Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowejdr Sylwia Morawska

Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej

• Badania skuteczności i efektywności postępowań upadłościowych zostały przeprowadzone przez dr S. Morawską we współpracy z sędziami: M. Krawczykiem, J. Horobiowskim, J. Płochem i L. Ciulkinem pod kierownictwem prof. E. Mączyńskiej w ramach grantu „Efektywność procedur upadłościowych”

Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej

według następującego scenariusza: • - Czas trwania postępowania upadłościowego w przedmiocie ogłoszenia

upadłości. • - Czas trwania właściwego postępowania upadłościowego (od ogłoszenia

upadłości do wydania postanowienia o ukończeniu lub umorzeniu postępowania).

• - Czas poświęcony na wyegzekwowanie wierzytelności, mając na względzie czas od ogłoszenia upadłości do zatwierdzenia planu podziału. 

• - Aktywność uczestników postępowania przejawiającą się w postaci danych o powołaniu rady wierzycieli, ilości złożonych zażaleń, ilości wniesionych sprzeciwów do ustalonych list wierzytelności, ilości wniosków o odwołanie syndyka, ilości skarg na czynności komornika, w ramach właściwego postępowania upadłościowego.

Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej

• - Relacja wierzytelności o charakterze publicznoprawnym w stosunku do wierzytelności o charakterze prywatnoprawnym, spośród wierzytelności ujętych na liście wierzytelności

• - Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w toku postępowania upadłościowego, ujętych w planie i poza planem podziału.  

• - Relacja wierzytelności ujętych na liście wierzytelności w stosunku do funduszów uzyskanych przez syndyka po ogłoszeniu upadłości, rozumianych jako suma  funduszy masy i sum pozyskanych ze składników obciążonych rzeczowo.

• - Relacja kosztów postępowania, rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania, w stosunku do masy upadłości rozumianej jako suma funduszy masy i sum pozyskanych ze składników obciążonych rzeczowo.

• - Relacja wynagrodzenia syndyka w stosunku do  kosztów postępowania, o których mowa w art. 230 puin.

• - Relacja wynagrodzenia syndyka masy upadłości w stosunku do masy upadłości, rozumianej jako suma funduszy masy i sum pozyskanych ze składników obciążonych rzeczowo.

Skuteczność i efektywność postępowań upadłościowych w Polsce w świetle praktyki sądowej

• Badania przeprowadzone w ramach grantu wykazują, że funkcjonujący w Polsce model postępowania upadłościowego nie realizuje swojej podstawowej funkcji windykacyjnej. Stopień zaspokojenia wierzycieli w wyniku przeprowadzonego postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika jest znikomy (17,5%). Koszty postepowań upadłościowych przekraczają 40 % masy upadłości, a przeciętny czas postępowań liczony od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości to przeciętnie 2 lata. Z punktu widzenia przedsiębiorców postępowania upadłościowe są zatem nieefektywne. Zamrażają środki produkcji na lata, nie zapewniając ich szybkiej alokacji.

• Prawo upadłościowe nie eliminuje nierentownych przedsiębiorców. Tym samym nie wypełnia funkcji profilaktycznej w postaci niedopuszczenia do dalszych niewypłacalności, które są następstwem niepłacenia zobowiązań przez niewypłacalnego dłużnika.

• Postępowania upadłościowe nie spełniają także funkcji oddłużeniowej. • Restrykcyjny, przyjazny wierzycielom model postępowań upadłościowych nie kształci wśród

przedsiębiorców określonych wzorów zachowań, które można określić jako postawę rzetelnego przedsiębiorcy (funkcja profilaktyczna), nie uwzględnia bowiem założenia, że jego adresaci są podmiotami racjonalnymi ekonomicznie (homo oeconomicus), kalkulującymi swoje ryzyko, czas i koszty postępowań.

Prawo upadłościowe i naprawcze

• Postępowanie upadłościowe, zgodnie ustawą Prawo upadłościowe i naprawcze należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą - dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane.

Prawo upadłościowe i naprawcze

• Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny.

• Dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

• Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

Prawo upadłościowe i naprawcze

• Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10 % wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika.

•  Oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości sąd na wniosek dłużnika może zezwolić na wszczęcie przez dłużnika postępowania naprawczego, jeżeli nie ma przeszkód określonych w art. 492 ust. 3.

Prawo upadłościowe i naprawcze

• Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Prawo upadłościowe i naprawcze

• Jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, ogłasza się upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu.

• Postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu nie prowadzi się, gdy z uwagi na dotychczasowe zachowanie się dłużnika nie ma pewności, że układ będzie wykonany.

Prawo upadłościowe i naprawcze

• W razie gdy brak jest podstaw do ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, ogłasza się upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika.

Sąd

• Sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd upadłościowy w składzie trzech sędziów zawodowych. Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy - sąd gospodarczy.

Wniosek o ogłoszenie upadłości

Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli.

Wniosek o ogłoszenie upadłości

• Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Postępowanie naprawcze

• Postępowanie naprawcze stosuje się do przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością.

• Przedsiębiorca jest zagrożony niewypłacalnością, jeżeli pomimo wykonywania swoich zobowiązań, według rozsądnej oceny jego sytuacji ekonomicznej jest oczywistym, że w niedługim czasie stanie się niewypłacalny.

Postępowanie naprawcze

• Przedsiębiorca zagrożony niewypłacalnością może złożyć w sądzie oświadczenie o wszczęciu postępowania naprawczego.

lata 2004 - 2010

1 610 452

28 517

Ewidencja zlikwidowanych przedsiębiorców i spraw upadłościowych

ewidencja zlikwidowanych przedsiębiorcówewidencja spraw upadłościowych

Odsetek spraw upadłosciowych

1,77 %

lata 2004 - 2010

28 517

264 486

Wykres 1. Wpływ spraw upadłościowych i przewidywane bankructwa w tyś.

wpływ spraw przewidywany wpływ spraw

lata 2004 - 2010

264 486

15 869

Wykres 2. Przewidywane bankructwa i bankructwa mające źródło w nielegalnej

działalności liczba przewidywanych bankructwbankructwa mające źródło w nielegalnej działalności

20042005

20062007

20082009

2010

7315

5484

3901

269024023562

3164

Wykres 3. Wpływ spraw upadłościowych

lata 2004 - 2010

28 517

3 983901

6 013

12 987

Wykres 4. Ogłoszenia upadłości w Polsce

ogółemogłoszenie upadłości obejmujące likwidacjęogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układuoddalenie wnioskuprawomocny zwrot

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

157

8354

32 31 4524

Wykres 5. Postępowania w przedmiocie otwarcia postepowania naprawczego w

latach 2004 - 2010ogółem

20042005

20052006

20072008

20092010

34

34

1

4

1 1

Wykres 6. Zatwierdzenie układu

zatwierdzenie układu

Lp. Sąd Wpływ spraw w badanym okresie, w tym wniosków o ogłoszenie upadłości (w tym upadłość z opcją likwidacyjną i układową spółek z o.o. ogółem)

Liczba analizowanych akt postępowań upadłościowych spółek kapitałowych

Relacja kosztów postępowania, rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania, w stosunku do masy upadłości (w %)

Relacja funduszów uzyskanych przez syndyka po ogłoszeniu upadłości, do wierzytelności ujętych na liście wierzytelności upadłościowych (w %)

Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w toku postępowania upadłościowego, ujętych w planie i poza planem podziału (w %)

1. Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie VIII Wydział ds. Upadłościowych i Naprawczych

2 602 

63 36 42 11

2. Sąd Rejonowy w Białymstoku Wydział Gospodarczy

1 308 

22 40 22 13

3. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej VII Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

3 378 

98 38 53 35

4. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy X Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

10 295 

150 34 14 11

Lp. Sąd Fundusz masy upadłości

Koszty postępowania upadłościowego, w tym wynagrodzenie syndyka, koszty wykonywania czynności syndyka, oszacowania i wyceny majątku

Wynagrodzenie syndyka

Udział wynagrodzenia syndyka w funduszu masy upadłości (%)

1. Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie VIII Wydział ds. Upadłościowych i Naprawczych

94 809 988 

34 358 740 

3 839 491 

4

2. Sąd Rejonowy w Białymstoku Wydział Gospodarczy

39 114 955 

15 735 680 

843 693 

2

3. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej VII Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

357 450 163 

134 422 864 9 592 283 

3

4. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy X Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

1 153 910 524 395 714 961 13 349 788 1

.

prawo upadłościowe

wymiar sprawiedliwości - sędziowie, syndycy, zarządcy

przedsiębiorcy - dłużnicy oraz wierzyciele

Istnieją dwa modele postępowań

upadłościowych

Model przyjazny dla dłużników -przedsiębiorców

Model przyjazny dla wierzycieli

Wykres 8. Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w latach 2004 – 2010 w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia Fabrycznej VIII Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

35%

65%

wierzytelności odzyskane wierzytelności nieodzyskane

Wykres 9. Relacja kosztów postępowania, rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania, w stosunku do masy upadłości w latach 2004 – 2010 w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia Fabrycznej VIII Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

37%

63%

koszty postępowania masa upadłości

Wykres 10. Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w latach 2004 – 2010 w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy X Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych

11%

89%

wierzytelności zaspokojone wierzytelności niezaspokojone

Wykres 11. Relacja kosztów postępowania, rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania, w stosunku do masy upadłości w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy X Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Naprawczych w latach 2004 -2010

34%

66%

koszty postepowania fundusz masy upadłości

Wykres 12. Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w toku postępowania upadłościowego, ujętych w planie i poza planem podziału w Sądzie Rejonowym dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie VIII ds. Upadłościowych i Naprawczych w latach 2004 – 2010

11%

89%

wierzytelności zaspokojone wierzytelności niezaspokojone

Wykres 13. Relacja kosztów postępowania(rozumianych jako koszty likwidacji masy i koszty jej funkcjonowania) w stosunku do funduszy masy upadłości uzyskanych przez syndyka w toku postepowania upadłościowego w Sądzie Rejonowym dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie VIII ds. Upadłościowych i Naprawczych w latach 2009 – 2010

36%

64%

koszty postępowania masa upadłości

Wykres 14. Stopień zaspokojenia wierzytelności przysługujących do upadłego w toku postępowania upadłościowego, ujętych w planie i poza planem podziału w Sądzie Rejonowym w Białymstoku w latach 2004 – 2010

13%

87%

wierzytelności zaspokojone wierzytelności niezapokojone

Wykres 15. Relacja kosztów postępowania w stosunku do masy upadłości rozumianej jako suma funduszy masy i sum pozyskanych ze składników obciążonych rzeczowo w Sądzie Rejonowym w Białymstoku w latach 2004 – 2010

40%

60%

koszty postępowania masa upadłości

Model instytucji upadłości a system sankcji

• Kara i nagroda – to elementarne mechanizmy procesu wychowawczego. Są one sposobem wytwarzania i wzmacniania wewnętrznych mechanizmów zapobiegających zachowaniom szkodliwym lub zachęcających do czynów pożądanych i poprawy.

• Zarówno kara jak i nagroda wzmacniają motywację. Kara jest wzmocnieniem negatywnym, nagroda jest wzmocnieniem pozytywnym.

Model instytucji upadłości a system sankcji

• Zasada optymalizacji będąca podstawową zasadą obecnie obowiązującego prawa upadłościowego i naprawczego, wyznaczająca cel postępowań upadłościowych determinuje model instytucji upadłości, a co za tym idzie także system sankcji.

Instytucja upadłości

Prawo upadłościowe

sankcje

Model instytucji upadłości a system sankcji

• Postępowanie upadłościowe powinno być prowadzone w celu zaspokojenia wierzycieli, a co więcej wierzyciele ci powinni być zaspokojeni w jak najwyższym stopniu.

Model instytucji upadłości a system sankcji

• Dłużnik powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości kierując się interesem wierzycieli.

• Z uwagi na fakt, że jest on niejednokrotnie sprzeczny z interesem dłużnika, nawyk składania wniosku jest wymuszany za pomocą sankcji.

Model instytucji upadłości a system sankcji

• Badania przeprowadzone w ramach grantu wykazują jednak, że obawa dolegliwości zastosowania sankcji nie przyczynia się do terminowego składania wniosków o ogłoszenie upadłości a tym samym do realizacji podstawowego celu postępowań upadłościowych, tj. zaspokojenia wierzycieli jak w najwyższym stopniu.

• Wierzyciele odzyskują w postępowaniach upadłościowych zaledwie 17,5 % przysługujących im w stosunku do dłużnika wierzytelności.

Model instytucji upadłości a system sankcji

• Pomiędzy karą - za nieterminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a nagrodą – za terminowe złożenie wniosku jest znaczna dysproporcja, co powoduje, że odczuciu przedsiębiorców prawo upadłościowe ma charakter restrykcyjny.

Rysunek 1. Kary - za nieterminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości i nagrody – za terminowe złożenie wniosku

nagrody za terminowe

złożenie wniosku o ogłoszenie upadłosci

kary za nieterminowe

złożenie wniosku o ogłoszenie upadłosci

Rysunek 2. Zasady odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w odpowiednim terminie

niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w odpowiednim terminie

art. 300§1 art. 300§2 art. 300§3 art. 301§1 art. 301§2 art. 301§3 art. 302§1 art. 302§2 art. 5860

1

2

3

4

5

6

7

8

9

art. 300§1

art. 300§2

art. 300§3

art. 301§1 art. 301§2

art. 301§3 art. 302§1

art. 302§2

art. 586

Wykres 16. Kary za popełnienie przestępstw opisanych w art. 586 ksh, 300 kk, 301 kk, 302 kk

Wykres 17. Liczba aktów oskarżenia z art. 300 kk w latach 2003 – 2009 (pierwsze półrocze)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 pier-wsze

półrocze

0

200

400

600

800

1000

1200

984 1098 1025 934753

570280

Wykres 18. Liczba aktów oskarżenia z art. 301 kk w latach 2003 – 2009 (pierwsze półrocze)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 pierwsze półrocze

0

10

20

30

40

50

60

52

19

43

19 145 1

Wykres 19. Liczba aktów oskarżenia z art. 302 kk w latach 2003 – 2009 (pierwsze półrocze)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 pierwsze półrocze

05

1015202530354045

3642 40

2029

10 9

Wykres 20. Liczba aktów oskarżenia z art. 586 ksh w latach 2003 – 2009 (pierwsze półrocze)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 pierwsze półrocze

0

10

20

30

40

50

60

70

80

44

74 78 74 7256

30

Wykres 21. Wpływ wniosków o ogłoszenie upadłości w Apelacji Białostockiej i sposób ich załatwienia w latach 2004 -2010

lata 2004 - 2010

258

8813

157

Wpływ wniosków o ogłoszenie upadłościUpadłość likwidacyjna Upadłość układowawnioski oddalone

2003 2004 2005 2006 2007 2008 I półrocze 2009

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Liczba zakończonych spraw

Akt oskarżenia0

5

3

10

4 4

30

3

2

7

23

1

Wykres 22. Liczba zawiadomień o popełnieniu przestępstwa z art. 586 ksh, w tym liczba aktów oskarżenia w Apelacji Białostockiej

Liczba zakończony...

Lata

Ilość

lata 2004 - 2010

10

40

5 6 5

Wykres 23. Sankcje w Apelacji Białostockiej

art. 373 puin art. 299 ksh art. 586art. 300 kk art. 302 kk

Wykres 24. Liczba zawiadomień o popełnieniu przestępstw z art. 586 ksh, art. 300, 301, 302 kk w Apelacji Białostockiej w latach 2004 - 2010

lata 2004 - 2010 lata 2004 - 2010

18 66285

1411

2 375 44

art. 586 ksh art. 300 kk art. 301 kk art. 302 kk

Zbyt rygorystyczny system sankcji ma negatywny wpływ na rozwój przedsiębiorczości, w

szczególności może sprzyjać negatywnym metodom manipulacji ryzykiem tzn. prowadzić do

unikania ryzyka przez menedżerów.

Wnioski

• Badania powyższe wykazują, że instytucja upadłości w Polsce jest niskiej jakości.

• Nie są nią zainteresowani wierzyciele – kalkulują czas, koszty postępowań oraz możliwość odzyskania wierzytelności. Dłużnicy pomimo prawnego obowiązku nie składają wniosków o ogłoszenie upadłości, a sankcje wobec nich nie są egzekwowane.

• W obecnym stanie prawnym grupy interesu realizują swoje partykularne interesy kosztem celów ekonomicznych i zadeklarowanych prawnych celów instytucji upadłości. Wynika to z dysfunkcji wewnętrznych i wewnętrznych instytucji upadłości.

Wnioski

• Skutkiem przyjęcia restrykcyjnego modelu instytucji upadłości jest niedostosowana do realiów życia gospodarczego definicja upadłości, stanowiąca „wąskie gardło”, a także rozbudowany system sankcji, w tym karnych. Dodatkowo wskazać należy, że badania funkcjonowania sankcji karnych grożących za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, wykazują ich nieskuteczność. Nie przyczyniają się one do terminowego składania wniosków o ogłoszenie upadłości (częściowo z braku świadomości przedsiębiorców o ich istnieniu), a także do efektywności postępowań upadłościowych.