej Friszke, prof. Jerzy Eisler, prof. Paweł Machcewicz oraz premier Tade-usz Mazowiecki.

18. Spotkanie z autorkami książki Przerwane dzieciństwo Bożenny Urbanowicz-Gilbride i Inge Auerbacher, 4 paździer-nika. Dwie dziewczynki: polska katoliczka i niemiecka Żydówka przeżyły horror II wojny światowej, doświadczyły śmierci najbliższych, utraty domów rodzinnych, trafiły do obozów pracy i obozów koncentracyjnych. Autorki poznały się jako dorosłe kobiety w Stanach Zjednoczonych na sympozjum poświęconym Zagładzie i uświadomiły sobie, że ich do-świadczenia z dzieciństwa są niezwykle podobne. Spotkanie moderowała dr Marta Pietrzykowska. Organizatorzy: Amba-sada Stanów Zjednoczonych Ameryki, DSH.

19. Spotkanie z książką – Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, 14 października. Spotkanie z prof. Andrzejem Friszke promujące książkę Wydawnictwa Znak. Wieczór poprowadziła Hanna Maria Giza. W dyskusji udział wzięli: Da-riusz Gawin (Muzeum Powstania Warszawskiego) i Jan Skórzyński (Biuro Edukacji Publicznej IPN).

20. Spotkanie z książką – Czarni myśliwi. Brygada Dirlewangera Christiana Ingrao, 28 października. Napisana na pod-stawie materiałów z archiwów niemieckich, rosyjskich i polskich praca Christiana Ingrao stanowi pierwsze całościowe opracowanie na temat „kłusowników” Hitlera. Książka francuskiego historyka otwiera nową serię Wydawnictwa Czarne – Historia/Historie. Wprowadzenie do dyskusji: Łukasz Krzyżanowski (Instytut Socjologii UW). Gośćmi spotkania byli: dr Marcin Zaremba (Instytut Historyczny UW) oraz dr Michał Bilewicz (Katedra Psychologii Osobowości UW). Organizato-rzy: Wydawnictwo Czarne, DSH.

21. Lady Ryder of Warsaw, 2 listopada. Spotkanie z okazji wydania pierwszej w Polsce biografii Sue Ryder (Margaret Susan Ryder), słynnej w czasie II wojny światowej działaczki charytatywnej, która służyła w polskiej sekcji brytyjskiego Kie-rownictwa Operacji Specjalnych, gdzie m.in. opiekowała się cichociemnymi. Po wojnie założyła własną międzynarodową fundację charytatywną Sue Ryder Foundation, która pomagała m.in. byłym więźniom obozów nazistowskich. W programie obok prezentacji biografii Sue Ryder odbył się wykład Grzegorza Hanuli z Muzeum Powstania Warszawskiego Problem obozów dla wysiedleńców (Displaced Persons) w zachodnich Niemczech i Austrii, a fragmenty książki autorstwa Józefy Grażyny Pintal Lady Ryder of Warsaw czytała Zofia Kucówna. Organizatorzy: Fundacja Sue Ryder, DSH.

22. Promocja książki Noc morderców Dietera Schenka oraz spotkanie z autorem, 19 listopada. Promocja najnowszej książki niemieckiego kryminologa, historyka i literata Noc morderców. Kaźń polskich profesorów we Lwowie i Holokaust w Galicji Wschodniej. Publikacja została wydana w 70. rocznicę zbrodni na Wzgórzach Wuleckich. Dieter Schenk był wy-sokim funkcjonariusz Federalnej Policji Kryminalnej Niemiec. Od blisko 20 lat zajmuje się zbrodniami hitlerowskimi ujawniając m.in. zaniechania w ściganiu zbrodniarzy II wojny światowej. Spotkanie odbyło się w ramach Dni Lwowa i Kresów Południowo Wschodnich. Organizatorzy: DSH, Wydawnictwo Wysoki Zamek.

23. Spotkanie z książką – Wodniacy. Pasjonaci wioślarstwa 1878-1939, 22 listopada. Premiera nowego albumu Ośrodka KARTA i DSH. Fotograficzna, niezwykle barwna i dotąd mało znana panorama życia polskich towarzystw wioślarskich od drugiej połowy XIX wieku do 1939 roku. Książka opowiada nie tylko o zamiłowaniu do sportu, ale też o całej sferze bujnie kwitnącego, a ściśle splecionego ze sportem, życia towarzyskiego. Na zdjęciach utrwalone zostały dawne przystanie rzecz-ne, łódki, sportowcy w strojach organizacyjnych i plażowych, treningi oraz uprawiane w towarzystwach wioślarskich inne dyscypliny sportów wodnych: kajakarstwo, żeglarstwo, motorowodniactwo, a zimą: szermierka, łyżwiarstwo, gimnastyka. Wodniacy są drugą (po albumie Cykliści) publikacją w nowej serii albumów obrazkowych Ośrodka KARTA i DSH. Orga-nizatorzy: Ośrodek KARTA, DSH.

24. Ulice, uliczki, zaułki, pasaże i place Lwowa, 23 listopada. Okazją do przypomnienia klimatu lwowskich ulic i placów jest wydanie drugiego tomu gawęd Witolda Szolgini z cyklu Tamten Lwów. W programie wieczoru promocja ksiązki Tam-ten Lwów. Ulice i place, opowieści o lwowskich ulicach w prozie, poezji i piosence, gawędy radiowe Witolda Szolgini emitowane na antenie Polskiego Radia oraz montaż fragmentów filmów fabularnych i dokumentalnych. Spotkanie odby-ło się w ramach Dni Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Organizatorzy: DSH, Wydawnictwo Wysoki Zamek.

25. Premiera drugiego tomu książki Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy Magdaleny Stopy i Jana Bryk-czyńskiego, 30 listopada. Pierwsza część otrzymała Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w kategorii edycja warszawska oraz Nagrodę Towarzystwa Miłośników Historii za najlepsze varsaviana. W drugim tomie przedstawionych zostało osiem-naście kolejnych kamienic, m.in. budynek przy Siennej 55, przy którym na podwórzu został zachowany ostatni fragment muru getta; dom na Chocimskiej 33, gdzie mieściła się siedziba Biura Odbudowy Stolicy; czy budynek przy Filtrowej 68, w którym Antoni Chruściel „Monter” podpisał rozkaz rozpoczęcia Powstania Warszawskiego. Podobnie jak w pierwszej części Magdalena Stopa dotarła do osób, których losy nierozerwalnie splotły się z historią opisywanych kamienic, a auto-rem zdjęć jest Jan Brykczyński. Wydawca: DSH.

26. Spotkanie z autorkami książki Złote pszczoły. Żydzi międzywojennej Warszawy. Antologia komiksów, 1 grudnia: Mo-niką Powalisz, Anną Czarnotą, Agatą „Endo” Nowicką, Olgą Wróbel, Joanną Jurczak i Malwiną Konopacką. Antologia przedstawia historie znanych żydowskich mieszkańców Warszawy, między innymi Ity Kalisz, Jakuba Mortkowicza, Jerze-go Gelbarda czy Izabeli Stachowicz. Komiks powstał dzięki staraniom Biura Kultury Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie. Prowadzenie spotkania: Cezary Polak. Wydawcą pozycji Złote pszczoły. Żydzi międzywojennej Warszawy. An-

54

tologia komiksów jest Gmina Żydowska. Wieczór w cyklu zainspirowanym serią wydawniczą Ośrodka KARTA i DSH „Żydzi polscy”.

27. Żydzi Polscy, 2 grudnia – spotkanie poświęcone serii wydawniczej Ośrodka KARTA i DSH „Żydzi polscy”. W progra-mie: 1. pokaz fragmentów spektaklu Komuny Otwock zatytułowanego Perechodnik/Bauman; 2. filmowy reportaż I jest nowe życie, krótki dokument Agnieszki Uścińskiej i Jarosława Wątora, będący zapisem wizyty Henryka Schönkera w jego rodzinnym mieście Oświęcimiu. Ta wzruszająca podróż autora książki Dotknięcie anioła odbyła się w czerwcu 2011 przy okazji promocji trzeciego, rozszerzonego wydania książki; 3. rozmowa o serii wydawniczej „Żydzi polscy”. Wśród gości m.in. Zbigniew Gluza (Ośrodek KARTA) oraz ks. Wojciech Lemański.

28. Biznes patriotyczny. Historia wydawnictwa CDN, 13 grudnia – dyskusja o książce Mateusza Fałkowskiego z udziałem autora oraz Czesława Bieleckiego, prof. Antoniego Dudka, prof. Andrzeja Sadowskiego w ramach obchodów 30. rocznicy stanu wojennego. Bogaty materiał ikonograficzny, liczne relacje świadków i uczestników zdarzeń pokazują działalność CDN, jednego z najważniejszych wydawnictw podziemnych, działających w latach 80. w Polsce. W ramach CDN działało około 250 osób; wielu z nich było represjonowanych i aresztowanych za działalność wydawniczą. Organizatorzy: DSH, Europejskie Centrum Solidarności.

Dyrektor Domu Spotkań z Historią

Piotr Jakubowski