1

SPIS ZAWARTOŚĆ^ TECZKI O# ł w f $ k < . t.

I./l. Relacja „ G J? t /1 ~ (?

I./2. D okum enty ( sensu stricto) dotyczące relatora

I I I ./ l . M ateriały dotyczące rodziny relatora

III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) —

III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945

III./5. Inne

IV. Korespondencja

I./3. Inne m ateriały dokum entacyjne dotyczące relatora AV

II. Materiały uzupełniające relację k .

///

.................................

V. Nazwiskowe karty informacyjne $C/, $-VI. Fotografie

2

3

i i płk SZCZUREK-CERGGWSKI JAM / A

eLArsfrtcirUjJr TfrVi+^si

Wychowawca i instruktor w SRA w 1 1933-1936, dowódca baterii 8. pułku

' ;- r i c i ę ż k i e j , dowódca dywizjonu 2. pułku artylerii ciężkiej, w ykl;-

.;a artylerii w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie.

wrześniu 1939 r. oficer sztabu płk. Stanisława Tatara, oficer szta-

rapowania 3 DP Leg., od 'października (po nieudanej próbie przedosta­

li ; na Zachód i ucieczce z rąk Niemców) włączył się do konspiracji

-•\.Z na' terenie Zamojszczyzny w grupie zorganizowanej przez Tatara.

Or.1 19A 1 r. w stopniu majora, działa w Warszawie jako komendant Okr ; >u

• ocznego NO W, od lutego 19A2 r. 'szef Wydz. Artylerii AK w Oddziale

K-dy Gł. pod pseud. Sławhor. (Id listopada 1942 r. ppłk służby sta’.-:'.• - O -)y ‘ J

•JczestnikwPowstania’ Warszawskiego .'jako dowódca utworze ego ocTdziału,'

•pnie komendant Obwodu Śródmieście-Południe3 a od 2G.09 dowódca 12

1G. DP nowo utworzonego Warszawskiego Korpusu AK.

r’o kapitulacji Powstania wydostał się z Warszawy i kontynuował dzia-

nnóć konspiracyjna pod pseudonimas; i : Wiesław, Sławbor, Cios.

kosztowany w 1945 r . , skazany na 7 lat więzienia -po dwóch latach

skawiony. Od lutego do września 1247 r. służył w stopniu pułkownika

TTm WyszKóTehla ffrfyi er i i w Toruniu , a h a s T ę p m e fjt) s po da r 6 w a? na •

dymanej koło Koszalina wojskowej .działce osadniczej. Aresztowany p n -

ile w r. .1950, skazany na 15 lat więzienia, zwolniony w r. 1956, zr..-

• litowany w lutym 19 57 r.

,arł 14.11.1972 r. w Warszawie.

■ Oznaczony. Medalam Niepodległości (1933), • Złotym Krzyżem Zasługi(193J),

■i.ym Krzyżem Zasługi z Mieczami ( 1944), Virtuti Militari V klasy (19 .• ) ;

y f

o r i A.K.: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944. - __

• :"?AX\ 1987. T . 2 s. 1 74 -175. j

|v\ ')0 Chyi^ \Vi.Oi C Q ~ d ^ Q j^Ł

1 H/VL/Wv . tvl v \'\Xa ' uL\ i/Gut.

4

Szczurek-Cergowski Jan ps. "Cios", "Mestwin", "Sławbor", "Wiesław" . y . ~ ' -

1-897-^9 7-2), oficer WP, Narodowej Organizacji Woj skowej, Armii Krajowej-

Komendant Obszaru Zachodniego AK„

ihUrodzoay 22 XII 1897 r. we wsi Cergowa pow. Krosno,' syn Józefa i Fran

ciszki z— d 0 Drozd. W 191$ r. ukończył szóstą klas^ w szkole realnej w

Krośnie, a w 1924 jako ekstern gimnazj um w Grudziądzuj Szłonek skautin­

gu (1912) i Związku Strzeleckiego (1913). W sierpniu 1914 r. znalazł się\t-

w Legionach Polskich, skąd jednak wskutek choroby zosźsał szybko zwolnio-

ny (listopad t.r.). W czerwcu 1915 r. powołany służby wojskowej w ar-m

mii austriackiej ^ w a l c z y ł na froncie rosyjskim, rumuńskim i włoskim- U-

koiiczył szkoły podoficerów i oficerów rezerwy. W listopadzie 1918 r. wzię

ty do niewoli włoskiej w marcu 1919 r. wstąpił do ^rmii gen. JózefaovL

^allera we Włosiech i Następnie przez Francją powrócił do kraj uj ©d sty­

cznia 1921 r. dowódca Parku Uzbrojenia 16 DP. W lutym t.r. został refe­

rentem w Urzędzie Uzbrojenia Dowództwa Okręgu Generalnego Pomorze (póź­

niej Szefostwie Artylerii i Uzbrojenia Dowództwa Okręgu Korpusu VIII w

Toruniu). °d maja 1932 r„ wychowawca i instruktor w Szkole Podchorążych

Artylerii w Toruniu a następnie dowódca dywizjonu 2 pułku artylerii cięż­

kiej (sierpień 1936) i wykładowca w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembe

rtowie (kwiecień 1939).

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r« oficer oztabu płk. Stanisława Ta­

tara artylerii dywizyjnej 3 DP Leginów. Po zakończeniu walk usiłował prze

dosta- sic na Zachód. Został aresztowany przez w iemców, ale udało muS>

ię zbiec z aresztu* Od października 1939 r- w szeregach Służby Zwycięs­

tw u Polrgki na terenie Zamttj szczyzny (w grupie organizowanej przez S.Tatarś. . V W

Wiosn?Ł 1941 r. przyjechał do War zawy i przeszedł do Narodowej Organiza-

cj-i Wo j Icowe j , gdzie został Komendantem Okręgu Stołecznego. W lutym-mar-

cu 1942 r. wraz z częścit Okręgu przeszedł z kolei do ZWZ. Tam w marcu

t.ro mianowano go Szefem Wydziału Artylerii Oddziału II KG AK„

5

-y- y h !&

Podczas Powstania Warszawskiego początkowo dowodził zorganizowanym

przez siebie zgrupowaniem w okolicach Alei Ujazdowskich i Placu Trzech. U, X? t 0 # ' /- , , _ , .

Krzyży. Od 2o.0 8.1944 r„ był Komendantem Obwodu Śródmieście Południe ,

a od 2o.o9.t.r. - dowódcą 72 pp 28 DP w ramach Warszawskiego Korpusu

(Armii Krajowej (podczas walk "mgr Anna" - Tekla Sariusz-Zaleska z D o w ó ­

dztwa Obwodu ułożyła wiersz "Pan Sławbor"). Po upadku Powstamia nie po-A,szedł do niewoli,ale nadal był czynny w konspiracji; Od 1.11.1945 r»

Komendant Obszaru Zachodniego- W meldunku z 7.12.1944 r„ Komendant Głó­

wny AK gen -Leopold Okulicki informował polskie władze wojskowe w Lon­

dynie: " Na Kdta Obszaru Zach wyznaczyłem "Sławbora", który rozpoczął

prac^ dobrze ". Działał na terenie Milanówka, Częstochowy, Poznania,

Radomska, Bydgoszczy i Torunia. Utrzymywał kontakt z gen. L.Okulickim.

Organizował (odtwarzał) Komendę Obszaru Zachodniego i częściowo reorga­

nizował Komendy Okręgu Poznańskiego i Pomorskiego. W sztabie Obszaru

znaleźli się jego koledzy z Powstania Warszawskiego. Rozkazał im ,aby

posługiwali si^ pseudonimami pochodzącymi od imion słowiańskich (był

bardzo przywiązany do Słowiańszczyzny). Pomoc w nawiązywaniu kontaktów

w Bydgoszczy i Toruniu okazywał m.in. oficer łącznikowy Komendy Obsza­

ru Adam Steinborn ("Odrowąż", "Tucholczyk") oraz Edmund Borzyszkowski

z Delegatury Rządu i Służby Cywilnej Narodu. Starał się też dotrzeć do

Prezesa Rady Naczelnej TOW "Gryf Pomorski". Jedną z kwater w Bydgoszczy

stanowiły mieszkania przy ul. Śniadeckich wr 4 i Nr 38. W dniu l.Ol.

1945 r. przedstawił do odznaczenia i awansu szereg oficerów Ptaorskiego

i Poznańskiego Okręgu Aa. (L.dz. Ioo/I). Od Szefa Sztabu Komendy Obszaru

Zachodniego mjr. Kazimierza o s k i e g o ("Dębor") odebrał rozkaz Komendan­

ta ułównego AK gen„ Okulickiego z 19.01.1945 r. rozwiązujący szeregi <Jł~

Armii Kfcajowej. Pracownikom swojego Sztabu pozostawił wolny wybór co

do dalszej drogi życiowej nie chciał na nikogo wywierać presji. W

1945 r. zetknął się z Komendantem "Nie" ("Niepodległość") ppłk"Janem" ‘

Kamieńskim (Cozaś", "Litwin", "Konar"), a od kwietnia 1945 r. pełnił

funkcję Komendanta Delegatury Sił Zbrojnych na terenie Obszaru Zachod­

niego (Okręgi:Poznański, Bydgoski (Pomorski),Gdański (Morski) 6

-3- ‘i

Szczeciński i Olsztyński). Wraz z płk. Janem Rzepeckim:i, płk;. Antoni© _

^anojcą był jednym z współorganizatorów powołania DSZ. Zorganizował

Komendę Obszaru Zachodniego tej organizacji opierając się na wydzielo-

nych strukturach pomorskiej Armii Krajowej i "Wie", kładąc nacisk na

sprawne funkcjonowanie Sztabu, wywiadu i propagandy, ^awiązał kontakt

z ks J.Wryczą. W dniu 9.0 6.1945 r» mianował ppłk. Jana Pałubickiego

(b0 Komendanta Pomorskiego Okręgu AK) Komendantem Okręgu Morskiego DSZ„

Z kolei I.07.t.r. pozbawił funkcji Szefa Wydziału Organizacyjno-Kadro­

wego Okręgu Bydgoskiego - ppor;cz.w, Aleksandra Schulza ("Michał", "Ma­

ciej") za rzekome "niepodporządkowanie się i wszczęcie buntu" (A.Schulz

uważał ,iż dotychczasowe metody walki z nową okupacją nie są skuteczne,

co było niezgodne z zaleceniami Sz-0.)o W dniu 2.IX. 1945 r. wraz z1/

J.Rzepeckim, A.Sanojcą- Franciszkiem Niepokółczyckim i Januszem Boksz-

czaninem wziął udział w odprawie,która odbyła się w Warszawie na Żolibos

rzu, powołującą do życia organizację Ruch Oporu ^ez Wojny i Dywersji

- Wolność i Niezawisłość. Przebywając w Poznaniu i w Bydgoszczy organi­

zował struktury nowej organizacji kontaktując się z przedstawicielami

b. DSZ w Poznańskiem i na Pomorzu m.in. z mjr. Józefem ^russem ("Sta­

rzyński"), któremu powierzył pracę budowania zrębów WiN na Pomorzu. Ko­

rzystał przy tym z dawnych punktów kontaktowych b. Komendy Okręgu Pomor­

skiego AK, "Nie" i Delegatury Sił Zbrojnych0 np. Zofii B artel przy ul,

Śniadeckich 38 w Bydgoszczy)* We wrześniu i w listopadzie 19 45 r. odbył

spotkania z J.Grussem i ppor. rez. Alfonsem Jarockim (oficer Okręgu Po­

morskiego ZWZ-AK) i Maksymilianem Jakubowskim. Nie aprobował osoby ks.

Wryczy na stanowisko Prezesa Okręgu Pomorskiego WiN uznając, iż większe

predyspozycje ma tutaj J.G-russ* ,Sam b^dąc Prezesem Obszaru Zachodniego

WiN, był--: jednocześnie członkiem Głównego Komitetu Wykonawczego (póź­

niej Rady Głównej WiN). Po aresztowaniu J.Rzepeckiego (5.XI.1945 r.),f

został Prezesem ^arządu Głównegdi WiN i pomimo wszczęcia akcji ujawniania

j|pozostał w kon piracji. Organizował szlaki kurierskie m.in0 z Bydgosz

nyYna organizatora ekspozytur wywiadowczych

czy przez Niemcy do Paryża.Przez władze wojskowe w Londynie przewidywa­l i

7

. J.

w

f l A l t

:• Ł . r. Aresztowany 23.^1.1945 r. odmówił

śledztwie złożenia zezna#, dotyczących działalności podziemia (mówił

tylko o swojej pracy w konspiracji). N a mocy wyroku Wojskowego Sądu Re­

jonowego w wara zawie z 3.02.1947 r. został skazany na 7 lat więzienia

i ułaskawiony przez Prezydenta B.Bieruta w pierwszym dniu swojego urzę­

dowania (5,o2.I947 r.) ud lutego do września 1947 r. jako płk w Centrum

Wyszkolenia -Artylerii w Toruniu, *-re ztowany po raz drugi 3o.o9.l95o r.

i skazany przez Wojskowy SądRe jonowy w Warszawie 2.o7. 1953 r. na 15 1

lat więzienia. Wyrok ten Rada Państwa zmniejszyła 24.o3.1956 r. do 8

lat i zawiesiła wykonanie kary na 2 lata. Zwolniony 3 o.0 4 .19 5 6 r. i na

mocy postanowienia Naczelnej Prokuratury Wojskowej z -M.o2.I957 r. zre-.

habilitowany. Zmarł w Warszawie x4.11.1972 r„

Odznaczony m-in. i>4e dałem Niepodległości (1933), Złotym Krzyżem Zas­

ługi (1938), Złotym Krzyżem ^asługi z Mieczami (Wrzesień 1944), Yirtu-

ti Militari V kl. (wrzesień 1944)j Mjr (1936), ppłk (listopad 1942),

płk (1944).

Dwukrotnie żonaty (druga żona Genowefa Osior 1° Osiej owa

(1917-1984), żołnierz AK, więziona w latach 1953-1954),odznaczona Srebr

nym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

A A N ;Akta KG AK,mf 2374; AMfi, Rei. L.Cergowskiego, K.Leskiego, K.Rogozi­

ńskiej (z d.Bartel), J.W.Romanów; CAW,T.o,sygn-:2918; FAPAKrKartoteka

osobowa; Armia Kraj owa.Dramatyczny epilog.Red.K.Komorowski,Warszawa

1994,passim; Armia Krajowa w dokumentach,t.Y?Londyn I98l;s»I7o; Armia

Kraj owa-Rozwój organizacyjny.Red. K.Komorowski,Warszawa 1996,s.375-376,

383-384; Armia Kraj owa.Szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państ­

wa Podziemnego.Red o K.Komorowski,Warszawa I999,pas-sim; Chrzanowski B . #

Struktura organizacyjna Zw i^zku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej na Pomo­

rzu w latach 1939—1945 (Materiały do dyskusji) (w:) Armia Krajowa na

Pomorzu.Materiały sesji naukowej w Toruniu w dniach I4-I5 listopada

1992 r.Pod red. E.Zawackiej i M. Wojciechowskiego,Toruń 1993,s.49-5 0 ;

8

Chrzanowski -B.,Zrzeszenie "Wolność i Niezawisłość" na Pomorzu w latach

1945-1947,"Zeszyty Historyczne WiN-u" 1996,nr 8 ,a.7-8; Encyklopedia Kon

stdracji Wielkopolskiej 1939-1945.Pr. zb. pod red. M.Wożniaka,Poznań

1998,passim; Informator o nielegalnych, antypaństwowych organizacjach

i bandach zbrojnych działających w Polsce ludowej w latach 1944-1956,

Warszawa 1964,pas-sim; Komorowski K . fDelegatura Sił Zbrojnych na Pomo­

rzu Nadwiślańskim (w:) Armia Krajowa na Pomorzu.„.,s.242-246 ; Komorows­

ki K c,Konspiracja pomor ka I939-l947.lieksykom ,Gdańsk 1993,passim;

Kunert A.K,,Szczurek-^ergowski Jan,Słownik Biograficzny Konspiracji War

szawskiej 1939-1945, •’t*2»Warsfcawa l987fS.I74-l75 (tutaj wykaz literatu­

ry i sprostowania); aue-ski Ko, Życie_ niewłaściwie urozmaicone .’Wspom~_

nienia oficera-wywiadu i kontrwywiadu AK,Warszawa 1989,passim; Okręg .

Pomorze Armii Krajowej w dokumantach 1939-1945.Wyd, B 0Chrzanowski,

A.Gąsiorówski,J«Sziling,Toruń 1991,s.I6I-I62; Okręg Poznański Armii

Krajowej w końcowej fazie okupacji (1939-1945)-Pr. zb. pod red. M.Woź-

niaka,Poznań I9 9 5» s-85-88,126; Polskie Pa stwo Podziemne i Wojsko Pols­

kie w latach 1944-^945,Warszawa I991,s~36; Polskie faństwo Podziemne

na Pomorzu 1939-1945 Pod red G.Górskiego przy współpracy K.Minczykows-

kiej,Torań IS99ts„66,82,I29-l3o; S e r w a t k i E . .Wielkopolska w cieniu

swastyko,Warszawa I97o,s.39l;Sierchuła R., Konspiracja ^arodowo-

( ...• IID---- - J1. W ---II -* w — —

Radykalna w Wielkopolsce 1945-1946, "Szaniec Chrobrego" nr 4/2 ooo;

Steinborn A „9Wspomnienia z lat 1939-1945 (w:) "Rocznik Warszawski",

t.XIX, Warszawa I987,s.I86j Woźniczka 2., Zrzeszenie "Wolność i Niezawi

słość" 1945-1952,Warszawa 1992,passim.

Bogdan Chrzanowski

9

10

J

V J,"£' (PLsQ___ —

^ Y" ' ' T' Warszawa, 1980.04.07

Z o Kochana. [" & [/ -. c/jOj u O. (SUso )

Wyback, że dopiero dziś odpisuję na Twęj list s t y c z n i o m *

żyło się na to wiele przyczyn, które zre^zfą i tak nie us

dliwiają opóźnienia, nie mniej są jego/ realną przyczyną./

ważniejszą z /nich był i jest mój bra& zaufania do włas

mięci i chęc/ skonfrontowania jej z/icolegami, co zawsz^

dość skomp/ikowane i czasochłonnej A więc: /

1 .W wZa y Przeciw" opublikowanej krótki 9 moje wspmnlenia na te­mat "6566" które swego czasu /oyły napisane na zamówienie ZG

Z B o m D i MON i, pomimo upływu 6 lat, nieopubI/ikowane.. W"Za

i j/rzeciw" ukazało się tjs w NrNr z 1 9 7 9 , zaw­

sze na str.^O. Numerów/przesłać Ci nie mogd, bo - ponieważ

ublikacja ta zbiegła/się z pobytem-w PolySce Papieża i czas-

pismo to było rozchwytywane - udało- iit±--^ę~'wy2eljrać tylko po1 egzemplarzu. Postaram się zrobić teraćz kopie tych stron i

- jeśli inaczej ytego nie będziesz miąła - to Ci prześlę,

k.Obszar Zachodni AK.

W składzie, który podaję niżej, utworzony na nowo w paździer­

niku 1944, po poważnych wpadkach, "-jakie miały^tanf uprzedn-io

miejsce:

' -Komendant, Obszaru - płk-*Jan S-sc żurek-Cc rgowski, po wojnie u-

żywający jedynie nazwiska Cergowski. Pseudonimy: Jan, Sławbor,

Mestwmn.,

-Szef Sztabu - lept .Kazimierz leski, ps.Bradl, itp. i w Obsza­

rze, nadany przez Sławbora "Bębor”,

-/-Szef Igtria ODdz.I, organizacyjnego - rtm.Andrzej Czaykowski,

pseud. Garda. M Obrzarze - nie pamiętam^

^ - S z e f Oddz.II, wywiadu - kpt.Józef Roman, ps.*Ziuk. W Obszarze

nie pamiętam, ---- : ..

-Szef Oddz.III, operacyjnego - mjr.Bolesław Jackiewicz, pseudo­

nimów nie pamiętam, .

-Szef Oddz.IV - kwatermistrzostwo - kpt.Władysław Roman, ps.

Krzesław,, w Obszarze "Janiszewski”,

-Szef Oddz-.V T łącznoęci - kpt.Leon Piasecki, ps. Springer,Ję­

druś. W Obszarze: - nie pamiętam. * . •

-Oficerowie do zleceń: ^

Por.Adam Steinborn, pseud.Odrowąż,

Por.Edwin Borzysakowski, pseud. nie pamiętam,

Leszek Cergowski, Sławek Cergowski. Synowie Jana.Pseud. nie

pamifam .

-Łączniczki: Lucyna Potocka-Lutostańska, ps.Malina; Pozostałych

jeszcze nie potrafiliśmy sobie przypomnieć.

11

Obszar obejmował:

Okręg Gdański. Komendant Pałubieki, ps.nie pamiętam, .

Okręg Bydgoski. Kom. /nazwiska, jeszcze nie odtworzyłem/ 1 Ps.Ja­

nusz, Kami en,.,.

Okręg Poznański, Kom.Andrzej Rzewuski, ppłk., ps.Wojmir,Hańcza.

Okręg Szczeciński, Okręg Olsztyński: jeszcze nie odtworzone* w

chwili wydania ją-rze'#, / Nied m i asika rozkazu o demobilizacji z dn.

•19 stycznia; 1S4i>r. .1 konsekwencji 'nie tworzone.. ,

pomimo rozkazu Rzepeckiego WiN*.u w Obszarze nie tworzyliśmy .'Trwa­

ło. natomiast de mob II i z owan i e oddziałów,, któremu przeciwstawiał

się. ¥ojniir. Bsąmqdzielniając ślę ?vr pewnym sensie.

Tyle z tej dziedziny- na dziś. Będziemy -odtwarzali te dzieje w

dalszym ciągu. ■ ■ je--' -:; , • - i.'

Moja prośba: Co/wiesz o losach 7Seweryna” ->fn.ź•.arch.Tadeusza

Nie dbał skieg#; który pracował u Was. To/był mój przyjaciel.Wszel­

ki ślad m ^ w a mi się przed samym P o w i a n i e m -Warszawskim. Będę

wdzięczący za każdą Informację.

U nas wszystko mniej więcej bez zmian. Jedyna, że formalnie prze­

szliśmy na emeryturę. Ja bp się-, zezłościłem, że praktycznie unie­

możliwiają ml kontynuowanie badań /np.nle dali pieniędzy na ma­

szynę, okresami >z!abierają programlstki itp»/. Za^esztą i tak nig­

dzie-nie powipuziane, że muszę pracować do Tp^tk-i#-Moje żona -

też ponieważ miała głupie trudności, a trodnę i dlatego, że ja.

Coprawda/mamy. w_pevmym sęnsl.e ■.bardzie j ./c^rsniczońe~możliwości,

ale ząjęcia interesującego mamy-aż za aużo. Żeby tylko sił star­

czało. t * -■• ;/*:/; -

Zapomniałem dodać :przy ”6 6 6”, że'^akiś czas temu przysłano mi do

podpisu umówisz Czytelnika na ten sasi rozdział zamówiony swego

czasu p r z e z , Z B o w i D - ;MQi‘T. Ma to wyjść ok^ło połowy "roku w tomie

zbiorowym pt "ŻyciiN^a .krawędzi". Nie wieaKteż czy wiesz, że doj­

rzewa do wydania Agątorba-Z, f ałszywym rAuswei^ąem w “prawdziwe j

Warszawie”/PI!/. K a p i t a l m ^ n a p i s a n e . Prawdopodobnie tylko z pod

lady i to za dużą protekcją,

-------------------- , - - 7 • : » ■ ■ ■ - *

Tyle na dziś.. Przesyłam, serdeczności

12

13

Płk Jan Szczurek - Cergowski -przednio do 193S r. - Szczurek Jan).

{• 1-327 ~ 1372 ). pseud. Cios, Bestwin, Sławbor, Wiesław. Oficer służby stałej

artylerii WP; niajor (1935), podpułkownik ( 11 listopada 1342 r), pułkownik

( 1944 ).

Urodzony 22 grudnia 1897 r, we wsi Cergowa, pow. Krosno, syn Jana, mało­

rolnego chłopa I Franciszki Drozd. Uczył się w szkole realnej w Krośnie,

w 1S14 r. kończąc tam szóstą klasę ( świadectwo dojrzałości otrzymał jako

ekstern w czerwcu 1224 r. w-gimnazjum w Grudziądzu). Od 1912 r. naleŁał

do skautingu, a od 1313 r. - d o ZS w Krośnie.

Od sierpnia 1314 r. służył w Legionach Polskich, ale w listopadzie togo

roku został zwolniony z powowdu choroby. W czerwcu 1015 r. powołany do armii

austriackiej., ałużył.na froncie.rosyjskim, rumuńskim, włoskie). Ukończył

wówczas szkołę podoficerską i szkołę oficerów rezerwy. Cd listopada 1313Ł.

w niewoli włoskiej, a od marca 1919 r. służył w Armii gen. Józefa Hallera,

we Włoszech i Francji, by w kwietniu 1919 r. wrócić wraz z nią do Kraju.

Od sierpnia 1919 r. kierownik składów artyleryjskich III Korpusu, od paź-

dzie" iika dowódca kolumny araunicyknej Nr 529, od stycznia 1320- r. dowódca

oddziału parkowego w Parku- Uzbrojenia 16'.DP, a od stycznia. 1.921- r. dowódca

tego parku.

B. '.utjm tego roku mianowany referentem w urzędzie Uzbrojenia DOG Pomorza,

przemianowanym następnie na Szefostwo Artylerii i Uzbrojenia DOK VIII Toruń.

W styczniu 1.92S r. przydzielony do 8. pułku artylerii ciężkiej, po ukończeniu

kursu w Szkoła Młodszych Oficerów Artylerii w Toruniu .( kwiecia, -grudzień

1S25 r.) dowodził w nim baterią. Od maja 1933 r. wychowawca i instruktor

w Szkole.Podchorążych Artylerii w Toruniu, od sierpnia 1S33 e . dowódca dywi­

zjonu 2. pułku artylerii ciężkiej, a od kwietnia 1923 r. wykładowca srty.leri

w centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie.

W kampanii wrześniowej 1S3S r. oficer sztabu płk. Stanisława Tatara;

dowódcy artylerii dywizyjnej 3. DP Leg. następnie, oficer sztabu zgrupowania

3.DP L e g d o w o d z o n e g o przez S. Tatara. Po zakończenia dz li łań woje nnyc-.' pod j j

nieudeną próbę przedostania się na ZAchód.. i.'ydany przez przewodniki w ryco

Niemców, po dwóch tygodniach fidolał zbiec.

14

W konspiracji od października 1939 r, w SZP - ZWz na terenie Zamojszczyzny,

w grupie organizowanej przez S.Tatara.

Wiosną 1941 r. przybył do Warszawy i przeszedł z ZWZ do HOW, obejmując

funkcję komendanta Okr.Stołecznego (miasto i województwo warszawskie) tej *

organizacji w stopniu majora pod pseud. Wiesław. W lutym - marcu 1942 r.

dokonał rozłamu w NOW i wraz z częścią swojego okręgu przeszedł do AK,

zostając szefem utworzonego w tym czasie Wydz.Artylerii w Oddz. XII K-dy

Gł. AK pod zmienionym pseiid. Sławbor. Rozkazem L.S5/BP z 11 listopada 1942

mianowany podpułkownikiem służby stałej.

W Powstaniu Warszawskim dowodził początkowo utworzonym przez siebie

samorzutnie zgrupowaniem w rejonie Al, Ujazdowskich i Pl.Trsech Krzyży,

od 20 sierpnia 1944 :był komendantem Obwodu śródmieście - Południe,

a od 20 września dowódcą 72. pp 28 DP nowo utworzonego Warszawskiego Korpusu

AK. Dwa dni później odznaczony przez Dowódcę AK ,gen. Tadeusza Komorowskiego

(potwierdzono to formalnie rozkazem z 24 września 1944r) Virtuti Militari

V klasy. ■ ;

po kapitulacji oddziałów powstańczych wydostał się z Warszawy i kontynuował

działalność konspiracyjną.

Od października 1944 r, komendant Obszaru Zachodniego AK, następnie

"Nie", a od kwietnia 1S45 r. Delegat Sił Zbrojnych na 9bsz. Zachodni.

Współzałożyciel Zrzeszenia "WiH" (wrzesień) i następnie prezes Zarządu Obszaru

Zachodniego pod pśeud. "Cios”.. Po aresztowaniu płk. Jana Rzepeckiego ( 5 lis*

Łopeda 1345 r.) wybrany prezesem ZG Zrzeszenia "WiN"> jeszcze tego samego

dnia i on także został aresztowany. W śledztwie odmówił zeznań na tematy

organizacyjne ( przyznał się: tylko do własnej działalności), zabierając

głos dopiero na rozprawie sądowej. •

Wyrokiem rejonowego Sądu Wojskowego w Warszawie z 3 lutego 1947 r. skazany

na 7 lat więzienia z zaliczeniem aresztu śledczego,'został ułaskawiony decyzja.

• Prezydenta RP Bolesława Bieruta w pierwszym dniu jego urzędowania ( 5 lutego)

i następnego dnia zwolniony z więzienia. Od luetgo .do września 1947 r.

służył w stopnia pułkownika w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu, a nas**

tępr.ie gospodarował na otrzymanej koło Koszalina wojskowej działce osadniczej.

Aresztowany ponownie września 1SS0 r. wyrokiem Sądu Rejonowego Wojskowego

w Warszaw!a, r. 2 lipca 1853 r. skazany na 15 lat więzienia.'24 marca łS5Sr,

• 2ad'a Państwa zmniejszyła wyrok do o lat więzienia i zawiesiła wykonywanie

reszty kary na. 2 lata. zwolniony z więzienia 30 kwietnia 1956 r. postanowie­

niem Kaczcłnej Prokuratury Wojskowej z 14 lutego 1S57 r. został zrehabilitowa-i

Cd t;?ęo roku na cencie inwalidzkiejZmarł 14 listopada 1572 r . W Warsza**

wio .

15

. = = D W - m a g a z y n

(/Mizaru zakotwiczyła w Bydgoszczy, właśnie przy ul. Śniadeckich 38.

Ściślej rzecz biorąc Komendę Obszaru Zachód odbudowano

rzecz Zachód

w Milanówku po Powstaniu War­szawskim. Jej zwierzchnikiem zo­stał płk. Jan Szczurka-Cergowski ps. „Sławbor”, któremu podlegali -kpt. Kazimierz Leski ps. „Dębor” jako szef sztabu, rtm. Andrzej Czaj­kowski ps. „Garda” szef oddziału organizacyjnego, kpt. Józef Ro­man ps. „Stosław” szef wywiadu, mjr Bolesław Jackiewicz ps. „Wszechmir szef oddziału opera­cyjnego, kpt. Leon Piasecki ps. „Szczęsny” szef łączności, kpt.

była łączniczką Kom endanta Okręgu Pomorze ppłk. Jana Pałubickiego ps. .„Janusz” od powstania ZW Z-AK. Druga córka p. Bartel Kazimiera za­przysiężona w 1940 r. w pomie­szczeniu nad bram ą wjazdową powielała z dostarczonych ma­tryc całe nakłady podziemnych gazetek. Była też kurierką* i w tej roli aresztowano ją w czer­wcu 1942 r. we Włocławku. Pełne dwa i pół roku trwała jej gehenna w gestapo w Starogar­dzie Gdańskim, a następnie w obozie w Stuthoffie. Z kolei m ieszkaj^ nr 3 w tym domu

Z dziejów Komendy AK Obszaru Zachód„Burza” - rozkaz „Deszcz” , którego głównym celem, w ob­liczu zbliżającej się Armii Czer­wonej była ochrona ludności i ważnych obiektów. Ten roz­kaz przekazany przez kuriera Henryka Niesobskiego do Ost­rowa Wlkp. 13 stycznia 1945 r., spowodował m.in., że w dniach

w Szkole Podchorążych Artyle­rii w tym mieście. Następnie dowódcą dywizjonu w pułku ar­tylerii ciężkiej. W kampanii wrześniowej był oficerem sztabu płk. Stanisława Tatara. Po nieu­danej próbie przedarcia się na zachód, od października 1939 r. w konspiracji.

nica „Śniadeckich 3899

J E R Z Y JA S K O W IA KWładysław Roman ps. „Krzeslaw” szef kwatermistrzostwa. Ponadto w skład sztabu obszaru wchodzili jako oficerowie do zleceń Adam Steinbor ps. „Odrowąż”, Edwin Borzyszkowski ps. „Józef’, syno­wie komendanta Leszek i Wacław Cergowscy. Funkcje łączniczek peł­niły Lucyna Potocka ps. „Malina” oraz „Jagoda-Rzepicha”. Zgodnie z wytycznymi gen. Okulickiego przekazywanymi kpt. Kazimierzo­wi Leskiemu, na siedzibę odbudo­wanej komendy obszaru wybrano Bydgoszcz.

Nie była to decyzja przypadko­wa, bowiem właśnie przez Byd­goszcz, m.in. dzięki braciom Hen­rykowi i Bogdanowi Niesobskim z Kedywu okręgu poznańskiego oraz konspiratorom Bydgoskim Kazimierzowi Kmieciowi i Lechowi Micalskiemu - o czym już ha ła­mach „DW” pisaliśmy - udało się poznaniakom nawiązać utraconą łączność z Komendą Główną AK, a Bydgoszcz,' jak wspomnieliśmy już ją nawiązała wcześniej. Istot­nym argumentem był także ów dom przy ul. Śniadeckich spraw­dzony we wcześniejszych latach ja­ko doskonale zakonspirowany punkt konspiracyjny, i bezpieczne miejsce narad oficerów Komendy Okręgu Pomorze.

Był to bowiem dom szczegól­ny. Mieszkały tu całe rodziny działające w konspiracji już od zarania ZWZ. Jego właściciel­ką była Zofia Bartel ps. „D ob­ra” , m atka Marii Marcinkow­skiej ps. „Zofia” i „Stefa” , która

zajmował najmłodszy syn właś­cicielki Jan, który był człowie­kiem szefa sztabu okręgu ppłk. Józefa Chylińskiego.

Oczywiście dla „bydgoskiej” już Komendy Obszaru Zachód przygotowano także inne loka­le konspiracyjne w mieście nad Brdą a także w Toruniu i G ru­dziądzu, ale ten przy ul. Śniade­ckich pełnił rolę siedziby głów­nej i do chwili rozwiązania Ar­mii Krajowej spełnił pokładane w nim nadzieje. To właśnie tu­taj m.in. przekazano oficerowi łącznikowemu okręgu poznań­skiego - po odwołaniu rozkazu

19-23 stycznia doszło w tym mieście do wystąpienia zbroj­nego z udziałem 300 żołnierzy AK. Była to największa akcja zbrojna AK w Obszarze Za­chód. O jej przebiegli także pi­saliśmy już w „DW ” .

Kim byli ludzie z bydgoskiej komendy obszaru? Płk Jan Szczurek-Cergowski, oficer ar­tylerii WP, w młodości skaut, w kwietniu 1919 r. powrócił do kraju z armią gen. Józefa Hal­lera. W lutym 1921 r. został referentem w urzędzie uzbroje­nia DOG Pomorze w Toruniu. W 1933 r. był instruktorem

W powstaniu warszawskim dowodził zgrupowaniem w rejo­nie ulic Al. Ujazdowskie PI. Trzech Krzyży. Od 20 sierpnia 1944 r. był komendantem ob­wodu śródmieście-południe. Za walki w powstaniu odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V kla­sy. Po kapitulacji powstania, wydostał się ze stolicy i powrócił do konspiracji. Został mianowa­ny komendantem obszaru za­chodniego. Od kwietnia 1945 r. był Delegatem Sił Zbrojnych na obszar zachodni, od września tegoż roku współzałożycielem WiN a następnie prezesem jego zarządu obszaru zachodniego pod ps. „Cios?’. Po aresztowaniu płk. Jana Rzepeckiego, w listo­padzie 1945 r. wybrany został prezesem ZG WiN i tego same­go dnia także aresztowany.

Sąd Wojskowy w Warszawie skazał go 3 lutego 1947 r. na 7 lat więzienia. Ułaskawiony de­cyzją prezydenta Wiesława Bie­ruta w pierwszym dniu jego urzę­dowania, najpierw służył w Cen­trum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu, a następnie gospoda­rzył na wojskowej działce osad­niczej koło Koszalina. Areszto­wany ponownie w 1950 r. wyro­kiem Rejonowego Sądu Wojs­kowego w Warszawie skazany został na 15 lat więzienia. W 1957 r. został zrehabilitowa­ny. Zmarł w 1972 r. w War­szawie.

Szef sztabu Komendy Obsza­ru Zachód kpt. Kazimierz Leski- jak zapewniają AK-owcy, mó­głby być dla kpt. Klossa ze zna­nego serialu, wychowawcą w przedszkolu. W bydgoskim sztabie okręgu działali także ci­chociemni. Byli nimi rtm. And­rzej Czajkowski, mjr Bolesław Jackiewicz, wcześniej działający w sieci wywiadu ofensywnego „Pralnia” na zapleczu frontu wschodniego, a następnie jako szef ekspozytury wołyńskiej tej sieci. W powstaniu warszaws­kim był dowódcą kompanii „Ziuk”.

Gestapo, do końca dni hitlero­wskiej okupacji Bydgoszczy, nie rozpracowało tajemnicy bydgos­kiego domu przy ul. Śniadeckich 38. Udało się to jednak Urzędo­wi Bezpieczeństwa, który w po­łowie 1945 r. właśnie w tym domu urządzi! tzw. kocioł, w który wpadło wiele osób z Ko­mendy Okręgu Pomorze. W tym kotle aresztowano m.in. szczęś­liwie ocaloną ze Stuthoffu Kazi­mierę, córkę p. Bartel. Więziono ją w UB na Okopowej w Gdańs­ku. Sądzona była z grupą 30 ponad osób z Podokręgu AK Pomorze przez Rejonowy Sąd Wojskowy w Gdańsku w 1946 r. razem z komendantem ppłk. Ja­nem PałubicRim i jego szefem sztabu ppłk. Józefem Chylińs­kim. Losy ich przedstawiliśmy wcześniej.

Były one - wspomnijmy tylko- ogromnie dramatyczne. Bo­wiem ludzie podlegli bydgoskiej Komendzie Obszaru Zachodnie­go Armii Krajowej w swojej po- styczniowej pracy' konspiracyj­nej w roku 1945 kierowali się rozkazem ostatniego Komen­danta Głównego Armii Krajowej brn. Leopolda Okulickiego- „Dalszą swoją pracę i działal­ność prowadzić w duchu odzys­kania pełnej niepodległości pań­stwa polskiego i ochrony ludnoś­ci polskiej przed zagładą...”

W 22!’oddziałach najstarszego poi- cei oożvtki skiego

1 ni V

16

Szczurek-Cergowski Jan ps. „Cios”, „Me- stwin”, „Sławbor”, „Wiesław”, (1897——1972), oficer WP, Narodowej Organizacji Wojskowej, Armii Krajowej, Kmdt Obszaru Zachodniego AK.

Urodzony 22 XII 1897 r. we wsi Cergowa pow. Krosno; syn Józefa i Franciszki z d. Drozd.W 1914 r. ukończył szóstą klasę w szkole real­nej w Krośnie, a w 1924 r. (jako ekstern), gim­nazjum w Grudziądzu; członek skautingu (1912) i Związku Strzeleckiego (1913). W sierpniu 1914 r. znalazł się w Legionach Polskich, skąd

jednak Wskutek choroby został szybko zwolnio­ny (listopad tr.). W czerwcu 1915 r. powołany do służby wojskowej w armii austriackiej, walczył na froncie rosyjskim, rumuń­skim i włoskim. W listopadzie 1918 r. wzięty do niewoli włoskiej; w marcu 1919 r. wstąpił do armii gen. Józefa Hallera we Włoszech, następnie przez Francję powrócił do kraju; od stycznia 1921 r. dowódca Parku Uzbrojenia 16 DP. W lutym tr. został referentem w Urzędzie Uzbrojenia Dowództwa Okręgu Generalnego Pomorze (później w Szefostwie Artylerii i Uzbrojenia DOK VIII w Toruniu). Od maja 1932 r. wychowawca i instruktor w Szkole Podchorążych Artylerii w Toruniu, a następnie dowódca dywizjonu 2 pac (sierpień 1936) i wykładowca w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie (kwiecień 1939).

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. oficer sztabu płk. Stanisława Tatara artylerii dywizyjnej 3 DP Legionów. Po zakończeniu walk usiłował przedostać się na Zachód. Został aresztowany przez Niemców, lecz udało mu się zbiec z aresztu. Od października 1939 r. w szeregach SZP na terenie Zamojszczyzny (w grupie organizowanej przez S. Tatara). Wiosną 1941 r. przyjechał do War­szawy i przeszedł do NOW, gdzie został Kmdt. Okręgu Stołecznego. W lutym- marcu 1942 r. wraz z częścią Okręgu przeszedł z kolei do ZWZ. Tam w marcu tr. mianowano go Szefem Wydziału Artylerii Oddziału III KG AK.

Podczas Powstania Warszawskiego początkowo dowodził zorganizowanym przez siebie zgrupowaniem w okolicach Alei Ujazdowskich i Placu Trzech Krzyży. Od 20 VIII 1944 r. był kmdt. Obw. Śródmieście Południe, a od 20 IX 1944 r. dowódcą 72 pp 28 DP w ramach Warszawskiego Korpusu AK (podczas walk „mgr Anna” - Tekla Sariusz-Zaleska z Dowództwa Obwodu ułożyła wiersz „Pan Sławbor”). Po upadku powstania nie poszedł do niewoli, ale nadal działał w konspiracji. Od 1 XI 1944 r. Kmdt Obszaru Zachodniego. W meldun­ku z 7 XII 1944 r. Kmdt Główny AK gen. Leopold Okulicki informował polskie władze wojskowe w Londynie: „Na Kmdta Obszaru Zach. wyznaczyłem «Sław- bora», któiy rozpoczął pracę dobrze” . Działał na terenie Milanówka, Często­chowy, Poznania, Radomska, Bydgoszczy i Torunia. Utrzymywał kontakt z gen.

125

17

f /5Okulickim. Organizował (odtwarzał) Komendę Obszaru Zachodniego i częściowo reorganizował Komendy Okręgu Poznańskiego i Pomorskiego. W Sztabie Obszaru znaleźli się jego koledzy z Powstania Warszawskiego. Roz­kazał, by posługiwali się pseudonimami pochodzącymi od imion słowiańskich (był bardzo przywiązany do Słowiańszczyzny). Pomocy w nawiązywaniu kon­taktów w Bydgoszczy i Toruniu udzielał mu m.in. oficer łącznikowy Komendy Obszaru Adam Steinbom („Odrowąż”, „Tucholczyk”) oraz Edmund Borzysz- kowski z Delegatury Rządu i Służby Cywilnej Narodu. Starał się też dotrzeć do Prezesa Rady Naczelnej TOW „Gryf Pomorski” ks. Józefa Wryczy. Jedną z kwater w Bydgoszczy stanowiły mieszkania przy ul. Śniadeckich - nr 4 i 38. W dniu 1 I 1945 r. przedstawił do odznaczenia i awansu szereg oficerów Po­morskiego i Poznańskiego Okręgu AK (L.dz. 100/1). Od Szefa Sztabu Komendy Obszaru Zachodniego mjr. Kazimierza Leskiego „Dębor” odebrał rozkaz Ko­mendanta Głównego AK gen. Okulickiego z 19 I 1945 r. rozwiązujący szeregi AK. Pracownikom swojego Sztabu pozostawił wolny wybór co do dalszej drogi życiowej. W 1945 r. zetknął się z Komendantem „Nie” („Niepodległość”) ppłk. Janem Kamieńskim („Cozaś”, „Litwin”, „Konar”), a od kwietnia 1945 r. pełnił funkcję Komendanta Delegatury Sił Zbrojnych na terenie Obszaru Zachodniego (Okręgi: Poznański, Bydgoski [Pomorski], Gdański [Morski], Szczeciński i Olsztyński). Wraz z płk. Janem Rzepeckim i płk. Antonim Sanojcą był jednym z współorganizatorów powołania DSZ. Zorganizował Komendę Obszaru Za­chodniego tej organizacji, opierając się na wydzielonych strukturach pomorskiej AK i „Nie”, kładąc nacisk na sprawne funkcjonowanie sztabu, wywiadu i pro­pagandy. Nawiązał kontakt z ks. Józefem Wryczą. W dniu 9 VI 1945 r. miano­wał ppłk. Jana Pałubickiego (b. Komendanta Pomorskiego Okręgu AK) Ko­mendantem Okręgu Morskiego DSZ. Z kolei 1 VII tr. pozbawił funkcji Szefa Wydziału Organizacyjno-Kadrowego Okręgu Bydgoskiego - ppor. cz. w. Alek­sandra Schulza („Michał”, „Maciej”) za rzekome „niepodporządkowanie się i wszczęcie buntu” (A. Schulz uważał, iż dotychczasowe metody walki z nową okupacją nie są skuteczne, co było niezgodne z zaleceniami Szczurka- -Cergowskiego). W dniu 2 IX 1945 r. wraz z J. Rzepeckim. A. Sanojcą Fran­ciszkiem Niepokólczyckim i Januszem Bokszczaninem wziął udział w odprawie, która odbyła się w Warszawie na Żoliborzu, powołującej do życia organizację „Ruch Oporu Bez Wojny i Dywersji - Wolność i Niezawisłość”. Przebywając w Poznaniu i w Bydgoszczy organizował struktury nowej organizacji, kontak­tując się z przedstawicielami b. DSZ w Poznańskiem i na Pomorzu, m.in. z mjr. Józefem Grussem („Starzyński”), któremu powierzył budowanie zrębów WiN na Pomorzu. Korzystał przy tym z dawnych punktów kontaktowych b. Komendy Okręgu Pomorskiego AK, „Nie” i Delegatury Sił Zbrojnych (np. Zofii Bartel przy ul. Śniadeckich 38 w Bydgoszczy). We wrześniu i w listopadzie 1945 r. odbył spotkania z Grussem, ppor. rez. Alfonsem Jarockim (oficer Okręgu Po­morskiego ZWZ-AK) i Maksymilianem Jakubowskim. Nie aprobował osoby ks. Wryczy na stanowisko Prezesa Okręgu Pomorskiego WiN, uznając, iż większe

126

18

predyspozycje ma Gruss. Sam, będąc Prezesem Obszaru Zachodniego „WiN”, był jednocześnie członkiem Głównego Komitetu Wykonawczego (później Rady Głównej „WiN”). Po aresztowaniu Rzepeckiego (5 XI 1945 r.) został Prezesem Zarządu Głównego „WiN” i mimo wszczęcia akcji ujawnienia pozostał w kon­spiracji. Organizował szlaki kurierskie, m.in. z Bydgoszczy przez Niemcy do Paryża. Przez władze wojskowe w Londynie przewidywany był na organizatora ekspozytur wywiadowczych.

Aresztowany 23 II 1945 r. odmówił w śledztwie złożenia zeznań dotyczą­cych działalności podziemia (mówił tylko o swojej pracy w konspiracji). Na mocy wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 3 II 1947 r. został skazany na 7 lat więzienia i ułaskawiony przez prezydenta Bolesława Bieruta w pierwszym dniu urzędowania (5 II 1947 r.). Od lutego do września 1947 r. pracował jako płk w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu. Aresztowany po raz drugi 30 IX 1950 r. i skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w War­szawie 2 VII 1953 r. na 15 lat więzienia. Wyrok ten Rada Państwa 24 III 1956 r. zmniejszyła do 8 lat i zawiesiła wykonanie kary na 2 lata. Zwolniony 30 IV 1956 r. i zrehabilitowany na mocy postanowienia Naczelnej Prokuratury Woj­skowej z 14 II 1957 r.

Zmarł w Warszawie 14 XI 1972 r.Odznaczony m.in. Medalem Niepodległości (1933), Złotym Krzyżem Zasłu­

gi (1938), Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (IX 1944), Virtuti Militari V kl. (IX 1944 r.); mjr (1936), ppłk (XI 1942 r.), płk (1944).

Dwukrotnie żonaty, druga żona Genowefa z d. Osior, 1° Osiejowa (1917— -1984), żołnierz AK, więziona w latach 1953-1954, odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

AAN. Akta KG AK, mf. 2374; AMSt., rei. Cergowskiego L., Leskiego K., Rogo­zińskiej K.. ( z d. Bartel), Romanów J. W.; CAW, T. O, sygn. 2918; FAPAK, Kar­toteka osobowa; Armia Krajowa. Dramatyczny epilog, red. K. Komorowski, War­szawa 1994, passim; Armia Krajowa w dokumentach, t. V, Londyn 1981, s. 170; Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, red. K. Komorowski, Warszawa 1996, s. 375-376, 383-384; Armia Krajowa. Szkice z dziejów Sil Zbrojnych Polskiego PaństM>a Podziemnego, red. K. Komorowski, Warszawa 1999, passim; C h r z a ­n o w s k i B., Struktura organizacyjna Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej na Pomorzu w latach 1939-1945, w: AK na Pomorzu..., s. 49-50; C h r z a n o w ­ski B., Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość" na Pomorzu w latach 1945- -1947, Zeszyty Historyczne WiN-u 1996, nr 8, s. 7-8; Encyklopedia Konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945, Poznań 1998, passim; Informator o nielegalnych, anty­państwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej vi' latach 1944-1956, Warszawa 1964, passim; K o m o r o w s k i K , Delegatura Sil Zbrojnych na Pomorzu Nadwiślańskim, w: AK na Pomorzu..., s. 242-246; K o ­m o r o w s k i K , Leksykon..., passim; K u n e r t A. K., S z c z u r e k - C e r g o - ws k i J., SI. biogr..., t. 2, s. 174-175 (tutaj wykaz literatury i sprostowania); L e ­s k i K., Zycie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu

127

19

>hi kontrwywiadu AK, Warszawa 1989, passim; Okrąg Pom. AK..., s. 161-162; Okrąg Poznański Armii Krajowej w końcowej fazie okupacji (1939-1945), Poznań 1995, s. 85-88, 126; Polskie Państwo Podziemne i Wojsko Polskie wiatach 1944-1945, Warszawa 1991, s. 36; Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu 1939—1945, red. G. Górski przy współpracy K. Minczykowskiej, Toruń 1999, s. 66, 82, 129—130; S e r w a ń s k i E., Wielkopolska w cieniu swastyki, Warszawa 1970, s. 391. S i e r - c h u 1 a R., Konspiracja Narodowo-Radykalna w Wielkopolsce 1945-1946, Szaniec Chrobrego 2000, nr 4; S t e i n b o r n A., Wspomnienia z lat 1939—1945, Rocznik Warszawski, t. XIX, Warszawa 1987, s. 186; W o ź n i c z k a Z., Zrzeszenie „Wol­ność i Niezawisłość” 1945-1952, Warszawa 1992, passim.

Bogdan Chrzanowski

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

h i

płk CERGOWSKI JAN K. Obs^/AK

Czwarty kmdt Obszaru Zachodniego (VI) AK, po płk.

Zygmuncie Miłkowskim.

Zr.: B .Chrzanowski, Konspiracja rządu RP w regionie

nadbałtyckim (1939-1945), [w:] Walka podziemna...,

s . 13 1.

38

39

Obszar Zachodni AK / 'WiN

Szczurek - ^ergowski Jan, płk /»f

ps. "Sławbor"

- ostatni komentant Obszaru Zachodniego z siedzibą w Bydgoszczy. Kierował również organ* Wolność i Niezawisłość do momentu aresztowania. Był sądzony razem z płk. ^anem Rzepeckim w dniu 4 stycznia 1946r. w Warszawie.

Mat* z Konfer., "Armia Krajowa na ^omorzu",

str. 38, 75, 48»

K.Wojt./ 94.

40

41

42

S z c z u r e k - C e r g o w s k i (i.m.n.) ps. "S ław bo r"

Ob s z a r Zachodni^./ A K

- puł ko wn ik . 6 lub 7 p a ź d z i e r n i k a 1944r. m i a n o w a n y k o m e n d a n t e m O b s z a r u Z a c h o d n i e g o .Miał k o n t a k t z k s i ę d z e m Wryczą.K a p i t a n K a z i m i e r z Leski, szef sztabu, wr ę c z y ł mu ro z k a z o r o z w i ą z a n i u A rm ii Kr aj o w e j , kt ór y p r z y w i ó z ł z C z ę s t o c h o w y od. gen. O k u l i c k i e g o .

Z o b . tom 23 - S tu tt ho f, n r . 123, K. Le ski K . W o j .

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53