skrypty część I - UKŁAD KOSTNY.pdf

Ic-~~.~.i~~,V~~\ I~_r .....•_•.... _... ~,'o' - - . -' 'H "'~'";'l"i'.ocq';;LIO 7 e:;

Je .:.••~ 1~-J""" _ ,J.,~,_ '""~ "-,,>,.,

~

'lo '!CI" AD H'1\ if]f \ 1111''' - r""~ f"h'\" - ~ ""]f" '''''" ? ••. , - ~-,~" ,. 7" ~-, rf-~ 1\.....;.: L L/Jl .!t i~~ \J:ji'l )( ~-', il:1 ~J~*IV r1. i) 11..{:"lii. i""'" 1._,L; 1t,~,.L p~~.t:~,~;~~.,J

11\1. BR()NISLA \VA CZECHA 1N I<R.AKO'ltVIE--- .•_----------. ---,

\'1\1 ,'d a '\1,1 n ic tw o~J./ - -~t ! .~' ..';J ( _ ~ ~lp V"&'"v,,"!tJl li\. r.} }:'~1,.•., ~1! t~ p\rr i35

g

I ,i

lill II ··C'"'" R-lLMffi Jrh ((11m n~~,J~;'{lL[ ill H~;~o/3tkH

t iF'\JI~~: ":"~ y, ~ 1,.p't _~,', w·'~as,,~',.·~· " t,' 1~ ~ '}'~ ,;J11ys alf~,l!; \C~!l/nll).

i\f"1 "',7i110':W~l ~ /,i]j l"" ~qh~~ A~..A .:1Iii.' \1"' lt .~~~.Ml~~\l,1~~

CzeStcR I n lU

W:v~hmJic H P~DJIlii!'~~wi!{mei 11Il;r.Q]lPJ.ehnnome

K.RAKÓvV 1995

Xolegimn R~akcyjne lc=-· =xr",..,·.....,...." ---- -,---'~' -' __·_· ...·u'··';·n··"_·~ .----,. '--=':Z"-~"'~~.~ "'m..:.:.' ' .•.•. ~==.l:~

Przewodniczacy: JamJl§iZ Ztlllllbski

Zastepca Przewodniczacego: §mw§Jh:lw G<OllalbCzloukowie: H<elllUl'YPi Gil!i1llbiol'Jll§lkft, Anll!!ll NIl:nfli!ltol'Jllsk:ll, CiltC5ftaw S'loogneR,

J:llllll §tllJlIPlJl, JUalJ§7L Z:arr:eik, StieiriAliII Zmiuia

Recenzenci: 1Pli'illI«, iJllli' lhllRb, J~1lB §;ZOKJI:!A

1PrmiL @il' 1h:a1lll, Zidl~:§nr.iw MIJ.\@j~j

Adres Redakcji: At Jilillll$ JP':lllwll:m [R 73, ,:iJl~571 ][rr$!ków

Ryciny wykolUala: U\\iInlii 1lU:el\1l:l!l

OlPltacowarue DTJP i druk: lDJiLD:JIlllJP'®anll\:lI:11w AW1F llUl':I1lków

JKn,d,iÓ>w, Ult Gll'z,eg6Il'z©c1J:& 24 A

:lam. rur 114/95, llHAUad :WOi) egz.

~

l)

8pi§ [Jrresci

Watep .OkJresleuia od<=ntacyjl1e w pnestrzeui

CZESC! - ll.J:!CLAD KOSTNY (SYSTEAiA SCELET1)

!. Wiadomosci wste;lme1. !. Rozwój kosci ,j .2. Budowa i sld ad kosci

1.3. Rodzaje kosci .1.4. Rodzaje poftaczen koki1.5. Rodzaj.:: stawów

2. Koscii;;c o:liowy (sklelehm (lxia/e), czyli kll'egotllup i klilltkmsiowa

:U. Budowa kregu2.2. Kregi szyjne (I'ertebme cervicales)2.3. Kregi piersiowe (vertdwa!! l!wracime)2.4. KJfegi ledzwiowe (ver!ebrae lumbares)2.5. Kosc krzyzowa (os sacrum) ,2.ó. Kosc guziczna (os coccygis) .2.7. Polaczenia w obrebie kregoslupa2.g. RudlOIDOSC kregoslupa2.9. Knywizny hegoslupa

j. Klatka piersiowa (thorax)3.1. Z{;vra (cos/ae) .3.2. I\,lostek (siernum) .3.3. Polaczenia zeber z mostldem3.4. Klatka pi<=rsiowa jako calosc

4. Czaszka (cranium) .4. i. Ivlózgoczasz!ca .4.2, TitZewiocz&s:d.ull (splanc!wCl"f1fl'iwn)4.3. Czaszka jako caiosc .4.4. Polaczewa kosci c2a5zki .4.5. l\JJlechanika czaszki

4.6. lf'Di~~czenie czaszki z uegosRu)llem

7

g

4 ----------~--------------- Spis tresci 5'pis JreJ~ci ~~' __ '__ ~ ..E "'_" ~ __

5. ()brecz. konczyny górnej ((.·fng~dJ.J.j(8 .•..nen~b('f JHPi!f'~'!)ri3)

5.L Obojczyk ;',},nicu!a)5.2. l.opatiu {sc,1p!,ili1)

5.3. Polar;zenia '71 -obrebie obn~czy barkowej6. Ki:>llc:zyna górna wolna .

6.1. Kosó Talllieniowu (humerus)ó.2. Kosci pn:cdnuniel1ia .6.3. Kosci reki (,),l'sa manus) .

7. 'Polaczenia w obrebk konczyny gómej wolit~(~.i

7.1. Staw rareif:lH1Y (tJl'ticu!atio humeri)7.2. StalA/ ~nkci<)wy (articlJ!(ltio wbili)7.3, Pi)~al;::~Jlia koi;d przedramienia7A. Stawy .reki

8. ObRecz kon~zyny do.lnej (cinguium nwmbri injerioris)lU. K.oSc biod.rcW:l (os ilium)!L2. Ko&(: ku!.';;'Z')W'1 (os ischii)

EU. Kos!,'; lonowa (os 'pubL~) .8.4. l\'1i-ednicfl jftko calOSC

3..5. Polaczenia 'At ohrebi", miednicy9. Konczyna dolna wolna

9.1. Kosc ud mv::!. (fzl'Iwr)

9.2. Kor.ci goleni~u I(osci stopy

Hl. iP'olql:zenia w obrebie !roilczyny dolnej wolnej10.1. Staw biodrowy (lJtiiculatio coxae)10.2. StawkolaJi1owy (afticu!atio genus)HU Poiacz,enia kosci goleni .10.4. Stawy stopy (M!iculationes p.edis)

(~~l:I,\:~(:n -- u:r,LAD lVfn~t~NH.}VV~Y(M'YOLt1GIA)

K. Wia(hmno~ci wstep,,;,;~. J . \Budowa mj1rw:)lwpow~ rrnnelini poprzeczfIlie jJra:i'1ww2nychi.;~.KJ'od:daR miesli1i

LJ. Fiz)!kobioJQ,git:;zme wftaf.ciwosci :mj(,(,~il'li

j .':J.~\i.1:echiJl.nib1 miesni

1.5. J"Ia!"l.ady pomol:;.IJ,icze miesniUi. lhvagi i:u>;t_ody\~zJille

2. fvli,q(l[Jtie gf:l;loietu

2.1. lp\l',J;wierrzdw1,iVill!e mi\lsJlti~ gtxhiet8J!

2.2. 'Cil[(?b-olfje mi.~i,Srrltjiil grr·::r;lbiet.u

6464656669

6971

75777778

3080853686898990929294

9699

99103107

107

}liS

11606n3119122123124A24

. 127

3. Miesnie klatki piersiowejJ.l. Powierzchowne miesnie klatki piersim',i~j3.:2. Glebokie miesnie !datki piersiowej

4. l'Aiesnle brzucha .4.1. Boczne i przednie miesnie brzui:ha4.2. Tylne miesnie brzucha .

5. l\liesnie glowy5..1. i\'1iesnie 'NyraZO';1i~ glowy5.2. Miesnie zwacZQvve

6. Miesnie szyi6.1. Powierzchowne miesnie szyi6.2. Srodkowe miesKlie szyi6.3. Glebokie miesnie szyi

7. Ivli~snie obreczy konczyny górnej3. t"iiesnie ramienia .

lU. Grupa prz;~dRlia miesni ramienia3.2. Grupa tylna miesni ramienia

9. Ivli?snie przedramienia9.1. Grupa przednia miesni przedramienia9.2. Grupa OOC;Z,ll:Jl miesni przedramienia9.3. Grupa tylna miesui przedramienia

10. K.rói~jl~miesnie reki .ilU. Miesnie H;U:m kciuka .10,2. Miesnie klebu palca malego10.3. Miesnie srodkowe dloui

11. i\:lies.uie obreczy konczyny dolnej!j .1. Grupa pn:ednia miesni obreczy konczyny dolnejiI.2.0wpa tylna mie3ni obreczy konczyny dolnej .] 1.3. Grupa brzuszna miesni obrecz}' konczyny dolnej

n. l\,h~sll.(e uda ,J 2.1. Grupa pn:ednia miesni uda .11.2. Grupa przysrodkowa mieslli lida12.3. Grupa tylna miesni uda .

B. Ivliesuie goleniU. L Grupa przednia miesni goleni!3.2. Grupa boc.wa miesni goleni13.3. Gmpa tyLna mie:;,ni goleni

M. Krótide ruieSlli;; 1>topy

I 'U. l'vi ;',;:1nie gn;\:;ietu 6topy1<\"2. Miesni,:; pode3;r,wy

Pismiemlictwo .

lJ4J:J4

J36

139

139

142

144

l'H.147

149

149150

15 J

153

156

156

157

158158

163HiS

163168169170

17l

171

172

174

176

J76

177

179}82

182UB18418 "1

187j88192

( I

( I

~~~~~'!'iW~'lr'f)ll'~~.M!.'\1\'S'1'~;'iIAtE~!if,!Mit~~iM'I!IIM~#liIDl!ll!""'_'"*G'''''_.=~''''''-~----------------------------------~-'~~.~=

=_~ -r- ='-'

"Wll§[I~JPl

o.~. .,,".~' • __ •.. ~ ._.._~_

Anatomia czlowieka jest nauka o budowie i ksztalcie organizmuczlowieka. Wraz z embriologia wchodzi w zakres morfologii - naukibadajacej budowe wszelkich zywych organizmów.

Anatomia funkcjonalna rozpatruje budowe narzadów w kontekscie ichfunkcji, czyli wli w funkcjonowaniu organizmu, stad tez tresc niniejszegoskryptu nie ogranicza sie tylko do opisu budowy, lecz pn:edstawiarówniez zaleznosci miedzy 'budowa a funkcja.

Nalezy pamietac, ze podane w pracy wiadomosci dotycza budo"v:,!

)przecietnej, najczesciej spotykanej, gdyz w pm.ktyc,e obserwuje tlie duza:rmiennosc osobnicza w budowie ciala (dodatkowe kosci, niewystepowanie]pewnych miesni, rózne pobi:enie narzadów trzewnych).

SkJrypt jest podzieloll1}' lila cztery czesci, w których opisai1J\o kolejnolJkJady: !wst[IY, miesniowy, trzewny i nerwowy. Taka kO!llstmkcja zostallapodyktmmlllill'l wylacwie wzgledami dydaktycZfil.ymi, bowi'em oJi"glmizfn sta

nowi niepod:z.iehla calosc, w której poszczególne uldady sa ze :soiba ,;cisl,epowiazane VI sensie budowy i funkcji.

Wiadomosci zawarte w pracy sa niezbedne d!m student6w wyd::wwaniafizyczJrnego, instruktorów i trenerów sportowych oraz specjalistó,.'Vw ZlA.7

kresie rehabilitacji rucbowej (tych ostatnich obowia:ruje nazewJJlictwolacinskie). Autorzy proponuja korzystanie z fi:Iliniejszego sk)j"yptllil lacznie ze,,:Schematami do cwiczen 'l anatomii" i "Repetytorh!Jm z anatomii fUllUkc

jOlllalJlJlej czlowieka". wydanymi przez Akademie Wycuow:auniill .Fizycznegow Krakowie. Bardzo pozyteczne w 11H!lIJJCe anatomii sa 1f6'JVliliei atlasy~matomic:zne.

""""':I~~, .•..~--,-----~~ ._ ......,. l':!>:J; li u:=t=" ••••• ;==.. =~'=-='-"'=-===-=-~o:c.m.;;:::;,.~ Okreslenia orientacyjne w pl'ustrzelli9

CL,

kieJl1MJUlJldc nudlamy jakot.ei (!Lm t!.1l~owju): bll'zullZJiJ\Y

.~

'~.",

," ,J'

'-.--/.-_/

b

W odKJlit:siellliu do plmS;f,CzyzHll czoimllf],dJl

[J!'z~dJiili (rmtel'ior) hRb tyhllY (poster'im), G'LY

(vif!Hii'fJlis) hub gnbuetowy (dor:mlis).

~{~~I

!ty.;. 1. iF'lanczyZ!lY dala: a) p!aszczyZlll\ czolowa, f) - plal1zczy:ma strzalkowa, (; - plaszcZY:l1Il:l. pOllnec:ma

Db cdów l'piGo'.'.rych u~tJ.wi!:!my cido llld7.I::i,~ 'N pozycji pionowej,z kOl'\CZYfAa:mi gómymi ulozollymi wzdluz tulO''''ia i rll-oómi zwróconymi

do pn::Odll. Aby móc .led lloznac2111ie ()kreslacw:~,\jsm ue polo.lenie l1arzadóvv i flRchy wy'iOl1)'n':me przez poszczególne cz~ki d;}.!a, jJ'os!'ugujerny sieum oWllym i POjqCil\J:lli or.i i plas<:czyzu l'l;!ch u.

Yr'lafo7.CzyulY cia!a (ryc. I.):.1) St.fZillfkowe (plano sagittalia), biegace rówl1o[cgJe do szwu strzal

kowego \.V cZ;J,f,zce; s.xze;óloy przypadek wsrórl nich ;;tanowi plaszczy:mapo,tirodkc"s3, czyli pb3zc.ryzw.l 3yrnetrii, kton. dzi,~li Ci;·1.l,) na dwie pdowy-- praw,! i lewa,

b) czoRO\'''!e (phu;! fmnt!.lJia), biegna(;,~ fóvvnokgle do !('Jsci eLO-iowej, .

c) popr:u:,:czne, czyli borYZQJnt21ne (pIarIa IriJi!sve."SiI!ja s. horizo/lWlia),pn:ecinajacc da Ho na róznych poziomach.

Te trzy plA!.szcZ)'?:ny SI! nr stosunku do siebie pro5topa,dle i obrazujatrójwymilll'O'.VOsc j:)f:?<;3tEcni.

Osw Glab:

a) poprzeczne (lixes rrarzs!'et".mles) lub poziome, biegnqcc prostopadledo pl~~z(:zy:w, ,;tLw.lkowydl, ze strony pr:lw~.i nn k,'I'~,

b) sti'zalkowr; (axl',; sag ittaf,!s), pro3topadl'e do p!cs;;.c:Z:YI.n czolowych,biegnace w kierun:t:lI flJ:;:~~dnio-ty!nym,

e) piollO'.vc (crxes venfca.les) lub dlugk . Pi'O~toP;lil!c do plaszczyznpoprzec:wyclJ.

Dla pp:yidadu: Sk~OHY tulowia 'N przód i VI tyl odbywai1 sie w pK.stn::alkowej wO/.uSt o~i popr:!.cG:U.1t:j, sklony bGczne tulow!a sa rudlami

w pl. c;wk)\vej '.vo:lól u,;i 3tl'1:<'ilkowej, t.Juety tulc\''.li@ S(,1 wy!i:c'1lyw,we w pl.popn:ec?:ncj wokól u:;i pi.m.lowej.

W sio:wnicu fin p!<'.:nez,y:cI1.Y poswdko1vej naf;r.~d lub jegoczeM mozeby,; pnio7::nlltt Pl':Z:Y;;Wtlk,-liN') (mr.dialis) lub hocznie ([o,l"r,:/;s).

('& [~J1',r§rr~';UllfrBlt~R'h~lTIlt;Jil\c'vP\uH;" JJ,. ,

'Wf JP)f'l:eS([TZ;e5.JL~

f

10 Okreslenia orientacyjne IV przestrzeni

W porównaniu z plaszczyznami poprzecznymi polozenie moze bycgórne (superior) i dolne (iiiferior) lub czaszkowe (cranialis) i ogonowe(caudalis).

Polozenie w sto~;unku do powierzchni ciala moze byc powierzchowne(superjicialis), glebokie (proJundus) oraz posrodkowe (medianus).

Na konczynach kierunek moze byc blizszy (proximalis) lub dalszy(distalis), w stosunku do czaszki.

CH'~,", E' dor'j C,'4 "I"",'r, \, ~~f; !. L.J 'rik.7 !'

lJ'1ffFLW, "Mi,' ,'rf)'\. K' O: :r",~,lrrr'·r.,y\\V.ht\.~,~ll' "" ';::J;l,l~i,)[

(", i::1 "'YI{ , ,IT;'l,:Je1'im ,id' ,ol,'., S' (' ""'II":/lr l)iJ' l? i1rr),,~ ~.i]l n1'ti! .rfl ' ."': ...:J'.' J·;·d ~ ~' ,

) ,

)

t I

[ i

r

\ I

1, \<Vn:mdomo:sd w§te]lllo<e

Uklad kostny stanowi bierny element aparatu ruchu.Glównym zadaniem szkieletu, jako zrebu budowy calego organizmu,

jest pelnienie funkcji podporo'.vej i ruchowej, poniewaz kosci jako dzwignie sa poruszane przez miesnie. Oprócz tego wiele elementów kostnychstanowi ochrone narzadów trzewnych i nerwowych (np. klatka piersiowa,czaszka). Inna funkcja ukladu kostnego jest wytwarzanie elememowmorfotycznych krwi przez szpik kostny.

1.1. !R1@11.,'Vój ~<I}sd

W zyciu plodov>lyID kosl,;i rozwijaja sie na podlozu mezenchyrnatycznym lub na podlozu chrzestnym. W obu przypadkach rozwój odbywa sie

dzieki komórkom kosciotwórczym (osteoblastom). Warstwowy przyrostkosci jest jednoczesny ze zjawiskiem jej niszczenia i rozpuszczania, copowoduja komórki kosciogubne (osteoklasty; np. pod wplywem ich dzialania powstaje jama szpikowa w trzonach kosci dlugich).

Na podloi.u mezenchymatycznym powstaja kosci sk.lepienia i scianbocznycb czaszki, wiekszosc kosci twarzy i obojczyk. IPwces wzrastaniarozpoczyna sie od powstania w tkance lacznej punktu kostnienia; stadbeleczki kostoe wyrastaja w róznych kierunkach. 'Jllzrastanie kosci trwado momentu zespolenia sie brzegów sasiednich kosci.

W kostnieniu na podlozu chrzestnym chrzastka jest modelem, dookolaktórego i wewJilatn którego rozbudowuje sie kosc. Jezeli proces wzrastania zaczYlJ]u sie od zewnatrz, wówczas zachodzi kostnienie OcoJfZestne,

natomiast gdy zanikajaca chrzastka jest zastepowana tkanka kostnawewnatrz kosci - mówimy o kostnieniu sródchn.estnym.

W koncacb kosci dlugich wystepuja plytki cbrzestne - chrzastk.inasadowe, które oddzielaja nasade od trwnu kosci. Podczas wieloletniegowzrostu kosci przed~uza sie graoica kostnienia ti1'zonu, a po osiagnieciuprzez kosc pelIllego wymiaru chrzastka nasadowa stopniowo zanikai tf7,OJt1\ zrasta sie z nasada.

,l

L '~~I~;If(,l'I'n1)1,1",!!~:'>;'1'iP:~~jrcll~n;;'\1l:W'!'~~.",.m"",!i1.';"#:1!,ll&!'U"!'J"I;,,~""H'!h·~;rn%"'fui,.M""!'Mi,If,l4!'~,""'-"•••,.#,'(, ••,'''-~, -

l!f";.";.'.'."

14 Uklad kosmy15

lViadomosci wstepni'

Ryc;. 2., 1(>'J':;:iil~UÓj !.;oosd: a) i~tctlJl lw"illl!A ~bi!l1. ib - io[,'~>l. k""i",, \!:~Q,cL;\j.b, \; __o jamas?il'i!J:&\"'" d _ dlr211~t&a .rli.ii.i.:l, <: - 'lo,,,bK<l sQll.'VCiW:l, ( --- j;Wlil "[ólI,,,",wa

1L3Q ~wibm~ \h@&.dt

W :$dlddrl:d~ dDWf.ilego c210wieka Wy§tePlljii:: 20b odd:i:khlych kosci. klaliczba :rn1ienil1l ~i~ W!i21Z z wiekiem; wynika to 1.i;: uasHmia sie iP'D;\i2CZfl::gói~

ID\ycb ete~d kosd u ll.!ld:d mllodyd.l i :l:l'i zrutd!Dlia sit! JrnAektói(\N::frl kokiIII 1(}~6\l)w wire;l;:lUI stlilczym.

,Kom6dd kostne It:±~i VI jamkad.l kostnych j otOC:loue tla miedzy

lwmóJrlwwa :mibst'incja organiczna zwai1~ oS5<eiu;l· Zawkr;a OWA sok mlll1e

il'alime, wsród ktÓJl"ych 2uajduja :lii~: fosforan wli.!"!tIia (35%), w~glallll wmp(,ia

(H'%), fosforan magnezu (~,5%), zasmdowe iiol,e ::lodu i iP<>ta:~tl (2%),chlorek w<i.~n:aia(0,5%), fh.!lOilck wapnia (1.1,5""/"). ZawuJ(ilOSC ,;i,li w<lll'iCJIia

i fosforu decyduj~ <O lwanio&d i wytlf:zyma~(}Sid kosci ma oibcia:it';~lia,

NaJe:iy ;zwrócic uwage na bardzo istotJl"ia ceche d"lm1r.t.e"y§tyczJ{}a

i;:{;sci, mial'lOwide lIhlli ich biologiczna rplastycz;uo&c. Kosci dostosowujal;WÓj ksztalt do warunków w jakich sie znajduja i p'racuj21· lvimja zdolnoscLl)neb'lJldowy swej struktury 5towwnie do nlliulil w wjdk'!J>~ci j ld<lu'ulli\kach

Ithim:ujacycll na nie obciaili:ll mechanicznych.

-b----,Q___ l

dJ

---- et-

e

l.2. 1BiJidowa i wud Ik~sci

Podczas nauki anatomii poshlgujemy sie zwykle koscmi, kt6u: zostalypoddal1,e mac~racjL Maceracja polega na dzialaniu bakterii gnilnychniszczacych wszystkie miekkie czesci kosci. Nalezy pamietac, ze wygladtakich kosci rózni sie zasadniczo od kosci :z.najdujacych sie w zywymorgawzmie, Ciezar nie wymacerowanego koscca wynosi przecietnie li mezczyzn ok. 12 kg, il 'oJ kobiet ok. 10 kg i stanowi ok. li4% ciezaru dala.

Kazda kosc :>!dada sie z czterecn elementów tworzacych biologicznacalosc:

a) z tkanki kostnej,b) '], okostnej,c) z chrzastki stawowej,d} ze szpiku kostnego.Ogladajac przekrój dowolnej kosci mozna wyodrebnic dwie WlU'1Hwy

o 1l'6iuej konsystenl,.ji. :Z~wnetrzna warstwa kosci, 4) scislym utkaniu,lJl:izywana jest istota zbita (subsiantia compacta), natomiast warstwa weQ

wnetr:ma, o utkaniu beiecxKowatym - istota gabCZluta (substantia spongioza). NajwYn.h:UUej istota gabczasta wystepuje w nasadach kosci dlugich,a ist{jta :zbita - w ich tnonach. Oldad beleczek w i:itocie gabczast!~j niejer>t przypadkowy, lecz :;a Ollle u~oJrz~dkowame 2:godllliRe z przebiegiem liniilIllacisku i naprezen.

W kosci81cn Jll'~asldch, Vi! ich cienkich miejscach czesto nie ma istotygabczastej, El dwie blaszki istoty zbitej zlewaja sie tworzac caRosc.

Okostna (periosteum) jest biDna wlóknista obficie unaczynion.a i unerwiona, pokrywajalCa kO§I~ :ze wszystkich sttOIDl, 2 wyjatkiem powierzchni

stawowych. Sldada :sie :z dwóch wan;tw: zewnetrznej, zawierajacej wlóknaklejodajne i sprezyste, OJl'az wewnetrznej, bogatej w elementy komórkowe(osteoblasty), nazywanej warstwa rouodcza. Pwcesy regenuacji kosci(uzupelnienie ubytków C1.y :zrastanie sie po zlamaniu) rozPOCZYUHl.ja siewRasnie od waK'Gtwy Il'Ozrodczej okostnej.

Szpik kostny (medulla ossil1m) wypelnia jame szpikowa i jamki \'li istode gabczastej. Rouó:hlia sie dwa rodzaje szpiku kostnego: :'lzpik kostnyzóhy (meduJJa ossiurn JJava) i s:zpik kDstny czerwony (medulla o;uiumrubra). Pierwszy rodzmj skladm si{: glównie :z komórek tlUS2C',lOwych i wystepuje w jamach szpikowych kosci dlugich, mlltomiatlt drugi wypelniapn:estr:u:llie miedzy beleczkami kostnymi istoty gabC'J:tl.lltej. SZj?ilr kostnyczerwony wytwarza czenvone cialka lawi (eJl'ytwcyty) oraz ziami ••tekrwinki biale (gu.liJlulocyty). U tllOwowdków wy:>teJllUije wylacmie s::zpikczerwony. W miare wzrostu! organizmu zachodzi precel; sthm:zcza:aiasZjYiku 'W trzonach kosci d!rulgich; w ref'ekcie lJj osób dorostrydl iloSC szpikuczerwoillego i zóltego jest m!llliej wiecej taka smllim.

16--_.__._-------------------- Uklad ko.1tny Wiadomosci wstepne 17

Podziai '~.:,:·sci .l>~ \vzg.!edu na ir;n kiizta;'t !~f::::edstav~ria SH~ naGte~[Jujqcc::

a) kCr,~(,i ,i 11-:','Jie 1:0SSJ lunga). VViek3zoic ich ,ychcd.zi 1N sklad konczyn.Z0udC\V8.fH:; :;a oz trzonu (corpus) i d;:11,)(:11 na3ad (e}Jiphisis - blizszeji dalszej, biof,!~C 23. punkt odniesienia os posredk:';·;',Y1 ciala. 'YVtr:zonactl

tych 1,0r,ci ~:J:1.jduje sie jama szpikowa;

b) kosci )lcwkie (ossa p/mieJ). Zalicza si't do ~dch kosci sldepie.tlia':zas;:,l,i, Iop'Jtke, mostek, kosci biodrO'.ve;

c) i.I:"J~kj hótkie (ossa breve). 5a rów110miemie ;'<)z,,,,iniete we wszysti.cich kienwJL,~clJi (np. 'Kosci nadgumtka, stepu);

d) kosci Tó:inoksztaltlli1e (ossa .f7Iultijimnia). !'fi,: r1D.ja sie zaliczy!; dowyz~j wymic:'liouych gnnp (np. krcgi);

ej kosci [-'ueumatyczue (vssa pneumatica). Zawi,:r'1.i;~ puste przestrzenie\vysciejn.f{]~:; b:te:n;~ f,hJ!Z01Va (p. kosc szczeko\va, czc';~r:"iV~~b.

Q ,Id •. lRmb:~R.ijle !iWJR1~!C;11~1ii rJ;'U!6~3

l'od7.i;!J pnl~czf:il koki obejn:wjc dwie :ms~dnicz',; ,:;:r'lpy: L polaczeniasó.slc (3J-'fWI'.riwses) i 2. polaczenia jamo.wf;, czyli st;r,,,u,,:r: (o.rticulationes).

Do lP'oilacz\,;Fltds~ych zllliicz2t sie:a)wiezo.:zrosty,'b) dllrzaGi.kozn:;:;ty,G) ko,'ClOzrosty.

VVjezOZfOst (syndlJsrilosis), czyli wHók[liste poRaC'.C"I\C k QSci Uuncwraii/Husa) wystep,~jc u czlowieka jako:

a) wiezOZJl'ost w~óklJlir;ty (sy"desmosis fibra:w) - ZH"lierJ. duzo '.vlókicnklejDdfljn]ch (Dp. bRoHa miedzykostna pfzed.-amir;ni!i);

h) wiezozw:>t sprezysty (syndesmosis e/(Jstica) - "ia.;tyczny i JfOzciag~lilii}' (np. 'Jviez?_d~l'l zóhe kregoslup!]).

Wiezo7.!'osty w!ró!miste i sprezyste zez'."a!aj'l !li! n~chj oorotowe do 50i liniowe do 2 WIn;

ej sze'i:! (sutui"a) - specyficzny rodzaj wiewzrost\1; v"ystepuje w obrebie czaszki. '1}1/yrózuia sie szwy proste' (Sllturet piana), szwy lusKowatef.mtura sq{mu).I'a), szwy pifto1Nate (sutura serrarl1);

d) wklinowanie (gOi~'lphosis) - sposób Z'HDOI~~Ow;'.'\;a zebów w zebodolRCh.

C.li r z a s t k {).7.;r o s t (:;Yl!chondrosis) Haczy dwil': 'ro~::i za pomoca W"ust~wy ,;1U'zastki w!ókn,istcj ('Nyjatkiem jest po!ac:lcni;-: ;+:.1"'!;Z,~go zetlIra z mo

SIki1:11.i, g(b:it~ wyst::,Pljj" c!J.n:.Sjst/.cil, szklista). Pn.y!{ :C',". n takiego po!acze.

11i'lI. jest. cLuzaf,t1u~ spcje.i_\in !ro.\1\owego lub krrai1ri ini',"l:r.ykregn we. :la/ue"ij'!JChl.}lV 'l?~l o»]web;i:~ ,~:,(:1.T.'L,~);1tIlOZJfO~t.Ó1]~fje~t ri1J..i.~~ji1J.;~d.~JY,

Ko sc i\}Zil' <)!l t (sJrnostosis) lPowst11.je .Z wiekiem przez kostrnieuie wiezozrQstów lub chrzastlwz..rostów (czasem stawów). To po~aczerrie wy:duczaalozliwosci mchowe (np. kosc krzyzowa).

?daczenia wolne, czyli sta'.'vy,umozliwiaja swobcdne ruchy dvro kosciwzgledem siebie. Okreslane sa czesto jako polaczenia maziowe (juncturasvnollia!es).. $talymie1eDlent:llDi stawów sa:

8\) powie:rzclillie $tawowe (jade;; articuJiires) jp'J,bryte chrzastka sz/;dista,kt.6R"ffixm.uiejszE1 t2!.Jrde, jest elastyczna i lXlp0Jinlll nil scieranie;

b) tl.Jli:ebk~.\stawowa (eap$ula I.3rliculads) ochraruajaclJl 3taw. Zbudowana jest z zewnetl1Zll1ej warstwy - blony 'wlólmistej (memb,W"w fif.)//·oso.)i WmJi'stwy wewnetrznej - 1010031 maziowej (membNwa s)'fuJ1li.alis). mODa

wiól.mist21.czesto tworzy gmbe, mocne pmsma ~i),CzKhot.lr.a.[lki)we, czyli wie~:wdfta. :mona mazio'w;)! wydzida maz i illOZe wytwan::u; kosmki, faMy lubImk;tki ma:dowe;

l;) jama ;,tawowa (ca1lum (lI'ticul.!Jl'e) - jest to s;Eczeli!iJ\owlI.ta przesiifzeuwypeRlIliona mazia. Wielkosc jamy stiJ.WO'Nej w 1fówycl:l stawach 1.'Yaha sieod .kilIm do kilkudziesieciu cm' ('"'jc. 2).

Oprócz wymic:mionydJ powyi~j stalych :;kJladJQil:;:ln'V 5ta't'lfU wystePlJljailów[Jli~±niestaHe, dodatkowe elementy, a roi:.!.nowide:

~\) wie:t.~_dHa stawowe (ligameutrJ articu/o.ria;, które ~':!uosJU.i.et(~ z torr;;;b .•

kq fJta\'iow:;j, bad:i: tei biegml IQjl~;wleij]ie od niej. Sa to p~l.sma tkankiI>wz[Jej wHó!mistcj Haczacf,: kosci w stawie, wzmacniajace staw i ogran.lCZ21

J'ice 1Iladmien11} ruchomosc,b) obrabki st21Wowe (labrum g!enoida/itJ), czyli pier:kienie zbudowane

1: chn,astki wHóklIlistej. JP'owiekszaja powierzchnie panewki (up. w stawie'.'amie~mym) i duonia powierzdHllie stawowe pr.zed uderzr~lJIiami,

c) ha:i:ki stawoWf;; (disci articulares) - sa to t'woll7 wiókniste dzie!i;',ce

j;:mL\e "tawowa ww. th.'n! pietra,

d) Rakotld 5t81Wo·\.ve (men/sd articulaves) - czesciowo m:uJzid1JlJ'il jame[~taw(Dwa. WyrÓWrtlllja zle; dopasowane do r;iei:Jie powi~;r2chilie sta1JJowe,

pe~nia role l.I..L'"Uortyzatolfó'N i stanowia pnesuwal!lle powic!fzchnie stawowe.

lio0J. Trr1HlJzaije [l~!a'.w<ÓJw

OgóhJde :>ta1J1rj mO:E.I.:Vlt podzielic na. jjJllOst,!:: i z~Q:i:Qne. VI R:nlJdowie sta'\'VM

!!JilOt;tego bio)ra udziall tylko dwi!~ kosci. Staw ZJ!OZOffllY lJJtWOK'ZOJ(l}' jest plfZez

wiecej lDliz dwie kn,ki (lap. st!l'V IPwillie.ijJ.iolWH]~dgm':\)tfwwy). Okreslen"prosty" i ,,:J:~l,)i(/Jf!Y" !i1i!': nalezy Mtois~1I,mhR!~2 moz.Uv!Osdacai mchowymi'7J tycia stawffich.

Z ,liJUl!l.tctlR Wiid2:eITij,~ F.u©r:h&E~llki [((}l.hmje mchów w &t2wlJlci.R m02.KI@

jfj'}i.h;ndi{~ !DH.\ ~rrzy kmtcg0rtie:

i

i'~'"~~:~r~~\'~~'~;?tnt:~~~~':i~r{-~J,;m;1~;ifstr:n~~~rtT:~~f,1,:l,l[:~7tt~,itt~~t',~~f~,;'nr~;;\t;.:ftf~1~~:.~~~.wd.#·t..t~','ltk},~,!$it!gtRljlf!i%*.L,::ir'~&"'!""If.,~~~~·..,,· •. iM .~ ,6iP, OM'" •••• ""'~--_ •..-

.Ryc. J .. Polaczelll.ia kosci i mazaje JlllWów: a - szew, b - chrziistlwzrost, c _ staw

jlldlloosiowy .zawiasowy, d - .t:il.w dwuosiowy eliptycZllY, e _ staw joonoosiowy obrotowy,f - staw dwuosiowy sioo.ellwwaty. g - staw trójosiowy !wii.ly

A. :3ta~vy jedMI(l§iowe, w których mch moze sie odbywl1c~yjkD wokMj©dlTIl<':j olSi

a) staiv zawi~1lowy (aviiclJJ!tUiio ginglymus) - jr/';(~illlapowien.c!hll1lia st1iil~W~Wi!JlJest 'wyk::lz~:ilkoilll:1l w !folfW.i<:: bl.oc.zka, <dmga jl';§t jegro JtI©gatyweoo

aj slizganie - jedna ]powierzchnia stawowa dotyka stale ta samacxescia nowych czesci dnJIgiej powierzchni,

b) toczenie -- nowe czesci jednej powierzchni stawowej dotyknjaiiilc)'wych czesci drugiej powie.rzdmni,

c) obracanie - dwie powierzchnie stawowe o kSztaHcie wycinków kulipnyJegaja do siebie w jednY11l1 pU[lkcie i w tym miejscu jedna kosc obraca

.l>ie na drugi.ej.

1P'ffz~dstawion:J' pO!lliizej s:zczegblowy podzial stawów opiera sie nadwóch kryte!l'i51ch. Pienvszym jest liczba Olsi i pllaszczym, w których mcg"l§i;( od1bYWlilC mchy w dalillym stawie, drugim - uhztalltowllinie powicn:~dlillli 5:tawowych j zwiazall:le z nim rodzaje mchów.

e U~ i

J. Stawy trójosiowe (widoosiowe)a} staw kulisty wolu Y (al'iicuiatio spJwoidea),b) sta'N kulisty panewkowy (m·ticu/aNo coty/iL'rJ) - w obl! pf2:ypad

kaeh jedna powier2cuuia stawowa jest \vyksztakoliJilil w fOHlllie wycinka

Kuli, druga jest jej negatywem, czyli panewIq. W s([.wie kulistym WOb1Y/U

(staw mmiel1uy) gh)wa jest o wiek wie1csza od P21IH,;;wki, co dGl.:ydl,jeo !:Janl:zo duzej liUdJDl1w~ci, n8ton.1iast Vi' ~tawie kulistym p!meWkowyil1(staw biodj'o\V;ly g~eth)b panewka obejmuje glowe az pon jej ,'ównik

powodl]jac (,I:Flli1'.lic:zenie :wkresu mchów. 'Wy!u:mywU!1t ruchy to: j.gin~l;}iti PW3tOlYJUllic, fJ;d'"~ndzcflie i przywodzenie, sk,'tt :11<.'1z,:;\)lmatn: i do ,,,'co,

wnatrz oraz li,1Ch wypadkowy - obwodzenie~c) sta.v/pHaski (afiicu.lalio plano,e) ~ pO\Viell·zch.~Iii.,j ~~t;:11v1JO\iV6§L~ prrHl'Vlt1c

pfraskie, ,'6Wflt lub gll2:kO"Wlllt;~, przewu:i::uie tej s;:n;nej,vidlcosci. RudwtiWS;;j<,est tUi [email protected]?:o ogr.al1DliG:zoftla~ jedrod31k Kila fh:~~:r; ztH~C2:eill1iG., ~yoli.hie\.vaz

('l,ciecie.~- ()S .!uei1u je~t Ul~t~\'v~onaP;)puc~~1D.i~,do :'!~ugiej D"~i kosci.\V sta'!Jh;; 2a\V~a:JO\VYin \vystepuJq zawsze ~Nle'lac1ka pODoczne {tlgCll'nen!.'G

coI!Q!ua.!i.a),(ctón: US!i.!Jaj::1 staw i :mbc2piec~Laja pl'"ltd boc:l.uyrni pr::<:511

nieciarni. Ruchy w tym :>tawie to zgil'laie i pro~lOWal1ie (np. 3Ul.WY

I1liedzypaliczkowe );b) staw obrotov:.;y (articulatio iroclloideJ::E.] -_..... jedtun f.,;o~.JVierzchHia stu

\VO\va \~ ksztalcie \vaica obraca si~~ V..l sto';unku <2{}ch~ugiej. (]ii! ruchuw tym stawie bil,:gnuie w:zdhJJZ .Hagiej osi kosci. V/yli.:();Jy',vane mchy torotacja (fUch obrotowy) \'II obie strony (Hp. :;t2;'N fr)!'omieDniowo~lokd()wy

blizszy);

c) staw srubowy (Qi"ticukJtio cOdl!i:!LWi::) ,,-- (uch obi'MOWY dookolil osipodluznej jest polaczony :2 tÓwrtbG:J:esuyu; pl':i:i;"W,,':ll,mcm w:;:dhl:z. kj :,arn::josi (ruch wkn;c.ania smoy). Taki ruch wystepuje w str~wach zeba kn~gllobroto\:v~fSo (:'lkr,,~t gloVJY 2. fÓ\;,'flOczeslI1yrn j\.:-j uni~s~enicirl).

2. Stuwy dwuosiowe

a) stiAW eliptyczny ({JfJ'iculaiio eJipsoidea), czyli klykcio'J"Y (ili'J.ii:U!m'io

condy/aris) - na pr:z<:ki'oju jedna powierzchnia mll Ks:z.!aH di,()I.yezny,

wypukly w 3t()~UnKU do swojej osi dli.Jgiej i kxótkiej, a druga POVVie;flcbni"

jest wldesl8. Wy!!onywtlll1e :rucby to: zginanie i pro:rto,wJ.nie, i.xlwoJz;>;nic

i przywod:v:nie ocaL ruch wypadktwvy .- obwod.:Lenle: (lOp. Gta'>,v prom i,';··

uiowo-nad garstlcowy);

b) staw sioddluy·.vaty (Llnjc~tl[JtjiJ sellt.,ds) --- obie 1}()l,'Vienchnic sta·NU·

we sa w!des!e, w ksztalcie siodelek. Taki uklad wystepuj,: tylko \"1 suwie:sródn;czl1o-nadgarsl.ktnvym kciuka. Wykony~vane ruchy to: przywodzeniei odwodzenie, przeciwstrnvianie i odprowadmnie oraz fUch wypadkowy

obwodzenie.

WiadOJ1w:kl ivsJ'l1pne i9_~_ ~- ~,_ ~_, ~~~"'"".~-"'" _.~-_.~. __ ~_~"__ "~_M~_

\~I~~

~.

," .

-- \.,~.!< -~.:.. ':J

Q ~',J U ~

Uklad kostny

~A-~J1~cV --~~'

J!-~~~f

rrJfL~, lb

~\..9 \~

Q,

]g

[!]

20 lKiJN§d:e~ ©§n~nl'Y ($f,{f~la!tl/Jllla ({f,xi@ilf!}9

(c;r;yllfi !kfl'e~~'I~§HI1~nDfi ~JJ~n~hlnDn~]J§IQw:i

li( 'f e g') s« t~]p (colwlIr/Q vertebmlis) jf;:St slupIOm \Gstil1ym polozonym

v, pla;,;;{'czYZKAi~ jpoSirodkmvej, po stronie grzbietow~j. Sti'H'lowi 0)[1 .rusz,·

tow:mie dla c;;:e§d mieJdt:idl i pe:lni funkcje [poap'}W'.'I'l dla gór.ll1ej czesci

ci:al!:JI .• k'st zbudowany 1. 32---34 klegów i dzid-i r,i:, 11,-,\ t,l\ki!.lló:

21

b

Ryc. 4 h. ~<.r\igl)shJIP (widok ? be!tll): a)lo~do;m s;ryjO!l. b) Id.ro;r.~ IPDC1I'5D<>Wa, e) ~'(}f"

do:r.l> !'i!d:i:tvi()wn, d) ItifOl:.'! 1rT;;:ykow~l

~~

~c;:"I. '.lfl.~dl

!Ryc. I} a. Krego.llIp (wid ol!!: I pucdu)

Ko.fciec osiowy

a) szyjny - za'.:vierajacy 7 kregów,b) piersiowy - 12 kregów,c) ledzwiowy - 5 kregów,d) krzyzowy - 5 kregów,

e) guziczny (ogonowy) - 3 do 5 kregów.Kregi z trzech górnych odcinków sa w stosunku do siebie ruchome,

natomiast kregi krzyzowe i guziczne ut.racily czynnosciowa samodzielnosc

(kregi rzekome).

Uklad kostny20

je lepsze Jopasowanie kosci do pod loza jub uchwyconego przedmiotu(stawy stop:! i reki). Rozluznienie aparatu 'v!;:zadlowego i torebki stawowej millima!nie zvvielcsza zakres lUchó\v:

d) sta". nieregularny - powierzchnie sta''Vowe uie daja sie porównac

z innymi, lv~lra,':nie okreslonymi. W stawQch tego typu czesto wystepujadodatkowe !uazki sródstawowe, jak np. w stawach obojczykowo-mostkowym lub obojczykowo-barkowym.

W wymienionych stawach odbywaja sie ruchy obojczyka i lopatki:

unoszenie i opuszczanie, wysuwanie i cofanie, obrót obojczyka w przódi w ty! oraz ruchy obrotowe lopatki.

Jezeli w tb;óch stawach odbywaja sie równoczesnie ruchy dookola tej

samej osi, to czynnosciowo sa one stawami sprzezonymi. Naleza do nich

m.in. stawy skroniowo-zuchwowe, promieniowo-lokciowy blizszy i dalszy

ma:;; stawy ieo.fowo-kregowe.Zabezpieczenie stawów przed urazami moze by!; trojakiego rodzaju:a) zabezpieczenie kostne - przez S:UII ksztalt powierzchni stawowych

(np. staw lokciowy),

b) zabezpieczenie wiezadlowe - przez liczne ;\,';\~zadla przebiegajace

w róinyr:h 1cicfUnlcacb (np. staw kolanowy),c)zabezpieGzenie miesuiO\',{e - przez miesnie ct;1.czajace staw (np.

stinv rmnienny).

Zakres ruchów ,v stawie jest t!wawltJ.kow<loy Ub7.!"'; mvaniem povvicrz

dmi ;'t~~;':IOW.\'dl i czesci miekkich (miesni) oraz d1l.stjCZilGscia wiezadel

,i tmebki stawowej. Najczesciej mit~r'lY sie go IN jcunfl:'tk;v:h miary kato

wej, czyli ;)11 stopniach. Zakres ruchów moze byc fJ!uc."i:my na szkielecie

kostnym (pozbawionym czesci miekkich) -- jest ta nWll'.lmOSC szkieleto

wa; moze by!~ okrdlany na preparacie anatomic:uJ)'1\l .- jest to ruchomosc fHla.tomic:wu.

;oadaj~c osobnika zywego mo:i:,nó\ okreslic zaIu-cs n,,:!:u;:'losci cZY!lllcj lub

biernej. Rucb czyruny jest wykonYW<ltllY bez udzialu sil 7i;'vnetrz.nych. Ruch

biemy wymaga dzialaKlia dodatkowych sil (np. :.;tOSl)'Y" ni" occiazell).

1:.:t K!fegn §7lY,iuue (l<Ielfge~y'@E teU'wii<l:.m%eB)

Kazdy typowy k:iegwchumy jest zbudowany z dwóch zasadniczychczesci: przedniej, frtóra :;tanowi trzon (corpus 'l'ertebrae) i tylnej, nazywanej lukiem kregu. (Q;,,:us w;!;'teorae), Obie te czesci obejmuja otwór kregowy(jarmllen l'ertebrce). Gt','lory \vJzystkich b'~gów w sumie tworza kanaliu~go~'Y (caml!is l'eri'ebl'a!is), w kt6rym leiy rdzen kJiegmvy wraz z cJjJoiJl8mi.

Od luku kr,~gu odchodza EJ.astetlujac~IJl!yrostk.i:

a) wyrostek kckrfsty (procesJ'1Js spinosiJs), nieparzysty , sk.iero1lvany kutylowi,

b) 'wymtltki }iopn:eczne iprocessus t/'tJfmsversus), parzyste, odcnodz'icebccmie,

c) wyrostki stawolve 'góm<: i dok.•e (processus articulares superiore.\· etinferiores), parzyste, ZWIrÓCml,~ ku górze i ku dolowi.

Trzony kregów dZ'l/i.'igaj,! cieil'i.f cia~a, luki otaczaja i chroniardzen laegowy, wyrostki pop,·z'.:czne i kolczysty sroza do puycxepu wiezade~ imiesm, stwilowiac równiez dla o.icu ramiona diwigni. Wyrostkistawowe górne i dolne umozliwiaja stawowe polaczenie kregów ze soba.

Trzon kregu ma pn:ewawic ksztalt \valcowaty i wyróznia sie na nimcztery powierzculi1ie: góma i dolna, któ.-e sa cltropowate, gdyz zrastaja siez k:Jraiki,;:m miedzykregowym; powierzchnie obwodmva trzonu, która jestwklesla i ograniczona przez I;;lfZegi górny i dolny; powierzchnie Ildzc[lilH'l'a,

stanowiaca przednia sciane oiwom kiregowego. Elementem budulcowymtrzonu jest istota gabczasta, której beleczki kostne przystosowane sa doznoszenia duzych .obciazen.

Luk kregu rozpoczyna sie Jiw.sada (pet/jeMluJ arc!!s verteb,'ae) w górnejczesci grzbietowej ;;tml1Y kregu. Na bnegach górnym i dolnym nasadyznajduja sie wciecia kregowe górne i dolne (iflcisura l'ertebralis superior etinjerior). Przez polaczenie wciecia dolnego i górnego sasiadujacych kregów powst.aja panyst<e oh'Vory miedzykregowe (joyamen interveF'i'ebrale).

Dalsza czesc luku, w która przechodzi nalHlda okresla sie blaszka lukukregowego (iamirw arcus vertebrae). 'iiIlaszki Z prawej i lewej stronyzrastaja sie i og!f2!.lil!.i(;zmja od tyhi Otw6f laegowy.

Kregi JIH)szczególJrlych odcinków luregosHup3 maja chamkterY5tyczl!lIecechy budowy" które poZ\vulaja na kh identyfikacje.

e

, ~,lC:fl,',.~. '"" •••• ~> •• ~.".~2,>/.' ..

"';~g""'~ ... ~',"

~~> .. , --- S

iRyc. S. Kle3 ~zczyto~,'Y (widok z góry) 2) luh P:iZl;ih,i. b- dold. z~lJowy), c . otwórkregowy, d _ dolek stawow}' górny, e - wyrost~k j}op~z'~cwy, I ~ tJiWó, wyr1l"d;a

poprzecZllego, g -- lull !yhlY

13

Kosciec osiowy:.:.:.:---Kreg szczytowy (atlas) jest pierwszym kregiem szyjnym. Charakteryzu-

je aie brakiem trzonu i wywstka kolczystego. Zbudowany jest '1 luk npf7.tdillego (arciJs antef'ior), luku tylnego (an:us posJeriQi') i d'.vu czesciboCZl'l'j,;h (massa !ateralis). Luk przedni jest mniejs:z.y od tylnego. Na jego:zewf1etiZl1ej :Stronie :majduje sie guzek pned'li (tuberculwn cmlnius). r-hl.

stIOllie wewlletrmejluku przedniego wystepuje dokk zehowy (jove,l d,"J'I

tis), który stanowi powierzchnie stawowa sluzaca do polaczenia 2: zebemkregu obrotowego. Na luku tylnym znajduje sie guzek tyll"lY (lubercu/JJm

poSl'erius), który jest szc:Latkowym wyrostkiem kulczystym.

Uklad kOSt'ilY22

1. L }EimjJowil l\G'egIJ

W slrJad odcinka s:z.yjil1ego k>regosRup8i wchindzi :>itdeffi kJiegów. 1::lierw5zy

i dmgi kreg maja :mpelr.ie nietypow~ l:mdGwe i WJ'Th.Htgaj~ odrebnegoomówienia. Siódmy kreg tizyjli1JY up01.i.f;,blJlia sie do kxegów pi.emiowych.

Ityc. b, ~C:leg"bwior.i:! (widok ~ j\ltzodo) a - zab, b .- ,t}!.)'lJlIknc1L1i:liu "iQW,O,,,a gf;!!I!ol,c __ '''Jy"o,i,,~ i\l"'j'irzecmy, J - wy,·C',tdl. stawImy JGIi,y, ~ - Kto!l

l~.yc. fL K.reg p.~rf,loio1,.'VY:

a - t,:Z0Iil, b - dolki z~b·

n)w.~ górny i doluy,

,~ ..,.........Tvy:.rIlJr;t1ti G~n.\"Jown gó ..!im) n <iO!J;Hl, Il -- dolek

~erofo-:;Jj' na ";ifJffjl!)QtJ[~! 1':0

p~'~ecz1n;'!J~~;'3 - "tJIldf;,drj

&-3~1go~if(;}~f -- 'V'jys'.l,)trl'ck

t~))]h;l:,:y:~\ty

rv:.rrQt:r~e:J;: le;3'~ 71:rr-2J:~j)icPrzy

J(o,ycieJ: -o:Ji~7(1)Y~----=~---=~~.=~~.~"-="",==-=

dn· pfz(Jd11 te01

l.]. t,Ufel;pl [\JJll$lfi3n®'JJ® :( IJr.II?8c,[j)U"1'!8 ;JJJrfil5'i'Jj,e.i"ffleY

KCa:t..Jy .Z r.A-\'\T1lA.llffi5[l.l k.;(ftg6v;J pienJi()",v"jch l[Jl)shd@ \Jkn:w;l<,l'FJY trzollJ\,

nieco l!J.izs~zy z 'Pii'zodu. "N miejsC)ld.l., gdzie lJj'ZOll] il<~t~7,Y ~ie 7. lukiemwy:;f;eJ['lAja dnlki±dvl1-l)\'Ve {/ovea'! c<Jstalesy - gÓlililie idoltle -- umaz·1iwht.i~o,; tlta'wowe iP'o~,~r.;zei.,ie z g,low2Imi zebeL Dla z!~fber 1, :;a, jlJI][

i c:r.a:;em Je jer.t ty!!!:o jedna powielfZchnia ~tawo',va 31mi:Jrwtlie !Gre;~u, Nag(wr]ym i d.oluym Ibnegu fj]21311,dy luku, w jego najwr:::i:szyn:.\ miejscu twm-:L,~

t;ie w!;ieda kregowe (l1'!i:i:i1'wrl JI.;!TJ"ebn'1lisY, 'JVdecie k;r;;:gowe górue je:;t;p~y!.t.rje, l1\atorn1f.M\t d.olm:: jest U1Rc:L'iJ'.ie gilebsz.e.

" t~ .11 ,

0[" '"L,t, I

~•..y~ '.A.'~\\\' li• &, >,:,"lf"IlP \~ bo. l~t~;:(~~l l,r ,,;\\\~,~,"l '~~I !J

r, t:l'" \:b~\' ~'; "', J, %--~~ _

'c',,,o=~(;,;;.-,,--, ,\jK~~-;'. _ • ,{"'Il d.if'=·~-~ ---..r~'3' !-I!gi''", ~ ..__~ ....j"~ ~ll, S,,)W;;;i\:~'''.f!o -(."'t ,~"'';;; \ , !> - J;, l

'-~~,i.,,*!'~~-\\'lll~,}t' r ,;7 • 'j' "Oj" "\ \~~»;-~,.:tr.s-',nfJ " ''; a , :

, ~/ J l" i \llil/.,f t' ,I\,!~ .,/ I ,if'ill::7/1 .J,, .~ ~ IL /, 1//1 •

\ ,/ ~';~!.Ij j!""'(,lr~!I(;~-:r" 4 \WX\!~i\l(~ A' ,~ 1:' {, (1//"1 ,\ .•.~!~~\1,

,'::t, .,';'Z-J'j J' ~I '\:~Ó)., 1,1;·1.., ~f~ __ ,'.,J'J-tl,y )::.«, ,:i:;~J/" -/1 e, ~-'" ~-' ~---~' ii~i:'·' ,,''I ~ I'" ,.

\:)

skcn, cd J do l} (vcZ;'i'e!':w,"J,'? ":«""i::des] illejq .Ji'l.~cie

'.:;ien1.de ~lJ.;~ci [;c'l.;h:rlcFJ!.; !,e:;:k.{;'1 -',711 'Q~JejInuj,~cc,e-otr;ror:,' :) ~L.:i:EU.:~j."

cie tr0ibtu")r:cJ. 'f)l.~r?~G1ei.vyrc)si:fri Jt8.·\~JO'7,J(~ U!1dLF.\(I;:~j~ 8i.~ ·~~(.'·;g;I],i::; !)f.,:2

.s.u i ·.Jd 'ku t:/loT.:vR p4)d kat,;;;rn 4~)~.'}JV:rrG3~:ki

~J'fgÓW J1\ ;(:~i';~I~~~.~::~,~~~~~~!~~~:~~s,~;~~~~~;:"~:il~kJr:)'N dótW~"'JS:;:~~7. d~,vó(;b JjGt.3"l~irE;!J: :kr~3tTIljch: p·rzer.1Jilfej, która jest GZ'CZtli:koTV)TU :t!~bK'(e:m~

i tY!A"dE,~j~':b~l2}G:aj 1]!J12Ccivvyxn ?)lJ:lfOBt1ri~:m:l pop;rzecZilllYITu .. ~)1b3ld\:~l11:eli~T~evi!ri:.;~!J~;tfJ!j~~s,{,·tli1~, k),)nG~2/~~.!blR ''?! 't~:rGh Lnh;;jfi~J2Gh jJOYvJ'st~jq gu:li(i: 1Y1"Z·~d)fli i -cyi:ay

;:::(~~~~~1Jh!flnGi;::~~v:~:~fn-.~~t~:S~"~~~~~~(:~~;;~,~:'~~~~:z"~:~~~~;~~:~~G~~.~~~;r~~~d~~:~!li~1 Lr1:~.dGl(}J0~li}bJ ! n~:J\:VV .:Z:e lvzgledu. :l}U~ to;- :tl:e ":Jv}lTrostki P'OE)Jfzec:z~]~

:3kigd,,:jt1 z \:'lr~l1Óci"t~'/i':;g..n !,vYi\oatku popf~:*r~'f;ZJJ1egoA 2e ~:l;~;~;ati.[G'N~gOze!O fl'a)

byv'j81.j:~ okireth}l,j].le j.'],k,D YiY1l0Hik! i~hli'o' ..vo"'EJo.1pE'zeczl11r:e, ,"11. ot.1."V,6li' IN :!lich

"Ivyslt'e(.H.ljacy -- jak!,} :t!')bIiOWO~p0rKZeC:Lny.

Uidad !COSi'i'!Ji,D/.il-

~~-"--'-"'''~=-1~'' ,:::.,•..- .-! '''--'-~\i,'JLl'JJUJ/~!'!.r!({./!,«;''\. /~f.JU<1

,'~" '\~1:}f;;:\':\',~'!/:~~~<,~~~~~\,~ e,j'"-"§7'~1 " '. , ",. ,<~"{ !'a7' J

~~~il~~~;~:~~~;r,,,,""'<""Y ,_ "'"0,I / <",~i:' I 1 ",,-./ \J - g'l7.~l: przedni wyrost![a po.l / ' '\~,) ':f ' (16 przer.zcc'jo, c _ guzek tylny ','0TC§-

.. \\.,I,! ,. ._....__~ Q? ! l' )_. rr

() / 'r.~ f. t!,a ;,'JI" '.•..-m~"u, ( - Ul[ '-'e",t!,...) Jl ' 'I (' e - '-/~.Tf::)!.:=:h !COkZY5(Y, f -- oi\yór' 'I· .,

·I~.'· ·.I.,·--f".~·_·_-_··" ,'[,-". ","·W" rr _ IVY' f'(J"lek r.(U"/OVJV

/l, ~;'~- ;•...J ~ ., 1 '..; ."... '" • 'J,}i :\."l h - ot ../(.~· 'vyr.')st!m poprzI'"cznego,f ./'~J;~:'

24 . ~ __ . ~. _----------- ..

''::::r.e3ci b0cm,.o, l.~:;··;ID; mi"x]:::; rulomi, t11l'Jf::a f.\Y'.\:0SZeebnenty kreguSzcI.ytmv-:goi SQ :w-;;Y~!')~OW;J,jQe do dzwigf:\iilia gIO"!y.Z~llG1jduja sie na nich

dol!ci stawowe g'::'cv: i doll'l'e (/ol'<!a rJr.ficu/ares ,7'Jj).c:'."iores et infer-iore), naKtórych wy:;tePlljapo':'.rien:d,mie stawowe 3t;1.nowiW:~ polaczeuia 7. sasiednimi ele<n;~!lt<li::!i IcostJ'lymi. K3Ztalt dol.kó\v góm-,'(;h zblizony jest dof;nsoIi, a ddki doJw;; s~ oKqglawe. Na ZeWtli1'i-::: tv] czesci boc2nyd]odchod:q 'VYI'fJl;U'(i pcprzeczne (DrocesJ'll,'; tN:U1Sl'e?S~':;), które z<J\\vierajaotwór wy 110sl L<. "l, POI?I'2:J:czl'lego U;?ramen l'l't.JIISI'ersal'iwn). '\il/yrostki poprzeczne stanowia mi-:;j,a;e przYC:1:epu i d:hvignie kost..w: d!8. miesni obracajacych gl.O\ve.

Dfllgi kreg s·<:yj!1Y - obrotowy (axis) ma trzon 'vyd.',uiony w kierunku

cloczaszkowYll! w zab (dens),. dookola którego ob"l2!c~ sie kreg szczytowywraz z gilowa, Z0b m:J. powierzc1.mie: stawowa pr:cdnilf (/(,lcies articu/(Jl'is

anterzor) i tylI!,',! (/tJcie5 a1'ticlIio.ris postel'ior). Do t..\'1:, od trzonu znajdujesie fuk (arcus). Ocl h~kllodchodza: rozdwojony "J~/''ost~k kolczysty (processus ,~piIlOSUS), 'N)';()stki poprzeczne (z otworami) i wyrostki stawowe

dolne. IBral( wyrostków st2!wO'\v)'ch górnych - na ich miejsl;u wystepujaokraglawe powien:chuie staw01.ve górne, które sa skierowane skosnie kudolo,,,'i i w bole Takie ustawienie powierzchni stawowych pozw~la naobs:v;me weby obrotowe pierwszego kregu szyjnego (S'lc:qto""ego) wraz7. gJowa IV stosun!('; dG ;rregu obrotowego.

Siódmy heg ;;:cyju)' {vcpt.etJra prominenta) 1'}CZY w r;obie charaktc ..

ryc;tycznc cechy l.u~gó\V szyjuYl:h i piersimvydJ. iPosinch jp.Jzcze otwo

rv ViI \vyro:H!u,oh popr:::cc:lilydl, ale juz ![lic: 1.:;1::'. roz.dwojonego wyrostka kolczystego, TEOi!) kregu jest znacznie wi.e:•.:>?}' niz 1J pozosta~ych kregów s:o:yjn)'ch, wyw:;tek. kokr:ysl:y fHu?;,:::c/, :W;~OiJr;WHY guzkiem.

i)/

~VI~r;~It~~.r.tl~i\1~~~?~~~~~{irll~f1~~:~ft1l1.~Mll~tnJ!~~~;mP,~~:"J~~,§i6.~\iW~*~~~qf,~~)Sti1U:·tw,wp*m,,~esgL!iNmi#~@ft~~flt'MJ.l#vntF.*"!fJI~~P,.mlMil4lfA",!tfQ.f.t:T!'!1!fiMi."....,.ewM al. -_

26 Uklad kostny~~oj{,'!~::

.C, •..~

:;...1

I

bitl:~hL

';:.;.-Ui. :'p,~;,tlCH}1-=-

':.(JY:;· ·eL.~L.tL:~~

~.., 6 -:~;.,~~~,;,:'-"/:;- , ...;;::':;,'..1' . ,":t' • ,.,. _:l~ J" "'I~,,11.1. ,~, $. t'.. \ t I~df~"", ~ I~\",I ~I ;"-j )i/ 'lI

/ .J:..,J, 'V\ ':',i:(J "''':''<\i;i iit~~;' .' .,,"h), . i(,:~\lJ~0l;' ' ••.•:.-~~ "'~ 'li"';:;~.:'" ~."~., ' j '/

~"k , ,'.', '. _'/'," c,,).; '.' ,r~ '~I'' ~ "...... - , \",:, l ••~. ,~" iq\ li> :.- "eJ"]\' ;f \ \:'1;"""'" /1'"+J ~~"' i,"IIl.) l,' I ,. .-.. '. l - " . c'''I (I' ii'Vt"IL\i. , .;~"~ /,' l", "f I" ~1 l I ] , \ ;;J.....--... ~ ~ __ F • ~,' '/

'J "! \ "I.', j- , '111 '~j:".-',/. V' j,\J,k -"",J~k', )l_ - I U <;-:; 1 ',,'i /,u :'~ :Jh• ,. • ," "'1 " I "--1 ~ r';l

J \1~~lll1'7'~j'.!t~$/'/ '\("" I.:~~.::,.")/I'lill '\\"111 k ..'",,,,.. -,( In,;Vy; . .-o' iJlII'l

(.1, _. ~f'l-V l~ "o \ 1\( (tyl;'" --:.~" ~VJ 'I, \,\\ I )h' r~\IJ" ,'.>,,':: .I.' l 'I rr ':1' U l!fj l~..01j.. J?' I

''1 I ''"'" U 11 ,,,,,••• ":.1'I" )\:>' \iE: J\,\\~ /;~,/)~I'-o :::,,) 1]

\ ,~, ''{,(;;I p"""';J' \ (""'-".l,}" 7 f l-p; oJ

" L\(;l,ó~;..."Li\ /i,,\\ ';\~ \ ~g/L \,~,' l. -- f': ';,~ .1' ~\~ "~j'V"J./"

, $",•.", .1" __I ,& 11.\" ";r' {,~"""-......- _ U (

r. ,'I>'''P'll''J(:;:J~_"",/

'~.". c1t ,'i.~";::;IL\..........,J'-.- . q

ej) - ,.

lCl:i.'Cllt

~lr.JS2c.zy:i:ill~ stKl~ll1.:\t;'W[~j.l~~~~

i)vJabjE; 1!11Z~i ku8till'~\l l]jlZS\\i'I~i1\~;'~(J!'ldlltfj1J')o S~~ttv i:leIne~t:y

~t5" l[,:.liJi ;~1l::uy1,ru,tl-}t.J {O,!] 3lJCrlli!tc)

Utwl)r!j)ii!.~j jeilt przez pi"cca k€PB(,10ZX·{)Btu~Kustld.!tni~ tO }~;jtZ,U!,kD,nc;.:

. li(uik~ Ilaxyzowtll dZ.wiga górn~j

drowi.j! :PJl:1.t;cwsi go: Da 1.r:C\lcZY!fliY dolfi1tL

K(Il')g,C k:f~LyiolVi'Jl Dla kU2t~·tJtt

z'wrÓCOilliiiL \'1,) ~tJrC!~llie k~'egÓ\a1 l'tdi't~!h.itj)ych~~ku doRo't?JL Wyr6:tmiii sit( na Jli~j Pl~d~/~~r:~ch.JI1i{;

(jades p",bitw), pnwiel:t:c!mie tyhJl;~j cl:yH gnibietO'ivqi czesd bOCZ)jh~ (pm·t~$ llJtitl"lJle:Ji).p,()wiea4:chRlia pJfZil:dlli'i, utwOi\zonll Pll':1{;Zt:ll"(iSlti\([,,~ It1-:W'j[J,j'

gladka i wldesh. \Wy&tepuj~i lid! iil!jej kiltu;! iO'~1i~>ll:Lei;;ZJijJ.<t {iii·w"~.e

(pr:)ct:;';:~tt~·

przyCZe}~rli Drliesoi.

u1GZ(;;;'~ 'ci

wajd't~ja

Ryc. Hl':!l: b. ~C~j:i"l:kt'Ly:h::rv:Ju. (\\!ndli}l! :f.: PJ":l:oJu ~ x lylHY: a -- '{jiiyh'rGr~i'n.d ~ttiWD\;J~ J11Q.\'i·i!~(;;~

b - t<cdst~~'i'):JITtdd ltrxy:bJw@j~ c -' ct"svuit'y k1i":t.Y±Ow~~~d ~ ~ll':ti~hft;GidlUJi:Lj1Z'D\ilry rU;2roJltl.UJ'%jl~

~ _ Kl'tZY ~~;:.t\i':::.~.cm;i;~f -..,....t}~'wj~J1:L;r.:JhJUj!:l lH.~IHjVJlil<1)'!3 - ~)il.'{j~rt6j/ I2Ól1'1!)'u lft -- li>;):~JL,L![

r.~jni.rl0'vrYf' j - r.C1(~g.j j'~)j:dCd..jit0

.~ ". b Cu

o><:,.,~..::~ i~>":, L\.",,:~,",r"':::,

{~~~~~:~~~"~. ~~-1~['i:~~,_..f< ....'.;i:,~,,<:,:,_---i''''~~.....J·II~{y·;-;II\'~f",;;::~~~,'::'~&r:'(1"4iI,~(j,,,L:\. J .• w/,~Yj::; -::- i

,1/11c(jJ." ~-:,".' ..,<:'..•... _~,"c..:o,,::::"~i~..d .. '~. "./,' f"

,~)f/,"j_.'" -, ~ ,', l.Y/ ,- '." .....•••,0.<.--- :=> .~,' r' .,

l' ••••--- \; ",," •

,;_ .. :"•....--",:.,'\ '\/{J·~,·,y;'· ~II l·i~(I~,,,:iI.'" ,~:J 6~ ',~ /

,J ",,:::.:-~ ~.:~:{';:Ffi~~f;_'JY (" lj\,~ ("-~;rf" :•..'. .l ,p~. '~.~lj)\":-' . "JJf'

~>:\\\~\~J:-'~t:~:s,'f"iif..~~':;>'

\-'~~:::~~,~"-;:i~~\;~~(,(!;l\ ) _l~<o~~]'.{f:~.)::~~~~

i};;.;' "?".""'-(:~")\~~ .,...'t"( fi

\,_Y\ i,(~)

2.4. KIi'egn !ediwimv~ (v.erre!mu jgJmfJaus)

Wyrostki poprzeczne kregów piersiowych sa mocne i zgrubiale nakoncach. Na pr:z:;;dnicli powief:,cl1niach wyrostk6w poprzecznych wyste

puja doiki iebnJ'N;,':;lryrostka j)0przecznego (fovea costa!es transversales)3luzace do pol;-jczenia stawowego z guzkami zeber.

Wyrostki stawowe ustawione sa. Vi plaszczyz..nie czolowej, na stycznej doobwodu kola, co znacznie ulatwia iUchy skretne w tej czesci kregoslupa.

Wyrostki kolczyste sa dlugie, ostro zakonczone i ulozone dachówkowato, co ogranicza sklon w tyl w tej czesci kregoslupa. Luki kreg6wpiersiowych przechodza w plaskie listewki ograniczajace otwór kregowy,który jest muly, o okraglym ksztalcie. Dwa ostatnie kregi piersiowezbliiaja sie swoja budowa do kregów ledzwiowych.

\Vystepuja u czlowieka\!;' liczbie czterech do pieciu, a polozone samiedzy !fJregami piersiowymi i koscia krzyzowa, Charakteryzuja sie najbardziej masywnym trzonem nerkowatego ksztaltu oraz trójkatnym otworem kregowym. Wyrostki poprzeczne odchodza od nasady luku i trzonu kregu. Sa one szczatkowymi zebrami ledzwiowymi. U podstawy tychwyrostków znajduja sie niewielkie wynioslosci :nazywane wyrostkami dodatkowymi (processus accessorius), które sa rozwojowo uwstecznionymiwyrostkami poprzecznymi.

Wyrostki stawowe ustawione sa pionowo, a ich powierzchnie stawoweleza w plaszczyznie strzaftkowej. Takie ustawienie wyrostków ograniczawykonywanie skretów w tej czesci kregoslupa.

~.~"'Y~~C---';'" 01..-

tA,{~/ ~~- ' '-..-

~~'/ /<.'0-;,:;rd':6,~.

~,; .d;;..,la.y~ed..'(!;iijlb,:'.~,~I of/~';)oG?o~Q'i;)(J r\~

.\~.!~J'Q,1i.g:::iitf:)""9JC:.{1 rj,\ 4P /.';,1::.1 o'<P óf)bli:;)'i'Y! In

~\\\ \ •.0<1"':"",,">(.: ""0. '';:;1 ~

,.~~ .••w w~.fZ'Oa/ ,.

',~,~\>,>"~--"'-.~.,-"",:~ 'r' v

'l '~~~~_"'.'/'"

)f.~ ,~'~~l~~~ J:fi' ~ ",r,!!:'g., Ul-

.P /'1,/ r;~~ -"hi ~"',\:"'''. .

l!,. .'''' '~"" .'f ~ ..

, ..:.,~..'\~. ' '''. . "fi ~,:~~".<C'.C'. ,'lir '::."i:i" ~~ ,. . ',~

\",'C'" '''''l\x ~,\.~\\~"':.'~'.'"/ . :\\\J\~'r"i '~..~~~~,.- .P"./'" ";~,,.~: fJ1 -::'-:,.Ie-;f •...--- I l,,\\,\ :~ I "i

\'L> (11· :1 M ~;'.. "")'"

\ \~\n(' ". f, k'l.yc. 9. Kreg ledzwjowy: a - trzon, b - ot ...1f, ", , wór kregowy, c - wYlDztek poprzec:my,

~1\I,b~.~~ ·t d - "vywsteu stawowy, e - WYlOsldo: su·lecz·'v !kowaly, f -wyJI'osl.:!l !koiczysiy

i':,:" ._",:,.~.~~~~~~~~l»l10;;0.,~7.u.~~_~~WI.l:~---·-_··----·-

oC\1l:~a9Jj!;Q~X:P.aty,?, maja postac krazków miedzyKregO'vycb (disci iilier

I'erlebrales) zrosnietych z trzonami kregów ruchomych. Kra.iek chrzestnyzbudowany jest z poloionego obvvadowo pierscienia wlóknistego (mwills

jlbi'osus) i lezacego centralnie jadra miazdzystego (nucleu.s pulposus). Jadrojest 3prezyste, elastyczne i pr:zeSI!\va sie w obrebie krazka reagujac nanaci3l\:i trzonów kregów. Dwadzi,escia trzy krazki miedzykregowe (miedzyoiefwsz~rm i drugim kregiem szyjnym krazek uie wystepuje) ~;a waznymi;lemenntami amortyzujacymi wstrzasy kregoslupa. Przemieszczenie siejadra miazdzystego poza obreb pierscienia wlóknistego okresla sie jakodyskopatie.

Wszystkie elementy kregów sa ze soba polaczone za pomoca .'td.e,#.o.,~;

&Os.tq't,,t",..,Yi.~4al:U9..pr;:HtQg.!!p=D(Zed o it.t . (ligamf!J1M!JLloi]git.IJdinale a!l (ef.!Ii.u.

rozpoczyna sie na guzku gardlowym kosci potylicznej, biegnie wzdluzprzedniej powierzchni trzonów i konczy sie na miednicznej powierzchnikosci krzyzowej. 'Niezadlo to hamuje ruch prostowania kregoslupa.

Wie.za<;l1o....p,Qdluzne..-,.t,yllle (lig. longitudina/e posterius) znajd uje sie natyl!~~rpo·~-';ie~~chni··-tr;~~t)1;-(wewnatrz kanalu kregowego). Rozpoczynasie na stoku kosci potylicznej i przednim brzegu otworu wielkiego koscipotylicznej, a konczy - w górnej czesci kanalu krzyzowego. Wiezadlo tonapina sie podczas zginania kregoslupa. Zarówno wiezad~o podluzneprzednie, jak i tylne laczy sie scisle z chrzastkami miedzykregowymi.

Luki kregów sa IPOHaczone ze soba wiezadlem zóltym. (ligameniumf/avum), które zamyka kana~ kregowy od stwli1Y tylnej. Wiezadl::.a zóHerozpocz)'l'J2cja sie miedzy pierwSZ)'l1l i drugim kregiem szyjnym, a konczasie miedzy ostatnim ledzwiowym i koscia krzyzowa. Sa to sprezystewiezadla, majace duze znaczenie dla statyki i roechani!.d kregoslupa.(A.Bochenek porównuje dzialanie tych wiezadel do tasmy gumowej, k.tórarozciagajac sie podczas zgiecia kregoslupa dazy do wYlP1·ost.owaoia goi przez to oszczedza prace miesni pwstujacych).

\iVyrostki kolczyste sa polaczoue iwiezadlmni miedzykoIEow}'!Jtli: (ligarnenta interspinalia) i, wiezad~em oadkolcowym (lig. supraspiFwle).

Wiezadla miedzykolcowe rozciagaja sie miedzy brzegami sasiednichwyrostków kolczystych. Najsilniej sa rozwiniete w odcinku ledzwiowym,llajslabiej w szyjnym.

Wiezadlo nadkolcowe rozpoczyna sie od wyrostka kolczyntego siódmego kregu szyjnego, a konczy sie mI. grzebieniu poswdkowym kOtkiJuzy:iowej. To wiezadlo napina sie podczas zginania kregoslupa.

'Wiezadlo karkowe (ligmnentwn rlllchae) mZjpoczyraa sie na grzebieniupotylicznym zewnetrznym, na guzku tylnym kregu szczytowego i przyczepia sie do wi,~rzcholków wyrostków kolczystych od drogiego do siódmego kregu s:r.yjnego. Dziahl. tak. jak wiezadno Jrladkokowe i pomagaw d:i:wig::l.niu dezaru glowy.

"......(' .. 28Ulelad kostny

które pojawIaja sie w mIeJScu zrastania sie tEonów kregowych. Kresy tesiegaja do otworów krzyzowych miednic:cnyr:h (jó;'funina sacra/is pe!vina),przez które przechodza naczynia krwionosne i Il'~rwy.

N a czesciach bocznych, utworzonych przez zrosniete wyrostki poprzeczne, wystepuja powierzchnie uchowate (jacies oul'icu!al'is), sluzace dopolaczenia z koscmi miednicznymi. Z tylu powierzchni uchowatej znajdujesie guso\',!atosc krzyzowa (tuberositas sacra!i.~), do której przyczepiaja siewiezadla.

Na powierzchni grzbietowej kosci krzyzowej wyróznia sie grzebienieutworzone przez zrastajace sie wyrostki kolczyste, poprzeczne i stawowe.

Z wyrostków kolczystych tworzy sie grzebien krzyzowy posrodkowy(crista sacralis mediana), z wyrostków stawowyr.h - grzebien krzyzowyposredni (crista sacralis intermedia), a z wyrostk ów poprzecznych _ grzebien krzyzowy boczny (crista sacra/is laleraii,,). Wzdluz calej kosci krzyzowej ciagnie sie kanal krzyzowy (COilalis s(lcr(J!i.c), który rozpoczyna sie

otworem górnym, a konczy sie rozworem krzyzowym (hiatus sacralis).

Równiez na stre'Die grzbietowej miedzy grzebieniem posrednim i bocznymwystepuja OLwory krzyzowe grzbietowe (formnina sacralis dorsa!is).

l.'f II. granicy piatego kregu ledzwiowego i podstawy kosci krzyzowejpowstaje kat skierowany wjerzcholkiem ku przodowi. Jest to kat ledzwiowo-!uZy?G'NY (angu/us IlJmbo.racra/is) wynosl'ICY od 120 do ] 70°. Wie

rzcholek tcgc kata lezy na tzw. 'i'lZgórku (promontorium), utworzonympr.zez wpuklajaca .s.lew strone miednicy kraw',:dz chrzastki miedzykrego.wr:j lezac!:j m;edzy piatym kregiem ledzwiow:im a koscia krzyzowa.

:.U.I. r.(~ii<C ~~~.}';k;ZITl~l(os wco:ygis)

Kosc guzicz:aa nazywana jest równiez koscia ogonowa. Sklada s.iez cztcH~ch do pieciu szczatkowych kregów 'Jgonowych, polaczonych zesoba (u osobnikó"v dojrzalych) kosciozrostem, a z koscia krzyzowa zapomoca chrzastki i wiezadel. .Na pierwszym kr('gu guzicznym widoczne sa'Jvyrostki popn.er:zne i wyrostki stawovve góri1r: tvvorzace rozki guziczne(cornea coecygea).

] .• 7" jp'~~M~l(~2ó~";fl1Jll:l!~. (j)Rr>ileUpn~ 1krr"@g'~§hijHm

1}\l obrVbi<;kl'egcslupa 'NystePUja '.vszystkirc rcd:mje polaczen, 1J. WIeCl~:r"ikiozj'Qsty,d.\'r:;:'~0tlr.OZWSty, wiezoZJ('osty i pdaczeni:t stawowe.

l'~osr;;ioue1lt'l wyc>tepu.h w obrebie kosci krzyzowej i odcinka guziczJlM,gq; tl~:l\ H?d.7b\j po1aczcó. wy'c<Jl.lcza wykoIt1Y'Na'1i~ jakich1rolwiek ruchów.

Kosciec osiowy 29

jr~~ltt1$~~1r~~il:!t;f?~t~~~~~i~~J~a~r{~~J:~~Jtlj1~:~5t.~~*J,TdM!i~,.~~.l;,{p.i".~~~~~. . ~_~~_. _

JUl ID!.lu<clhiilJli1ilJfilW~ j);:ll(~~I(lJl'lHillJllDiill

JRudwmosc mied:lY dWOIn," B<~3i2!.duj'1cy-mjka:gami liJlie jest duza, j",dnak w wyniku llumowlil!]ia sie pojedynczych ruchów powstmj[1 olbszemeruchy krego:,Hupa jatko CiJl~C!sci, :fJt mial1i!Owicie:

WYlI c)stki poprzeczne :sa miejscem przyc:zepu!wiezadd miedzypopn:ec:znych (ligcummta il'ltertj>tJnsv;m:aria). JPr:v.::bh,;gaja one miedzy sasiednimiwymstlcami p0jpf:zeczuymi. NapiliJlaja sie POdCZfllS sldDl1J!óW bocznych kregos~ulPa.

:z koscia klfZyiowa luegoiJtup laczy sie równiez :za pomoca krazkamiedzykregowego i wiezadel, któn:: sa przedluzeniem wiezadei laczacychkregi. DOdMkowym 'l"iezmdlem jest wiezadlo. biodrowo-ledzwiowe (Jigamen/um ilio!wnba!e), llaczace miednice z kregoslupem. Kosc gu:ziczna laczysie 2: koscia hzyzowa :za pomoca dwbnych wiezadel krzyzowo-guzicznych, uldadajacych sie po stronie brzusznej, grzbietowej i bocznej.

Wyrostki stawowe polaczoi:le sa tOJrebkami stawowymi obejmujacymiwyrostki stawowe dolne wyzej Jezacego kregu i wyr<!Ystki stawowe górnekregu polozonego nizej. Dwadziescia trzy pary stawów miedzykregowych(al"ticulationes intelrVertehf'tJ!es) z.llpewll]jmja rudwmosc uwarunkowana u~ozeniem wyrostków ~tawowych w poszczególnych odciukrach.

3 !-----------_.-Kosciec OSi01V y

Kregoslup ogladany z boku nie stanowi prostej kollllnny kostnej, kc:zjest wygiety esowato. Sa to krzywizny w plaszczyil1ie stfZalko'w[;j - fizjologiczne, czyli prawidlowe. W czesciach szyjnej i lediwiowej wystepujawygiecia skie4'ovili).l1(; do przodu, zwane lordozami (Jol'dosis cen1j[;oIis el

IwY/bulis), a w czesci piersiowej i krzy:iowej -- vJygieeia Skielf'OWHile dotylu - sa to kifozy (kyphosis ,hoI'(Jcica et sacl'lllis). JFi:zjol()giczi~e kr:zy

wiwy kregosirupa zwiekszaja jego elastycznosc om:z peffni,a funkcje

amortywjaca,. Skrzywienia laegoslupil V,I pQaszczy:Luie r,zo~owej okresla

ne S,1 jako skoliozy (skolioJcs) i trali:to'.vane sa j.lliko skrzywienia patologic:me. Skoliozy [OO\:vstillja :zazwyczaj miedzy 'l i!. Hl ,'okiciil zyciai moga by(S Sj)OWOdO\VUillie ogólua asymetria !budowy ciil\b, nit:pmwidlov",ym u!ozl;r;iem tunowiR lub ghnvy, czy tei PJ:"<'lwo·, I[]II.; leworecznoscia.rlidctóny ~)jMtOU:il)wi0 iw ieH1:za, ze skrz:ywie[llla lboczne wystepujllli 'Ó{}-70% o50blLli1f.c.fw (.o zad.nvalifikowaillill d{l ntaUllu patologiczllegodecyduje 3t,opie,1 :zaaWEtlil§OWiJli1lim skrzywiell). 1'\1a z;wI.H1:t:ie kowlpen:sacjicze§to wytwac.:uja sie kombinacje skolioz (np. !c:WG5t'OJrlncj skoliozieledzwiowej towarzys:;;y prawostronna slwlio:za w odcinku~ z© 'i.v:zgL~dfrt'V \3l2L!:.YGZI!ych).

a) zginar1ie i prostovianie (f?i!):io et exteilS!o) \,v plaszczyznie str;:alkowej. Za!G(;s tych nJchóVJ wynosi w calosci od l70 dCl 250". Najwyrazniej wchy te wystepuja \'1 odcinkach szyjnyra i lerlzwiO\"Iym. Vi czescipiersiowej sa ograniczone ulozeniem wyrostkó1v kolczystych Or8.1 pnezobecnosc :dntki piersiov,ej;

b) sldony boczne Ulexio Ia!era/is) IN pJas:zc2j'znie czolmvej. Calos\~rucbu ma :zulueli ok. 110') Wystepuja najwybitlliej w odcillku piersiOWYm

W odcinku szyjnym ruchy te lacza siC' z ruchami obrotowymi 'N \vynil:.p

skosnego ulozenia powierzchni stawowych;c) ruchy skretne (l'Otai'io) w piaszczyznie popn:eczn,~j. Luk,cs ru

chów - ok. 800 'N kazdq strone, j'·Jajwyrazniej wystepuja 'N odcinku

szyjnym, nastepnie piersi ovl'ym , a w odcinku ledzwiowym prawie nie

wystepuja (ze wzgledu na ulozeni e v/yroslkGW stu 'Nowych 'IV plaszczyzniestrzalkowej);

d) ruchy obwodzenia (cil'kumduciio). Wystepuj,! jako komLinacja powyzej wymienionych ruchów. W mchach obwodzenia bion, \1(1zia; stawybiodrowe.

R\.Jchomosl~ kregoslupa zarówno jako calosci, jak i jego poszczególnych czesci jest osobniczo bardzo zmienna.

:t1!>" RlfI)r~-:.'tz~myik~{t~,G~n~nffn~~

Ukk.uJ kDSti'5Y

Ryc. l J. Polaczenia begosha:Jl.\:a - wiezadlo nadli:olcowe,b - wiezadlo rniedzykolcowe,c - wiezadlo zólte, d - wiezadlopodluzne tylne, jl - wiezadlo po

dluzne pn:el1rue, f - wj~zadlo miedZlrpOj'lfzeczll.:o, g - jadro miazdzysle, h- pi~rscien wló1misty clJ.I':qs

lki ll1iedzy!aegowej, i - polacz~iliastawowe miedzy wyrostkami siawo-

wynu

i"'""'-;'(("M= b

i~::;jr..Y"ma..

30

FfP"'"

32Uklad kostny

Klatka piersiowa .-------- :n

}iiJmrl1!(;,~ !!~nF:in3n(,])W:';'ffi (il§M]!!i'iQVr)

Kb;'k,,: pirofSio1v"\\ t~'I!orz}' n;{. ,1rfegów piersiowjch, 1.2 paf zeber oraz

ll105tdL ::~;i~aiii'(n:lien" k(l:>tJJlo-d}xze~tu<~ ocLuow:; gkJ'!,'Qych l.lanadóvi' od~Jcct~o~.:vyc.b .i Ib:ff'a:lf;STIR21 ..

K(;'tJ~P]j kJr:~~~,.}~.tIYjest O[~[[ffi!L~iGzo,~~~ypt~e.: lr7;c<~y i luki kregót:v. 3egO'

sUJia'tJlo j~;;~t [l.vj 1,V~:'r?L3:~~e,ry czes~>La.sh !J:z:yji\ej i ledi'.vioVJcj.

l~Jc~goshrr1P pfdD.~ ,,:yst.nRHfl~JIP, .j.o nJzeill~~~.~{.reg'O,.~,'~goVlrl,±Jn::} role neuron ..

IDa· tUfil}'lH;' rlR;;1nr~3~j:Hl1liklleg~}~J~u.pa ml funkcje {'Odp'OlfO'.:vU i ruChO\'!t'2L

Ryc. 12. j'{Jalka piersio'.'Vllt (1J'."jdo~, l j:lf:J:O!lI1): 11 - z~bra prawdziwe (ll- Vn), b - zebrarl~kome {VlI1J-X), c - zebra woli1e (Xl, Ja!), d - chrze5tna czesc zebra

~-:D.lo§c=(I~gosiup }~1.co

f~,;;,~:g(.::)~11D D:1.leA'zeuy ;:V Unji prost:~j, ,'1t2.l1C ~J; ;~l;~')i~) (·H~~/~dftugosci cialu,)'}r:3"\' C:ZV.ill fI kobiet fest prze~vaZI1ie klÓt3=~.r, "JJ1!·erzOllB. "\vzdluz

• " 'v ",V-'fl.(JS.\ Dk. -/~j~~ ~ l\Ta ten l_~'r;-:miar ;;L;;~dnj2. :;ie '.v 3/4 l~rn)okosci..,' d' . _. ',... ~

:1 ~,-'i lj-'J '.vysokDscl kiiA.zkó1.:V miedzy?_:;:!r,~go~JV-~''':;U'~~If.elkoSc kJegó~.v

posz{;zr;;gC'!,l.:!j";h ("clcinL{ó\y kregoslupa ',vzrastn 'T(')yuifPYO od kregu szczy'"

t'iJ;v:~;;c-[lo ?GJ~(~i !tr,zY±O'llej (co Tv,tai,~ sie z 1~8.:~at)tRj(-1C~lF..Ji1 obc.iazeni'enJ.).

1'-,ra _rT'~g:::[3En~~).~e~Y:l.lf.ózJlia Bie lPo'\~li~~"zc!JElL~:p.r z e d 1) ia - ut·\vo:rZO!fla

przez tr=n1~Y, t y] Jl ~ - gdzie ~'YTOGtLd !.crJ'!c::~,'ste t1;vorzq rvzdiuz calego

kq;go"i\'p~, ~rz',:bi';:/l i. wraz ::::wyrostkami ~)nprzccx"i1ljrmi ograniczaja podlu.Zfu1e Zgg1f!h~,,~;tOlia, \v k.tórych mienzcza ::ir.e g~~:b,rJlkie lvarstvIY miesni

grzbjet~Jt'Ql]i'~13 t~CC.Zi~a - B;k.sZt8J:t1)~.V.f,l ..1:HJ. PfZf;;Z V/~'li;'::,:~tkista,vovve i ]Jopr;z:\~::~{:~z.1Ule"

)

:~.,-t t'ir:B"llwr" {(1?ILl1~::J:l\:Sri)

s~ to SPi"e7Y:Jle listewki o buc1oVJj,C': :wstnG.d\";;::~;ii:\eJ. JP'ie:rsze siedem

[Jm, :i:eh;:r ~aC:i;:V ,"*; 1x~zr.aoGrednio ? mo~;tkiem. o "a toiebm prawdziwe

(';ostae r,faf,~.';;f!!!li,;tny p;uy :Leb~r ~aC:l'1c 'c !'llOstkiem posred!1io,P(lPCU~:t. ',ze~))rn Gi'{H~bIV; --- okx'efd,L), ~li,e je j~~J(t)·.~:(;;·)rd rzekorne (costae

splJ!lrifl1~~}. [)1J~"RC c~·1:;.~t~~~~;hO.l;'~~·Y;1tU!1l(HVi.a ;l,tf.:Jijra 1.VoJ,!:'.H"; :z::rtkOJI1C20ne w obrebie

r,CifHIl bn;uct\ii!., G';,'~'\i <'Cbf11 wolut': (co,rtoC! ./luciU,];!,"".":'. Chn:a::;ttd zeber 'VU,VUJ, [\. i:1.: }Blc zebn'aw}' (m'clu C:Jstr;/f:'::,

Kfl:i:de ir:hn :~!;;,'~d'i\ Git; Z '!yoh~ol!1~~j.1:tylcu i(o:;tR]ej oraz le:l~cej;i; f~'r!';wd!}. c?:(~~,;i ri,r:'.~;3tli!cj. Na kO{i~U tylIT1}'1::n :",f:'b ,'f'. 1r.05t1iH.:gO moznm

,vYlóiuil: !~lmve i",tm {cop·a ,cos!.".:'), :~7.}'.i!'e zebra (collwn,cosf,'s'! J j ;'.:c;h~1' (A] KK do> :x. tll!J

podz.ielone !poziomym g:rzebi,eruem (aisla capitis) - w ten sposób 1'0wstmje podw6jna pO\'fieJrzdll!!li@ Mmwowa (jacie:> ariicularis capiti.r cos(ae),

sluzaca do polac1,eoim z t,;wnlllni sasiednich kregów piersiowych. Guzkizeher maja powierzcbnie r.tn'wm'Va umozliwiajaca polaczcl"lie z dolka:mizebwwymi wyrostków poprzecznych kJl'egów piersiowych. Guzki nie wy'~5tQPl.lja romo ±elmM;h Xl i XH.

D<a1s:<:aczesc iebm stJAK!lowi cieXllki i pimski tnoiill (corpus costGri!), któll"YzgilO\a sie ku pll":wdowi tworzac kat zelbm (w1gulus costae). T1fZon jestrÓ1.vnie:ii skll"ecORlY w:zd!lui osi lPodllu:ill~j zebm. Na woewl]etr:mej lPowirelfz~

chili in,GKH!l wystepnje bJluula zebra (sulcus cost{u) dla !J\l1czyJÓ kn'Vjono~~nych j I!lerwów.

Chrzastka zebrowa (cOIr!ilag.o cosialior) - nmZjf'N'\lU11. fi'ÓWlllkz z~blr,emc!li';r,e"tnym - :;tarwwi przcd!lu:i,;':lt'Iie czesci kfmt~~j ±c!)li"\.rl, 1P!fZYCZY11ii!\ sie

f"1m~~J~1i,f:0.~~Wf~?1;Y,~m~,~~!?ft:r!h~~~:~tftm'~~~~;f"*.:h~?;W""'c~A\!lMbf,j!!,$1iA\ti%tt?W!",tsg:c",!W,.e!/*~MJ.It.,M::%,·.,-M'YIt,,:l',)'PhWJ Ak; otr.!~H,b.a. • ---------------------------'- ..•

34Uklad kostny

l'

Klatka piersiowa-~--~---_._-----,35~------_._._-~~----~~~_.__. ----.-._'--------

Ryc. 1.1&. l~'lo~~eh (\Vido~ 1: p~':-.::odu): a -- rekoj~fc a1JOJ!ka) h 0_- wc1t;de s;~yj!"~e~c -- l~ld-tci.:obojczY!(O'."Je, ej - wci/(cic iebli'o'wei le - lrZOi'l ~UGsU:u~:. f - 'wya'C.:);lcIl; ~llleczy~owaLy

r0.1,-/1'I,?§? .•.__ /.-'/ ---- V)A~

D/ "'~:~~~/""""~"}jl' ;... ..-f''' ,/ ;41 .•......•.......•.•.•...•.•. .~d~",IJ:-Ii} .,,~'l~;ij.;..,//>,'l'-: .., ~/.I1'/- ,.~ ~.Ya-w"","'h~Y//4Y;..x!.'-J/I."'/A~··r.:i'/1 l"; »:'...7/ ..•." " -/--,./,'_. , ,. fy;./;/. - OL"'-l., Ji;?-"

e .Ryc. 13. zebro: a - glowa zebra, b - sZ)jka zebra, c - guzek zebra, d - kat zebra,

e - trzon zebra

ono do zwiekszenia elastycznosci i sprezystosci klatki piersiowej. Polaczenie czesci kostnej zebra z czescia chrzestna jest bardzo mocne dzieki temu,ze powierzchnie styczne kosci i chrzastki wnikaja w siebie, a okostnazebra kostnego przechodzi bezposrednio w ochrzestna chrzastki zebrowej.Z wiekiem chrzastka zebrowa ulega skostnieniu, co wplywa na ogranicze ..nie sprezystosci i ruchomosci klatki piersiowej.

3.1. l,,;j[iDl1!l[o;lk (iiltJ!V'VJOm'a)

lVlostek lezy w srodkowej czesci !datki piersiowej, na jej przedniejscianie. Jest to koSC plaska, zbudowana z rekojesci, trzonu i wyrostkamieczykowatego.

Rekojesc mostka (manu1J,ium sierni) ma sciany przednia, tylna orazbrzeg górny, na którym znajduje sie - dobrze wyczuwalne przez skóre- wciecie szyjne (incisura jugularis). Bocznie od niego znajduje sie wciecieobojczykowe (incisura c!a1licu/aris) z powierzchniami stawowymi sluzacymi do ]pola.czenia z obojczykiem. Na brzegach !bocznych rekojesci wystepuja wciecia ie!br,ywc (incusul'CJ cosialis) umozliwiajace polaczeniez chrzastka H i czesciowo n it:ll:na.

Trzon mostka (corpus sterui) jest lUajdmisza jego czescia. Brzegiemgómym fiaczy sie z rekojescia tWOJlzac kat mostka (anguhu siam). N abocznychbJrZegach trZOiIJllJl '\vysieplJlja wciecia ielbwwe dla cbur:za1;tekzeberod n do vn.

Wymstek mieczykowaty (proces.ms xiphoideus) stanowi najmuiejszaczesc mostka. Laczy "ie :z dolu:'JID brzegiem mostka i jest baiJ'dzo zl1aieuuyJPlod wzgledem wielko&d i !ksztaltu. Na jego pn:edlliej po wicrzc'!1J.j] i,nl>1:~

Ok.-

e

b

~!]~l~/~\,,// 'UJ ,,~. ,'\,""

f .. ·',,()II\I\\\\\\' b\1--- ..;~-~ II\"\\li. •••. \... \ \\ \ \ \ I/I "

ill.'- " \ \\\.'\.\',"../JIJ1/}' 'I,\~J:.\_..----Jll~ ': l ~P;~I!I:~'\ C

~\~'..., \~ ' \ \ Iii Ii.. ,~~,~i?&~~. " '~~ !4.~~

jy;,i'r/I/II '(I' ."'l,,jl"',I/ \ i t

[' I{;jd\\\\ t\~ "'./ \ \\\\\\-)

1\., :,.\f~·,.\.~.\.\.\\1 \ \ \11 '11'fll (I ~;.,"'~_~. ,~,.__. -1- /!I' I ,,\,,/

~ 717 i i-,-·r-jt~f, \ l \ «" '/ \ "-

iii/II" J Li". ,II' \1,\ \ . D·

/, I / ®'-

-'II 'Iii /,ol // (-''j, / //

i '0// l I I (,

VA/I ' J; " ~\

1411;, j / li I /\/1.1.,1,111.1' .,. ~~i·'''~II111)\\1/1)/

)~{...;~~~.rl/[\".,.',~.0.~--ft1~~~j

II

\ I

1Jl,"'--'-

y,----_._--'-,----~-------~--- Uklad kostny Klatka piersiowa 37

I !

poczyna sie'vj:,zad!o lebrowo-mi,;:czyko'vnte i czesc mH,Sl1!U prostegobrzucha, a LV, stronie tylnej :maj'l swoje <:,r::yczepy przepona i miesienpnprzecz.u;! 'Z [;).tki p,i{;fSiowej.

3,:1 P.tvRI!1:J.'~JI21' iq:b'!f ,. most!doem

W klat(;e pil:fsiowej wyróznia sie n3st?pujace polaczenia:a) w ob!'9f;j,~ mostka,h) ;l.ebcr z kregosh!pl;;'ill,c) zeiber l mostkiem,

ci) cze~cj kostnych;;: czesciami chn:estnymi zeber,e) chrz~slE;~( :h~browy'Ch 7.<l soba.

iEolar,:zcJl.lin w obrebie mostka '- rekojesc, trzon i wyrostekmi'~C:lyktl'N.S\t)i l;~cza sie za pomoca chc;;,1~i\ozrostów mostlwwych {synch(mrivosc.r .\'(erll!lle:r). YilI wieku powyi"j 50 lat polaczenia te moga ulec:>kostnieniu.

Polac1.enia idH:Jr z kregos!uP'':!ll obejmuja dwa fodlaje stawów- stawy glów zehrowydJ i st;, wy ie1)mwD-poprzeczne.

StlJ.wy glów ieiJrowych «(Jl'(icll!ntiones capi/um costarum) sa utworzone'pCi:CZ glo'-,vyiebr::r, kiór,,; przylegaja do dolk.ów zcbrm:vych trzonów dwóch~;asiadujqcY~,~[J:r.e soba kregów. j~cbrCl J, XJ i XH ~acza sie z trzonemjednego 1HegU. S1.:J."NY te sa wzrnocnione wiezadlem promienistym glowy:l.ebr:1 (ligiJmentUitl capi/is fostat! I'Cidiatum), biegnacym od glowy zebra dolr:wnó""i SiF,i('c1nich kregów i krazka mied:zyhegO\vego, oraz wiezadlems"ódsU\\'iowym (ligamen/um capitis costae .interarticulares), laczacym grze

bieó g,\owy z krazkiem mierhykregowym. Stawy L XI i XJI zebra nieposiadaja lego wiezadla.

Sla wy ',',:!::row0"poprzeczne (ar/kula/ion!!s cosl o/ rQllsl'ersariae) powsta ..ja pEn: p'Jiac;zenic POWi~fZdH!i "ta'Nowych guzków zeber zdolkami

;;;ebrC'wymi ,,"'yrostk6w poprzecJ:nyo::h odpowi"dnich kregów (lezacych naty.U1 ~:'.mYIJ1poziomie). \Vzmacniaja je nastepuj:]!;" wiezadla:

a) iebrowo ..poprzeczne (fig. costotl'tJllSl'el·.wriu.'JI), biegnie od powierz ..eb:ai tylnej s:r,,;'j!ci :lcura do wyrostka poprzecznegr) kregu lezacego na tym"aunym pozimuic ,:0 szyjka zebra,

b)tebrowo ..poprzec:me górne (lig. cO,HotrwZSP[Tsm'iwn s/lperius), laczy~,xyjk,;~±'~b!',~.i~ wyrostkiem poprzecznym wy:z,ej lc:.~;w~p,okregu. Wiezadloto dzidi:Ji;,c n'1 dwa pf'lSDJa, z który~,:h jedll0 pny;c':?:i;' sie na powierzchnidoh:H;j W.l",r:-:it:CH P0(lf2:.f':CZnego, a drugie u nas,!:.!.,! ·','~,'r()sf:kapoprzecznegoi ?;(o,I,·:;!.:yst'~~~J"I;'!y±ej le:lqcego kregH,

c) zebrowo-poprzeczne boczne {I.ig. rostr} t;', F::,,',, ';j"s(Jriwn faterale),Ir.xóris\,,,: x mCCfl1": wie7.ad~i] pr:;;ebieg?lj:'jC'C: o,:j 51:<::'-':']1 ',v:;'rosLka popn:ccz-

".,'\I

\.~\', /-

~~I", .,~~,. ' ////

~-,,,- . ...,.~"'·o~ ...--e~-;::~//~~ ~'. -u""'Q~/~- /'-.o~~_ ~ ""'" ....~-';.-;...~ ---:~... - ~~"' .. ~-;:;::F~~""'"~~~

R ye. 15. Polaczenia jednej pary zeber z mosl!dem j kregoslupem

nego do powierzchni tylnej guzka zebra lezacego na tym samym poziomie.

Polaczenia zeber z mostkiem powstaja przez po!aczcrrlie kolÓ!

ców chrzastek siedmiu zeber prawdziwych z mostkiem. Chnastka I zebrana ogól zlewa sie z mostkiem i wytwarza sie chrzastkozrost. Pozostalechn:astki od B do VU zebra lacza sie z mostkiem za pomoca Maw6w,w których wystepuja torebki stawowe i wiezad~a. W stawach zebrowo-mostkowy<::h (al'ticulacioPl€s stemocosta!es) wyróznia sie wiezadia:

a) promieniste (fig. sternocostalia radiata) przednie i tY!llle,

b) J:l)()~Jko\Vo-zeb!l'ow~sródstawowe (lig. s/err.lOcostalia in teP'(Jl'ticul(Jte) ,

c) zebrowo-mieczykowate (fig. costoxiphoidea).Wiezadla promieniste prawe i lewe krzyzuja sie na trzonie mosll(a

twor:qc blone mostkowa (membrana stani) przedH1ia i tyLnó!. Szczególniesilna jest blona tylna, która w razie zlamania mostka zapobiega przemieszczc;niom zlamanych kmlców do wnetrza klatki piersiowej. Wiezadlasródstawowe wystepuja najczesciej przy pol!tczeniu drugiego zebra z mostlciem, a 'IV dills~yc!J stawach czesto Sil: w zaniku.

Polaczenia czesci kostnych z czesciami chrzestnymi zebe! pow3taja przez wzajemne w!.J,ib.!!ie najmniejszych elementó'N struk·

ir~~~~~~.,r~'(~liJ~~~ll'li~~~@W~":~t'l.ei~(t~ffl:!}~~XlJ%~W.@rtffltitiMf'E·h~';'lt.~~:~1;~~&"tl1PAfl:;t*!hffl!IIgF;limnPhMii,_.i",.."..,.~~~!l'.II.Ilf."''''''',,,,. _,Nm'MP;~.~. ,

turalnych p O'.1Vierzch ni stycznych. Okostna zebm kostnego przechodzibezposrednio VI ochrzestna, co znacznie wzmacnia te polaczenia.

Polaczenia chrzastek zebrowych ze soba maja miejsce miedzybrzegaqli chrzastek '11, vn i 'lUX zebra. Sa to stawy 1l1ied:zychr:rastkmve(o.rticu!ationes interdlOndrales). Te polaczenia sa wzmocnione blonamimiedzyzebrowymi zewnetrznymi (spe!niaja one role wiezadd). Zebra DCi X «acza sie ze soba i z VAn zebrem za pomoca luznych pa.sm wiezad

lowych.

3938 U!dad kostny

r:1

Czaszka.::....---kowych i poprzecznych. Róvv'lliez wymiary wysokosciowe klatki piersiowej

ulegaj(~ :zwiekszeniu przez 10, ze w czasie wdechu tWl'czy sie i splaszcza

przepona opadajac w strone jamy br:;.'Usznej.Przy wydechu zebra i przepona wracaja do poprzedniego polozenia

i klatka piersiowa przyjmuje pozycje wyjsciowa ITiluiejs:zajac swoje wy-

miary.

4, C;;::i1l3zik:f!l (cr:illllllllll]li1lll}

]A. IKll:;a~Jka ~nell§]l}wiJl ]:UllkiLll >l:1lllll~§iE

W sldad mózgoczaszki wchodzrr parzyste 1.osci cie:G:lici!!iowe i sknmiowe oraz kosc czolowa, sitowa, klinowa i potyliczna.

4, L lvil©;zg(Q)c:Z;jJj§:Z~C1A

.obie kosd ciel1lIeni.o'\IlJe t~VOJi:z~t swdkowa C2eSC s!depierrJ.ia i knstml

'p()ds t:1~~ ....(11~il1,aj"YJ't??eg.Q..JQ.I!!llJ~tl!:,,(;z~§2,kL

powieacl:iai :zewnetrznej wystepuja guz ciemieniowy {tiJi'J~!'pa;'iei{jli:!}f;")j[2

kresy skroniowe - górna. i dol!Olill (linea ie~YljJD(aJis sil/perio, ei bijirimlJPowieil:zc1mi2 wewnetr:zJ4.a:zm li,óerl.l1 "yy{;isld palcz;J)ste. (imp"eskmzs digi!l[Jitle)

i neki IJ(lQzgqv'le, któh"e odpowiadah uJrs:ztaltowall1iiJi iPo"Nn,et:zdu,i" xnló:zu

gO;jvji1l, .. 'i)Ji:ll;ZJe.~f!tgli;istj(:Z2i~koweLgQiJ:l.ej (JiultU.l' sitw.\' sagit MUs .l'lJp~dDl'ij'){)l'li!.Z ibft:li:i',d;;~i,;tj]iG:ze (sulei [;Jf'1eriosi) - wy"do!.lioue j}h'1e:z ga;le~Ljc litlnicy

oJPoii:wwej s,{;}dko'ivej.

Z lLdda clemicA,iowq, gt2miczy ko~c ciemie:I1liowffi SbDUY po:edwmoj, odtyha - kti§;': !r'0t yliCZJ!Jl8! , od przodu .- kosc czul/owa, fa :z bok!.!! - koscGhOll'J10W8 i !dillowa.

Czaszka tworzy os!oni( kostna dla mózgowia, narzadów :zrnyslów

(wzroku, silucbu, równowagi) oraz poczatkowych odcinków ukladów po

karmo'Nego i oddechowego.W obrebie czaszki wyróznia sie dwie glówne czesci - mózgoc:zasLke

(neuf"oCfanium) i twar:zo- lub trzewioczaszke (sp/ancJ.mo('t[JljiwY/).

W czesci mózgowej czaszki mozna wyodrebnic sklepienie (Wil'(li'ja),w lesztaicie wydrazoniOj czaszy, podstawe czaszki ann sci,me jpnedDia,boczna i tylna·

Klatka piersiowa ma ksztalt stoika splaszczonego w kierunku strzalkowym.. Wyodrebnia sie w niej dwie sciany boczne - zbudowane z 12 par

zeber, sciane tylna - UJtwonona przez 12 kregów piersiowych, oraz

scaali1le przednia - sk~adajaca sie z mostka i chrzastek zebwwych, Klatkapiersiowa twony puszke kostna poprzerywana przez przestrzenie miedzyzebmwe (spatia irltercosia!ia), ocluauiajaca narzady trzewne. Ograniczonapnez nia przestrzen - jiJlma klatki piell'siowej (cavum thof'acis) posiadadwa otwory - gó'I'IlY i dolny.

Otwór gómy klatki piersiowej (apertufa thonJcis superiol'y jest waski,ma ks:ztallt nerkowaty. Ograniczony jest przez li lureg piersiowy, li parezelber i i"ekojrdc mostka. Plaszczyzna gÓ1I"Il1ego otwom jest JPochylona kudoRowi, tak ze gómy brzeg Jrekojesci rwtowany na kregoslflJllP lezy nawysokosci miedzy U i Hn kregiem piersiowym.

Otwór dolny klatki piersiowej (aperturCJ thoracis inferior) jest szerszynIZ górny. Ograniczony jest przez Xl i X...H kreg piersiowy, XU pare zeber,luki zebrowe i IIvyrostek mieczykowaty mostka. Luk zebH'Owy (arcuscosia/is) tworza chrzastki zebrrowe od '\lU do X zebra, które schodza sieprzy wyrostku mieczykowatym tworzac kat podmostkowy (angu/us infrasternalis).

JP'nekJrój poprzeczny !datki piersiowej jest owalny, wyd!ffizony poprze

cznie. Do jamy klatki wpukla sie kregoslup. W nastepstwie tego, jaki wskutek uwypuklania sie zeber do ty1ru twona sie na tylnej, wewnetrznejscianie klatki piersiowej dwie bruzdy procne (s!l/ci pu/mOiw/es), w którychmieszcza sie duze czesci pluc. Ksztail klatki piersiowej zajdy od wieku,pki i typu budowy ciala.

Podczas oddychal1!lia odlbywaja sie mchy w stawach glów zebrowych,stawach ieibmwo-poprzecznych oraz zebrowo-mostkowych. Dochodza dotego ruchy most!l:a (tzw. )przesuniecie równolegfte). Pny wdechu zwiekszasie objeto&c klatki piersiowej poprzez weh zeber lm górze OltaZ prostowanie kifozy piersiowej. Nastepuje wówczas zwiek.s:zcKJLieW"jIJl1iarów sHZ21l~

I,.;...o,

""":) ~'S:'S""' '

"'J\

'.

t

42 Uklad kosmy------ Czaszka . . in,---~~. ~---=~.,_.~._-,,-..,--~~-=------_.~---'--'-"'-~~~-""-'-"'''=----'''''''~~~-'===''--'~-~~"""",,,-..,~_.~.~ .....•...••............,,-......~

~ of.l,tVIlÓ)f

i1t.t

':~

j21!k:

<C.

Ryc. 19. ~C0~f~,;tlfinauwa UjOWa~~"2c.bf.Ja zewi(~~h1;j]a): a --- tH;jk~_.b ... -. \'Yj.rt:>u8t<d~. j~.!.~:1inowy,c __ o wyro~;te!c ~'yjc~Y~'Ua[Yl d -,-- dói :h~C~P,;ii{JWY~ t: - 0$.\:./1,)5" ~)~H:;h:;\';fY z:J.';'J\Vllhe~j:L-l:ay~ f ,._-'\~:ir.Qii..

'~&k~~uO!.()'wy

C:l e t c ~lJl:;(C O V" 31 skladi~ ~ie gUnvnie 7. hw1.d kii-:kitempomJj.t}, piO:iIW\VO U§i,,,:vvi0ill<;j cic:mkiej p~yl1dz kOS(~Ini hJiIi1l0W'~~;~ citrrd(~[~i(}vva tWO!t~.zy P\I,:>d:ibl\;;e 1:.:n§t.lLll~~Joh.11 Sk_tnlcdnvvc~

go, leiac,;go na bocznej sdilllie cza§zki. Z Pl':f.Odlll zuski o;khud:.d 'wyr,ost,~kja!LlllOVJY (pfJCeSS1.fs tygi)J~;~.C:,ih;1i:~')~k.i.Óu·y r~i}~~~i"';n:t.'J

kosci j::RJ'L!DDw,~j tworzy Ruk jan:U1owy (;Xi\W.,' ;:.YfJD)'j'llrJili.LH::). LI ,Hisadywyn)Gt1;:/l j<lil:Waowego lezy gm:;;k "tawowy (iIJb.1vCiLilwn (Jfti1nJ!w'e)" li '\IV tyleod niego :majduj,~ sie dój :rucu-nw'y (jOS3,Cl ijil{ilw'jb.dm·i.~} :l powielC;cd1l.liastawowa

C z e;-? ~ :be [)~::n k o '.v a t'AfOi:ty dolna i bOCZll,l~ B(;!aUule otVV{)fU 8R~~chi)\)ve...

go 1.e'IJ-Y[1fft..r2l!i!tgc~ k przt11iJodu J~ucbovJego ze~):!Jn~tri~Jiacg~).C ~~e J.~ u h :Et l ifi t a jes~ jedna 2: najt\l1/31t{1E~2.J;,~~b l~1.f:'SC.~ s7.kii:A.e~ah. I~A;.l

ks:w;&t ostJrodujpfu (lub piramidy) .JlJ..ieHjWa:megu imi s,odJ.c}';.'i \'ill',;!ll':L<l c:liIlsxki.'lNy,·ó:ziDlia 11ie w !ffii'!oj

tylna" dt}hj1~, poJgta:\Jva s1rierf)'\,;vane ·lvV St1i(Hl\~ ~u;jki i\V sttOJl1e k D;~i~i k1i110W.-oj i poty!iG:J::nej.

Na P{,,<}/L~ll'Zc.\mi przedniej :LUajdBjc; §ie ~:t,eff<>kana.H"y il ".JVj" !oli {};.':Josci, g'O('t':VJ"OlCj! ~ 'jj!lyciski n 't.1P~:o a "'(;~"

~,

..,,-/ ~~~~-

\\ :.." '::

l: •

/

.,...•..

//"/

/

,.'-=;-;_.

Ryc. 18. Kosc ciemieniowa (powierzchnia zewnetrzna)

, :(

',',i. \ ~':.

""--~\ ,: ...<:-~::'.

'~-:"'~~

~tP:':, '.,.--,,-,": _

-rr //, /f" /" .~--~ ;;:~,::._

p .' --.-:: ~.-r .' .'. .- -=-.=- ;~ _ .~

Ko;;c skroniowa (os !empora/e)

l}ar:zyste kosci skroniowe biora ud:zial w budowie podstawy czaszkii jej sciaJil bocznych. Budowa tej kosci jest bardzo zlozona, poniewazspelnia DiCla 'Nide funkcji: zawiera uar:l<l!d statyczno-sluchowy, posiadapowierzchnie stawowa, przyczepia sie do niej wiele miesni o duzej siledzii:J.~ania, jest czesciowo k.oscia pneumatyczna, przenosi na czaszke cisllieuie 'Nywolane w tukcie zucia, zawiera liczne otwory dla nerwówi naczyn klr'wiOliWS1l.ych.

W skhiLd kosci sk.J!GliJlil.'lwl~j wchodza:a) czesc luskowa (pars SlUll'flOsa),h) czesc bebenkowa (pars tympanica),c) Gzesó skali§ta (pars f1"i!trosa),d) CZe5C ;\it.iltl.wwa -(pars wu;Woiduj).

'lI"'"

44 Uklad kostny czaszka 45

we1vuetiZ11; \;.'Ul:liu tetnicy szyjnej. PO\Nief'3';:~ni:J. ]1fZet!Jlia t',>;orz:' tylna

,kiane Jolu si'odkowego czas~i.Po'.viei'zdn:,;':, ;.:.'hJa ';zesci skaIistej je:Jt ')st!'1'lIiona prawie pionowo

i Ogf8.DicZ8. jJr::::eJilia s:;iail'r dOIU t:!l.lEgo c"':'1szki. W poblizu srodkapowi,;rzcLmi t:'11'<::j znajduje sie duzy otW')1 shchowy '.'le'.vnetrz.ny, który

prO\vad<:i do !;[[ualu zwauego przewodem slucbmvym wewnetrznym.YAl tym kau~Je kza ner;vy, tetnice i i;/ly.

Powier:::d.ui3 dolna jestuicrówna, ukl<l,d~ sie poziomo i tworzy czesczewnetrzna powierzchni podstawy czasl~,i, CdcIJodzi od illej 'i1rjfOstek

rylcowa ty (proc::ssllS sty.loideus), obok którego znajduje sie otwór rylcowo·'sut1.wwy. Oprócz tego otwonl sa tutaj jeszcze ot'.vórs:zyjny, kanalI.,:tnicyszyjnej i inne o(wo-ry. Wymienione omzd)', rowki czy otwory3tal1O\via l.yl!ro nic'.vielka -czesc wszystkidl,:;,r.zególów, które moina 'l-Fyró

ini,; w O1um"i.fHlcj kosci.Czes,:; snl.!c.o'Na tworzy glówllic "'-':jl'Osttc!, sutkowy CfJfOCeSSus

mos/oideus), który jest dobrze wyc-;:uw~llny przez skóre za mahoWilli'! \)5Z'11. fin przysrodkowej pO'.'JiefzdFli.wyrost!~a wystepuja wciecie sut~\Lwr (iildsurt1 mas/oidea) i bru7d;1 tetnicy potylicznej (su··nr3 Ill'ierfCle Gcópilolis), a na stronie t:;\!Jej .-- otwór sutkowy (fomme!! I,,'w,\,\'oide,::l). 'Wywstek GutLc,)wy }::;t pneum\1lty:wwany, l!'o!tJ.iewai

:;:.fJ.wi(~radBi'l liczbe jamek '.vype1uionyd'l·u,,,i::l.rzF.ll i wy§cielo[1ych Mona

slJnz.owa·

Kos,: 3!u'(miowa laczy :,11: '1. kosciq,}Oij1i'::wa, ciemieniovJCll, k1iDOWa,

z.I.H.:ll"va i \escia jarZ!1l.lOv/a·

JKo:~c Gz;)lowa (os Iron falc)

KuM: cLo1owa skbda si,e z pionowo wysklepionej h.lsl.d ;;;;:w

10','1'ej , ,J '.'I/.ch czesci oczodo:lowycb i czesci nosO'.vcj, Y!,! miej:>ctl polacZeJ.:tif!1, u,;~tGicczndnlo'Jfych z h~::;kq :;:"aj{\tljr. :;;i', po kazdej stronie jmna,cI.;!i zf"'.olw c:r:ORO'NfA {shws j'nmt lJlf.s), wy;:';!al}i}. biona :§11JlZO'Na· Zatokanaczy :sie z jm.;[;,q 1J0~;OWa jpwzez ot'.'I;Óf t::?~oki czoRo,.vej (apertura sinusj~'Of'~r~!J!i3)"

;1.. 1,Us li n C7.;} R l) w '.~(J'1]1.ll1JiHJ ji'ontGlis) jJu;;j2.{ja !i13 jpowierzGltlit!.i ~:;;{;'\;tJ;jnet·

E'uej gu;y <:zr)Jl,F'J~ (1'1!l'J1!:I'<J .('OW'(I!i(J), luki hpviowc {iWDJ3 S'Ic~,p""'Cm(,jfis)

i bi,'.!,;i') fn i'2'.hy l\lk:lmi ,g)Sl!hj:L1:~.e {g.f,j{Jr'flo). rp!)'cili~,~j!!lnków bll'1i<rio'wycb

:,:rcmjdnjc" ,;1.(': b'1:e)3 iOadGcz(,doih:.',wy (b','iJ1';;O ,s'H.!y~wY'bUnfis) pJt;wdw,d:Ll~CY

bO~,;7.p.~:k:: ',ll 1.:·~'y;rD:;3te?s:. ja,lf7;\H~)"l,'!JY (pToczssus ;;;ygT1:,f/r(~;(I,i.'?~.,~). jPi)J~:!it':r:zch ..ttai~. 1JV©-

:ti1c;tj ?,i.l1:'!i:~1i'i!l ~!'I"IJ;zde znio1r:i :;tTi'Taj';·i'·:""i ;~6nr!(2,j (,'wk!!.\' 3if2~JS

HL'i \~J:i\C'1"ll któ:r:ej 'cJ,·nR{jl'I7VJ' (.v;fI"i,';;;(I(!

/ c.1./

c

Ryc. 20, ;(OSI;; Qolowa (jJl)wierzdl!l~h 7.~Wirnelr;mn): a .- lust\a, b - 3111: ,::wJ,:;wy, o;: - gladzi·Z1In., ci - Iwl"c nosowy, 1l - ~zew czolowy, r - wYl"oste!, ja.n.'IIIQ'JI}', g - brzeg

naduczodolov,,;

Jrollt{Jlis) i otwór slepy (loramen cecum). Na ca~ej powierzchni WeWltletR'Z'

,[lej s:a widQI::me \'vydski palczaste (impl'essiones digUm'ae), ~eki mózgowe

(jHg,Q caebraUs), rowki tetnicze (suki artf;!Y'ios!).

C z e:s c i o cz o d l\) l o w ,e (partes orbiiales) :z.:Jl'''-Ji,eumj~: vvklesaa ]powieJfz

dmie ocwdollowa (j'ades orbitalisj, powierzchnie mózgowa (jou:ies cerebralis) tvvorrxaGa dno prZed!lliego dohn czaszki, wdede sitowe (im:,isura

eKhr1Jwidalis), W"jpe&x!.ione cnllkowidre przez kosc :;itow,~, otwór sitowy

pnerhili i tJ'Any (jon!men etfiWwidJJ!e amleil'ills :et JJosteviPJs) ona :l.\H-aj

ilujqcyeh zie na bC'I.;L.ttwj czesci powier;xd:lJUli oczodofiowej dón gnM;;zoru

howeg'" (fmvsa ghmdulae hu:l'imCJiis).

CZei~C lillOSO',V:ll (pars ,wsolis) ma I)fi'zeg ilH)WWY (mavgo iwsalis)kolec [IWSOWY (sp,j.,·UJ I'!l.JSIJii:s), do ktÓlfi,,;gO przylegaja obie !wsci tlOSOwe

,;:::;:,eBciowo 'l!'TljliOf>t1d ewRowe 8a;-czek.

Ko:s,c c;wllow21 ~aczy :~iQ:z kOSC1Ui: ciemieiGiowymi, lilosovvjl11i, s:rczjtKo'·wjDal, Izl.rwymi, j~!l·;au.m~iymiGm:,; ldiUlO'NfI) j 3itowa·

) .~t1JWlf~, r.,~r'f.r~~~?t,:·=t~,.~~~·tvk~,·':;;l~~:".'"'~""!".~...,..,~.~~..,"•..=..,.~.=.....,...".,.,....,.,.~.~.,..."..,.~_~._~ ....,..•..,..,...,......,....";•.~,,.'I'<!':"'~ •...-::T.""""'" H a.i·i, ••••,..... o .l. fi ~ ".t.~.,jt.,,'" ••..,,'~.);!l€\i~.'I,,'d; 9, '"*1.11.•••$11,,",,,.", f.q ~ "~ •__

Sk!ada sie z poswdkGWl::j blaszki pionowej, dwóch bocznych biednikó", sir.oW'ICU , które na górze 38 polaczoue pozioma blaszka. Czesciboczne' k'osci si'towej .·z,.nv;j,;;mja li;;:;ne,. ~ale jamki -' komórki sitowe

(ce!lulae e!h.wloidahs), !rtór,~ Ja zaliczswe do zatok obocznych nosa.81 a s;;:k.a fi l o fi <) \Jil a (Jam/lul perpendiclJhrris) tworzy tylna czesc kost~

:\l;ej przegrody liJlosa. Od je,;j g6;n.lel~o brzegu odchodzi grzebien koguci(ais/ll gaili), wystajacy do jamy CZBtsz1ri. Fo obu stii'Ooach grzebienia Idypo:;:,im.na bia~zh:m kostna - blaszk.ashowa (lamina cribrosa), która podobnie jilK iJito posiada liczne otworki.

B l e d J1 i!l: i ~it r,H\! i~ (lJJbyrYfJtJws el!Jmoidalis) skladaja sie z jamekkostnych laC2q.Cych sie :ze soba. Od stli'OilY górnej bledniki przylegaja dobr:rt:gów boc:myd:Ji hla~zki ::liLowej (poziomej). Od strony bocznej zamykaje bJa:nka oczotioim'hl (1amirw orbiil,J!.is), która jest bardzo cienka, delikatna (dawna iliiJJZWa "papi.Ii:IrOwata·'), 11 od strony przysrodkowej blaszkaprzysmdkowa, która ;;tanowi ScilliiUe boczna jaruy nOlJowej. W obrebiebledników sitowych od iltnmy pr:zysmdkowej wystepuja malzowiny !10S0~we: góma, sn:tdkowa, ar;Zi.H1~i11 jeszcze IfHljwyhza (cDn.cha llasalis Jmperior,medin ed suprema). Miedzy tymi maliowill1arn.i znajduje sie pn:ewódKlo50wy SJfDdkowy i gómy.

46

K D ~ C :) it o w li (os ethmoidale)

l~'Q?~····=t1

b

UkJad kostny

[tyc. 21. llC.osc Di~n\,~~ra(widok z góry): li - bbs:dJ:Q pionowi!!,b - gJi'z"birilu !Iog~d, c - b!e1niki

show;;, ci - hl.as:ika sitowa

tl

Czaszka .;\."-----------_.__ .__ ._--_._-------------_ .._-----_ .._.

Kosc sitowa laczy sie I koscmi czolo'lla,ldinowa, !emi,:57,~m, kDscn:i

podniebiennymi, nosov,rymi, szcze1;:nwymi, lzo \VYii:l i i mal±owinami ucsowyroi dolnymi.

Kos c k L n o w a (os sphe/loidale)

Jest polozona 9/ slodk~),~Nej czesci PlH.15L1'1NY c2as~dd. Skhi!.dn sie

z trzonu, sb2:J'dei '.viebzych, skrzyde! mniejszych i v/yrostkówlowatych.

T non (corpus) zawiera zatoki ldinowe (siJws sphenoidales) pf:(cdzieio·ue przegroda kostna. Na górnej powierzchni trzonu znajduje sie Slodki

tureckie (se!!a tUl'ciciJ), w którym l,;;iy pr.?}Isadka mózgowa. SiGdlG ograni·

czone jest od tylnej strollY pr:rez grzbi:::r. siodla zn:kOJlcwi1Y wy:rn;;ticami

pochylymi tylnymi. Z przodu siodla kiy guze!;; ~i.o(Hi1 (iuDdl'culuiH seiL,,),a pi"2ed nim - ukladajac sie poprzecznie -- znajduji:;: :'lii;: bnada sLczyzowania nCfwów wZfokmvych (slIlcliS chiasmatis). Bnn:da kOll1cr)l sie 2: obu

stron kanakrn wzrokowym (canaIis ap licu::) , którYln pn:edwd:q nen,wzrokowy i naczynia krvJionosne.

Skr:zydla wieksze (a!ae nU!jores) odchodza od bocznych powicfl

chili trZOl1U kosci !dinowJ~j. kh powierzchnia wewnet!r:Llla, czyli mózgo'Na,

jest wk!eslaJ skieroWl!.M'l do srodkowego dolu czaszki. VII oi):(,,:bie sla:.cydtlwySI'cIwj'1 otv,C<rY: okragly (joramen rOilmdmn), przez !dÓ()! pr:z.echodziBen,' szczekowy .. owalny (foramel1 ovale), ubtwiajfU::Y pnej&cit ntnvuzuchwowego, i kolcowy (jimJnlell spinosw;) dla t.etaicy 0lyono".vej srodkOlNej. (I a ·j'~'Nnetr2.nej pO'Niencl1ni skrzydel wiekszych wyróznia sie po

wief7.(;hj)j~ oc:wdolGwa i skroniowa. Równiez' Dd ze·'N!fidn:nej powie:r:r:ch .. iskrzydhi odchodzi kolce kosci klinowej (spina ossis etfmwidal<!s), doktórego pr:zyczepia sie wiezadlo klinowe-zuchwowe. Skr1.ydll.l wi\'kszewchodzi'v'i sldad kosci ograAliczajacych oczodól.

Skrzyd2a mniejsze (all[je iniiJores) sa to cieH!J.ie, trójlqtJle plytki

rozpoczYilajace sie na przedllio~gólnej czesci trzonu kosci kJinowej, DUCj·

n:'lJjace ka.ud wzrokowy. Górna pO'Nierzchnia shzydd wchodzi \'1 skJ"ddolu }H'zdHiego czaszki, a ich brzegi tylne odd:i:idaja dóR przedni od dolu

hodlw,·!i:go czaszki- Skrzydlo mniejsze wraz 'ze sla:zydkm \!"'iekszym

Ogf9."icz2d;:, i>zc:zdine oczodolowa górna.

WYfosl!.r.i skrzyd~owate (processus jJ!"l'ygoidew;) odchtid~L<1 p@rzy

sci,e Lu dGioc'Ni w fniejs(;u, gd:zi;;:trzon i slu:zydJli ·wiekG7"e lacza sie ze 50bc1·

Slda..:L,ja ,:.;i-e :z blasze/;: przysmdk0wej i bocznej, 3\ ,;,ied:zy ilimi :znajduje

dól 5h:J7.jcHoV/y, do któn;go pnyczepia sie miesi;c,il shx:zydlmvy pnYSfodkO'V\j}f, Blaszkaboc:zna '\!vyrostka skrzydlo'\ivatego t)gf,r~ijle:za (Lólniowy i j<:::;t r6wlbiiei mi~jscem, do którego PU-Z)czc;pim sie miesien ~kr?ydlowy b')CZILIY.

I 'f

!

I li, l

,,~---~--~. __ ._..__ ._-_ ..,-----_.-

iii',t'\"" '"".

~~-~~-_._..--"-'-'-'-, ~._~-- ,----~.--->. vrdad ;1;OSt<lj! Czoszka--- 49.

d,rII '\

1:~~- .~.,~.~tff1·~ll'~ l \_~\', ,r~. Jff,.-i /;rl~1'\\ l, ' I l '-~ ,l),,.l~",,.,~\ ,\\ \,. ,. ,"l l -",,:1;5" '" ;c';--'4:t\ 'l:~'~" '- ~) ~ \. .r!J ..-t!:~::-;?:j~?~·::~!(J

\ ,,1\\ i'\I, /1"'1'" - 'L \. ci .-'~~c~:::;;.,.:;.'<-:;; f ")'''/7?,\,~:1'/,.;,: :J'':'::r",~:-:_~----~&;;~'7""f=·_~f}f)==:c-'· ,'_.,-::,~\ "-:?'

'~1\fll'I)"-- - ...~ ','~c~~ ~'h '-,' J - /.~?-",- ~ l;~ ' ~ -, , \ ..._'~ _-::-' \ -=,..,.,v_ - > t,;' -; ,~;'. ~~·...,._o "- .J,'l' I, I ' '1 i\ ,:r:i:J ~~~n..:oJ.A •••••...";>'».,. ~\ :', ••••• .<.'?-"i{ , '1 \\ • ,P Ol ,d 'j\1' 1° ;-" ".. :33-'

!~\l.htf«"'---'j I 4?"CJ.~/ ~ :J~', :',' ;{,\~~ •.• :,:,' ""..';§~....~-"-'.--;C~)"/"'\ ---.. ~~-iV//~;""'='{1 -V=" '\ l,:~:~" ,.~~E~;~~,. a.F l"""'t \ \ •.•.. ....~17·-~.... \,;') • '1 .t'1.":', ~ '"

"':'y~~~{p '"-~--+'/ f..? ;1 .;~"'~; r d H<.:- f"~( ':;--.. -;.~ v~i1 -....(~tr~-t'~·,..,..~......-~~,~....-'''''~~(11 )''''<-'1'') ~~.,'J3\l,q~)":~,:·...::,::.-'·~~ii~~VJ

\~';;~dl~~~~z..""'~~~' a~-~1'b~",,"""'1 ';'i .:,',-;/-: :\t~ ~'P1-7

~l~·~{;"~>';'O-~"~~R~",\grj:,Jrb"'I'F"'""'J[It ',/r,';')(' :!i~'," ~

~ 'I'~'/; "~\~\ l' I 'I 'Ilil':\ ,c '-., I1 I.,y I, 1'1 ") i I iV'\'(1 ",J ~ ,J,

'~ 'I ~I' ',l', "A 'r-

II [I, 1'/\\',\;; ,

1"'f;1M ~1~"\'\!.1 I,~~!'0'/,l~ P ,\I~..\' ,I.~, ----"""::(~I/I;J, ~ , ~\:\ ':,~-~ OI .., "' "~--~--"-:\-;'1.ffti} '~J- ~~'7,:'/~'~-=~-o.~'

''''-- c.. "iY' ;\~~~ . ,,~~

Hy~,~.:?2. IT~JJSr.?dh~(p,'IJ~(:vh~Orl:~ tyln): ~. - ,qu~f'.bn~t,:d.f)!lh., b -_.. ::~~.1.!~j\:~!.dinowa, ~ - 3krZ"jd ..~lH.llm;~~If;",jGT.\~;{~ -- i';r::.\;zy.1Ha \vn~!rGZ~~ ,;; -~ V'r;Vi1'~}~HdGrc~·::yd:"'I':·J.~l·;:~~,f - otwór oIr..n![gly

n~_~,Nj{~r,~JnllJl01)1jH. n~G~Y Gie ~ k1)~~ó:u(d ~dt'(JlJ\Iq}, (',:;?,n~~:f.}~J1J?:,:,1JiOiy.uCZlila i lemiI8··

;;j;~exnA Oln~.z ;;;: r~('o~~1Jl1~.rCnif;1KnRem~O'AfJfiUr].i, ~?kiforlAhp.1!~n'!J)}~ j!~,J'zrrHJ\y:y]rr!Jli a KJod

rrli;.,~i e iJmyY!::l i.

lIC 'd {; iP 1) t Y l i'~:Ulm (os occipiraJe)

1,'V .'3Lr.Riild kOGel; potylicznej wchodzl~: C2e6r': p<)dSlaWm~, dwieczl:ki1aoCDiiJJ: i h!SK2\ ~1Ot,yliczltJ\m.

C:r.er';C pQdstf'lwHJlP.\ (pars bllsihmis) ~fl:C,,:: "~c,![O~g0 k-Jiil:W'\iV2,\ i cze:]~

cAfJ, §knlist:l knrki sk,roni,(i'Jilej. JP'owielfzdmia 1';!":"1'IY,,~[:;;ilm czesci ,podstawnejjest gllB',dtm i twon}' slok (clivus) pA"?",dwr!.;::>cy w ImM; klinowa. l"JafllDWi<eJr:z1c;;!J;Joj zt'l'!Ii1,~tJrZ1tH~jZJivljduJe sie gm:ek 3r'F'TIowy (iuhel'culwn plUJifyngeum) - miejf:,r:'-: jHzyczepu wiez~dh pcdiu:lwcg\"i przeth.1liego kre,go1inu{'a.

Czesci h!)';~,i~e (partes lrJiemles) OgJr~I'li'~:I:',j~ ~ pn'lwej i lewej Stn:IIl1lY

otwór!' ElOi!:y'jC7.j~J' wi,,,!ki (/orr.Ul1Im occipi;'n!e ,i!'lffp:mm), Po obu S~iJ>i()L\3(;h

{JI~WOfnn ')'1kJk:iq,,'), fl.V" powierzcllili ZCl,1f{)j]et'lU\I,:j :r.'Lwjduja sie 1dykcie potyHCZfr)1".': (wndyli '-'f.dpU(Hl'~3) st2\!tHJwiqce P"h"'H"~.iCl Z pierwszym kJreguffli!1

f,zyjr,J\'\rl.Jl:l, 1fJ pr;,b':2,',"Jj ,'.dyl.::d& 1.v;!GteEmj" 1wm":l 'Jh iIJ1C!l'Wlll )fYG>djezy.',WW\:go,

l!\ ?, tyTIl] iJJyxda ._- dóU lrJlykdovfj' Uósm !:r'>'r!1!!mis); mo'!, jll;go ~h.1ie j€::st

tr::3l)b1,J~ kilykdn':!r'/ (ca;;wlis c{}wJykwis). ?~"','Jif.n,dnf1:.{\\ ·NI~Wii1let.n:I1Jl! jpm;!mo31

~\lr~D?/J,!;r.'l1tG,ld'!;'.::;<Ia;.I~j {:mlj;;!3 .riiWS sigJ-J',,,f(by) i ~U'!f1:An lt:\ef'llV1l podjezyko,·1]1Jc::g,fJl {lt,?{H··!~~J:,!,)' .~fyr0.fr?~~ssi)ol'J~ JPlJ:~)"bJi.1ECi ::~~;~e~!cib:n'Gzfi1ycJh1 'l)'JJ,tsteptRje'

Ryc. :1.3.Kosc potyliczna (powierzchnia zewnelrzna): a - guzowalosc potylicroa zewnetrz·na, b -- grzebien potyliczny zewnetrzny, c -- lrresy karkowe, d - otwór wielki, e- klykiec

polyliczny, r ..-- dól klykciowy, g - guzek gardlowy, h - wyrostek szyjny

wciecie szyjne (inci.wra jugularis), któ[e z odpowiednim 'Hcieciem kosciskroniowej tworzy otwór szyjny (foramen jugulare).

lu s k a p o t y ,ic Z 11 fi. (squama occipitalis) na powierzchni wewnetrznejma guzowato.sc potyliczna wewnetrzna (protuberelltia occipitalis intema),stanowiaca miejsce skrzyzowania bruzdy zatoki strzalkowej górnej (sulclissinI/S sagittalis sIJperioris) i bruzdy zatoki poprzecznej (sulcus sinus IraIlSversi). Od guzowatosci w dól ciagnie sie grzebien potyliczny wewnetrzny(aista occipitalis [nIema).

)\Ta powierzchni zewnetrznej luski kosci potylicznej równiez wystepuje guzowatosc potyliczna zewnetrzna (pHJtubercmtia occipitalis ex/ana), od której w strone Ulwom poty!icznego wielkiego wyksztalcasie grzebien potyliczu'j zewKletrzuy, Yfi! bok od guzowatosci zewnetrznej odchodzi kresa karkowa g6rna (liHea nUchae superior), II powyzejuiej kresa kali'Jwwa aajwyzsza (slabiej :I:aznaczo!J\f.l., <'l CZll,5em jej bmk).

L",

". ~.o"" ... , o. • O" ....H ..op_" •••• "•.. _ •••••••••_._ •.m•• "_ '_h. __._"~•••.__ "_ o P ._

~

4.2. Tir:z.e'lri~:C2l:1l';:zk:i1 (;sphRli"ldocf/'iJmium)

,1\

l,

Ryc. 27. K,,:i.c Ix()w:l

).'':''"'''~., .

-......~

Szczek a (maxiifa) jest kokia parzysta, wyt1)VfiA:i':zajl~q "cwallY OCZO

dolu, jili:m;r il()SDwej i po.h:debicmia. .lf~j ksztmRt i rO>:i:mim1j'Y okn;:idaja v; duzym stl1Emiu ks:ztmH c,Akj tWt.:iil2Y. ~]7.e2e1i'h jcst zhljJo~

wall a "' t1rZOill.i oini:lwyro§tliów: jal"1:lllowegn, cZDBowego, z'i'bodollowt:gopodl]i,eiJicii\l1ego,

'li' l Z G ll! (corpm i"iwxiJ1ae) :iUil'lwiej(iJj z2ltok~ ~2czekowa (siums l!IJmLi!ll1:ds)

najwieksza zatoke oboczna nosa. Na tr:wllie wyróiniill sii( P()Wh~LLCh

nie: przeriHxia - policzkowa (ftu:ies tmterior), ty!Bha - oczGdnllow~~ UiJr:ic!s

orblwii;;) i pJfz)'§lOdlwwa, czyli nosowa Ufxles iUi!UiJiS). Na if",)wkn.dmiprzysmdkowej znajduje sie JlOzw6r szczekowy (hiatus maxillLxris) pmWl.I"

dzacy do zatoki szczekuwej.W y r D" t kij a JrLm o w y (prlJcl!s.ws zygomath:us) i c z l) ~o w y (PI'{VcS'

sus ll'O'II!(jlf.~) lacza sie 1. koscmi o lej samej uazwic.W y li" o G t e k z e b o d () l 1) w y (proces.His uJveoliwis) ma postac fuku :Le·

bodollowegu' (arfU3 aJlIeolads). Zawiera on osiem zebodolów ({J/veoli da'l'talej} PifL,~d:LieLonych pr:regwdami zebodolowymi (sepia im"ri"iJJd§';1Jimeia).

~jVYil'(jiillek !rH}d~liebhHllKlY (pmcessw; paJiJl'fmJ:") sie z VJYh\n;t~

kiem pr:zeeiwlegkej szczeki szwem podniebiennym !p,oi1wdb),wYi!ilpallJtiJJ{i medit:ma). 'WYll'Ostki poduiebielme obu S:;:'(~:l.~!;:twOrl:;~\J'Jiek'<::UI

cze~k podniebienia kostnego. W tyle od :lI~bów f>ie.cznych :nlajd,iljeot'\-VÓJl przY3ie:,G:l2i1ij {/tJfl.J}Hen irudsivUJ!/J) n~~C:z~lCYj~Hi!~ h1t~);~~(n~Ja:z Ulstk]!:l.

!i:.yc. 26. L~mi~.;;

A,..,'" """'""", ,....•..

.",.,.<,j

Czaszkd:..-----'-=_._~_..,_..-.--~~~~~"""-----'''''-_.-'"",,~~-,=-"""""'~.','''''''"'"~' -~~ ~-~~-'-'--~ ~~=-=~~ ~--~-~.,~--~

Ryc. 25. jj(o~c lli050wa

50 Ukb! ...Jws tn ~

Od grzebienia zewnetrznego pir2'ebiega !.a:e1!& karkowa dolna (linea lluc!laeinferior).

. JiCosc potyliczna ~aczy sie 1. dwiema koscmi ciemieniowymi, dwiemaskroniowymi, z koscia klinowa i :z kregiem :szczytowym.

W sklad kosci trzewnej !~zesd czaszki wchodza: dwie malzowinynosowe dolne, dwie kosci nosowe, lemiesz, dwie kosci lzowe, dwie szczekowe, dwie kosci podniebienne, dwie jarzmowe, zuchwa, kosc gnykowai trzy Kosteczki sluchowe (mloteczek, kowadelko i strzemiaczko).

M a l:z o w ilG a n {);sO) w li d o 1faa (col'lcha nasa/is illferior) lezy obustronnie w boc:uu.:j sehmie jamy nosowej. Wron. z malzowinami kosci sitowejtWOi:"zyprzewody nosowe: gómy, srodkowy i dolny. Laczy sie z koscmisitowa., b:owa, podrrutbhm·1f1a i szczekowa.

]l(':1>S C [H}s o W.f!l (os ?j{uaie) jest koscia parzysta, b:ztaHu czworokati!1l<:::gni :I: koscia lltiOilY Jj'Jllfzeciwli;;glej tworzy :nasade oraz grzbiet nosa.

\WykrQznj~ d\llza ~..·miil:;lJllrH)U osobnicza i !J'<!:I10wa. !;aczy :sie z koscmi czolowa, ilitoWa, szc:zeunwa.

!Lem ie s d': (1110WIl6'f) jptzypmnin2\ !a;zb~tem lemiesz 'iN p~ugll. Jest todeii1l!:a plytka kO>l'itnlli twm':Z~lca z ~laszka pionowa kosci sitowej przegrodekÓlltlITlti JrnOsa. W gÓ!lJtl©j (;xesci kmi,e,~z rrozdl7.idil\ sie )JUIl dWill skrzydla (alaeJlo';>Juv-is), kt6l\ii': l\JrzyJeg.aj.a do kosd klillllowej. Ol\Jli'ÓCZ tego lac:<:y Giez kosd<l\ sitowa, koscmi ilzc:zekowymi, j!'odiiiiiebie!l11lA:JImi i dnzas~ka przegirody IllK,1'1,\!I..

Ko&c htH'il:'l (os lou:dmtJe) je1>t m:afr~~)liiar:eYilta k05cir~ lezaca ·w lPr:u~d

ill~j cZI~!ici pr:ZY13mdkowej&ciiWY oC7/odoitw. W Jej dobitej cz'~sd :lil1ajduje ziedól wiQlli'ec:d!:a llz·tJ'wegiC! {Jos:m SliJUl lacv'Jmalis). KoM; hDwa ~ac:zy sie

::z kof:bmi CZ{»Q{,w:!1\, :3HtJ'W~b ~:r.cz\lko·\)va i ill.illli'uwillila Jtli():;OW~l dobna.

!Ryc. 24. Mauowilllll iWSiJWOl. dolilil

.. i-"=~ FifA.. ....r~~'.~\."J..~~~~~""·",cll. "',.a,~ ..c",::,· •••• . .c). , '. " ~.' iJ .li "Q. i?,.;•

......,.~. ~ V' " .•.

\""." .' '. ',)", '. "~. Ji% •• "\\'1"""~o. __~, - ci!> '" "". "."a"i.," "'"" ,i) 3: ''''~\''' <> l' ~ '<l ,'I ul\.• .J '"lt~-"'~"'~rP ,jp. ",) '''.~''''.''''''-=., ~"~."'"~.<" ..'~... "..,...""".. om= .....~.,

...••• 'ill. 4jjI WiI_ ~:""iV".~ .~r~G~,.w .<'

F:'"

52 Uklad 1cOStilY Czasz/U]-----~- 53

11;v~~.}}3 .j 29. ::~?~E'!fka(wJlrlok ID,d 5ITI'J\'...lY p;G;ySfc(~H~o;·.r.~:) l :i: OII);U): :a - \1vJrli'ut)~b~i~czelo'wy,I'u; _ .~;D,fi.'l}r:Jt G~T,.·,~'2ho":V'1.;o ~; -- ·~V1i'ost.eI~.z·~lhj'dnz07'~.'~,rl .. -',;,.~·n!'jt~rr jtl1Cz.mowy, (3 -- 7i'1/.fos1ek

pc(1)j.el)1~!1.\.JY

i)1:'t~1:~~~?\.;:'!'h~,l'~:(,'V,3A't ~t:',;k:r~sia)L\i ;t~,'lf!llcn;\'a, Gi'{·t;1:~r!a~ l~f)SO'l;V~J:;l j8.1f.~'[i'O~Nt4, 1IzifY\'"Vfl,

~p~lI:d.!(iJ.i~t?:bi:::':;;"'(\.:'i; 'j~(,~n::t'07'Nrr~~~:n:D31.:'1J;H;I~d.oh.;'\:?l-, 1<;~"1~1\~:J:-;~'\~Xli '~~~l,\,,;?,~k.aStC~Oli:ilY.prze

,l~i?,.lft~t!,ilej~

~,Y';. 3.1. KoM: jm7.ffiOVJil

'!l./;;ft';1••..l' ,.- ,.i'

I/"l!'

/ hi

j...;'$1\',1'

~t"I,'"

if' "~l';,~.•.~ II",

r.'~ <'\~

~~~~~

R:iC. 30. b.(.o5C 'pt)dnnebn?ii)~a

J:(\fJl5Ó p,od.l1iif~bi'E:lD,Jilla {lO;; pa.!(lJlinuJ've) ~ jpH!.Ji"Z)fGt21 .- '~'t~"Drf'ZJf t'j.~"·.ti~ 1~;2'ft26!p"'JI(hni,~;bj~nll;ffi k!!)tjtjffit~go~:~Gh~.1mybCGZILl(e jamy !L~(f)SO\Vej i (;:z.eseioWJ) ihw iO,czc,doUn'J. Skh1.l11Jt sie :z bJbr,zek [poziomej (!,m,iJw #wri:wn[a!is)

i Pll)I]}O'!i,W:i {!mnifw pef'pendic,liw'i:!). 'Op,'ócz blaszek lliYi'1teJlYI!h~,e:?. wYX'(ls~

tki: JPl!f!l\.llGllldowy" kJino'!iTj I f)r~ZI}J(!>1mvy. 'h;JL~ os1at!Lli ,ag!i:J!.lIliczB lre:z,:OJ,ce

w tyk dR1U I)f:'zoliOlu, 1J;~G2Y [;ie z koscmi rdiliJloW~1);, sit,owa, ;37.G~ete:nwa,h~TI1i(s;~,;lf;tlilmani:n~n,iIUa !110S{J1:vq do~na [ kosci~ JPodrneG;i<BM~~ f.i'(.]fOlt1,y pi(;I:le.,.

«~i'\~]\~g]ej~J:CoH; j :1,zmow~\ {os zygmYl{u';icmn) -- j)anY3t~1 - t'WOlfZy KOSt1i1ie:

!jJu,dl",.,i:e POliC7,!,r;:~2'. ~ w lTmt,r;;'.fulym Gtopli~i:ul wpJ1?rJV0. J]a 'L3:zltaftt tW~1Jfzy. 81D1md a

sie :: 1.r:zo!Um (COi"pus), \ivy)[ostlm, fl1J.IW!illi{)wego {pf,o.cesslls lem[I{}I'flJ!,fsl i '?!"Jfi';!J·

sttUl c:z,oJ-ow':::go (pNJI:es:ms jhmiaUs). i'Ta tIr:uJlJlJl,,ie wYlróZffiI.i:), sie }liJJ'Ni"Jfzdmie

bocz:ma (poliG:z.km:ra), tyim), (skHmiowa) onu: nczockl10';lfa - WGt1-0dzaca-~~f 8rUtld dna i sciany bocznej oeZCdQ;(tL 'VVyrnstek 5;Ir1f"OnntO\~fY ~~cz:y BR'f;

z \vY!(".:i;;tldm:n jarzl1LH:nvym Js.DsCli "b'o:'(J\jowej ,i rra:UG'ffi tWOlfZ~ 1l1Jl1L jaJl'ZfCGO'NY

({JT!;o!3 ZYJ}iHftUJtk1Js). lPoprrz,e:i, :swoje wyrwstki i ~lCz\'.:gi~,0SI'; jWf:!llJ.QIwa l[~c:LYsie 7. ~.c;Q~Ór.rl1i SkrOllA!OlJla, s1.(;:Eek{Jl'j!J~:> C7,O~~)'.vD: R ldi!mo'\?Ja·

j~llldThwa (mm1.dihnJiJJ) je:3t JlitI).j'iViekfi:~a k'!Y,3d:~ tw~\jl'z]'. 3ldmh1 i3ie ;;; i:t:ZOillU

i dT\lódb g!'!n'e:zi. Tlf7.I'lTOl i gaUai tWOf(za Ir111t ind!";l':'! (,Jf1gll~!tJ:;; JFilmtHbiJlh"e)

"'J:;i:Dl:[,);,>Z''iP:;Y {J.ra 9i(j" .(\-0 A-1il',

~~~-..,..t:~~ (~:'r\'~t~1t{1~~ '\~:6~"\~:~9\':' t~! ~~F_-',~~>;cpr;(~.dY,--:Y>>' j~ •• ~\, ~> ,.2~~",,-

/;::"'1. i·iI) ~ r.JY,,· ~) , , I. J., i-r.l$""'~,,_,/;~\~';·j'f..,/'~~,:,:Il:,'''~ ." .. ."~tt/~"~~'.,~.",' 1/(1" !.J~01·DI. , . . ' \ ' \"<""'';I~:t',--'''''''. ,\,'l::'("";' 1.....;7:.. .. ~"'/) ... l ' : l (~),.~t;.~==. -~

• Y' I::~')!2JJ' v ' • . \ "W'~ ,-~-:: .'"'"'"

j R1i!l!:' oP)!· I. \ ( it!:P lr'c~h","T~(,~~1'll"" -\, ,t .'~l( (""z# ',..

;\/';~f~~''\.., ;,"''.,lg'~~~f'),'J, \ :.,' \ ,;:. \. ",~l\:"";"j~q,(/ /, 'O,

\\~:..~\,~i"'/ "ii~!i'll() J f. ", 1\ ,{ t \ l, >7M.~\ '

._- '.\ """-' i J ' i;j'" [

• ~"i (f' " 'Ii '\ ( \t, J fiL\~ ~;tr,,/~:! . } .~ -\~.J.1 , ~} . ",,~....,~:':_.r 'k-,

\,~~t,i"!\1):~ 1/ ~ ~ ~,)'""J'/fc\>.~,,~,.I"'t[:ji",t't)\'.:\;®J~~~,~;:>... J, ' .~:' ~;\f~j.~(",J~ ) '~', , __.rg.<'1~",'" '~~<J"

_."1.;-1':'1,

,J .:,", "ii - ~_~ J

'" ,lL= ,,)" '~I' ,

'V ' l·'

l;;f:;:,'t~~1 ""~ ." ;i 1"'./" '1'1 . "'., -"" "';"j ••• ' r -I':;~y1,\" ,,'i~1'J!''i' l'" 3_~ }. '.'" ,.,

~'I"("":;rSllJl~'lil'rl'l' ,-~""r, './',.',,-,:'1 ' , ~

l')'! 'l I r ""~».:.,J~ . ~',\ 'ri'~r)

, ~"f{1 ! r: m;ll\ej~~"';"'::"::l;'"'ru,'U

\ \- J \ '~1il···", "t.·~· ~, ~

\,_ '\ 1~~, "f~~\kA'r·.~i(;.:::er ~I;\~

, "'1" !~' \?;I;-1.;!J.·E.[j ,,', ~ 'J~~11

trI'- \ ~.f", • ' ••.•• : •• [:'11 ~ \ ~

,'1 \~~';i!":1'1.~~\h:r,:":';";~)'~\:(~.-, \, Ii, ~ ~-.J f q t, ,I,"", ,I , ""'T" ';'IJ .{"

"tk;~·~.!~\\\~\~~~\~';;;~;:JlIJJj :11) ':.~._~~ ..')}-( ii\'\.l T""ql'i' ••,/;... ,·w,!,;t '~~J'

('~;;;~:l:ffr}~Fv-7':~(/\"~f.·.& ~~:t;:J::,;l, ;;-w ,.;i'/A...\l·y,J~·' 1,t,I!.fnJ 1~ •.~qf"....1!~~}..r:,·~.:)"/'':<':( •. t~~",.1~ i1 ~ 1r/~!i.1.:1' .,~:oo1:?~l~~~W"'- '.,7/? y ,'" .>(~ •.,'/;,

.f' /",YP';'Z';'4;C[:~~'"; o"'"' .; Y~''f/['":'~"'f)" /r /"l'f;~ 1- ~~~!t:r-r.-> """74;, '1"l.(1) l ~'\f )' ',' J" 4-'-'- '" ,-P;'--( \14 lf"'~, I ,,& ~--,;.""--;-'~"'l·''::;iGd'~-\ ["L

({'o\:'.Jlo,{lt·1(:~~~r::~:;-jr/;::--.:'",:&Vr~~I-?·'J.:l-l ,\ ~~\\!~~.';)

'(O'~',f,-'rJII'~l:,fi')"\t l' )';j' .....'lAl.·gJ ,"i.'~."Ii' ,,,' J '~( ~~(( J .1','';-'' ,~,.l,:"':W!l! ,11 II", ;rIHe'~";':' --",

l, "1 J', 11!/uj') "-.."J' "-, .) (" .' , ' " , ...•• .,I tli I &. ~0\';"'''''' '",- { •~IIL..:". \ ' -~, ~., ,

.,...,.."',....••..~.,' ~.....-....."....,~. ~~, ..,''''"',j•••.•• 40t,"'*"" '* *' '«'If'.""".fI R li4'. Q E\?CiWi« .ijl\j) Ai.lo ••::d~"""l"I""",,",,m.,,,~,\.".~_...•~~"__ ~ ~ -------------------------

T r z o n zuc hN:' (corpus mandibu!ae) na przedniej powierzchni maguzov.'atosc br6d1rov/a (protuóenmtia mentaUs), guzek bródkowy (lub ercu/um rnem'iJJe) i otwór bródkowy (foramell mentale). Na powierzchniwewnetrznej wYStepuja: kolec bródkowy (spina men/a/is), kresa Zuch·wowo-gnykowa oraz doly podjezykowy i pod zuchwowy (wyciski slinianeko tej samej nazwi~), a tukze dól dwubr:mscowy dla przyczepu miesnia.Górna czesc zuchwy tworzy luk zebodolowy (ara/s alveo/aris), w którymznajduje sie flzesuascie zebod(}~ów oddzielonych przegrodami miedzyzebodolowymi.

G a l Il i z u c bow y (ramus mandio14lae) rozdwaja sie na wyrostek dziobiasiy (processus coronoideus) on.u wyrostek klykciowy (proC;i!ssus COlldylaris). Wyrostek klykciowy w g6m:ej czesci przechodzi w g!ow<; zuchwy(capu! i1laFldibulae), która ~iu:iy do titawowego polaczenia zuchwy z kosciaskroIlliowa. To polaczenie tWOll"zy staw skroniowo-zuchwowy (i17ticulaiiotemp0i"omandibularis). Ponizej glowy wyrostka klykciowego znajduje sieszyjka zuchwy (col!UJf/ mcmdibulae) i dolek skrzydiowy {fovea pierygoidea).Obydwa wyrostki -- dziobiasty i klykciowy - przedzielone sa wcieciemzuchwy (incisura m{Jndibu/ae). Na bocznej powierzchni kata zuchwy wystepuje guzowatosc 1:WffiCZOWa(tuberosiUJJ masseterica), a na wewnetrznej

Ryc. 33. K()~(; gnykowa: u ~ l'Ogi wiehz<:,

b '- rogi nmiejsz<:., (: '- trzon

Umowm3 phuizyzna pozimna, pr:u;prowadzoili' paez gbdzizlf&e j kresykarkowe g6nlf:, dzieli mózgoc:?lli5Zke na sklepienie (cajwjrilJ) i podstaweczaszki (!Jasis).

~:;ldtpicnie czaszki jest od we\vnatrz w!det;lf; i wymodelowane przezmózgowie, naczynia tetilicze j :zatoki zylne. r'!1ozna na lIimwyroinic:

a) wJ'ci$Li palcza$te (irnpi'essiol"des digU a/DI!),

b) leki mózgowe (jug(J cerebyaii(J),

c) bmzdy ti(tlllic:zc (su/d ayteriosi),d) bruzd/[ :zatoki st!zn~kovvGj gónH;j (sulc!J3 sirJus si3gUtalis :mperioris),

ktÓli'Q w iyk jo,dlOdzi do gm:o'l)i/~!I\nsci potylic?i\cj "wcVJn,~tJ:mej, a w pno~azi;; jpit:red.wdzi w g!(zebitI1 czolmvy, sivgaj,~\;y do otWOllJi &l"pcgo,

e) dolle;c:z"ki zifweukowe (joveo!ae grr.mltlares), male, oUxag!e l:ffigl'cbieaia

dlBl Kosmków {n':i,?czYlll<Ci'wJ.d,wyst(;'\Yuj11Ct: najlicJilkjwzdl!lZ li[l)jj posfod~t.HAf.tj 01;l~7;'L')L,;:liiIffi cZ2l§:LkL

4.210 C:;t,:lll'J;"L,n&:, jm&:1liI ~lilB~~t

Jama mózgoczaszki

- guzowatosc skrzydlo'Na (tl1berosiias pterygoidea). S'i! lo mj,~j5ca przy·czepu miesni.

Kosc gn y k o w a (os hYDidewn) jest koscia ksztaHu podkowiastego,nie l2JC2aQ sie :z innymi koscmi. Lezy pod zuchwa, 'IV obrebie szyi. Sldaclasie z trzonu (corpu$ os:;i hyoidei), rogów wiekszych (cornua lliajOT{J)

i rogów mniejszych (COf"7WD minora). Kos,~ gnykowa sRuiy do pa'zyczepullidaÓfjch miesni :szyi, jezyka i gardRa - na Jl]icj jest t,,:z z<l1'wicszona

krtaa.

Czaszka 55~ -----~-~---_.-

!fli!

to:

U!'dad kostny

Ryc. 32. l,uchv/a: SI - gala±$b - wyw'ótdc klykciDwy,c wyro&~<:!r:. dziotiasly,d - kat zucllwy, e - }uk

:i:'Ehodd/)wy

54

oL~

t

Ryc, 34, Podstawa czaszld (,vidol( z 3óry)

Równiez na sklepieniu czaszki widoczne ~.~ 'z".;y: wiencowy, weglowy

l strzalkowy, Sciana zewnetrzn3l sklepienia jf:~;l ghcl!ca i wypukla. Naj'iVYz

sza jej czeM: olU'dla sie szczytem (verlex),

Powierzchnia wcwnetr:wa podstl.\wy [;7.;>"'7.', i j,~SI. podzielona na trzydoly: pEedni, f,rodl,owy i tylny,

D ó R p r 7,''; i1, i (foSSG~ Ci'Wlii W!/erioi") jr:Sl ;;(:,,;;:on:; rrajwyi.ej. Ograni

Cd:onj jest. pr",'~,,: kc;,Sf~ c:wRowa, blc1.szke 3ito'.n;:, !'Zf.Hl. kosci klinowej i jej

slcn:ydla .'J1'[li·",j,,:,:,~, 'dóre oddzir.::ld\j~ go ud hill 5l'odkowego. 'W linii

f,)o5rodko'!wj "'i,>:':zl.Jc 8a, gr:wbieó kogw:i i (:,':,;ój" slepy. Z obu stmn

Czasz/ta 5:'7.--"-""'--~-'=------.-'-------~--~.~~.""""-="""" ••.•••..,....~-=•...•.•.~~~._""'-=-_._._. -~~~_'-'--"30."""'"

grzebi\ell!a bhafJzI\:a ~1ito'.:va tTJ'NJf1..j' .g'l,'.iii 'f::·'J.g(ebi~ni[L P;r2e~ {~tv;!or;/ hf.,(10"-J.(!

sitov.;c;j prze~;hod21~ neJiwy ·N\~dw\'1r;. "N dohl y!fZ\Xi:ilim le'ht piill',!:j 'zzolow,,~mózgu.

ci,); ,3.!' (Hi 11:DW:r (j!):;;;a ,,;rtJl'lii medJr.:) z,Qwi,tr!! pl.!.ty :;lrsOK1io',,(~ m6~~glJ..

Ograni~z(Jny jest przez .~;:Glzyd;::l ~vi':tk::ze k,os{~ikli~oVl~~~LhlSke I pr;ze(!:aia'- PO' l· . f.' ~ ..•i.~..•..<. " .c." I''''-J::\:'ri f"'rr_~;(~~<I';\ j~;.r ••./.~r" J'.,.-~•• ,"1 •• ,,~ ••.• ,.,.._.

pOWleLL,CLill!e KuSe! "::~f.t...d~~E]!OV\·~:J~.~"~~'J\".L ;')l'~,"~J,;!I".:bV<.o'JlJr "',•...1..,"2'.~'I~· \·.fi!·JslKO';:Jj~~ i...'.vOi'l../

trzon ((c:gci klino~v~j. 'I'rzo~ 1'118. z:.1g!ebk~T!th~, i,~~.'f:Y.i.i. =:de.delko tUife.c~~je~

w któr:rm lezy przy:>adb. mózgowa. f,la pl[zGd:d\~ siodl.H "v:l;';teP)Jj'~ bruzdaskJZy:w'N<l.n.ia nerwów wuou:owydj (sulcl.!3 cMasm,(ul's) km:'IJ,;zaca sie Olcl..\3t.

rODnie J(analem w:r.ro!1:owjlm (ctUl{Ilis opticus), ,dla pr;~l,';jkiEt ii1ej['wu w;:nJif.o

wego i tetnicy ocwej. Dó~ ih-odlwwy Rs)cxy ~ie z Qc;wdl)km przez 5zczelineoczDdolowa górna (tr:;;mra !Jl'vitulis j'1Jpefioi').!P)fT.~:r. t<~n otWÓR' i::.iegn,a

nerwy ""ko~oruch01l\lj', blec:~kowy, 'x;rny, odw'I,,:b:a~~yi ,i:yh~.-oczna. l'iif tyleod 3zczeli!l'lij! ,(}czodo~owej .kiJ ('twór ok!fagRy (l~m;xrv!(,fI f'Oiul1dwn), pwzez

który pr.zechod;i.! nerw 5:Ecz>?lu)Wl. Obok 7.11i!jduje sie otwór owalny(JorilF1!IJfl oVIJle) - dla :nCHlf U iUc!:J.wo'.'V{-:go, m~~y otwór ko!co,.,ry (foram(~i.lspinoGlI.m) - dlin. tetni.;;y oponowej srodkowej i ol,wór We'.'I!lfletrzu)' k~H!aJutetnicy szyjnej (cana/is cm·tHicus). W czaszce ,;,vyml1lCiO!1'QWCJlIt!e:j 'widocznyjest równiez ot'.vór P05Z;1l'p?\ny (lofwnen !acentm).

D,) ~ t y! fi Y c Z~ln k i (lassa cmni! po,UePfor) jest wypdnioJi]Y glównieprzez. mó:i:dZe!.L Dó€ je,;t ogn.mkZlH!J' jprzez grzbiet ~i(ldlll1l tureckiego" stokkosci kEnnwej, kosc jpotylic:uJla, czesc sutkowa koki skroniowej on\!. jejczesc Skmk;tll\. f'ha ty!~,ej powierzd:rlJJl,i .;;zesci skalistej zl1ajduje sie otwó,r

sluchowy ~Ne'Wnt(tnl!!Y (pOI(US I:lu:usticus iFlte'I'IWS), priowadz'J,cy do j:H'2:e".'\Iodu

sluchowr::g-o WCWlfJetJrZI1e.:go, Do tego otworu wdwd:la nerw twarzo'NY,nerw ~tatY·;;7.n()-:l,h.!chowy Of!).:Z tetrnica Medl1J,ikowm. Miedzy kosó:ui S!LfO"

niOIJ\lf* i potyliczna lezy otwór szyjny (forwnen juguklre), pucz któryprzechodza neni'/:JY jezykowO~g(,l,fd~o'Ny, bledny, dodatkowy i opu~zJia gór,f1ej~yRy 'E:'yjKH~j. ,V tylra;JLu dole r;:;zms:dr.i wystepuje wlIjwiek;;zy pojedytH:zyotwór podstawy cztM:eJd -- otwÓIf wielki (l(Jrame~! Itwgrwm), plezez którypl.'zedwd:;:,i rdzen przedEU:lOl:IY omz dwie tetnice kregowe i i1env dod::lt,kowy. lino obu s!'.f'C]!rmdJ otWtlnl wielkiego miesci sie kana~ nenvu pod~jezyli;r.l';vego (canalis hypoglossi). W tyle zm (}twoH;I.;r;vwil~lkim widoczne ~adwa don]' potyJkzm; dolne, pIf:lcdzieloj(]'~ gnebienicm potylicZft1}nn wewRJ.et.rznyn\ ('iTiSl'o'J o.;:cpitf]Jlis inl<!n!n). W górzcdo~y potylic:Elle sa 0'glJ'aniczolJi':

bmzda ;z:af,l)I,j poprzecznej (su/w:> sinus t?r..ms1Jersc].

Ogf."iH'li'C2Glilia ocz-odoh~

O;:;;od6l! ()gliankzaj,~ cztery sciany: jf:l[,?'y6mdkowa (pades m,edilJ.!fsl,bOGZliJ.n {p!Jvies !cH.~mOs), gónJ..<l (paries 5irpedor), .czyli sIrIepieTIj~, ;[)II'~!;';

dolua !parte/' i',,!jenim), czyli. dlilo. tb8iJl}l ti': :Ja aH[Wm·zO.1Jl,~ iP~':I.ez ;P!J'Nj(;r'?(;h~

Uklad lwstilY

./~/~-::~-~:::~<,>,,/'/".", ):, "', ....\-'<"'"/""';, .... \. "', \ ,.\f/h _ '.\

I " lo'..., ~ ' ..P,",,- -"'-.. 11 \ \\/ l' .,,;\,' / / " " r 1_'-, \/ / .J ') .''} .•. ".... '. ;': 'l ,\

~ ' -I , , ) " ,I '- \ \

/ / \,. -. ". i " \\."

/ ,I )'" ' ..•..~r'>',';,fi:\, "'d" "l'" f)'/ ~ """. \, \, 'I' 'i I, ,~\, • '_ ••••.

/ "~"' ..... ; I 'Ix )'1\ ',; -' ,',---' .: 1

.I f , l' I \ )1' '; 'i/" ....I '.....,' \' 'f-_.o' I /II' f ',"o \ I '//

\ "." III / "\ • \ \ \ l I III .....

\ ,. \~ , I I' I /.' j~-- . I\ "--"'-~"'. \ \ \ .•••--',.., ..•..~'\"'-....","" l·\~~ ..,.---- ... '

"i - \\ \ " I 'o I \,~,<l ....') ,,' ..':'\ >:~~'"''''~t0~~,':>I~',. c' \ \~\ (

l -:{ij'~I,)f)7JI . _ \\:/ ~ ;" \\\ { /

' cI:: I.:.;> r ( -.---,~~I' .:' ~ i ".'I,·..." .. <· ..,[f ~ i"~i/ rl~ ~~;i~,.\'."";.;">:'~~..~,/l"../., > .• o".(, I, : '"., _' .. \.... ''''"'(" ....,,\/~.<:~/::::. -::::'-;'''',~:'~":':\':;'"

\~"..:..':\,.L~~-:~"'~"F~"'t~J\-:-""/\':';'" .:::,::,:.':"'~(Jlt'f'" I

./ '.. I 0/ ,

\ ';,' ~'~~\}'j :; /:', ~I /\~:" .J .. /" '. \( / /•.•.'" .... ./ /' . . /

......, ~- )~ -,- -"... -.,....- ~/",-.:-~ ~.- - -~--- .-'--------.._----

56 _

r~~·,.·.' .:.'.'.'~1."I.~.;"";. I.' ,~:.~)~,''. . .

j !

li

)

III

F;~)"~'r;::,..:i.':.:.""ty',dlt.'~,:."{l;,)i'i"'~'.&\ P~~",.'j~,M'~"'_t,'!!it,!"~~,A~I,*!.",.e;<6"":lIl>~'Pj'.I",n:ejt,,,-_lif.S,,, ••Wi.Mii4:l)tq,, ••"it'"", ••. ,.tR,, ••••J14,m••" ••• "'.JI.j~_""'~ ••• ,.. .•

4.4. JP'\l1llac:l:\f:lIl11la b!ld ~1l~ffi'llkn

Ograniczenia jamy nosowe]

59

OL

Ryc. 35. Czaszka noworodka: a -- ciemiaczko pnoduie, b _o •• ciemiaczko I.ylne

czaszka------

Pm.'Vierzchnjc sUilwowe iwona: glowa zuchwy (cnj'ul mCJildibulae) 05il1

dzoua lila wyrD1c:tku klykciowym oraz dól zuchwy (jiJsJ:1J J1i1L'Jlld.ilmldV'is)

liliesZC2,~GYYIJ si,," Uli! kosci skroniowej i gl!Jzek SU,WiJ'N}' (tuDen.'tilwtl .al'"

S t a w li k jj o n io w o - 1:u c li wo w y (articullJi io temp Oi'lhlJ[ltujjou lm,ois )

mi.::d:zy koscmi potyliczna j ciemieniowymi, szew luskowy (nJtw'asqlJai'nosa) laezacy kosc ciemieniowi{ 'L lUlska kosci I;kiIo[liowej.

W czaszkach noworudków kosci sklepienia lIie sa :ze soba POlac~wlliei wystepuja miedzy nimi elementy lacznotkankowe, czyli cj,emiac:zb (fontiCl/li), dwa posrodkowe i dwa boczne, ICt.ÓH~ uEatwiaja przejscie glowyprzez drogi (odne. Szwy wraz z wiekiem ulegaja pJfOcesom skost.nienia.

W czasze;; dOJ(Qslego czlowieka wystepuja d'wa chlfzastouosty: "kalis'·to-potyliczny (sYilchondl'osis petl'ooccipitalis) i klinowo-skalisty (synchondrosis sphenopetrosa), natomiast w czaszce osobników mIlodych jest wiecejchrzastkozrostów, np. klinowo-potyliczny (s. sphellDoccipitalis), poloi:onyna stoku.

Uklad kostny58

Wiekszosc kosci czaszki naczy sie ze soba za pomoca wiezouostóww postad szwów (.wturae). Oprócz lc:go wystepuja równiez chrzastkozrosty i dwa ]poftaczenia stmwowe. W obrebie mózgoczaszki szwy biegnawzdluz linii lamanej - sa to szwy pilowate (suturae serra!ae). Koscitrzewioczaszki plf:l:ewairuie Raczy szew plaski (stl!IUya p/ap/a).

Szwy z n,;guly lbioii"lj, JilllAzwe od KOSci. które iacza (lll.li"J. szew jarzmowo-dul'rmiowy, czolowo~:§zc:zekDWY itp.). Na skll(';[pieniu czaszki k.ilkaszwów ma odrrebllliC:nazwy. Sa to: szew stnalkowy (,n!twNl ;,wgiUalis),Rl!cxacy dwill:l kosci ,,::iemicUlliowe, szew wiencowy (.wtiUr.tJ COlO!/UJJiS) - mie

d:z.yko~cmi iCZOn<OWa i d<,:milf.:ru<owymi, iS2:eW weglowy ($~JU[lfa Jwmboidea)

nie oczodolowa i wyrostek czolowy szczeki, blaszke oczodolowa koscisitowej, kosc lzowa, wyrostek oczodolowy kosci podniebiennej, skrzydlowieksze i mniejsze kosci klinowej, kosci czolowa i jarzmowa. Na scianieprzysrodkowej lezy dól woreczka lzowego ifossa sadi lacrima/is) przecho_dzacy w kanal nosowo-lzowy (canalis nasolacrimalis). W glebi oczodoluznajduje sie szczelina oczodolowa górna (fissura orbitalis superior), laczaca oczodól ze srodkowym dolem czaszki, i szczelina oczodolowa dolna(fissura orbitalis inferior), prowadzaca do dolu skrzydlowo-podniebiennego (fossa pterygopalatina).

Wejscie do jamy nosowej kostnej ogranicza otwór gruszkowaty (aper.tura piriformis), a ujscie stanowia nozdrza tylne (choGnae). Sciana górnaoczodolu jest utworzona przez kosci nosowa, czolowa i blaszke sitowakosci sitowej. Sciane dolna stanowia wyrostek podniebienny szczeki i blaszka pozioma kosci podniebiennej. Sciane tylna twOJ[zy powierzchniaplfZedliAia trzonu kosci klinowej. Sciana przysrodkowa, czyli kostna przegroda nosa jest utworzona przez blaszke pionowa kosci sitowej i lemiesz.W scianie bocznej wystepuja trzy malzowiny nosowe - gMna i srodkowabedace czesciami kosci sitowej, oraz dolna --' stanowiaca odrebna kosc.Malliowiny te wytwanll.ja tii"zy plfZewody nosowe: górny, srodkowy i dolny

(rne(J!us nasi superior, medrus et in/elior). Sciana boczna jest utwo}(zonag!6wlUie przez przysmdkowa sciane blednika kosci sitowej oraz trzoni wywstek czolowy szczeki.

Jama nosowa n'1lCzy sie z zatokami przynosowymi. Sa to: zatokaszczekowa, zatoka czoiowa, zatoka klilllowa i komórki sitowe.

.~."C

\

I

I

60-._--.~._---."--_._~-~--..~~""',"._-------_.

b

UkJad kostny._----- Czaszka ,~._-------------------------------- {)lwysuwanie i cofanie zuchwy,.;)pusz:czanie i podJ[lor,zenie iw.:h 'NY,

ruchy boczne, ';zy!i zucia.Ruchy w obu stawach skiOruowo-zudnvowych odbywaja sie rowno

cze;3il~e, ponie,vaz sa to 3tawy sprzezone.

4.5. MIfI;!],mllkJl cl:a§:.d,..u

Z wielu przeprowadzonych doswiadczen '.vynitm, ze cza~1.ka ma U\llCZ

nil zdolnosc spreiyskgo odksztaic:mia sie, co stanowi bardzo w[I,,:ny

czy Mik ochrony mózgu. W :zuleinosci od kienmku dd:il)\~;),jacej '$i~y mogaPQW3t31C w czaszce :dama:aim lub pekniecia. Sa to uszkodzenia pOf'lr7'etZUe,

plJd~uZJll.e lub skosne.S~abszYilli rniej~cami M!!'aiml}/lcni na l.!r;:tZY sa: bl.a;)xk~. sitowa, :'lioddko

tureckie, dól zudn"l}' oraz rniej~ca, lila p,o;:1Sti!iwie (':laszki w którychznajduja sie ot.wory (!i1lp. r;kn:yd~a wielkie kosd !rJill.'owej). W czesciachboc:myd1 miejs,crem oslabio~ej odponuosd jest ~IASk2 kosci i'lkJroniowej,KOlfl5tTu!s.cjn cJ.l!szki jest przystor;OWlllUll równid do sily miesni dziaRaja

cych na iu.chwe OHlZ pomszajacych gilo'wa (zginacze, )p!l'ostowniki, skrecajace g~owe w pmwo i w 1131]"0).

nyr;:. 36. tH1.l.~"~1kJl'!H.\~owo~;inchwOl;vy:a -- hlh ja1:t:ffiQwy, 1" --- w~e=!~,HHo h'fJ:1;zn~f.C -- ~vieT.ad.lo wyko'lJ'Jo-zuchn,''Owe

lieil,dafto) , [),Gdatlwwym del\.l"~it,,:m W tym stawie jest krazek 5tuwOWy

(di:;cus ,'.H'gir:ul~Jd$), ktOJfY dzieli j;:Ul1e stawowa TIa dwa pietra i zrrasta ;'lie naobwodzie :?; t':'3'l':hka 3t~]1lJOWa.

Torrebh.'d\ {,';Hiil.l',~.In (W~h:ld~lris) obcjmuj,~ g\l7~k. dokt, 5ti1l1:VOWY i szyj ..

ke :1;n11;tnvy. 3f;;:;t obn,;z:eliiG'cl, eo po?:iva!a nl~~ YVYSUVl3t1ic r,ie glo~vy 1;VY

l'Oi3tk1'l klyk.ei')w.;;;g'} do jpnwdll, ~,± n~ gl nzd: stawowy (w czasie olwj<e~:rl'mnn m:t).

Stny sbroHio',,'o·:hu;bwowy W7:maI.:Djaj;~ t,'c'i wie:L~Hj,\a: wie;z:adlp bocz.ne(i'ig!!lmelxtum 1,lt'!;',"1l'EJ, hi'(':g,l~G'~od wyrostka j'l1zmowego kosCi sk.ro';alówejdo y.ylliJlej Gtir!).'B)! s.zyjJ.d wyrostka ldykc.i(;I.',er.~o. wiezcd~o ldi13owo ..1.uch~WOV<lC {lig. ,;pk'i'iWmmul.ii'mfa;·e) !m~:J'w;zY\1."d.\1'·'; 'Cie Ha kolcu koki kHll.owcj,8. kO~1G,:;:'t~:~~eX],U l-,'e·~lVJJ1~t;r:.f:.:lJ_~j t'o~'~!i~::f~~;'.~h~ni~i.iUCh11\!)', 11,rieZ~ii(Ho ryl.~r;,()'No ...,i'HCA:P;V'(HVC (lf.g. s,tyloFfuflJr.l{inr/tzi'"::::\ ,:".;;< '. '; "; l ~:ace od ~vyrostka rylco\ve=;'!;(~ ilu kata j',ind,wy,

]\.',I';;d.lf'l}jd\l1 !?:go ;Ji:iJVJ!J je;;r :c~'!)i;P'j'~I,)" i":'''O~KYW0.illle fuchy "hJt±a ch)

rr)~r.:tl!~'f.~:IJ):l\\.i.?)]~::·t;, )~:~~C.1~\p'OkaY]Jl.HL ~3~'~~.o !.d)r0tff'?.rO",5li:r:go1;N~;, a .3~{J~d.ae..'~"1: c.it' ,iJ18 Ji':.k:

c1.§, JP'~R~,c;7,l!mf,~~:zc:m6;;',Hrfj II ik!fe~~GnrcQa!(!!NY]

C?<lszka ~aczy sie I. kregoshRllY,mn za ]pomoca lhvóch stawcl'!v: górnego,czyli szczytowo-potylicznego i dolnego, czyli szczytowo-obrotowego.

Sta-w .. s:i:czytQ.'J'IO- p \)tyli ezu y (ar ticula tio at!atJto()cdpitalis)- prawy i !ewy -- jest uL1JY()fwny przez ponaCZI':,IDlj,;) knykci potylicznych(condyU accipitales) z dolkami stawowymi górnymi kregu szczytowego(forem: artjculaf'f!S supedo1fs atlantis). To polaczeiJl.ie jest wZlJlwcllioMi,on::bkami :stawowYl'ni oraz blonami szczyto'.<l'o-potylicznymi (we wystepu

ja w tych stawacl! '.'Viez8<d~a). mona szczytowo-potyliczna przednia (membmna at!mztol)cdpil'nfis tmle~'ior) biegnie od cze:lci podstawJUej kosci potyliGZlJej do ituku });W~dillliego kregu sZi;zytowego. Z PI'Z~Jldlilzrasta IJle z wie:mdkm ;podhdnym pr:wd!:Iim, a z boku - z torebka stawowa. Blonaszczyt{)wo"potyli~ZIUl. tylna (membrmw atkmtoociipifalis po:steriof) rozpocz}'n~ ;;ie na ty!nY\.1t1 brzegu OtW01fU wielkiego kosci potylicznej, a l(Qjlc:ZY

!J1~11lkI1\ t}l'Ulym kregu r,zczytowego.GV)Wiiae fl.:Jch:r wykr,H1JfW1Hl.n 'N tYIli 1Jtalllie, to zgin21ni!~ i prosto'NaDje

glnwy w :P~;J!(;zc;;;y:~ni.f);~tn:8.jko'JJej. ZI'.krf:r. tych r.uchów wynosi <Jk, :HY',

c;" gdy 11,icrz,:: 1,'\1' Ruch ud;z,;ml ca~y k!'eg()3h~p szyjny - 'ln:rasttl. cm do -ak .

,iJj_~~\11~ . iiWii~~ie,~;)fl11i·'iJm,m!ll"'.~J""-'',;.'lMI'l'1':R.'.Il·I!1,m'm~·;li!\'!h,,~~i'l!!@~!!''''';t'''',t!•••;;l ...,W"'.~••,M•••.••;1i\"'.it!••;!l"',o:,..\fu'''' •••••/!I-..''''~,f,.•-,'-,.'''-N-. -m-"-"'-"-."-"-' ,-.•.,-,~"" •••••.• , .$ "' ••••4<._.,$$ • .•• « '" h.... -

6'Ukiad kostny

r

Czasz.ka- 63

e

Ryc. 37. !F'ol~czeiAie czaszki z kregoslupem: a - wiezadlo kr.zyiowe, b __ wiezadlopoprz;;czIle, c - peczld pod/uille, dl - Mona pokrywajaca, e - wiezadla :l!azydlowate

nso• Oprócz ruchów ViI plaszczyznie strzalkowej mozliwe sa rowniezuiezlJIaczne ruchy Iboczue (w plaszczyznie czolowej) - do 100, li przywspóludziale !aegoslupa szyjllliego - do 450•

Staw szczytowo-obrotowy (ariicuJatio atlantoaxiaJis); tym pojeciem okresla sie dwa stawy szczytowo-obrotowe po srodkowe oraz dwastawy szczytowo-oi:lwtowe boczne.

Staw szczytowo-obrotowy posrodkowy przedni tworza: powierzchniafila przedniej stronie zeba kregu obrotowego Uacies arlicu!aris anlerior

dentis) i dolek zebowy (fovea denNs) fiIlll stronie tylnej ~uku przedniegokregu szczytowego.

Staw szczytowo-obrotowy posmdkowy tylny jest utworzony przezpowierzchnie stawowa tylna zeba (facies Gl"ticularis posterior dentis) orazpowierzchnie stawowa wiezadla poprzecznego kregu szczytowego.

Stawy szczytowo-obrotowe boczne powstaja przez zetkniecie dolkówstawowych dolnych kregu szczytowego z górnymi powierzchniami stawowymi kregU! obrotowego.

lP';owyzej wymienione :!ltawy sa objet,e tOll";;;bkamistawowymi i wzrrwcnione nastepujacymi wie221d~l'!mi:

Ryc. 38. Slaw szczytowo·obrotow,

(widok z góry): a -- wiezadlo po

dluzne tyllle, b __o wiezadlo poprze-czne, c --- zab hegu obrotowego

a) wiezadlem krzyzowym kregu szczytowego (ligameiltum cl"IJci/orme

ailant is), skladajacym sie z dwóch skrzyzowanych czesci - poziomeji pionowej. Czesc pozioma, czyli wiezadlo poprzeczne kregu szczytowego(lig. trans:'ersum atlantis) laczy boczne czesci kregu. Wiezadlo to maniewielka powierzchnie stawowa pokryta chrzastka szklista, przylegajacaw tyle do zeba kregu obrotowego. Glównym :zadaniem wiezadla poprzecznego jest przytrzymywanie zeba we wlasciwym poloztiUiu (nalezy pamietac, ze w kanale kregowym, za zebem, lezy rdzen kregowy i ewentu!anezerwanie tego wiezadla powoduje zmiazdzenie rdzenia). Wiezadlo poprzec:me krzyzuja peczki podluzne (fasciculi longitudinales) pr:zyczepiajilce si"do przedniego brzegu otworu potylicznego wielkiego i do tylnej powierzchni trzonu kregu obrotowego;

b) wiezadlem wierzcholka zeba (lig. apicis dentis), laczacym szczyt

zeba z przednim brzegiem otworu wielkiego;c) wiezadlem skrzydelkowatym (lig:Jmellta [dada) - sa to silne peczki

wiezadlowe, które rozpoczynaja sie na bocznych powierzchniach zeba.Biegnac skosnie ku góne !wncz,a sie Jnil! klykciach potylicznych.

Podstawowym ruchem w stawach szczytowo-obrotowych jest ruchobrotowy glowy. Obrót w kazda StlCOl.1ewynosi ok.30°, a moze dochodzicdo 900 przy wspóludziale wszystkich kregów SXyjiUycl.LKreg szczytowyrazem z glowa obraca sie dookoia zeba kregu obrotowego w stosunku dodiugiej osi zeba. Wraz z ruchem obrotowym (który odbywa sie w stawachszczytowo-obrotowych poiirodkowych) wyst{(puje ruch \IV stawach szczy towo-obwtowych bocznych. W tych stawach glowa wnn z kregie:m szczy ta··W)'illl opuszcza sie okolo 2,5 mm. W efekcie dochc.dzi do ruchu srubowego(mch obrotowy dOukola osi podlu:ill"lej zeba z rl,'oNHOczeslIym HlicllelJil

w:zdh.lz tej o~i). Nieznacznymi ruchami w tym st:il"l:,ic; sa mchy (SklOilY)

glowy w przód i w tyl, k.tóre u:'ltaja z chwila zetkniecia zeba 'l. pLlcdnimrukiem kregu s:zczyt-ow;ego lub z wiezmdlem pop,.:zecznym.

ej ~·:':;L!:i~;~~CLF~:;} -J g-r)ll);;;j .~ de .;i~.:~j je~1t iC'~tJdQ bnaw RczpJcePUj~1'_7/U/ ·'):_·~L~i.n..,:;J;: ,:ró<t.;~i,C~!.F·Y'lait1 fUllkcji~:r!!(i2 :)bie koncz:!ny maja do

:~peLDi+~{,j~L3lj(,~G\:'-,/~:-. ~'::<)lie:z/:uyg/;rn.\;:j jCGt pr'.::;'f:~r)~Gl'vana do ·v~tykonY1.:vania

fHCbó\v ;~:h\.v:/t.;.7(/ch~pr.(;cY:Ly.in~;!ch - rf0ÓGz.jl:]:1 dcdll;:: jest nar~:~~dern pod.p·-Jro'·~)/;"fUj i. l1Jr~:Gl?J.oc3'jD.YJn.

oru:,kresa czworoboczna (linea. tl'apezoidea) - miej2ca pJrZ"jczepu y"ieza.dei.

Kallie<:: mostkowy (eAt2rmit~!S Sl'ernalis) ID8 1.cs:<:.if.Alt owaLny i \~vorzy

powierzchnie stawowa stanowiaca polaczenie z 'Ndeciem obojczykcl1"''Y'mmostka. Koniec barkowy (e:ctermitas acromialis) jest splaszczony i :LaKOD.

czany pO\vierzdlllia stawowa sluzaca do pol.aczerna z wywstkiem. oarkoWjt!l1 lopatki.

r'

IJ :

;j(!..~ _,-,~---. -----~_.~~.,--~~_.,-~-_._--~.~ •._- ~-~ ~-~=~ ..,..,.~._- - -

"';"""." :- .iii. :(};dl{~;:::)' :l~:~7i :~ :I} !Tli] ::d

Ukh'J.f.i /COS~!;"YObf'(!CZ IWlzezY,I]! gÓ;'ilej- 6:3~------._--------

5.2. JL1.i'lJ!llll\l};:;lf (,1;:~PMff,71)

Jest to typowa kosc plaska '.'I' kszlakie trójkata. Ma dwie powierzchnie, t.rzy brzegi i trzy katy.

..Powierzchnia przednia lopatki, czyli powierzcl.H1Lia iebwwa (jaciesCOS(il!iS) jest wklesla i zaglebienie to llosi 119.7.\\\fe dolu podlopatkowego

!Ryc. 40. lLopath (powierzchniagrzbietowa): a - dól nad grze

bieuiowy, b - wciecie lop,aUd,

c - wyrostek kruczy, d -- wyrt)·stek barkowy, e -- grzebien lo,patki, go - dól podgn;!)bieniowy,

II - 'l\'y'!.h·a±elli~ st.'!wcwe

e

, ,f

;,'

, '(

/II ,fi / II ,~I/ li !I' / /

/1;, . '/1?/.' 1/ /;

ItI) .'" I A~."J~ /~ / I/'p'li. ?/o" I

.,~}i/ / fI,ti~'I) ,11'-

\" . f~Jfef.,. /}'f/'l'~~\t~"j·./f','>,. " •.•• -. ~.'y~...."=:-~~&5'~"

. 0'0

"" o~70:~~ [ b I C)<:'-1' \:. '.~,,\'\ !~"'~1<, ',,:' ""'-. ~.!,

/!=., \,~, '<<: )."" ~~~('~.. ' ..

f" ',,, _"" , "', 'k'2' '. '''",. ~~)"( \. \'\' \ "", \\ I (~ ,,' \ 7',.1 ,/F'/' .. '. .~"t\, ',,, .,... ., "'" /, - - ) tr ." ' .....

(,~;:~:.\~:' '.'-"_---.:::::'~~.~~3t..-/,/,...:,',L-''?c,~ __~r~~Ó~-=-= ·:f·\<·, /;1,. " ,-~~ ~",; 4-4'1i~

f. II.' f", ~ / /" v'· /'\ / ;9 'p,. I " ",' " r ' .~

\~$i. ;.II .. //. :';:J\/ 1.. 1 ..~KI

I ;'/' / l <,,// '<' fi) '1/71- 11-

~ 11 " \ " jl J\1 .\20/;' /.-'1 \. \", ,II lt//,7 S" ,:(1/\4... , l.•.y ,' II

?~~

:}o {)~~n'l~C:~:Jl\\tr.nS!~:Z:Y!illJ gi~nnr(t\t~j~>c§?~.rIrli~7grt8 :;tJef:?:~i!]Jt?,i :!l~1JP;eririPfi/J)

! \(.O .. ~

\ ~,~~~~~,. i~4~/ :t?f?<""" /< ("',1'et • ,l \"" "",""l'{",1 ':,.,.\$

~~~p~t~:~~:~:~~~~S~"'~~!~~~\e

k"ltlC;r·y!il.Ygónv:j ji~~t :c:budo\'{ax:w ;: ':hvóch kusci -- obojczykajO::Jtltki. ·~:iV1~~.6c~~.vk~j:est. to obrecz ni';;'peln~~, pDn!t~lNai 'l tylu, tniedzy

br;.:,egau~d 'Dbn :i1J'pLite~c jest ot·ivarta. Z przodu:amy.k,:1 ja !no~;t.ek.

::.;,t (mJll>j,cE;y1I {d,"JfJ,kJdll)

.kCl. to kCl',~i~ cl:(ug;)(.M'0z.na w 1Jiirj wy r ó:i.:.\'\ ii:: tn,on i ,lwa koiH.;c

ILH.:1l5tILol,vy j b~ltkovvy. fJbojC1.yk j~;st '}vygj~ty ·~:)o'vato i dobrze vvy'""cZ1!w:1lny pod skóra. f'rzyswdkcl",\{@ r;zef.i: obojczyka je:st wygiet.a doprzodu, CZeSl:'. !oDeZW! - ku tyfrowi.

Na dolm,i po··"j·,;[(zdmi tnOlHl, ]Y!fZYkm'\Cll m0st~;.o·."ynl zUimjduje sie

vJycir,.k ';;viezn!.H!i1• ±{:blf.n':\}o··obojGz.yk.o,~/ego (i;nfJr,~.lsio lig. cosiocfavir;ularis)~~1 pny kml'.:lJ bGd(l)l'.1}'iU 1r;:z:~1:guzek ;,toz!(O'~':'!Y (iub"'!i'otlwn colloidewn)

Ryc. 39. U:bo.ic:-c:y;~(NirloJ.~ z dO'lu): ?\ '- ?,U)ll~C::~.,,~,~:{:,T,'/j. h -- k.1r~n,;,cZtv('robca;.:ll~a,glli\:,:k ;;to±_k.(}~;·:/.;~ly~d - \lvydsJ.~ '::Vn~:::2d_b. ·h:·\y~·t.·..,··:;-u~..'ljj:::J~Y~;:Gw/,~20,,r.: - knnle.l':: :most~

ft\)··,~,,/

I(

J I

\ '

"9,f:""If.))1E11"e:tii\$~#.\'U'!,\'j}1i';";\?!'~,,,,\\..~,!,1l\'!#,'"'!W'",!~'t,ITN",!!H""J.'-W,M·a."",iJl .• e'.'~·"',I"''''·'I'',".,~''''.,'t).tWM"W.,I,"-",?'.."."',,-",>.· .•.•• '" ,~, • &h' P.' , - I."-

::tUt 1Pil))B~\!::<a;lijjjha w .,lliilJ',~fuJh~u,~lteiC'7l3' b:!'ltrikU1J\W~j

s; t 11W lU o li t k () w o - o b oj c z y k () 'J\I Y (al'ticllJlati.o sremoc1avi:r:uJaris)

l

l 'j

.\

III

~.~-~.-"'~'-''""'"-=-- '~----~~ -~-~~;~2

, ;fr".tf>ui1t~.'''"" ".'

"'.,"~ .....'". '!.r.... } (t /.'•• ~.;''''. ••• /' ,r~.,'"."".'i\. , '~1\ "'.'': ..~":.

~"~~

Ob,,?cz kGlktyl'l}' górnej•.•••~~ ."C~__•• ~

Ryc. 41. 51::.w i)t,ojc~yk,}""o.mo.i!c"w/: il. -- IH~lte!i: $lUWDWY, b ._._-wi",z:ldl" l1l!i\?.hJ'obl'jj.

C:ZY~~Ql~'elc - ':!JAezad.la obcjczykow;}-wostk(jw~ iH·:ti':;1\:j:M~;; d .._- j.,;,,'i~:Li1J~\~Q zebr,:,v/o-t)rJGj"cZY!WWol:

tOll'd,!i:i §lZlwowej IJHIlOOUjiO mchy o~0jczy1m im gór7.S, {k~ p.n:{Joij,~ i dotyh.l.

SllliW mn;;tkDWt1-ob0jczy!f.owy jcst,&taw~'fn 1I'ójG&i'l}'.i1ym. !\;no:hu 'w nimwykonywac llHi5teplljace ruchy:

fil) lllie:m:~czne Dpu~zczanic obojc:zyka ((b S~J i l!~ln$:L:Gl1ne (ok,50")'IN pias2czyz:aie czolowej,

b) WYSIHVffiJJ'ilie (ok.25°) j cofa,I!'; (o!L35") (,b"jCI:Y!ull \'ii pbt~:t.:zyi;i1lncpopnCczraej,

c) ,ównoczGSr:ie z tymi ruchami odbywa ~ie ob •.,~,t (,!lOjczykn. dookolajego osi dlugiej; j(':§t to mch w plaszczyznie stl':ml!Ld\iw;j.

S t a 'IN b a l' k o w (). u D nj c z y feo 'Iii! y (al'tic'I.J/atio (jcrumiOl.:Jl1vi~UJft.]j(ix)

VV tym st;JJwie l:~c:La si;; \\Jyrostek barkowy ~o~ji'1tlci i ko,niec j><ilfkowy

ol; nj;;;zy!L a. CZ1'.l:>,;:;m WYSl~PUjC kin/ze/( stawDwy \'Ii pdJOcj bi;ld,~ SZC2:r1.!UHh:j

fl)Jfmie. Nieldcdy kn~l{;k wypdnia Gala jame S(;lWOW'l i pn:ek,,:z~[ftka :;L~\'"w chn:'Fltko:zrO:;L

Ton:bka staW0".'!;, jt:5t W1J])(}cllioi1a wi{:zao1bmi:

u) bar!,a,wo"Ol.HljC:Lyk()wym (lig. iu:r()mioc/;.1,}ic~Jj'JJY.tj, cdgóu'!J]cj powitszchmti wyrostka barkOwegO' d,) g,~.ni!\:jc:c\lka. To wit:mdt" jc:H §'zUD/d,t i I:JJj)fdzD 5ih1t:,

Uklad kostny---_.-66

Staw ten jest utwOl-zony przez mostkowy kr:mie::: obojczyka i wciecieobojczykowe 11IWiótlm. rvYiedzy obierua powietzchnifmni znajduje sie krazekstawowy (disclJS articIJ/i]ris) d.zid~cy jame stawmvr~ ua dwie czesci; jest towit-c staw pietww·y. Gruba [on;\bka stawowa jt::st wz-ooocnioJi1& prLez

Ji1l'1stl(l[HAj'ice ·wiezadlo.:

a) 'Iil!iezadlo mostkowo-obojczYKawe przednie i tylpe (lig. sJenlOc!aviculwv"!: ,anlerius et poslierius) - ~aCZaCic kj)nj,~c il:'lOstkowy obojczylr.:l. :e, li'vke}t.sci~ mOiltk~; hamuja nM,:hy obojczyka do przodu i do tyRu,

b) wiezadlo mietlzyobojczykowe (lig.imacli1JvicadQl'e) - ilJiegil1ace nadwGiedl';l.1i s:zyjilym, ll'U:qJn;;;te miedzy m01Jtk:CJwymi knócami obu obojc:zy~k6w. Hamuje ruchy obojczyka lA' dól,

e) wiezadlio :leibtOwCH!lbojczyJwwe {lig. cO:l!oc1avicularey --- pr:ZYC:Depio

:ru©do d:lf:llf::stki pierwszego zebr1Jl i do dol.ult:j j}lo'wiet:r:chil1i otwjczy!r:ll(1N:yci!~k vvie;x,mdla :1;eb!):ri'rvl/iQi""lJ\lhq~~czyko'lJv~,:go lo '\!V'a:rrfll:iliG:aillijti!C qJOC:l1U.;i~ {~cisute

(jOSS(J 5ubscapularis). WY3t~puja :!la uim kresy miesniowe (liFleae muscu[ares).

. Na powh:r2chni g:r.ztietmiv:t:j (faties dorsalis) przebiega skosnie odstrony przysrodkowej w bok i ku górze gn:ebien lopatki (spina scapulae),

który dzieli ja nil dól pod grzebieniowy (lossa illjraspinala) i dól nadgrzebieniowy (jo:;sa supraspirwia). Doly te wypelniaja miesnie o tej samejillazwie. W dalszym prz;;biegu grzebien lopatki splaszcza sie i przechodziw wyrostek harkowy (aC!tomioa). Na tym wyrostku znajduje sie pmviel7.chuia stawowa "ln1qClll do polaczenia z obojczykiem ({acie:> articuJaris

acromil).Brzeg pn.y~rDdkDwy lopatki (margo medialis) jest skierowany do

kregosllupa. Na bnegu g6mym (margo superior) wystepuje wciecie lopatki(indsur.a sl:lJpulae). Na or:regu bocznym (margo lateralis) znajduje siewydrazenie tl~awowe (cawiias g/enoidaiis), tworzace panewke stawu ramiennego. l\fad wydrazeniem stawowym widoczny jest guzek Ilndpanewlwwy (tJiberculum supr{Jg!erwidale), a ponizej - guzek podpanevvkowy(tuberC1JJum inj'raglevwidale). Wydrazenie osadzone jest na szyjce lopatki(col1Rul'l sC(Jp:u/ae). 'l. pnodu panewki i wciecia lopatki odchodzi silnie

zakr~lY'NinI1Y wymste;k kruczy (processus cOrQcoidelJs). Kat górny lopatkipowstaje przez polac:za;ail:, brzegów przysrodkowego i górnego, kat dolny-- przez polaczenie brzegów przyhodlwwego i bocznego, a kat bocznyjelit tltv.'or:zohllY przez :L,etktt'iiecii:: 3ie brzegów boc:li1©go z gón!ym.

!Ryc. ~~2. Staw nb~jr~l;1Ikrr~vn~hH.rlun~0', ~tllTh' rt1mJooltly (:1l.1"l,?!.f:ly): ~l ~ wyrostek b@'il~OlNY~

b 'O~J:njt:t:yk, ;~ --:'/J:i"0:~tl';~k.nlcZ)', 1'j -- '~"J~ez~_tHob:J.rf(o'f'l(j~ohojc:r.ykowe, ~ -- WieZcHHo

·c:r,r:v:fJ:f:{Jbo.cmt:, f - -:.:o,,'iezadlf) ~~1.on.toiVnte, g -" \.vie7:~·d~okji'11l~;l\J~bRrkct'/e, h - '~orehrca;~tn.1VO"Na, i - 0Lrcah:1k .iP,~frje1vko~vy, ) -- ~degno ·:.:{Jje~oiA (l";'nlltlo"vvego f~u1ri,?;!IDin

!b) krlH~ZtD·"obiJj(;;l;yk,!)l)vYKn (J;.:,J~;-. :c{)rt.H?o,c/~~l'if~dt.:~?!'3)) l~IrJadajar~YKIA sie,z dw<Cidl\ 'p.nm:n -- wiel:Rdnn ~hlzl'{l',nl.eg') {lig, r:mw;ideu.m) i WiezBd~m~~:;::'lno:f!oUJof;:.'Z1E~;·0n{?~g.. r:rr,'!JNf.'(;!{}j1t,;r~!~?.1),~s.1tó~·~lq1::;~;~~Lre~;e~~zYJorr{)h.ucz,\a~~ngu ...

st.o:zlc[)"i.lls!tt,~r :no. '.Qlb(jj(";:7Jjd~M 2 ,g~Ór!l~~l;pJ)~~!:~~)(7,~b.1l3ja'~n'~~lrostk~k!n,l/",~"l,ego

]O!I";1.t!ci,

lP'(rd1O~)j~i'i:' j,~!r :;tcr'Jc' mOGt.kn1'w ..ob'J~j(.:!:'r't;',FlY 1',"n'J. i(} sta1;v tr,~jl)f;h),,;'1Y,jt~'.(lim~.itk2'.:r.~'.kT~.~~;:fi\111;~!{~1}V jre:f,it '~?:,r B/llm mRilh~J~'T,? 1 ~1~;i:;1~~lt)J>Nn;~:l1Q,T(lJr ~r; J1_~v::hami

1(orpt8JJ~.L 1fl73t,"~lPl_~]::~:fn~chy: 1.aKtH;8LI;rdL1 ·i ':'l:'~',i'\~~~:n{tl,~t}1)P3!.t.Jri, 1;J:;!Yl3lIP;JJgITJtffa

;l D:of;.\11!1n:In. n'j·'bl~ Tu~~k~yn,ll~r:Gto;;?~lO~}~.t}:.',..~'·.':l·';',r.~1 ;:":'_1(lGtk~J !)lFO •..ob6)j~:;Zy!Ko'l~VY

11 ~~~af?s.:r)'1J~j{),~:i)n](~:ijl,"'~;1~Y~U,l1J'JJ0t1:,!~,~ :)1,r'r7'~:' l j,-: i ~,!,")i!llr~"v'/t\::; ~{ll1CtJ. \f;,! }~'.~hCJ.yrJ:1

1)ii)ll"':'li,; iDr}l,~/;t~dn~.~.::; ;P'~/:.~J1.

69

IIi. t. lKr0§(c T;1!L~]l\;llMifiJ'&"7;]

:0f:11Gi~/ paruie~2Ó, .t::; lopatLca przdrlegu do ~latki ple:rsio\vej dziexi

i1D,pie:·ju i}-tac-zajacyc1.l lt1 ~JJ_i'esi11. :(}..-.1:! miesro.l(;: ;.1; "lJlegna osiabieniu, ~,7\,"ÓF:/""

-:zas ,inchc,dzi do odst~J!.-:~I8.61ja 1c,})at1d·Jd. zeber (kata dolnego). P~~@':Nid~ovJeuS'[n":,vien.ie oarrtc6yv d~cyduje ~N duzy.w stopnh! <) posta~~Nie cicl:l.

t'Ja :lopatt~~- '')prócz pc)~vierzclU!i :rta\vo"Y:!f~h -- 1Nyst~puja ~,l.!~·e:zozros~

tl.; lctc'1e !ac:4.:a ze soba po{:zczeg,S!nc ,~lem·efJty lop8!),ki. Jednym z rucn jest

;vie::::ozrost kI1}czo··bt'>r~(D'.v~!, :··Niek.3:L.ajac~r i uzupelniajacy pan·e~Nk',~dlaglo',:vJ.' kosci ramienioity'~j. 'I:7;10:rZY C'D. sIclepie;nie 3ta~.Yu r3,mi~nnego, rJru-

. ,. !" l' I' "giro "'I1J.leZoz~o;3taC\ Ji~~t lN!f(Z8.C :(0 poprzecze JOpaL(~, zam~}.(aJi1Ce 1NC!e,t~!e

lCP.8.dfJ Da brzegu gorllym -lj~~lsklltek czego PO'Nst(lJe ot'NOf, przez ktorybir::gna nac:i:juia knvionosne i ilel''liY,

W s~dad konczyny gónH,:j 'NdJllej wc13odza: koS{; HIJ.niel1iowa, dwieif.of;ci przedmmieGi& i /(o;;ci (""Id,

,6. 1[[1)illH;:iZ:YDJ,~ :)grinll;f1l W(lj)llri11~1

Jest to 'iHJ.jwiekGza i rLHIjrHui:5za k·,,;;,; !WÓC1:YillY gÓJr:l1ej, :MO:l'LlB Vi mej\vyrr"ÓZilic trl.0n i dVJn k']l:ó.C;-; -- blizszy i rJ91.lszy, ~i"t ~NlelC je~t typO'1)Va kosciad~lJg1i\,

Tnon kosci :t1r1a i:rLy powien:dlllLlie -- pa'zellll1ia ~ocwa, j..'Hizf"drri.Cj

jJJ':ZY:3in:Kl!wwa .i tylna. \:tóre 81!, ogrmrric:WHf: b:rzegami. Na po',V!t:.n:cL\D.i

r}cz.edillej-boGZJllej G{!]c,ies (lnterinv iw;"eraJis) VJ g6rRl:ej 'Czesci ~vvJ:rteiPuje'Ny;raZKila gu:wwato,;i; .',mmmleJ11lIL1t.f1l (i.'u!Yerosil!(ls dehoidea), iP'ow.ier:ldH)cia

ty!ml O".:u:ies ]JDstedo'i') jest pJz,e'r.1ziclmrr81. b:ruzdq~ !OI1,;;f'!Jl! pwm.ie:Dlio'J!!c;;go

(m1c,ls Hervi i'(/dilJlis).KOJ[i,if;c blizszy Im)l g~o',ve /r.c'rsdmmiermiowej (,CflJ)lJt humen), lAB 1s,tó,ej

]~nnjdl!lje si\~ ploY1~_eJF:Y:G.hIlli8 Bta\'Vt1tva do lP!ORac:leilllia z 7~l!lyd[~ie:maeITl StfL1IYO

7Jy-nl! 2op11l.tki. JP'1)[Ji;;:ej :il.:!:j"ITY1.'V·:j~Tl.erplaj{) sZJ.jk~:! ,t~,ill1~.1t'OJlIl1~~Z;Iil~!.{crD:1Jl!Jg!:~ ,(JJ,~(J1~i()1

?i'~§;CgU~~(j~ lYl~tJlro)l~~k.t,ó!r,:~j ~pr:r.y\~:-~el!.»)lms~;e te;r,~r0d~~21~~ta'wo'tj1/.n. 1Po[Aiitej t}ZyjJk1

{~}iJ.C;?illh;: } z lPu,;t:'Cdu :;~.lQn?r:') &~ fil,l!lD. 'i)'.ryrra~~negl1J:Z.kH; gill1:eU:. vvaeY{81:Y .(,i'i:.d?ef~

,c~1b'§!?i~E'lJf:~jU1B)'} le:i,~~\~~fpo st~"(nll.h!~l,(~~lJ:1n~}tll?:,rr:t~ej?i gnz4;r1:.m~iejszy {t2JheV,C2-1hJVii

;\>:dHUS) - po :3trrl1..)ll]!10 ·!,~'Jr?~P/!i~etr:?'nejurc)d g~JzL(b~},2h~~g9ja 'tv dótt gfzebRetfiile~

J;~tit t~t) ;~:Jr2eib,1en. gutz1[.~)J. \:viekszeg:cl' (clffs~'t'JJ tJJbef:C~Jli rtu~iOr~is) n gJf7.e11Ji-er6

Z~.'121:rt llLflli1;;}3;7;~g;1'v (C?l/)g~.;1 2ub,f!?7cc/d:I r.'Ji?!Ofis). )YJp,edzy gu~t1\)D,:a:d i :~:r:~oBbi~enit]~

~··:·}~~!!-.J2~!~~~~,_~~:'~~~!~,!__~_~__ ~-J'~'~_~ _

Ukiod kOStH)'

-ii

~.,, \,..•.

.. '".)

IJll._.._----~~---_._~-_.-

I\

I)

I

r'I

.:';~~~'''JN~\Yi\:~,\%Ji:~!)!f.aJr:r7J\~~~'~-·:~:',:}7!m!ft!jt~wHMI!0:o;tf:.~~W?~.dk~"#Wt':"~'.r.-.t1l:\'%,,1,.;a!r#itm.Wf'l!i:~';;t,:ti:$t"::,,1'.?!:4ttN'''~'9.'_t!i.5%ith!W JliCiWIIfS,!lOdH:t l{_.'i%.\Ie:tT,JfAljf"'l'~,.ID.lI'A.il' we, V" UlI••• ,' <eR w. 1(. [) Mil ••• .---..-----------------------

70

'71K.!?,ll; zyn,a_g_o_'_r_ll_G_l.v_o_I_i'l_lJ

@ol. l[i!l5tll iPlr:zoei]lr:illIDBil!uuiJl

Zalicza sie do !lJlich: koM: promiefliowa, J;:;±;~ca !p(; §lHmL:: /s.duka,i kok fto1,do\,ya, U!07.0ll!a po dtwl'lilt: !puka piatego (mi!Ues;o). elidy dTIoilj,~st:zwlfóc;::mu aD pnodlJ!, czyli zKaajduje sie w POlOZcJ:iil& odvvh'i.lcrmym, Li:)ci te

sa 'W stosunku do siebie rów~wh,;gle, <li gdy S;:ndli;1iilli~ jc:;1\ w pn!n:i,,,,,,ill

Itl.lilWifÓCOlrlynl, kosci knyhija sie.

mi znajduje :lie bm:zda miedzyguzkowa (sulelli illteNIJDl!i'c'ulatis), w :r.IÓl'cj

miesci sie scii(gno mieslI1ia dwuglowego ramienia, PC,.fliiJ;j gu:ik~nJV zn.ajdujesie przewezenie, tZVI'. szyjka chirurgiczua (collwll ,_'hif!.ligicwn), \A! cymmiejscu kosc latwo ulega uamaniu.

Koniec dalszy jest 'N)'raznie splaszczony i y;-H:1Zer:wiI1Y w kj'~nmkupoprzecznym. Tworzy on klykiec kosci ramie!li0w~j (cOi'lilylus hlJm;:ri). Pooou stronach klykcia :D1"jduja sie nadklykcie --- beG"~-iY (Bpb.mdy!usICJteralis) i przyswdkovvy (i:ph:ondy/us media.!i:r).

Na klykciu kosci ramit;uio\vej '\1i_ystepuja dw!,: pO'Niu:Lchni;.: "tiiWOW,~

do polaczenia z koS&-ill i Hokd(jwa i pn.)mielilj'i)wa. l'oWi<':fZl'bnia ~okdO':"ama ksztalt bloczka (trochll:!lJ hwneri), a promieniowa k5:ztah glówki (l"iJpi

tu/um /lumen). Nad bloczkiem od strony pr:zed nr.~j :Z!.H~dujesie dóldziobiasty (fassa coronoidea), a c·d $trony tY!lll.::j -- dól wyrOSitkfl lok ..ciowego (fossa o/ecrcmii). f-lad glówka kosci l(;Jjmi';;)[linwej, tylko nil ,~tn:ll\Yjpt2edJUiej, wysti;puje dól jp'omielliowy (!O,'J:!1l nJdi{j!i;i~. DeRy te spdni21jawaina role w czasie zgiuania i j)rGstmvlmill "N iih\wne lokei-Gwym (odglebokosci doRów :zale:zy :mkTes tych ruchów).

c

UkJad kaSli-1Y

~l.

~~

.··w.)"-nij,"I r

~":'

:11I -~, h

I.'"~i,~~

11'1

~li;\\~i

;e>

eJ

;;'l~~.\:!i a·~/I ~I !

\!,~I..·~..

H,. I'

\ri.~I;~tlw

l~~

b"

'"

c "...." .,.

··...'f.' r1J..(.....:J....~'."

,~ (' ,

" "."rt r.-,':'/. . p...

r· \\'~

~ltk.;.~iI. i

~I~'Ii'j .'~ljI r •

!.

n.yc, ij3. Kosc rarnie"h)'\vl! {widok z przadu i z !ylll): '" -. giowa, h '. szyjb J.l!almwt:ma,c - gll:.w!J: wii(lwxy. d - gu;re!\: illlli8jSZY, ~ ... 1izyjh ó;hirillFj;ieztlli. f _._bwzdil rui'i',izYZU:l'kowa. g - gr;;(~bj"l\ g1.l7J.camlli~j"z"go, h -- grr2ebi~n giJ"lia wi\i!rs2.:go, i .._gu:wwatdcirlai'amienli1l1. j -. dól dziobiasly. k __o dój promieniowy. l - bloczek koki mmie"lliowej.l ". glówka, hU - lIad/dyhiec boczny, n ··,wdklyJ!ri"c fjYfZYSfodl;:owy,o _ d,i! lokciowy,

P - bruzda nerwu I}H>loici!iowegn, t - bnn:da ,1erWIll lol,ciolVI;go

m.~"

Kosc promienlo'v/'a (md:i'lls)

J<tM, io kos,~ d~jjg;!t,w k[Óif~j wyró:znia sie tnolill i "hva koiH~:~"Tll'zon nHi

ksztaHt tr6j§cielUllY, ZW}N'il:hJ.ie :zaznaCWl1yrl.1w c2{;sd §ll"odkowcj btz~giemmiedzykototnym.

1',Ia koucIJ bli;z::y.yrn wyrózl.lia sie glowe, 5zyjke i gazo>wmh:;$.c koku

iPl!"Omiel1jow,~j.

Gkni1Ja (l:iiP~jl ?mW) bc,SGi pwmJ:tmj('\1N;j 1!ou;qt,J j\~:;t cun:a:5Hq tiL;';'jj ..

:;ta i posiada r,:Aytl.d dO~t:k glowy (jóv,,{j capil'is) :\Ofru±~;jcy dD lPoH.'l~c:zeillu z glbwk,! kosci 1([,mi,cl1liow,ej. JD,}(,k::A," gfrowy uid ••dlli sie!J[)wbdstawowy glCiWy (ti?'cwytj;mmtia {ji"ti,;;uldfis i:dpi!L,} <'i'1alnwwhlcy Ilt&dIDnl~polaC:Z,~JI1i(; L kosci;~ lokciowa. POllli±ej g~nw:y zll],,-jdu}~ sj~ szyjkiill !Lo,~dIP'Wmielliowi;;j (i.~o1hmj ?adiJ) , a po:aii:ej szyjki, od S'lWdny kO&Gi Ra)/tciowej

wy§t{;lPUjb';; "ilikk !i07'livi![jif;:ta gU:wwffitO:3C koki pnw.ui"miowej (liJbuD"sil iJ.S nJd iJ).

Ryc. '14. Kosc pmmieniow!\ (widolt :, przodu i z tylu): a _. ;;k""b ._. obwód stawGI'IY glowy, c - doleli g!owy, ci - s':yl(:l. .'

pfnrnh~[)iov.,'f":j, f - wyro,!J!ek f;,dcc\'li;HV

7}

K.o!Jiee d.alszy jest grubszy i 3zerszy .. Ma powierzchnie stawowa lladgarstki!" (jecies lJi"tfcu!aris corpea), 1Jilloz1iwiajaca polaczenie z koscrn[lladg3..rstka, oraz powierzchnie stawo'.va, sruzaq do polaczenia z k.Qscia

lokciowa, czyli wcie(~ie lokciowe (incisufCJ uii/ad.». N a boc:i:l1ej staenie

kosci promieniowej wystepuje wyrostek rylcowaty (pr-ocesSIJS styloideus).Na tylnej powierzchni konca dalszego Kosci promienio,vej zM.jduja sietrzy podluzne rowki, w któ1l'jch uldadaja sie miesnie prostujace nadgarstek i palc~.

Kosc lokciowa (H/na)

Jest zaliczana do kosci dlugich. Jej nasady sa uier6wnomiemie rozwiniete; blizsza jest znacznie wieksza i grubsza niz dalsza.

Trójgraniasty trzon kosci Jokciowej ma brzegi przedni, tylny i miedzy

kostny (lub boczny) oraz powiew;hnie przednia, tylna i przysrodkowa.Na koncu blizszym wyróznia sie: wyrostek lokciowy, wyrostek c1;-.io

biasty, powierzcbnie stawowe tworzace wciecie bloczkowe i wciecie promieniowe.

'Nywstek lokciowy (o/eaanon) jest duzy, zagiety i wyczllwalny przezskóre. Jego przednia powierzchnia (od strony bloczka kosci ramieniowej)jest giadka i tworzy czesc górnf1, wciecia bloGzkowego.

"Nyrostek dziobiasty (yrocessHs corOilOideus) zlJI@jduje sie po przeciw

nej stronie wyrostka !okciowego i jego powierzchnia górna, którajest wklesla i gladka, tworzy dolna czesc wciecia bloczkowego. Ponizej

wyrostka dziobiastego wystepuje guzowatosc kosci lokciowej (tuóerositasulrwe), a po stronie przysrodkowej - wciecie promieniowe (incisuraradia/is).

Wciecie bloczkowe (incisul'o froch/earis) to gleboko wklesla powierzch ..nia stawowa miedzy wyrostkami lokciowym i dziobiastym, odpowiadajacapowierzchni stawowej bloczka kosci ramieniowej.

Na koncu dalszym kosci lokciowej wyróznia sie glowe kosci lokciowej (caplI! uhwe) i wyrostek rylcowaty (processus sty!oideus). Glowama powierzchnie stawowa, sluzaca do polaczenia z trójkatnym krazkiem oddzielajacym kosc lokciowa od nadgarstka, oraz obwód stawowy (circwriferenlia artiwlaris), do stavl/owego polaczenia z kosciaprOIDleUlOwa·

.Przy wyprostowanym stawiE: lokciowym ramie i przedramie nie leza

w jednej linii, IeCl tworza kat otwarty w kienmklJJ ,Pwmieniow}nn. ]Przy

zlaczonych i wyprostowanydl\ - w po~oi·eJUiu odwróconym - konczy'"'ill3.ch ull:iadaja sie one li kobiet Vi! kszt2'.kie litery X, a u mezczyzn

w ksztalcie litery V. Ma iJla to równiez WplY'N wieksza szemkosc barkowau mezczyzn.

.ir'::liicz]!nQ górrw wolna

)I

Uk/ad [WSiT;]'

rap C!\/1

'r D.ki protn.ieniowcj,t'11..';:owatoSc kosci

{ P''"

'I:

~. '1'

~, ,1

,~' 'i~'j,,, i~,: -1.1

'1 'L'.i"',I 'q'

·rf'.l~..' f~l,I g~

:i' ,:"',, '/

pll 'Ni

?;l~Ir',

II .

,f ,I \fi

~r i!k .I!~;';Nj,,,\, ,';ii )"

\~''\'I ···.It f".1 ~>" "~r;1'7 .

e-

,~

e

ft\~ I:

i~'',. ,

f~\.. :.~. ',iiJt

II\1:

~~..'I1-! li

\1 l;

. "l

~~ff'J"'.

\~;'!i~,1'i. (c

~i\:1:;~

.t ~~6#", •

tr, ;1 li

~~~ b,J/~ .. Ji~~ II ~ - <'t;~,.,j1l

~l;;::~f'?,,'§it'(::.._.__~'\E?," ,

'01",

~~..•...••.

! ,o.,,:;;-=~L) ~ ~"- .~~

\~~!'.~~1'{--dI

_._-------_._---_._------------72

Il

rrJ) l

-

~~m~~!()~rMl!_,~<:11~!!1,~;'l,,~~}!l't*m~~~,,''!li,.~~t'll1.Ri1i-m~;~!!!:~''i!;f~m,~m~JllMir;.fJ~.tl!!j1'<(li~ll'.~l!!.'!'g"1·,~~'~o<fp.ae,rn';a!l!>,)~"':: ••• "'W••~~ti"A\"'~tt).,;.«"'\'i"_...,;l5 ••M.••t2~B-Ij.l-.j4-.,,-, ••-<-:c~-"'-6C!l~,,,,-__ ,w,., •. ~" .,,,..-------------------------------------

Kosci palców feki (assa digito:'wJ'/ mmws)

I \

7:3

Do kosci reki zalicza sie kosci nadgarstka, i,6di\t<~:Z81 i jpidców.

6.3. Koocn Il',{<k.i (I/M5<4 il'iill\lrJ3)

Nadgarstek (carpu.r)

Nadgarstek s!dada sie :"l osrniu rÓ:hwbzt:alltlr.y,;;h koki, uloio!J.ychw dwóch szeregach. W §zen,:gu blizszym (id'i'; uJ !;Cil[~lli '.'li !denlll:lkumaHego palca) wystepuja kosci:

lódeczkowata (os scaphoidzlJm),ksiezycowata (os hma/um),trójgnmiasta (os triquetrlJm),grochowata (os pisifortrJe).

W szeregu dalszym znajduja :sie kosci:c:z.womboczn!! wieks'l.a (us iri1pezium),czwoaobC;CZfllil mniejsza (os l?ap,e;wideulIi},glówkowata (os capi/u.m),haczykowata (os lwmalllm).

Koki nadgarstka maja po kilka pOWieJl'2ChiliJ! SU!wciwych ~<\lczacych jez sasiednimi koscmi zarówno IV SZei'<:glll blu:;zym, jak i dahn:ym. W;/Tllie

niome kosci tWOlZa luk. zwrócony stWll1a wkh(IJQ:~ d,; powsclfZchlilii d~mlio ..

wej, a 'WJlpukla do fJowie!l~,:dmi gnbi~tow,o;;j. W1.de,,~a iitUy!l!2l !1lS!dga:f5tk",

wytwarza bmzde nadga!l:;di.if. (sulem eaypi) ograil1k::lOl],~ (Hj sLHm:v I'JJfomie"

niowej wynioslokia pwmicniowa !l'la.dgustk", (emitiElUid carpi Mdia!is),a od strony kosci lokciowej - wynio:>Hoscia &okciowa mdg:Ill"stb {emimmlia carpi uhwrl's}. T.~ wynioslosci sa polaczone: trocJ:ki.:::m :lgill2Jczy, któl":\'

zamyka bruzde i j.n:zeKsztak.a ja w kmill<l~ nadgarstka (CaJll.l!is CL!l'pi).

Kosci hódq:;;za (assa nlelacarpalia)

Piec (li-V) kosci ~iód,'ecza zew~gledli tra budowe z8.1icza sie do koscid~ugich. f'h kollCU blizszym (czyli IHl podstawie) znmjdilija /jie pmvic'l"zch··

nie stawowesllJ:qce do pol,tczenia z kos(~mi lladg,Jjr:,t!r:B, s:wregla d.aJszegooraz powierzchnie M.awow~ 111dadaj'lce sie po bOC:Ll!.ych :,tltl.m;Jch podstui;V.

Kosci sródrecza ~acu! si;;: z,e soba POWif;i"l.c!.1niBlmi Ibocmymi.Trzon (CDl'jJIJJ) knsci s,ódrec:za. jt:~;t lekko wypu!dy \IV silTone gn:bidG\\I;C!

i wlclesly pa st.fO,J~ch bocznych. N hl dalszej iflD.:kd11-ir: znajduje iii\:'

(c{jjJild) pol;:jczor;,a stawoW0 z podstawa (;zkm!La

Konczyna g.ómQ wobw----~-

,~'

Ule/ad kostny

Q.

g

et

C

d

f

e

74

Ryc. 45. lK.osc lokciowa (widok z przodll i z Iylll): :il -- ""yrostek lokciowy, b - wyrostek

dzioi'Jiasty, c - wciecie bloc:t!lowe, d - b'llZOWaW~c [wsci lokciowej, e - wci'('A:-iepwmieliliowe, f - $!OWil.. ~ - wyyo5ie!, rykowaty

Pale;;; r,~ki skh.Ldajc~ si\~ 1. paliczków (ph{Jlang.:?s}, któlce ~'ó'vvni~i n;f1J::Y"'V\'~~'~

1l!H:: sa cz1onkEJ.iDi paleó·;;". PaJcc; ed iClruglego do Pli~t';g.(J P:Ji tezylP:aJiD:zki: palicz(;k bHi:szy U;;h[l!lJJdX

Ryc. ·<~iji. JK.n~t!:~ii Pf:;.:i:rh'~El(lkllnB .~ ire1J:3 (pnwkJi'zdH~ja g!zbietn~y'),::: 'l~- r~.0~C p,1'!)nt~,r;iffiiowa,

t) _.- k0t,~ h~.k.(·.1~)\·n~.~'fi ~ ~~u:~r,;l{Hlf.cZ:l&o~;t/H:n, d '- kos~ ?<:d~·)~~~tCC'1;:1'>':1, i; - kosc lli'ójp7.Qrua~~t~" f -~ :-..;:oic~}Gchfnv,nl~'I1 g - ~(O~Ót;~t:1"/olloblJ(;zn.a "I;vh(fc?::-Jt; ~l. - rtOI~Ó t~l'r~l'.OI(Qbot~:E,uU

nl/~ncjf:.~~jl., ~ -- ~t:o(:cgh1Wr,':i'l)T!llllln, j - IcoM: hac:~:Y[C(jlWflt~1~l~ - i~'l~l.j":1'{,1.<~:t;i:a, 1 -- lPaijczki

!b~~7.~1;~~~( ._~ 1/1ll.~:c:~rd:~rr:Gdh,j)')'fnIl :I'! -- l1'~]iczk~·d n~8:?\1~. "(l . ~ ""I., ~~,'{ ;.~~o,de~kOi'tY(i:l.~.y

'-"'1IIPolaczenia w <]&I'@bie ko;icz}'IlY gómej wolnej

media) i paliczek dalszy (phahmx distaiis). Kciuk (pollex), czyli palecpierwszy ma tylko d'Na paliczki - blizszy i dalszy,

Kosci palców zaliczane sa do kosci dlugich. Nasada blizsza tych koscit''vorzy podsta'Ne (basis), a nasada dalsza - g!owe (capu!). Na nasadach'NystePUja powierzchnie stawowe pokryte chrzastka szklista.

Staw ramienny jest utworzony pR'zez gnowe ko:ki ramieniowej J. wy'

dl'a:i:el:lie stawowe, czyli panewke lopatki, Powierzchuia pall1ewki jestpowiekszona przez obrabek St.3l'WOWY (/abrum glenoidale), zbudowaayz chrzastki wlóknistej, Glowa kosci ramieniowej jest wycinkiem kujio promienili 2,5 cm, Jedna tneda powierzchni g~owy styka sie z panewkay/raz l Obrabkiem. TORebka stawowa jest oDszema i lu:hiW., co wiaze siez d UZYID zakresem fuch,,Jw w tynt stawie. Torebka jest przebita przezsciegno miesnia dwugRowego ramie[lia, które slizga sie w pochewce il18zio··

wej miedzyguzkowej.Staw fflmiermy llIie ma ogmJlliczera wiezadllo'Nych, a od zwi.ci.'miec

i iilmy(;h uEzM.:odzen chmni'l go miesnie, Ton:bke sta11NOWb~ wzmacniajajedynie wiezadlo kruczo,mmiemlle (ligamentum cOl'acofmmerale), biegnaceud wyrostka kruczego Ropatki do gu:dr:a v;iek5zego i Dllniejs:zego kosciramieniowej oraz w glebszej wuntwie tor<ebki wiezadla obrabkowo-ramieif1l1e (ligamei1tl! g!eno!wmel'lJli(J), ciagnace sie trzema pasmami od ob·qbka st2'.wowego do okolic guzka mniejszego,

Staw ramieuny okrdl2luy jest jako kulisty wolny, poniewaz )jx3!uewka

nie ogmuicza zakresu ruchów, l:vloga sie one odbywaó w trzech pb.szczyznach:

- w piaszczyinie st.zalli:owej - mchy zginiJl11Jlia i prostowlRJ[JIiu,

- w phszczyzuie cw~owcj - mchy odwmJ:m:!1ibl i pJrzywodzeuiaiJamiclJlia, lP'll'xy nie :w..UkftAio[Q]ltif! ponoz';:J1J:iu.n ~(JlPatki ndwoGzeJaie jest ulOzIivN~

do poziomu (90"). 'VVÓWC:E8\:3 gmzek wiekszy ko~d R'l3!.mklJliowej opienn, si't'u wieZOZJr01Jt kruC20-ih1l\!fk(jl,vy; d",l::;ze odwodze[1je (do pi o fUlU) wymaga

sluet.1lIl llopat/d lPovilodnjacego HlThiesiefGie pa:DH';',1!ld,

- 'N !p!rffil~Z<GZY±Hi<e lOopnrer,:vaoej ~ md~y obwtowe (sl!::Ji'ety)rW:(Jit'::nia dolNe~.1"!Rnat:r;;: i Rln Ze1Nft1atrz.

Kombi[cn~~l;ja!ruchów zgiJm21IGlim i JPW1;~i[i".'1I~!lfDil\ 'L cdwodz<';[liex1'1 i pn:ywo

dz,"'jiJ1k~m j;;3t ilm:tI ObW0t1Zl;;IDU,,1,

/.1. §1:llTI' ;r:llJl!Jiul!I] (,tlli'.~ica,ll'Jqlit) !1lm.~~if!"'u')

'I, PilJ)h!~:ll1;;lGi.\1l ~ 1Dtb1il'e!hae ki1nlÓl~;ZYilll:Y gq'iJIrJj]i!~j 'YVilJ)JlIT]Il~]

Uklad kostny

"v

.~~""':~'\)Cf"'-"

'dJ~

lit

7tS

,

,,}),

't'

J'

r'

IIIi

I

(III

l I

f,'.l,""""~

J IIIIjI

~~lj~f~'1'iil"\:;f'l~),!?~!0':':;:;l?H!R'N!'l1~"i'~"C':'1i'."i.'J'1;~W"\",:;l1!',W~""',1'!~;$,",'!"'~~'!,'".""" .""''''''''''~~''''''''''_"""" __ ~~_,~, ,,,,,,-,,,,,,,,,,,, . . _

Ryc. 47. Si.llw ramienny: ~, - torebka ~tawo1,'Ja, b - wiezadlo kruczocramielJJlle, c --- wieza·dlo kruczo-barkowa, dl - kieguo lU. dwuglow/JIlO ramienia

Ryc. 4lJ. Si.aw lokciowy: a -- lD!ieb/;;a WlC<:O-

wa, b wieI"dlo pollCQn.: jokciocct.c \Vn~zad~o HH)boc:.rnt. p~'n';li1jcjUOV\'-Cl

d- wj~Ladlopiasci"lliocvale

I II~

G

\1\1

Polaczenia IV obrebie konczyny górnej wO/llej 79_._-_._----~----UkJad kostny

II

78

i}:·11

:!ifi

1.2. §ltiillw nill!!1l:dl!ll~uy (ittlV'lIffc11!JbJIIYO <:lMbJIIII]

Staw lokciowy jest stawem zRozonym zarówno pod wzgledem budowy,jak i funkcji. SliJada sie z kosci ramieniowej, promieniowej i lokciowej,tworzacych trzy stawy, które anatomicznie stanowia jedna caRosc:, gdy±

posiadaja wspólll1i~ torebki;:: stawowa, natomiast ]pod wzgledem czynnoscisa to odrebne st1l.',VY.

:5 t a w r aro ie n fi CI -l o k c io W Y'i (arttrulatio hl1meroulnaris) powsUiije przez md:wme . polaczenie bloczka kosci i'fll.uie[liowej z wcieciem bloczkowym kosci lokciowej. Jest stawem jednoosiowym .- :zawi as O'I,vym, w którym zmcnodza Jedynie ruchy zginania i Pfosiowania.§<'4 to mcty dookola osi przechodzacej pczez srodek bloczk:Jl i glów

ki kosci ramienio·wej. Z;l!cr,es ruchów jest UWllX1Jl!ilbowfmy stvpl1iem!rOzwiniecia VJ'j[Osików lokci{)wego i Gl.iObiastcgo ko{;ci hiLciowej, glebo

koscia odpowiednich aoiów mmkosci ramieniowej i ebstycznoscia miesnipjt:lebiegZlj~cych nad sta'V'JC'w" JRarnie i przedramie -moga sie ZgiJIH'H~ do kata

J....._

ok.40° i prostOW<hC do 180°. U kobiet czekil';j lilii Ul llileZCZY:l1l1 wy"tepujenadwypwH.

S t a w [a m ie n n o - p r o m ie.a io w y (w'iicIJJwiio hw-nnm'adiiJJi:s) jestutworzony przez glówke kosci j(aruii:;niDwej i u,>lek gtlowy ko·s.ci [)r.l:nnielflio··

wej. Ze wzgledu na ksztalt laczacych sie powitndlicki j.:::zt 'lo $t"w kll!i~ty, aleponiewai jedna os ruchu "wypada" ze wzg!~lu Ha :pol~CZ::Ulie kosci promiettliowej z lokciowa - pod wzgledem nJichomdci j<ost '10 ~Iaw d(1ufJsiowy.

Czesto jC5( c!.udlauy jako niepdny kulisty. l'vioz[IZl w nim wy!u:H1YW&C mchy:zginania i prostowania w plasu:zywi<.: :itf:zaHrowej Ol'JU ruchy oiJnlclmiag~owy koki 1~mtnil::niowej VII stosunku do glówJ..:ikosci a'm:uieniowej IN Illas7-

C:lyi:ill" popn:<?c:ll1ej. Jest to z.l1i(cm staw zawia:'JowD-obiWW\VY.

'\iVie:t.adh'l wystepuj;ice w oli1j"imycn :;taw21CU to:

- ;wi(Jzadlo poboc:mc~ iokciowe(ligamellium collatcera!e u 1m,,".,,), /c[Gf':

bi.t:gnie od nadkJykda pnysrrodk{j~wcgD !wsci l"llliI1ienic,\JVr;j do bf2t';gLl

wcieci:iil blo(::z!.towego i podstawy wymstka dzioLiash;go I.wsci lokciowej.T D wie:uaiilo :zapobiega pn:clilJlwaruiu sie kosci !o!a:iowt.j w kitnmbrt k05CijfitDlliieuiowi:j;

ll

{

I

J{.\1 !.:~:)~'

[WUklad kosIn]' ~'oIac::;eTlie1 '.\1 oi'mgiJie tWr!czyn,l' g(muzj wolllej J 1

'T.:3~ Jrfrjl~e3e"fln?l !lw§!~fi [l.~il:e!ijrOJlTll~jo;lilJi11t

"Iie;w,dk pc :),)czne prol:rlieniG'N,e; {fii!";;,,,';liClm col!aier(J.ie ;'adiate)

od':hcd2qce 1::·:1:1~·_dk.;.:I~<:ia ~)OCzilego i rr)=d~:.>:i;'.J:.~.c;;: sie na dlva pasma~które ~.~.ri. :].3. !Lc:sci lokcifJ'~;-'!.:~j '.~. p··,'=,C.~r11l i z tylu od wcie::ia

promicn.iGWeT;, ':')i::;"'i:-~± '':C'wiez3!Eo rri,~ pC:I'~:;':c:pi:!,;3i,~ do kosci pr,.~mieuiOl"Jej~ :;lit: d::1.8..18, hU"i}11Jjf!CO o.a jej :;.'lJCtly ClHGt(:;iV~) na.roL"uiast zapobiega

przcsl.l'Vanill ~i,~I~)sci prorrlienio,\;v:ej \V kief1!nkl! ~ok.cio\~l}'nl.Tr:oedrn "i,:,',:Jcm wchodzacym w sklad st.3wn iokdo'Nego jest polacze

nie miedzy koócem blizszym twsd iokcio',-,ej i promi,;;;niowej, co zostanieomówi,one ponii,ej,

jJt]r;UGC(lt;J .t!a;-(tJrtit.:z:u'al~(]-.: t:'-} ~?! 11 [' \) m ii:; li. ,i. 'I) ':~v'0 .. ~aa d 1:2, l" J t k !J "N 2;

- stfPN blizszy reki.lP9J:le'.:vk~ sta'vu "L'.vQJza p01-virerzchnia. .nadgerstko\-va kosci prcmieuiC'

'.'lej i krazek staw!':"N}'. Gkowa stav/O'.V8. jest utworzona przez :.ceki pi,r.rw

nego szeregu nadgar:;tka z 'Nyjatkiem Kosci grod:lOvvatej. Unia szczdinymJ'vowej pokrywa sie ::; bruzda bliz:;za skóry reki.

Z.:~ wzgledu na kJ:;;talt powierzc,;lHli :,;tavJowych sti:\'N(en ,)k'..Iesla SIe

;ako eliptyczny,. iPierwszy szereg kosci na_dgarstka laczy sie bezposrednio z kosciaprcmieniowq, a z koscia lokciowa za posrednict1.:vem chrzastki trójkatnej.Te ,~:;:e:kstE'NU uwaza sie za pietrowa.

Staw ten ograniczaja nastepujace wiezadla:a) wieza.d~o poboczne promieniowe nadgarstka (ligo:mem'um coilaterale

eCllpi radi(jie) -- biegnie po stronie promieniowej od wY~'ostka rylcowa,,~go kosci promieniowej do kosci lódeczkowatej,

b) wiezadlo poboczne lokciowe nadgarstka (ligamelllul1l collaferalewrpi $,jlrwl'e) - biegnie po stronie lokciowej od wyrostka rylcowa tego

;,;:osci lokciowej do kosci trójgraniastej i grochmvatej.Obydwa wiezadla hamuja mchy odwodzeuia i przywodzenia reki,c) wiez:Jl(Ho promieuiowo-iludgar3tkowe dloniowe (!igamelltwn radio

corpeum palmare) - biegnie od wyrostka rykowatego kosd promiel!.iu1Vej

kilkorna mocnymi p8',smami do kosci lódeczkowatej, ksiezycowatej, trój:];K'auiastej i glówkowatej. To wiezadlo napina sie przy zgieciu grzbietowym reki oraz przy odwracaniu reki,

d) \lViezrr.dlo promieniowo-nadgarstkowe grzbietowe (lig, radiocarpewndorsale) - przebiega od brzegu grzbietowego kosci promieniowej dopowierzcbni grzbietowej ko!,ei pierwszego szeregu nadgarstka, N apina sie

przy zginaniu dloniowym reki,e) wiezadlo lokciowo-nadgarstkowe d~oiliowe (lig. uinocarpeum pal

mare). Jest to pasmo biegnace od strony dloniowej glowy kosci lokciowejdo kosci glówkowatej, Czesto laczy sie z wfrólmami wiezadla d101:liowegopromieoiowo--nad garstko wego,

1) wiezadlo lukowate dloniowe nadgarstka (lig. (Ji'cUlJtum empi palmare) - powstaje przez polaczenie czesci wlókien wiezadla promienia-wo-nadgarstkowego dlol1iQ1;vego 1. wlólwam: yviezlldla :!{Jkciowo-nad gal"st,·

kowego dloniowego. HID:Iluje mchy zgiecia grzbietowego,g) wiezadlo luLwwate grzbietowe nadg;ltstka (lig. avc1wium cw'pi clor

sale) - biegnie miedzy koscia lódeczkowata a tlfójgnmiasta. i>Japin2 sie

PJi'1.Y zgieciu dlOi.liowym i odwodzeniu r~b. .Staw promieniowo-na.dgarstkovvy jest istawem dwuosiowym. Odb}"Naja

gie w nim mchy ~lginai:ilia i PfOstQ','lllJJlia ireki (w lP~aszczJ'zItlie 5ln.C',H~Q',1Iej)Gfill-Z ,mchy przywodzenia i odwodzeni;:;'1 reki (w pRaszczy:ióai.e (;20~GWej).I

\

obrotowymina wracanl\J

odwracaniu

;:",rstkowy, b) staw

f1,":y nad garstko ..-':'\';{l ::eczJi1o-palicz ..

Do stRWI)W tych oolezf!: a) staw promienio;'/G-l]~

sródl1adgarstkowy, c) stawy mieclzYE}adBax~ikc,vle, ':1)

vl/o.·sró(lreczne, e) st3."':vy:(jlJiedzysródreczne, f) st[t"/~1

kO\"c, g) stawy mi'crhypa!ic:,J,owe.

'7A, 51,;, ""Y w~r~iI

Obie; kosó pr:ze;ormnic:oja sa polaczone su":.'Clmi promieniowo--lokciowyrni

blii,szym i dalszym oraz bk,na ruiedz;.rk ostua, która tworzy rozleglyWie7,07.rost pfzycz.epiaj'lcy sie do we'v!let,znycb blzegów tych kosci,

Staw promieniowo-lokciowy bliz5zy (articu/alio radiordnm'is

pro:r:imalis) jest utworzony przez obwód stawO'\vy glowykosci promieniowej

o wciecie prQlni~niawe kosci lokciowej. \"hmacnion)' jest wiezadlem piel'S-,cieniowatym (/igomeTliwn anulm-e radii) , które przyczepia sie do przedniego

l tylnego b[:Legu wcieda promieniowego km;ci lokciowej. Takie ulozeniei przebieg \,vie:mdh nie harnuje ruchów Obrotovifych kosci promieniowej,

. ~;ta\v promieniowo-lokciowy dalszy (ar.!iculatio radioulnaris

distalis) jest utworzony przez oDwód stawowy glowy kosci lokciowej

i wciecie lekciowe kosci promieniowej, Do tego stawu nalezy jeszczekrazek sta',vo\vy trójkatnego kszt1J,hu, który przylega do dolnej powier:z.

chui glowy kosci lokciowej. Wzmocnienie stanowia luf,na, lecz mocnatorebka stawowa i bRona miedzykostna,

Obydwa sta'NY promicniowo-iokciO'.ve sa :;tawami

___ sprzezo'1ymi. Zacbodza VI nich rówlloczdnie ruchy przy

(pmnacja) przedramienia wraz z reka - do wC".'lIJatrz

(supin;,l\;ja) \]3 zewnatrz.BIioll;), mi~r:lzyko3tna hamuje podluzne przesuwanie sie kosci promie

niowej w stosunku do lokciowej. Poza tym jest miejscem przyczepuniektórych miesni przedmmieuia,

II

\

III(II

['

I'I

If

I\II

I

.. _""' ~ -"-"''''' '';~ ~ '''''_''''__ '* _",c~~~'~"'~"'~"""_''''''''''''''''~~'l1'i'\/Wnm''''iill3~;;O;;:''!J'''iiiU§lllf!L,tCl(lll*,,'''. _)I,4 .•••\:t..ii\I)<A!w.(A '11\._ mu" d,I*-O.P •••• hUl~·

r

82 Uklad kostn~ !Ii

Ryc. 50. Sl:awy i Wi",:<:lldb pmw"jni/d (powicaclmi<! <lloniow,,):a ,-_. ko6c lokciowa~ b kos~-:

pmWellliowol. c - ".ri,,~ad!() IJOb(,:,c2n,a P.b.~OlltU<i:(.uow.c Kii:idg:lx.'iik~~

~ .._- i)d~2~HHop:i'oln]ló~ciOW,o~'i1ad~

g3.1i'5Ll.J.:ow~ dloniow~~ f -- wa~:r..;i

dlu pmmicllbk: lUll!gantL"g -- Wi~2:iidlo g(ochnv\!o-h:Qczy~kow~. li Wi~LJ.U,jjk) g~·,u-cho

,-",,,,,:li'odre;;;:;ll". i - wiF"dlonad gal';,) t Jko Vii,) - S]l ód. a ~ l: l:iJ ~,

j --..wieza.d1o lHi~~t.r.ysll~ód~·:~CLl}(';.k --- wi~:<iJldl/) 1J,}!,r~~":",",,gl~b" ..ki~ 5ródl(lkCZa~ l - wi{::!a.dlc. hJf~-

b(j.C1.~ile

.{.t.

PDlaczenia w obr;ebie kmkzj'ny gÓ?fM!j wotnej 3]_·---~----~~~-"~~ +-=-.~"""""""'~""""-,~L".C~'''-~",."",,,,-,,-......-.-.c.._' ....=-....._.. _.,_~~_

Przekrój przez stawyI/.Osc lokciowa,

kosc promieniowa.c -- kr!l~k stawowy

Rl'C. 49.reki: !li

b

zgimidi1ia wynosi ok.SO°, a nadwYPJfostu ok.l5°, Ruchy:sa ób$zemitjsze illlii odwodzenia i WYM§Za odpowiedltlio

Zabic:> ruchuIPJrzywoozcIlliaokA5° i 20D•

S t a w hód III ad@:an>tkowy (aJ?ticM!(JKio mediocQl'plf!a) - staw dalszyreki

UtWOJlZ!OllnY jest PIi'Z©Z pietwa:!:y i drugi szereg k;osci Jn::adgau-stka. :Szczelina st~wowa ma l\tllzt!allt poziomo u~o±o1Ulej litery "S", Linia stawu od·powiada \bm:hhie d'Óllll1itej Ilkól1'Y reki.

Ruchy w stawi.e sJf6dltfl!l!.dgarr;tkowynl polegaja na zgiromniu i prostowaiuh:a reki, fa wiec odbywlJ\j~1 $i{( Ol1lle zllIlrówilllo w stawi:e blizszym, jak

i dalszym i·:eld.W :Lgifi~lITliu u.b-:iall stawu dolllJlego WYiM.'Jsi ok. 30°, a (uchlThaiiwYJPll'{M,!tl j©:Rt j}{igftebiollilY do 4:5°.

S t a w ~' m it' d:z y n a J g a, s t Jeo we (llriicll!IJtiol'Jcs imBv.:mpeU1!)

Wyc'L"pnja miel1:J:Y ~aSiddHj21CYli1i Zi:' soLa ko!;óni w pi"J(WS:cYDIl i Jb"U~

gh:n szer~gu 1!B.dgB.!iSU;a (Dip. miedzy ko§ch~ JócleczktJ\vatia fi k§ieó.YCO'tVfllUL

miedzy kDi(::i~ cz'wolCo.boc7.Ha \i:/i~~k3Z~~8. .ii1JUl!~~jE:Z[~ i'tp.)~ które ~K"!(,&C:i:Oll saturebkami i wi",zmdlami.

'\Nitz"dh str:rc"ó,v sródnmdglw,rst!wwydl i !Sii,"dzjuadg2lJst!wwych S'!Dafd7.o p,h115kie i bieg!tH~ rnit=d:LY P(}:3zG2,;;gólnYlui kOS(~f(li Zl;lli·,ÓUl!i-hJ

po stwnllie dloniowej, jo!l;; i~t2biG[owej. HIl n':t'ag,~ :mlili1lgtij,,~t:YO 8trolffiie; vvie:~adjo prol:flieni:st.t (lig. C~Ji'pj

S l a w y m i ed z.ys ród reczne (af'licu!atirmcs intCi'metIJcal:peae)

Sa to rÓlJmiez stawy pólscisle, a powstaja PPf:? l~czenie sie ze soba

podstaw kosci sródrecza (II z HL !lI z IV, jV z V). Te polaczenia saw7:HlOcnionc przez wiezadla sród reczne dloniowe, grzbietowe i miedzykost.ne.

S t a \\' y n ad ga r s tko w o -sr ód r ec zne (arlicll!otiolles metacarpeae)

Tworza je powierzchnie stawowe kosci drugiego szeregu nadgarstka

I powierzchnie stawowe karleó,," blizszych koki sródrecza. Sa to stawy

pólscisk o ograni':zonej ruchomosci. Jedynie sta'v kciuka ma znacznie

wieksza fuchoHlO§;C.

poprzeczne (lig. c{)l'pi :r:JIlsverswn) nadgarst;,3.. 1Niezadlo promienisteodchodzi od kosci giówkowatej do otaczaj~\.::!ch h '.·osci nadgarstka.

'Niezad!o popr7.ecznc laczy wynioslosc nadg,ustka :"kciowa (utworzona

przez ~wsci grochowata i haczyko'Nata) z \vyt1iosk~ci:1 promieniowa (1.1

t,.VOfZOlq przez kosc ;(3iezycowata)· Wiezadlo popf7.e,'·,-Tle jest wlasciwie

dalsza czescia troczka zginaczy - zamyka ono od .'5(;':' bruzde nadgarst

ka, przez ~c[ór'l przechodza zabezpieczone od Ilr"z"",; mechanicznychSCir,;gIJC1miesniowe, nerwy i nacz.ynia krwionosne.

\V stawadl miedzygnadgarstkowych ruchomosc jest bardzo ogranIczo

na (krótkie i silne wi'(zad/a) i jedynie uelastyc'i.ni;J 1(;J;y.

85

Jot 01!Jl!1'i\:'CJl ~J:I!lIIÓI~~%Yill1J 1!ll«'D!lxiJ:ej ;(dBggualmvy mrewol!Ylf'i iuaje u·JI() ds )

Kosci konczyny dolnej dzwigaja ciezar ciaja, stad tez sa one wieksze,

grubsze i masywniejsze niz odpowiadajace im kosci k011c7.}'ny górnej.

KOl1czyna dolna jest polaczona z tulowiem za posrednictwem sprezystej

obreczy, stanowiacej zamkniety pierscien,

KillI!JJCLJlIlJl:lll !Ó11!l1[m~

Obrecz ,/(OJiCZ)lIIY dolnej

S t a w y m ied zyp al iczko we (articlIlationes interphlllangeae !n(.1flus)

Sa to typowe stawy zawiasowe utworzone przez podstawy srodko'.';yr.:h

paliczków z glowami paliczków blizszych oraz przez pod5tawy paliczkówdalszych z glowami paliczków srodkowych. Stawy te sa ograniczone

'.viezadlarni pobocznymi oraz blaszkami wlóknisto-chrzastkowymi dlonio

wymi. Zakres ruchów w stawach blizszych wyuosi ok. 120°, a w dalszychok, 70°.

Staw sródreezno-paliczkowy kciuka (articulaiio melacarpop

!wlrJllgea po/licis) jest stawem zawiasowym, wzmocnionym torebka stawo

wa i wiezadlami pobocznymi. Zakres ruchów zginania i prostowania

wynosi od 50° do 70°.

;3ródrecza, biegnacym od drugiej kosci do piatej, Do sciany dloniowejtorebek stól.':vowych moga byc vi1aczone trzeszczki (ossa se,wlnoidea) nawszystkich paJcach obustronnie,

Pod wzgledem budowy sa. to stawy kuliste, a pod 'Nzgledem ruchomo

sci - dwuosiowe. Vifystepuja tu ruchy zginania. i pro:5towania (w sumie

zakres tych ruchów '.'Iynosi ok. 1100) oraz ruchy odwodzenia i przy~yodze

aia palców, Kombinacj~ w;rillienionych ruchów jest obwodzenie.

Uklad kosiny

Staw lIadgarstkowo-sródreczny kciuka

(ar t indOl io cmpome tacarpea pollicis)

Powstaje przrz polac:z.elJ!cpodstawy pierwszej kosci sródrecza 7. koscia

cnvoroboczna '.vieksza. Obydwie powierzchni:: stawowe - polaczone

luzna torebka _.- maja ksztalt siodelek i pozwa\(lj~ na rucby odwodzenia,

rrzywodzcnia onu przeciwstawiania (oppositio) kciuka pozostalym czterem palcom i odpro'N<l_dzania (reposilio). Z[]!, rc~, mchów odwodzenia

wynosi 35-40°, a przeciwstawiania - 45- 60°. Zdolnosc do przeciw

st;).wiania kciuka pozostalym palcom jest niez"/ylde istotna dla wykony

v,,'ania ruchóvv chwytnych i precyzyjnych. (Utrata kciuka jest zaliczana do

lcj samej gnqJj! inwalidzkiej, co utrat.a oka). Kombinacja wszystkichruchó'v 'N strnvi" siodelkowatym pozwala na ruch obwodzenia.

84

SLawy srbdrec:z:no-paliczkowe

(IJ I t iCli!(lI iOill's III e f (lcmpoplw!arlg elJe)

Powier7chnir; stawowe tworza glowy kosci f"ód,,"cza i dolki na pod

stawach bli.is:;:yr.h paliczków. Torebki stawow':"'::C11.lOcl.lione sa wiezadlami

pobocznymi (UJ. coffaieralia) oraz wiezadle,!.\ poprzecznym glebokim

Obrecz konczyny dolnej, okreslana równiez jako .obrecz miedniczna

lub biodrowa, jest utworzona z dwóch kosci miednicznych i kosci krzyze

wej. Kazda kosc micdnicZll:\3. (os coxl!e) jest zbudowana z trzech Kosci,których tit'Zony zrastaja sie w obrebie jej panewki. Sa to kosci: biodrowa.kulnowa i ~onowa.

'~rt·",,:~r;~_~.l~~\'N'~~~"'n"',,:j,i. ','''''llA.~F.S,1fM,.,",1II '4q.t.litL!t~, .1'."h""',tt:fi!_ •. 'AI\.fFitR.Sl·.C;'"l5jf~lff-l'.~e\,",'" pp. C,l!-~~Jlt.diWJ·.'LJl""',_:::t .• :m,h !t.4. li. .,~" ••"",,~ •••••e:\ijQiJlb,po""')4a:.,""'U+:Jj."""""'" op •••••as 51$ n_ ~. R'"'

ii,:t ll(illl§t lli;llJjllfi1liliW:JJ (rIJl$ i:iid'aHS)

( I

I,I

,I I

87

Ir

+~

j fUJ~ .,~. '- -.~.

"" .... ,;r'~--;""-","." ' ~.

e "-. X' ),,,,,Y ~ \,: ~'" '" --,~, \:~'- j...... __". '1--'l"..../' " -:...:::-..."'>~}.... .. - .~, .... \".... " ~! I ./" ""'~ -:::: \ ..,,2'/'" I ,: . "11/" '?- --".' ,.,,/ / " ;::=-'" --:~, "",.\. {/ /, ' /.-;~ -::::'c_ "4

/i;-"':" . ':" ,> .~'~." •• J ,,'::::.:.._~::

( ," " . _. '- '}'.! .. /~:.:::

I I / .' ,-'/ ,/ .•-\~.-:-/ ~,j r'/-':::::/, A- / 1,/ / 'II,,/";/' . " ryJI!

,./f o' ' ,I.' I\~>' / 1';// l); . ;/, 'II. le)

r·II ,'I' '/f ", ',(iI .. I

"" "" . , -":':1'''' './1 ' ////It, !II "

. r.l~ 1t!.1/: ".",/r/./;.;.1:./ /I,I'/~ ~!':j.·~.V;·"'..,\!:?;"",,/~l, • '. #'// . ,/)'; "!~///.l /},;//~'l.rfrlf4~ .(~j "~J1

Q. /.1{!...·~.~.'WPI.II.ir. L//:-~.''S.,;.,\: •.

,J \1, /~ ~ f/J~I l" (lul,ti9~" <~~,../ l, . ,~.\. \ l ~("t!(I"'\ \. "I,j' .1 ./ \\;W~' \ lj!JfQIII, ~~ \\ L1- .~ i.

I . ,\ t L\k-="S:r--r-' . - .)

'~, 'l, \ 11l:b\ ~.-1 . ~ t

., .• U • 't \<0 \. ? I

____ ~~\>.'I~ll\I)\~~.' "-._~... ~~7 J(

k. ~ )1(/,< 1.1" \",,~::::,~ -=--)' /*,YJ\lI':. . LI /'!;;)\ .~~.,:.~=':{:.-,.'.'.'~./\~'\~\\\ ./ e

.• i/~ "="=-~r'--<'c'»' li,I //'

/'" t 'f/ij/JZi!ljff/{f";'" .~'o~~,'

," ( 'lf'l,l ~."(if" A:io \,., ~ ,?

~ " " ' .;(P' . / i~\":<" \\ .' ..' .,c'; ,,. 't. ~ . <? . . ./ ~.,\\' 11\. >'-1." ..-

'jÓ. (, I I ~.~l \ ,\h' !'.J . i J' I . ".~.. ,'"§,; 41/" ;,7i, .J~I~)~'.»~~.,..\".""."'''''..'.....\\'\, li l \I'" ." \-. ~~~~~r

~~. IW, III \~tl.A,'J ' .,I ~\i, ·~~.~,~~....:;~tl__~ fI./ ~. \ II \I. .'d . I ) ~. "7'" Y

......... ,,,,.\ \ . .;; .. //,:,,ir,~\ ...../ ' . \,~.':' ' "'-•. _ .. .I.. ,'v/..I -",,",,'".' •• " "1 .•..•" ~ '" pOJ' , ~y

u !h""'-1~~~.:-/ ///\~.'~"~/ \,

it ivJl

!Ryc. :H. K{~~c ilincdii1icxnu (p'Jwie(;tdlli.)i~ boczuu): a - ki)i~c b!cdrowy r'Jfled'ili d0l11)'1

b - kól~c lino,:ir-L'i'wy Pi'l~dil1~ gÓK'1n.Y~c -- g:rzdAell biGdii'owy~ d - llt~&a pnsh4.:Ha)'t;io'a

P(Z~dflja, .~ -- lal"n Iwtci biCldfow,,;j. f - kl't§a )jJosl"dl.l.Dwa tyIAl", (l .... lrol"t biod{i)wylyll/lY gÓf.lY, li -- :':ckc bicu1wwy lylllY doluy, i - 1:He~a po:illidko"''' dui"a. j - wd~ci~lmlszow.1. 1; -- ~"k; kulszowy. l --- ","li:t IwInowy. / .- ga1,I:l: kosci !w/.ww,;j, iil .- ga!q:lduh~a k{l~(:j l'(;kHJ\.V.t;j~ 'Il .- JJu2ek k.~ilOVJY~ o - galaz gón[.ia k;o:ki lonu'Vv-.;j, p ~-- otwór

Z.~;)l{jl1Lh:;,uy. !f -- 'Wd~de lV1Jl~a;',;'~"jld~[) - dól pau~'t:!Jtd~ l ---~hn)'wi~r:tC~u{~~~t~).~ni;:iy~~o\~lala

Obr?cz konczyny dolnejUklad kostnyl"l6

lU. Kosc biodrowa (o:> ilium)

Dzieli sie na trzon i galwl. Tn:oJ[\ kosci kulszowej, podobnie jak trzonkosci biodrowej, wchodzi wsklad palIlIewki kosci miednicznej. N'a tylnymbrzegu trzonu majduje sie wyraznie zaznaczony kolec kulszowy (spina

ischiLldica). Powyzej koka wystepuje wciecie kulszowe wieksze (il'lci!mraischilJdica YlU3jOi"), El ponizej kolca -- wciecie kulszowe mniej5xe (incisuraiSichi{ldica minor).

Gm kulszowy (tuJoe!' i!Jchil.ulicum) jest to i:la,d:zc wYi'a:bJ,,~l.grubielllieznajdujace sie na gIflllllicy tncmu j ga~ezi kulszowej. 'vV pozycji sicc!:zao.:jicalamieJniciIi opit:ra sie na gU:DJ:ch lmlszowych. Galla:e kosci !r.ul::;zowej

(mmm os;sis ischii) j""t cienka, :>phUlLCWil!q czekia !.wsci kulszowej, skieJfO"}:llitiil\a w strol!1le kosci 1,ow)'wej.

Sldada sie z trzonu i talerza kosci biodrowej. Trzon stanowi zgrubiala,

dolna <,;zesckosci; wchodzi w sklad panewki tworzac jej górne ograniczenie.

Talerz kosci biodrowej (ala ossis zlil) ma dwie powierzchnie - zewnetrzna, czyli posladkowa (facies glutea), i wewnetr:ma, c:zy!i krzyzowo-miedniczna (jacies sflcrope!vina).

Na zewnetrznej powierzchni talerza wystepuja trzy kresy posladkowe:kresa posladkowa tylna (linea glutea posterior), kresa posladkowa przednia (linea glutea anierior) i hesa posladkowa dolna (linea glutUl in/erior).K.resy te sa miej~cem pnyczepu miesni posladkowych.

Na wewnetrwej powierzdmi talerla, ktÓira jest gladka i tworzy dólbiodmwy (lassa iliaca), majduje sie guzowatosc biodrowa (tuberositasWaca) or:n )powierzchnia uchowata (/acies auricuiaris), laczaca sie z takasama powierzchnia kosci krzyzowej.

Granice miedzy tJderzem a trzonem kosci biodrowej stanowi kresalukowata (linea arc!Jata), przebiegajaca po wewnetrznej stwnie. Kresalukowata jest Jrówl!1lie:i.g.anica miedzy miednica 'Ivieksza i mniejsza.

N a górnym bnegu talerza biodrowego wystepuje grzebien biodrowy(crista i!!aca) zakoilczollllY z przodu kolcem biodrowym przedillim górnym(spina Waca anterior superior), a z tylu - kolcem biodrowytn tylnymgómyl'u (spina ilim;a posierior superior). Ponizej kolców górnych znajdujasie kolce dolne (spina iliaca (miaior ill/erior et spina iliaca posteriorin.ferior). Grzebien ibiodwwy dzieli "ie na wargi - zewl1etrzna i wevllletrzCla (hJbium exiernum et intenmm) oraz krese posrednia (linea intermedia).Sa to miejsca przyczep6w miesni brzucha.

-""'.-..__ . _ ..•...•...,."..~~~~~,F~~"'-..,.t:':".'~~~~~·~,-n'f-'-,'-.-i>P- ..\-.--

,\~

Uldad !w:Jl'ny-------- :19[}fny?cz !-rOflli:ZYl.!<,V doir;.ej ._----~~_.-=-~-;~t~S"I[1ilm(~ ]1})JIna~\V8! ~(\'J3 /plJ!I!Jd:;]l

ll-4. IViill~,iJJIiMI\:11I ]:m.1bJl ,e~no&f.

Kosc ROKlOv'l@' :3tano'wl przedma czesc mi\-3flrucy. Y;lyróznia sie ?'! mejtlt~zon i gaJezie. 'Trzon kGsci ~onovn;:j V;!llaz z trzon['@i kos~i j:1l13ZG1(h~j

i bindrowej zamyka panevlk~ 3t,HY'Jl biodwT>'.jego.

Gala:t g6rl1m kosci lOllovf·ej {faJnU3 superiOr' fJS3!s .t7~!.bis} odchod.zi Gd

trzou.u kosci ~ornovvej i jest 51.rjero~,vann do przodu i pf;3ysrodkD"l.VG. l>T:l

gÓ1f[Jtej stronie ga~ezi \vystepVl}e ostro Z8ZJla~CZOllYgrz;,;bk~ri kosci EOJiJ,OV1Bj

(jJecteCl ossis /?l.lDi,,), który przechodzi IN IO'ese htkowata. Gclai dolm1kosci iO!J)ow~oj «('amu:; inferrioF' ossfs pubis) Raczy sie od. strouy uoczn.ej

'Z, galezia kosci kulszowej, a od 5t.fOFlY przysrodkowej z g11Jezia gcma,

W miejscu poHaczcnia galezi ~orlOVlych znajduje sie guzek ROllu'.'!:.'

(tuberculum pubicwn) i poWie1rZCh!l.ig spojemowa ([acie:; sympt.ys7;a!is).

!Pa ile w li;a (ace,wbulmn) Idy lila zewnetrzu,ej sUronie kosd miedv.ic:meji jest dosyc glebokiJ .. Na jej dnie Zl.Jlajduje sie dó~ pa11\ewki (lass(J acefauuli)o~oczolllY powieJi'Zd.lilil~ stawowa, tZ'\.v. powie:r<.clJul1ia ksiezycowata, (/aci,e.>

tl1fWl'a). Cah p1Jl11\eWkolll jest poglebiona chrzestKl.o-'.vRókJrnistym pieifScieniem,

który tworzy obrabek panewkowy (labrum a,:ef'l.Vu!ave). ·w dO!Ifl\i~j cz'C~cipane\vki wystepuje wdecie JPl]I.new~d (.ifu:isum (Jce!'l-li'wli) Z8lID!w.iet'i'': wiezmd-

Rem poprzecznym IPmncwki.O t 'w Ó li: Z 81S j o lJ\ io \l y (/OI'r.Yme?1 obtu?o.i1!!m) jest o gnl'.niczo lilt y ko:\(;.nr~i

kulszowa i lOiIOWa. Do b,'zeg6w otworu pnyczepia sie blana. z.<'J.n!oiJlow@

(membrana obttll'(Jtofia), pr:wz która w gÓJr]\o~bo(;znym l.qcie prr:wchochi

k::mal :w.§10nowy,

l.\tJiedraica {pe/vis} jest podzielona kresa gralllkZ!Cla), (UJu~a urmi1wti:;;) nil!.

l.niednice wieksza (pelvis major) i miednice mniejsza. (pe/flis minor). K.res2\

gx::mkznf.a jeat ut'.vorzoua pn'zez gnebie!) koki nonowej, he3e Kukowatai podstawe kosci krzyzowej. lVHc:dwca wieksza jest z pcwdu otwarta, a jejsciane tylna i sciany boczne tWOJrza odpowiednio kregi !ed±vviowe i talerzekosci biodrowych.

Miednica mniejsn starL10wi wllasdwa jame miednicy lub kalilaR mif',dm\cy. Jej otwór górrJ.Y nazywany jest wchodem miedJi1\icy (adif.1!3 pelvis),a otwór dolny -- wychodem (exitus pelllis). Miednica jest pochyloiL,aV'J stosJ,'ml.aq do jpll2SZC;J;YZli1Y [poziomej. Kat po,;:hyle!ffi.ia (miedzy p1JasxGzywlj',

w(,;1Jodu a plaszczyma pozioma) wynosi ok. 65° i jest wiekszy l!i k.o!bi,et n,.iz

lJl mezczyzn.''J!! Im«1owie miednicy wYIl'8.±ille ZaZilaC1:mj(~ sie 1róinice plldowlf, spowo

d!J'.vane JPf:LY~1tli:10W1MB.if,;mmj,edlu1jcy zelllskiej do ochJ(oP:llY roxv'/i.iajDlcc')go :>ie

\

J,..

,/;1i!~;:;~0~~~<~:"")', ..,.' .,'11'1 ',1".(,'.- "\ ",'1'.\ \1\'\,,' l., ?,-""

n'";',,, '" ' \\' """ , ",," '"",," '," ' l" , ,(I,' ,'" o,f" 11.'\"" "",,'t' \J ' ',./' ,-t l ,i" ' I .' ",,,, ,.,/ ~,;t jI ,I/l l". ' 1\1 II .;:/ ..'''''. ~.~ 'II l /,1/' I" \ ,;,;;;.",.-.,..",.\.~ " \'

l(/ Aiifl; I' I ~ \ \ ,/;'W '(.: ,. '.,." 'J . I I \.'\ \ ' .• ' '.")'."" ..", . ' , '' ",' ,-,~i '''i~d\I\', ," \ \ \ \\,1' 1(6~\'. (\. " _'" , ,~\.\l . \ \, ... , .~,,;,Iir·'("· (" .

)!.I.l>,.',",\ \\1,.. \\\ \ ) '1\\ ,t\ . .N...;:- •.•....;;I;.;,.,."'., . • . ,/

/ '\ ~.i\. '.. ' \ \ \" .,.,' I ;\'" ::..- >~\~,",' ,

.' .",,'1 .1.,\ .'\'~ \. ...•. ·,,,l.,~'~,?;Z,, ." I;1 "'):;,""; \1 .\ \ . I·' ,. / '••...•_,';'- l' i,,"," ,,' ," ,', ,,,,,," 'I" "

I../ '~'.\ \, '.):.1 , IJ 1'l~J - >.~I/....,,(,.I :""' ~'''''''P'~u ", ,I;' ",I '" II-~"" .. "I.' "',{ " I'.1].1"(..' l I' 1/' j If //",,;;:;.:--:= - ,//f.:i/.'.> , . I"'>' '" ··r'"\1, I I ,1(lj", ..""._,.,.....,•.'I."',.,'I,' ..P ,,.~'1 II I (/. i· I. ,//(.: ,t"..'" --- 'C,-": ". ".'\ '.\)1l 'I '-l t. ''JI' ' {( 'l ' . .. I

\1' /',i'" :11/1;11.' I I", \ -' \'\ 1111 "1· II ,", '

... ,,' ,II ,. %1 'I \,\ '- ' \/\ .'1'1. I/I li .Ii /- I \ \~' {\' \ lA/~\\i ,/ ;/' '(, (' t,'\ ", " ;,

/ ''>'d .<;/111 1/1\' .\ " \/ \1./"':"'" .1/ I/ 1\ \,', \1')

(fI / //.~r:/ // I •.. \,'\' I''''

./10. ,/ II'. ,'/ f.. !,/I \. . ... \'1-' ,1· / ( / \ .. ./,/./ ' /II J" / I \ ... ., .:.'\

0'/ f' ,,/1 ( \ '\. 'VI "_ \Li ' I ....,,.". i'" /.'1 ...,/ ' t7 I " /. .. ,

IV'I~ ,', l,' /' /'( ,l ,/ \ l "~ {Jl , / .'/ ~ \ " ,1'-- I_........... i" " 'I ~ I, \ \ <:",)J'- ,.

.;'c," ,\ I' ~'O, \\ rit,/ ,a, I \",=""r-"''''''~''''-'\~ " "'J;

;,/'1. ~\ I \" ~~~'~.~.'" ',';:,:'(. "',,111 ' ~~\' \,,~'\"'\\\\\

,"""""h"" " ~,L ---'- ., '\,"\: .. U,,,,,'I,I , '\ . \-\~~ \..>C''' "'C .."'\' "" \ '\ '

+. / ...'_ ';;:: ...._",,';;::;\, 'J"~ 'a \1\ 'n•._ 1i'....'" --I, 1.\,. "'I " 'li • ,!" ,,'::::: _, ",\ ,_,._~~. \\1'" ., ,I f"'"".!,~_ ,,\,\1 \, \,' RA-:;';' -p,:"" \ 'I, .i\ ,," '\ \ . 4-r "'", .to ~? ~~~,~"\ \'\'\\ \ ,lI 1\' f/q

/ o_=cJ,:;:.\.,~h, ,\.\\ ':;\ \\ ~i\ I' J li/ "'t\:~ ",<: <'1"'1\', t . }i':"/

I~'i::)'\> ~/ <,' "_ ..• y~,)';

/ I ",-"--l.~7/ /",/h '.;,( -,;\_'~ /0 "!,-/o.' - ~,..

~ ·t~"l!,,,r''''''':·:'::~r.·'·'''' '. ''''\ \~

83

Ryc. 52. tCo!;r: mj(;::~~~ic;::r.!a(I)C'Nif~rzdJDia przysro{pcol7la): a - ~~,()kc:hicdrov •...y przedni dolny,b 1.c.o!p,cbiorj-t0'i''''Y P:j'l:('{~nigórny, G - grzr.bje\:'1 hj(;dj'I)~,~":,,t1 --~- dól biodrowy, e "- guzo·wa.toSc bi(':dfov';~L r :.(ch>~ bk:drowy tylu)' górny, 3 "--- ,~rok~ biodrolY'lj tylny dolny,b ~._, '.vd~~:i2 xnbz0':.:·""', ! o ~(!)J,~;c rndszo'NY, j - oiwó;' 1~;7~nnjony,It - gala.i ko~cikuls:;~o1.V~j, ~ --' gr'.h~:~d0hul. kosci lOJJ()WI~j, l -~ po;vicrzchn.h sl;:IJJ\:''1l~OtNa, m - galaz górna

kosci lOXH.P.V,~j, il -- g:i';::ebk~ll ktCsci lonowej, o - t.rc~n la;(IY:'Jatll, p - po\vierzchniaUdlO\"J3.t.f.l., r - guz r(iJ11;~:{~'l,~.'Y

0'''1

I

~{

,l

~

l'i

~f

l

P

(

,~

I

I~,

[

~

j

90 UkJad kosiny Obrecz kmicz]my dobiel' 9.1. ~_-....u-", __ .,_~,_~~ __ .~~~=..-_~~__,_. .~

III

plodu i do porodu. U kobiet tnkrze kosci biodrowych sa silnie bocznierozstawiDne, duz;:. jest równie:;; odleglosc miedzy guzami kulszowymii .wiekszy kat podloTIowy, U mezczyzn kosc krzyzowa jest ustawionabardziej stromo, a sciaJlY boczne miednicy biegna zbieznie ku dolowi. Takwiec miednica zenska je5~ niska, szeroka i ma szeroki kanal, natomiastmiednica meska jest wysoka, waska, o WaSkm:l kanale.

g,5. ]p'{f}HaneIlllB:ll. 'J:\' o!lltr,~1bi"" rn.it~lJlky

Kosci wchGdzace w sklad miednicy lacza sie ze soba za pomocastawów krzyzowo-biodro\'1I'ych, spojenia lonowego i Wie20Zrostów,

Staw krzY:1:owo-bioorn,yy (an/fu/alio sacrailiaca) jest utworzonypnez powieri,~hnie lKbovvute kosci biodrowej i krzyzowej. Jest to stawplaski, o bardzo ograniczonej ruchomosci. Torebka stawowa jest krótka,napieta i wzmacniaja j:l nastepujace wiezadla:

a) wiezadla krzyzmwo-biodrowe brzuszne (lig. s(Jcroiliaca veYltra/ia),

które cienkim i szewkim pasmem przebiega od powierzchni przedniejpierwszego i drugiego k.tegu krzyzowego do brzegu przedniego povviendmi uchowiitej na kosci biodrowej,

b) wiezadla krzyzowo-biodrowe gr~,bietowe (lig. sacroiliac(J dorsalia)-- w postaci powierzchownie biegnacych pasm od grzebienia krzyzowegoposredniego do ta!erza biodrowego, gdzie jJif1:yczepiaj'l sie miedzy kolcembiDdH)wym tylnym górnym i dolnym,

c) wiezadla krzyzowo-biodrowe miedzykostne (lig, sacwiliaca illierossea) -- przebiegajace krótkimi i mocnymi pasmami miedzy guzowatosciakosci kir:l.yzowcj i biodrowej,

d) wiezadlo biodrowo-ledzwiowe (lig. i/iolwnbale) odchodzace od wym~;tków poprzecznych czwartego i piatego kregu ledzwiowego do tylnejczesci grzebienia biodrowego i bocznej czesci kosci krzyi,owej.

S p {)j e fi iol: l () fi o W I(; (symphisis piJbica), to poiac;zel1ie galezi górnychd'wódu kosci hmovv}'ch laC:li~cych sie za pomoca kraika miedzylonowe:go(disCI1s ime'JJ!Jbicus), zblJJdowa:i1Jego z chrzastki wlóknistej. Spojenie lonowe za'wi~'ra rrHl1U~jamke, dlatego tez to polaczenie moina uwazac za forme

przejsciowa miedzy dl\j(Z~llltko:lJfostem a stawem. Spojenie wzmacJI]iaja dwawiezadla:

a) wiezadlo lonm:ve góme (lig. puoicuvll superius), bi;;gJIlace miedzyguzkami lODowymi,

b) wiezadlo lonov.';;: lukowate (lig. cl'cuIJium puM:;), któiI'e przebiega\'JZdh1:z ,dolnego brzegu spojenia i Z!fasta sie z krazkiem mied:l.y~o][1.0\lvym.

Ruchomosc w obrebie spojetlhia ~mlOwego jest ballrdzo niewielka, jedumk odgrywa jp©wna )fOle li kobiet w c:ulsi.", porodu.

I

<:'"

/'"

fil//./ '~'~:I'~, /'\Rl<>'UP" I)../.~''''.i..'ill i!;'../ ··.r

' "<.I\'01~ '\'".,,1." I . .~Ji(\~'li/ ~;~~"'" /')~~l~~'! .'" f~~,(~"L/ ."'-- .e,., ,-'lt",.,. ~ _ ':. .••( •.~~ ., !} "i·,."\·i~, ~.

r

\

Ryc. 53. WieZO:a05ty mi<:dnky: " - wJe:ud:o padlwiHoW"" IJ - wnex!i,llo b:ny±m.'o';j;H7.0W,",

c - wiezadlo lcJt'zyzowo-k{}!c{1:we~ d -- oh-vór kuJ5:iO:\vy ~ntdcj~i~YJ e --Ot\;~dlk~rluj~zowy

wi~k$zYt f _. Wie:i'iidlo !(xzyiowi..\-b~odrow<e ~~·:tUi.iJ:1Ji\;, g - wn~:tadlu biodlfl}'i.Af.0-le.di •..'vj(HVd

W obrebi;:; miednicy wystepuja Il"ówuitz Wi~1.(])2h'OHy, Sa (,}:

a) wiezadlo kn:yiowo-kolcowe (lig. :uu:r-osp.irwle), któt<!: o,khod:zi .'/bocznego bn:egu kosci krzyzowej i Pf:i:yc:wpia sie do !koka ImlszLlwego. 'Ogmliliicza 01.10 otwór !n.dszowy wiekszy U:[)u'INi'!:m i.l'c1Jiadicwm

który pow~t\;:j" IrHzez uU'u!uclie,;;ie wciecia !n.i13zowego wiebzego, lby wiezadlo kr:zyio\vo·'gU1:z.0\~I~ (lig. SaC{oldlber~tJle)'J któJfe bi~g}fhje SLt:~~O'.. ~.

kim pasmcw mJ b!tZegll! p(:zysrodh;wego guza !al!nowc:go doczesci kosci krzyiow~j i do kolców biodrowych (tylw;;go g6nH,:go j dnj.

;mego). 1'D. \~i'~L~:H0 w:,>pól)(JJj(';,-;: k.rlJfi.01~O"kol~owY'1r1 zmnyb wcieci;::, ,knl~ .lszov/e mnlt'J:ize ! ~.)V [<tu Gjfh-:Jsob p{r\"vSu.iJ~ Oi\!~'nrr h:.:U1M~;2{J'VVY iil!iW~J5:'~Y1f(J.fw"

mm i:;chiCJdicwlI minus),

c) wiezad10 pachwinowe (Ug. iilgUirud2Y, kt6re h~exy knlcG biodrDwypl'zcdll.i gómy z guzkiem lonowym. To wi~:Z;lliB,)

(kailliall);J pr:1:cz jpf':zecKuJ.d:za lL1DJ]\-SlUti~~lITlac:r:}fiAhl kr~~;~lioiiJ!o;:~nlit:li

J

'l,\.1. K@s'C :mn'!1'FlI] :(jim~ll:W)

93

Id

I ~ I~"/ ')1 1'1\(? ,J ~\_~....". ,\ L i'"",~,~ "\;-

\ --r~::?1~'. ~~J;A'I\ .">. ~ - fI '7'7'Ih-)--.. kI r )'\ ,~,--\ ),', IIj

O- - r~~;~~'\,~~~l',,/ I~

Y"~~1'jl\ I \

\Il\'\ \11III

~~\,\

\\

;\~t--,/;~ )II,

;\\w

~:

~

t,"'f \/" !I '\

1"\·~LI,r, 'i

~~),I t, } 'I ~~!/J!' \i:

_~'J".r~~'.ll:~\~,~.;}-'\(1// . filii' "" "-0// -- . J

Iyr ',\~, I~ f$' J[I' ~'- _.

Il- _....:-t· l, I/tY' \.0'''''.1-..~

\il

Gl, f"'l> ~'''''~- ', .; dJ • •

, ..~,'. )"

\(",,,.,. '~'J,'~",\11.1/, . "'4 --- -j'I' ,~~~\_9;;;

e. .. -~~,\ .. \~'. ~r~\\~)'I11jIJ,~~;?'~(

~\I,,~r~II~~ \ 'c\-\'\ II !'rr.r\ C

! ,'.(,+'IIliii

k'iX~

/, I ---....;fil ~.

Il,h

t'.'/1

KOi!cZyrW wcina dolna

Ry(;. 54. Kosc udowa (widok z przcrJu i z 'tylu): a - ~Iowa koki udowej, b -- dolek giowy.c - 3zyj.'!,;a, d ._~ kret.arz \vielld, e -- krer.a mied ..'Z:"kreiali'zowa, r·- kretarz maly, girzon,

fi - pm'lierzc!mia rzGpkowa, i - nad!dy!ciec boczny, j - nadklidec przY{;l"Oulwwy,11.- gn;ebiml miedzyhetm-ww)', j -- gllz()wal056 pos1fu:ilkown, I - !ue:3/! chropawa, m,n

- wargi przyf,wctlwwn i hocznll krewy dlJWP'!W0j,0- d61 miedzy/dykdowy, p - klykiecibm::ruy. r - klykic'; p,·::.ynWI!IW'YY

Uklad kostnyQ'i

Jest to najdluisza kosc szkieletu ustawiona skosnie w stosunku doT "ki u!dad jt;Sl wY1l!jkiem wiekc,zego odd nlenia od siebie kOJ.lCÓ'N

kosci udowych niz konców dolnych {c1~cydl,je o tym s.7.f:wkoSc

to typo'.v~ :'.oM: druga. SkJlada sie :<: ti7!Jrl\U, xm:mdy bliiszej

. W sldad kOl1czyny dolnej wolnej wchodza: kosc udowa, kosci goleni0'l<fz kosci stopy.

Tr:wiU koiki uc!o'Nej (corpMs femoris) jest kk'(C' wygiety do plrzodu.!Powien:c!lIllia przednia trzonu jest gRadka i stano\'Ji miejsce przyczepu dla

jedl;jej z glów miesnia czworogRowego uda. Na po'vicrzc/}ni tylnej, w srodkovJej czesci trzonu'N}stelP'!je k.resa chwpawa (linea. (J.'ipera), w której

'J'/'Vróiuia sie wargi boc:wa i przysrodkowa (laoiwn medj(jjJe et latem/e).Wargi te w dolnej czesci trzonu rozchodza (;i.e i og'i'lulic:zaj'a powierzchlliepodkohmowa v(Jcies poplitea). 'W gÓRnej czesci WH:rga boc:lft.w. biegt,iew k.iemnrrlR krl(tilED. wiekszego, a pR'Zysrodkowa po:ecnodzi w kresel.iOied.7.ybetRJrZOVo'll:.

f'lasmda blizsza Jr.o6r:i udowej skltHJs\ sie z k'J!ic;lej 8*owy (capu! ferno··fis), szyjki omz tC!i',,:tPl'ZY wie!'cszego i JJuliejs:rego. CHowa 1,'1 cze~d posi[Ddk_o'.'"Ej 7.U2l. doh', !.\~n:erJ (!al'ZIl capWs) 3ll!±~c:;, ,1.,) pn;yezepu wie:wdll::>H

Szyjka. kose~ l.ld.Oi'~!r~j((olhuH. fqn'UJfp'3) Rar;zy i.,;lOY·l~! ~t: tIrZ01U1eul, t'~von'z~-1cz niro ki~t tJrz,mlo'v')··G:::r.i1tnwy, wYIi10:;":~lCY ok. li,';". "N mjej~,<;;u pO~81czertJlia

s:zyjki z tr?Ol:tern ?:t1ajd~.\j;.~sit~ dVJie 1Nyn!05Rosc:;, ~i.-}St.1H; - k[etaIfz(:-~.

].(..lcetawz VJie!L:;Z~' (t';'ocl!antev inqjDfr'y je~t (hJ:~?~ -:;r~'rJ\i\Odl\J'3c:i:a7 1Tl-fJ któ['rF.;j

:c:n2Ijd1Jlj,a sie powi,::rzcLmie ,do pfzyczr-:pn '.l\i~Si.lj. f"d. 1,(:ret2ln:el.ll n~\ powje~

ru,;lmi weww(ITd'Bej miesd sie dó~ JH"\,\~1nXI',v'J U':!5.·~,1 ,1I'adwII2,;;Tic.IJ), któryj~st n·b·~V"nhj:?, lJJ\i:0j3,,(;r~r~]~1r~yt~~'GPUYllj_I~:5j(l1n.

z jamy brzusznej Ja Kl!\J,,:r,Y71Y dolnej. Przyczepi.aja sli~ ,o'vruez do niego

90 Km'neEJrtnm ,rlh)ll1ill2. '1JHPJ1JID1Jl

, ,., .,.lUH!5D.1C 1 pG\""l!~=P~.

E l o iil a 'L a.) l o El o ~Na (rneiilbr(JHQ {)b!t~f'atoTia) jest ~:; }I-~·.;groua lacznotkanko'va \Ozpiet:l na brzegach otworu zaslonionego.'l:/nz z otaczajacymi. ja galeziami kostnymi sluzy za pole pr:<:T:Z~!-,,1j I'Ji:::sni miednicy.W gómobocZ1!cj czesó blony wystepuje wolna przestrzen, czyli kanal

zaslonowy (canalis obtllratori.s). Jest to miejsc;:, prze;: lUórc przechodzaz miednicy ne:n.vy i naczynia.

-_._.-._----------------_.'~~"/11

pl

I ;

:~

."'""""..~~~~w~,"""",~_,..,.,.,....".~,..,....,.~"""",~,,,,,,,,,.,,,,,,,.,,,~~~,,,,,,,,,,,,,,,,L> .. ,,- "b. "" .• ,., ••• •.•••• u

94 Uklad iwsin)'---------------_._~-~---- Konczyna woina dolna 95

TI{~c. 53. 1;Cdd ~cl~iAi ('",idG1r ~ J,.:mdl.l i :,aylu): a - !dyb,;" b)Cid~Y !tosd iPis2Czd(;w~j,b - klyfiJd pt~yiUodkowy~c - '\)I'ynjosio~c linit(dzyh:lyfu;iow"~ d - guzox;vatD!C ~jn:~zc~dDwa,~ - b,'z,;g pn:c",jui, f -- iw.lka p:r:ly&wJkowa, g -~ glowa !wtci :;I.n~lliow"j, h ~. I~w~,tw,lci

~rtj':i:alliow~ii - ko~!l,(a hoc:id~a~ j - ~o-'e~alLnj{::hiia ~)i.a51c:d!.owat~g'o,I

,!

[

r

i

,J

,:

I~~

;'~

I'\~!j,~

" ..

b

e

,J

u

~III

I,

!}

iI :,1

i\. :1"J II

Kosci goleni lub podudzia (erus) s!dadaja sie 1. kosci piszczdoweji strzalkowej. Sa to kosci dh!Jgie, miedzy któryn.li wystepuje szerokaprzestrzen miedzykosIiOIa.

Kretarz ill.niej:;zy (trOc}w.rtler miniJr) lezy po stronie przysrodkDwejtez stauowimiejsce przyczepu miesni. Kretarze od strony przedniej

nol[lczone sa kresa miedzvkretar:wwa ('linea intel·t;'oc!:antetica), li. cdJr ~t •'" ..,: ~.. v ." •

stlony ,tylne] - wyrElzrue zaZI.1UC20.i1ym grzeblemem Imed:zylaetarzovI/YD1

(aista intertrochamericu). Ponizej kretarza wiekszego, na tylnej stroniew przedluzeniu besy chropawej znajduje sie guzowatosc posladkowa(tuberosiias g!ute{s), któnl jest miejscem przyczepu miesnia posladkowego.

Koniec d2.15ZY kosci udowej tkRada sie z dwóch klykci i dwóchll:Jldklykci. JKJykcie (condyli JenlOris) dzida sie na boczny (conr/ylu,'; latera~lis) i przysrodkowy (condyllJs mediall:;) . .'Znajduja sie na nich powierzchniestawowe, pokryte chrzastka szklii;ta. Mivdzy klykciami :znajduje sie g1eboki dól miedzy!dykciowy (fossa inten'mIdylaris). Na przedniej stronie koncadalszego kosci udowej wystepuje powierzchnia r:z.epkovva (facies patel!aris), która jest powien.:dmia stawowa dla rzepki.

Nadldykcie przysrodk,:nvJ i boczny (epicfJndyius mediafi:s et !(Jieralis)

sa to wynioslosci kostne na odpowiednich /.dykciach, bedace miejscamiprzyczepu wiezadel i miesni.

Rzepka (pate!la) jest to kosc !c§zta!tu trójkatnego, wpleciona w sciegnokoncowe miesnia czwowgbv.'ego uda. !F'O'WiC:f:lchnia pifzednia jest chropowata, a tylna tworzy powierzchnie stawowa, laczacE! sie z powierzchniarzepkowa kdci udowej. JPodstawlll rzepki (basis pat.e1!ae) jest skierowanllldo góry, a wierzchonek (apex p(Jtef!ae) ku dobwi.

!\I.:)\, lK'ilisd iX<wll,l:IIDD

Kosc piszczelowa (libia)

JPolozona jest po 5twuie pilZysmdkowej podudzia, od strony palucha.Jest masywniejsza i mocniejsza, poniewai na niej spoczywa dezaIr wyzejpo~ozonych czesci dala. Tr:UJi~l !J.:osd posiada trzy powiendmie i trzybrzegi, z których n;!!.jwyrwzniej za:i.:iIJlilCZO!l1Y jest fón:t':g ptz~x'irji, ll,itwowyczuwalny piZCZ skóre.

JPowierzd.mie pli"zysmdkow21 i !J\)c:rml §r~gbJkie, ;(jj W.J! tyhli':j pnwieJ[<>

clJiJJli w górnej i.r:wciej C:lt:sci ZiIlliJ.jduje sie kn::§ia miy:haia pJ1as:z.cz1:o'l,lmi.ego.

(linea m. solei) i be:1JiJljpodkolmwwll (linea pOpliii!a). '\Nasada blizsza kosci piszczdowej jest :Lgwbiab i :zR:nju:I'Owffi!l1a1 z dwóch

szewkkh Idykd - lbOC:ZllllCegO i Pli·zy5imdkG':vego. l\lll :2 illlich

li

~!.\,J" lK (ij)a 11~2jl

.) t r :~a i1\ a ((iIJ.,i/n;'

rroh.ri:oo.a jest l·.rI:l,d~u:~ boc?...uej sUrony pi!3?:C'l,;';li i 1i::~/:zysie 1. nia ·..v czeGcigórnej i dolnej, Trzon 1tl'zalJd {corpl!:i' (i.tmlaz) .ic:,t trójscienny. Naj1,'vydai··

nic:jsz'{m bcwgiern je~t brzeg miedzykostny, ,h':7'VY do- przyczepu b~oD.Y

mit;:rlzykostnej.Na kOR1cU blizszym znajduje 3ie glo'Na stc.:\!ld (wpU.f fibulae), która

ma powie17chnie "tawowa ~aczaca sie z powie:rzdmia stawo",n~ klykciabnC7:1.'cgo pis:i:czcli Koniec dnls;;:.ytwony kosj',.';; :CJocwa (malleolus [aleralis), któm ~aczy si\~ z wciedem strzaU;:ovvym ~)j:;z:':7.di i ma powierzchnie:;1..al.vO\4/,~~ uUHozlivJi;ljaca PO~1:czf:FJie 1. k\)sci(~ ~l!'~u.k.{),,'la.

Z<l.R'óv,rno na kostce boczwcj, jak i IPD:ysrodkn'.vcj istuieja bruzdy dlasci'(gicU1 !J:liet.ni podudzia.

Osj(~ dhlgip- !Iotd udowrc:j i piszczelowej twoEll kat otwarty bocznie,\VYI10s:z.acy 17.5°--145". KoD.czyny dohJ\e moga milO\; ksztalt litery "O"(kol~na 3ZPlJt8\'.vr:) lub litGry "X" (kol~IJL'il kos12'1Fc}. Vl zwia.zku z szerokamiednica 1jj 1wbicI uda biegn~ bardzi",j zbie:bl.ip: :m do~owj; tym ~amymI.l tej pki czet.dej 'vystepuj,~ nogi typu "Je'.

2r::U=!JlJU}~si,~ 0t8.',1'01,::1'=1 gór!J.D.~ )f~~·-:·.}?C:-/)',:.!".! dl[l. ·:}dp'J'I.y~ded~

11tieg\) ~J:.'!s'>~ir~I.::J);:,;;: !}dO'N:::j. P<JV!~.el."=c;11.lie ~t:l'~,1':J~~;'~~{~f':l~ {/acies :.,:,vticula.,.

:-':3~;' sHpe?h:T(:'S} :~;-~ ~·'~·:="·2::j.~1~';I:ue _·~C:·~l.;.:-;jc·\.va (emi:UleX1'da.

i;n'te~·,CO~llJ.:/l~'::fis)~ -.mi,~dz:7~:~3.d.::,-;io·1V:.'E_Lt --- ~ '~yiD~'ill(ai"~a

lnlr!rrOFtt.(ulcrf,"j' tTnL:':'tl}j' et posteriof').

l''lfa rLtyk,~iu b'Jr:::~l}sn kosci p1.8zc"::::elc';~l(·ej z;:'~l.~dllje :3ie pov/ierzc1l1i:1i:a.

si..8'.Y~!~.}lJva strznl!~;')1.~/:J. ((fJ.r;ies :.~rl'ictil(JTi$ fib~!.l(Jf'fs), ;~h.!;7:qca Clo POKacz,erua

z giiD1,'V:~ ;;tr::altd. PC~Eii.;::j kJyk,ci, n21.. przr;;dniej ;:}n~:v~.·:;r7.::hn.i '~rZOilU l.:vidocz~

na jest guzovJatcsc. pi2zcz~E (~z.!berosit(js ;ibit~e).

R)81.I~Z2. rG:lsfl.c1a \osr.:i piszczelo'Nej pr:a:c!1odz-f ;'!/ siln.y, 'NjTuinie za

2,ngCZ{)uy '1.v~'rrer;r.~!I,rrvrrny knstka prz)'srodke':va (J.'!;~{d!eaI1l.s fi'lediaiis) oraz

\,V trz}' ;po\viejj';zchrr1!e stnl.Vov,re:

aj powieJrLdmie "U1.'vowa dol'iJ.a (Jacies ardcu i('lr.i:; inferior),b) POWif;EdE.tie ';·'..'1''I'o'v'l: k()~tki przysHJd~,o\,I"j ((acies articulo.lis mod

!eofi),

c) wci e·cic: ,;tr:L,,11;,i)"I'ó {inci.sw''1 Ph1.d(Ji'is).;bx.'~,v·": de pnlaC:Lel1i2. z kosciastr:wJkowq.

Powiendwj'J. ~t'_~.'.v"-::'.'!i).dolna i powierzchni" :'·/~.wowakostki przY3fod

l<.'J~vej rlF1(.::z:a Git( :r. ,:~ln'h,jl'>:";rzcLuli~.D1i;:;tn',vo':'YJni \-.0~)(:i filrokov!ej.

K o j (~)(ó ci kiO VI 1:'1 t fi, (os J'wlJi1..'u!are) jest Spb.3Z'\;ZOJtlB i lezy po 1Grr:Lys!fod~

kowej 5tlfoni,,~Gtepu. Jej tyll1!,[~ powiellzdmia jest w!deslffi i rr:z,y!ega dog10wy !r.osd {,koKowej. !F'owierzdmi.a p](ZealIliEl mil trzy pol.a shu±.qJp" dopoRacz"mia :L !ro§óuai ld.ir!Jtenmtymi.

97

KO:3C pi.etlJw:J~ \mlcdHe1l.s -" os c(Jldsj jest l:M!lj'NiekGza koscia stepu,

<\) nieH'egu!arnym ksztalcie. W jej tylnej cze~ci widoczny jest ]pJlZ pietowy(tubej' calemud). Na powir;;rzr:hni górnej wystepuja f.!i:ry' powierzchnie§t81WO'Ne: tY!j]~., 3rod1.r.owa i jJrzednia oraz bmzd@. koki pietowrej (suleusel/lcanel).

lPowierzchlOLi21 przyswdkow31 jest wl.desla -- wajduje sie tu wyrostekzwauy podpórka kosci GlwkDwej (suJteTltCJC1JIWI1. ta.b). Na dolrnej po'.Vier:c~

d.!lLIi podpó1fki biegnie bmzda sciegna zgim~l;z.a dmgiego paJHch~.. N apovlierzc!:uJ.j .bocznej wyst.epuje bloczek st:rzaRkowy (tmelika pevlJiwalls),obok którego biegn~ sciegna mieslli strzaHwwyd:1. lPnednia powie1fzch.ruako;ki piet.owej ~aczy :.•i", z koscia szescienna.

Kos'; skokowa ("Jlu;;) lezy w górnej czesci stepu 1 :;POCZ}l'V1J\ nakosci pietow''Jj. Na jeji:x:u.)oie w3\jduje sie bh)(~xek (tJlochlea ta!i) skuiacjdo polaczewa z powier;;::chillar.ui stawowymi kosci piszczelowej i ;;;irzai!s.owej. Na cze~ci bo(~zuej bloczka widoczna jest powien:chlJJ.ia 3tawO'.:vfl. dlajfJoil>,CZellia z kostka boczna §trza lld, EJ. na ;,tirm:de przY5rodkowej bloczka- powienchl1ia stawowa dla IPO~ac::c:ellja z Kostka pllzysrodlwwa koscipiszc7,e1owej,

Na stfloruie tylJaej mmjduja 3112 dwa gm:ki o>mz bmzd2\ dla sdegn3miesniowego. Na dohiej pmvierzG!),itli trzol1U kotki sk o1H) wej sa trzypowiencul1ie stmwO',ve laczace sie z odpowiedJl1mni powierzchrua:mi koscipietowej. Miedzy pmvielfZcuniami miesci sie bnnzda kosci sLcoko'wej (SM/CUS

erJif.), któm z Dmzda kosci pietowej twony zatoke st\'!JlHh (strm:; tc.r'si).Na p"zedlLliej stronie trWIUl1!l znajduje sie ghnvf!\ kosci Gk.Qko1.'!1ej {CClput

tali) osmdzoJlJla na SZjdc;;: (co!lum laU). GlOllla rn~t pOWi,ef(zc1tllie stlHVOWa

31iuiaq do jpo1iar;zeJlJlja z koscia h1dkmvat.a.

.a-t"Or-3czy:na lPOirt(!. ,f.iolH[J.

te Ot s c i s t e P u (o,rsa !(Jtst;

li(o:3ci 8t~pu t7JOIZY si.edem rÓZllOLc3ztaIitllycI1 kosci. :;:'''Nie z llH:n

.- !J:o§,5skokowa i lJ>ietowa u!10±oue sa pietrowo, a IY02,c,stllie, 'to je:3(: ko;sci16dkol,.V8ta~ szescienna i trz:' kosci k1il1oVl!a.te lezo: obek 8iebie i Ga \V~!SU...

J]iete de p!lzodu ..

T}k./Gti rrDS~lZY.~~~----_. -- -----

,

l'

~I

, '!

~I

I,I

i I

II ,

i~

l

W skhtd :itq'iY wdwdza ko;]ci 3tr;;pu, ,3lód,-;tnpi;J. j lI,-,f:c.lp~ków. Budowa

stopy pR7.y~;l(31)"N<\U!la do p e!llIi';n iEl. iri.mkcji i. !nkomDcyjn",j.

KC.I) ~ c i lc 1 ifi [) wat e (OS,,(i r:io(i1eijovmiCJ), tj. p1fzyzmdkowl1 ,1fi'1i),~rr(~dr",-i2'

bocztlfli., k;~1;1I,:;; przodu kosci fiódlwwai:ej. JL'i!cz;~ sie :w Goba za pOJu(wcl:ll

'po,;)v~J;;;:a·zcbu.cai i$'t8.1J.:!iQ'~!ych., a :z; Jl~nrzo(:h;~- :r. ~rZei!i1~1ko.s'Cm~ ~S.irÓ,dD~:1J]Jia"

;;~:;[··:·;}t~~ft.·:~~r:"rr',~;:c,:;:"-:;r:;:'-Jr',:\,~'!!'~1I'm~""'''J!':'R~":r;'V' i'!;;".1 j," .. ,,,,,~~.~_~~_I~,":7""'!'!m';.1.t,.':1fJii,,,~;af./!,,,PJ+I'j,.,..~~~"5;"',-l!'-"'_, •••• (la ,;:., <... Iti"'l'Q,_ >-~-~--------------

98

" Ci

I.

Uklad kostnyp,r;lac:xre:~ilJJ li! ofJr'lbie kOlkzYYjjJ do/a4 wolneJ} 99

-"-~'-_'.~,~---..~. _ .. _._~ .. __ ~. __ .~. ~_ .••••.•.~._ ..~._ .• ~ ...~~",w"""",·_~·---... ..•.•~,~~ •.••.•,__

Kos,c ue.'id,;;iln!! (os cwoiJeum) jest p0&o:kClJlil& IW/' hOC"~li~Yj,1l hnegu"te)pu. Z przodu ~a(,'Zy sie :z C'"Lwarta i piat'i Jwkia :§!l'.1d"wpia, i! 'Z tyh.l

z kcsci~ pii(towa, Od ;;ttony przyswdkowej GaiJiaduj~ x O()CZ1'l\If, kosciaklinowata. N a dulllej iPo'Ni~rzchni k,)sci 'l:l',:ki?.IiHllej iN~i,tt\oPKJJ}1; i0nl1,d••~degna mie5uia stau1kowego dlugiego.

Kosci Slród:Hopia (Dssa ;me!aii1r3tJ1la)

W sklad k6d~topia wClwd:d piec k[)<&.i.:i. Sa 10 d~ugie, li WieCwystepuje w ,lich t:r:zOil i dwa koi/ce. Mdt lwdtltowy ~j~ D:>&dzom:: ila

ko:kiaeh !diaowutych i kosci s:zdci<:l:JIj(]~i, Gk'\.vj k;)E'ci ,§jjb.d:jti..\l:i'ia lli4C'zca 5i"

z p&liczkami bli±:n.ymi paków. Na flodst<f.wlldl [Jli.::.ws:ccj i r~iat;;j kokiS.Ódiltopia wy~tepuj", guzowatos':, która jc§t ll1jlt';j~ctm pC':YC:lIt[l'lll i!l1ie:hli.

Kos': druga jest najdilu:l$za. Wszysdd;e kosd .~lfódiltflpi~ :q ldLko \vji:rmkfte

ku górze.

Kos ci pal c Ó w (ossjJ digUomm pedis)Palce stopy od drugiego do pial1ego rtluj:t riJ trzy p,lllic:tJLi: jAihzy,

srodkowy i db5:ZY, iPi"nvl,):zy pa!,;:::, czyli p'"llm::h (jwJlux), mm a\iVil gli'1~be

i masywne paliczki, póniewai stai:lowi Oil! sihH! j)DO[Jm'e: §tojjJy.~N C,b!ti~bie

padiczkow wy,6:blia sie podstmwe, t.1J";Wili gilo'w,", p1lIk:r.klll, III wiec tkl1Ji{llii.ywystepuj~cew kokimch dilugich.

Na stll"{)ilie ;pode:>zwowlI:j 1>topy wystepuj~ :~Ld'i::lhlli'b tl[ze;;zc:dd, PilI)!stawie $róds~opJL!()-IPn.liczkowym palucha. H'O:Zl;l t;/m mOigf~ !liv ~}{yjlllWii:d:

tneszczki !przy §[.illwach H i V pal.c.m oraz w sciegwJich mi.:;:ii,!i.

lP'r:Awid~owowysklepiona stopa lwm'zy hdd ko"t[]e podftWZltle i ;pDpil'Ze

cZ'11Ie. Gm pietDwy omz gilowy j i V kosd S.Ód:itopia powinny ~:iHll!nwic

pLinkty j1odp<t:rda stopy. Skkpi<':l1ie stopy ut.rzymuj~l wi"z21dila, 1'1.1ie:~l(lie

i ich sciegna. Kiedy teJri gorsd ulegnie w:z!uiui<':lIiUi, stopa kOllHBllrtJilj,~ sie2 podlozem duza powierzchnia --- wówc:tU!, iPow~laje pfta:skostopie (pc:,plama5), zdic:r:me do wad post,'liwy, Zmienia sie w[(;dy s[losób chod:zeniai w kon5t:kweucji wytW21l!'Zil sie "xereg zfnian w I:ilJJdoVJic koilccm.

Pruwid101JYo zbw:Jowall1lJl 1l!iOPCl jest narzadem e1:iHltyc:.mym i SIP"i(;:±y"tym.

JFI3!Llkcje illJ:1mtyzujaca pdni<~ równiez hllle idementy w IKuUmdzic ko~tnym:U'ilkotki, dH:zaSU.d miedzykJregowe, fhjoJogicw:e h:zywixtly kIlegosfrl~~);;"

JtilJJ, lf,\[iJlli1~~:z;,z)jnfig 'J':! (jJ;~~B·i~lliJn.B fu;lilIiUil:;;f,jfIfilY [n;{llHll'fI~j \l'NvhM,;j

ll«UL §~:Jl'~J iiJu •• J,".&'N'}' i(iiJlif(f,r!!!J!!j!J!lJ" ;:J)l(JJlJI)

, \

I

\

h'tyC. ;'ii). K(I~ci "topy i(jp>owl"nl."l1li1liu W:zbl",a.,wiil): i\l - il:c(\,: ~it"l'wwa, 1lJ- ilou lPiiltj)W1!,

;:: _ !Kil/il; ~dci?liiiiJj"',!il - lwU: ~MIH.iwii.iii, «, if, ilt - lki1lkli Ikllmo\iWaao: (pitJ::v:§grn~lb)'Wa,

~rll<Klk'Ówffi\ i b"cml!l), IIi - kii.l&';] :!t/l:lba"piQ" i - kó1~; IiM1kbw

,."~~--~.=~-_---~-.."--'-'-'_.'_."----'-"._.-

Utwon.ony jest n)tz':;z p':Hnewkit kosci lllituiJlicd:iR<cj i gilL!'.'!,:! kn&ci udo~wej. G~OW2\ h~Gi udowej ma k3ztah kuli1lty l) h'jU'LMlicH!jljj nk,

JP'uiJ.ewU:a stawu Ibkr.1,·ow<:go je:,t gU0bok~l i oht~jj'(l tuJG kus,ci

I "

l

Ryc. '5'1. VtliQzadln 5inmJ hindro':]J~go (widok z prLoth~):~. Wie:UHBo bi'Odrowo~udiQ\V<P.,b __ ~J'lie.z:HHo lono':;vo-udowe, c -~ fJlon~ zas!m.Hi':'.';l, d -- torehka stawowa

101Po!qczenia lV ob!':;!Jie kOiJCZY/l}' doIii ej wolnej

rzo\vej. lf'!yróZllia ,sie 'N nim d'N8. pasrna, z których górne jest krótsze.1JkJada sie wzdlliz 32:,'jki i hamuje skret uda na zevlnatrz, uadwyprost i1d~i ruchy prz;fl,l\Iodzenia. Pasmo przednie przebiega POdfuz:ilie i hamujeglownie prostowanie uda oraz skrety do wewnatrz. Cale 'Niezadio wpl:,".va.ró'Nnicz wybitnie na utr;ymarrie tuiowia w pozyr;ji pionowej, ponie\\iazdzinJa ustalajaco na mi,~d.i1ice. §est to tzw. statyczne dzialanie wiezadb;

b) wiezadlo lonowo-udowe (ligamentulil puboImwrale) odchodzi odtrzonu i górnej galezi kosci lonowej, a konczy sie 'v dolnycn odcinkukresy miedzykretarzowej (pO'.vyzej kretarza mniejszego), czesciowo wplatasie do warstwy okreznej. Wzmacnia dolna sciane torebki stawowej. Ogranicza odwodzenie uda i czesciowo skret uda na zewnatrz. Jest to najsjabaze wiezadlo torebki;

c) wiezadlo kulszo1J./O~udowe (ligarnentwil ischiojemor,Jle) je"t grubymwiezadlem odchodzacym od trzonu kosci kulszowej (a,Ul tylnym brzegupanewki) do brzegu przedniego kretarza wiekszego. Ogranicza skret udado wewnatrz - szczególnie przy zgietym udzie - oraz ogranicza ruchprzywodzenia;

d) wiezadlo glowy kosci udowej (ligmnentum C(lP.itis femoris) jest1;viezadkm sród5ta'JV;)wym. Rozpoczyna ~,ie w okolicy wciecia panewki,11. konczy IHI. dolku glowy kosd udowej. Pad wzgledem rozwoju i wytlrZymmlosci jest bardzo zmienne. W olJrebie tego wie:zmJln pr:z'.ooj',:gaj21;

uRczyni21 hwionosne odi.ywiaj~c,~ glnwe kosci udowej;e) warstwa okrezna (zona OI'bicularis) jest paSill(;.'1J[l rnebiegajar;ym po

'w;;:wi1etrznej stronie torebki stawowej, w :najweiszym miejscu s7.yjki. Rozpoczyna sie i konczy w okolicy kolca biodrowego przed[}iego dolnego. Dojej wlokicuwplataja sie c:,',esciolJlo 'H~ókna '.vszystkich wiezadel stawubiodrowego. Warstwa o.lo:ezna '.'IIspóldziala przy utnyrnaiJliu glowy kosciudowej w pune':vce;

f) wi((zadRo poprzeczne panewki (ligD.f:i!ePlium U'Ji!S]!'!:I"SWlI iJCe.!abili)

przebiega ponad wdeciem panew.ki i pl'zcksztalca je w otwór. !P:r.L)'c:;:epia

sie do bne:gów chrzestnego obH'i~bka panewki. W mech~,nice stawu uleodgrywa iadn:lej roli.

Staw biodrowy jest st.awem !Culistyrl1 panewkowym. 'R.uchy moga sie

odbywac w trzech p~aszczy:z,r:mch, wokóg tj(';z.ed,.n osi.Dla st.a'vu biodrowego pi(],;UO'!'!'il ]po31Hwa d&1m Girumowi po{oiF.,!Ii,e

kra{l~~owe. W poRo;i;euiu, IV !.;:tórjifJ1 wlóku8. tO;(I~bki st"r'}f(JWej ,:;a rozhó:ni one udo je"t lejdco zgiete, odwiedzione i s1r.:re,eo!!Jle m!\ ZeVllL\atr:z.

Zakres nu:hów zgiJITtf.'ti.1.ia i PJroshiWl.miH IV pI1a:n;czyiJillie st:aaJLcow,ej

WY!LKlGi wi~a!osci ok. 135° (?:gi[!a.,ruir:; ok. rwo, nadwYJ(Host ok. 1:)0),

a 1,'\1 jpoRoz;;:niu l,ekkiego I)Jwiedzl':nla dor,;bod:d do hi)". l'~,k'Nyti.ln,~ ;(Ud3jsa rnniHv!'t~p!f'zy zgiety:m stuV!fie kolF.1l.i'llOVlyutL (~dy frolano je~3t 'tI'Jypros-

. b::rl;JG,Jl~.IE:, za1::r'eg ruchól?/ z:',~:\8.czui~j slf! z"fo:cdejt;7.~. na ::d~tijtl(:r<~hru!.1 uja~~ego

(.:'1../,_. i /'",.~-o'~ .. · T

~~tl(~.~~tifJ

",\~ ~,::\';\"'" \~\ ',~.'j ~'0.~,\\~:~"';"'\:'\~~'".. :\"\ "\ .~\ \ \~

' "'h\'."~,,, ,,\,J \ -~!&;," :\Ii\,' ,\ '''.,il

~ ';:\i,~"'",t'\\,'X';\\\ ~',\".~..\' ,

'~~; '\\~\'~~ ~[r"rt/ \ '\ \ ~',\

)(;;/~ \ '\ '\

' //"I!; ,\ , ,

C V f, / /, C t \ \ " I

\\ .l2~!/~' ~ , \ '\ __ (l.\ lA ,tir l/I;, \._._-\ ""/1 //// , _

\ l~~'1;1 '//,,/ __ "-\, f/, I j' /-7,"'" , "-//! , '/~,,. , " "

~1;/11;jf;ir~,'I~1d:;;~1j(/~;,/" :~~\'>,«0~/:\ I '(;/;/, tj./'// " . . ~~

., II If ";;:-;;:1 /;/// ,/ ./ ""',,,(;"~~ ~./;-;, •••. '11 f/~ t;:'·1',0.r:;/ /'~0""- ...." ~,...~ ':.. '

.;"",··c!",.; /A~.; 0'c:8- .. ~~"""",,;,,;,.~ ," 0'/. ,;, ..•., "" '" , ,,~"/~ __= ", ,l'-idf -/<- '/'" '~~i<ii%i@'A""'-"~~"~ '~'"' .. ..- .. "', ,,; .,,,f;;;"{ _'"",. _'''" ".' ,.'1/.,- /.' " "/'. ~ ////_""~ /"'1'-. """, -.,' .' ~:,.'!C>:,%: -""'j-,,,,:r, ~: \\' Y:'.,' ,",' ( 'Ii );

\ \, \'//<"')';,'; ~ '~(:~if1j~\\II:\~:;~/~, jt/t ':N '\::/ ;;,~~~~~.' /!li!~\I\~\,W~~f?3'"\ /, "P-

I \ li '\ \ 'lA f 111"i~\:\\~\~~"I~ .,-e. _' \ }'

'\"11 \\\ \ 1,11 Il'\':;'~t:' ',' ,'_' /'" .';.'1, \, 'W~", "~"~o I <1 __ /'";:[ ,',\!~\ \) \ \ "~\'\\\';\~;i~,:",'>' ~.- /' ..,If;"

'ii, , l. "1:,)\,,',",,"_ _. '. '\

"\;" 'I [,"~~\ '" _":';, --"",_::::';-

~~. '\ 1\\[11. '~"':;'~'I""";:=~- C~:\ \ ~l~V

I,,; , ' '~\~\\ I~ ':~, ~

\\. . \' (\~.\".'.. ,J\. ' ~.=JA\,

\(~~~~r:;;;lj2~~j

po;z.,:i\ j<,;i :ró,,"mik. ]l':la to ",[Hl.,;:r,!!!] y!p1;rN l'iJ1 ogrrmiczenie zakres li ruchów

,w tym, stawi\~. 'Io!'<:hka stawowa j,~st ki!'ón,,::] i napiew, a podwzgleo4':wgn.!\Oof;ci j :DCloc:! t:Jfze'7:'yi,,:w. w:n:y"tkie t0f!',ehki "ta''Jowe ustroju ludzkiego.

d:J 1br:z,e(pl knfitr;v~go P8.iV~"f:/cL, .J:) ~~!(es:J'mied.zykJreta)IZO'N,f~j

il\HJT'lfjiej gJ!.'~~(;b~~'~~"J~n xnied.zyk.n?t~~r:Lo'N'Egr).Ze 't,'V.:zgitr:1.1i. tFl ja.k~1 DPf:l~}i:;:\'j0 dolne, ~~t8.lNbiodIU)l;VY

l.VJ.:JT."C:f~liliogy :~i~;o.}l:l\iv,ji~(:zr:ld~f'jDJ1. 0·~1 t.!."!':

<1) wiezndlo bio(hcw(>udowe (l.ig.:!i'iew.'Uil 'li{~/:;!iw,'(,de)- jR:;;1: !Dl21jm,~~r;,..

u.st)rnju. Jf;gCll gr1Jl~,)r/~1:: "~f /iH)i,i l•.'\·d 5 do 15 ~(U':;l~')

,,\ W:ytf(';,:YTL1;,H~,DG 'L]g :\'IYi::ÓI],!!;:)Jl.i." (,d JOO do 35iJ 1;,[1" i[(.!n.:p0C:LYiG8. sie !p{J:ni,~t;j

lF.o~.:S8I. ~r)iodr,\}1';;'8irn p:fzedJiJiego dOl:1],{;go, D. !;:-GD1~7,:'!,UtH kiPr;31e Itl~ed:z.:,!1,J::':Cet8).rJ

:00

I~.."..."!t: .

I

[ !

.~

)~rl';

l~I~III

~~._._ _~'~ ~". __ ~' ~ •• "~R'.W.~.~'U.'.l.~,",m, ••••.•. _, •• _&_. .~~~~~.

J02 Uklad kosmyPuiqczellia w obr<:bie konczyny dolnej wolilej 103

~

LI-

b

e·

Ryc. 58. Wi~zadla stawu biodrowego: li .._- powierzchnia lr5i~zycj)wata, b "-- oibrllbekpanewkowy, c ~- wiezarl!o g!owy kosci udowej, d -- glowa koki uao'..vej, e - bloua

Za.filGilo'Wl1, f - 'wiezadlo PO~,}1z>eczue p~.la©\t··"ki

dzialania miesni 2lItltagoni§tyczID1Yc1 •. lPJtzy ll!stalol1\ydil koilczYli1ilCh dolnych

odbywaja sie mchy jpochyluiJ1im miednicy dlo !przodu i do rytu w plailzczyznie strzaHcowej.

W pRaszczyinie czdowej pny wyprostcw'.Luej p05tawie ciala zabesmchów odwodzenia i przywodzellia wynosi orr. 40·", kazda strone. przyzgietym udzie nich odwodzenia osiaga najwiek~zy stopie,1. W stawiebiodrowym nogi podporowej miednica moze pochylac sie bocznie.

W ;pla:;zczyi.':\ie popneczi!1i:j odbywaja sie ~kretne mchy uda do we

wnata i lAa zewnatrz. W pionowej postawic dala zakres pi",n'Vszego mchuWYj1{)si ok. 3:5", a drugiego ok.!5 o.W pcioie:Lliu zgi'\!cia i cdwied1.enia

uda ruchy obrotowe wzrastaja do 40° lla Z\~WllattZ i do lJO° 00 wewnatrz,

Ruchy shetJle moze równiez wykonywac mie(h.ka'lV t:tIJSlI1iKU do uda,

Ruchem wypadkowym jest obwodzenie.

l®o:t St:a'w 1Lahullowy (i'lLPJi<:iJllll!ti.v ge'~/Jj].Il)

St:AW !.wJanowy jest najwiekszym staWelll ollgmuizmu ludzkkgo. Masilne zabezpieczenie wiezadlowe i sciegniste. Jest to staw banlw w'{ai!i wy,

oamzony na urazy i latwo ulegajacy uszkodzeniom. Otwonony j.::st przezwypukle powierzchnie stawowe klykci kosci udo'wej i wklesle powien:chnie stawowe klykci kosci piszczelowej. Z przodu stawu znajduj,; si;:rzepka, która przylega do powienchlUi r:repkowej lw:ki llldowej.

Powi;:J'zchni'r stawowa piszczeli jpogRebiaja !akotki.'L 4 k 1) t k i s t a w o we (melli:u:i) sa to dwa przesuwaLO\t: if!Ón!l.lli'fi'±ycDwate

JPi~rjGi.,;ujc zbudowane 2 tkanki lacznej wlóknistej i di!l':Zastlki wlb1.[IuiMej.

Znajdujfl sie VI obrybie tOJ({';b!d stawowej, mi<;dzy knscia udowi'! i piszczeJowii. Ich konce aa polaczoJl1e z piszc:zda silnymi pa,muami ll'lc:t[wtkallkowymi. Lakotki w przekroju poprzecznylló. maja k:l:l.tmRt klilnów, którydl

podstawy sa zwrócone na zewnatrz i sa zmsrilie~e 2: tor~i:J!r.a stawnwa.Lalwtka przysrodkowa (m;;::aisclJls medialis) j~§t dluzsza, szcrsza i sla·

biej zakrzywiona, natomiast l~koika boc:n:HJ. (fl'!eJ'iisn,Js IOII!'l[JU,,:) j;;;iit inii,';co

krótsza i silniej zakrzywiona. l,akDtki dzida jame stli\'WOWa na dWJl ~)i\{lrra:górne, Idace miedzy lakotkami a koscia udowa i doIllI'.:, rniedzy tlalwtkarni

akoscia piszczelowa. 'W lfileili10sci od nacisku 1:~ sUony powiendmistawowych nakotki Z(.!1ieraiaja swój ksztalt - w stawie wyprostowanym

R~kotki w.'/dllld:aja sie i zwe±a.i:'l, a podczas :zgi{:da staja sie luótszei s:zeICsz<e. 1Elardzi(.;j JIllilndolill1Jl na usz!wd:z,ellia jest !~kot1f:iffi pnysu'odkow2l,jako !l111.()ciQi""jpnytwierdzoJ1HR i IDt.li.ej JrUJcnoooa.

Lakotki pelliia wa1.@:arole mnortyzuj'lca oraz lepiej dopasowuj,!! dosiebi~ powi<;!l'zc!:lnie stawowe. Po ich usunieciu powi<i:17.chillie stz,wowe tra

b~:zposJjif:d:iJ\joo sid:;ie, powstaja w stawie '.JVol:a~ F{'t;';t;tr:Zcllie, (Jtl'!Jld"iou:'jest ruch PW:!>towlllliia.

1'or<ebika stillWlil lwlaJlM.wtgo jtst w1JOOuctJlimm jj)jlgtviPuj}lcyxj(ji wie:zadhmi:

[ I

jJl~JJe.60. ·t~!n~xrrd&.'! .~f.a'lryu "01aIMJ~.:'f~::IJ;o

(wid,ok z pr:wcll\!): 3\ -- n<ep:\;a,II - ir(lcz~!( jJll'ZY sr;()cirrowy fZ\'!lPl'd,

l: - wieZl),Ho pobllcz/ile piszcwlow'ól,d - ~ieJ.IMjll(l r;::v.pg"i, ,~ - wie;;:;;Jdlo

pobQcme .tna.lkl.1'w!J, f -- tfOczer, bo-

croy r~l;p1d

+

lPfi'lW:;{"'fMi,,y W •..ilw,?ble r:t.'lIi!::cyny d~1,t~7i1!'i(!Sv"rnw} 105-_._,-~~- """"'''-'''-'~_._------_._~-. -_._, ••••...,..."'~~~"".= ..~.,.~-=~._- ...,..,,,.=-~"'"""''"'''=='''-=-~. ---

e) WieZLviRem podk,o!::ll.[w'lIiym 3kOS!1!yoo (lig . .rmpli,l(mm oDliquum) 'NZi.n!.~..

G!ll\i.mj1~Gym tylu:"! ki~mr~ tor,d,ld stmwowej, Odd~~~driOKW od !dykciI}. 1..,,)(;<:..

nego kosci mJowej, '" 1r.1H1C;>;Ji sie w torebce stawowej i powiezi miesniow';;:j,Hffi.rrmje nadmi(,';JrI:],~ jfl!lOstov\frmie 5t1.l.1'VUi n~dny obrotow,,.,;

O wiez11\dkm podk'G'lavo'Nym hl\k.OW1.J.K}'ill (lig. poplit,mm I1fCM(J'IHHJ),

któn,: lWZiPOG7,Y~iVJl :;i;;.: lila ldykdu bocz'G:vm kosci UO(n'II'ij, 'wpT!ata siew torebke §taw(1)'!,~ i WC1(1{N::izi )}lod 1Nit221duo !p{ldrr.'!J,I~TiJ1;~wr; GfIOt,,'[),';;;

V1'c}{Jt':.i ~:;)S{;~J-'

TI.YG. :;<]'. ?;::\T>l~r :jrow kolauo;;'/Y

("rir1ok .~ ~61Y): a - i'1,kot/;:a

~.,t7.:1/f;r~i!U(n1'lJa, h - lakot.ka I)O~

<;Zi'\.r.., .~ -~- r;-/ie7.:v.dlo PQpi!'Z,:=:crn0,

d .- ·':"l~(~?:a,.H()krzyzo1?'JC przed'Di·1. ·t -- ::vifJztY:.Ho :'U'zYZowe ty!}'~~~f - ~':Jj.e;~:!Jdlo:1akoikowo-u

d~),:.':r~:.~~.'~~2~g -- g'JIZO'<"!SJo&cpi·~SZ:.:~:€?()':ya

,'-

\)

,lL,l.•...

104, ..__ •__ • • '__ •• ""'.~~__ r"_

;:z) wie:m.d!lem pobocz!l\ym strzaltcoWYill (ligr;mei'Jtwn col!~\terale Pb1Jtr3

re) -- :pr:u':hicgajl:\t;YUI mied:'7j 1l.1nd.kl"jkciem oo,:;:wym kolid udowej a bocz'.li! p,}wic[:u;imh~ g~owy strz21ftki, To wieZ1:"'.d.RO\!.k ',m::~!ra:}t21 luli do tOTI.'elbki

SU.~.l:lJÓ'Nej, ;;UJ\S Ino ~a~~otki 1bo~~ziAej;

by "Ni\?z@dJ"'m poboc:ll1J1ym piszC:W!OWjlTJl (lf:;. co!fm',nr:Jlq dNule), którefr07.iiJ{}(;7;Y:Q·,Th si,;~ eJ.'! rw.dldykdu przysmdkmC'y"l kosd l.HJowd, Raczy "iez tO.lff:b!s:.~~~·,·:i~~Q'·.vo~v~~~~prLyczepia sie do Ji2l:k.nt~d :r':fZ~'!~~·od.k.o1}Jeji koncJ~Y

poniiej k~ykd" prz,ysJ'Odkowego kosci piSZ(;7,p.!<r"l';j,

()byd\Vt~ ·!}.ri~~;;z,;),d~n')N!:maCll]iaj~ sGinny bnf37..nr. to,~"ebLd fJV.nVO\'1ej. Przy

~I 1.;:o!",ni.e "/YipfOS:LD'N"lnym tp[ r,ihlil': lfl2.pi,~te i '.'-/~V'.t\ poRo;i;enill wybitnieI ; 1I51mbja sUm koh~'O\o'.v7, ~>lfzy?:gi\~tym kola\l;"~ rn.<.hd:niaja ~ie i mIloz~

l !iwi;.Jj:) !f1BCh3' OIO'lOlOWepodud;óaL

':1;1,· ':~) vviezndIr'GIJO k!rzyio'.vym przed.uim (/(g". ,~~?'!'C~id,:'iJnaaHt{~f'it.~s)rozpoczy'~t~ :,i\"i1.n wewnetmiJ,c;j kRykr~iPl bor,wego kosci udowej,.i ," Ir,,)óc?.'i:G}nl[l~i..~ ::':~.polu mier1:LyldykdO\"-'ym l"'·-'.cdnim pir.7;czeli;

I d} 'Nip;v:thl] !r.n::;''::owym tyhlym (n;;·. (':'!'::";1I1:1 posterius) oddno-

~) dZf:wym od P!J'l};;j'crzchni wevVi1'(trznej I.iJyird,;':1 n"-:Lj'smdk~wego kosci udo-i ,. wroj, a .1:L\:>ii'~z}~r;ym siQ !Ol2l polu mil;:d:;:y'.<JjtJrciowym t:;rJ.nym kosci pi5Z-, cze\owcJ.

l~, ()'byl'l.'H 1'1ie;~[dliJl, VV',':'3t.I,~oH',·a "vveW1tH\trz Gtaw11 i obkte 311' M01Jla'rJ~ók>l" '. " , I' ,. , ' " '.". c, ., ' '1' , •• 1~,. 't , ' If" 1ll~;U~ LO!<,.el1.<.!. t;'O':I·'JO',Of"J., ·L.':lC:;:a !QOH3Z0 S!",HG .',':·.'::C lM.ewa z iP~llZCZ~JJfj\'\~'::Jl"

I pmU~:'ND.:c ll.;h pasH.\;Y.Gój)'!.'.:<iJ11,?t;.~ V/r~')ISZY8t!.c\d.l pelto:;:,>• 1)'· ,~., •• . • • l ,. ~ ••• l ., )OlHnj;;\..~ SUl'}ViL ~;.",a,~=~o~J1e~_~~Ji}1_p!t:~t:erHl1]VHX1U.!t fil'] .\1>08Ct HlQ(I,1.veJ .! p!Gzcze O'8C,]

'Z "·:l;jl:,\e('le''Li·· , . l .I j l' " I

~:jJ ,i~ Og:if:.1JL~JC:.z?l.J;1 \f:7', K"UC·\JY o jl)r,fj,tfn.:V~ pnrl~Uf.l:i:ia oJraz zgUL~f)Ju'lJ.e IJ1Yi i )~.)'x·{}.Gtow,,~l.![1.;";, "1.)\",., .': l".,;h'J 3il".lw.ctJJljJiIl podud:r.i,f\ do '.'j'~'.:·.'~i~Lrz\'lie:z~J~~i,kf:ZY:i'.O"I ')'h; nwij:~jf;! "1,:','/.:( ·;j.d.J'il.~.

, ~\ l" l\ ~i,~~,·,7~t~~~(~i%'~1!"1;l,i.•OL ~:,~i7':~~~~?·7~\:'!j~"t>-?"_"."?~, , -. Al"",, ,!\J.,\. !I."" .<;;'tl't't·•.• ,.. ~.,.;<!'!'5".,"""."!'.f".;"tr"~,!,, ,,,'h!.,f.'4/,'I'! .•. 'l',,!,'h._.t,"( ..ii'i .••. ,.'d"'il.!!!v.t.. . i,} M'LQ.H:F"'.",'"",·i:hA •. _''''.''I~~ ", •••.s .uu _ll,.,. H" - •.•••."'~~~-,

106 lJklad k:oj'tny------- iDoiqc2eni{~ :'~)Dbi"i~6ie /{:O)1C.z;JdY o.\!Obl~j LVDlil~~; lO}~~__ ._~~ ~. __ .._~_~ __M'~_._~~_O~_· ~' __ 4 ~

'.~'i\

.~

Ryc. 61. 'WiezJldla siauro lwlal'lowego: ··a - wi\izadlo krzyzowelyID;;;, b - wiez'ldlo kli'ZYZOW'~

przrocie, c - 'wiezadlo poprzeczne kolana, d - la!l:oilill przySwdkowa. e - wiezadlo pobocz

ne piszczelowe, f - wiezadlo

lz~pr.d. II - la.kottci bocma,KI - Wiezadlo j'll}0ocme slrzal-

l!;Owe

g) wie:zad!em rzepki (lig. p{ji~ll(Je) - jest to mocne P21Sl',no Wiezlild~owe,\bedlJlCf; jpll1.ledHIll:Zeruem ociegra:iA JOOiesnia C'zwomgllowego uda. Przyczepia siedo dolnego brzegu i !przedniej powierzchni rzepki i wraz ;re kiegnemmiesniowym lwilc:zy sie iGlli. guzowatosci kosci piszczelowej;

fi) wiezadlem popnecznym kolana (lig. in:msversum gmllu), n~c:zacymKiajlbl!\il'dziej wysuniete do p!!2odu pmo.kty lakotek. Napiiffill sie podczasruch6w ~b!i':ntowych ll!.i1 Z"'Wll1l~:!tif:t:;

1) wiezadbmi lakotkowt(Nlldowymi tylnymi i przednimi (lig. marlis··

coj'eJfJm'ilJle jpl.!!Sieri'IJs et "mi~fiiUs) laczacymi lakotke bocw.a z zew!lil"tlrzK!la

jpowi©lI"zc!lurJlia k.!lykcia ]przysrodkowego kosci piszC".l.dowej.§tmw koh::UiliOWY jiióilt siawi:;iOO. dwuo§iowym, zawiasowo-o]bwtowym.

W pietrrze gbmym iGdlbywaja sie ruchy zg1lillil'LIDlia (j1J!xitJ) i j\l>llOi'>tow~llillia

(exiu!nsiiD) w pnlllGzc:zyime :zh":Zlllnkowej. Zmlu'e!l ruchów zgieci m c:ZYlUlm:go

'~:r'yi!Jiosioli:. Bij", i& xg1edm 1hllem~go(x KiJclzilliTIeID ;§i~d:ii::Wlill~i:flnJ\y<ch) ok. ]7ij".

U Diektó(~icb. ,c'sotnik~JvJ' mo±~ \':VY~Ii:ell.JtY~;.l~-Lt~ ',\' Jta\vi,-:;

:200°). ~7:j piet.rze dolnym zE,cl1odzq ttlcb)' i?(,cimJ,TIs (io -;}jj(7;'VKl.~t·l:r=

i na L-,:;\,vilaL'z 'w ph:.szczyznie pcpl~eczrH~j. l",lL:~b~dll:/nl '}J[lJtllill~~ki~:,n.!

niE. i11Cb.ÓFJ cik~·eLaych jest zgie(:~L~SUl1NU tolaHo')v,,:;gD. zgieciu D

do \'l'e\rJi1aL'z i,vyn.osi ok. !Oo~ 2 na ;reVV:11atf:-:: ok. JOI.\ a j.'.;h-ZY ~-:gj.tCilil o L!Go

nytficja de \'vevmatrz ok. IW, a na zewuatrz oL 500•

VJ wdtu nOiOtOwym do wew:a~!trI lakotka fwcyswdkowa PC;~dlCLVjQ 3it~

do przodu, a bcczna do tylu; VI cbrocie !Cl8 Z(;;'(i/iJi,{iSZ Z2iCho(ha

ruchy Jakatek.

ililUL 1PllTI"l'l:ztUllli:::a Ilw§d ~IlJH<etillii

S t a IV p is z c z e I ow O·· s t j' z a l k o w]I (tJi'ticdciio JibojltnJ!twis) jest ~ta·

wem :jóEciskym o bardzo malej l"Uchomoki. Uti.'lOfZony jest Pf7c:[ gloweiitrza~ki i powierzchnie [;trzalkowa na klykciu bocwyrn KOSci piszne!owej .Jego tor;~bka stawowa wzmocniona jest wiezadlem p!fZtdllim i ty!nyniglowy strzalki (lig. capiris ftou!ae al'lterius et posierim). Nie:liLIac:uh; "lichytego sta'AlH amcity:zuja odchylenie ko§tki boczaH.;j w stawie skokowymgómym.

W ie 2 i) Z •• o § t P i5 Z C 7. e I o wo -" t h' '1. ~JI k. o VI y (sJlnd~sym);;is t.ihi{l/lblJhj~

Fis) laczy wciecie stfzalkowe pi$zc:zdi z dolnym koncem stJt:lulki. 'Wzmocniony je,t wiezadlem piszczelowo-stfz21lkowym przednim i tylJlym" \:\/ie20~:zrost pozwala na pewna ruchomosc, tj, odchyleni\:; bocz",,,; obu lOMdc cowplY'wa na me::hanike stawu skokowo-goleniowego.

]B ~o KI a m ie d z y k o s t n a g o l e n i (memDnllw iiLierossen cruri.\') zamyka pHt§tnen miedzykostna. W dolnej czesci blona przechodzi w I'Jie20Zl"ost piszczelowo-stn:alkowy. BloDa hamuje pk·zesuwanj,~ sie kosci wzgledem siebie i jest miejscem przyczepu dla miesai,

n(fJI.4 o §ItJllI,'VY slti0f1lY (,[Jw!llJ:!l1jati,mes jjJdis)

W .obrebie stopy wystltPlIja nastepujace stawy: l. staw ilkoko··wo~goleniowy, 2. stawy miedzy koscmi st,,"IPUI, 3. 5tawy miedzy koscmistepu i kosclni sródstopia, 4. stawy miedzy koscmi ~kód8topia i .5 stawyS.-ódsloprlO-paJiczt:owe j miedzypalic:Lkowe.

Staw s!s.olio\jvG .. golelliowy (mtiJ:u!a.tio Jdoa!Ji'oJi!J) n2LzY'w,my je,stn'),wl::liei SU;;weDJ sL:ntwwym gÓHiYl1i1. Powiendmie "tawowe struHo'wil~ biD ..

czek koki s!f:oluYdc,j i wcieci!'.: utworzone prz.c7; dohlC kosci pisz-czelowej i (FJnlZ z Jwk;,m& lwstbmi).

IJ• I

l

r;~ GL~'i;:j''"

r;:';'"?Q-'~:;::

O '''') i;'"'{"

;-.. ""<

Ul••{to~~ I

~.J~,p.'" ••••~")~j{i)

0=1

v.-IH"

~,"" '"~ o'''''- Ó',-' O~§.e:..•..\,f:;. Cr:;m

w .•,~'2:

'"l "••['ii~...;

t'j4

h...."t--;;§ <1; ~i"';_. ~9: CFrt.

<:)

v ~lra.C;"~

t""J

~"""'6'4~._.h S""lO'"

"", ;;iJt:<o~~f;;'

'dw...~ ,.,. ~

?~ ~~'<:

• 'i/J

iJ';~t";3 O"i

c•

o {jp' ..., ;)~.~-.1

,~ ~ftS'" ,<8-~':0)

;:;~;-+ ;~5'~~

~5->

~~ ~.,-l

F>

~{l;.~6> ~~?

~~. ,~~ h1

n'9l-:.

~;p'-;"'"-e')fU ~i.1..Cl.

~""j

c __ ." [:;; ;;-~;:r~ ~~.'-'o ~

j}3 ~;;" .~ ~(I) o.c;

k-'~.-=p, &1-Q.,

'.,J Ci{~.0 f,fj,=.;>

;g.~u,-,

~.:;;;=>1'z1:l~'

f~'t'j~

~~,.~~..'~

~,

'G~.~.

N

~:3'::i:~ ~

:4~.::.e;

.:>..'"'"'" O-::;C~1

~,0:1.~. e~<1\ ~

'"'D c...

(;') ~~fr"',.o'~

l;iF t::.h III

..•..~..'"':':

e~C

"~~ ~QI

EJ

h c)~~~p.-~ UI ~

~t5~,t:>

,. ......••...•

;"~I ~I.JJ'"~.

g'- t..,~"'

<;;~41

Ccr~"~,sr:

erflj'"

Nt~

:>->~.ti.1'~"":Jc).•O ~.Q.,

t-·l

....• ~;..;~h

;-O-."~

}~ i;;)~"3

l5'"

(>j

~~.•..

'S~'I.,.~

,r, ~'CICo.

. c..: J7,'b

.-5'0-h-~) 6>. S

O §"(JG·

'":I

(:4

..~~.(;") ..

r,.:.'J

"" HSt

~'

~~G,,-jI',~J:••,'"

'"~..'"

~.."

u,{>~ ~)

~ o!9lti"~

OJ~.~"~

§:Si~ h=(lO~y <:)oiiFil!."...

on ~".O ~~"S

~.j~~

s:;

~.'"E-

~..,j t= J1'~,i.k.

'><:eJN' '..,.,.

t_oJ

(;,j.

i;:l!::l0

',...-~.. t.=

ó'<

;:;. o'-"'.Q".

;~.Cj:5.~.

~:r,~

,,1 "=, .:;;;

f;j~ >tU"'".-~ Il...~

N"-i.'":,

:;;::»p"'-

.:~s:;

,:;) ;:bQ..B'"

,l)

'""~ .1'"'"C_. Co

no lJkJa.d kostny--------lI

Polaczenia lV DOi"~uf2 i.:otlczyny dolile; wolnej j 11----------;} slfoko\1Jo-strzaRkovvym tylnym (lig. taio/"iDu!are jpo:,'terius) - iac-zy

kostke boczna z tylnym 'iVyrostldem kosci skoko\iJej,pietowo~strzalko'l./)rm (lig. ca!cot1eo.lfóu!are) - 1aczy kostke boczna

:z bocz!.la powier:zdmia kosci pietc\vej.St3w s!co!wwo-goieniowy jest typowym staw'ero zawiasowym. Odby

waja sie w nim ruchy zginania i prostowania stopy w pbszczyiniestcal!kowej, wokól osi poprzecznej. Podczas ruchu zginania (zgiecie pode§zwovJe) palce kiemja sie ku dokwi; przy prostovvaniu (zgiecie grzbietowe) - ku górze.

S t a w s kok o w o - p ie t o w o - l ó d k o w y (articulalio talocu!ccJileoni.llJiclJ!aris) nazywany jest równiez stawem skokowym dolnym. Wiezadlo skokowo-pietowe anatomicznie dzieli ten staw na dwie komory- staw skokowy pnedni i tylny. Czynnosciowo te dwa stawy tworzajedna caUosc.

Staw skokowy przedni, czyli 5kokowo~pietowo~lódkowy, jest utwOh"ZO

fi}' p!lZez powierzch:aie stawowa kosci skokowej i powien:dmie stawowakosci pietowej oraz przez glowe kosci skokowej i tylna, wkle§!a powjen:~dmie stawowa kosci lódkowatej.

TOi'ebke stawowa vnmacniaja n8lstep'ujace wiezadla:a)l wiezadlo pietowo-lódkowe podeszwowe (ligarnelltu!1't1 calcaneof!avicu

[ave p!mttare) - dzwiga glowe kosci skokowej,b) 'Niezad~o skokowo-lódkowe (lig. ta!olu:J1Jicukme) - ft2~CZYpowier:zc!l

nie grrzbieto'wa szyjki kosci skokowej z jJowien:dmia gnlbietowa koscilódkowatej,

c) wiezadlo ItOzdwojone (lig. b ijl../i'ca tum) rozdziela sie na wiezadlopietowo-,lódkowe (lig. ca!caneoflavicu!(Jre) i pietowo-szescienne (lig.calcaneocl.lboideum). Wiezad~o !rOzdwojone wzrnacllia tzw. staw popJrZeczuy

stepu.Staw skokowy tylny, czyli skokowo-pictowy (,Jl't. taloca/canea) twony

wklesla powierzchnia kosci skokowej i wypukla powierzchnia kosci pietowej. Wystepuja tu cztery wiezadla skokowo-pietowe: tylne, przednie,

boczne ora< I;i~dzyk9stID~e.\i ti'-';'j 4u'!Óto1 tCib~~,t1\./1'171;"1 ,f I) II., . .

Ruchy w sfawJe/sli:'o Ió\lJo-Pletowo ..lodkowym )polegaja na nawracanIUstopy, czyli 1lI1lwszeniu brzegu bocznego, i odwracaniu, czyli unoszeniubrzegu przysmdkowego. Os tego mchUJ biegnie od zewnetr:mej czesci guzapietowego w kiemnku palucha, u!fJadajac sie 'l dolu ku górze. Wobec tegoruch nlliwmC1Hlia stopy ~aczy sie z odwodzeniem stopy i prostowaJ]iemw stawie slwkowo-goleniowynl, a odwfmcanie stopy - z pn:ywodzeoiemi zginaniem w tymze stawie. Zalues !mchów odwJl'ac:J1:1llim i nawracaniawynosi ok. 30° w kazda slIfOllH;:. Ruch zgiiJumia i prostowanim stopy wynosiw calosci ok.lOO°, Pi'zy czym iJl2( staw skokowy gón.hY jpll'zypada

ok.400-50°, a reszta na stlliW skokowy dolny.

Przez i.iV3/i6jprr:.ce 3ta\VÓi.v SkOKO'N')'ch u:órnc:lo i doliJ.CiZD ~tiO~'u3 \~/vko-J ":". . • ,,,., C' '-' ~ .~,

nY1vac ruch:/ 00\NCdzenHl.

PozastaL Stll1NY stepu: otaw pietowo-szescienny (ort. cu/colleo

(;1Jboidea) i klinowo-lódkowy (art. CllfleOi!lJviclJl(Jris) S;], stawami pól:kislymi, o napietej torebce stawo\vej '.lIzu1ccniol1cj \viezadlami grzbietn".:vymi, pcdeszwowymi imiedzykost.uymi.

Sta'wy Gkckowo-kdk.Gwy i pietowo-szdciem,jl t'.:vorza ;razem staw p 0Jl r z e c z li y 3 t e P li (al'ticuh1tio toni transvers(J), którego szczelina biegnie

esowato i poprzecznie do dlugiej osi stopy.

S t a w y s t e P [)VI Co - s ród s t o p li e (art iCLJ1atiOtU!S iarsornetatarse(Je),oraz stawy miedzYSfód;;topi1f: (articulaiiones intermetm'ilfseoe) sa

równiez sllnvB.:rni pólscislymi. Pierwsze z nich ~acza podstawy pieciu koscisródstopia 7. tncrna koscmi klinowatymi i koscia szescienna, a drugie- podstawy kosci :sródstopia ze soba.

Stawy te sa wZD.10cnione wiezadlami stepowo··SfódsiOpl1ymi gr:zbielO

wy-mi, podes:c.!J'.)\.vymi, mitA1zykostnymi oraz popn:ecznymi podstaw koscisródstopia.

S t a 'Al y S ród s t o fi n o ~:Pa l ic z k o 1.1\1 e (iJviiculationes rm;ll3tiJrsophalmlgeae) sa ut'~vo{wne j1r:z.ez glm"/Y kosci si'ódstopia i podstawy paliczków

blizszych. V/y stepuja w nich wiezadb poboczne i p0pnec2ne gló"J koscisn'idstopia. vV tydl sIa'wacn mozna wykonywac mchy zgimcnia i pfOSiO

v/ania oraz oduJOdzt:nia i przywodzenia.

S t a IN y m i,;:d z y p a l ic z k {)VI t: (artic111l1tiolJl!s iillC:l"pJuJlm/gem: pedi.» sa

stawami zawiasowymi, wZfnocnionymi wiezadlarni po:1.wc:mymi. Ta!r jakwe wszystkich stawBlch :zawiasowych mozna w nicbwyl.wnywac mchy:zginania i pwstow8lnia.

skrypty część I - UKŁAD KOSTNY.pdf

Documents

Transcript of skrypty część I - UKŁAD KOSTNY.pdf