GŁÓWNE RYZYKA I BARIERY - fundacjarepublikanska.org · n Wysokie koszty postępowań sądowych...

GŁÓWNE

RYZYKA I BARIERY DZIAŁALNOŚCI

GOSPODARCZEJ W POLSCE Perspektywa mikroprzedsiębiorców

i małych przedsiębiorstw

Praca zbiorowa pod redakcją:

Dominika Mazura • Marka Wróbla • Radosława Żydoka

Warszawa, maj 2017 r.

•

ul. Nowy Świat 41, 00-042 Warszawatel.: +48 22 891 07 37, tel.: +48 512 435 471, www.fundacjarepublikanska.orgNIP: 952-207-86-26, REGON: 142075516, KRS: 0000340559nr konta bankowego: Alior Bank 84 2490 0005 0000 4520 9156 1754

1

Główne ryzyka i bariery działalności Gospodarczej w polsce

SpiS treści

1. Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2. Definicje, statystyka i rys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72.1. Mikro oraz mały przedsiębiorca w Polsce – charakterystyka . . 72.3. Historia regulacji działalności gospodarczej w Polsce . . . . . . 112.3. Jak będzie po zminimalizowaniu barier i ryzyk? . . . . . . . . . . 13

3. Bariery w prowadzeniu przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153.1. Wymogi formalno-prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153.1.1. Rejestracja podmiotu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153.1.2. Deklaracje składane do ZUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173.1.3. Sprawozdawczość i ewidencje

w zakresie ochrony środowiska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193.1.4. Kontrole prowadzone przez podmioty

administracji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213.1.5. Rejestracja patentów, ochrona własności intelektualnej . . . 233.1.6. Sądownictwo, dochodzenie roszczeń, egzekucja należności . . 243.2. Ryzyka i bariery w zakresie podatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283.2.1. Obowiązki (deklaracje) podatkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283.2.2. Wysokość opodatkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303.3. Ryzyka i bariery w zakresie prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 313.3.1. Czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313.3.2. Urlopy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323.3.3. Szkolenia i badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343.4. Finansowanie działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . 363.4.1. Koszty startu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383.4.2. Metody finansowania i ich dostępność . . . . . . . . . . . . . . . . . 383.4.3. Pożyczki (kredyty) bankowe i niebankowe . . . . . . . . . . . . . . 393.4.4. Dotacje i dofinansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2

GŁÓWNE RYZYKA I BARIERY DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W POLSCE

3.5. Zagrożenia regulacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403.5.1. Częste zmiany prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403.5.2. Brak pewności prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423.5.3. Prawo UE i jego konsekwencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443.5.4. Skomplikowanie przepisów podatkowych . . . . . . . . . . . . . . 443.5.5. Koszty skomplikowania przepisów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473.6. Psychologiczne bariery rozpoczęcia

działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

4. Ryzyka i bariery - studium przypadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514.1. Błędne interpretacje prawne organów podatkowych

wynikające z niejednoznaczności prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . 514.2. Bariery działalności gospodarczej stwarzane przez samorządy

zawodowe na przykładzie przychodni weterynaryjnej . . . . . 514.3. Niechęć do dzielenia się wiedzą między urzędnikami jako

bariera przedsiębiorczości na przykładzie przedszkola . . . . 544.4. Regulacje na rynku produkcji specjalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

5. Proponowane rekomendacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575.1. Wymogi formalno-prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575.2. Organizacja pracy sądów

oraz postępowania sądowe i egzekucyjne . . . . . . . . . . . . . . . . 585.3. Prawo podatkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585.4. Prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595.5. Finansowanie działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . 605.6. Tworzenie i zmienianie prawa gospodarczego . . . . . . . . . . . . 605.7. Bariery psychologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

6. Notatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62


3

1. STRESZCZENIER -

-R

w prowadzeniu działalności przez mikroprzedsiębiorców i małych przedsiębiorców oraz przed-stawia propozycje redukcji i optymalizacji występujących w niej barier i ryzyk. Opisany stan prawny był aktualny na dzień 1 grudnia 2016 roku.

Charakterystyka przedsiębiorców

Polsce. Ci pierwsi stanowią 95% tej grupy, czyli 1,724 mln. Małe przedsiębiorstwa to 3,3% ogółu segmen-tu MSP, co daje ok. 60 tys. podmiotów.

Pod względem liczebności nowopowstałych przedsiębiorstw PEuropejskiej. Jeżeli odniesiemy tę liczbę do wielkości populacji, zajmiemy dopiero 19. pozycję,

PKB wynosi 30%. Generują one tylko nieznacznie mniej war-E (Polska 44%, UE 46%).

PE E − 21,4%.

rodziny lub znajomych 2,2%, inne środki 12,2%. -

Polsce. P E ten odsetek jest

E 20,5%. T -

Śdynamika wzrostu ich wartości kształtowała się na poziomie 109,3%.

P E, są też lepiej wykształ-

Wymóg szerokiej wiedzy na temat form opodatkowania oraz wyboru zgłoszeń do ZUS na samym początku działalności, kiedy przedsiębiorca jeszcze nabywa doświadczenia. Dopiero

4


n Brak chęci do dzielenia się wiedzą przez urzędników lub brak wiedzy łączącej kilka dziedzin, np. prawo oświatowe i działalność gospodarczą.

n Konieczność comiesięcznego raportowania i składania deklaracji do zUS oraz Urzędów Skar-bowych.

n nieintuicyjne programy do raportowania w systemie elektronicznym.n Długie procedury postępowań inspekcyjnych w niektórych branżach. podmiot od momentu

powstania ponosi obciążenia, a jednocześnie nie jest w stanie wykonywać swojej działalności, ponieważ nie posiada jeszcze odpowiednich zezwoleń. Łączy się to z długim oczekiwaniem na inspekcję – nawet ponad 30 dni.

n Wymóg długoletniego przechowywania i archiwizacji dokumentacji dotyczącej zatrudnienia.n Konieczność składania raportów dotyczących ochrony środowiska, w szczególności do Krajowe-

go ośrodka Bilansowania i zarządzania emisjami. ponadto istnieje obowiązek podawania zbior-czych danych o ilości wytworzonych odpadów oraz składania sprawozdania w zakresie opłat za korzystanie ze środowiska oraz sprawozdania w zakresie gospodarki odpadami i opakowaniami.

n Kontrole mogą być przeprowadzane w przedsiębiorstwie przez 36 różnych organów, w tym przez 22 organy zajmujące się kontrolą w poszczególnych branżach. Kontrola może dotyczyć jednego lub kilku z 19 zakresów działalności przedsiębiorcy.

Praca sądów i dochodzenie roszczeńn Bariera wynikająca z procesu dochodzenia roszczeń, przewlekłych postępowań sądowych oraz

z niskiej skuteczności egzekucji komorniczych. od momentu złożenia pozwu do egzekucji wyroku w polsce mija 685 dni, gdy w państwach oecD to 553 dni. Skuteczność egzekucji wynosi zaledwie 22%.

n Wysokie koszty uzyskania patentów lub certyfi katów i długotrwały proces uzyskania ochrony w zakresie praw intelektualnych. ponadto niska skuteczność ochrony i trudna egzekucja po-siadanych praw.

n Wysokie koszty postępowań sądowych dla przedsiębiorców.

Podatki i daniny n Skomplikowane i czasochłonne wyliczenia składek zUS i zaliczek na podatek dochodowy. n Wysokie koszty pracy sięgające od 30% do 40% wynagrodzenia brutto. n niejednoznaczne i skomplikowane opodatkowanie różnymi stawkami Vat na produkty.

Prawo pracy n Wstępne, ogólne i stanowiskowe szkolenia Bhp. czas przeznaczony na przeprowadzenie szko-

lenia i jego zakres jest oderwany od faktycznych potrzeb pracowników i pracodawców. n Wstępne badania lekarskie, których koszty i nierzadko zakres nie mają uzasadnienia na stano-

wiskach pracy o niskim wpływie na zdrowie. n Skomplikowany system rozliczania czasu pracy, który ponadto jest różnie interpretowany

przez państwową inspekcję pracy, jak również nierówne traktowanie pracodawcy i pracow-


5


nika przez pip oraz wysokie kary za niezawiniony błąd pracodawcy. Skomplikowanie prawa w tej materii wymaga korzystania z profesjonalnej pomocy nawet w przypadkach, kiedy pra-cowników jest tylko kilku.

n nieelastyczny okres wypowiedzenia w przypadku, gdy pracodawca lub pracownik rezygnuje ze współpracy w pierwszych dniach lub tygodniach.

n Urlopy od urlopu – naliczanie urlopu wypoczynkowego w czasie, gdy pracownik jest na urlo-pie macierzyńskim, wychowawczym lub chorobowym.

n niemożność korzystania z urlopu wypoczynkowego przez jednoosobowe działalności gospo-darcze. W przypadku skorzystania z prawa do urlopu przedsiębiorca nie tylko nie ma przycho-dów, ale jeszcze musi opłacić stałe koszty działalności.

Finansowanie działalności n tańsze formy prowadzenia działalności obciążone są większym ryzykiem długotrwałym i wią-

żą się jednocześnie z większym ryzykiem obciążenia majątku przedsiębiorcy. natomiast droż-sze formy działalności obciążone są mniejszym ryzykiem osobistym, ale są często nieosiągalne dla osób podejmujących się prowadzenia działalności gospodarczej z powodu kosztów i więk-szych obowiązków formalnych. pogłębia to jeszcze bardziej trudną sytuację początkującego przedsiębiorcy.

n zdobycie finansowania na inwestycje w postaci kredytu jest utrudnione z powodu braku histo-rii kredytowej i wysokich zabezpieczeń kredytu.

n Finansowanie bieżącej działalności jest prowadzone najczęściej z majątku własnego z powodu braku linii kredytowych, co skutkuje mniejszymi możliwościami operacyjnymi.

n Dotacje i dofinansowania do działalności gospodarczej wymagają poświadczeń majątkowych przekraczających kwotę dofinansowania, kwoty proponowane nie pokrywają potrzeb, a for-malności i rozliczenie są nadmiernie rozbudowane.

Tworzenie regulacjin Skomplikowanie prawa pod względem językowym, wyjątków od wyjątków oraz wyjątków,

które nie są uregulowane w tej samej ustawie z pominięciem informacji, że wyjątek istnieje w innej ustawie oraz blankietowa forma przepisów.

n Brak stabilności prawa: w okresie od 18 listopada 2015 roku do 1 listopada 2016 roku 35 ustaw zmieniało prawa i obowiązki przedsiębiorców, w tym 15 ustaw dotyczyło implementa-cji prawa Ue.

Bariery psychologicznen niska samoocena, brak zaufania, złe doświadczenia osób bliskich i znajomych, poczucie ciągłej

walki z urzędnikami, strach przed podjęciem ryzyka i konsekwencjami prowadzenia działalno-ści gospodarczej to najczęstsze bariery psychologiczne w podejmowaniu działalności gospodar-czej przez osoby fizyczne. ponadto początkujący przedsiębiorcy mają tendencję do obarczania winą za swoje niepowodzenia otoczenie – konkurencję, państwo, zUS, system podatkowy itd.

6


Skutki likwidacji barier i zmniejszenia ryzykan tańsze, prostsze i mniej czasochłonne zakładanie nowych przedsiębiorstw, co w efekcie zwięk-

szy chęć do podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej polaków.n przejście istotnej części przedsiębiorców z form działalności opartych o własność prywatną

(spółki cywilne, jednoosobowe działalności gospodarcze) do spółek kapitałowych o ograni-czonej odpowiedzialności, a więc większym bezpieczeństwie prywatnego majątku właściciela i jego rodziny.

n zmniejszenie swobody interpretacji prawa i w efekcie wzrost zaufania do instytucji publicz-nych. Większa gotowość do podejmowania ryzyka biznesowego. zmniejszenie szarej strefy.

n istotne podwyższenie pozycji polski w rankingach wolności gospodarczej i łatwości prowadze-nia biznesu (o 25-30 pozycji).

n odwrócenie trendu przenoszenia biznesu poza granicę polski. przyciągnięcie inwestorów za-granicznych stawiających na długofalową, stabilną działalność.

n istotne zwiększenie inwestycji przedsiębiorstw, które w efekcie przyspieszy wzrost produktu Krajowego Brutto. zwiększenie wpływów budżetowych wynikających z większego zatrudnie-nia, większych obrotów i dochodów przedsiębiorstw.

n zwiększenie wzajemnego zaufania przedsiębiorców, pracowników i administracji publicznej. Wzrost kapitału społecznego, który jest niezbędnym czynnikiem nowoczesnej, innowacyjnej gospodarki.

n Wyższy poziom zadowolenia polaków z działania państwa i gospodarki.


7


2. DeFinicJe, StatyStyKa i ryS hiStoryczny

Mikro-, małe oraz średnie przedsiębiorstwa stanowią 99% wszystkich przedsiębiorstw w polsce. Wytwarzają 48% polskiego pKB1. W sumie to 1,8 mln przedsiębiorców tworzących ponad 4,6 mln miejsc pracy. to jedna z najważniejszych grup gospodarczych i społecznych w polsce, jednak ma niski wpływ na swoją sytuację prawną, do czego przyczyniają się roz-drobnienie oraz brak wiary w możliwość kształtowania rzeczywistości gospodarczej. od lat nakładane są na nią nowe dodatkowe obowiązki fiskalne oraz sprawozdawcze, utrudniające działalność. z tego powodu odnotowują coraz mniejsze dochody i, jak potwierdzają statystyki, zmniejszają się ich nakłady na inwestycje. Myślimy o sobie jako o przedsiębiorczym narodzie, jednakże w krajach Ue nasycenie MSp jest dużo większe. to skutek istniejących barier. nie-wątpliwie jednak uprawniony jest wniosek, iż w polsce istnieje duża przestrzeń dla nowych przedsiębiorstw oraz rozwoju już działających.

2.1. Mikro oraz mały przedsiębiorca w Polsce – charakterystyka

zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie do 9 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wy-robów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 mi-lionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro. natomiast za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych za-trudniał średniorocznie do 49 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w zło-tych 10 milionów euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro2.

polacy są przedsiębiorczym narodem. ponad 15% odpowiedziało twierdząco na pytanie, czy w ciągu następnych 3 lat rozważa założenie własnej działalności odpowiada twierdząco. Dla porównania – w Unii europejskiej odsetek takich respondentów wynosi ok. 12%. pola-cy bardzo pozytywnie postrzegają swoje zdolności przedsiębiorcze. prawie 55% dorosłych mieszkańców polski twierdzi, że jest dobrze przygotowanych do prowadzenia działalności gospodarczej (w Ue – ok. 45%). z dostępnych danych wynika, iż ponad 1/3 osób zaangażo-wanych w zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej we wczesnym stadium zrobiła

1 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013 -2014. PARP.

2 Wg. załącznika I do rozporządzenia WE 364/2004

8


to z konieczności, a nie z powodu chęci wykorzystania dostrzeżonej szansy. W Ue koniecz-nością kierowało się 23% przedsiębiorców 3.

Kim są polscy przedsiębiorcy? Wśród pracodawców jest więcej mężczyzn niż kobiet w porównaniu do samozatrudnionych (odpowiednio 70/30 dla pracodawców i 66/34 dla samozatrudnionych). pracodawcy są też lepiej wykształceni niż samozatrudnieni. te dwie grupy są w zbliżonym wieku (średnio ok. 44 lat). największe różnice w odniesieniu do Ue widać w grupie pracodawców. po pierwsze polscy przedsiębiorcy są o ok. dwa lata młodsi niż, po drugie są lepiej wykształceni niż w Ue i jest wśród nich więcej kobiet4.

Ogólne daneW polsce na koniec 2015 roku liczba wszystkich przedsiębiorstw zarejestrowanych w re-

Gon wzrosła do 4,2 mln, przy relatywnie wysokim udziale nowozarejestrowanych podmio-tów (8,6%). aktywnych przedsiębiorców jest ok. 1,8 mln, z czego 95,8% (tj. 1724 tys.) należy do sektora mikroprzedsiębiorstw, natomiast 3,3% (tj. ok. 60 tys.) do sektora małych przed-siębiorstw5.

Liczba pracujących w przedsiębiorstwach w polsce wynosiła blisko 8,9 mln osób. Według danych GUS za 2014 rok utrzymuje się przewaga osób zatrudnionych w mikro- i małych fi r-mach − pracuje tam ponad połowa (4,6 mln osób) populacji pracujących w całym sektorze. średnia liczba pracujących w mikroprzedsiębiorstwach wynosi 3,5 mln. W porównaniu do Ue, w naszym kraju więcej pracujących przypada na mikroprzedsiębiorstwa, a mniej na małe fi rmy.

porównując sektor MSp w polsce z Ue, należy zauważyć, że jest on w większym stopniu zdominowany przez mikroprzedsiębiorstwa, których udział w całkowitej liczbie fi rm wynosi 95,8% (w Ue – 92,5%). Udział małych fi rm w segmencie MSp w polsce wynosi 3,3% i jest o blisko połowę mniejszy od średniej dla Ue, która wynosi 6,2%.

Zakładanie fi rmW polsce w 2015 roku powstało 288 tys. jednoosobowych działalności gospodarczych. nale-

żymy do krajów Ue, w których rejestruje się najwięcej fi rm. Generalnie 90% z nich to osoby fi -zyczne prowadzące działalność gospodarczą, w tym samozatrudnieni. osoby prawne i jednostki niemające osobowości prawnej stanowiły 9,1%.

Działalność fi nansowana jest przede wszystkim ze środków własnych (82,1%), w dużo mniejszym zakresie z kredytu bankowego (3,6%), pożyczek od rodziny lub znajomych (2,2%) i innych środków (12,2%). Właściciele blisko 75% nowopowstałych fi rm są w wieku do 39 lat (72,3%), prawie połowa z nich ma wykształcenie wyższe i pomaturalne (46,4%), a jedna trzecia – średnie (34,4%). Właścicielami fi rm w 60% są mężczyźni. Większość nowych fi rm powstaje w miastach (61,4%). W gminach wiejskich tworzy się 19,3% fi rm, tyle samo w wiej-sko-miejskich (19,3%)6.

Według danych za 2014 rok do grupy przedsiębiorstw działających ponad 5 lat należało 61,6% wszystkich jednostek aktywnych. W grupie tej odsetek podmiotów małych był także zna-czący i wyniósł 98,5% (w tym mikroprzedsiębiorstwa – 93,9%).

natężenie mikroprzedsiębiorstw w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców w 2014 roku wy-niosło 4746 jednostek. pod względem liczebności nowopowstałych przedsiębiorstw polska zaj-


9


muje 6. miejsce w Unii europejskiej, jednak dopiero 19. pozycję w odniesieniu do wielkości populacji. to świadczy o niskim nasyceniu gospodarki przedsiębiorczością w stosunku do Unii i pokazuje potencjał wzrostu.

ZatrudnienieWiększość pracujących (93,5%) w jednoosobowych działalnościach gospodarczych to pra-

cujący w mikro- i małych przedsiębiorstwach (3,2 mln osób), z czego 79,3% pracuje w mi-kroprzedsiębiorstwach. Jedna piąta pracujących w podmiotach prawnych (22%, czyli 1,1 mln osób) to pracujący w mikroprzedsiębiorstwach lub małych firmach. Mikroprzedsiębiorstwa w polsce tworzą 36,8% miejsc pracy, natomiast w Ue 28,5%. Małe przedsiębiorstwa w polsce tworzą 13,4% miejsc pracy, w Ue zaś 20,5%.

Udział w PKBMikroprzedsiębiorstwa mają ok. 30% udział w tworzeniu pKB. Generują tylko nieznacz-

nie mniej wartości dodanej brutto niż w Ue (polska 44%, Ue 46%). polskie mikroprzed-siębiorstwa mają wyraźnie niższą produktywność w relacji do średniej w Ue, a ich udział w tym wskaźniku wynosi 16,5% wobec 21,4% w Ue. najlepiej pod tym względem wypadają małe firmy (przeciętna mała firma w polsce wytwarza prawie 56% wartości dodanej brut-to generowanej przez małą firmę w Ue). W latach 2010-2014 średnie roczne przychody mikroprzedsiębiorstw kształtowały się na poziomie 824,4 mld zł, a średnie roczne koszty wyniosły 727,0 mld zł 7.

poniżej kilka wskaźników odnoszących się do mikroprzedsiębiorstw za 2014 rok8: n wskaźnik „nadwyżka przychodów nad kosztami przypadająca na 1 mikroprzedsiębiorstwo”

wyniósł 59 397 zł;n wskaźnik „miesięcznych przychodów na 1 pracującego” wyniósł 21 676 zł;n średnie miesięczne przychody na 1 pracującego dla mikroprzedsiębiorstw za lata 2010-2014

w polsce wyniosły 21 676 zł,

Inwestycjenajmniejszy udział w wartości nakładów ogółem mają firmy małe i mikro (odpowied-

nio 11% i 16%). W latach 2010-2014 średniorocznie wartość nakładów inwestycyjnych mi-kroprzedsiębiorstw wyniosła 25,6 mld zł. średnioroczna wartość środków trwałych wyniosła 202,5 mld zł, a średnioroczna dynamika wzrostu ich wartości kształtowała się na poziomie

3, 4 Raport PARP o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013-2014 5 Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego6 Raport PARP o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013-20147, 8 Dane GUS

1 0


109,3%. również w powyższym okresie średnioroczna wartość sprzedaży detalicznej wynio-sła 184,6 mld zł, a średnia dynamika wartości sprzedaży detalicznej wyniosła rocznie 101,0%. średnia wartość sprzedaży hurtowej w latach 2010-2014 kształtowała się na poziomie 223,3 mld zł, a dynamika wzrostu wartości sprzedaży hurtowej wyniosła średniorocznie 103,6%. W całym badanym okresie średnioroczny wzrost wartości produkcji budowlano-montażo-wej wyniósł 0,8%. średni poziom produkcji budowlano-montażowej mikroprzedsiębiorstw wyniósł 75,8 mld zł9.

Wart uwagi jest fakt, że największą część przychodów jednostek o liczbie pracujących do 9 osób w 2014 roku (z kwoty 884,2 mld zł) uzyskały mikroprzedsiębiorstwa w sekcji: han-del i naprawa pojazdów samochodowych (43,7%, 386,2 mld zł), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (11,2%, 98,9 mld zł) oraz budownictwo (10,8%, 95,3 mld zł)10.

WynagrodzenieW latach 2010-2014 średnia kwota wynagrodzeń w skali roku wyniosła 30,8 mld zł, a śred-

nia dynamika wzrostu wynagrodzeń brutto wyniosła rocznie 103,3 %. W całym badanym okresie zanotowano systematyczny wzrost „przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brut-to na 1 zatrudnionego” (z 1 879 zł w 2010 roku do 2 257 zł w 2014 roku). natomiast w 2013 roku w grupie przedsiębiorstw małych przeciętna płaca brutto wynosiła 2 799 zł (w tym 2 210 zł w mikroprzedsiębiorstwach). pod względem przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto na 1 zatrudnionego wyróżniały się jednostki o liczbie pracujących do 9 osób z sekcji informacja i komunikacja (3 428 zł)11.

Analiza względem województwW 2014 roku spośród mikroprzedsiębiorstw funkcjonujących w polsce najwięcej, tj. 17,5%

(319,5 tys.) miało siedzibę na terenie województwa mazowieckiego, 11,4% (209,1 tys.) na terenie województwa śląskiego, a 10,2% (186,7 tys.) na terenie województwa wielkopolskiego. najmniej jednostek o liczbie pracujących do 9 osób miało siedzibę w województwach świętokrzyskim (2,6%), lubuskim i podlaskim (po 2,5%) oraz opolskim (2,1%)11.

Spośród ogółu (3,5 mln osób) największy odsetek pracujących odnotowano w mikroprzed-siębiorstwach z siedzibą w województwach: mazowieckim (17,5%, tj. 623,7 tys.), śląskim (12,1%, tj. 430,2 tys.) oraz wielkopolskim (10,7%, tj. 380,6 tys.). Województwa: lubuskie i świętokrzyskie (po 2,4%), podlaskie (2,3%) i opolskie (2,2%) charakteryzowały się najmniejszą liczbą pracują-cych ogółem – łącznie 335,7 tys. osób13.

Wskaźnik natężenia mikroprzedsiębiorstw w poszczególnych województwach w 2014 roku wahał się od 3457 jednostek na 100 tys. mieszkańców w województwie podkarpackim do 6001 jednostek na 100 tys. mieszkańców w województwie mazowieckim. średnia w skali całego kraju wynosi 4746 jednostek na 100 tys. mieszkańców14.

9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 Dane GUS


1 1


Eksport i importistotna jest również kwestia umiędzynarodowienia działalności mikro- i małych przedsię-

biorstw. Według szacunków, bazujących na danych GUS za 2013 rok, tylko 3,1% mikroprzed-siębiorstw sprzedaje za granicę wyroby, a 0,4% − usługi. W grupie małych przedsiębiorstw wskaźniki te stanowią odpowiednio 30% i 8%. Według danych GUS przeciętny eksporter wy-robów w polsce sprzedał w 2013 roku za granicę towary o wartości 7,9 mln zł (przeciętna firma należąca do sektora MSp – 2,5 mln zł), a eksporter usług − o wartości 8,6 mln złotych (MSp – 3,8 mln zł)15.

2.2. Historia regulacji działalności gospodarczej w Polscepierwszym kamieniem milowym dla polskich przedsiębiorców była tzw. ustawa Wilczka,

czyli ustawa z 23 grudnia 1988 roku o działalności gospodarczej. znosiła ona dotychczasowy dogmat państwowej własności i wyższości w sferze gospodarczej. Według niej wszystko, co nie było prawnie zabronione – było dozwolone. rozpoczęcie działalności odbywało się na podsta-wie zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, za wyjątkiem osób, dla których była ona „ubocznym zajęciem zarobkowym”. Dodatkowo ewidencji nie podlegały osoby prawne. Ustawa ustanowiła zaledwie 11 koncesjonowanych obszarów, m.in. energetyka, przemysł spirytusowy, przemysł tytoniowy czy prowadzenie aptek.

zaledwie kilka dni później, bo już 28 grudnia 1988 roku przyjęta została ustawa o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych. na jej podstawie zezwolenia na prowadze-nie takiej działalności wydawała specjalna agencja do spraw inwestycji zagranicznych. Mogła ona podejmować decyzje o wydaniu zezwolenia kierując się tym, czy podmiot zagraniczny będzie miał polskiego wspólnika i jaki będzie podział między nimi odnośnie kapitału zakładowego. hi-potetycznie od 1 stycznia 1989 roku zagraniczne firmy mogły wchodzić na nasz rynek samodziel-nie. ich wkład początkowy nie mógł być niższy niż 25 mln ówczesnych złotych. zniesione zostały cła na sprzęt potrzebny do działalności. W preferowanych przez siebie dziedzinach agencja mo-gła odstąpić od pobierania podatków przez okres od 3 do 6 lat.

Ustawa z 31 stycznia 1989 roku o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadziła podatek cit (corporate income tax). Jest to obciążenie dochodów osób prawnych. podstawa opodatkowania wynosiła 40% z wyjątkami.

tuż przed końcem grudnia 1989 roku w życie wchodzi ustawa o uporządkowaniu stosunków kredytowych. od tego momentu stopy oprocentowania kredytu związane będą ze stopą inflacji. W znacznym stopniu ograniczy to branie tanich i niskooprocentowanych kredytów.

Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadza zasadę jednakowego traktowania podmiotów (ulgi i stawki podatku) bez względu na struk-turę własnościową. zezwala w przypadku strat poniesionych na działalności na ich spłatę z dochodu w kolejnych pięciu latach podatkowych. Kwota obniżenia nie mogła wynosić więcej niż 50% straty.

8 stycznia 1993 roku została wprowadzona, w dużej mierze w celu łatania znajdującego się w dramatycznym stanie budżetu, ustawa o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym. W związku z tym, że podatek obrotowy okazał się mało efektywny w warun-kach gospodarki rynkowej, zastąpił go Vat. opodatkowaniu podlegał każdy z etapów usługi

1 2


i obrotu. podstawą opodatkowania staje się obrót netto. Stawki Vat wynosiły: podstawowa 22%, obniżona 7% i 0%. od maja 2004 roku do 2014 roku ustawę o Vat zmieniano 36 razy.

reforma emerytalna oFe zrywała z tzw. umową międzypokoleniową i miała za zadanie przywiązanie składek do wysokości przyszłych emerytur oraz stworzenie możliwości „oszczę-dzania” na przyszłe emerytury na kilku poziomach (fi larach). od tej pory składki w części płacili pracodawcy (22%) i pracownicy (z dochodów brutto).

W związku z wejściem do struktur Unii europejskiej nastąpiła konieczność dostosowy-wania prawa również w kwestiach podatkowych i gospodarczych, w tym związanych z Vat. Dostosowania wymagały też przepisy odnośnie akcyzy, gdyż w niektórych kategoriach Ue wyznacza odpowiednie progi. Dotyczy to przede wszystkim paliwa i tytoniu. Dla niektórych przedsiębiorców członkostwo w Ue oznaczało wiele nowych biurokratycznych obowiązków, takich jak chociażby deklaracje intrastat.

W listopadzie 2013 roku po zmianie w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych w ramy płatników cit wprowadzone zostały spółki komandytowo-akcyjne.

Działania deregulacyjne i pomocowe dla przedsiębiorcówróżne rządy po 1989 roku proponowały i wprowadzały mechanizmy mające na celu pomoc

dla przedsiębiorców. W tej części przytoczymy kilka przykładów tego typu działań.n od 2012 roku dzięki nowelizacji Kodeksu Spółek handlowych można korzystać z trybu S24.

Wraz z późniejszymi zmianami pozwala on na łatwe zakładanie spółek z ograniczoną odpo-wiedzialnością, jawnych i komandytowych za pomocą internetu. obniża to koszty i skraca czas oczekiwania.

n centralna ewidencja i informacja o Działalności Gospodarczej to powołany w 2011 roku in-strument do gromadzenia i udostępniania informacji na temat przedsiębiorców i innych obję-tych obowiązkiem wpisu podmiotów. z tym wiąże się też kolejne ułatwienie, czyli zakładanie przedsiębiorstwa w jednym okienku.

n Kontrole Urzędu Skarbowego, jak i Urzędu Kontroli Skarbowej muszą być poprzedzone zawia-domieniem o chęci wszczęcia takiego postępowania. Wyjątkami są kontrole związane chociaż-by z koniecznością zabezpieczenia materiału dowodowego.

n zasada domniemanej uczciwości podatnika, czyli wyjście z założenia, że większość przedsię-biorców to osoby uczciwe i nie należy ich kontrolować i gnębić przepisami. W przypadku, gdy prawo nie jest jednoznaczne i może być różnorako interpretowane, przyjmuje się, że obowią-zująca jest wersja najbardziej korzystna dla przedsiębiorcy.

n W 2014 roku zaczyna działać program pod nazwą „polityka nowej Szansy”, kierowany do przedsiębiorstw znajdujących się w ciężkiej sytuacji. oferuje zarówno pomoc pozamate-rialną (doradztwo), jak i rozkładanie zobowiązań wobec skarbu państwa na raty czy też ich odraczanie.

n rządowy program wspierania przedsiębiorczości z wykorzystaniem poręczeń i gwarancji Ban-ku Gospodarstwa Krajowego umożliwia mu działalność poręczeniowo-gwarancyjną. W ra-mach rządowych programów społeczno-gospodarczych bank może we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność udzielać gwarancji oraz pożyczek. celem działań jest wzrost konku-rencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki.


1 3


n program wsparcia branż przez Ministerstwo rozwoju i polską agencję rozwoju przed-siębiorczości mający na celu wsparcie przedsiębiorców przy próbie wejścia na nowe per-spektywiczne pozaunijne rynki. pomoc ma polegać zarówno na wsparciu finansowym, jak i promocyjnym. program obejmuje siedem branż. Są to: it/itc, jachty i łodzie rekreacyjne, kosmetyczna, polskie specjalności żywnościowe, meblarska, sprzęt medyczny i usługi proz-drowotne. Dla kolejnych pięciu branż program obecnie jest opracowywany.

n pewnego rodzaju wsparciem dla przedsiębiorców mogą być również programy realizowa-ne przez powiatowe Urzędy pracy. W ramach stypendiów czy dofinansowań możliwe jest przydzielanie osób ze statutem osoby bezrobotnej do robót publicznych, interwencyjnych czy staży. Możliwe jest też uzyskanie środków na stworzenie miejsca pracy bądź rozpoczęcie nowej działalności.

n rzecznik praw przedsiębiorcy miałby być wsparciem dla małych i średnich przedsiębiorstw w wypadkach, kiedy stroną przeciwną są organy państwowe. W ramach kompetencji, jakie rzecznik miałby posiadać są m.in.: udział w postępowaniach wniesionych przez rzeczni-ka praw obywatelskich do trybunału Konstytucyjnego, możliwość zgłaszania się do Sądu najwyższego celem rozstrzygnięcia spornych interpretacji prawnych, możliwość wnosze-nia kasacji albo skargi kasacyjnej, wnioskowanie o wszczęcie postępowania w sprawach cywilnych.

2.3. Jak będzie po zminimalizowaniu barier i ryzyk?Likwidacja części, a w przypadku najbardziej optymistycznym wszystkich barier oraz obniże-

nie ryzyk miałyby donośne znaczenie dla przedsiębiorców, państwa i konkurencyjności, w tym na rynkach zagranicznych.

zauważalna zmiana dotyczyłaby przede wszystkim liczby nowych podmiotów gospodarczych o różnej strukturze prawnej, a w szczególności spółek kapitałowych, które zmniejszają ryzyko osobiste przedsiębiorcy. inną zmianą byłaby wysokość kapitału i środków finansowych anga-żowanych w otwarcie przedsiębiorstwa. z kolei ograniczenie liczby koniecznych informacji do raportowania przełoży się na oszczędność czasu i zmniejszeniu obaw przed popełnieniem błędu. Jednoznaczne interpretacje podatkowe oraz powrót do standardów „dobrej legislacji” mają fun-damentalne znacznie dla pewności prawnej przedsiębiorców.

znoszenie barier i ryzyk przesunęłoby polskę ze 107. pozycji w rankingu DoingBuissnes o 25-30 miejsc i uplasowało między takimi krajami, jak Finlandia, Litwa i Wielka Brytania. Byłaby to szansa na odwrócenie trendu przenoszenia działalności poza granice kraju, gdyż taki jest skutek występowania przeszkód, skłaniających przedsiębiorców do przeprowadza-nia optymalizacji podatkowej.

Korzyści, które odniosłoby państwo jako całość to przede wszystkim: n większy wzrost gospodarczy, wynikający ze znacznej liczby nowych podmiotów; n działalności już obecne na rynku otrzymają dostęp do finansowania inwestycji i ekspansji;n znaczące zmniejszenie szarej strefy.

Można się również spodziewać stopniowego zwiększania wpływów do budżetu. to nie obcią-żenia podatkowe są obecnie najbardziej dolegliwe dla przedsiębiorcy, lecz skomplikowane prze-pisy, częste zmiany oraz rozliczanie. innym pozytywnym efektem będzie budowa zaufania i rela-

1 4


cji partnerskich pomiędzy przedsiębiorcą a państwem. zniknie też część barier psychologicznych do podejmowania działalności, a także tendencja do obwiniania za niepowodzenia państwa czy organów administracyjnych.


1 5


3. Bariery W proWaDzeniU przeDSięBiorStWa

3.1. Wymogi formalno-prawneSuma obowiązków formalno-prawnych (np. rejestracyjne czy sprawozdawcze) wynikających

z aktów normatywnych różnej rangi przekłada się na rzeczywiste straty gospodarki. zbędne ba-riery ograniczają innowacyjność oraz możliwości rozwojowe, a wynika to z faktu, iż potencjalna aktywność gospodarcza na różnym etapie jest tłumiona przepisami, które często nie chronią żad-nego uzasadnionego interesu publicznego (np. środowiska, bezpieczeństwa pracy czy zdrowia).

W związku z wzrastającą świadomością na temat szkodliwości złych regulacji, podejmowane są próby wprowadzenia rozwiązań instytucjonalnych mających na celu ograniczenie skali tego zjawiska. problematyczne pozostaje mierzenie jego skali. Jednym z popularyzowanych na świecie sposobów pomiaru kosztów obciążeń administracyjnych jest metodyka kosztu standardowego (ang. Standard cost Model). W ramach badania przeprowadzany jest przegląd przepisów pra-wa (mapowanie), polegający na poszukiwaniu regulacji modyfikujących bądź ograniczających zachowania osób prowadzących działalność gospodarczą. następnie w oparciu o ankiety prze-prowadzane wśród przedsiębiorców uzyskiwana jest liczba roboczogodzin, jakie przedsiębiorca musi poświęcić na dopełnienie wymogów prawnych. W badaniu nie uwzględnia się czynności zaliczanych do kategorii „business as usual” czy kosztów immanentnych, a więc tych czynności, które przedsiębiorca podejmowałby nawet wtedy, gdy nie ciążyłby na nim taki obowiązek.

W polsce w 2010 roku Ministerstwo Gospodarki wyliczyło, że łączny koszt obciążeń admini-stracyjnych w gospodarce wynosił wówczas 77,6 mld zł , co stanowiło ok. 6,1% pKB polski. Suma rocznych kosztów obciążeń administracyjnych wynosiła 37,3 mld zł , co stanowiło ok. 2,9% pKB. taki był rzeczywisty koszt biurokracji w naszym kraju.

3.1.1. Rejestracja podmiotu gospodarczegoprowadzenie działalności gospodarczej przez mikro- i małych przedsiębiorców wymaga

uprzedniej rejestracji i pomimo znacznego skrócenia tej procedury dla wielu podmiotów opar-tych na pracy jednej osoby nadal stanowi to duże wyzwanie.

W chwili obecnej do dokonania pełnej rejestracji działalności wymagane jest podjęcie nastę-pujących kroków:

1. złożenie wniosku o wpis do centralnej ewidencji i informacji o Działalności Gospodarczej lub Krajowego rejestru Sądowego (w zależności od formy prawnej działalności)16. W tym celu

16 W przypadku mikro i małych przedsiębiorców działalność gospodarcza rejestrowana jest z reguły na osobę fizyczną, z uwagi

na najniższe koszty jej utworzenia (ew. w postaci spółki cywilnej), w przeciwieństwie do kosztów i formalizmów związanych

z powołaniem do życia spółek prawa handlowego rejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym.

1 6


nowy przedsiębiorca wypełnia druk ceiDG-1. czynność ta może zostać wykonana poprzez:a. złożenie wypełnionego formularza osobiście, w urzędzie miasta lub gminy;b. listem poleconym (poświadczonym notarialnie);c. elektronicznie, z użyciem bezpiecznego podpisu kwalifi kowanego lub z użyciem profi lu za-

ufanego (ostatnia metoda jest zdecydowanie tańsza od podpisu kwalifi kowanego jednakże wyma-ga w chwili obecnej utworzenia odrębnego konta w systemie teleinformatycznym, które wymaga osobistego potwierdzenia tożsamości we właściwym punkcie potwierdzającym – w urzędzie).

2. Wypełnienie druku Vat-r – złożenie tego formularza wymagane jest, gdy przedsiębior-ca staje się podatnikiem Vat. W takiej sytuacji najpóźniej w dniu poprzedzającym rozpoczęcie sprzedaży towarów lub usług objętych Vat powinien we właściwym Urzędzie Skarbowym złożyć druk zgłoszeniowy Vat-r.

obecnie wraz ze złożeniem druku ceiDG-1 system ewidencji działalności gospodarczej ko-munikuje się z właściwymi instytucjami w celu potwierdzenia bądź ustalenia numeru reGon oraz nip. również kwestia ustalenia płatnika składek zUS następuje za pośrednictwem tego sys-temu, który komunikuje się z systemem zUS.

W idealnej sytuacji, gdy przyszły przedsiębiorca dysponuje już numerami reGon i nip, re-jestracja działalności gospodarczej może nastąpić w ciągu 24 godzin od złożenia wniosku w ce-iDG. rejestracja w ceiDG jest wolna od opłat.

Usprawnienia natury faktycznej (budowa i funkcjonowanie ceiDG oraz uruchomienie w szer-szej skali tzw. profi lu zaufanego w 2016 roku) nie niwelują jednak barier i przeszkód wynikają-cych z tego, że już na etapie zakładania działalności gospodarczej przez mikro- i małych przedsię-biorców wymagany jest od nich stosunkowo wysoki poziom wiedzy, choćby w zakresie sposobu rozliczeń podatkowych (wybór musi nastąpić w momencie składania wniosku ceiDG-1). nadal skomplikowany i niejasny jest system obowiązkowych zgłoszeń na odpowiednich formularzach do zUS, w przypadku gdy przedsiębiorca zdecyduje się na zatrudnienie pracownika.

W terminie 7 dni od rozpoczęcia działalności gospodarczej przedsiębiorca musi dokonać w jednostce zUS zgłoszenia do odpowiednich ubezpieczeń. Jeżeli prowadzenie działalności jest jedynym tytułem do ubezpieczeń przedsiębiorcy, składa on formularz zUS zUa. Jeśli jednak osoba ta posiada inny tytuł do ubezpieczeń społecznych, powinna samodzielnie ustalić rodzaj swoich ubezpieczeń, do których dokonuje zgłoszenia. ponadto w przypadku obowiązku rozlicze-nia składek za inne osoby (np. pracowników), należy dokonać ich zgłoszenia do odpowiednich ubezpieczeń w terminie 7 dni od daty powstania tego obowiązku.

Gdy przedsiębiorca staje się płatnikiem podatku Vat, to najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia sprzedaży towarów lub świadczenia usług objętych Vat w Urzędzie Skarbowym właści-wym ze względu na miejsce wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług złożyć musi druk zgłoszeniowy Vat-r. Korzystne jest to, że rejestracja ta jest bezpłat-na. za pośrednictwem ceiDG możliwość złożenia tego druku jest zapewniona wyłącznie posiada-czom kwalifi kowanego podpisu elektronicznego (jego koszt to kilkaset złotych – opłata za min. rok).

Mając na uwadze powyższe można stwierdzić, że o ile doszło w ostatnich latach do ułatwienia i skrócenia procedury rejestracyjnej przedsiębiorców (choć wciąż trudno mówić o pełnym funk-cjonowaniu tzw. jednego okienka, którego zamysłem było zapewnienie rejestracji działalności po-przez jednorazowy kontakt z podmiotem administracji publicznej), to poprawy wymaga kwestia redukcji nadmiernych obciążeń administracyjnych spoczywających na przedsiębiorcach.


1 7


3.1.2. Deklaracje składane do ZUSDeklaracje zUS – zgłoszeniowe należy składać przeważnie na początku prowadzenia działal-

ności oraz w przypadku zatrudniania nowego pracownika i zgłaszania go do ubezpieczeń.

najważniejsze formularze składane do zUS przy rejestracji działalności oraz w trakcie jej pro-wadzenia:n zUS zUa – formularz stosowany w przypadku zgłoszenia nowego pracownika bądź same-

go przedsiębiorcy do ubezpieczeń lub w przypadku jakiejkolwiek korekty danych. Formularz ten składa się w sytuacji, gdy zgłaszana osoba objęta jest pełnym ubezpieczeniem społecz-nym. Druk ten należy złożyć również w przypadku, gdy po 2 latach przedsiębiorca przechodzi z zUS-u preferencyjnego na zUS pełny.

n zUS zza – formularz składany w przypadku zgłoszenia do ubezpieczeń przedsiębiorcy bądź jego pracowników lub w przypadku jakiejkolwiek korekty danych – w sytuacji gdy osoba zgła-szana jest objęta tylko ubezpieczeniem zdrowotnym.

n zUS ziUa – stosowany w przypadku zmiany/korekty danych identyfikacyjnych ubezpieczo-nego, zgłoszonego wcześniej na formularzu zUS zUa albo zUS zza.

n zUS zcna – służy do zgłoszenia danych członków rodziny podatnika bądź pracownika dla celów ubezpieczenia zdrowotnego, służy także do wyrejestrowania z tego ubezpieczenia.

n zUS zWUa – formularz składany w przypadku wyrejestrowania z ubezpieczeń:l społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,l wyłącznie społecznych,l wyłącznie zdrowotnego.

za pomocą tego formularza zgłasza się także korektę danych o wyrejestrowaniu. Druk ten składany jest również w przypadku likwidacji działalności, jednak nie należy go składać w przy-padku jej zawieszenia.

Formularze zgłoszeniowe należy złożyć w terminie 7 dni od zatrudnienia pracownika bądź zmiany danych.n Deklaracje zUS – rozliczeniowa i raporty imienne

Deklarację rozliczeniową przedsiębiorca składa w trakcie prowadzenia działalności gospo-darczej. Jest to deklaracja, składająca się z formularza głównego zUS Dra oraz załączników – imiennych raportów.n zUS Dra – miesięczna deklaracja rozliczeniowa/korygująca, na której płatnik rozlicza wszystkie

składki, a także świadczenia podlegające rozliczeniu w ciężar składek na ubezpieczenia społeczne.przedsiębiorca, który opłaca składki zUS wyłącznie za siebie i za osoby współpracujące, czyli

nie zatrudnia żadnych pracowników, nie ma obowiązku składania comiesięcznej deklaracji zUS Dra. Warunkiem tego uproszczenia jest opłacanie składki od najniższej możliwej podstawy, na co przeważnie decydują się przedsiębiorcy. W przypadku podatników niezatrudniających pracowników, obowiązek składania deklaracji zUS Dra został ograniczony tylko do złożenia pierwszej deklaracji za pierwszy pełny miesiąc. W następnych miesiącach przyjmuje się, że zo-bowiązanie nie ulegnie zmianie i podatnik co miesiąc opłaca te same składki. złożenie dekla-racji konieczne jest natomiast w przypadku zmiany podstawy wymiaru składek. przedsiębiorca musi wtedy przesłać deklarację rozliczeniową.

1 8


W przypadku, gdy przedsiębiorca zatrudnia pracowników, zobowiązany jest co miesiąc skła-dać dodatkowo trzy załączniki do deklaracji zUS Dra. Są to raporty imienne, które przedsię-biorca musi złożyć zarówno za siebie, jak i za wszystkich pracowników. Wyróżnia się dwa raporty informujące o wysokości składek, w zależności od tego, jaką składką objęty jest ubezpieczony oraz jeden raport służący do wyrejestrowania ze składek.n zUS rca – imienny raport, w którym wykazuje się należne składki i wypłacone świadczenia

z tytułu ubezpieczenia społecznego oraz zdrowotnego, w przypadku gdy ubezpieczony podle-ga pełnym ubezpieczeniom społecznym. na tym formularzu nanosi się także wszelkie korekty.

n zUS rza – imienny raport miesięczny o należnych składkach w przypadku, gdy ubezpieczony podlega wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Składa się go także w celu korekty danych.

n zUS rSa – imienny raport miesięczny o wypłaconych świadczeniach (zasiłkach) i przerwach w opłacaniu składek np. podczas urlopu chorobowego. Służy także do korekty danych.Deklarację rozliczeniową zUS Dra, wraz z ewentualnymi załącznikami w postaci raportów

imiennych, należy złożyć w terminie:l do 5 dnia następnego miesiąca – jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa

pomocnicze;l do 10 dnia następnego miesiąca – osoby fi zyczne opłacające składkę wyłącznie za siebie;l do 15 dnia następnego miesiąca – pozostali płatnicy.przedsiębiorca musi pamiętać, iż do 30 kwietnia następnego roku za rok poprzedni ma obo-

wiązek sprawdzenia prawidłowości danych przekazanych do zUS w imiennych raportach mie-sięcznych. W sytuacji, gdy zostaną stwierdzone jakieś nieprawidłowości, powinien on złożyć do-kumenty korygujące za ten okres.

pozostałe deklaracje zUSoprócz wymienionych deklaracji istnieje jeszcze kilka innych bardzo ważnych formularzy,

które składa się w określonych sytuacjach.n zUS zSWa – na formularzu tym przekazywane są informacje dotyczące pracowników wyko-

nujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy są umiesz-czeni w prowadzonej przez płatnika ewidencji i za których musi on opłacać składkę na Fun-dusz emerytur pomostowych.

n zUS rMUa – miesięczna informacja dotycząca odprowadzanych za pracownika składek zUS. Wydawana jest obecnie tylko na żądanie pracownika. płatnicy składek mają bowiem obowią-zek przekazać raz w roku do 28 lutego za rok ubiegły roczne zestawienie składek wykazanych w zUS. Dane powinny być przedstawione w podziale na poszczególne miesiące. Jeśli praco-dawca przekazuje pracownikowi informacje rMUa (lub w innej formie) na bieżąco co mie-siąc, nie ma obowiązku przekazywać już zestawienia rocznego.

n zUS iWa – informacja o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe, dotyczy płatników składek, którzy spełniają łącznie następujące warunki:l zgłaszali do ubezpieczenia wypadkowego w roku 2015 średnio miesięcznie co najmniej 10

ubezpieczonych (zasady ustalania liczby ubezpieczonych opisane są w poradniku dostęp-nym w jednostkach terenowych lub na stronach internetowych zUS);

l byli zgłoszeni nieprzerwanie jako płatnicy składek na ubezpieczenie wypadkowe od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia 2015 roku i co najmniej 1 dzień w styczniu 2016 roku;

l byli wpisani do rejestru reGon wg stanu na dzień 31 grudnia 2015 roku.


1 9


przedsiębiorca musi pilnować, aby płacić składki zawsze w terminie. należy pamiętać, iż ter-min przedawnienia zaległych składek w stosunku do zUS wynosi 5 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne.

podsumowując można przyjąć, że jednoosobowy przedsiębiorca opłacający minimalne składki społeczne do zUS i nieposiadający zatrudnionych pracowników musi złożyć de-klarację zUS Dra tylko za jeden pełny miesiąc. później nie musi już przesyłać żadnych dokumentów do zUS.

W innej sytuacji jest przedsiębiorca, który chce płacić wyższe składki społeczne, aby odkładać więcej na emeryturę lub uzyskać prawo do wyższych świadczeń na wypadek choroby: musi co miesiąc przesyłać do zUS deklarację zUS Dra. Dokument ten powinien zostać przekazany do zUS do 10 dnia następnego miesiąca za poprzedni miesiąc kalendarzowy.

znacznie bardziej skomplikowane obowiązki wobec zUS-u ma zaś przedsiębiorca, który zatrudnia pracowników. pracodawca musi bowiem nie tylko terminowo opłacać za pracow-ników składki, ale także przesyłać do zUS comiesięczne raporty płacowe (załączniki do zUS Dra), w których ujmuje się rozliczenie składek. Jeśli nikt z pracowników nie choruje w danym okresie, to należy złożyć deklarację zUS rca, zaś w przypadku choroby dodatkowo zUS rSa. Warto pamiętać, że na formularzu zUS rca przedsiębiorca zatrudniający pracowników uj-muje także własne składki. raporty płacowe składa się do 15 dnia miesiąca, następującego po wypłacie wynagrodzenia.

3.1.3. Sprawozdawczość i ewidencje w zakresie ochrony środowiskaDo najważniejszych sprawozdań, jakie muszą składać przedsiębiorcy w zakresie ochrony śro-

dowiska należą:1. raport składany do Krajowego ośrodka Bilansowania i zarządzania emisjami (raport Ko-

Bize, termin do końca lutego);2. zbiorcze zestawienie danych o ilości wytworzonych odpadów (termin do 15 marca);3. sprawozdanie w zakresie opłat za korzystanie ze środowiska (termin do końca marca);4. sprawozdania w zakresie gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi za rok

poprzedni (termin do 15 marca).

Raport KOBIZEUstawa z dnia 17 lipca 2009 roku o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych

i innych substancji nakłada na podmioty korzystające ze środowiska obowiązek sporządzania i wprowadzania do krajowej bazy, w terminie do końca lutego, raportu dotyczącego poprzednie-go roku kalendarzowego, zawierającego szczegółowe informacje o wielkości emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji oraz prowadzonej działalności, na skutek której wystę-puje emisja. W związku z tym w terminie do końca lutego każdego roku ww. podmioty są zo-bowiązane do sporządzenia raportu dotyczącego emisji gazów cieplarnianych i innych substan-cji wprowadzanych do powietrza za poprzedni rok kalendarzowy i wprowadzenia go – poprzez indywidualne konto elektroniczne – do krajowej bazy o emisjach, prowadzonej przez Krajowy ośrodek Bilansowania i zarządzania emisjami.

roczne sprawozdanie o wytworzonych odpadach (termin do 15 marca)

2 0


podstawą prawną tego obowiązku są przepisy ustawy o odpadach, a zakres wymaganych in-formacji oraz wzory formularzy służących do sporządzania i przekazywania rocznych sprawoz-dań o odpadach określa Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do przekazywania zbiorczych zestawień danych o odpadach.

podmioty obowiązane do sporządzania ww. sprawozdania składają go marszałkowi woje-wództwa właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania, zbierania lub przetwarzania odpadów w terminie do dnia 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy. posiadacz odpadów zobowiązany do sporządzenia rocznego sprawozdania o odpadach wypełnia i przekazuje marszałkowi woje-wództwa tylko te działy, które go dotyczą.

Brak sporządzenia takiego sprawozdania podlega pieniężnej karze administracyjnej w wyso-kości 500 zł. Karę nakłada się decyzją administracyjną, w której wojewódzki inspektor ochrony środowiska wskazuje 14-dniowy termin na złożenie sprawozdania. Brak wypełnienia tego obo-wiązku skutkuje nałożeniem kary pieniężnej w wysokości 2000 zł. powyższa kara pieniężna może być wymierzana wielokrotnie, z tym że łączna wysokość takich kar pieniężnych za dany rok ka-lendarzowy nie może przekroczyć 8500 zł.

Sprawozdanie w zakresie opłat za korzystanie ze środowiskaUregulowania prawne dotyczące opłat za korzystanie ze środowiska znajdują się w ustawie

z dnia 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środowiska. opłata za korzystanie ze środowiska ponoszona jest z tytułu:

1. wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza;2. wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi;3. poboru wód;4. składowania odpadów.podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty

i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego ze względu na miejsce korzy-stania ze środowiska. W przypadku opłat za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wynikających z eksploatacji urządzeń (przez które rozumie się niestacjonarne urządzenie techniczne, w tym środki transportu), opłaty te wnosi się na rachunek urzędu marszałkow-skiego właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotu korzystającego ze środowiska. W związku ze zmianą przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środo-wiska, wprowadzonych na podstawie art. 9 ustawy z dnia 16 listopada 2012 roku o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce, od 1 stycznia 2013 roku wprowadzono roczny system składania sprawozdań i wnoszenia opłat z tytułu korzystania ze środowiska.

termin złożenia sprawozdania opłatowego zgodnie z nowymi przepisami (rocznej in-formacji) i wniesienia opłaty mija z dniem 31 marca roku następującego po roku sprawoz-dawczym.

Sprawozdania w zakresie gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi za rok poprzedni.

W rozporządzeniu Ministra środowiska z dnia 10 lutego 2016 roku w sprawie wzoru for-mularza sprawozdania za rok 2015 i za rok 2016 (Dz. U. 2016 poz. 182) określony został wzór formularza sprawozdania o produktach w opakowaniach, opakowaniach, o gospodarowaniu od-padami opakowaniowymi oraz o opłacie produktowej za rok 2015 i za rok 2016. zgodnie z prze-


2 1


pisami ustawy o odpadach, sprawozdania miały być wprowadzane do bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDo). termin rozpoczęcia funkcjonowania BDo przesunięto z 2016 roku na styczeń 2018 roku, w związku z czym konieczne stało się utrzymanie przepisów prawnych dotyczących sprawozdawczości i określenie wzoru sprawozdania składane-go w 2016 roku i 2017 roku.

Jeszcze do niedawna obowiązki w tym zakresie dotyczyły składania przez przedsiębiorców kil-ku formularzy, w których należało wskazać dane dotyczące masy wytworzonych, przywiezionych z zagranicy oraz wywiezionych za granicę opakowań (formularze opaK-1, opaK-2, opaK-3) oraz sprawozdanie roczne o wysokości należnej opłaty produktowej (formularz oś-op1). obec-nie informacje te należy uwzględnić w jednym formularzu, który zastąpił dotychczasowe. Wpro-wadzono jednak dodatkowo formularz sprawozdania o sposobie wykonania obowiązku prowa-dzenia publicznych kampanii edukacyjnych i poniesione na ten cel koszty. obowiązek złożenia sprawozdań za poprzedni rok kalendarzowy upływa 15 marca.

podsumowując powyższe można uznać, że niejasne przepisy zamieszczone w różnych ak-tach prawnych, jak też wielorakie interpretacje poszczególnych postanowień sprawiają, iż wielu przedsiębiorców ma ogromne trudności z wykonaniem powyższych zadań sprawozdawczych. Sami urzędnicy mają często trudności z poprawną wykładnią przepisów, więc przedsiębiorcy nigdy nie mają pewności, czy wypełniają dokumenty w należyty sposób, a to na nich spoczywa obowiązek poprawnego przygotowania i złożenia sprawozdań. W związku z tym znajdują się w trudnej sytuacji, w której muszą decydować, które sprawozdania ich obowiązują, do kiedy i gdzie muszą je złożyć, a także jak poprawnie je wypełnić. niedopełnienie obowiązków w sposób przewidziany prawem wiąże się z wysokimi administracyjnymi karami pieniężnymi.

Wszystkie wymienione wyżej obowiązki sprawozdawcze spoczywają również na mikro- i ma-łych przedsiębiorcach, co oznacza, że prowadzenie nawet najprostszej działalności handlowej lub usługowej nie może się obejść bez profesjonalnego wsparcia rachunkowego (księgowego) wyspecjalizowanego podmiotu. Uproszczenie systemu sprawozdawczego w powyższym zakresie, w szczególności wobec podmiotów małych, wydaje się konieczne i w pełni uzasadnione.

3.1.4. Kontrole prowadzone przez podmioty administracji publicznejna każdym przedsiębiorcy ciąży obowiązek prowadzenia własnej działalności gospodarczej

w zgodzie z obowiązującymi przepisami. Może się on spodziewać się czynności sprawdzających, które mają na celu wykazanie i potwierdzenie działań kontrolowanego w zgodzie z przepisami. Kontrole obejmują m.in. przestrzeganie zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, nadzór nad warunkami środowiska, legalność zatrudnienia, sprawy podatkowe i skarbowe.

poniżej zaprezentowano listę kilkudziesięciu podmiotów uprawnionych do dokonywania kon-troli działania przedsiębiorcy w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą:n Kontrola skarbowa1. Generalny inspektor Kontroli Skarbowej2. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowejn Kontrola podatkowa1. naczelnik urzędu skarbowego (cit, pit, Vat, pcc, podatek od spadków i darowizn)2. naczelnik urzędu celnego (akcyza)

2 2


3. Wójt/burmistrz/prezydent, marszałek województwa (podatek od nieruchomości, podatek le-śny, opłaty lokalne)n Kontrola przepisów prawa pracy1. państwowa inspekcja pracy2. Społeczna inspekcja pracy (kontrola stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sa-nitarnych oraz procesów technologicznych z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy)3. zakład Ubezpieczeń Społecznych4. Kontrola celnan Kontrola dewizowapierwszy prezes narodowego Banku polskiego (np. działalność kantorowa)n Najwyższa Izba Kontroli 1. podmioty niepubliczne wykorzystujące majątek albo środki publiczne/komunalne oraz wy-wiązujące się z zobowiązań fi nansowych na rzecz państwa, np. wykonują zamówienia publiczne na rzecz państwa lub samorządu terytorialnegon Kontrola zasad obrotu gospodarczego1. Urząd ochrony Konkurencji i Konsumentów2. inspekcja handlowa3. Generalny inspektor ochrony Danych osobowych4. inspekcja Jakości handlowej artykułów rolno-Spożywczych

Kontrola kwestii technicznychn Urząd Dozoru Technicznegon Organy nadzoru budowlanego1. Główny inspektor nadzoru Budowlanego2. Wojewódzki inspektor nadzoru Budowlanego3. powiatowy inspektor nadzoru Budowlanegon Państwowa Straż Pożarnan Kontrola w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej1. prezes państwowej agencji atomistyki2. inspektorzy dozoru jądrowegon Kontrola w zakresie wykonywania przepisów ustawy Prawo wodne1. regionalne zarządy Gospodarki Wodnejn Kontrola w zakresie wykonywania przepisów ustawy Prawo kartografi czne i geodezyjne1. Główny Geodeta Kraju2. Wojewódzki inspektor nadzoru Geodezyjnego i Kartografi cznegon Państwowa Inspekcja Sanitarnan Inspekcja Ochrony Środowiska1. Główny inspektor ochrony środowiska2. Wojewódzki inspektor ochrony środowiskan Inspektor do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznychn Inspekcja Weterynaryjna1. Główny Lekarz Weterynarii2. Wojewódzki Lekarz Weterynarii


2 3


3. powiatowy Lekarz Weterynarii4. Graniczny Lekarz Weterynariin Inspekcja Farmaceutyczna1. Główny inspektorat Farmaceutyczny2. Wojewódzki inspektorat Farmaceutyczny

Kontrola prowadzona przez tzw. organy siłowen Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (np. przeprowadzenie z urzędu sprawdzenia

przedsiębiorcy w okresie ważności świadectwa bezpieczeństwa przemysłowego)n Centralne Biuro Antykorupcyjnen Inspekcja Transportu Drogowego

3.1.5. Rejestracja patentów, ochrona własności intelektualnejobszar praw własności intelektualnej w działalności mikro- i małych przedsiębiorców po-

strzegany jest przez nich w sposób następujący:1. pozyskanie nowych patentów lub rejestrowanie wzorów użytkowych (lub przemysłowych)

jest istotne z punktu widzenia realizacji strategii rozwoju firmy, jednak teoretycznie dla więk-szości przedstawicieli sektora mikro- i małych przedsiębiorstw zagadnienia ochrony własności przemysłowej stanowią problem marginalny.

2. przedsiębiorcy tego sektora raczej nie dostrzegają, jak ważne jest uzyskanie praw ochron-nych dla posiadanych dóbr intelektualnych. Jeżeli już rozpoczynają starania o pozyskanie paten-tu, to zasadniczymi przesłankami są dla nich zapobieganie kopiowaniu lub imitowaniu produk-tów i usług oraz ułatwienia w zdobywaniu nowych rynków.

3. W polsce jako bariery w przedmiotowym zakresie uznaje się przede wszystkim:a) wysokie koszty finansowe związane z uzyskaniem praw ochronnych;b) długotrwałość procesu uzyskania ochrony; c) niedostępność szkoleń w tym zakresie; d) skomplikowane procedury administracyjne;e) niedostępność bezpłatnego doradztwa w tym zakresie oraz; f) wątpliwą skuteczność ochrony i trudną egzekucję posiadanych praw. W postępowaniu przed Urzędem patentowym rp ponoszone są opłaty na etapie zgłoszenia

oraz później na etapie przyznanej ochrony. przykładowo za zgłoszenie wynalazku lub wzoru użytkowego opłata wynosi 550 zł, przy czym za każdą stronę ponad 20 stron opisu, zastrzeżeń i rysunków płaci się dodatkowo 25 zł. Wniosek o odroczenie opłaty wynosi 60 zł. ponadto przyznanie prawa ochronnego zależy od wpłacenia opłaty rejestracyjnej oraz opłaty za publi-kację. Wysokość opłat uzależniono, podobnie jak przy opłatach zgłoszeniowych, od ilości klas nicejskich, w których skatalogowano towary/usługi.

W raporcie Ministerstwa Gospodarki „przedsiębiorczość w polsce” z września 2014 roku podkreślono, że do głównych słabości gospodarki, których nie równoważą rosnące nakłady przedsiębiorstw na B+r, należy zaliczyć m.in. niską aktywność patentową czy niską skłon-ność przedsiębiorstw do współpracy zarówno z przedsiębiorstwami, jak również sektorem nauki, a także niechęć do opracowywania własnych innowacji i ich komercjalizacji.

2 4


Do tych czynników ograniczających należy jeszcze dodać bariery o charakterze faktycznym:l wysokie koszty pracy, wysokie podatki;l wysokie ceny wyposażenia i technologii;l ograniczającą rola kosztów certyfi kacji i szkoleń.

3.1.6. Sądownictwo, dochodzenie roszczeń, egzekucja należnościDlaczego sądownictwo ma znaczenie dla funkcjonowania gospodarki?W ostatnich kilkudziesięciu latach związki między jakością sądownictwa a funkcjono-

waniem gospodarki były przedmiotem analiz wielu badaczy, szczególnie tych identyfiku-jących się z nurtami ekonomii instytucjonalnej czy ekonomicznej analizy prawa. Wskazy-wano, że działanie niezależnych i efektywnych instytucji sądowych jest czynnikiem silnie wpływającym na ograniczanie niepewności w gospodarce, co przekłada się, na przykład, na wyższy poziom inwestycji. Możliwość skutecznego i szybkiego dochodzenia zaległych wierzytelności powoduje zaś, że przedsiębiorcy nie muszą stosować szeregu zabezpieczeń w obawie przed nieuczciwością kontrahenta, dzięki czemu dochodzi do obniżki kosztów transakcyjnych. niestety, jak wskazują badania cBoS, wciąż aż 40%17 polaków negatywnie ocenia funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. należy więc sądzić, że istotne uspraw-nienie tej sfery działalności państwa jest kluczowe dla dalszego rozwoju przedsiębiorczości i wzrostu dobrobytu w naszym kraju.

Obraz polskiego sądownictwaW przeprowadzonym w 2014 roku na zlecenie Business centre club badaniu18 dotyczącym

barier w relacjach z instytucjami państwowymi aż 87% respondentów odpowiedziało, że zbyt długie postępowania sądowe utrudniają w stopniu „bardzo dużym lub dość dużym” prowadze-nie działalności gospodarczej. należy więc stwierdzić, że pewne niesprawności w funkcjono-waniu temidy są realnym problemem życia gospodarczego w naszym kraju. niektórzy komen-tatorzy polskiej rzeczywistości19 przyczyn takiego stanu rzeczy doszukują się w jakości pracy sędziów. przywołują oni dane o liczbie sędziów, które, zarówno w wartościach bezwzględ-nych(10 096 osób)20, jak i w przeliczeniu na 100 000 obywateli(26,23 sędziego), sytuują polskę w ścisłej czołówce państw Unii europejskiej. również wydatki na sądownictwo, mierzone jako odsetek pKB, są wyższe niż unijna średnia. Wyciągają więc wniosek, że bolączki polskiego

17 CBOS, Komunikat z badań nr 133/2016, Ocena instytucji publicznych, Warszawa, wrzesień 201618 GfK Polonia dla BCC, Bariery dla biznesu – co poprawić w relacjach przedsiębiorców z instytucjami państwowymi, 201419 Przykładowo: http://dorzeczy.pl/id,7873/Drogi-i-Powolny-Sadzie.html [dostęp: 1.11.2016 r.]20 Dane o liczbie sędziów(w wartościach bezwzględnych i w przeliczeniu na 100.00 mieszkańców)

pochodzą z bazy statystycznej CEPEJ-Stat21 Wszystkie dane o liczbie spraw zmianach tej wielkości pochodzą z Roczników Statystycznych oraz z obliczeń własnych opar-

tych na danych z Roczników Statystycznych


2 5


wymiaru sprawiedliwości wynikają nie z niewystarczających zasobów, lecz z opieszałości i le-nistwa sędziów. Jest to opinia niesprawiedliwa. Jak pokazują statystyki GUS i Ministerstwa Sprawiedliwości, w 2015 roku sądy powszechne załatwiły 15,0121 mln spraw, tj. aż o 2,56 mln więcej niż w roku 2011. W tym samym okresie liczebność sędziów wzrosła jedynie o 36 osób. oznacza to, że w ciągu zaledwie 4 lat liczba spraw załatwianych w ciągu roku przez jednego sędziego wzrosła o 167,8 (patrz wykres 1). Można łatwo policzyć, że w analizowanym okresie wydajność sędziów rosła średnio o blisko 3% rocznie.

niestety, równie szybko co wydajność pracy sędziów rosła liczba nowych spraw wpływających do sądów. Jeśli jeszcze w 2011 roku do sądów wpłynęło 13,58 mln nowych spraw, to już w 2015 roku liczba ta wyniosła 15,16 mln. W konsekwencji w dniu 31 grudnia 2015 roku na jednego sędziego przypadało 1733,1 sprawy oczekującej na załatwienie, tj. aż o 189,1 więcej niż 4 lata wcześniej.

Wykres 1. Obciążenie pracą a wydajność sędziów

źródło: Roczniki statystyczne GUS

Do mierzenia szybkości narastania zaległości w sądach można wykorzystać skonstruowaną przez europejską Komisję na rzecz efektywności Sądownictwa rady europy(cepeJ) tzw. stopę oczyszczenia (clearance rate)22. Wskaźnik ten jest prostym ilorazem liczby spraw załatwionych w danym roku do liczby spraw, które wpłynęły na wokandę w tym samym czasie. Jego interpre-tacja jest niezwykle prosta: jeżeli przekracza on 100%, oznacza to, że zator w sądach się zmniej-sza, jeśli zaś jest mniejszy niż 100% – świadczy o wydłużaniu się kolejki spraw czekających na rozstrzygnięcie. Wykres 2 pokazuje kształtowanie się kilku kategorii tego wskaźnika dla polski w latach 2011-201423.

22 Wskaźnik ten jest opisany w raportach CEPEJ. Przykładowo:http://www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/evaluation/2014/

Rapport_2014_en.pdf str. 190 [dostęp: 2.11.2016 r.] 23 Wykorzystanie lat 2011-2014 zamiast 2011-2015, jak we wcześniejszych obliczeniach, wynika z faktu, że dane za rok 2015

dostępne są jedynie w Małym Roczniku Statystycznym RP 2016, gdzie nie ma podziału na kategorie spraw.

2 6


Wykres 2. Clearance rate dla różnych kategorii spraw

źródło: Roczniki statystyczne GUS

Jak łatwo zauważyć, zarówno w kategorii zbiorczej, jak i spraw gospodarczych ogółem24

„wskaźniki oczyszczenia” oscylowały wokół poziomu 100%. nie jest to wynik zły, lecz trudno go też uznać za satysfakcjonujący, gdyż w żadnym stopniu nie pozwala na rozładowanie wieloletnich opóźnień. znacznie gorzej sytuacja wygląda dla spraw „gospodarczych procesowych”. W anali-zowanym okresie wartość wskaźnika kształtowała się w przedziale 85%-90%. Jest to wynik bar-dzo niepokojący, gdyż oznacza, że co roku kolejka spraw oczekujących na załatwienie(w tej kate-gorii) wydłuża się o 10-15%. nieuchronnie musi prowadzić to do wydłużanie się średniego czasu postępowań, a w konsekwencji także i czasu dochodzenia należności przez przedsiębiorców.

Skuteczność sędziów ma również wymiar terytorialny. Jak pokazuje jedna z publikacji instytutu Wymiaru Sprawiedliwości(iWS)25 różnice w liczbie spraw załatwionych w przeli-czeniu na jednego sędziego między poszczególnymi rejonami sądowymi mogą wynosić na-wet 300%, a w przypadku okręgów sądowych blisko 200%. podobne zróżnicowanie tyczy się również personelu pomocniczego. Wbrew powszechnej opinii, polska zatrudniając 107,8926 pracownika w przeliczeniu na 100 000 mieszkańców sytuuje się zdecydowanie powyżej eu-ropejskiej średniej. Jak piszą jednak autorzy przywoływanego raportu iWS „[…] badanie ujawniło, z jednej strony, ewidentne przerosty zatrudnienia, z drugiej zaś, niedostateczną obsadę kadrową wielu sądów”. Fakt ten skutkuje dużymi różnicami w czasie postępowania i odsetku tzw. spraw przeterminowanych między poszczególnymi częściami polski. Dlatego, biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, należy przypuszczać, że zasoby ludzkie w całym syste-mie polskiego sądownictwa są alokowane w sposób nieefektywny.

24 Kategorie „sprawy gospodarcze ogółem” oraz „sprawy gospodarcze procesowe” dotyczą spraw rozpoznanych w sądach re-

jonowych.25 A. Siemaszko, P. Ostaszewski, Efektywność kosztowa sądownictwa powszechnego, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, War-

szawa 2013 26 Dane pochodzą z bazy statystycznej CEPEJ-Stat27 Dane można znaleźć w pracy: A. Antkiewicz, K. Kaźmierczak, Z. Woźniak, Przyczyny niskiej skuteczności egzekucji sądowej w

Polsce, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2014


2 7


Czas i koszt dochodzenia roszczeńWszystkie wymienione wyżej niedomagania polskiego sądownictwa mają negatywny skutek

dla przedsiębiorców w postaci wydłużania czasu dochodzenia należności. zgodnie z najnowszą edycją rankingu „Doing Business” tworzonego przez Bank światowy, czas potrzebny na docho-dzenia należności, poczynając od złożenia pozwu a skończywszy na egzekucji wyroku, wynosi 685 dni (patrz Wykres 3). średnia dla wysokorozwiniętych państw oecD to 553 dni. polski wynik należy uznać za zły również na tle całego regionu. Wśród dziesięciu państw europy środkowo-Wschodniej, które stały się członkami Unii europejskiej w ramach akcesji z lat 2004 i 2007, średni czas dochodzenia należności stanowi 590 dni, a gorszy wynik niż polska notują jedynie Słowacja i Słowenia (patrz Wykres 4). polska wypada znacznie lepiej, jeśli chodzi o koszt dochodzenia na-leżności. W naszym kraju ma on wynosić 19,4% wartości przedmiotu sprawy, podczas gdy średnia dla wysokorozwiniętych państw oecD – 21,3%, a dla dziesięciu państw eśW – 23,14%.

Według raportu słabościami polskiego wymiaru sprawiedliwości są przede wszystkim: brak efektywnych rozwiązań w dziedzinie zarządzania procesem przez sędziów (case management) oraz niedostateczny poziom informatyzacji sądów (court automation).

Wykres 3. Czas dochodzenia należności z podziałem na fazy (w dniach)Wykres 4. Dochodzenie należności w krajach

Europy Środkowo-Wschodniej

źródło: Doing Business

Egzekucja należnościDzięki regulacjom ustawowym wprowadzającym niemal pełną wolność wyboru komorni-

ka przez wierzyciela (wyjątki stanowią przypadki egzekucji z nieruchomości) oraz wskutek co-raz bardziej napiętej sytuacji na rynku innych usług prawniczych, zawód komornika stawał się w ostatnich latach coraz bardziej atrakcyjny dla młodych prawników. W konsekwencji, liczba komorników w ostatnich 7 latach niemal się podwoiła27. pozwoliło to uzyskać w okresie 2009-2015 wzrost w liczbie spraw załatwionych przez komorników w ciągu roku o ponad 150% (z 2,476 mln do 6,27 mln). niestety, podobnie jak w wypadku sądownictwa, wzrost ten, choć imponują-cy, nie jest jednak wystarczający, by zrównoważyć wpływ nowych spraw. W konsekwencji liczba

2 8


spraw pozostających do załatwienia na koniec 2015 roku wynosiła 5,69 mln, co stanowi wzrost o 175% w stosunku do roku 2009. Jednocześnie przez wiele lat spadała skuteczność egzekucji komorniczych (w 2014 roku wyniosła ona jedynie 22%28). Do przyczyn niskiej skuteczności, oprócz wyżej wymienionych czynników należą też m.in. prawne ograniczenia egzekucji z wyna-grodzenia (do poziomu minimalnej płacy pomniejszonej o składki na ubezpieczenie społeczne i zaliczkę na podatek dochodowy), ze świadczeń społecznych czy z rachunku bankowego (do poziomu 75% minimalnego wynagrodzenia w każdym miesiącu, w którym obowiązuje zajęcie). Barierami w dostępie do efektywnej egzekucji należności są też relatywnie wysokie opłaty, któ-rymi zwykle obciążany jest wierzyciel, a nie dłużnik. zaliczają się do nich: koszty działalności komorników (koszty dojazdu, korespondencji), poszukiwania majątku dłużnika czy zapytania w urzędach lub bankach29. Względnie wysokie koszty egzekucji w połączeniu z spadającą sku-tecznością czynią często cały proces nieopłacalnym, szczególnie dla mikro- i małych przedsię-biorców (gdyż to oni dochodzą przeciętnie niższych kwot). W skrajnych wypadkach może to prowadzić nawet do problemów z płynnością w takich fi rmach.

3.2. Ryzyka i bariery w zakresie podatków

3.2.1. Obowiązki (deklaracje) podatkoweW kalendarzu przedsiębiorcy należy wymienić dwie zasadnicze daty, w których jest on zobli-

gowany do wypełnienia spoczywających na nim obowiązków wobec fi skusa.

Miesięczne zaliczki na podatek dochodowypierwszą datą jest 20 dzień każdego miesiąca i związany z tym obowiązek odprowadzania

miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy. istnieje także możliwość wpłat zaliczek kwartal-nych i taką możliwość wypada polecić małym podatnikom oraz osobom rozpoczynającym dzia-łalność gospodarczą.

Uproszczona forma wpłacania zaliczekprzedsiębiorcy, którzy wybrali uproszczoną formę wpłacania zaliczek są zobowiązani do dnia

20 lutego roku podatkowego, w którym po raz pierwszy wybrali uproszczoną formę wpłacania zaliczek, zawiadomić w formie pisemnej właściwego naczelnika US o wyborze tej formy. Dla podatników rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej w trakcie roku podatko-

28 http://wyborcza.pl/1,91446,16090179,_Gazeta_Wyborcza___Spada_skutecznosc_komornikow.html [dostęp:1.11.2016 r.]29 Dokładniejszy katalog oraz wyliczenia zawarte w prezentacji przygotowanej przez Konfederacje Lewiatan dla Ministerstwa

Sprawiedliwości. Link: https://ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/strategia/rada-ds-strategii/download,2831,1.html [Dostęp: 1.11.2016 r.]

Można je też znaleźć na czarnej liście barier w rozwoju przedsiębiorczości przygotowywanej przez tę samą organizację. Link:

http://www.czarnalistabarier.pl/ [Dostęp: 1.11.2016 r.]


2 9


wego terminem tym jest dzień poprzedzający rozpoczęcie działalności gospodarczej, nie później jednak niż dzień uzyskania pierwszego przychodu. zaliczki kwartalne za okres od pierwszego do trzeciego kwartału roku podatkowego podatnicy uiszczają w terminie do dnia 20 każdego mie-siąca następującego po kwartale, za który wpłacana jest zaliczka.

Miesięczne zaliczki od osiąganych dochodówprzedsiębiorcy, którzy nie wybrali uproszczonej formy wpłacania zaliczek zobowiązani są

w ciągu roku podatkowego odprowadzać miesięczne zaliczki na podatek dochodowy. zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o pit), prowadzący działalność gospodarczą uiszczają zaliczki miesięczne od dochodów z działalności gospodarczej. za okres od stycznia do listopada zaliczki uiszcza się w terminie do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Wyjątkowo, zaliczkę za grudzień, w wysokości zaliczki należnej za listopad, uiszcza się w terminie do dnia 20 grudnia roku podatkowego.

Obowiązki związane z uiszczaniem podatku VAT Kolejny obowiązek wiąże się z 25 dniem każdego miesiąca. o ile wcześniejsze obowiązki do-

tyczą każdego prowadzącego działalność gospodarczą, o tyle ten jedynie przedsiębiorców podle-gających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (ustawa o Vat). zgodnie z przepisami tej ustawy, podatnicy są zobowiązani składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe za okresy miesięczne w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesią-cu. podatnicy mogą również składać deklaracje podatkowe za okresy kwartalne po uprzednim pisemnym zawiadomieniu naczelnika US, najpóźniej do 25 dnia drugiego miesiąca kwartału, za który będzie po raz pierwszy złożona kwartalna deklaracja podatkowa.

podatnik rozpoczynający w trakcie roku podatkowego wykonywanie czynności podlegają-cych opodatkowaniu dokonuje zawiadomienia, o którym mowa powyżej, w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym rozpoczął wykonywanie tych czynności. Mali po-datnicy składają w US deklaracje podatkowe za okresy kwartalne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym kwartale.

przedstawione wyżej obowiązki są podstawowymi, comiesięcznymi obciążeniami, wiążący-mi się z prowadzeniem działalności gospodarczej. należy też podkreślić, iż w przypadku, gdy w trakcie prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej ulegają zmianie dane, jak np. miejsce zamieszkania czy też nazwisko, należy je również zgłosić do urzędu miasta (gminy) we wniosku o zmianę danych w ewidencji działalności gospodarczej.

należy odnotować, iż obecnie trwają prace legislacyjne, które dotyczyć będą podatników pro-wadzących księgi podatkowe przy użyciu programów komputerowych. Będą oni obowiązani bez wezwania organu podatkowego do przekazywania za pomocą środków komunikacji elektronicz-nej ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych informacji o prowadzonej ewidencji Vat, za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesiącu, wskazując miesiąc, którego ta informacja dotyczy. przeciwnicy tego rozwiązania wska-zują na nowe obowiązki sprawozdawcze i ewidencyjne, które wprowadzane są zbyt szybko i bez konsultacji społecznych.

3 0


3.2.2. Wysokość opodatkowaniaWysokość opodatkowania nie stanowi w obecnym stanie prawnym czynnika, który powo-

dowałby ryzyka lub rodził bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej w sektorze MSp. Dotyczy to zarówno podatków dochodowych, jak i podatków pośrednich, a więc w szczegól-ności Vat.

przedsiębiorcy mogą być opodatkowani podatkami dochodowymi w różny sposób, zależny od formy prowadzenia działalności gospodarczej i rodzaju prowadzonej działalności. Spółki kapitałowe podlegają cit, którego stawka jest liniowa i wynosi 19% (od 1 stycznia 2017 roku będzie to 15%). przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą za pomocą pozostałych spółek lub jako osoby fi zyczne podlegają pit. W ramach pit przedsiębiorcy mają do wyboru kilka form opodatkowania: stawka progresywna (18% i 32%), stawka liniowa (19%), ryczałt od przychodów ewidencjonowanych (stawki od 2% do 20%, w zależności od rodzaju prowadzonej działalności, przy czym podatek pobierany jest od przychodu, które nie pomniejsza się o koszty uzyskania), karta podatkowa (podatek w formie ryczałtu kwotowego, dostępny tylko dla niektó-rych rodzajów działalności, którego wysokość uzależniona może być od różnych czynników). Maksymalna stawka podatku dochodowego dla przedsiębiorców wynosi 32%, co stawia polskę wręcz w czołówce pod względem niskości opodatkowania. cytując za raportem pwc: „polska zajmuje 9. pozycję w zestawieniu wszystkich krajów Unii europejskiej pod względem stawek podatkowych w najwyższym progu (32%), licząc od najniższej stawki30.” należy przy tym wziąć dużą poprawkę na fakt, że ta maksymalna stawka w praktyce nie ma w ogóle zastosowania wobec przedsiębiorców, którzy mogą wybrać liniową formę opodatkowania i płacić 19% podatek pit od przychodów z działalności gospodarczej lub prowadzić działalność w formie spółki kapitałowej, opodatkowanej również stawką 19% cit.

W ramach systemu Vat funkcjonuje kilka różnych stawek, a wysokość opodatkowania za-leży przede wszystkim od rodzaju dostarczanego towaru lub świadczonej usługi. Maksymalna stawka Vat (stawka podstawowa) wynosi obecnie 23% i nie jest to stawka szczególnie wysoka na tle pozostałych państw Unii europejskiej (w 11 państwach Ue podstawowa stawka Vat jest na identycznym lub wyższym poziomie).

istotny problem stanowi wysokość opodatkowania pracy, przy czym na koszty pracy składają się w głównej mierze koszty składek na zUS oraz nFz, płacone przez pracownika, jak i praco-dawcę. średni klin podatkowy dla pracowników wynosi 30-40% kwoty brutto. Jest to bardzo wy-soki poziom obciążenia, chociaż w polsce jest na średnim europejskim poziomie. Według badań pwc „polska zajmuje 14. pozycję na 28 państw, licząc od kosztów najniższych.31” niemniej, tak wysoki poziom obciążenia podatkami i składkami pracy generuje niepożądane zachowania.

Wysokość podatków nie jest zatem szczególną przeszkodą. problem leży w innym miejscu. realnym niebezpieczeństwem w prowadzeniu biznesu jest skomplikowanie przepisów w połą-czeniu z brakiem pewności prawnej podatników co do ich wykładni i sposobu stosowania przez organy podatkowe.

30 http://www.pwc.pl/pl/media/2016/2016-04-26-poziom-podatku-dochodowego-w-polsce-sredni-na-tle-innych-krajow-ue.html31 http://www.pwc.pl/pl/media/2016/2016-04-26-poziom-podatku-dochodowego-w-polsce-sredni-na-tle-innych-krajow-ue.html


3 1


3.3. Ryzyka i bariery w zakresie prawa pracyKodeks pracy nie dokonuje podziału na małego, dużego czy średniego pracodawcę. posługuje

się tylko definicją pracodawcy z art. 3 Kp, która jest definicją bardzo szeroką. Wynika to z tego, że kodeks był tworzony w zupełniej innej rzeczywistości gospodarczej i społecznej, w której domi-nowały duże przedsiębiorstwa, a nie tak jak obecnie mikro, małe i średnie. Jedynym wyróżnikiem ze względu na wielkość przedsiębiorstwa jest obowiązek stworzenia regulaminu pracy w przy-padku zatrudniania powyżej 20 osób. to pokazuje, że prawodawca zdaje sobie sprawę z innych warunków panujących w małych przedsiębiorstwach, jednakże nic z tą wiedzą nie zrobił.

Warto zwrócić uwagę na problemy, z którymi zmagają się przedsiębiorcy objęci materią tego raportu. należą do nich:

- trudności w wyliczaniu i określaniu czasu pracy;- urlopy;- szkolenia i badania obowiązkowe.

3.3.1. Czas pracyKwestie czasu pracy reguluje Dział iV Kodeksu pracy. ponadto rozdział iV reguluje system

i rozkład czasu pracy z uwzględnieniem szczegółowym – prac przy dozorze urządzeń lub zwią-zanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy, pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a także pracowników zakładowych straży pożarnych i za-kładowych służb ratowniczych, przy pracach, które ze względu na technologię produkcji nie mogą być wstrzymane (praca w ruchu ciągłym).

Większość tych uregulowań jest dostosowana do dużych przedsiębiorstw produkcyjnych. Mimo to muszą się im podporządkować także przedsiębiorcy segmentu MSp. aby określić czas pracy, muszą określić następujące kwestie:

l przyjąć okres rozliczeniowy – do wyboru jest: podstawowy system czasu pracy, równoważ-ny, praca przy dozorze, przy pilnowaniu mienia, system pracy w ruchu ciągłym, przerywany, zadaniowy, skrócony tygodzień pracy, praca weekendowa i oddzielnie regulowany czas pracy kierowców. Maksymalnie 6-12 miesięcy w rolnictwie, hodowli, a także przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób. W podstawowym maksymalnie 4 miesiące, co do zasady 1 miesiąc.

l określić, czy praca jest świadczona w pełnym wymiarze czasu, czy na część etatu. l Do czasu pracy należy wliczyć przerwę w pracy, przerwę dla pracowników pracujących

w warunkach szkodliwych, na karmienie piersią (jej długość jest zależna od liczby dzieci), czas nauki pracowników młodocianych, czas szkolenia Bhp, 15-minutowe przerwy na gimnastykę lub wypoczynek osoby niepełnosprawnej, 5 minut na 1h pracy przy monitorze, czas podróży służbowej odbywanej w godzinach pracy i inne okresy.

l zależnie od systemu pracy do czasu nie wlicza się: przerwy na spożycie posiłku lub do załatwienia spraw osobistych maksymalnie 60 minut, szkoleń zawodowych, chyba że szkolenie odbywało się w dniu, w którym pracownik miał wykonywać pracę zgodnie z przyjętym rozkła-dem czasu pracy, usprawiedliwionych nieobecności czy zwolnień z przyczyn rodzinnych bądź z pełnienia funkcji społecznych lub publicznych, czasu pełnienia dyżuru, jeżeli podczas niego nie była wykonywana praca, podróży służbowej przypadającej po godzinach pracy, jeżeli w trakcie podróży pracownik nie wykonuje pracy.

3 2


l ponadto, bez jej zgody, czas pracy nie może być dłuższy niż 8 h w przypadku pracownicy zaj-mującej się dzieckiem do 4. roku życia, pracownic w ciąży, pracowników zatrudnionych w najwyż-szych dopuszczalnych czynnikach szkodliwych dla zdrowia. inaczej liczy się też czas pracy w przy-padku osób niepełnosprawnych – aby taki pracownik mógł pracować w godzinach nadliczbowych, musi otrzymać pisemna zgodę od lekarza prowadzącego badania profi laktyczne pracowników.

l pracodawca musi zapewnić co najmniej 11 h czasu nieprzerwanego wypoczynku na dobę32. Każdy z powyższych punków ma dodatkowe rozwinięcie w kolejnych przepisach, co powodu-

je znaczne komplikacje w wyliczaniu czasu pracy. Mały pracodawca, jednocześnie zajmujący się nie tylko samą produkcją, ale też sprzedażą

czy zamówieniami od dostawców, jest zmuszony do korzystania z profesjonalnej pomocy w celu określenia wymiaru czasu pracy, co generuje dodatkowe koszty. Wynajem fachowca nie zabez-piecza jednak przed niepewnością prawną z powodu różnic w wykładni przepisów. a konse-kwencją błędów mogą być roszczenia pracowników w wyniku źle naliczonych nadgodzin lub nawet odpowiedzialność karna w razie wykrycia nieprawidłowości przez państwową inspekcję pracy. ponadto kary pip w praktyce są naliczane od danej czynności, więc niezależnie od tego, ilu pracowników jest zatrudnionych w przedsiębiorstwie, to pip będzie naliczać kary od każdego z nich. Wysokość takiego mandatu wacha się od 1 do 2 tys. złotych.

Dowodem złożoności problemu niech będzie informacja, że hasło „problem czasu pracy” ma w wyszukiwarce Google aż 2 100 000 wyników33.

3.3.2. UrlopyUrlopy unormowane w Kodeksie pracy dzielą się na: urlopy bezpłatne, okolicznościowe, pod-

czas wypowiedzenia, na żądanie, wychowawczy i wypoczynkowy. W tej kwestii nie jest proble-mem naliczenie wymiaru urlopu – jest to bardzo jasno sformułowane w przepisach. problem stanowią następujące kwestie:

Urlop od urlopunaliczanie „urlopu od urlopu”, czyli naliczenie urlopu wypoczynkowego wtedy, gdy pracow-

nik jest na urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim lub na zwolnieniu lekarskim. powoduje to sytuacje, w których pracownik może odsunąć moment podjęcia pracy po innym urlopie nawet o 6 tygodni. Wymaga to od pracodawcy zazwyczaj zatrudnienia tymczasowo innego pracownika, co powoduje dodatkowe koszty i nakłady pracy na znalezienie zastępstwa. ponadto pracownik zazwyczaj dopiero w ostatniej chwili zgłasza żądanie urlopu, więc znalezienie zastępstwa staje się znacznie trudniejsze.

32 Opracowanie własne na podstawie ustawy Kodeks Pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141.33 Wyszukiwanie na dzień 1 listopada. 34 www.pip.gov.pl35 Przykład Anny Jaruckiej, asystentki Włodzimierza Cimoszewicza. http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,90443,3672626.html


3 3


takie naliczanie urlopu od urlopu nie ma uzasadnienia, ponieważ pracownik w tym czasie nie świadczy pracy, a celem urlopu wypoczynkowego jest regeneracja sił psychofizycznych związana z wykonywaniem pracy.34 Urlopy rodzicielskie oraz macierzyńskie są urlopami celowymi, w któ-rych pracownik zajmuje się swoim potomstwem, ale nie świadczy pracy. ponadto, zwolnienie lekarskie – popularne L4 – może trwać maksymalnie 182 dni rocznie, po których albo wraca się do pracy, albo nabywa się prawo do renty w wyniku niezdolności do pracy. to zwolnienie także nie przerywa biegu naliczania urlopu wypoczynkowego, więc po długotrwałej chorobie pracow-nik nie wraca do pracy, ale idzie jeszcze na urlop wypoczynkowy. tego typu mechanizm został potwierdzony przez wyrok Sądu najwyższego z 28 marca 2008 r. jako zgodny z prawem.

Jednocześnie jest to pewna furtka do oszustw, ponieważ pracownik może przedłożyć zwol-nienie, ale nie może być na nim dłużej niż 182. Może jednak po upływie zwolnienia lekarskiego wziąć urlop na żądanie (należą się cztery takie w roku) i następnego dnia przedstawić kolej-ne zwolnienie lekarskie, ale na inną chorobę35. teoretycznie zUS powinien tego typu działa-nia sprawdzać i badać, ale z powodów organizacyjnych nie jest w stanie wszystkiego sprawdzić. zUS jest odpowiedzialny za wypłatę zasiłków w przedsiębiorstwach zatrudniających do 20 osób i z praktyki wynika, że tylko te kontroluje. natomiast większe przedsiębiorstwa same wypłacają zasiłki, więc nie są przez zUS kontrolowane.

Kwestie urlopu okolicznościowego i świat wypadających w sobotęobowiązek przyznania dnia wolnego, jeżeli ustawowo dzień wolny od pracy wypada w sobotę

do końca okresu rozliczeniowego – czyli najczęściej w ciągu miesiąca. ta regulacja jest konse-kwencją wyroku trybunału Konstytucyjnego z 2 października 2012 roku, w którym stwierdził on, że nie obniżenie okresu rozliczeniowego o 8 h z powodu dnia wolnego od pracy przypadają-cego w sobotę powoduje „zróżnicowanie sytuacji prawnej pracowników”, a co za tym idzie jest niezgodne z art. 32 ust. 1 (wszyscy wobec prawa są równi) i 66 ust. 2 (prawo do dni wolnych od pracy) Konstytucji. Dla przedsiębiorców będących przedmiotem tego raportu jest to kolejne ob-ciążenie, ponieważ na ten czas muszą znaleźć zastępstwo lub przerwać świadczenie usług. trzeba jednak przyznać, że skala tego problemu jest mała – w 2015 roku dotyczył on 2 dni z 13 wolnych, a w 2016 roku nie było ani jednego takiego przypadku.

Klucz, którym posługiwał się prawodawca w kwestii urlopów okolicznościowych i system ich przyznawania określony w rozporządzeniu z 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwia-nia nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, budzi pewne wątpliwości. Katalog osób i liczba dni wolnych, które przysługują z powodu zgonu, ślubu czy narodzin dziecka, wydaje się racjonalny, ale w praktyce sprawia kłopoty. Między innymi dopuszcza on taką sytuację, że na pogrzeb byłej żony pracownik nie otrzyma dnia wolnego, ale na pogrzeb teścia już tak. ponadto, struktura społeczna ciągle się zmienia, czego przepisy nie uwzględniają. pracownik żyjący w konku-binacie zmuszony jest więc do wzięcia urlopu wypoczynkowego zamiast okolicznościowego.

Urlop w jednoosobowych działalnościach gospodarczychosoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą w praktyce nie mają urlo-

pów. Wynika to ze specyfiki tej formy, choć jednocześnie jest naruszeniem podstawowego prawa

3 4


do wypoczynku ujętego w art. 66 Konstytucji. Wprawdzie osoba taka może w każdej chwili przestać pracować i wziąć urlop, ale w praktyce nie zarobi na opłacenie składek, ubezpieczeń czy czynszu za lokal. prowadzi to do tego, że niektórzy przedsiębiorcy pozostają bez urlopu od ponad 10 lat.

3.3.3. Szkolenia i badaniaobowiązek przeprowadzania badań oraz przeprowadzania szkoleń wynika z Kodeksu pracy,

a ich szczegóły ujęte są w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i pracy z dnia 27 lipca 2004 roku w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz normy pn-n18002 (ocena ryzyka zawodowego).

W jednoosobowej działalności gospodarczej, gdy nie ma zatrudnionych pracowników, przed-siębiorca nie musi wypełniać obowiązujących przepisów Bhp, ponieważ zakłada się, że jeżeli prowadzi on działalność, to ma świadomość niebezpieczeństw. nie jest zobligowany do przepro-wadzania ocen ryzyka zawodowego związanego z prowadzoną działalnością, robienia okreso-wych badań lekarskich i sporządzania instrukcji stanowiskowych.

W przypadku, gdy osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą zdecyduje się na zatrudnienie pracownika i z przedsiębiorcy staje się pracodawcą, musi zacząć spełniać obowiązki Bhp.

pierwszym – regulowanym na poziomie ustawowym – obowiązkiem pracodawcy jest orga-nizowanie szkoleń podstawowych Bhp dla pracowników. Muszą się one odbywać w godzinach pracy oraz na koszt pracodawcy. Do szkoleń obowiązkowych należą:

l szkolenie wstępne organizowane przy zatrudnieniu nowego pracownika, zawierające pod-stawowe informacje na temat zasad Bhp oraz z instruktażu stanowiskowego;

l szkolenia okresowe.Drugim obowiązkiem pracodawcy jest profi laktyczna ochrona zdrowia, w ramach której wy-

maga się przeprowadzenia badań lekarskich:l wstępnych;l okresowych;l kontrolnych.W wielu przypadkach ten obowiązek wymusza na pracodawcy dodatkowe koszty. przykła-

dem może być zlecanie przez lekarzy medycyny pracy dodatkowych badań (morfologia krwi, badania laryngologiczne, prześwietlenie płuc, badanie ortopedyczne, zaburzenia snu) nawet w przypadkach, gdy ocena ryzyka zawodowego jest niska (pracownik biurowy). za każde takie badanie płaci pracodawca. Standardowe badanie to wydatek ok. 200 złotych, a praktyką jest, że lekarze pracy zlecają dodatkowe badania, które podwyższają koszty.

ponadto w dyspozycji art. 207 par. 2 Kodeksu pracy pracodawca powinien:l organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;l zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;l wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych

poleceń;l zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy

nadzoru nad warunkami pracy;l zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.


3 5


najczęściej sprowadza się to do przyklejenia instrukcji mycia rąk, regulaminu szatni, znaków zakazu palenia, zebrania podpisów pod deklaracją zapoznania się z przepisami Bhp pracowników. tego typu działania nie zwiększają bezpieczeństwa i higieny pracy, a są jedynie dodatkowym kosztem dla pracodawcy i jednocześnie stanowią kluczową część prze-prowadzanej kontroli.

oprócz tego, Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek wyznaczenia pracownika od-powiedzialnego za udzielanie pierwszej pomocy oraz wykonywanie działań w zakresie zwalcza-nia pożarów i ewakuacji pracowników. W małych przedsiębiorstwach to właśnie najczęściej sam pracodawca spełnia tę funkcję, przy czym dopóki sam prowadzi działalność, nie musi jej pełnić.

rozporządzenie ministra wprowadza istotne ułatwienie dla przedsiębiorstw zatrudniających poniżej 100 pracowników. W takim przypadku nie ma konieczności tworzenia służby Bhp czu-wającej nad przestrzeganiem przepisów z tego obszaru. Musi jednak być bezwzględnie formowa-na w zakładach zatrudniających powyżej 100 pracowników. należy jednak pamiętać, że niektóre dziedziny Bhp wymagają odpowiednich kwalifikacji, nie mówiąc już o specjalistycznej wiedzy. natomiast zadania służby Bhp mogą zostać zlecone podmiotowi zewnętrznemu.

Kiedy przedsiębiorca zdecyduje się na prowadzenie spraw Bhp na własną rękę, musi pamię-tać, że konieczne jest spełnienie warunków określonych w przepisach. zgodnie z nimi, aby wła-ściciel firmy mógł samodzielnie prowadzić zadania i dokumentację Bhp:

l musi posiadać odpowiednie szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy;l liczba zatrudnionych przez niego pracowników nie może przekraczać 10 osób.Każdy pracodawca musi ocenić i udokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną

pracą oraz zastosować niezbędne środki zmniejszające je. ten obowiązek wynika z art. 226 (173) Kp, a ocena ryzyka określana jest na podstawie normy pn-n18002.

najczęściej tego typu dokumentację przygotowuje wyspecjalizowana firma zewnętrzna, której koszty usług można znaleźć bez problemu w internecie.

Przykładowy koszt szkolenia wstępnego to około 250 zł + 30 zł za każdą dodatkową osobę uczestniczącą w szkoleniu, plus szkolenia okresowe 400 zł+30 zł każda dodatkową osobę na stano-wiskach robotniczych, a dla pracowników biurowo-administracyjnych 300 zł plus 30 zł za każdą kolejna osobę, dla pracodawców 800 zł. Stała służba BHP w firmie to koszt zależnie od liczby pracowników około od 130 zł (dwie wizyty w miesiącu) do 1400 zł w przypadku firm ze 100 pracownikami. Koszt stworzenia dokumentacji dotyczącej oceny zagrożeń ryzyka zawodowego to koszt około 150 zł za stanowisko biuro- administracyjne i około 300 zł za stanowisko robocze na podstawie normy PN-N18002. Za dodatkowe 100 zł miesięcznie przedsiębiorcy zewnętrzni mogą pełnić funkcję pracownika wyznaczonego do obsługi p.poż.36 Niektóre przedsiębiorstwa próbują sprzedawać szkolenia BHP w formie viedokonferencji, ale według wykładni Państwowej Inspekcji Pracy nie można przeprowadzać szkoleń BHP w tej formie, ponieważ nie można zweryfikować rzetelnie wiedzy pracownika.

pracodawcy nie wykonują samodzielnie takiej dokumentacji i szkoleń, ponieważ trzeba po-siadać odpowiednie kwalifikacje i wiedzę.

36 http://www.bhp-momix.pl/cennik.php

3 6


przedsiębiorcy zdają sobie sprawę z fi kcji Bhp w swoich fi rmach. na przykład, każdy praco-dawca musi mieć pracownika odpowiadającego za ochronę przeciwpożarową37. W praktyce jest nią osoba z wynajętej fi rmy, jednak w dokumentacji występuje nazwisko wyznaczonego pracow-nika, bo tego wymagają przepisy.

oddzielnym tematem są szkolenia wstępne oraz na stanowisku pracy. przepisy wymagają prze-prowadzenia szkolenia wstępnego trwającego ok. 8 godzin, jednakże w rzeczywistości trwają 0,5-3 godzin. ich program też pozostawia wiele do życzenia i składa się często z banałów i truizmów (nie należy wkładać metalowych przedmiotów do gniazdek elektrycznych, jak siedzieć na krześle itp.)

zupełnie inne znaczenie i sens mają szkolenia na miejscu pracy, gdzie pracownik otrzymuje praktyczne informacje na temat bezpieczeństwa i ergonomii. takie szkolenia mają dużo większą wartość, co potwierdzają sami pracodawcy, którzy jednakoż przyznają, że powinny mieć one wymiar godzinowy zgodny z praktyką, a nie wymogami prawnymi38.

problemem jest także to, że państwowa inspekcja pracy nie traktuje przedsiębiorców na równi z pracownikami, dlatego uzyskanie potrzebnej informacji czasami jest utrudnione.

3.4. Finansowanie działalności gospodarczejpierwsze koszty i formalności związane z założeniem fi rmy pojawiają się na etapie jej re-

jestracji. im są większe i bardziej czasochłonne, tym silniej zniechęcają do podjęcia ryzyka biznesowego. Kolejne bariery pojawiają się w związku z samym prowadzeniem działalności. Stawiane przez państwo wymogi formalne i rachunkowe oraz koszty fi nansowe nie rosną wraz ze skalą działalności fi rmy, ale uzależnione są od wyboru jednego z rodzajów działalności go-spodarczej. Jeszcze większe zróżnicowanie wprowadza różnorodność ordynacji podatkowych. również ryzyko fi nansowe związane ze zobowiązaniami wynikającymi z prowadzenia dzia-łalności jest silnie zróżnicowane ze względu na formę prowadzonej działalności. ponieważ początkujący przedsiębiorca nie posiada dostatecznej wiedzy i doświadczenia, decyduje się często na nieoptymalne rozwiązanie, które podpowiada mu doraźna chęć zminimalizowania formalności. często jednak oznacza to maksymalizację ryzyka w przyszłości.

W polsce dostępne są trzy zasadnicze formy prowadzenia działalności gospodarczej:1. indywidualna działalność gospodarcza osób fi zycznych, w tym prowadzona w ramach spół-

ki cywilnej w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego;2. Spółki handlowe – oparte na kodeksie spółek handlowych: spółka jawna, partnerska, ko-

mandytowa, komandytowo-akcyjna, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna;3. inne – oparte na przepisach specjalnych: spółdzielnie, spółki wodne, sportowe, fundacje,

stowarzyszenia (pominięte ze względu na specjalne przeznaczenie).

37 Art.209 Kodeksu Pracy mówi o obowiązkach pracodawcy w zakresie ochrony przeciwpożarowej.38 Na czas trwania szkolenia ma wpływ przygotowanie zawodowe pracownika, dotychczasowego stażu pracy, rodzaju pracy, za-

grożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony – kwestia regulowana w załączniku nr 1

o ramowym programie instruktażu stanowiskowego do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 roku w

sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.


3 7


z punktu widzenia ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej znaczenie ma innego ro-dzaju podział:

a. nie posiadające osobowości prawnej (indywidualna działalność gospodarcza, spółki osobowe);B. posiadające osobowość prawną (spółki kapitałowe: z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjna).odrębna osobowość prawna oznacza zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz

dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych (nabywania praw i zaciągania zobowiązań we własnym imieniu). Gwarantuje to rozdzielenie finansów przedsiębiorstwa od majątku i przy-szłych dochodów przedsiębiorców. Wspólnicy spółek kapitałowych nie odpowiadają bowiem wła-snym majątkiem za zobowiązania przedsiębiorstwa (ani tym nabytym przed rozpoczęciem dzia-łalności gospodarczej, ani w jej trakcie, ani po jej zakończeniu, ani majątkiem współmałżonka przy wspólnocie majątkowej). z punktu widzenia bezpieczeństwa finansowego osób prowadzą-cych działalność gospodarczą optymalny jest wybór jednej ze spółek kapitałowych (stanowią one ok. 83% spółek handlowych), choć wiąże się to z dodatkowymi utrudnieniami i kosztami.

podsumowując, w polsce możliwe jest prowadzenia działalności gospodarczej w jednej z dwóch ścieżek:

a. ułatwionej, acz obarczonej dużym ryzykiem obciążenia prywatnego majątku przedsiębiorcy;B. utrudnionej, acz bezpiecznej. postawienie przed rozpoczynającymi działalność gospodarczą przedsiębiorcami takiego wy-

boru prowadzi w praktyce do obrania pierwszej ścieżki przez osoby mniej zasobne i doświad-czone oraz z mniejszych miejscowości, a także – z drugiej strony – przez osoby dysponujące większym kapitałem startowym. taka alternatywa rodzi poczucie niesprawiedliwości, zachęcając słabsze podmioty do minimalizowania barier krótkoterminowych (związanych z wyborem ścież-ki B) na rzecz maksymalizacji ryzyka długoterminowego (wybór ścieżki a).

prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki kapitałowej wiąże się z większymi obowiązkami formalnymi (roczne sprawozdanie finansowe składane do Krajowego rejestru Są-dowego, czasochłonna procedura likwidacji spółki), trudniejszą księgowością (około dwukrotnie większe koszty obsługi przez biuro księgowe, mniej biur świadczących taką usługę) oraz zwięk-szonymi kosztami funkcjonowania (stawki Krajowego rejestru Sądowego, koszty rady nadzor-czej, notarialne poświadczanie protokołu z walnego zebrania akcjonariuszy). największa bariera wiąże się jednak z podwójnym opodatkowaniem dochodów spółki kapitałowej i komandytowo-akcyjnej. o ile podatnikami w spółce osobowej są ich wspólnicy, dochód spółki kapitałowej opodatkowany jest najpierw podatkiem dochodowym od osób prawnych (cit), a następnie – przy wypłacie dywidendy – podatkiem od osób fizycznych (pit) lub prawnych (cit).

zróżnicowanie form prowadzenia działalności gospodarczej nie powinno wiązać się z alter-natywą niskich barier i wysokiego ryzyka wobec wyższych barier i bezpieczeństwa finansowego przedsiębiorców. zmiany w regulacjach dotyczących poszczególnych form prowadzenia działal-ności gospodarczej powinny zmierzać w kierunku powiązania dodatkowych obowiązków formal-nych ze skalą firmy (poziomem przychodów), a nie formą prawną. niska kwota obowiązkowego wkładu na kapitał założycielski spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (5 tys. zł) predestynu-je ją do bycia domyślną formą prowadzenia działalności dla mikro- i małych przedsiębiorców. W tym celu pożądane byłoby zmniejszenie różnicy pomiędzy barierami i utrudnieniami pro-wadzenia indywidualnej działalności gospodarczej i spółki z o.o. zmiana formy prowadzenia działalności jest szczególnie istotna w przypadku firm zakładanych na początku lat 90., które

3 8


stają dzisiaj w obliczu konieczności przeprowadzenia sukcesji, a czasem bardzo trudnego w przy-padku indywidualnej działalności gospodarczej postępowania spadkowego.

3.4.1. Koszty startunajmniej środków na start pochłania jednoosobowa działalność, potem plasują się spółki

osobowe, najdroższe są spółki kapitałowe. Koszty startu to wszelkiego rodzaju wydatki po-noszone na rzecz państwa i innych podmiotów, których nieponiesienie uniemożliwia pro-wadzenie działalności. z tego powodu nie uwzględniono kosztów prowadzenia księgowości i tworzenia sprawozdań finansowych, gdyż można je prowadzić samemu, choć to niezwykle rzadkie. na potrzeby tego raportu dla spółek przyjęto wariant z minimalnym wkładem ka-pitałowym (w spółkach osobowych na poziomie spółek z o.o.) oraz dwoma wspólnikami. Dokumenty w urzędach nie są składane przez internet, ponieważ wymaga to podpisu elek-tronicznego.

Tabela 1. Najniższy możliwy koszt uruchomienia każdego z rodzajów działalności gospodarczej

Rodzaj Jednoosobowa Spółka Spółka Spółka Spółka

działalność gospodarcza jawna cywilna sp. z o.o. akcyjna

Wpis do KRS - 500,00 - 500,00 500,00

Wpis w monitorze sądowym - 100,00 - 100,00 100,00

Podatek od czynności cywilnoprawnych - 22,00 25,00 21,02 241,40

Koszty notariusza (umowa 7 stron) - - - 196,80 1119,30

Odpisy umowy x5 - - - 210,00 210,00

Pieczęć (wymóg banków) 50,00 100,00 100,00 100,00 100,00

SUMA 50,00 722,00 125,00 1127,82 2270,70

Jak widać, koszty wzrastają w zależności od statusu osoby prawnej oraz kapitału zakładowego. założenie spółki z o.o. to koszt przekraczający 20% minimalnego kapitału zakładowego. pod-wyższenie go spowodowałoby wzrost kosztów notariusza i podatku do poziomu spółki akcyjnej.

3.4.2. Metody fi nansowania i ich dostępnośćMożna wyróżnić dwa sposoby fi nansowania przedsiębiorstw: wewnętrzne (udziałowe) i ze-

wnętrzne. Finansowanie udziałowe to, innymi słowy, środki własne właścicieli, które mogą być pozyskane różnymi kanałami: oszczędności, giełda, fundusze venture capital, business angels, crowdfunding itp. Finansowanie zewnętrzne to między innymi: kredyty bankowe, pożyczki nie-bankowe, obligacje, leasing, faktoring i inne instrumenty39.

Właściwie wszystkie mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa fi nansują swoją działalność ze środków własnych. Wśród zewnętrznych źródeł najpopularniejszy jest kredyt bankowy, wyko-rzystywany przez niecałe 40% mikrofi rm oraz prawie 60% małych i średnich przedsiębiorstw.


3 9


W dalszej kolejności jest leasing, z którego korzysta odpowiednio 20% i 40% podmiotów. po-zostałe instrumenty, takie jak fundusze unijne czy dotacje, stosowane są przez mniej niż 10% organizacji. Kredyty lub pożyczki są około dwukrotnie częściej przeznaczane na cele obrotowe niż inwestycyjne40.

Tabela 2: Wielkość luki finansowej w mld zł wg klasy wielkości przedsiębiorstwa

Luka nieprzyznanego finansowania

Mikro 60 718

Małe 10 804

Średnie 6 470

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie 2014-2020, IBS.

Luka finansowa, badana według nieprzyznanego finansowania, to różnica między łączną war-tością finansowania, o które ubiegały się przedsiębiorstwa, a wartością finansowania przyznane-go. problem luki dotyka przede wszystkim mikroprzedsiębiorstwa, co wynika głównie z niedo-pasowania oferty instytucji kredytowych oraz oczekiwań przedsiębiorców (mikrofirmy często nie mają historii kredytowej i zabezpieczeń o dużej wartości, a banki ofert finansowania dla jedno-stek o podwyższonym ryzyku). Są to jednocześnie przedsiębiorstwa o najmniejszych możliwo-ściach samofinansowania. Dotacje i środki unijne to kropla w morzu potrzeb – oferowane kwoty nie pokrywają nawet mniejszej części zapotrzebowania na kapitał.

3.4.3. Pożyczki (kredyty) bankowe i niebankoweMimo dużej luki finansowej dla mikroprzedsiębiorstw, największa oferta finansowania

dostępna jest dla jednoosobowych działalności gospodarczych. Wynika to z tego, że w tym przypadku przedsiębiorca odpowiada swoim majątkiem osobistym (tzw. regres finansowy). podobnie rzecz ma się ze spółkami osobowymi. W przypadku spółek kapitałowych kwestia jest już bardziej złożona, ponieważ odpowiedzialność kredytobiorcy ogranicza się do wkładu kapitałowego spółki. Jeśli jest on niski, to ryzyko po stronie instytucji kredytującej wzrasta. z tego względu bardzo często wymaga się od tych podmiotów spełnienia dodatkowych warun-ków, takich jak dłuższa niż rok obecność na rynku lub dodatnie wyniki finansowe stosowne do wysokości pożyczki.

39 Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla

procesu programowania polityki spójności w okresie 2014-2020, IBS, 2013.40 Ibidem.

4 0


3.4.4. Dotacje i dofi nansowaniaW przypadku funduszy unijnych oferta fi nansowania jest dość szeroka i dostępna zarówno

dla fi rm rozpoczynających działalność, jak i już obecnych na rynku. W nowej perspektywie (2014–2020) zmieniły się jednak formy fi nansowania: rozpoczęto stopniowe odchodzenie od dotacji bezzwrotnych (niższa efektywność) na rzecz fi nansowania zwrotnego (pożyczki). Kwoty na ogół nie przekraczają kilkudziesięciu czy kilkuset tysięcy złotych. Jest to forma zdecydowanie bardziej korzystna dla pożyczającego, gdyż ogranicza zjawisko powstawania fi rm dotacyjnych, tj. takich, których główną działalnością było pobieranie środków unijnych. pożyczki te jednak nie są dobrze skonstruowane: wymagają od pożyczkobiorcy poręczeń lub zastawów (ruchomo-ści, nieruchomości, lokaty), przez co luka fi nansowa wśród osób mniej zamożnych lub młodych cały czas nie jest pokryta.

inną formą finansowania jest dotacja z państwowego Urzędu pracy. Jest to dofinanso-wanie bezzwrotne, ale posiadające wiele wad. po pierwsze, kwota nie jest wysoka – wynosi 4-6-krotność przeciętnego wynagrodzenia (15-30 tysięcy). po drugie, procedura jest stosun-kowo długa – od jednego do kilku miesięcy. po trzecie, dotacja jest obwarowana wieloma warunkami, m.in. posiadanie statusu bezrobotnego przez co najmniej 3 miesiące (wyklu-czeni są studenci studiów stacjonarnych). Jeśli chodzi o inne warunki, to dofinansowania nie otrzymają osoby, które w 12 miesiącach poprzedzających złożenie wniosku prowadziły działalność gospodarczą lub odmówiły przyjęcia pracy, przygotowania zawodowego czy sta-żu. Ubiegający się musi też wykazać, że w poprzednich 2 latach nie został skazany za prze-stępstwa gospodarczego oraz w ciągu ostatnich 5 lat nie otrzymał innej dotacji lub pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej.

3.5. Zagrożenia regulacyjneKonstytucja rp w art. 48 nakłada na każdego obywatela obowiązek ponoszenia ciężarów

i świadczeń publicznych określonych w ustawach. z tego właśnie artykułu wywodzi się niepisana zasada, że akty należycie ogłoszone są powszechnie znane. a za należycie ogłoszone uznaje się te, które zostały w sposób zgodny z prawem opublikowane. obecnie jednak wskazuje się, że liczba uchwalanych aktów prawnych jest zbyt duża, aby przedsiębiorca był w stanie prześledzić wszyst-kie zmiany, a tym bardziej wdrożyć odpowiednie działania, mające na celu zastosowanie tych regulacji. Dlatego w tej części dotyczącej ryzyk regulacyjnych skupiamy się na dwóch aspektach – częstotliwości zmian w prawie oraz implementacji lub transpozycji prawa Unii europejskiej.

3.5.1. Częste zmiany prawaponiższe zestawienie ukazuje liczbę aktów prawnych wydanych od 18 listopada 2015 roku do

1 listopada 2016 roku, które nakładają nowe obowiązki na mikro-, małych i średnich przedsię-biorców. zmiany dotyczą głównie:

l kwestii podatkowych;l nowych obowiązków sprawozdawczych lub regulacyjnych;l zmian w obrocie dokumentacją pomiędzy przedsiębiorcą a urzędami.tempo wzrostu niezbędnej dokumentacji w stosunku do lat poprzednich spowolniło. część


4 1


ustaw usprawnia nawet obieg dokumentów pomiędzy przedsiębiorcą a urzędami, ale zwiększa się za to liczba wymaganych zezwoleń i sprawozdań.

Tabela. 3. Uchwalone ustawy od 18 listopada 2015 do 1 listopada 2016, które zmieniają obowiązki dotyczące mikro, małych i średnich przedsiębiorców

Liczba ustaw Łączna liczba stron ustaw

Prawo krajowe 20 325

Implementacja prawa UE 15 768

Razem 35 1093

Źródło: opracowanie własne na podstawie Dziennika Ustaw

takie nagromadzenie nowych regulacji oraz nowych obowiązków powoduje, że przedsiębior-cy nie mają często pojęcia o tym, że regulacje dotyczące ich branży się zmieniły. taką informację zyskują najczęściej dopiero w momencie kontroli. W badaniu GfK polonia z 2014 roku przedsię-biorcy wskazują41, że to właśnie biurokracja oraz obowiązki sprawozdawcze są jedną z ważniej-szych przeszkód w prowadzeniu działalności. przykładem takiego obowiązku, który jednocześnie jest dodatkowym obowiązkiem, a nikt o nim nie wie jest obowiązek rejestracji lodówek, które za-wierają powyżej 3 kg substancji kontrolowanej – dotyczy to farmaceutów, rolników, sklepikarzy i przetwórców. obowiązek wynika z ustawy z 15 maja 2015 roku o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych. za niedopilnowanie obowiązku grożą wysokie kary, a sprawa dotyczy 500-600 tys. urządzeń42.

tylko w tym roku ukazały się 1102 strony samego teksu normatywnego regulacji. to sprawia, że drobny przedsiębiorca dowiaduje się o nowym obowiązku w momencie wystawienia przez kontrolę kary lub podczas załatwienia spraw w odpowiednich organach. Żaden przedsiębiorca nie jest w stanie śledzić takiej ilości zmian. W związku z powyższym wzrasta koszt prowadzenia działalności gospodarczej, spada też konkurencyjność. Działa tu reguła, że im mniejszy przedsię-biorca, tym większy koszt dostosowania się do regulacji w przeliczeniu na pracownika. Dowodzą tego m.in. przeprowadzone w 2010 roku badania w Stanach zjednoczonych ameryki, podczas których stwierdzono, iż w przypadku przedsiębiorców zatrudniających poniżej 19 pracowników obciążenia administracyjne (wynikające wyłącznie z przepisów federalnego) wynoszą 10 585 do-larów, a zatrudniających powyżej 500 – 7755 dolarów (36% różnicy)43.

na dodatek zmiany prawa dotyczą najczęściej ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i ustaw podatkowych. powoduje to niepewność prawną, która skutkuje obawami przed nowy-

41 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013 -2014. PARP.42 Wg. załącznika I do rozporządzenia WE 364/2004 43 https://www.sba.gov/sites/default/files/The%20Impact%20of%20Regulatory%20Costs%20on%20Small%20Firms%20(Full).pdf

4 2


mi przedsięwzięciami, a nawet inwestowaniem. obecnie zakłada się, że okres zwrotu nakładów/ nakładów inwestycyjnych dokonuje się w okresie 5-7 lat. tylko ustawa o swobodzie działalności gospodarczej w okresie 2011-2016 zmieniała się pięciokrotnie. to pokazuje niestabilność prawa i ryzyko inwestycyjne.

Dodatkowym problemem jest zbyt szybkie uchwalanie nowego prawa, co powoduje koniecz-ność pilnych nowelizacji dla ochrony przed nieprzewidzianymi konsekwencjami. takim przy-kładem może być ustawa o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości zasobu Własności rolnej Skarbu państwa oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz.U. poz. 58., tzw. ustawa o ochronie ziemi. po jej uchwaleniu zorientowano się, że blokuje ona możliwość zaciągnięcia kredytu hipotecznego na nieruchomości rolnej. to efekt słabej oceny skutków regulacji oraz pośpiesznych konsultacji.

3.5.2. Brak pewności prawaryzyko wynikające ze skomplikowanych przepisów prawa podatkowego jest potęgowane

przez zmienność interpretacji organów podatkowych oraz brak dostępu do pewnych informacji o aktualnej linii interpretacyjnej przepisów podatkowych.

organy podatkowe nie dysponują jednolitą wykładnią przepisów prawa podatkowego. W za-sadzie dokonują jej urzędy. oznacza to, że niektóre czynności będą rodziły odmienne skutki podatkowe w zależności od lokalizacji. W Warszawie sprzedaż nieruchomości może podlegać opodatkowaniu Vat, podczas gdy w olsztynie organy podatkowe uznają, że czynność powinna być zwolniona z Vat.

interpretacje ogólne Ministra Finansów nie wyczerpują problematyki w zapytaniu. W założe-niu ustawodawcy interpretacje ogólne mają na celu ujednolicenie stosowania prawa przez różne organy podatkowe. W praktyce wydawane są one rzadko i zarazem w swojej budowie mają cha-rakter normotwórczy, najczęściej profi skalny, tłumacząc zagadnienia budzące wątpliwości w taki sposób, żeby wykładnia była korzystna dla organu podatkowego. przykładem tego zjawiska jest wydana interpretacja ogólna dotycząca stawki Vat na dania gotowe. Ministerstwo Finansów eksplikuje, dlaczego (dotyczy to głównie restauracji serwujących posiłki typu fast-food) są one opodatkowane stawką 8% Vat, przy czym jest interpretacja stojąca w sprzeczności z wydawany-mi wcześniej interpretacjami indywidualnymi i wyrokiem europejskiego trybunału Sprawiedli-wości, które określały podatkowanie dań gotowych stawką Vat w wysokości 5%. interpretacja ogólna Ministerstwa unieważniła wcześniejsze interpretacje indywidualne, co spowodowało, że organy podatkowe kwestionowały rozliczenia przedsiębiorców do 5 lat wstecz.

Jednym z rozwiązań gwarantujących podatnikom stabilność na wypadek zmian w wykładni prawa są interpretacje indywidualne – wydawane na rzecz konkretnych podatników, w konkret-nych stanach faktycznych. poziom komplikacji przepisów powoduje jednak, że i to rozwiązanie nie jest wolne od krytyki.

Liczba postępowań dotyczących interpretacji indywidualnych przekroczyła założenia. zgod-nie z danymi Ministerstwa Finansów w okresie od 1 listopada 2015 roku do 1 listopada 2016 roku wydano ponad 30 655 interpretacji indywidualnych.

Bywają one ze sobą sprzeczne. Wynika to z unormowań, które pozwalają na wydawanie inter-pretacji indywidualnych przez upoważnionych Dyrektorów izb Skarbowych, którzy mogą róż-nie widzieć taki sam stan faktyczny. podatnik ma możliwość w przypadku wydania w jego oce-


4 3


nie wadliwej interpretacji odwołać się do sądu i w postępowaniu administracyjnym spróbować otrzymać inne rozstrzygnięcie. prowadzi to do tworzenia przewagi podatkowej, ponieważ jeden podmiot może opodatkować swoją transakcję w sposób preferencyjny w stosunku do podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji faktycznej. zaburza też konkurencję.

przykładem niech będzie dostawca specjalistycznych urządzeń, który uzyskał w najwyższym Sądzie administracyjnym rozstrzygnięcie, pozwalające na stosowanie obniżonej stawki Vat. Konkurencji nie udało się uzyskać takiego rozstrzygnięcia, mimo że sprzedawała identyczne urządzenia. Urządzenia były dostarczane na rzecz podmiotów z sektora publicznego, które nie odliczały Vat naliczonego. W efekcie urządzenia o niższej stawce Vat miały niższą cenę brutto i dawały przewagę ich dostawcy.

problemem jest brak systemu informacji dla podatników o aktualnej wykładni interpretacyj-nej przepisów. istniejąca Krajowa infolinia podatkowa nie spełnia swojego zadania, ponieważ uzyskane za jej pośrednictwem informacje nie mają wpływu na działanie innych organów podat-ków i nie posiadają mocy prawnej na przykład podczas kontroli organu podatkowego. Jednocze-śnie informacje takie nie podlegają żadnej kontroli administracyjnej czy sądowej.

Wprowadzenie urzędowych wyjaśnień wszystkich lub większości przepisów prawa podatko-wego może być skutecznym rozwiązaniem. Funkcjonuje ono dobrze w Wielkiej Brytanii oraz ir-landii. Mechanizm polega na publikacji na stronie internetowej odpowiednika naszego Minister-stwa Finansów „notices”, dotyczących najważniejszych zagadnień np. podatku Vat44. Notices to oficjalne wyjaśnienia dotyczące wykładni przepisów. nie jest to wiążąca forma dla podatników, niemniej podatnicy wiedzą, jakie działania podejmą organy podatkowe i jak będą interpretowane przepisy w sytuacjach opisanych w notices.

Warto zauważyć, że podobne rozwiązanie znajduje się planach obecnego Ministra rozwoju. na posiedzeniu rady Ministrów 8 listopada 2016 roku została przyjęta do dalszego procedowa-nia ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców. Ustawa ta między innymi nowelizuje ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, gdzie wpro-wadza się regulację, która gwarantuje, że:

„W przypadku zmiany przez organ administracji publicznej, państwową jednostkę organizacyj-ną lub organ kontroli zakresu lub sposobu zastosowania przepisów w indywidualnej sprawie przed-siębiorcy, przedsiębiorca nie może być obciążony jakimikolwiek daninami publicznymi, sankcjami administracyjnymi, finansowymi lub karami w zakresie, w jakim zastosował się do: 1. ugrunto-wanej praktyki organu administracji publicznej, państwowej jednostki organizacyjnej lub organu kontroli; 2. wydanego wcześniej wobec niego rozstrzygnięcia organu administracji publicznej, pań-stwowej jednostki organizacyjnej lub organu kontroli.”

ponadto została dookreślona kwestia „ugruntowanej praktyki”. pojawia się też możliwość powołania się przedsiębiorcy na interpretację udzieloną innemu przedsiębiorcy. Jest to po-ważny krok w stronę zwiększenia pewności prawnej przedsiębiorców, a zarazem ważne narzę-dzie dla samych organów państwowych, które będą mogły ujednolicić sposób wykonywania przepisów.

44 https://www.gov.uk/government/collections/vat-notices-alphabetical-order

4 4


3.5.3. Prawo UE i jego konsekwencjeWcześniejsza tabela pokazuje, że implementowane lub transpozycjonowane prawo Ue w po-

równaniu do prawa krajowego ma znacznie większą objętość, a zarazem jest bardziej szczegó-łowe i nie zawsze w pełni realizujące pierwotny cel. problemem tych aktów prawnych jest nie tylko ich obszerność, ale też trudny język, składnia, stylistyka oraz błędy w tłumaczeniu. operują one często różnymi terminami dotyczącymi tych samych zagadnień w obrębie prawa polskiego. przykładem stosowania zdań wielokrotnie złożonych (co jest wbrew zaleceniom rozporządzenia prezesa rady Ministrów z 20 czerwca 2002 roku w sprawie zasad techniki prawodawczej), może być jeden z przepisów dotyczących implementowanego prawa Ue dotyczącego obrotu wyrobami tytoniowymi:

„Opakowanie jednostkowe papierosów może być wykonane z kartonu lub z miękkiego materiału, z tym że nie może posiadać zamknięcia, które można ponownie zamknąć lub zakleić po pierwszym otwarciu, innego niż wieczko otwierane do góry lub uchylne wieczko w pudełku w stylu papiero-śnicy. W przypadku opakowań jednostkowych z wieczkiem otwieranym do góry i wieczkiem uchyl-nym, wieczko powinno być przymocowane tylko do tylnej części opakowania jednostkowego.45”

a oto przykład błędów tłumaczeniowych w umowie ceta: według polskiej wersji artykuł 25.2 stanowi:

„iż strony mają współdziałać w zakresie uczestnictwa we współpracy regulacyjnej mającej na celu minimalizację niekorzystnego wpływu wymiany handlowej na praktyki regulacyjne związane z produktami biotechnologicznymi.”

to samo postanowienie w wersji angielskiej brzmi:„to engage in regulatory cooperation to minimise adverse trade impacts of regulatory practices

related to biotechnology products. prawidłowy przekład tego przepisu na język polski powinien brzmieć:„iż strony porozumienia zobowiązują się do współpracy regulacyjnej w celu zminimalizowania ne-

gatywnych skutków handlowych praktyk regulacyjnych dotyczących produktów biotechnologicznych.”to pokazuje, jakie problemy prawne mogą wywołać zwykłe błędy w tłumaczeniu.Dodatkowym problemem jest tzw. narzut na implementowane prawo (ang. gold-plating): to

określenie na dodatkowe niewymagane przez Unię europejską przepisy dodane przez krajowe-go ustawodawcę do projektu wprowadzającego prawo Ue do polskiego porządku prawnego. te zmiany są łatwe do prześledzenia tylko podczas posiedzeń komisji sejmowych, kiedy dodaje się artykuły lub zmienia się treść implementowanego prawa w postaci poprawek do ustaw.

3.5.4. Skomplikowanie przepisów podatkowychJedną z głównych bolączek polskiego systemu podatkowego jest jego nadmierna złożoność.

Borykają się z nią właściwie wszyscy podatnicy sektora MSp. z niejasnymi i nieprecyzyjnymi przepisami mamy do czynienia w każdej gałęzi prawa podat-

kowego. problemy zaczynają się już na poziomie formułowania przepisów. W związku z ogromną

45 Dz.U. 1996 Nr 10 poz. 55o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych art. 6a ust. 3.


4 5


liczbą przepisów i regulacji nie sposób opisać wszystkich kwestii budzących wątpliwości. W za-mian posłużymy się przykładami ilustrującymi, z czym podatnicy muszą mierzyć się na co dzień.

Przykład 1 – blankietowa forma przepisówproblem ten dotyczy przede wszystkim ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych

(dalej: ustawa o pit), czyli teoretycznie ustawy skierowanej do osoby fizycznej prowadzącej dzia-łalność gospodarczą, a więc np. do właściciela kiosku ruchu. przepisy konstruowane są poprzez liczne odniesienia do innych przepisów, które z kolei zawierają dalsze odniesienia do kolejnych przepisów, nierzadko zawartych w ogóle w innych ustawach. W celu odcyfrowania danej normy prawnej należy więc w zasadzie poznać większość ustawy. oto, w jaki sposób zdefiniowana jest tak podstawowa informacja, jak podstawa opodatkowania w ustawie o pit:

„Art. 26 ust. 1: Podstawę obliczenia podatku, z zastrzeżeniem art. 29-30c, art. 30e i art. 30f, stanowi dochód ustalony zgodnie z art. 9, art. 24 ust. 1, 2, 3b-3e, 4-4e i 6 lub art. 24b ust. 1 i 2, lub art. 25, po odliczeniu kwot (...).”

Przykład 2 – język konstruowania przepisówprzepisy pisane są często w taki sposób, że do ustalenia ich treści niezbędna jest pewna wie-

dza prawnicza. przypomnieć należy, że przepisy podatkowe powinny być jasne i zrozumiałe dla wszystkich podatników, którzy powinni móc wywnioskować z nich, jakie mają prawa i obowiązki. oto, jak brzmi przepis ustawy o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o Vat), dotyczący mo-mentu, w którym podatnik może obniżyć Vat należny z tytułu wystawienia faktury korygującej:

„W przypadkach, o których mowa w ust. 10 pkt 1-3, obniżenia podstawy opodatkowania, w sto-sunku do podstawy określonej w wystawionej fakturze z wykazanym podatkiem, dokonuje się pod warunkiem posiadania przez podatnika, uzyskanego przed upływem terminu do złożenia dekla-racji podatkowej za dany okres rozliczeniowy, w którym nabywca towaru lub usługobiorca otrzy-mał fakturę korygującą, potwierdzenia otrzymania faktury korygującej przez nabywcę towaru lub usługobiorcę, dla którego wystawiono fakturę. Uzyskanie potwierdzenia otrzymania przez nabywcę towaru lub usługobiorcę faktury korygującej po terminie złożenia deklaracji podatkowej za dany okres rozliczeniowy uprawnia podatnika do uwzględnienia faktury korygującej za okres rozliczenio-wy, w którym potwierdzenie to uzyskano.”

należy zwrócić uwagę, że nie jest to przepis, który dotyczy wąskiego grona podatników. Fak-tury korygujące wystawiane są powszechnie w praktyce biznesowej niemal przez każdego przed-siębiorcę z sektora MSp.

Przykład 3 – wyjątek od wyjątkuprzepisy zawierają różne wyjątki. często jest ich bardzo dużo. Wskazać można na konstruk-

cję kosztów uzyskania przychodów w pit. W teorii zasada działania pit jest prosta: obliczamy dochód, który stanowi różnicę między przychodami a kosztami uzyskania przychodów i od tego dochodu płacimy podatek. niezmiernie ważne jest więc klarowne zdefiniowanie kosztów uzy-skania przychodów.

zgodnie z art. 22 ustawy o pit: „Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosz-tów wymienionych w art. 23”.

4 6


Defi nicja jest prosta, jednakże: l art. 22 ustawy o pit zawiera w sumie 52 ustępy, z czego niektóre zawierają nawet do 6 punk-

tów, gdzie defi niowane są specyfi czne koszty uzyskania przychodów; orazl art. 23 ust. 1 ustawy o pit zawiera 63 punkty z wyjątkami oraz kolejnych 13 ustępów defi -

niujących niektóre z tych wyjątków lub wprowadzających wyjątki od wyjątków.

Przykład 4 – wyjątek, którego nie ma w ustawieUstawy przygotowywane są w chaotyczny sposób, nierzadko przepisy danej ustawy zmienia-

ne są przepisami innej ustawy, co nie znajduje jednakże żadnego odzwierciedlenia w przepisie pierwotnym.

Kuriozalna sytuacja miała miejsce w stosunku do przepisów związanych z prawem do odlicze-nia podatku naliczonego od samochodów. zgodnie z art. 86a ust. 1 ustawy o Vat, który wszedł w życie 1 stycznia 2014 roku: „W przypadku wydatków związanych z pojazdami samochodowymi kwotę podatku naliczonego, o której mowa w art. 86 ust. 2, stanowi 50% kwoty podatku (…).”

podatnik, który czytał ten przepis sądził, że przysługuje mu prawo do odliczenia 50% po-datku naliczonego od nabycia paliwa. Jednakże podatnik taki mógł nie wiedzieć, że zgodnie z art. 12 ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw „obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się do nabywanych przez podatnika do dnia 30 czerwca 2015 r. paliw silnikowych, oleju napędowego oraz gazu, wyko-rzystywanych do napędu samochodów osobowych.”

zatem w ustawie wprowadzającej zmiany do ustawy o Vat zawarty został wyjątek, który nie znalazł się w samej ustawie o Vat, ale który wyłączał odliczenie w stosunku do paliwa. Wyjątek ten w ustawie o Vat nie był w ogóle wspominany.

Przykład 5 – zwyczajnie niezrozumiałeDuża część przepisów jest po prostu źle napisana i nieprzemyślana. nawet doradcom po-

datkowym trudno zrozumieć, jak prosta z pozoru transakcja powinna zostać opodatkowana. Dobrym przykładem jest tutaj sposób opodatkowania sprzedaży nieruchomości podatkiem Vat. Sprawa z pozoru prosta – dostawa powinna być albo zwolniona z Vat, albo opodatkowana Vat.

Jednakże sprawa prosta nie jest. zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 10 u.p.t.u. zwalnia się z opodat-kowania dostawę budynków, budowli lub ich części, z wyjątkiem gdy dostawa jest dokonywana w ramach pierwszego zasiedlenia lub przed nim, lub pomiędzy pierwszym zasiedleniem a do-stawą budynku, budowli lub ich części upłynął okres krótszy niż 2 lata. należy więc ustalić, czy wobec sprzedawanej nieruchomości doszło do pierwszego zasiedlenia46.

Ustalenie, czy doszło do pierwszego zasiedlenia i kiedy do niego doszło wymaga zatem szcze-gółowej wiedzy o historii danej nieruchomości, przykładowo:

46 Zgodnie z art. 2 pkt 14 u.p.t.u. przez pierwsze zasiedlenie rozumie się „oddanie do użytkowania, w wykonaniu czynności podlegających opo-

datkowaniu, pierwszemu nabywcy lub użytkownikowi budynków, budowli lub ich części, po ich a) wybudowaniu lub b) ulepszeniu, jeżeli

wydatki poniesione na ulepszenie, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym, stanowiły co najmniej 30% wartości początkowej”.


4 7


l czy nieruchomość była przedmiotem dostawy, wynajmu, dzierżawy, a jeżeli tak, to kiedy?l czy na nieruchomości były prowadzone prace, które doprowadziły do jej ulepszenia?l jeżeli doszło do ulepszenia, to kiedy do niego doszło i jaka była wartość wydatków na to

ulepszenie?l jaka była wartość początkowa nieruchomości w rozumieniu przepisów o podatku docho-

dowym?co więcej, sama definicja pierwszego zasiedlenia budzi wątpliwości. nie uznaje ona bowiem

za pierwsze zasiedlenie takiej sytuacji, w której np. budynek został wytworzony przez podatnika i był przez niego użytkowany np. przez 15 lat. W sytuacji, gdyby taki budynek został wynajęty, to doszłoby do pierwszego zasiedlenia. przy czym i tutaj pojawiają się wątpliwości – czy wynajęcie części budynku (np. jednego lokalu z 30, które są w biurowcu) oznacza pierwsze zasiedlenie ca-łego budynku, czy tylko jego 1/30?

Sytuacja komplikuje się, jeżeli dana nieruchomość składa się z kilku działek i na każdej z nich znajdują się różne budynki lub budowle. Sposób opodatkowania Vat należy bowiem ustalić nie dla nieruchomości jako całości wynikającej z ksiąg wieczystych, tylko dla każdej działki odręb-nie. Może przy tym pojawiać się pytanie, czy dana działka jest w ogóle zabudowana – definicja budowli jest bowiem tak niejasna, że jest duży problem z kwalifikacją niektórych urządzeń jako budowli. na każdej z działek mogą być przy tym budynki lub budowle, które były lub nie były zasiedlone po raz pierwszy oraz w stosunku do których upłynął 2-letni okres albo nie upłynął.

należy przy tym podkreślić, że ocena, czy dana transakcja jest zwolniona z Vat, czy też opo-datkowana Vat ma znaczące konsekwencje dla obu stron transakcji. Jeżeli dostawa zostanie opodatkowana, chociaż powinna być zwolniona z Vat, wówczas sprzedawca wystawi „pustą” fakturę, nabywca nie będzie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego z tej faktury i będzie miał zaległość w podatku od czynności cywilnoprawnych. nabywca, mimo że zupełnie nie ma kontroli nad prawidłowością opodatkowania transakcji przez sprzedawcę, ponosi gigantyczne ryzyko podatkowe transakcji. W skrajnym przypadku straci 18% kwoty brutto transakcji – jako nieodliczalny Vat oraz 2% tej wartości jako zaległość w pcc.

Jeżeli natomiast sprzedawca błędnie zastosuje zwolnienie z Vat, wówczas będzie miał zale-głość w Vat, a nabywca niepotrzebnie zapłaci pcc od umowy sprzedaży nieruchomości.

3.5.5. Koszty skomplikowania przepisówzawikłane przepisy prawa podatkowego generują wymierne koszty dla podatników oraz

stwarzają bezpośrednie ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej. Koszty związane są przede wszystkim z obsługą księgową i podatkową. obecnie w zasadzie

każdy przedsiębiorca jest zmuszony do korzystania z usług fachowego biura rachunkowego, nawet jeżeli prowadzi nieskomplikowaną działalność. Koszt obsługi księgowej to minimum 100 zł netto miesięcznie dla osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą, która nie zatrudnia pracowników i generuje najwyżej 15–20 faktur sprzedażowych i zakupowych miesięcznie.

Komplikacja przepisów rodzi również ryzyko związane z błędną wykładnią przepisów. przy-kładowo, podatnik musi ocenić, jaką stawką Vat ma opodatkować dostawę produkowanego przez siebie pieczywa. W teorii jest to sprawa bardzo prosta: o stawce podatku Vat decyduje klasyfikacja pKWiU (notabene właściwa dla Vat jest klasyfikacja z 2008 roku, mimo że dla celów

4 8


statystycznych obowiązują jej nowsze wersje) oraz warunek terminu przydatności do spożycia. Jeżeli pieczywo ma termin przydatności do spożycia większy niż 14 dni, wówczas obowiązuje stawka 8% Vat, jeżeli równy lub mniejszy 14 dni, wtedy obowiązuje stawka 5% Vat.

Jednakże, chociaż podatnik może o tym w ogóle nie mieć pojęcia, zasady opodatkowania Vat dostawy pieczywa są dużo bardziej skomplikowane. Jeżeli bowiem sprzedawane pieczywo:

l zawiera w składzie konserwanty, wówczas jest opodatkowane stawką 23% Vat;l zawiera w składzie suszone owoce lub miód, wówczas nie jest pieczywem, tylko wyrobem

ciastkarskim, który jest opodatkowany na zupełnie innych zasadach;l zawiera pewną ilość masła czosnkowego, wówczas jest wyrobem ciastkarskim;l jest pieczywem tostowym, wówczas jest opodatkowane stawką 23% Vat.zatem podatnik, który zamierza produkować i sprzedawać pieczywo powinien zawczasu prze-

analizować dokładnie, co tak naprawdę będzie sprzedawał i jakie są specyfi czne regulacje ustawy o Vat dotyczące akurat tego asortymentu. Jeżeli tego nie zrobi, wówczas niemal pewne jest, że będzie stosował błędną stawkę Vat. Ma zatem do wyboru albo wydać znaczne kwoty na profe-sjonalne doradztwo podatkowe, albo żyć z ryzykiem podatkowym. Większość podatników działa w takim często nieuświadomionym ryzyku, co może mieć zgubny wpływ dla ich działalności.

3.6. Psychologiczne bariery rozpoczęcia działalności gospodarczejGłówną barierą dla rozpoczęcia działalności gospodarczej jest niska samoocena przyszłego

przedsiębiorcy. to utrudnia podejmowanie ryzyka, podważa wiarę we własne siły i przekonanie o wewnątrzsterowności. przyczyny leżą poza obszarem wpływu państwa, a ich źródłem są niepo-wodzenia z przeszłości, agresywna krytyka najbliższych, skłonność do pesymizmu czy samokry-tyki. państwo może jednak poprzez prowadzoną przez siebie politykę historyczną i edukacyjną w pewnym stopniu kształtować poziom samooceny.

polityka historyczna dopiero niedawno stała się obiektem społecznej debaty i świadomego zarządzania. Wcześniej wydawała się być konieczną i bezalternatywną terapią przechodzenia od komunizmu do demokracji. obecna u progu transformacji ustrojowej krytyczna ocena dorobku prL odebrała milionom polaków dumę z indywidualnych i zbiorowych dokonań, a co gorsza – dumę wynikającą z przynależności do społecznie znaczącej i cenionej grupy zawodowej (robot-nicy, rolnicy, inteligencja techniczna). Wiele symbolicznych decyzji państwa polskiego prowa-dziło do popularyzacji w społeczeństwie postawy kompleksu narodowego, preferowania tego, co zagraniczne, imitowania wzorców zachodnioeuropejskich (naśladowcza strategia modernizacji).

również w programie nauczania polskiej historii kontynuowana jest komunistyczna narra-cja krytycznej oceny dorobku rzeczpospolitej Szlacheckiej. W charakterze narodowym pola-ków upatruje się niezdolności do posiadania własnego państwa, codziennej, sumiennej pracy, tworzenia stabilnych instytucji i organizacji. polski system oświaty nie sprzyja też podnoszeniu samooceny uczniów ani zwiększaniu ich umiejętności do współpracy w grupie. Szkoła uczy po-słuszeństwa, konformizmu, wykonywania poleceń nauczyciela, podporządkowania się regulami-nowi. nie uczy natomiast innowacyjności, czyli działania wbrew schematom. System oceniania wywołuje wśród uczniów lęk przed porażką, zamiast zachęcać do wysiłku i nagradzać za doko-nane postępy. na brak zrozumienia istoty przedsiębiorczości wskazuje także program naucza-nia przedmiotu „podstawy przedsiębiorczości”47, który sprowadza się często do przygotowania


4 9


życiorysu zawodowego w zakresie umiejętności, a w ramach rozwijania kompetencji do uświado-mienia barier i ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej w polsce.

psychologiczna preferencja początkującego przedsiębiorcy skłania go do unikania wszelkich trudności i obowiązków nie związanych z meritum działalności gospodarczej, czyli wyboru najprostszej formy prawnej, korzystania z usług doradcy prawnego i zewnętrznej księgowości. przedstawienie potencjalnemu biznesmenowi całej ścieżki formalno-prawnej niezbędnej do założenia firmy może skutkować wyłącznie wytworzeniem niechęci do podjęcia takiego kroku. Dlatego duża część dotychczasowych wysiłków na rzecz ułatwienia przedsiębiorczości ognisko-wała się wokół zmniejszenia czasochłonności i liczby wymaganych procedur przy zakładaniu firmy. pomimo polityki „jednego okienka”, osiągnięcie deklarowanego celu nie powiodło się – wciąż założenie firmy stanowi istotną przeszkodę dla podjęcia decyzji o „przejściu na swoje”. Uwzględnienie w kalkulacjach poziomu złożoności i zmienności polskiego porządku prawnego (który w większości dotyczy właśnie regulacji działalności gospodarczej) czyni dziś z młodego przedsiębiorcy nieomal herosa. niezbędnej motywacji dostarcza zazwyczaj aspekt finansowy, czyli wizja potencjalnie wyższych dochodów niż na etacie.

przedsiębiorczość postrzegana jest w polsce jako wzorzec indywidualnego sukcesu. W prakty-ce jednak bliższa jest działalności zespołowej i bazuje na umiejętności zarządzania pracą innych ludzi i dzielenia się z nimi sukcesami. przeszkodą w rozwoju małych firm są niskie kompetencje społeczne samych przedsiębiorców oraz otoczenia wewnętrznego i zewnętrznego. po wyjściu z ko-munizmu nie udało się stworzyć instytucji budujących zaufanie społeczne, zarówno na poziomie władzy publicznej, jak i w trzecim sektorze. Fatalnie wyglądają również relacje między samymi przedsiębiorcami. regulacje prawne dotyczące dochodzenia roszczeń (przewlekłość postępowań sądowych) czy konieczność zapłaty podatku Vat przed uzyskaniem płatności nie sprzyjają budo-wania trwałych więzi między przedsiębiorcami. odwzorowaniem tego deficytu zaufania jest sła-bość samorządu gospodarczego i niewielkie zaangażowanie weń mikro- i małych przedsiębiorców.

Brak kapitału zaufania to również zdezintegrowany system wartości, ograniczenie perspekty-wy temporalnej do własnego życia, niechęć do poświęceń na rzecz dobra wspólnego. W pierw-szych dwóch dekadach po transformacji można było w niektórych sferach zaobserwować stan anomii społecznej, rozpadu więzi wspólnotowych, do czego przyczyniła się powszechność pa-tologii społecznych wynikająca z głębokich i skumulowanych w czasie przemian politycznych, ekonomicznych i kulturowych. Działalność gospodarcza bywała wówczas mylona z przestępczą, a symbolicznym wyrażeniem takiego utożsamienia stało się przekonanie, że „pierwszy milion trzeba ukraść”. Do dzisiaj istnieje wiele wypaczeń przedsiębiorczości, jak choćby unijne programy dotacyjne czy motywowane optymalizacją podatkową „samozatrudnienie”. trwałość większości firm zakładanych „pod dotację” równa jest wymaganemu okresowi utrzymywania działalności, a niektóre nie osiągnęły nigdy ani złotówki przychodu. półtora miliona sztucznych przedsiębior-ców buduje w swoich środowiskach mylny obraz przedsiębiorczości, jednak nadzieja, że prze-kształcą swoje „firmy” w realne przedsiębiorstwa okazuje się po latach doświadczeń naiwnym złudzeniem.

47 https://men.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/4e.pdf

5 0


zniechęcające dla nowozakładanych przedsiębiorstw bywa doświadczenie fi rm dotychczas istniejących. przedsiębiorcy zmuszeni do zakończenia działalności niechętnie przyjmują winę za własne niepowodzenia. Wolą obarczyć nią (słusznie czy niesłusznie) otoczenie, nieuczciwych kontrahentów lub konkurentów, lecz w szczególności instytucje publiczne: urzędy skarbowe, celne, zUS, organy kontrolne, wysokie podatki, zmienność prawa i jego interpretacji. W kon-sekwencji zbiegu całego szeregu uwarunkowań prawno-fi skalno-instytucjonalnych, wśród pol-skich przedsiębiorców i ogółu obywateli istnieje silna awersja do ryzyka, która jest tym większa, z im mniejszą fi rmą mamy do czynienia. nawet ci przedsiębiorcy, którzy odnieśli fi nansowy suk-ces i zgromadzili znaczące zapasy gotówki na kontach swoich fi rm, niechętnie podejmują ryzyko kolejnych inwestycji i rezygnują z rozwoju. Doświadczenie światowego kryzysu fi nansowego jest tu znaczące, ale nie rozstrzygające. Bez wątpienia nasze państwo ma jeszcze wielką lekcję do odrobienia, aby stać się przyjaznym dla polskich przedsiębiorców (stabilność prawa, wydolność wymiaru sprawiedliwości, przyjazność urzędników).

Wizerunek przedsiębiorcy rozpowszechniony w społeczeństwie składa się z wielu elementów, z których część niestety buduje negatywny obraz kombinatorów, oszustów podatkowych, wyzy-skiwaczy okradających własnych pracowników i państwo. System podatkowy, który umożliwia żerowanie na publicznych pieniądzach (karuzele Vat) pozwala przestępcom na wykorzystywa-nie instytucji działalności gospodarczej do osiągania nielegalnych zysków. ze strony wypowia-dających się w mediach urzędników i dziennikarzy słyszeć możemy o heroicznej walce z oszu-stami-przedsiębiorcami pozbawiającymi (legalnie lub nielegalnie) budżet państwa podatkowych wpływów. nie są to wypowiedzi budujące kolejne pokłady kapitału zaufania. Dla podejmowania decyzji o rozpoczęciu działalności gospodarczej dużo lepsze byłoby pozytywne kreślenie istoty przedsiębiorczości, którą jest zaspokajanie potrzeb innych ludzi lepiej i taniej niż potrafi zro-bić to konkurencja. powinniśmy dążyć do takiego postrzegania przedsiębiorczości, które przed przyszłym biznesmenem postawi zagadnienie służby bliźnim, a nie realizację indywidualnego in-teresu w kontrze do państwa i społeczeństwa. Bycie przedsiębiorcą powinno być elementem no-bilitacji i przynależności do lokalnej elity społecznej. tylko pod takim warunkiem można będzie minimalizować strach przed porażką i inne psychologiczne bariery hamujące przedsiębiorczość.


5 1


4. ryzyKa i Bariery – StUDiUM przypaDKóW

4.1. Błędne interpretacje prawne organów podatkowych wynikające z niejednoznaczności prawa

podatnik był przewoźnikiem umownym, czyli podpisywał umowy na przewóz towarów, chociaż sam nie posiadał środków do transportu towarów. podatnik ten zlecał przewóz przewoźnikowi fak-tycznemu, czyli takiemu, który posiadał odpowiedni park maszynowy. podatnik nabywał więc usługę transportową od swojego podwykonawcy i odsprzedawał ją jak własną swojemu klientowi, zarabiając na różnicach w cenie nabytej usługi i cenie odsprzedanej usługi. W biznesie transportowym pod-wykonawstwo jest normalną, powszechną praktyką. od strony podatkowej sytuacja nie budzi wąt-pliwości – zarówno przewoźnik główny, jak i faktyczny płacili podatki w należnych wysokościach od swoich usług. W opisywanym stanie faktycznym, urząd kontroli skarbowej określił to działanie oszustwem skarbowym i podjął decyzję, w której stwierdza, że przewoźnik umowny nie wykonywał żadnych usług na rzecz klienta, gdyż nie posiadał w swoich zasobach własnego środka transportu. organ skarbowy ponadto stwierdził, że podatnik ten nie miał prawa do odliczenia Vat naliczonego z faktur otrzymywanych od podwykonawcy, a sam wprowadzał do obrotu fikcyjne faktury. Urząd KS podważył więc cały sens legalnego biznesu transportowego, niemal doprowadzając do jego upadku.

Drugim przykładem są przedsiębiorcy, którzy podjęli się budowy wspólnymi siłami centrum handlowego w jednym z miast powiatowych. Każdy z nich stał się właścicielem odrębnego lokalu w tym centrum handlowym, założyli też wspólnotę lokalową (w oparciu o przepisy ustawy o wła-sności lokali). Wspólnota nabywała usługi wspólne dla całego centrum handlowego i obciążała proporcjonalnie każdego z właścicieli lokali. podatki były uiszczane w terminie, a rozliczenia nie budziły zastrzeżeń. Sytuacja zmieniła się w momencie, kiedy Urząd Skarbowy, kierując się orzecznictwem naczelnego Sądu administracyjnego dotyczącym wspólnot mieszkaniowych oraz interpretacją ogólną Ministra Finansów, stwierdził, że wspólnota jest konsumentem naby-wanych usług i nie ma prawa ich refakturować na swoich członków. W efekcie zakwestionowany został podatek Vat naliczony oraz uznano, że wspólnota wystawiała puste faktury. przedsiębior-cy weszli na drogę sądową, by wyjaśnić sytuację.

4.2. Bariery działalności gospodarczej stwarzane przez samorządy zawodowe na przykładzie przychodni weterynaryjnej

Jedną z istotnych barier dla prowadzenia działalności gospodarczej w sektorze MSp są obostrze-nia wynikające z wewnętrznych regulacji samorządów zawodowych. Dotyczy to przede wszystkich mikroprzedsiębiorców, którzy rozpoczynając działalność gospodarczą w ramach jednego z zawodów muszą się liczyć, że będzie do pewnego stopnia regulowana przez samorządy zawodowe.

najbardziej znane przykłady takich sytuacji dotyczą zawodów prawniczych, np. notariuszy czy adwokatów. W tym miejscu chcielibyśmy jednak pokazać, że również inne profesje muszą mierzyć się z wyzwaniami stawianymi przez korporacje zawodowe.

5 2


Dobrym przykładem jest działalność lekarzy weterynarii. Samorząd zawodowy tej grupy nie jest szczególnie inwazyjny, jednakże i on stawia swoim członkom poważne bariery w rozwoju przedsiębiorczości.

Zakaz informowaniazałożenie przychodni weterynaryjnej wiąże się z dużymi nakładami fi nansowymi, gdyż do

prowadzenia nawet najmniejszej przychodni niezbędny jest dość duży lokal oraz kosztowny sprzęt medyczny, jak i zestaw niezbędnych leków.

o powodzeniu przychodni decyduje liczba klientów. Krytyczny jest pierwszy rok, kiedy przy-chodnia nie ma jeszcze bazy klientów, zainwestowane środki nie przynoszą prawie żadnych przy-chodów, a koszty stałe, głównie związane z utrzymaniem lokalu, trzeba ponosić. Baza klientów, która powinna przynosić godziwe przychody, to ok. 2 tys. osób. W takiej sytuacji o przetrwaniu nowozakładanego biznesu decyduje jak najszybsze zgromadzenie niezbędnej bazy, czyli dotarcie z informacją o przychodni do jak najszerszego grona potencjalnych klientów.

nowa placówka powinna zatem informować o swoim istnieniu w promieniu kilku kilome-trów od swojej lokalizacji.

zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o zakładach leczniczych dla zwierząt, „Zakład leczniczy dla zwierząt może podawać do wiadomości publicznej informacje o zakresie i rodzajach świadczonych usług weterynaryjnych, godzinach otwarcia zakładu leczniczego dla zwierząt oraz adresie zakładu leczniczego dla zwierząt. Forma i treść tych informacji nie mogą jednak nosić cech reklamy.” takie ograniczenie jest w pewien sposób zrozumiałe i samo w sobie nie stanowi wielkiej bariery dla przedsiębiorców.

zgodnie z art. 29 ust. 2 tej ustawy „Krajowa Rada Lekarsko-Weterynaryjna określa, w drodze uchwały, szczegółowe zasady podawania do publicznej wiadomości informacji, o których mowa w ust. 1, biorąc pod uwagę zakres świadczonych przez zakłady lecznicze dla zwierząt usług weterynaryjnych.”

W jaki sposób Krajowa rada Lekarsko-Weterynaryjna określiła zasady informowania o usłu-gach świadczonych w danym zakładzie? otóż w praktyce samorząd ten po prostu zakazał sku-tecznego rozpowszechniania informacji. ze strony Warszawskiej izby Lekarzy Weterynarii48:

„W myśl uchwały KRL-W nr 116/2008/IV zabronione jest również jest wszelka aktywna forma informacji o zakładzie leczniczym dla zwierząt, w formie m.in:

l rozdawania ulotek, wizytówek, broszur lub innych materiałów reklamowych poza siedzibą zakładu leczniczego dla zwierząt, wysyłanie ogłoszeń pocztą, internetowych i SMS-owych,

l artykułów na zamówienie w mediach oraz artykułów sponsorowanych w mediach, plakatów, z wyjątkiem ogłoszeń o obowiązujących szczepieniach, informacji na samochodach lub innych środ-kach komunikacji, z wyjątkiem samochodu używanego przez zakład leczniczy dla zwierząt, właści-ciela i kierownika tego zakładu,

48 http://www.wilw.waw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=374:zasady-informowania-o-usugach-weterynaryj-

nych-reklama&catid=75:rejestracja&Itemid=104


5 3


l tworzenia w celach reklamowania usług: prezentacji, filmów z przeprowadzanych zabiegów, stosowanego leczenia, dostępnych powszechnie (np. strony internetowe),

l umieszczania informacji na przystankach komunikacji publicznej.Niedopuszczalne jest również zamawianie lub sponsorowanie audycji i publikacji w mediach na

temat zakładu leczniczego dla zwierząt.”Dopuszczalne jest przy tym wywieszenie ogłoszenia z informacją o zakładzie, ale „nie więcej

niż na dwóch tablicach informacyjnych przy drogach dojazdowych do zakładu leczniczego umiesz-czonych w promieniu do 500 metrów od siedziby zakładu. W przypadkach spornych dotyczących miejsca usytuowania tablic spór rozstrzyga okręgowa rada lekarsko weterynaryjna.”

W efekcie powyższych regulacji samorządu, nowa przychodnia nie może informować o swo-jej działalności w skuteczny sposób, nie może aktywnie docierać z informacją do potencjalnych klientów, nie może prowadzić żadnej skutecznej kampanii informacyjnej. o ile więc nowa przy-chodnia nie jest zlokalizowana w bardzo dobrym miejscu, a te są już najczęściej zajęte, to nie ma dużych szans na przetrwanie pierwszego roku-dwóch. potencjalni klienci po prostu nie mają skąd czerpać wiedzy na temat nowego zakładu.

o ile zakaz reklamy można jakoś uzasadnić, rezultat usług weterynaryjnych nie jest bowiem możliwy do zagwarantowania, o tyle zakaz skutecznego informowania o zakładzie jest niczym innym niż niepotrzebną barierą dla założenia i rozwoju nowej przychodni weterynaryjnej.

Bariera ta budzi duży opór środowiska lekarzy weterynarii, sprzeciw jest na tyle istotny, że Krajowa izba Lekarzy Weterynarii postanowiła zamówić opinię prawną na temat zgodności uchwały samorządu z art. 29 ust. 1 i 2 ustawy o zakładach leczniczych49.

Standardy dotyczące niektórych zabiegówDrugą sprawą budzącą duże emocje w zawodzie lekarzy weterynarii było wydanie przez sa-

morząd uchwały w sprawie „standardów wykonywania niektórych usług lekarsko-weterynaryj-nych”50. W uchwale tej samorząd zawodowy postanowił określić „Minimalne wymagania osobo-we, lokalowe i materiałowo-sprzętowe” do wykonania niektórych zabiegów chirurgicznych, takich jak zabieg sterylizacji kotki lub suki oraz zabieg kastracji kota lub psa. Uchwała ta określała np., ile musi być kompresów gazowych jałowych do zabiegu, ile par rękawic chirurgicznych i nakryć głowy, jakie kleszcze i ile sztuk tych kleszczy ma być użytych, a także ile jest niezbędnych pincet chirurgicznych. Uchwała stwierdzała również, że do wykonania zabiegu niezbędne są „produkty lecznicze do znieczulenia ogólnego” oraz „preparaty dezynfekcyjne”. Można przyrównać te wyma-gania np. do wymagania wobec prawników, żeby przy sporządzeniu jednej opinii prawnej posłu-giwać się komputerem, drukarką i papierem.

inną kwestią są wymagania osobowe, zgodnie z którymi przy zabiegu kastracji psa lub kota niezbędny jest lekarz weterynarii wraz z osobą asystującą. Stawia to poważną barierę dla nowo powstających przychodni lub niewielkich przychodni, które nierzadko prowadzone są przez

49 http://www.vetpol.org.pl/zakladylecznicze50 Uchwała Nr 23/2014/VI Krajowej Rady Lekarsko-Weterynaryjnej z 10 czerwca 2014 r. http://www.vetpol.org.pl/uchwaly

5 4


jednego lekarza weterynarii lub dwóch, pracujących na zmiany. Właściciele nie mogą pozwolić sobie na posiadanie „osób asystujących” przy prostych zabiegach, które nie wymagają udziału dwóch osób. Wskazać należy, że określenie tego typu wymagań zostało dokonane przez samo-rząd zawodowy w czerwcu 2014 roku, co oznacza, iż przez 25 lat funkcjonowania nowoczesnego rynku usług weterynaryjnych takiego wymagania nie było.

zwiększenie wymagania osobowego w stosunku do jednego z najprostszych zabiegów chi-rurgicznych, wprowadzone w połowie 2014 roku, było sprzeczne i niezrozumiałe dla środowiska zawodowego. Wiedza i kwalifi kacje lekarzy weterynarii ulegają przecież cały czas postępowi, do-tyczy on również sprzętu i produktów leczniczych, zatem z czasem wymagania osobowe powinny raczej się zmniejszać, a nie zwiększać.

o tym, że wymaganie to było całkowicie pozbawione merytorycznego sensu świadczy najdo-bitniej fakt, że uchwała ta nie weszła nigdy w życie. Samorząd ugiął się pod presją krytyki środo-wiska lekarzy weterynarii, przyznał się do błędu i uchylił kontrowersyjną uchwałę51.

Wprowadzenie tego wymogu osobowego, ukrytego pośród innych, dość oczywistych wyma-gań, skutkowało zatem wyłącznie postawieniem kolejnej, zbędnej bariery w prowadzeniu bizne-su. tym razem została ona w porę usunięta, niemniej takie działania samorządu pokazują, jak dużą rolę i negatywny wpływ na codzienne funkcjonowanie mogą mieć samorządy zawodowe.

4.3. Niechęć do dzielenia się wiedzą między urzędnikami jako bariera przedsiębiorczości na przykładzie przedszkola

Ważnym problemem jest niekompetencja urzędników oraz brak dzielenia się wiedzą nie tyl-ko na linii urzędnik–przedsiębiorca, ale także na linii urzędnik–urzędnik. ten problem opisuje sytuacja przedszkola będącego własnością spółki cywilnej.

W każdym Urzędzie Gminy znajduje się wydzielony wydział oświaty, odpowiedzialny za współpracę oraz rozliczanie wniosków o dotacje z placówkami oświatowymi na terenie gminy. Urzędnicy znają i działają na podstawie tylko jednej ustawy – o systemie oświaty. Konsekwencją jest to, że nie są w stanie uwzględnić innych przepisów dotyczących między innymi działalności gospodarczej, choć przecież współpracują i rozliczają się właśnie z przedsiębiorcami prowadzą-cymi placówki oświatowe.

przedszkole w myśl ustawy o systemie oświaty nie jest działalnością gospodarczą, tylko dzia-łalnością oświatową. Jednakże jeżeli właścicielem przedszkola jest przedsiębiorca, to musi on działać według przepisów o działalności gospodarczej. Dodatkowe przepisy stanowią też, że przedszkole jako placówka oświatowa musi mieć organ prowadzący, który musi być osobą fi zycz-ną lub prawną. Spółka cywilna nie może być tym organem, ponieważ nie ma osobowości praw-nej, a jeżeli składa się z dwóch wspólników, to tylko jedna osoba może być w tej sytuacji organem prowadzącym i to mimo tego, że obaj są właścicielami przedszkola i razem prowadzą działalność.

ta kwestia ma znaczenie w momencie, kiedy pojawiła się potrzeba wyrobienia numeru nip dla przedszkola. a jest to istotne, ponieważ przedszkolu niepublicznemu przysługuje dotacja

51 Uchwałą nr 36/2014/VI Krajowej Izby Lekarsko – Weterynaryjnej z 16 grudnia 2014 r. http://www.vetpol.org.pl/uchwaly


5 5


oświatowa. powstaje zatem trudność – na jakie konto ma być przelewana dotacja: na konto spół-ki czy na konto placówki oświatowej – przedszkola? W tej sytuacji przepisy stanowią wyraźnie, że dotacja ma być przelewana na konto placówki oświatowej. nie można jednak założyć konta dla przedszkola, bo przedszkole nie ma nip, ale ma za to reGon. Jeżeli to placówka oświato-wa, której właścicielem jest spółka posiadająca osobowość prawną, to ona udziela swojego nip, a reGon pozostaje przedszkola. to rozwiązanie zna część urzędników, a jednak skutkuje no-torycznymi błędami w systemach zUS i US, bo są podawane niezgodne numery reGon i nip.

W przypadku spółki cywilnej pojawia się problem związany z tym, że każdy wspólnik ma swój osobisty nip, dlatego też powstaje pytanie, który z nich ma być udostępniony placówce oświato-wej? W takiej sytuacji, by uniknąć kłopotów, należałoby wyrobić nip dla placówki oświatowej, która nie jest działalnością gospodarczą. W tym konkretnym przypadku urzędnicy US i Urzędu Gminy poinformowali przedsiębiorcę, że wyrobienie numeru nip dla placówki oświatowej nie jest możliwe. zażądali też dodatkowych oświadczeń, między innymi, że placówka jest jednostką samobilansującą się, podczas gdy w tym przypadku taką nie jest.

W końcu wspólnicy, licząc na szczęście, złożyli zwykły wniosek o nadanie nip i został on rozpatrzony pozytywnie przez US w ciągu 3 dni.

4.4. Regulacje na rynku produkcji specjalnejrynek produkcji i obrotu bronią jest regulowany wieloma przepisami prawnymi. Wiele z nich

wynika z międzynarodowych zobowiązań polski oraz potrzeby zapewnienia właściwej kontroli w tym bardzo istotnym z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa obszarze. Jednakże nadmier-nie rozbudowane regulacje lub duża swoboda urzędów w interpretacji istniejących już przepi-sów mogą hamować rozwój tego rynku, jednocześnie nie zwiększając poziomu bezpieczeństwa. polski eksport szeroko pojętego uzbrojenia jest niski. hiszpania, która ma pKB 2,5 razy wyższy niż polska, eksportuje 24 razy więcej uzbrojenia, a holandia z pKB niespełna 2 razy większym sprzedaje 13 razy więcej52. Jednym z elementów podnoszącym koszty produkcji specjalnej, a tym samym jej konkurencyjność jest właśnie poziom regulacji.

przedsiębiorstwa wykonujące działalność w zakresie wytwarzania oraz obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym podlegają konieczności uzyskania koncesji. pewną niedogodnością jest istnienie dwóch rejestrów w zakresie takiej działalności – działalność ograniczona do rynku polskiego regulowana jest wymogami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i administracji, natomiast ob-rót międzynarodowy podlega dodatkowo nadzorowi ze strony Ministerstwa rozwoju. powodu-je to, iż wielu przedsiębiorców prowadzi podwójne rejestry dla obu tych organów. Kłopotliwe są również zmiany interpretacji przez urzędy przepisów, które nie zostały zmienione. Jednym z wymogów w zakresie koncesji na obrót i wytwarzanie jest posiadanie przez określonych pra-cowników wykształcenia co najmniej średniego. przez długi czas wykształcenie osób spoza pol-

52 Opracowanie własne na podstawie danych SIPRI za 2010-2015 w zakresie eksportu uzbrojenia oraz IMF za 2015 w zakresie PKB

krajów

5 6


ski było potwierdzane przez wydane w danym kraju zaświadczenie, od jakiegoś czasu natomiast urzędy wymagają urzędowej nostryfi kacji takiego wykształcenia. ponadto przedsiębiorstwem objęte koncesją do procesu wytwarzania musi kierować osoba z badaniami psychiatrycznymi czy też z opinią policji, nawet jeśli wytwarza ono uszczelki gumowe czy też podobne wyroby. problematyczny jest również brak procedury zejścia z listy produktów uznanych za wojsko-we. powoduje to, iż prawie zabytkowe pojazdy ciężarowe są traktowane jako pojazdy specjalne, z czym wiąże się cały systemem obowiązków w zakresie produkcji części zamiennych. znany jest przypadek producenta odkuwek do podwozia Star 66, czyli pojazdu z ponad 60-letnią histo-rią, który musiał przejść całą procedurę uzyskania koncesji na wytwarzanie produktów specjal-nych. naruszenie tych przepisów wiązałoby się z zagrożeniem sankcją pozbawienia wolności do 10 lat. ogranicza to rynek potencjalnych dostawców części do takich pojazdów i podraża koszty ich eksploatacji. Wystarczy spojrzeć na specyfi kacje przetargowe dostaw części do zabytkowych już prawie pojazdów, ciągle uznanych za wojskowe, aby znaleźć tam potencjalnie groźne dla bezpieczeństwa łożyska kulkowe, zaślepki gumowe czy wtyki do gniazdek zapalniczki uniwer-salnej z bezpiecznikiem.

innym przykładem jest znaczne rozszerzenie zakresu wymogów koncesyjnych również na technologie. Spowodowało to, iż dziesiątki dostawców maszyn i urządzeń dla dużych fi rm wy-konujących określone elementy – nie uzbrojenie – do helikopterów czy też samolotów musiało przejść również procedurę koncesyjną. nawet w wypadku, gdy produkowali jedynie maszyny, które dopiero u przedsiębiorcy posiadającego już koncesję służyły do wytwarzania określonych elementów. Wszelkie takie działania zawężają krąg potencjalnych dostawców i kooperantów dla zakładów zbrojeniowych. Kilka lat temu jedna z fi rm zagrożona w przetargu na modyfi ka-cję pojazdu ciężarowego konkurencją fi rm startujących zrzeszonych w konsorcjach, w których fi rmy z koncesją współpracowały z tymi bez koncesji, zaskarżyła jego warunki. Spowodowało to konieczność objęcia koncesjami wszystkich podmiotów startujących w konsorcjum. co cie-kawe, nawet fi rma skarżąca wskazywała, iż taka konkurencja może oferować niższe ceny, gdyż prowadzenie działalności pod wymogami koncesji jest droższe i bardziej kłopotliwe. Wniosek? niższe ceny i wyższa efektywność są tutaj niepożądane.


5 7


5. proponoWane reKoMenDacJe

W części analitycznej zostały przedstawione główne problemy dotyczące ryzyk i barier dzia-łalności mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. W tej części raportu prezentujemy rekomen-dacje dla rozwiązań wcześniej zdefiniowanych problemów. podział został dokonany ze względu na czas minimalny do wprowadzenia zmian oraz ze względu na poziom hierarchii prawa, które powinno być zmienione oraz inne działania.

5.1. Wymogi formalno-prawnePoniżej 12 miesięcy:

l rozporządzenie n Do momentu reformy zUS, przedsiębiorcy muszą prowadzić odpowiednią sprawozdaw-

czość i dokumentację, ale w krótszej perspektywie scalenie systemu raportowania, powsta-nie jednej bazy danych oraz w miarę możliwości jeden prosty formularz.

l Ustawa n Konieczność realizacji postulatu „jednego okienka” w pełnym wymiarze: w tej chwili

w urzędzie podczas procesu rejestracji działalności praktycznie trzeba się stawić co naj-mniej raz, a najczęściej dwa razy, biorąc pod uwagę konieczność złożenia Vat-r;

n zmniejszenie liczby obowiązków sprawozdawczych i wprowadzenie sprawozdawczości zintegrowanej w innych kwestiach niż zUS.

Powyżej 12 miesięcy:l rozporządzenie n Ujednolicenie wzorców dokumentów zatwierdzonych przez instytucje państwowe. l Ustawan Stworzenie prawa gospodarczego dostosowanego do mikro- i małych przedsiębiorców, za-

wierającego mniej obowiązków i bardziej elastycznego;n Uproszczenie systemu podatkowego, co przełożyłoby się na uproszczenie formularza reje-

stracyjnego ceiDG-1 dla nowych przedsiębiorców;n Uproszczenia w zakresie wyboru sposobu rozliczeń podatkowych;n W zakresie ochrony własności intelektualnej – obniżenie opłat w procesie rejestracji.

W tym zakresie państwo powinno postawić na wzmocnienie postaw odnośnie do ochrony własności intelektualnej;

n Uproszczenie podatków poprzez wprowadzenie prostego podatku od funduszu płac;n Wprowadzenie regulacji, że w sytuacji gdy potrzebny dokument jest w posiada-

niu organów publicznych i jest on wymagany do dokonania czynności przed innym organem, to organ przed którym jest dokonywana czynność ma samodzielnie uzyskać niezbędny dokument. Wymaga to stworzenia zintegrowanego systemu obiegu doku-mentacji;

n zmniejszyć liczbę podmiotów objętych podatkiem Vat, stworzyć możliwość korzystania z innych, prostszych metod opodatkowania.

5 8


l innen zmiana nastawienia do przedsiębiorców w urzędach;n Stworzeniu mechanizmu bezpłatnego doradztwa dla przedsiębiorców.

5.2. Organizacja pracy sądów oraz postępowania sądowe i egzekucyjne

Poniżej 6 miesięcy:l rozporządzenie n ograniczenie nowych nominacji sędziowskich do miejsc w sądach o dużym obciąże-

niu pracą;n Dalsze wprowadzenie rozwiązań ict w sądach i w procedurze egzekucji komorniczej,

szczególnie w zakresie wymiany korespondencji, składania dokumentów i pozwów, digita-lizacji akt czy publikacji wszystkich orzeczeń w internecie.

l Ustawan Wprowadzenie specjalnych dodatków do wynagrodzenia lub szybszej ścieżki kariery dla

sędziów decydujących się na przeniesienie się do sądów o dużym obciążeniu pracą.Poniżej 12 miesięcy:

l rozporządzenien Wzrost liczby asystentów sędziego, którzy powinni stanowić merytoryczne wsparcie sę-

dziów w czasie procesu oraz liczby referendarzy sądowych przy dalszym rozszerzaniu ich kompetencji o czynności niebędące wymierzaniem sprawiedliwości;

n ograniczenie zatrudnienia wśród pozostałego personelu pomocniczego w tych sądach, które charakteryzują się jego przerostem;

n zmniejszenie kosztów ponoszonych przez wierzyciela w procesie egzekucji poprzez wpro-wadzenie darmowego dla komorników dostępu do informacji z urzędów i innych instytucji państwowych, a także nieodpłatnego dostępu do elektronicznych ksiąg wieczystych i in-nych rejestrów w zakresie niezbędnym do ustalenia majątku dłużnika.

l Ustawan obniżenie kosztów postępowania dla małych podmiotów gospodarczych.

Powyżej 12 miesięcy: l Ustawan Stworzenie oddzielnych sądów gospodarczych. obecnie sądami gospodarczymi są nazywa-

ne sądy zajmujące się kwestami KrS. należałoby rozważyć stworzenie wyspecjalizowanych sądów, które będą zajmować się stosunkami i zobowiązaniami pomiędzy przedsiębiorcami, zamiast sądów cywilnych.

l innen zwiększenie dobrego aktywizmu sędziowskiego poprzez wprowadzenie dobrych praktyk

kierowania procesem (case management), takich jak np. zwoływanie przedprocesowych konferencji z udziałem obu stron, co pozwala na ustalenie rzeczywistej istoty sporu i stwo-rzenie realistycznego harmonogramu rozpraw. Dzięki takim rozwiązaniom strony mogą zaoszczędzić zarówno czas, jak i środki fi nansowe.


5 9


5.3. Prawo podatkowePoniżej 6 miesięcy:

l rozporządzenie n poradniki wydawane przez urzędy z pełną informacją na temat interpretacji przepisów

i obowiązków ciążących na przedsiębiorcy.Poniżej 12 miesięcy:

l Ustawan Likwidacja interpretacji szczegółowych na rzecz interpretacji ogólnych.n Wprowadzenie procedury no-action Letter. podmiot, który nie jest pewny, czy dany pro-

dukt, usługa lub działanie stanowiłoby naruszenie prawa może uzyskać od odpowiednich organów obietnice braku działania, jeżeli podejmie działania opisane przez podmiot we wniosku o no-action Letter. Wniosek o brak działania powinien przedstawiać dokładną analizę poszczególnych faktów i okoliczności związanych z prowadzeniem działalności, omówienia obowiązujących przepisów i zasad. Urzędnicy mogą dopytać się co do faktów i dać tego typu zabezpieczenie lub nie. pozwoli to na uniknięcie sytuacji, gdy przedsiębiorca po podjęciu działalności dopiero się dowiaduje, jakie obostrzenia go dotyczą i jakich kontro-li ma się spodziewać. zestawienia tego typu no-action Letter powinny być upubliczniane;

n zwiększenie kwoty wolnej od podatku, która będzie miała znaczący wpływ na zmniejszenie szarej strefy.

Powyżej 12 miesięcy: l Ustawa n przy małych działalnościach, składki i daniny powinny być płacone dopiero, gdy działal-

ność gospodarcza zacznie mieć przychody, np. tak jak we Francji i irlandii;n prawidłowa legislacja oraz zakaz wprowadzania blankietowych norm, czyli cechujących się

brakiem zobowiązania organu do określonego zachowania się przez organ lub podmiot, którego ta norma dotyczy;

n Vat płatny po otrzymaniu przelewu środków. l rozwiązania wymagające notyfikacji w Ue:n Uproszczenie przepisów podatkowych, a w szczególności podatku Vat.

5.4. Prawo pracyPoniżej 6 miesięcy:

l rozporządzenien Stworzenie katalogu miejsc pracy lub stanowisk nieobjętych badaniami lekarskimi i szko-

leniami Bhp;n państwowa inspekcja pracy ma traktować przedsiębiorców jak podmiot, udzielać informa-

cji i wspierać na takich samych zasadach, jak wspiera i pomaga pracownikom;n zmiany w naliczaniu urlopów okolicznościowych – bardziej elastyczny katalog dotyczący

podstaw do przyznania urlopu okolicznościowego.

Poniżej 12 miesięcy:l Ustawa

6 0


n Uprościć system wyliczania czasu pracy, zapisany łatwym i zrozumiałym językiem;n Dodać reguły interpretacyjne prawa pracy dla pracodawców oraz urzędów;n Dla jednoosobowych działalnościach gospodarczych należy stworzyć możliwość zawiesze-

nia obowiązku opłacania składek oraz zastosować naliczania urlopu tak, jak w przypadku pracowników.

Powyżej 12 miesięcy: l Ustawan reforma kodeksu pracy w celu przystosowania go do nowej rzeczywistości gospodarczej

wraz z podziałem na mikro-, małych, średnich i dużych przedsiębiorców;n opłacanie składek od 10 dnia przebywania na urlopie lub chorobowym za pracownika

przez zUS.

5.5. Finansowanie działalności gospodarczejPoniżej 6 miesięcy:

l Ustawa n Koszty startu – zniesienie obowiązku sporządzania umowy spółek kapitałowych przez no-

tariusza (na wzór spółek osobowych) – umowy i tak są potwierdzane przez sądy przy wpi-sach do KrS.

Poniżej 12 miesięcy:l Ustawa n Wypełnienie luki fi nansowej dla mikro- i małych przedsiębiorców, w szczególności dla

spółek kapitałowych, przez podmiot państwowy dający gwarancje, udzielający kredytów klientom o wyższym ryzyku, fundusz inwestycyjny itp.;

n poluzowanie wymogów dotacyjnych i pożyczkowych (pUp i Ue) – mniejsze wymagane za-bezpieczenia, większa grupa docelowa, więcej rodzajów działalności (obecnie JDG i spół-dzielnie).

5.6. Tworzenie i zmienianie prawa gospodarczegoPoniżej 6 miesięcy:

l rozporządzenie n zmiana rozporządzenia rady Ministrów w sprawie „zasad techniki prawodawczej” oraz

egzekwowanie jego wykonywania;n przyłożenie większej wagi do procesu, konsultacji oraz podwójne sprawdzanie tłumaczeń

tekstów implementowanych unijnych norm prawnych. Powyżej 12 miesięcy:

l Ustawa/uchwała 1. zbyt częste zmiany prawa mogą zostać zatrzymane tylko poprzez zmianę jakości prawa,

a wymaga to zmiany ich procedowania – może się to wiązać ze zmianą regulaminu Sejmu po-przez wprowadzenie wymogu dłuższego procedowania ustaw dotyczących przedsiębiorców ob-jętych tym opracowaniem;

2. Wprowadzenie na wzór szwedzki procesu weryfi kacji języka prawnego/ urzędowego. pro-


6 1


ces ten zajął w Szwecji prawie 20 lat, a zakończył się w 2005 roku poprzez wprowadzenie zasad „jasnego języka urzędowego”. Głównym priorytetem stało się zrozumienie tekstu przez odbiorcę. pozostałe zasady można skrótowo przedstawić w następujących punktach:n wyraźna struktura (np. dzielenie tekstu na akapity, nadawanie nagłówków),n dyspozycja tekstu (najczęściej wg zasady — najważniejsza informacja na początku),n skracanie tekstu,n unikanie strony biernej i form bezosobowych,n unikanie skomplikowanej terminologii, objaśnianie terminów niezbędnych,n unikanie archaizmów, używanie potocznego słownictwa,n przejrzysta forma graficzna (zaleca się długość wiersza 13 cm oraz czytelny odstęp między

wierszami),n tworzenie list wypunktowanych,n unikanie odnośników do innych ustaw, propagowanie tekstów jednolitych,n unikanie sformułowań typu „powinien”, „może” itp. 3. Wprowadzenie obowiązkowych preambuł do ustaw i rozporządzeń, określających cel usta-

wy i będących podstawą do wykładni celowościowej przez sądy; 4. przeprowadzanie obowiązkowych rocznych przeglądów przepisów prawa (w Kanadzie

funkcjonuje takie rozwiązanie w ramach wprowadzonej do porządku prawnego zasady „one for one ”);

5. częstsze stosowanie tzw. sunset provisions, czyli regulacji zakładających automatyczne uchylenie ustawy po upływie określonego terminu;

6. Wyznaczenie kilku dni w roku, w których wchodziłyby w życie nowe przepisy prawa doty-czące osób prowadzących działalność gospodarczą.

5.7. Bariery psychologiczneInne, powyżej 12 miesięcy

1. prowadzenie polityki historycznej, nakierowanej na wzbudzenie słusznej dumy z najlep-szych osiągnięć polaków, w tym wynalazców i przedsiębiorców;

2. odejście od industrialnego modelu szkoły, opartej na posłuszeństwie, konformizmie gru-powym, wykonywaniu poleceń, zamiast twórczego myślenia i łamania schematów;

3. Skrócenie czasu postępowań sądowych i ułatwienie dochodzenia roszczeń, zakończenie nadmiernej produkcji prawa, zwiększenie przyjazności urzędników dla biznesu.

6 2


6. notatKi


6 3


6 4


Warszawa, maj 2017 r.

ul. Nowy Świat 41, 00-042 Warszawatel.: +48 22 891 07 37, tel.: +48 512 435 471,

www.fundacjarepublikanska.orgNIP: 952-207-86-26,

REGON: 142075516, KRS: 0000340559nr konta bankowego:

Alior Bank 84 2490 0005 0000 4520 9156 1754

GŁÓWNE RYZYKA I BARIERY - fundacjarepublikanska.org · n Wysokie koszty postępowań sądowych...

Documents

Transcript of GŁÓWNE RYZYKA I BARIERY - fundacjarepublikanska.org · n Wysokie koszty postępowań sądowych...