Władza i polityka (demokracja i państwo) WDS 2013/2014 nr 11

Pojęcie „władzy” władza w ogólnym sensie oznacza wywoływanie skutków:

jest formą związku przyczynowego, którego istotą jest „powodowanie następstw”.

władza społeczna to władza , której skutki ujawniają się tak w obrębie, jak i poprzez stosunki społeczne: władza społeczna to wywoływanie zamierzonych skutków, a jej

aktorzy („podwładni” i „zwierzchnicy”) pozostają zasadniczo wolni.

stąd „władzę” rozpatruje się najczęściej w relacji do możliwego oporu, jaką inni mogą stawiać władzy – władzę określa się jako zdolność kontrolowania lub wpływania na działania innych bez względu na ich zgodę;

rozróżnienie między sprawowaniem władzy (zamierzoną interwencją) a posiadaniem władzy (antycypowanie jej reakcji).

Elementy (części składowe) władzy przywództwo („czysta władza”) – zdolność do podejmowania

decyzji, prowadzenia spraw, grupy itp.; „siła” – coś, co umożliwia realizację decyzji (perswazja,

przymus fizyczny, prawo itp.); legitymizacja – przekonanie (symbole kulturowe itd.), które daje

przywódcy prawo do podejmowania decyzji; struktura władzy – zorganizowanie samego przywództwa,

podejmowania decyzji oraz stosowania „siły”. dwa generalne podejścia do władzy w socjologii:

funkcjonalna – władza jest niezbędna dla koordynacji, stabilności porządku itp.;

konfliktowa – władza rodzi podziały i wrogość, zwiększa nierówności między ludźmi itp.

Teorie (definicje) „władzy” w socjologii klasyczne rozumienie władzy – Max Weber:

„władza nad kimś” (zdolność realizacji własnej woli wobec oporu innych) i „władza do czegoś” (celowe działanie świadomych jednostek);

władza jest dla niego, obok prestiżu i interesów, podstawowym wymiarem życia społecznego (jest działaniem społecznym);

trzy „czyste” typy panowania: legalne; tradycjonalne; charyzmatyczne.

nowe koncepcje (definicje) „władzy”: kluczem do zrozumienia roli współczesnej władzy jest

„porządek symboliczny”, który ujawnia podziały społeczne i wizualizuje system społeczny (społeczeństwo).

Władza ekspercka i dyskurs władzy-Michel Foucault (1926-1984) dyskurs (sposób, w jaki myślimy o życiu społecznym):

władza działa za pośrednictwem „dyskursu”, który kształtuje potoczne postawy wobec takich zjawisk, jak „obłęd”, „choroba”, „zdrowie” itp.;

władza („rządzenie”) opiera się na dominacji opartej na przekazach zawartych w dyskursywnych formach wiedzy (np. na mechanizmach socjalizacji);

za pomocą procesów nadawania znaczeń ludzie stają się socjalizowani, zostają członkami grup i włączeni w stosunki władzy.

rola władzy profesjonalnej: to zinstytucjonalizowana władza ekspercka opierająca się na

monopolizacji abstrakcyjnej wiedzy i znajomości praktycznych technik;

obecność ekspertów w polityce sprawia, że mówimy o „technokracji” („unaukowieniu” polityki) lub też „proletaryzacji” wiedzy („de-profesjonalizacji” specjalistów).

Biowładza („biopolityka”) w ujęciu Michela Foucaulta typy władzy:

suwerena (obejmuje terytorium - bogactwo), dyscyplinarna (dotyczy naszego ciała - praca) i biowładza (skierowana na populację – jej dobrostan i liczebność).

biowładza (praktyki biomedyczne): biowładza jako upowszechnienie dyskursu i praktyk

biomedycznych; medykalizuje (i „normalizuje”) społeczeństwo, rozwija

praktyki troski o siebie oraz innych ludzi dzięki działaniom państwa (jak np. obowiązkowe szczepienia, badania profilaktyczne itp.) oraz obywateli (troszczą się o siebie i innych – „filantropia”);

„normalizacja” jako technologia władzy w biowładzy – dzięki badaniom wiemy, jakie normy zdrowia powinny obowiązywać w społeczeństwie, a my przyjmujemy je jako coś pożądanego – „rządomyślność”.

Władza a demokracja pojęcie „demokracji”: ludowładztwo – demos i kratos - czyli

„władza ludu” (uczestnictwo ludzi w życiu publicznym); demokracja ateńska (V w. p.n.e., insomie – równość praw); problemy demokracji jako „władzy ludu” – pytania dotyczą

rozumienia: „ludu”: kto należy do ludu?; jaki rodzaj uczestnictwa?; co jest jego

warunkiem?; „władzy”: jaki zakres władzy?; jakich spraw ma ona dotyczyć?; „rządzenia”: czy należy się zawsze podporządkować władzy?; co jest

obowiązkiem, a co przyzwoleniem wobec władzy? demokracja to rządy większości przy poszanowaniu praw

mniejszości nie zgadzającej się z wyborami większości – opozycji (obawy przed „tyranią większości”);

główne pytanie w demokracji: kto uczestniczy w podejmowaniu określonych (jakich?) decyzji oraz na jakich zasadach (w jaki sposób?)?

Demokracja „proceduralna” Robert Dahl rozróżnienie między „demokracją” (model idealny) a poliarchią

(„rządy wielu” - model empiryczny demokracji); co jest „proceduralnym minimum” współczesnej demokracji?:

kontrola polityczna decyzji rządowych jest sprawowana przez wybieranych przedstawicieli;

są oni wybierani w trakcie wolnych i uczciwych wyborów; prawo udziału w wyborach maja praktycznie wszyscy dorośli mieszkańcy; wszyscy maja również prawo ubiegania się o stanowisko; obywatele maja prawo do wolności słowa; mogą oni zdobywać informacje z prawnie chronionych alternatywnych źródeł

informacji; maja prawo do tworzenia niezależnych stowarzyszeń, partii, grup interesu itp. dwa dodatkowe warunki: - sprawowanie władzy przez urzędników „z wyboru”

(brak opozycji ze strony urzędników mianowanych) i autonomia podejmowania decyzji politycznych.

Funkcje i dysfunkcje demokracji „odwrót od demokracji” - „kto faktycznie rządzi demokracją?”

(refleksja antydemokratyczna);  ograniczenia demokracji:

jest czasochłonna i kosztowna; małe znaczenie ma w niej obecnie jednostkowy akt uczestnictwa

(demokracja „anomijna”); zbyt duży stopień skomplikowania podejmowanych decyzji; przygotowanie merytoryczne decyzji wymaga pomocy specjalistów

(pytanie – kto kontroluje specjalistów?). co daje demokracja?:

umożliwia kontrolę administracji państwowej; reguluje konflikty w społeczeństwie (ogranicza ich „niepewność”); umożliwia korektę błędnych decyzji; zwiększa innowacyjność społeczną.   

Granice rozumienia demokracji demokracja a wzrost złożoności instytucji państwa (i

jego agend), w ramach których podejmuje się ważne (często „eksperckie”) decyzje wpływające na losy obywateli;

demokracja a globalizacja: zmiany suwerenności państwa (czy ograniczenie suwerenności

państwa narodowego pozbawia demokrację jej istotnych właściwości?), wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych i prawa międzynarodowego.

przyszłość demokracji: nierówności społeczne (wykluczenie społeczne a

uczestnictwo w życiu publicznym); demokracja elektroniczna (czy to pomoże i wystarczy?); integracja państw w szersze bloki („deficyt demokracji” w

UE).

Demokracja i państwonikła obecność „państwa” w klasycznej refleksji

socjologicznej; zastępowanie „państwa” innymi pojęciami (np. władza,

integracja społeczna) lub traktowanie go jako „wtórnego” wobec społeczeństwa;

podejście funkcjonalne (państwo jest wynikiem racjonalizacji działania społecznego i wymogów funkcjonalnych): egzekwowanie norm; ustalanie zasad rozwiązywania konfliktów; planowanie i koordynacja działań zbiorowych; utrzymywanie stosunków z innymi społeczeństwami.

podejście konfliktowe: państwo i „walka klas”; istnienie przymusu państwowego.

Państwo i próby jego definicji socjologicznych państwo jako szczególnego rodzaju „duża grupa celowa”

i „organizacja społeczna” (formalna, biurokratyczna): klasyczne (Max Weber) - państwo to organizacja racjonalna,

funkcjonującą dzięki biurokracji, posiadająca monopol na stosowanie przymusu wobec ludności na danym terytorium;

inaczej – to zorganizowana władza polityczna w społeczeństwie, a istotą państwowości jest „egzekwowanie władzy siłą” i możliwość legalnego stosowania przymusu.

czy państwo może być traktowane jako najwyższa forma instytucjonalizacji władzy (władza „odpersonalizowana”)? ;

tradycja rozważań nad państwem i oceną ustrojów politycznych - co to znaczy „dobre państwo”?

Współczesna refleksja socjologiczna nad państwem związek państwa z:

demokratyczną i suwerenną władzą (sprawowanie władzy nad danym terytorium i uczestnictwo polityczne);

zasadą równości obywateli (polityka anty-dyskryminacji i inkluzji); nowoczesnym narodem (jego tożsamością kulturową i symbolami).

prawo międzynarodowe - państwo jest taką jednostką podziału politycznego świata, której przysługuje pełna suwerenność, tj. nie podlega ono żadnej innej jednostce politycznej:

problem „nowych państw” - uznanie ich za państwa na arenie międzynarodowej, czyli akceptacja jako podmiotu prawa międzynarodowego i gotowości do respektowania związanych z tym skutków prawnych (przykład: Timoru Wschodniego i Kosowa);

wewnętrzne zróżnicowanie państwa: rozmiar i siła państwa („słabe państwa”), rola sektora publicznego oraz bezpieczeństwa publicznego.

Państwo opiekuńcze (dobrobytu, bezpieczeństwa socjalnego, państwo socjalne, welfare state, etat-providence) państwo „opiekuńcze” w Europie – historia i pojęcie (termin

„młody”) - ma ono zapewnić bezpieczeństwo socjalne przez skuteczne prawodawstwo i pomoc społeczną ;

cele państwa „opiekuńczego”: zapewnienie minimum poziomu życia wszystkim obywatelom

(minimalny dochód, mieszkanie, ochrona zdrowia, wykształcenie); równe traktowanie wszystkich obywateli; prawo do świadczeń socjalnych (możliwość dochodzenia sądowego); wyrównywanie (a nie usuwanie) skutków gospodarki rynkowej.

ewolucja „państwa opiekuńczego”: tworzenie powojennego, nowoczesnego „państwo opiekuńczego”

(znaczenie Wlk. Brytanii i Szwecji, Niemiec oraz państw socjalistycznych);

od końca lat 70. XX wieku dyskusja nad modelem tego państwa (motywy finansowe, kryzys świadczeń, krytyka polityczna).

Przyszłość państwa narodowego ”re-definicja” modelu państwa narodowego - imigracja i

wielokulturowość; nadal ważna rola demokratycznego paradygmatu „suwerenności

ludu”; kulturowe znaczenie więzi narodowej („poczucie wspólnotowego my”) w globalnym świecie: na ile daje ono poczucie przynależności?; na ile ono pozostaje elastyczne i otwarte na „innych”?

kwestia bezpieczeństwa i zagrożenia terroryzmem – na ile państwo: chroni swoich obywateli?; dostarcza odpowiedniej argumentacji historycznej i podstaw

więzi między ludźmi, tworząc „spoiste” społeczeństwo? współczesne wyzwania (ograniczenia) wobec państwa

narodowego.

Literatura (zalecana, warta?) na temat „władzy” (państwa i demokracji) Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. XVII. Sfera

polityki); a także lektury z ćwiczeń:

John Scott, Władza, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007, (rozdział. 5. Dyscyplina i władza ekspercka, s. 116-137).

Edmund Wnuk-Lipiński, Świat międzyepoki. Globalizacja, demokracja, państwo narodowe, Wydawnictwo ZNAK – Instytutu Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, s. 84-116 (rozdział 3: Kłopoty liberalnej demokracji w globalnym świecie).

Robert D. Putnam, Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, przeł. P. Sadura i S. Szymański, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008 (roz. 2. Partycypacja polityczna, s. 53-81; roz. 3. Zaangażowanie obywatelskie, s. 82-107).