Opracował : Jacek Szewczyk

Jest to proste urządzenie optyczne składające się z jednego lub kilku bloków przezroczystego materiału (np. szkła, żeli). Może powstać z dwóch pryzmatów o odpowiednio wyprofilowanym ośrodku. Istotą soczewki jest to, że jedna z powierzchni roboczych jest zakrzywiona - jest wycinkiem sfery, innej obrotowej krzywej stożkowej jak parabola, hiperbola lub elipsa, albo walca. ( ilustracja – dwa połączone) 

Istnieją różne rodzaje soczewek. Soczewki różnią się kształtem i wypukłością powierzchni ograniczających. Ze względu na rodzaj wypukłości rozróżnia się soczewki:

Soczewka, która skupia w jednym punkcie padającą na nią wiązkę promieni równoległych do osi optycznej. Obrazy w soczewce skupiającej mogą być rzeczywiste i pozorne, proste i odwrócone, powiększone i pomniejszone. Charakter obrazu zależy od odległości x, w jakiej przedmiot znajduje się przed soczewką.

Soczewka, która rozprasza padającą na nią wiązkę promieni równoległych. Obrazy w soczewce rozpraszającej są zawsze pozorne, proste i pomniejszone. Wielkość obrazu rośnie, gdy przedmiot zbliżamy do soczewki

Zdolność skupiająca soczewki Z to odwrotność jej ogniskowej wyrażona w metrach.

Jednostką zdolności skupiającej jest dioptria (symbol dp lub D).Mówimy, że soczewka posiada zdolność skupiającą równą 1 dioptrii, jeżeli jej ogniskowa wynosi 1 m.

Soczewki skupiające mają zdolność skupiająca dodatnia, a rozpraszające ujemna. Często, mówiąc o zdolności skupiającej soczewki, używa się terminu zdolność zbierająca.

Powiększenie p obrazu w soczewce obliczamy ze wzorów:

Równanie soczewki ma postać:

Dla soczewki płasko-wypukłej równanie przybiera postać:

gdzie: ho – wysokość obrazu, hp – wysokość przedmiotu.

gdzie: n – względny współczynnik załamania materiału soczewki względem ośrodka otaczającego, r1, r2 – promienie krzywizny, f – ogniskowa soczewki.

Stosuje się zarówno u dalekowidzów, jak i krótkowidzów. W oku krótkowidza obraz powstaje przed siatkówką, dlatego stosujemy soczewkę rozpraszającą (minusową). W oku dalekowidza obraz powstaje za siatkówką, więc korekcja tej wady wymaga zastosowania soczewek skupiających (plusowych).

Bieg promieni w oku krótkowidza i dalekowidza przed korekcją i po użyciu soczewek przedstawiono na rysunkach:

Dla krótkowidza:

Dla dalekowidza: 

Luneta, obudowa: A - soczewka, B - tuba optyczna, C - blokada przesuwu pionowego, D - blokada przesuwu poziomego, E - trójnóg nastawny, F - dodatkowy pojemnik na akcesoria, G - pierścień mocujący, H - pierścień mocujący, I - celownik, J - okular, K - pokrętło precyzyjnego przesuwu poziomego, L - pokrętło precyzyjnego przesuwu poziomego, M - układ ogniskujący.

Lupa, układ optyczny służący do uzyskiwania powiększonych obrazów przedmiotów znajdujących się w bliskiej odległości. W najprostszym przypadku zbudowana jest z jednej soczewki skupiającej, zaopatrzonej w uchwyt. Obraz oglądanego przedmiotu powstaje w tzw. odległości dobrego widzenia x (przyjmuje się x=250 mm).Powiększenie lupy G wyraża się wzorem G=x/f, gdzie: f − ogniskowa soczewki (lub układu soczewek) lupy.Stosuje się lupy zawierające dwie soczewki (lupa achromatyczna, achromat) lub trzy soczewki (lupa aplanatyczna, aplanat), istnieją ponadto tzw. telelupy (z punktu widzenia zasady działania będące modyfikacją lunety Galileusza) oraz lupy stereoskopowe (dwuokularowe) zbudowane z lornetki ze specjalną nasadką pryzmatyczno-soczewkową.

Mikroskop - urządzenie pozwalające na uzyskanie powiększonych obrazów małych przedmiotów.

Mikroskop optyczny: A - okular, B - śruba mikrometryczna, C - śruba mikrometryczna, D - obiektyw bagnetowy(wymienny), E - płytka szklana z badaną próbką, F - blaszki mocujące próbkę, G - lusterko, H - pokrętło nastawne lusterka, I - korpus, J - podstawa.