Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej

Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłączniew zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzaniei wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystaniaw szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

UKŁAD HORMONALNY

1. Budowa układu hormonalnego.

Układ hormonalny człowieka tworzą gruczoły wydzielania wewnętrznego - gruczoły dokrewne. Są to narządy zbudowane z tkanki nabłonkowej wydzielniczej. Czynnością gruczołów dokrewnych kieruje autonomiczny układ nerwowy, hormony oraz inne czynniki np. stężenie określonej substancji we krwi.Hormony – substancje produkowane przez gruczoły dokrewne wydzielane są bezpośrednio do krwi.Gruczołami dokrewnymi są:

• przysadka mózgowa,• szyszynka,• tarczyca i gruczoły przytarczyczne,• grasica,• nadnercza,• trzustka,• gruczoły płciowe (jądra i jajniki).

1. Szyszynka

2. Przysadka mózgowa

3. Tarczyca

4. Grasica

5. Nadnercza

6. Trzustka

7. Jajniki

8. Jadra

2. Przysadka mózgowa.

Przysadka mózgowa pełni nadrzędna rolę w

stosunku do innych gruczołów. Poprzez hormony

kieruje pracą innych gruczołów. Przysadka jest bezpośrednio kierowana przez podwzgórze, które stanowi łącznik pomiędzy układem nerwowym i hormonalnym. Hormonami przysadki są:

a. Somatotropina – hormon wzrostu. Wpływa na wzrost kości długich, transport aminokwasów, metabolizm. Niedobór tego hormonu u dzieci powoduje karłowatość, a nadmiar gigantyzm. Nadmiar hormonu u dorosłych wywołuje akromegalię – przerost i zniekształcenie kości długich.

b. Prolaktyna – powoduje wydzielanie mleka.

c. Hormony tropowe – wpływające na pracę gruczołów dokrewnych:

• tyreotropina- pobudza wydzielanie hormonów (tyroksyny) przez tarczycę, • adrenokortykotropina - pobudza wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy,• gonadotropina - pobudza rozwój i czynności gonad: jajników oraz jąder

3. Szyszynka

Wydziela hormon melatoninę, który powoduje skupianie się ziaren barwnika melaniny; wpływa na ośrodki snu i czuwania;

opóźnia dojrzewanie płciowe.

4. Tarczyca. Jest to gruczoł położony w przedniej części szyi. Funkcjonowanie tarczycy jest uzależnione od jodu. Hormonami tarczycy są:

• tyroksyna i trójodotyronina –

wpływają na przemianę materii ,obniżają poziom cholesterolu.

• kalcytonina – wpływa na przyswajanie wapnia przez kości.Zbyt duże wydzielanie tyroksyny prowadzi do nadczynności

tarczycy – choroba Gravesa – Basedowa. Nadczynność tarczycy objawia się powiększeniem tarczycy (wole), przyspieszoną pracą serca, nadpobudliwością, wytrzeszczem gałek ocznych. Niedobór tyroksyny powoduje niedoczynność tarczycy. Objawia się sennością, przytępieniem umysłowym, spowolnieniem.

Gruczoły przytarczyczne produkują parathormon regulujący gospodarkę wapniową organizmu.

Niedoczynność tych gruczołów prowadzi do obniżenia poziomu wapnia we krwi i choroby – tężyczki objawiającej się niekontrolowaną drgawką. Nadczynność prowadzi do odwapnienia kości, osłabienia mięśni i zaburzeń układu pokarmowego i moczowego.

5. Grasica Hormon grasicy wpływa na powstawanie limfocytów T.

6. Trzustka.

Należy do tzw. gruczołów mieszanych –wydzielających substancje do krwi i do jam ciała (enzymy trawienne).

Hormony trzustki:• insulina – obniża poziom cukru we krwi. Przekształca glukozę w glikogen, który jest magazynowany w wątrobie.• glukagon – podwyższa poziom cukru we krwi poprzez reakcję odwrotną do insuliny.

Niedobór insuliny prowadzi do rozwoju cukrzycy. Objawy to: wzrost poziomu cukru, pragnienie, częstomocz. W ciężkich przypadkach może dojść do śpiączki cukrzycowej. Cukrzycę leczy się poprzez podawanie insuliny. Prawidłowy poziom cukru we krwi wynosi od 80 do 120 mg%.

Chorzy na cukrzycę muszą regularnie badać poziom cukru we krwi. Służy do tego glukometr (gleukometr).

7. Nadnercza.

Gruczoły te leżą na szczytach nerek. Składają się z dwóch warstw - kory i rdzenia nadnerczy.

Kora nadnerczy wydziela grupę hormonów zwanych kortykosterydami. Wpływają na przemianę materii, gospodarkę wodną i mineralną ustroju – głównie sodu i potasu. Rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę zwaną hormonem strachu.Poprzez pobudzenie układu współczulnego oraz metabolizmu wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych - tętnic wieńcowych i mięśniowych , zwiększa częstość skurczów serca, podwyższa ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela i zwiększa tempo oddechu, podwyższa poziom glukozy we krwi, przyspiesza rozkład tłuszczów, poprawia przytomność umysłu.Adrenalina wydzielana jest pod wpływem silnych emocji, stresu.

8. Jajniki.

Jajniki oprócz wytwarzaniakomórek jajowych wydzielają również hormony:

• estrogeny – powodują rozwój żeńskich cech płciowych, popęd płciowy, regulują cykl menstruacyjny,• progesteron – odpowiada za przygotowanie macicy do przyjęcia zarodka, kontroluje przebieg ciąży,• relaksyna - hamuje skurcze mięśni macicy; rozluźnia spojenie łonowe w czasie porodu.

9. Jądra.

Są to narządy rozrodcze męskie będące jednocześnie gruczołami wydzielania dokrewnego. Znajdują się w worku mosznowym.

Wydzielają hormony androgeny (testosteron), które pobudzają rozwój zewnętrznych narządów płciowych męskich; determinują męską sylwetkę oraz owłosienie i zachowanie typu męskiego.

10. Działanie układu dokrewnego.Układ hormonalny jest bardzo często regulowany na zasadzie „sprzężenia zwrotnego”. Najlepiej ilustruje to przykład działania przysadki mózgowej i tarczycy.

PRZYSADKA MÓZGOWA

TYREOTROPINA

TARCZYCA

TYROKSYNA

Niski poziom tyroksyny we krwi pobudza przysadkę mózgową do wydzielania tyreotropiny. Wysoki poziom tyroksyny hamuje wydzielanie tego hormonu przez przysadkę co automatycznie obniża produkcję hormonów tarczycy.

11. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga,

Wydawnictwo Nowa Era,

• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum,

Wydawnictwo ABC,

• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka,

Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,

• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II,

Wydawnictwo M. Rożak,

• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,• www.wikipedia.pl,• www.encyklopedia.interia.pl•www.wiem.onet.pl