Skrypt ze wstępu i historii filozofii – rok I · Tatarkiewicz, Historia Filozofii, tom I, str....
Transcript of Skrypt ze wstępu i historii filozofii – rok I · Tatarkiewicz, Historia Filozofii, tom I, str....
2
Bibliografia: I. M. A. Krąpiec, S. Kamiński, Z. J. Zdybicka, A.
Maryniarczyk, P. Jaroszyński, Wprowadzenie do
Filozofii, RW KUL, Lublin 1998
II. Władysław Tatarkiewicz, Historia Filozofii, tom I,
Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1948
III. Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, przeł.
Edward Iwo Zieliński, tom I, RW KUL, Lublin 1948
IV. Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, przeł.
Edward Iwo Zieliński, tom II, RW KUL, Lublin 1996
V. Platon, Uczta, Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kriton,
Fedon, przeł. Władysław Witwicki, Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, 1982
3
SPIS TREŚCI
Wstęp do filozofii
1. Narodziny filozofii i jej znaczenie ( kierunek ku
logosowi)
2. Poznanie i jego rodzaje ( możność, akt)
3. Podział nauk
Historia filozofii
1. Rozumienie religii w starożytnej Grecji
2. Wprowadzenie do epoki presokratyków
3. Spis „ arche” wybranych presokratyków
4. Tales z Miletu- kultura akwatyczna
5. Anaksymander i Anaksymenes- „apeiron” i
„nieskończone powietrze”
6. Heraklit i Parmenides- „rewolucja ontologiczna”
i zasada niesprzeczności Parmenidesa
7. Ksenofanes- walka z antropomorfizmem
8. Empedokles, Anaksagoras, Demokryt
9. Sofiści
10. Wprowadzenie do zagadnień Sokratesa;
wierność państwu, ekskluzywizm etyczny
4
WSTĘP DO FILOZOFII I. Narodziny Filozofii (kierunek ku logosowi)
Filozofia, chociaż wtedy nazwa ta jeszcze nie była znana
ówczesnych Grekom, a jeśli pojawiła się później, inne było jej
znaczenie niż dzisiaj, pojawia się na przełomie VIII-VII wieku
p.n.e. na terenach Grecji i Wielkiej Grecji. Znaczenie filozofii,
jakie funkcjonuje do dziś, nadał SOKRATES. O filozofach pisał
zaś HERAKLIT Z EFEZU (VI-V w. p.n.e.)
Grecy tamtych odległych czasów, zaczynają próbować
intepretowac świat nie posługując się mitem.
MIT- próba interpretacji świata, w której występują bogowie,
herosi. Bogowie dla greków byli wyidealizowanymi postaciami
ludzkimi, różnili się stopniem siły, mocy. Było ich wielu, z tej
racji nie mogli być transcendentni. Bogowie występujący w
mitach posiadają także wady człowieka, na przykład: zazdrość.
Na pytania dotyczące świata odpowiadano zawsze odnosząc
sie do bogów.
„Religia dała, bowiem ówczesnemu człowiekowi pomoc w jego
potrzebie zrozumienia i poznania świata. Stąd powstały mity. I
one powstały najpierw w formie poetyckiej: w poezji
kosmogonicznej. Ta pierwsza próba zrozumienia świata, jako
dokonana na podłożu religijnym, stawiała wobec każdej rzeczy
pytanie w ten sposób: Jaka wyższa potęga, jakie bóstwo
zrobiło tę rzecz i sprowadziło ją na świat? Wyjaśnić rzecz
znaczyło tu: powiedzieć, jak powstała; a powiedzieć, jak
5
powstała, znaczyło powiedzieć, jak bóg ją zrobił” (Władysław
Tatarkiewicz, Historia Filozofii, tom I, str. 15).
Chcą odpowiadać na pytania o otaczającą ich rzeczywistość
posługując się DOŚWIADCZENIEM ( czymś, co da się
zaobserwować). Chcę używać rozumu, jaki posiada człowiek,
chcą głębszych odpowiedzi, nie takich, jakie dotychczas
musiały być ograniczane twierdzeniem: tak chcą bogowie.
Trzeba powrócić do pytania, skąd się bierze wogule filozofia?
Filozofia wyłania się z zadawania pytań. Gdy filozofia rodziła
się a później rozwijała, stałymi pytaniami były pytania o
otaczający ich świat:
dlaczego jest taki świat a nie inny?
jak powstał świat, który nas otacza?
dlaczego pozostaje ciągle ten sam?
dlaczego on istnieje?
dlaczego człowiek istnieje?
Wiec filozofia bierze się z zadawania pytań. Grecy odkryli, ze
mogą rozumować otaczającą ich rzeczywistość używając
rozumu. Człowiek pyta sie o świat, ponieważ się dziwi.
ARYSTOTELES mówi, że wszystko zaczyna sie od zdziwienia.
Człowiek się dziwi i zaczyna zadawać pytania.
6
Świat jest o charakterze pytajno twórczym, zmusza do
myślenia, doprowadza do zadawania pytań.
Już od pierwszych filozofów począwszy, odpowiedzi na
pytania o kosmos, dotyczą zasady świata( tego, co jest jego
początkiem i końcem). „Jak właściwie rozumieć to, co
nazywamy „rzeczywistością”? Dzięki czemu rzeczywistość jest
naprawdę rzeczywistością? Czyli: jaki jest czynnik, który
decyduje o tym, że coś jest rzeczywistością-bytem? Pierwotnie
pytanie to przybrało u starożytnych filozofów jońskich postać:
„jakie jest arche (początek-wątek) wszystkiego?” ( M. A.
Krąpiec, S. Kamiński, Z. J. Zdybicka, A. Maryniarczyk,
P.Jaroszyński, Wprowadzenie do Filozofii)
Kosmos- inaczej wszechświat, otaczająca rzeczywistość, jest
ona uporządkowana, daje wrażenie estetyczne. Nazwa ta
funkcjonowała u starożytnych greków na określenie całego
świata.
Zdziwienie (gr. aporia) → poszukiwanie odpowiedzi (gr.
diaporeia) → odpowiedź (gr. euporia)
Człowiek się dziwi, że jest tak a nie inaczej, nie może znaleźć
wytłumaczenia. Pojawiają się pytania, pojawiają się chęci
poszukiwania odpowiedzi.
Odpowiedź staje się zasadą, na przykład: Tales odpowiada na
pytanie, jak istnieje świat, jak powstał podając zasadę-wodę
7
Np. arche-woda ( wszystko powstało z wody, ziemia jest na
wodzie, wszystko ma naturę wilgotną).
Ta zasada, arche jest charakterystyczna dla filozofii greckiej,
głównie dla jej początków.
Powstanie filozofii dokonuje się w procesie przejścia z mitu
do logosu, od interpretacji poruszającej się w kręgu religii do
interpretacji używającej rozumu, wychodzącej z
doświadczenia, obserwacji. Wyraźnego przejścia dokonuje
TALES Z MILETU (zasada- woda).
HOMER- KIERUNEK KU LOGOSOWI
Za Talesa dokonuje się przejście oficjalne do logosu, filozofia
zaczyna sie rozwijać. Jednak już za Homera, można
powiedzieć, iż dokonywał się jakiś zwrot ku staraniom
wyjaśniania racjonalnego rzeczywistości. Homer w swych
pismach nie tylko podaje jakieś zdarzenia, ale szuka dla nich
racji, to poszukiwanie racji jest już bliższe filozofii.
W filozofii występuje język analogiczny
Analogia-podobieństwo w nie podobieństwie np. skrzydła
samolotów a skrzydła ptaków.
Język jest też wieloznaczny i jednoznaczny. O otaczającej
rzeczywistości nie mówi się językiem jednoznacznym.
8
Filozofia-
łac. fileo- jestem w przyjaźni, kocham
sophia- mądrośc, wiedza o istniejącej całości
filosophia- zaprzyjaźnienie się z mądrością
filozofia- miłośc mądrości- to sformułowanie zrobiło karierę w
Europie
-poznawanie tego, co otacza człowieka, co zmusza do
zadawania pytań i sposobu, w jaki istnieje to, co budzi podziw
w człowieku
- wiedza o wszystkim, co istnieje
- wiedza o rzeczach boskich i ludzkich
- upodabnianie się człowieka do Boga
- sztuka sztuk i wiedza wiedz
- nie tylko teoria ale i sposób bycia
- próba dania recepty na bycie szczęśliwym ( głównie
szkoły po Arystotelesie za cel stawiały sobie poszukiwanie
odpowiedzi na pytanie, jak być szczęśliwym?)
- uszlachetnianie człowieka
9
II. POZNANIE I JEGO RODZAJE ( MOŻNOŚC, AKT)
Poznanie to czynność człowieka, powstaje ona w wyniku
kontaktu z otaczającą rzeczywistością. Czyli poznanie
występuje w relacji człowieka i świata. Człowiek zawsze
poznaje świat w sposób aspektowy, tzn. jego poszczególne
elementy, nie w całości. Człowiek poznaje wszechświat nie
taki, jakim on jest, lecz w takim stopniu, w jakim sam
poznający jest w stanie go poznać. Trzeba wyjść przede
wszystkim z tego, że człowiek jest w stanie poznawać świat.
Jak już było powiedziane, świat jest pytajno twórczy, zmusza
do zadawania pytań, doprowadza do poznania. Człowiek ma
możność poznać świat.
Przykład aktu i możności
AKT- człowiek żyje, jest w akcie, w związku z tym ma
MOŻNOŚC- poznawać świat
Lub
ma możność- widzieć
Przejście dokonujące się z aktu do możności to- RUCH
AKT (łac. actus) RUCH MOŻNOŚC (łac. potentia)
10
Terminy powyższe wprowadził Arystoteles
Relacja Bóg i wszechświat:
actus- Boski intelekt potentia- wszechświat
Bóg jest przed wszechświatem wszechświat ma możność
istnieć
musi być aktem, tworzy świat może on istnieć
Relacja wszechświat i człowiek:
actus- wszechświat potentia-
człowiek
istnieje w czasie ma możność
poznawania świata
może poznawać
to, co go otacza
przedmiot- jest poznawany (łac. obiectum)
to, co ja poznaję
podmiot- jest poznający (łac. subiectum)
to ten, który poznaje
11
Poznanie teoretyczne- wiedzieć, by posiadać znajomość
prawdy
Poznanie praktyczne- wiedzieć, by zacząć działać według
posiadanej wiedzy
Trzy cele ludzkiego poznania:
*poznanie spekulatywne ( łac. speculabile, gr. theoria)
podejmuje się je dla poznania samej prawdy, by spostrzegać,
rozumieć odpowiednio rzeczywistość
*poznanie moralne (łac. agibile)
podejmowane już nie dla samej tylko prawdy, ale by
odpowiednio działać, wiedzieć, aby działać
*poznanie wytwórcze ( łac. factibile)
Podejmowane, by dobrze wytwarzać rzeczy zewnętrzne
12
Poznanie teoretyczne dojście do prawdy
samej w sobie
Poznanie praktyczne moralne wytwórcze
działanie dobra
zewnętrzne
dobro pozostające
w człowieku
Sprawność (łac. habitus)- dyspozycja człowieka, dysponuje w
wykonywaniu jakiś działań, dyspozycja ta ma cechę trwałości
Poznanie teoretyczne ( speculabile)
Trzy sprawności teoretyczne:
1. Sprawność pierwszych zasad poznania (habitus
principiorum), wychodzenie z pierwszych,
podstawowych i ogólnych zasad
prawdę pewnie przyjmowaną zakłada odbieranie
rzeczywistości zawsze zgodnie z pierwszymi zasadami
2. Wiedza ( scientia)
3. Mądrość (sapientia)
13
Poznanie moralne (agibile)
1. Sprawność prasumienia albo pierwszych zasad
postępowania (synderesis)
(jedna z pierwszych zasad postępowania moralnego:
czynić dobro, zła unikać)
Święty Tomasz z Akwinu pisze o prasumieniu, które
pobudza do dobrego a sprzeciwia się złemu.
2. Roztropność ( prudentia)
Poznanie wytwórcze
1. Sprawność sztuki (ars)
poznanie spontaniczne- pierwsze najogólniejsze,
transcendentalne
poznanie filozoficzne- podlega rozumowaniu
16
HISTORIA FILOZOFII I. ROZUMIENIE RELIGII W STAROŻYTNEJ GRECJI .
Jeśli mowa o religii Greków, już na wstępie trzeba
powiedzieć, że była ona pozbawiona dogmatów, a więc i tych,
którzy by byli stróżami tychże dogmatów. To dało też pewne
ułatwienie dla pojawienia się zwrotu ku logosowi. Grecy nie
byli posiadaczami jakiś ksiąg zawierających opis objawienia się
czegoś, w co by wierzyli. To poematy, głównie homeryckie były
źródłem pożywienia duchowego dla ówczesnych Greków.
„Zanim powstała filozofia, niekwestionowanymi
wychowawcami Greków byli poeci, a przede wszystkim
Homer. Słusznie powiedziano, że jego poematy były jak gdyby
Biblia Greków w tym sensie, że dawni Grecy szukali duchowej
strawy zasadniczo i głównie w poematach homeryckich. Z nich
czerpali wzory życia, materiał do refleksji, podnietę dla
wyobraźni, a więc wszystkie istotne elementy swego
wychowania i formacji duchowej” (Giovanni Reale, Historia
Filozofii Starożytnej, przeł. Edward Iwo Zieliński, tom I, str. 44).
W religii greckiej odróżnia się religię publiczną od religii
misteriów. Religie te mają między sobą znaczne różnice.
Religia publiczna była formą religii naturalistycznej. Wśród
Greków wszystko, co ma miejsce w otoczeniu, rzeczywistości,
co się zdarza, jest skutkiem działania bogów. Błyskawice w
czasie burzy wywołuje Zeus. Człowiek, jego życie,
uwarunkowane jest działaniem bogów. Bogowie Greków to
17
siły ludzie przedstawiane w postaciach wyidealizowanych,
postaciach człowieka, maja one idealny wygląd. Grecy natury
bogów nie wynieśli ponad swojej, tak więc nie różnią się od
człowieka jakościowo.
Zwrot ku religii misteriów pojawia się, gdy Empedokles
zaczyna wyjaśniać drogę oczyszczenia, wcześniej, przed nim,
Tales podał zasadę- wodę, z której to pochodzą jego bogowie.
Mówiąc o religii misteriów, trzeba wspomnieć o orfizmie,
który „sprowadza się do następujących twierdzeń: w
człowieku zamieszkuje jakaś boska zasada, demon, który na
skutek pierwotnej winy upadł i zamieszkał w ciele, demon ten,
który istniał przed ciałem, jest nieśmiertelny, a wiec nie
umiera wraz z ciałem, lecz skazany jest na to, aby dla
odpokutowania swojej winy kolejno wcielać się na nowo w
następne ciała poprzez szereg ponownych narodzin(...) Kto
przestrzega orfickiego sposobu życia( wtajemniczeni), po
śmierci cieszy się zasłużoną nagrodą” ( Giovanni Reale,
Historia Filozofii Starożytnej, przeł. Edward Iwo Zieliński, tom I,
str. 49).
Z pojawieniem się orfizmu człowiek zauważa w sobie cos, co
jest odmienne dobrej cesze, zasadzie, obydwie, odmienne te
zasady ze sobą walczą. Ulega poważnemu osłabieniu w tym
miejscu wizja cnót homeryckich, pęknięciu ulega wizja religii
naturalistycznej.
18
Filozofowie, począwszy od Talesa z Miletu, to, co boskie
utożsamiali z arche. „ Wszystko jest pełne bogów” mówi Tales
mając na myśli swoja zasadę- wodę.
antropomorfizacja, bogowie są podobni do ludzi
bogowie są nieśmiertelni, wpływają swoim działaniem na losy
ludzkości, mogą wpływać na siebie nawzajem, ale nie są
wszechmocni z powodu swej mnogości.
II. WPROWADZENIE DO EPOKI PRESOKRATYKÓW
Mianem presokratyków określa się tych filozofów, którzy byli
przez Sokratesem, do ok. I połowy IV wieku p.n.e.
Najwybitniejsi z nich:
Tales z Miletu- kultura akwatyczna- VII-VI w. p.n.e.
Anaksymander- VII-VI w. p.n. e
Anaksymenes- VI w. p.n. e
Heraklit- VI-V w. p. n. e- wariabilizm
Parmenides- VI-V w. p. n. e
Ksenofanes- VI-V w. p. n. e
Pitagoras- V w. p. n. e
19
Empedokles- V w. p. n. e
Anaksagoras- ok. V w. p. n. e elementy, homoiomerie,
atomy
Demokryt- V- IV w. p. n. e
Wszyscy oni wychodzą z założenia, iż istnieje arche, zasada
świata, mająca cechy tego, co boskie. Dzięki tym cechom
zasady te były bogiem dla poszczególnych filozofów lub tym,
co boskie. Wszyscy mieli zainteresowania filozofią przyrody.
Poszukując zasadę wszystkiego na podstawie obserwacji,
racjonalnego myślenia, odrzucali dotychczasowe, mityczne
próby powstania i funkcjonowania świata.
Odpowiedzi na pytanie o to, z czego wszystko pochodzi i do
czego dąży, były różne, wszystkie jednak jak już napisano
powyżej, były na podstawie obserwacji, doświadczenia,
racjonalnego argumentowania. Pierwszą odpowiedzią była
WODA Talesa z Miletu. On pierwszy zwrócił uwagę na zasadę,
na jej wogule istnienie. Gdy mówił „ świat jest pełen bogów”
poruszał się w kręgu naturalistycznym, świat jest pełen wody,
prazasadę utożsamiał z tym, co boskie. Zasada ta jak to, co
boskie, jest nieśmiertelna. Nieśmiertelność dusz tłumaczył
Tales właśnie w ten sposób, że to woda przebywająca w danej
rzeczy pozostaje zawsze nieśmiertelna, rzecz przemija, zostaje
tylko woda, z której była utworzona ta rzecz. Jednak sam
termin zasada nie wyszedł z ust Talesa, pierwszy go użył
Anaksymander, jego uczeń. Według niego jedyną zasadą był
20
apeiron- bezkres, nie powstał ani nie zginie nigdy, nie ma
początku ani końca.
Dla Anaksymenesa z kolei zasadą było nieskończone
powietrze. Do połowy przeciwstawił się tezie głoszonej przez
swego poprzednika o nieokreśloności jakościowej owej
zasady.
Ksenofanes mimo swej działalności przeciwko
antropomorfizmowi i religii ówczesnych mu ludzi nie był
ateistą.
Heraklit z Efezu, jako pierwszy zwrócił szczególną uwagę na
nieustanną ruchliwość wszystkiego. Ogień jest według niego
naturą wszystkiego. Cechuje go wariabilizm, pogląd o
powszechnej zmienności wszystkiego. Za Parmenidesa
kosmologia dochodzi ku kresowi jakby i pojawia sie zwrot ku
ontologii. Pitagoras za zasadę uznaje liczbę. Atomiści obok
uznania zasady o cesze nieśmiertelności chcą wykazać
istnienie zjawisk, które potwierdza doświadczenie.
Rozprawiają o elementach, które się łączą i rozłączają.
Co powoduje owo łączenie się i rozdzielanie elementów?
U Empedoklesa spowodowane jest to miłością i nienawiścią,
siłami kosmicznymi, które ze sobą walczą. Gdy przeważa
miłość, elementy są nieoddzielone od siebie. Trzeba zaznaczyć,
iż elementami tymi są ziemia, ogień, powietrze i woda.
21
U Anaksagorasa z kolei elementów tych jest nieskończenie
wiele i nazywa je homoiomeriami. Demokryt używa już
terminu atom.
22
III. SPIS „ARCHE” WYBRANYCH PRESOKRATYKÓW
FILOZOF ZASADA WAŻNE
Tales z Miletu woda ziemia jest na wodzie
Anaksymander apeiron- bezkres nieskończona ilościowo
nieokreślona jakościowo
Anaksagoras nieskończone powietrze określona
jakościowo,
nieksończona ilościowo
Heraklit z Efezu ogień powszechna zmienność
Pitagoras liczba liczba to istota wszytkiego
wariabilizm- powszechna zmienność wszystkiego, nic nie ma
nie ruchliwego. Heraklit mówi o ciągłej zmienności
monizm- natura jednorodna, istnienie jednej zasady
monizm a wariabilizm nie musza być ze sobą sprzeczne
23
IV. TALES Z MILETU- KULTURA AKWATYCZNA
Urodzony w Milecie, data jego urodzin i śmierci nie są
dokładnie znane. Czas jego życia próbuje się poznać po dacie
zacmienia, które miał przewidzieć filozof.
Tales zapoczątkował filozofię physis twierdząc o jedynej
zasadzie, która jest początkiem wszystkich rzeczy, która jest
naturą wszystkiego, która jest przede wszystkim przyczyną
rzeczy. Arche Talesa to woda. Jak już powiedziano, sam
termin zasady wprowadza jego następca, Anaksymander.
Cechy zasady:
- jest przyczyną, początkiem wszystkiego
- jest końcem wszystkiego, wszystko ma początek i koniec w
jednej i jedynej zasadzie
- zasada powoduje, że rzeczy mogą istnieć
„ Taką zasadę ci pierwsi filozofowie ( a być może już nawet
Tales) nazywali dosłownie physis, czyli określali słowem, które
oznacza nie < naturę> we współczesnym znaczeniu tego
słowa, ale właśnie rzeczywistość pierwszą, pierwotną i
podstawową” ( Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej,
tom I, str. 77).
Tales uznaje za zasadę wodę, ponieważ zauważył w swoich
obserwacjach, że rzeczy mają naturę wilgotną, samo ciepło
powstaje z wilgoci. Jego argumenty były już podawane nie w
24
sposób przenośny, poetycki, ale w sposób racjonalny, tu
dokonuje się przejście z mitu do logosu. Zasadą jest woda,
woda daje początek wszystkiemu, wszystko do niej zmierza,
wszystko ma jej naturę. Według Talesa dusza jest zasadą
ruchu, można to stwierdzić na podstawie tego, że według
niego magnez posiada duszę, ponieważ ma zdolności
poruszania się. Tales utożsamiał zasadę- wodę z tym, co
boskie, poruszał się w religi naturalistycznej. Jego wszystko
jest pełne bogów można rozumieć w jego nauczaniu, jako
wszystko jest pełne wody. Owa dusza, dzięki której rzecz ma
zdolność poruszania się, jest także nieśmiertelna. Jej
nieśmiertelność polega na tym, iż jest zasadą, wodą, ona to nie
ma początku ani końca i w rzeczach jest nieprzemijająca. Dana
rzecz przemija, ale w niej znajdująca się zasada nie przemija.
Nieśmiertelność wprowadzona przez Talesa nie obejmuje
samej rzeczy, nie jest nieśmiertelnością osobową.
V. ANAKSYMANDER I ANAKSYMENES, „APEIRON” I
„NIESKOŃCZONE POWIETRZE”
Jak już napisano wcześniej, to Anaksymander, uczeń Talesa
wprowadził termin zasada. Anaksymander napisał dzieło o
nazwie O naturze. Twierdząc o istnieniu jedynej zasady nie
uznał jednak za Talesem, iż to woda jest ową zasadą, lecz
uznał za nią apeiron- bezkres. Zasada ta jest nieskończona,
nieograniczona, nie ma początku ani końca. Zasadę
Anaksymadra trzeba rozumieć w ten sposób, że jest
25
nieskończona ilościowo i nieokreślona jakościowo, tzn. nie da
się stwierdzić, że jest na przykład, ogniem, wodą, powietrzem
czy ziemią. Apeiorn jest przestrzennie nieskończony. Zasada ta
rządzi wszystkim. Anaksymander swoja zasadę uznał za boską.
Nadał jej cechy boksie:
- nieśmiertelność
-niezniszczalność
- obejmuje wszystko
- rządzi wszystkim
Powstawanie rzeczy z bezkresu dokonuje się poprzez
przeciwieństwa, które się odłączają. Odłączenie to dokonało
się na skutek ruchu. Przeciwieństwa owe to np. ciepło, zimno.
Przeciwieństwa wzajemnie się zwalczają. Jedno i drugie chcą
zwyciężyc.
APEIRON- nieskończona ilościowo. Z tej zasady pochodzi świat
który też nie jest jeden. Jest ich nieskończenie wiele ponieważ
z tej zasady powstają. Nieskończoną ilość następują po sobie,
nieskończona ilość istnieją razem.
wieczny ruch przeciwieństwa rozdzielone
powstające rzeczy
26
Anaksymenes prawdopodobnie pochodzi z Miletu, uczeń i
następca Anaksymandra. Przejmuje do połowy nauczanie o
zasadzie poprzednika. Obala jednak tezę, że zasada jest
nieokreślona jakościowo, bowiem Anaksymenes określił ją
jako POWIETRZE.
Więc zasada jest:
- nieskończona ilościowo
- określona jakościowo
- jest nią powietrze
- powietrze jest nieskończone
Z powietrza powstają rzeczy.
Zasada Anaksymenesa przejawia się ciągłą przemianą, jest
poddana ruchowi. Ona to w ruchu wytwarza wszystkie rzeczy.
Na stwierdzenie takiego faktu Anaksymenesa doprowadził
wniosek z obserwacji bytu, który jest podtrzymywany przy
życiu dopóki może oddychać. Gdy traci możność oddychania,
przestaje żyć.
Powietrze w przeciwieństwie do rzeczy stworzonych jest
niewidzialne, jest nieskończone.
Powstawanie rzeczy dokonuje się przez zagęszczanie i
rozrzedzanie. Zagęszczanie powoduje powstawanie wody,
rozrzedzanie powoduje powstawanie ognia.
27
Anaksymenes, jeśli chodzi o ruch, pozostaje przy nauce
poprzednika. Ruch jest wieczny. To ruch powoduje
zagęszczanie i rozrzedzanie powietrza.
wieczny ruch zagęszczanie, rozrzedzanie powietrza
powstawanie rzeczy
Anaksymenes doprowadził do uznania jedności w przyrodzie,
skoro rzeczy powstają z jednej materii powietrznej.
VI. HERAKLIT I PARMENIDES- „ REWOLUCJA
ONTOLOGICZNA”
I ZASADA NIESPRZECZNOŚCI PARMENIDESA
Urodzony w Efezie. Filozof ten kładł akcent na ciągłą
zmienność wszystkich rzeczy.
Nie ma żadnej rzeczy, która była by pozbawiona ruchu,
niepodlegająca zmianie.
Nie ma nic nieruchomego, stałego, wszystko jest w ciągłym
ruchu. Heraklit o tej zmienności mówi posługując się
przykładem człowieka i rzeki.
Człowiek nie może według niego wejść do tej samej rzeki za
drugim razem, ponieważ będzie to już inna rzeka, utworzą ją
inne wody, które napływają i odpływają. Dzieje się to w
28
sposób ciągły. Sam człowiek za drugim razem wchodzący do
rzeki będzie innym człowiekiem. Wszystko się zmienia,
wszystko się nieustannie zmienia.
Trwałość rzeczy polega na wiecznym stawaniu się.
Powstawanie polega na ciągłej walce przeciwieństw, na
przechodzeniu od jednego do drugiego przeciwieństwa.
Jednak zwalczanie się przeciwieństw jest jednocześnie
harmonią, ciągłym jednaniem się. W tej harmonii dochodzi
nawet do tego, że przeciwieństwa się ze sobą utożsamiają. Tą
harmonią, jednością jest bóg lub to, co boskie dla Heraklita.
OGIEŃ- wieczna zmienność
Dla Heraklita to ogień był naturą wszystkiego, w nim widać
jasno nieustanną zmienność.
Zasadę Heraklit nazywał logosem, jednak jeszcze nie z
znaczeniu, jako inteligencji.
Ogień- natura wszystkiego, wieczna zmienność- logos
Terminu logos Heraklit użył także do określenia właściwości
duszy, która według niego jest nieskończona, w odróżnieniu
od tego, co fizyczne, widzialne, dusza ma głębię, jakąś
nadzwyczajną cechę, której nie mają rzeczy fizyczne.
Parmenides urodził się w Elei w drugiej połowie VI wieku. Za
niego kosmologia skierowuje się ku ontologii.
W swym nauczaniu Parmenides posługuje się poematem o
człowieku, który wyrusza w drogę, by poznać prawdę. Wyrusza
29
on na rydwanie z dwiema kobietami symbolizującymi boginię,
Dike. Bogini ta objawia Parmenidesowi prawdę. Według tego
nauczania istnieją trzy drogi:
- droga absolutnej prawdy
-droga absolutnego fałszu
-droga prawdopodobna
Rewolucją u Parmenidesa był fakt, że istnieje byt a nie byt nie
ma miejsca.
Byt jest a nie bytu nie ma, byt istnieje a nie może nie być, nie
byt nie ma możliwości istnienia, do takiego wniosku może
dojść człowiek posługujący się rozumem, idący za logosem.
Ten, kto opiera się zmysłom uznaje istnienie bytu i nie bytu,
ruch, powstawanie, koniec rzeczy, ich ginięcie. Parmenides dał
początek zasadzie niesprzeczności, nie mogą istnieć
jednocześnie dwie sprzeczne sobie rzeczy.
Zasada niesprzeczności- nie mogą istnieć jednocześnie
dwie sprzeczne sobie rzeczy ( Parmenides- byt jest a nie bytu
nie ma).
byt:
- nie ma przeszłości; nie mógł powstać, musiał by bowiem
powstać z nie bytu, który nie istnieje
- nie ma przyszłości
- trwa nieustannie w teraźniejszości, jest ciągłą
teraźniejszością, nie ma początku ani końca
- niezmienny, nieruchomy
- doskonały
30
Byt Parmenides posiada cechy tego, co boskie.
Skrót:
Prawda- atrybut bytu
Byt jest, nie byt nie
istnieje- zasada
niesprzeczności
Opieranie się
zmysłom prowadzi
do uznania bytu i
nie bytu
jednocześnie-
przestrzega Dike
Parmenidesa
Są trzy drogi,
jedna z nich jest
prawdziwa,
jedna
mniemania
możliwego
Byt Parmenidesa posiada
cechy tego, co boskie:
jest wieczny, nie ma
początku ani końca, jest
niezależny, doskonały.
Żeby poznać prawdę,
trzeba wyruszyć w
drogę
31
VII. KSENOFANES- WALKA Z ANTROPOMORFIZMEM
Ksenofanes przede wszystkim zajmował się walką z
antropomorfizmem. Jego postawa antyreligijna ówczesnych
Greków nie była jednak postawą ateistyczną. Ksenofanes,
bowiem nie ograniczał się do obalania wierzeń w bogów,
którzy mieli cechy ludzkie, ale przedstawiał także pochodzenie
boga, który według niego jest kosmosem, nie wyklucza on
istnienie innych bogów, nie ma on wyglądu ani bardziej
ludzkich obyczajów.
Walka Ksenofanesa była przeciw tym wszystkim, począwszy
od wierzeń opierających się na mitach, co upodabniało bogów
do ludzi. Ksenofanes tłumaczy to w sposób taki, że jeżeli
zwierzęta potrafiłyby malować, to namalowałyby obrazy
bogów podobnych do siebie, do zwierząt.
„Ksenofanes zatem nie jest monoteistą, ponieważ bez
zastrzeżeń mówi o <Bogu> i o <bogach>, w liczbie pojedynczej
i mnogiej, a także dlatego, że żaden Grek nigdy nie dostrzegał,
że monoteizm jest antytezą politeizmu” (Giovanni Reale,
Historia Filozofii Starożytnej, tom I, str. 135).
32
VIII. EMPEDOKLES, ANAKSAGORAS, DEMOKRYT.
Atomiści usiłowali pozostawać przy tym, co zawsze trwa, przy
zasada- arche, ale jednocześnie mówią o zjawiskach
potwierdzanych przez doświadczenie.
Empedokles urodzony w Agrygencie jako pierwszy mówi
jednocześnie o bycie wiecznie trwającym i zjawisku
potwierdzanym na doświadczeniu. Wszystko można streścić
tak:
Rzeczy nie powstają z niczego ani nie giną przechodząc w
nicość, lecz powstają i giną z i do istniejących innych rzeczy.
Powstawanie i ginięcie oparte jest na wiecznych substancjach:
- ogień
- woda
- powietrze
- ziemia
Empedokles przypisuje im cechy boskości przez nadanie im
imion boskich. Empedokles uważa, że te substancje są
niezmienne, nie stają się wszystkim; ogień jest ogniem, woda
wodą, substancje te są więc niezależnymi elementami.
Elementy te nie zmieniają się, lecz mieszają i w ten sposób
powstają i giną wszystkie rzeczy.
Przyczyną mieszania się elementów są miłość i nienawiść.
Miłość powoduje łączenie się, nienawiść odłączanie. Miłość to
33
JEDNO- SFAJROS. Każda powstała w ten sposób rzecz ma
przypisane poznanie i myślenie.
Anaksagoras poszerza substancje, owe elementy z których
powstają wszystkie rzeczy o nieskończone co do ilości i liczby.
Te elementy Anaksagoras nazywa homoiomeriami.
Jest wiec nieskończenie wiele nasion. Nasiona te są liczne w
znaczeniu tym, że są różnego rodzaju kształtami, barwami i
smakami. Te nasiona są nieograniczone.
- nasiona są nieskończone, nieograniczone
- są nieskończenie podzielne
- każda rzecz powstała przez wyłonienie się z mieszaniny na
skutek ruchu
- ruch ten to boski umysł
- każda powstała w ten sposób rzecz ma cząstkę tego co maja
inne wszystkie rzeczy, wszystko jest we wszystkim-
Anaksagoras
Demokryt urodził się w Abderze. Demokryt elementy,
nasiona Empedoklesa i Ankasagorasa nazywa atomami.
Oczywiście poszerza naukę o elementach, nie ogranicza się
tylko do określenia nazwy.
„ Z jakościowo jednorodnych, a ilościowo i geometrycznie
zróżnicowanych atomów wywodzą się wszystkie istniejące
rzeczy, wszystkie ich właściwości, jakości i stany. Tak więc,
34
podczas gdy Empedokles i Anaksagoras wszystkie widzialne
jakości wyprowadzali z pierwotnych jakościowych zróżnicowań
nasion, atomiści wywodzą wszystkie zjawiskowe determinacje
jakościowe z ilościowych determinacji geometrycznych” (
Giovanni Reale, Historia Filozofii Starożytnej, tom I, str. 197).
-powstawanie i ginięcie rzeczy polega podobnie jak u
Empedoklesa czy Anaksagorasa na łączeniu się i rozłączaniu
atomów, nie powstaje nic z niczego i nie ginie nic przechodząc
w nicość.
- wszystko powstają przez atomy i ruch
- atomy są nieskończone co do ilości
-ciało człowieka powstało z atomów, z ich połączenia
-dusza zbudowana jest z atomów delikatniejszych od tych, z
których zbudowane jest ciało
35
IX. SOFIŚCI
Szkoła ta cechowała się głównie sztuką mówienia ( erystyką) i
umiejętnością nakłaniania do swoich racji, nawet jeśli były by
one nie prawdziwe. Działali oni na początku V w. p. n. e
-ruch sofistów sprzeciwiał się temu, co byłe stałe, nie
podlegające zmianom. Uważali, że nie ma nic stałego,
trwałego
- sofiści za Platonem zadali pytanie o język
- uczyli ludzi młodych gotowości do pracy w społeczności
- uczyli dobrego mówienia; erystyki
- uczyli nabywania cnoty poradności do spraw społecznych
- zajmowali się analizą pojęc tj. piękno
- uważali, że słowo to cos bardzo ważnego, Gordiasz mówił że
słowo to wielki mocarz
- za swoje nauczanie Sofiści pobierali pieniądze
Ze szkoły sofistycznej wywodził się Sokrates, Gordiasz i inni.
36
X. WPROWADZENIE DO ZAGADNIEŃ SOKRATESA;
WIERNOŚC PAŃSTWU, EKSKLUZYWIZM ETCZNY
Urodzony w Atenach, interesował się sprawami przyrody i
społeczno- moralnymi. Brał udział w tzw. Wojnie
peloponeskiej. Został oskarżony o ateizm, odrzucenie bogów
uznawanych przez państwo. W dialogu Kriton Sokrates mimo
fałszywego oskarżenia pozostaje wierny państwu, w którym
został wychowany. Kritonowi, swojemu przyjacielowi mówi o
wierności wyznawanym zasadom, głosowi będącemu we
wnętrzu człowieka. Uważa, że mimo nie sprawiedliwym
wyrokom i nie odpowiedniej władzy państwo zawsze
pozostaje ważne dla tego, który się w nim urodził i został przez
niego wychowany. Wprowadza ekskluzywizm etyczny
polegający na tym, że człowiek, aby być kimś, wystarczy by
poznał pojęcia np. żeby być sprawiedliwym, wystarczy
wiedzieć, co to jest sprawiedliwość.