Kuba.Wygnanski@gmail.com

Spotkanie dolnośląskich organizacji

pozarządowych

Krzyżowa 2012

Coś na kształt struktury wypowiedzi

I. Zmiany globalne ważne z punktu widzenia społeczeństwa obywatelskiego

II. Czy i do czego będą potrzebni obywatele? III. Konieczność nowego modelu rządzenia IV. Kondycja obywatelska Polska 2012 V. 3 sektorowy rachunek sumienia

Zmiany globalne • Nowe geografia - zmiana biegunów rozwoju • Kryzys – konieczność / szansa na zmianę

paradygmatu– brak klarownej wizji alternatywy • Nowe typy potrzeb społecznych – konieczność

nowych rozwiązań • Niepewność przyszłości (jako pewnik) • „Przyśpieszenie wszystkiego „ • Zmiana relacji między władzą a obywatelami –

nowe typy przywództwa – nowe typy mobilizacji społecznej

http://www.foresightobywatelski.pl

Czynniki /trendy istotne z punktu widzenia „obywatelstwa”

• Zmieniająca się rola religii i autorytetów – kłopoty z „objaśnianiem świata”

• Ambiwalentna rola technologii • Wirtualne „odlokalizowane” społeczności (real virtuality ) i

jednoczesny „ultralokalizm” • Dywersyfikacja społeczna, kulturowa, nowe wykluczenia,

segmentacja brak wspólnych systemów odniesień • Migracje - "naruszenie" homogeniczności społeczeństwa • Wzrastająca kontrola "permanentna inwigilacja" • Ograniczenia zasobów naturalnych i kłopoty z ustanowienie zasad

ich podziału • Iluzje szczęścia - ze wspólnej na własną - "generation me" - nowy

wspaniały świat • Demografia – „szara lawina”

• Rytualizacji i spłycenie filantropii, incydentalność zaangażowania

• Materializm - rynek zastępujący społeczeństwo • Porzucenie formalnej polityki jaką znaliśmy zmiana

systemów reprezentacji • Fragmentaryczność, partykularyzacja (single - issue politics) • Wzrastające regulacje dotyczące aktywności

spontanicznej (sadzenie drzewa) • Ciśnienie czasu, pochwala adaptacyjności, elastyczności,

oportunizmu • „Zabawianie się na śmierć” - przywiązanie do mediów -

wydrążanie siebie • „Świat jako Sieć” - Rząd 2.0 - Obywatel 3.0

SCENARIUSZE OBYWATELSTWA

Polityczne tradycje obywatelstwa • Liberalne – obywatelstwo jako uniwersalny

niewarunkowanych status i uprawnienie oparty o formalną przynależność do wspólnoty państwowej. Silna orientacja na ochronę indywidualnych wolności (w szczególności rozumianych negatywnie jako „woloność od”. Zaangażowanie ma charakter instrumentalny i incydenatlny.

• Republikańskie – zakorzenione w historycznej i kulturowej wspólnocie tożsamości opartej o przynależność do wspólnoty państwowej. Domniemanie powszechności interesu pubicznego i spontanicznej skłonności do zaangażowania w sprawy publiczne (zobacz: idiota, prywacja). Obywatelstwo oparte na „praktykowaniu”.

• Komunitariańskie – oparte o indywidualne poczucie przynależności do wspólnoty (w tym lokalnej). Zakorzenienie w praktycznym doświadczeniu, pojęcie interesu publicznego „wytwarzane” i negocjowanie we współdziałaniu. Silny nacisk na konieczność równowagi praw i obowiązków.

Możliwe globalne scenariusze „obywatelstwa przyszłości”

Obywatel globalny Moja mała republika

Walka plemion Ja odrębny / samowystarczalny

Aktywne obywatelstwo

Obywatelska apatia

Ograniczone zasoby

Bogate zasoby

• Obywatel globalny – (szanse) myślenie w perspektywie współodpowiedzialności, „tygiel kulturowy” hybrydyzacja instytucji i sektorów (obawy), wykluczanie mniejszości, stygmatyzacja, osłabienie tradycyjnych narodowych modeli governance, silna potrzeba regulacji, trudności w uzgadnianiu wspólnych reguł

• Moja mała republika (szanse) silna integracja na poziomie wspólnot lokalnych, poprawa jakości życia dla większości, zwiększenie „poziomej partycypacji” (obawy) zwiększające się nierówności między lokalnymi „molekułami”, prywatyzacja (grupowa) przestrzenie (gated communities etc.), zaniechanie spraw o charakterze globalnym, „zła autarkia”

• Ja odrębny i samowystraczalny – (szansa) tolerancja, docenienie i pochwała różnorodności i nonkonformizmu, wysoka efektywność usług publicznych oparta o model konsumencki, zamożność potencjalnie skutkująca rozwojem filantropii (obawy) akceptacja dla wzrastającej indywidualizacji i nierówności społecznych, brak zachowań prospołecznych, uwiąd cnót obywatelskich, unikanie współodpowiedzialności, wysokie oczekiwania dotyczące poziomu usług publicznych, roszczenia do bycia obsługiwanym, free rideing, moral hazard

• Walka plemion – (szansa) rozwój mechanizmów „czystej” demokracji wspólnotowej, silne więzi wspólnotowe, współodpowiedzialność, realizacja społecznego wymiaru sustainability (np. wewnętrznie „zbilansowany” model solidarności międzypokoleniowej (obawy) małe dyktatury, klany, rządy „kuzynów”, wymuszanie konformizmu, podatność na konflikt brak stabilności, wykluczenie nonkonformistów, przerzucanie kosztów na innych, budowanie tożsamości w oparciu o negatywne odniesienia.

ZMIANY W MODELU RZĄDZENIA LEWIATAN - KAMELEON

PODSTWOWE „ZWROTY” W OBSZARZE MODELU RZĄDZENIA, NOWE NARRACJE

• Państwo Biurokratyczne -> Państwo Liberalane „urynkowienie” -> Państwo Pomocne (Enabeling State)

• Instytucje -> Reguły -> Zadania + Procesy • Władza jako pozycja – > Władza jako sprawstwo • Hierarchie -> Rynki -> Sieci (network governance, wikigovernemt,

mobilizacja obywatelska) • Uprawnieni / podopieczni -> klienci / konsumenci -> obywatele • Państwo Dobrobytu - > Społeczeństwo Dobrobytu • Nowe oczekiwania w stosunku do władzy – bezpieczeństwo / rządy prawa /

rozwój ekonomiczny (?), szczęscie (?) -> polityka behavioralna • Zwrot deliberatywny (nowe / stare rozumienie demokracji – agregacja ->

deliberacja) • Przekroczenie antagonistycznego modelu państwo – społeczeństwo

obywatelskie. Partnerstwo jako centralny element nowego modelu

Do czego potrzebni są obywatele i dlaczego partycypacja staje się tak istotna? Czy jest nieuchronna?

• Problem tzw. demokratycznego deficytu / obywatelska apatia / osłabienia poziomu legitymizacji

• Ograniczenia zasobów, deficyt finansów publicznych – konieczność formułowania priorytetów

• Silne (szczególnie w Polsce) nawyki społecznego veto – konieczność perswazji – umów społecznych

• Brak równowagi przywilejów i oczekiwań w stosunku do zobowiązań (jednoczesność nadmiernych oczekiwań w stosunku do Państwa i braku lojalności w stosunku do niego)

• Zwiększony poziom decentralizacji w zarządzaniu publicznym (konieczność, możliwość tworzenia lokalnych lub spersonalizowanych rozwiązań)

• Nowe typy problemów i towarzysząca jej konieczność wypracowania nowych modeli odpowiadania na nie (konieczność innej formy przywództwa)

• Pojawienie się nowych aktywnych aktorów (media, organizacje, indywidualni zaangażowani obywatele), ruchy społeczne „nowej generacji”

• Wyczerpywanie się tradycyjnych mechanizmów dialogu społecznego (Komisja Trójstronna etc.) konieczność zmiany akcentów dialog społeczny - dialog obywatelski - dialog publiczny

• Demokracja nabiera personalnego, bezpośredniego i codziennego charakteru – problemy tradycyjnych organizacji pośredniczących (w tym NGOs)

• Rozwój nowych technologii i ich ambiwalentna rola z punktu widzenie aktywności obywatelskej

• Reakcja na rozrost Państwa, konieczność przedefiniowania tradycyjnych modeli „welfare” -> welfare society -> Big Society

• Strukturalny „impossibilizm władzy” w wielu ważnych dziedzinach (konieczne zaangażowanie obywateli – skorzystanie z ich wiedzy, zaangażowanie ich, uniknięcie społecznego veta)

Strukturalny „impossibilism” władzy – konieczność zaangażowania obywateli

Większość najważniejszych wyzwań stojących przed Polską wymaga aktywnego uczestnictwa / przyzwolenia obywateli. Przykłady zagadnień

praca (np. osoby niepełnosprawne)

emerytura (warto dłużej pracować)

segregacja odpadów /ochrona środowiska

styl życia (koszty usług medycznych)

bezpieczeństwo publiczne

społeczny wymiar / mobilizacja 2012

znieczulica - brak reakcji na przemoc w rodzinie itd

korupcja

itd..

KOD : 6 -6 -60

„Budowa państwa składa się z trzech etapów – tworzenia instytucji nowego państwa, kreowania

gospodarki rynkowej oraz kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego. Pierwszy etap

trwa 6 miesięcy, drugi 6 lat, a trzeci co najmniej 60 lat”

Ralph Darendorf (wypowiedź 1989)

Polskie narracje transformacyjne – nasze lamenty

• Homo Sovieticus • Homo Sarmaticus • „Mieliśmy mieć społeczeństwo obywatelskie a mamy

NGOs” • 6/6/60 • Kumulacyjna faza społeczeństwa pre-kapitalistycznego • Wahadło zaangażowania – shifitnig involvements

(Hirshman)

Przyzwolenie na działania (nie)obywatelskie

Everyday Democracy Index DEMOS 2007

Kto według Pana(i) najlepiej reprezentuje Pana(i) interes w sprawach publicznych w Pana(i) gminie/mieście – kto dba o interesy obywateli takich, jak Pan(i)? Proszę wskazać nie więcej niż dwie

odpowiedzi. N=1005 Badanie KLON/JAWOR + SMG/KRC 2011

Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wykonywał Pan / Pani nieodpłatnie którąś z poniższych czynności ? (N=1005) Badania KLON/JAWOR + SMG/KRC 2011

http://partycypacjaobywatelska.pl

Techniki partycypacji przykłady

• Konsultacje publiczne • Deliberacje – sondaż • Deliberacje – sądy obywatelskie • Panel Obywatelski • Partycypacyjne planowanie • Budżet partycypacyjny • Publiczne decydowanie o projektach • Crowdsourcing

Przykłady technik zapobieganie problemom „deficytu demokratycznego”

• Zmiany w systemie głosowania (JOW) (NOTA) (Single Transferable Vote) • „Doważanie „ głosów małoletnich obywateli • Prawa wyborcze dla legalnie przebywających w kraju obcokrajowców • Vouchery jako mechanizm finansowania partii politycznych • Budżet partycypacyjny • „Smart voting” i pochodne • Elektroniczny „monitoring” działań reprezentantów • Debaty On-line • Otwarte Petycje • Edukacja w zakresie partycypacji politycznej • Wysłuchania publiczne, Zielone Księgi etc. • Debaty , deliberacje, panele obywatelskie, komórki „planujące” • Głosowanie pocztowe i elektroniczne

3 SEKTOROWY RACHUNEK SUMIENIA „WOJNA POSTU Z KARNAWAŁEM”

Wyzwania jakie stoją przed organizacjami

• Uczciwa rozmowa o „podziale pracy” z innymi sektorami / środowiskami • Budowanie rzeczywistych partnerstw i zrozumienie ich natury (docenienie

wzajemnych kompetencji i pożytków z odrębności) • Zachowanie odrębności sektora - bez popadania w izolacje i marginalizacje • Wzmocnienie instytucjonalne sektora • Zrównoważenie i uzdrowienie „ekosystemu organizacji” • Redefinicja roli infrastruktury • Równowaga między zdolnością do adaptacji a zdolnością do modernizacji • Wewnętrzna integracja oraz troska o integralność i suwerenność sektora • Zdolność i skłonność do wyrażanie interesów (czyich?) - społeczne

zakorzenienie – prawo do bycia uznanym za autentycznych rzeczników • Zdolność do przekraczanie interesów grupowych (kolektywny egoizm) – >

interes publiczny

• Kompetencje do wykonywania zadań, uczestnictwa w debacie, innowacji

• Zmiana skali działania – intuicja, prototyp, rozwiązanie, przeskalowanie

• Samokrytycyzm i refleksyjność co do jakości własnych działań • Nowe modele przywództwa - konieczność zmiany

pokoleniowej - konieczność formacji • Zdrowsza Dieta • Szukanie „lepszej cząstki w sobie” – życie zgodne z tym czego

„się naucza” – „życia dla sprawy a nie ze sprawy” • Wdrożenie emancypacyjnych modeli zarządzania – unikanie

protekcjonalizmu wobec tych którym się służy (governance to nie jest tylko problem administracji).

• Przejście od lamentów do marzeń