Historia filozofii

Historia filozofii notatki

Historia filozofii notatki z wykadw.1998-10-09Wymogi egzaminacyjne: obecno na wykadach nie jest konieczna, a zdobycie wpisu do indeksu nie przysparza zbyt duo trudnoci. Egzamin jest w sesji letniej: S dwa warianty zdawania egzaminu. 1. Tre wykadw + pogldy i sylwetki wybranych postaci. (Historia filozofii Tatarkiewicza tomy 1 i 2)

Sylwetki do przygotowania:

Tales Anaksymander Heraklit Parmenides Demokryt Epikur Platon Arystoteles Plotyn w. Augustyn w. Tomasz 12.Kartezjusz 13. Spinoza 14.Leibniz 15.Hume 16.Kant 17.Hegel 18.Marks 19.Comte 20.Nietzsche 21.Husserl 22.Heidegger 23.Sartre1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 2. Przygotowa materia z dwch ksiek: 1. Stefan Sarnowski Rozumno i wiat prba wprowadzenia do filozofii. 2. Von Aster Historia filozofii W ostatni pitek maja przed sesj egzaminacyjn 12 maja w sekretariacie wyoone bd listy, na ktrych bd terminy egzaminw, na ktre bdzie mona si zapisa. Na licie znajdowa si bdzie 18 pozycji. Dyury: ul Matejki 34a, pok. 13 w kady czwartek od 9.30 do 11.30

1

Historia filozofii notatkiFilozofia etymologiczne rdo znajduje si w staroytnej grece, gdzie wyraz ten oznacza umiowanie mdroci fileo + sophia fileo - miowa, dy sophia - wiedza, mdro Dla Grekw mdro to znajomo spraw ludzkich i boskich. Tradycja autorstwo sowa filozofia przypisuje Pitagorasowi. Mdro dostpna jest tylko bogom, zatem czowiekowi pozostaje jedynie umiowanie mdroci i denie do wiedzy. wniosek: wiedza absolutna nie jest czowiekowi dostpna wniosek: postulat tolerancji Program absolutnie pewnej wiedzy prbowali realizowa Kartezjusz i Husserl. Niestety, nie udao si. Paul Ricoeler filozofia przychodzi na wiat z charakterystyczn intencj wypowiedzenia tego co jest, takim jakim jest intencja ta ma charakter programowy, nie za utylitarny i pragmatyczny (jest to intencja bezinteresownoci filozofii).

Swoiste cechy filozofii:1. 2. maksymalna oglno zamiar uczynienia przedmiotem poznania absolutnie wszystkiego, a nie tylko jakiej warstwy, czci rzeczywistoci. Punkt widzenia maksymalnie oglny. maksymalny krytycyzm przyjmowanie, e wszystko moe sta si problemem. Nic nie jest rozstrzygnite, a rozstrzygnitym moe sta si jedynie wasnym wysikiem filozofujcego. wg Husserla - filozofowanie jest spraw osobistej odpowiedzialnoci filozofujcego. Naley odrni ujcie filozofii od wewntrz podmiotowej intencji, ktra wyklucza zakadanie czego dogmatycznie z gry, od zewntrznej charakterystyki rezultatw czyjej dziaalnoci filozoficznej, ktre mog posiada waciwoci zblione do rnych historycznych kierunkw filozoficznych. Skoro filozofia chce uczyni swym przedmiotem wszystko, wszystko rozumie, musi obj tym rwnie wasne rozumienie. Od czasw Kanta upowszechnia si wiadomo, e poznanie i rozumienie maj charakter czynny. Rozumienie wspksztatuje rozumiane.

Problemy (trudnoci) uprawomocnienia wiedzy filozoficznej:1. Caoci bytu, wszystkiego nie daje si obj dowiadczeniem. Jeli nauka nie daje si rozstrzyga, ktra dziedzina jest najwaniejsza. 2. Dowiadczenie przynosi pewne faktycznoci, ale nie koniecznoci. 3. Poznanie ma zapewne charakter poredni poznajemy rzeczywisto poprzez wraenia, trudno za dowie, w jakiej relacji pozostaje struktura rzeczywistoci do struktury wrae. 4. Poznanie ma zapewne charakter czynny (aktywny), a rozumiejce wspksztatuje rozumiane. 5. Poznanie wydaje si mie charakter relatywny i sytuacyjny. Filozofia chce by refleksj racjonaln, dzieem rozumu. Chce, aby jej twierdzenia posiaday przekonujce uzasadnienia.

2

Historia filozofii notatkiDziay filozofii

1. Teoria bytu (inaczej: metafizyka, ontologia) metafizyka oznacza etymologicznie po fizyce,za ontologia oznacza nauka o bdcym, o tym co jest Dawniej okrele tych uywano zamiennie. Od czasu Husserla zwykle traktuje si metafizyk jako refleksj nad tym, co jest nad bytem rzeczywistym, a ontologi jako refleksj nad bytem moliwym. Byty moliwe s szerszym zespoem moliwoci.

ontologia metafizyka

Teoria bytu zajmuje si bytem, struktur, warstwami poznania. 2. Teoria poznania. Dzieli si na dwa dziay: a. gnoseologia b. epistemologia Uywane zamiennie albo przy stosowaniu pojcia gnoseologia do czynnoci i aktw poznania. Teoria poznania zajmuje si: 1. rda, 2. rodzaje 3. oglne metody poznania, 4. kryteria prawdy 3. Aksjologia refleksja nad wartociami. Zajmuje si: 1. genezy wartoci 2. hierarchie wartoci 3. relacje midzy rnymi typami wartoci

Dzieli si na dziay : etyka teoria wartoci moralnych. Przedmiotem s: oceny moralne, problem dobra i za itd. estetyka teoria pikna i sztuki. Przedmiotem refleksji s waciwoci przeycia estetycznego. W koncepcjach tradycyjnych przynajmniej do czasw Kartezjusza (pierwsza poowa XVII wieku), podstaw systemw filozoficznych bya teoria bytu (metafizyka). Sposb rozstrzygnicia podstawowych problemw teorii bytu i przyjmowanych tam zaoe okrela z gry w znacznym stopniu sposb ujcia, postawienia i rozwizywania problemw ze sfery teorii poznania, teorii wartoci, a take antropologii jego istot, wartociami ktre go obowizuj itd. Filozofia jest najbardziej samowiadom form ekspresji kulturowej. Mona zatem sdzi, e nosi w sobie pewne waciwoci epoki w ktrej powstaje. Std najbardziej podstawowy podzia dzie filozofii pokrywa si z zasadniczym podziaem historycznym np. staroytno filozofia staroytnoci. Filozofia pragnie wyrazi prawdy uniwersalne, wykraczajce poza horyzont epoki. Dziki temu mona mwi o pewnej wsplnocie filozofii w ogle. np. Platon, Arystoteles.

3


Tales z Miletu w. VII VI.Uznany za pierwszego filozofa. Postawi pytanie: Co stanowi zasad wiata? Udzieli odpowiedzi woda; bo wszystko pochodzi z wody i wszystko jest wod. Jako uzasadnienie poda e : wiat jest oywion caoci, a wszystko co ywe jest wilgotne, suche obumiera. Tales rzeczywicie jako pierwszy postawi pytanie (pytanie pozorne zakada odgrnie znan odpowied), niczego z gry nie zakada i podj nieuprzedzone wysiki poznawcze. Niewiadom jest zasada, wiadom jest to, e zasada istnieje. Pytanie to w swym zasadniczym zarysie mona uzna za podstawowe dla caej tradycyjnej, przedkartezjaskiej filozofii. wiat by traktowany w duym stopniu jako bezproblematyczny i oczywisty. Z czasem gdy rozwj nauk szczegowych pokaza zoono wiata znanego z dowiadczenia, jego wyjanienie filozofia im zostawia, nadal pytajc o zasad. Zasada = Arche (grec.)

Zasada to: pierwotna prasubstancja (esencjonalna podstawa bytu) staa natura

Niektrzy badacze zwracaj uwag na niemitologiczny charakter odpowiedzi i proponowane przez Talesa uzasadnienie. Prbuje on przedstawi uzasadnienie nie opierajce si na mitologii, lecz wycznie na rozumowaniu i obserwacji.

Anaksymander z Miletu ok. VII-VI.Ucze Talesa, ktry ponowi pytanie Talesa o zasad wiata. By na nie odpowiedzie, zapyta: Czy woda moe by zasad wiata?, a nastpnie: co moe by zasad jako zasad? Arystotelesowska rekonstrukcja rozumowania Anaksymandra: Wszystko, albo jest zasad, albo pochodzi od zasady. Co nie moe pochodzi od zasady? Tylko bezkres (nieskoczono), gdy jeli by mia zasad, byby przez ni ograniczany, a wic nie byby bezkresem. Zatem bezkres jest zasad wszechwiata. wiat wedug Anaksymandra wyoni si poprzez wydzielanie przeciwiestw (ciepo zimno), a nastpnie stanw skupienia. Ziemia jako najcisza skupia si porodku, a wok niej coraz lejsze i coraz gortsze ywioy. Cz wody wyparowaa, std mamy ldy i chmury. Ogie rozerwa si i utworzy ciaa niebieskie.

Ziemia Woda Powietrze Ogie

Uwaa si koncepcj Anaksymandra za pierwsz niemitologiczn koncepcj wyjaniajc powstanie i porzdek wiata. Pokrewiestwo jej do wyjanie mitologicznych jest jednak obecne, np. znaczenie wyodrbniania i cierania przeciwiestw koresponduje z licznymi koncepcjami mitologicznymi objaniajcymi powstanie wiata z antagonizmem rodzcych si kolejno bstw.

4


Heraklit z Efezu VI -V w p.n.e.wiat cechuje powszechna zmienno. Nie ma bytu (czego staego), jest stawanie si. Wszystko jest zmienne, a w przepywie rzeczy zacieraj si przeciwiestwa. Skoro wszystko jest zmienne, staa jest zmienno; cilej stay jest porzdek dokonywania si zmian. Porzdek ten bierze si std, e wszystkim rzdzi jedna sia. Jeli jedna sia rzdzi caym wiatem, to rzdzi ona rwnie czowiekiem. Czowiekiem rzdzi rozum, zatem rozum rzdzi caym wiatem. Tym kosmicznym rozumem jest logos. W tym cyklicznym procesie ruchu w d i w gr ogie przemienia si kolejno w wod, powietrze, ziemi i znw w ogie. W jego koncepcji obecne jest implicite (bezwiednie) zaoenie o tosamoci bytu i praw myli. Dlatego jeli z analizy pojcia powszechnej zmiennoci wynika stao, to moe by ona traktowana jako charakterystyka rzeczywicie istniejcego bytu. Samo zaoenie owej tosamoci wydaje si by jednak nieco wtpliwe. Obecne s w tej koncepcji przejawy bezwiednej projekcji antropomorfizujcej i socjomorfizujcej wiat. Podobnie obecne s tutaj lady cyklicznej koncepcji przemian wiata typowej dla dawnych religii kosmicznych.

Parmenides z Elei c w p.n.e.Wyszed od przyjcia dwch aksjomatw uwaanych za pewne: Byt jest, a niebytu nie ma Byt i mylenie s tosame

Tym samym jest myl i rzecz ktrej ona dotyczy, bo nie znajdziesz myli bez czego istniejcego, co wypowiada si w myli. Z aksjomatw tych wydedukowa Parmenides ca koncepcj bytu. Jego zdaniem, byt charakteryzuje wieczno, nieruchomo, niezmienno, niepodzielno, stao, jedyno, kulisto1. Teza o tosamoci bytu i mylenia jest koniecznie obecna w jego dedukcji waciwoci bytu, gdy czysto logicznej analizie pojcia bytu nadaje charakter ontologiczny. Tosamo bytu i mylenia bya u grekw zwizana z przewiadczeniem o biernym charakterze poznania, zgodnie z ktrym mylenie odtwarza porzdek bytu. Tkwia w tym w sposb niejawny pewna ambiwalencja. Zwolennikom biernej koncepcji poznania utosamiajcym prawa bytu z prawami myli wydawao si, e dostosowuj oni prawa myli do praw bytu, podczas gdy w rzeczywistoci byo raczej odwrotnie. Obraz bytu dostosowywali oni do wynikw swych pojciowych rozumowa. Parmenides jako pierwszy wiadomie posuy si dedukcj przy wyprowadzaniu koncepcji bytu, a take uzna logiczn niesprzeczno jako czynnik konieczny dla jakiejkolwiek wartoci poznawczej kadej teorii. Koncepcja ktra dopuszcza sprzeczno, posiada zerow warto poznawcz. Koncepcja ta, wykluczajc istnienie jakichkolwiek konkretyzacji, specyfikacji spoecznych i kulturowych zarazem ujawnia, cho de facto nie moe tego czyni, obecno pewnych partykularnych specyfikacji i preferencji kulturowych, np. przy uzasadnianiu kulistoci bytu. Koncepcja Parmenidesa zakadajca istnienie jednego, niezrnicowanego bytu nie nadawaa si dla potrzeb pozytywnego wyjaniania przyrody i struktury rnorodnoci zmian. Odmawiaa ona nawet realnoci wszelkiemu zrnicowaniu i zmiennoci. Uniemoliwiaa wyjanienie ich powstania. Dlatego nastpcy Parmenidesa prbowali odj nieco sztywnoci parmenidyjskiemu bytowi kawakujc go na elementy , albo strukturalizujc wewntrznie. Rzeczywisto pojmowali jako sum wewntrznych elementw, a wszelkie zmiany ich przemieszczaniem si. WYJANIANIE wyjani co to sprowadzi co bardziej rnorodnego do mniej do mniej rnorodnego, zmiennego do staego, wielorakiego do jednoci. Sprowadzanie zewntrznego do wewntrznego. Pozornego do istotnego, nierzeczywistego (pseudorzeczywistego) do rzeczywistego, wieckiego do sakralnego, zalenego (determinowanego) do niezalenego (determinujcego). Rzecz ujmujc modelowo, proces wyjaniania przechodzi pewn ewolucj, staje si mniej maksymalistyczny. O ile wczeniej starano si sprowadzi rnorako i rnorodno do absolutnej i staej jednoci, np. do pierwszej przyczyny, tak coraz pniej zadowalano si czsto sprawdzaniem do jedynie wzgldnie wikszej staoci, jednoci.1

Grecy uwaali kul za najdoskonalsz bry, tote byt kulisty oznacza w tej koncepcji to, e jest on wszdzie i jest nieskoczony. 5

Historia filozofii notatkiPodstawowe typy wyjaniania: 1. 2. Kauzalne w wszym znaczeniu wskazuje na dziaanie determinacji przyczynowo skutkowych, i tym objania stan istniejcy. Teleologiczne (caociowe) objania stan istniejcy przez wskazywanie celw, na ktre jest nakierowane.

Od czego zaley i jakim typem wyjaniania wiata moemy si posugiwa? Na gruncie biernej koncepcji poznania, dziaanie zaley od sposobu w jaki wiat zosta zorganizowany i uporzdkowany. Kierunek wyjaniania jest odwrotny do kierunku determinacji (sprowadza si co).

A

t

o

m

i

z

m

Demokryt z Abdery (V-IV w p.n.e.)Wedug Demokryta wiat skada si z atomw i prni na poziomie elementarnym rzeczywistoci oraz rzeczy podlegajcych zmianom w warstwie zjawiskowej (zmysowej). Atomy dziel si na gatunki, ktrych jest wiele, ale w obrbie gatunkw atomy s jednakowe. Rne rodzaje atomw wpywaj na to, jakie waciwoci posiadaj rzeczy i zjawiska z nich stworzone. Atomy nie podlegaj zmianom, natomiast pozostajc w ruchu tworz rnorakie ukady, powodujc przemieszczanie si i zmienno rzeczy. Atomy posiadaj tylko waciwoci ilociowe, tzn. wielko i ksztat. Nie posiadaj wasnoci jakociowych, takich jak barwa, czy smak i zapach. Doznawanie tych jakoci przez czowieka jest zatem subiektywne, ale nie dowolne, bo np. atomy okrge i gadkie postrzegamy jako biae, szorstkie i kanciaste jako szare. Zmienno rzeczy wedug Demokryta spowodowana jest ruchem atomw. Uwagi, komentarze, wtpliwoci: Koncepcja ta nie jest w stanie uprawomocni swoich podstaw bez popadania w bdne koo. Zmienno rzeczy tumaczy ruchem atomw. Na pytanie skd wiemy o ruchu atomw i ich istnieniu wskazuje na istnienie rzeczy i ich zmienno. Programowo koncepcja ta zakada kauzalne wyjanianie wiata, ale Demokryt nie jest tu konsekwentny, gdy twierdzi e: jednym i tym samym jest przeznaczenie, sprawiedliwo, opatrzno i twrca wiata. Materializm Demokryta wydaje si by do deklaratywny, np. atomom przypisuje cechy do typowe dla bytw idealnych, min. Wieczno i niezmienno. U Demokryta mamy tylko charakterystyk atomw. Nic nie mwi on o prni. Jeli istniej i atomy, i prnie, to jedno i drugie jest bytem, zatem przy zaoeniu tosamoci mylenia i bytu, i atomy, i prnia powinny by poznawalne. Brak charakterystyki prni wskazuje na wtpliwo tezy o tosamoci bytu i mylenia jako podstawy do uprawomocnienia wiedzy o bycie. Demokryt by niekonsekwentny twierdzc, e istniej tylko atomy i prnia, i dodajc, e byt nie bardziej istnieje od niebytu.

6


Epikur z Samos (IV III)Celem jest szczcie, brak cierpie, wszelkie przyjemnoci. Dlaczego mamy si ba mierci, jeeli gdy my jestemy to jej nie ma, a gdy nas nie ma, to mier jest? wiat skada si z atomw i prni, a atomy pod wpywem cikoci poruszaj si na og ruchem prostoliniowym z gry na d, ze sta, cho nie dla wszystkich gatunkw atomw jednakow prdkoci. Zmienno cykliczna gdyby dotyczyo to zawsze wszystkich atomw, mielibymy do czynienia z cykliczn koncepcj zmiany w sferze rzeczy, powtrzenia byyby identyczne, a wolno wtpliwa. Epikur wprowadzi zaoenie, e niektre, nieliczne atomy mog uwalnia si spod determinacji i porusza w sposb swobodny. Wtedy zmiany w wiecie rzeczy zachowuj oglnie cykliczny charakter, co odpowiada mitologicznej koncepcji czasu, ale powtrzenia nie s identyczne przychodzi wiosna, ale ju inna. Moliwo uwolnienia si ze strefy determinacji w warstwie esencjalnej miaa by rwnie podstaw dla objaniania, jak moliwa jest wolno w wiecie rzeczy, w ktrym yje czowiek. Bya to tzw. Koncepcja parenklizy uwalniania si atomw od determinizmu.

Problemy zwizane z prbami objaniania fenomenu wolnoci na gruncie koncepcji bytu (w sposb metafizyczny)Klasyczne typy objanie:

1. Typ epikurejski koncepcja parenklizy (uwalnianie atomw) Koncepcja ta rozpoawia rzeczywisto na dwie odmienne sfery determinacji i indeterminacji, nie mwic nic o genezie podziau i charakterze powiza. Nie wiadomo w jaki sposb wyjcie atomw poza determinacj moe objania wolno jednostki ludzkiej. Waciwie mamy tu nadal do czynienia z pewnym sposobem determinacji, gdy wyjcie atomu poza sfer determinacji ma powodowa wejcie atomu w sfer wolnoci. Co prawda brak jest regu w myleniu jest zdolnoci poszczeglnych atomw pewnego typu, zatem wolno rodzi si w tej samej sferze rzeczywistoci co wiadomo. Nie wiadomo natomiast, skd bierze si wwczas jedno wiadomoci.

2. Typ stoicki koncepcja wolnoci jako uwiadomionej koniecznoci. Koncepcja wolnoci jako uwiadomionej koniecznoci wymaga zaoenia esencjalnej tosamoci rozumu jednostki oraz kosmicznego rozumu rzdzcego wiatem. Wymaga to penej jednoci, czyli monizmu rzeczywistoci. Tylko wtedy podporzdkowanie si jednostki jest czym koniecznym i nie jest uleganiem czemu innemu i odrbnemu. Wwczas nie wiadomo jednak co t jednostk wyodrbnia. Wolna jest ona tylko wtedy, gdy nie jest jednostk. Wtpliwa jest jednostkowo i wolno jednostkowa. Prby ugruntowania metafizycznego (opartego na klasycznej koncepcji bytu), zdaj si prowadzi do antynomii determinizmu ( i wolnoci w sensie indeterministycznym) i poznania. Albo mamy determinizm i w wiecie panuje porzdek i moemy zatem wiat pozna (wyjani), nie ma jednak wolnoci. Jeli panuje indeterminizm, to by moe moliwa jest wolno i wiat jednak przestaje by uporzdkowany, wyjaniony i w tym sensie poznawalny.

7

Historia filozofii notatkiPniejsze stanowiska:

Hume (XVIII) spr determinizmu z indeterminizmem jest nierozstrzygalny, zatem naley od niego uniezaleni problem wolnoci i uzna, e jestemy wolni wtedy, gdy moemy dziaa stosownie do decyzji wasnej woli nie rozstrzygajc tego, czy wola nasza sama w sobie jest wolna, czy te nie. Kant (XVIII-XIX) nie jestemy w stanie dowie, jak moliwa jest nasza wolno i czy jestemy wolni, gdy tylko wtedy moemy wystpi jako podmiot moralny. Wolno jest postulatem rozumu praktycznego.Bdne koo u atomistw: Rzeczy widzimy dziki temu, i emituj one ze swej powierzchni miniaturowe kopie siebie malutkie ukady atomw bdce ich miniaturow podobizn (Empedokles), czyli o rzeczach informuje nas ruch atomw przemieszczanie si tych kopii w przestrzeni, co jednak informuje nas o ruchu atomw. Skd o nich wiemy? Ze zmiennoci i przemieszczania si rzeczy.

8


Platon (Arystokles) 427- 347 p.n.e. (Za Sokratesem) Dostrzeg problemy jakie stoj przed filozofi, jeli chce by ona wiedz pojciow (wyraan w pojciach). Problem: Jak (dlaczego?) moliwa jest pojciowa (oglna) wiedza o wiecie? Rozwinicie: Skoro poznanie ma charakter bierny (polega na odtworzeniu), to pojcia zawieraj wiedz jeli posiadaj jaki przedmiot rzeczywisty. Wasnoci przedmiotw musz odzwierciedla waciwoci swoich przedmiotw. Waciwoci poj jest oglno i niezmienno. Przedmioty poj maj te same waciwoci co pojcia, czyli oglno i niezmienno. Rzeczy znane z dowiadczenia waciwoci tych nie posiadaj, s bowiem jednostkowe i zmienne; zatem nie s one przedmiotem poj. Poniewa wedug Platona w pojciach mamy wiedz pewn i bezwzgldn, to musi istnie byt, ktry jest przedmiotem poj: oglny i niezmienny, czyli byt idealny s nim idee. Pojciowa wiedza o ideach jest moliwa, gdy posiadaj one pojciow natur, tj. tak, ktra moe by wyraona w pojciach. Powstaje pytanie: Czy i na jakiej podstawie moliwa jest rwnie wiedza o rzeczach wiata zmysowego? (wiata rzeczy jednostkowych i zmiennych) Odpowied: Jest moliwa w stopniu, w jakim jest on podobny, a jest, do wiata idei. Przejawami podobiestwa s w nim w szczeglnoci pierwiastki oglnoci i niezmiennoci.

Czym s idee, skd si wzio i na czym polega podobiestwo rzeczy do nich?Interpretacja metafizyczna:Teoria bytu jest tutaj podstaw i oglnie okrela charakter antropologii filozoficznej, teorii filozofii polityki itp. teorii poznania, teori wartoci,

Na pocztku istniay: Chaos, Demiurg i Idee. Dobry Demiurg widzc marno chaosu, uksztatowa go na wzr idei, eby by on moliwie najlepszy. W rezultacie, powsta wiat zmysowy, w pewnej czci podobny do idealnego wzoru, ale nie udao si to zupenie, gdy przeszkodzia temu marno pratworzywa. Mamy zatem dwa rodzaje bytu: jeden jest doskonay, wieczny, niezmienny, oglny; i jest to byt idei, a drugi jest niedoskonay, przemijajcy, zmienny i jednostkowy. Jest to byt rzeczy. W teorii poznania: Mamy dwa rodzaje wiedzy: rozumowa i zmysowa. Wiedza rozumowa jest pewna, cisa, oglna, i nie ulegajca dezaktualizacji, a wiedza zmysowa jest niecisa, przemijajca, niepewna. Jest tak dlatego, e waciwoci wiedzy zale od waciwoci jej przedmiotu. Wiedza rozumowa (wg Platona) jest treciowo niezalena od wiedzy zmysowej, a jej zdobywanie polega na przypominaniu sobie wiedzy o ideach, ktr to posiada dusza. Poznanie zmysowe jest co najwyej bodcem do przypomnienia sobie tamtej wiedzy, ktrej tre okrelona jest ju wczeniej. Problem: Czy koncepcji Platona odpowiada kauzalny, czy te teleologiczny sposb wyjaniania? Odpowied: Upraszczajc, mona powiedzie, e wszelkie przejawy braku podobiestwa rzeczy do idei naley wyjania kauzalnie, nie s one bowiem realizacj adnego celu . Natomiast przejawy podobiestwa wymagaj uwzgldnienia rwnie, cho nie koniecznie wycznie, wyjanie teleologicznych. Wyjanienia kauzalne i teleologiczne w pewnym sensie dopeniaj si wzajemnie: wiat zosta zbudowany na ksztat idei, co byo celem Demiurga, ale akt ten determinowany by rwnie dobroci Demiurga w sytuacji kontrastu midzy marnoci chaosu, a doskonaoci idei.

9

Historia filozofii notatki Przy objanianiu wiata zmysowego jest on odnoszony do wiata idei, ktry jako bardziej oglny, niezmienny itd., pozwala na uproszczenie, ktre jest rdzeniem wyjaniania. Zarazem jego strukturalizacja (idei jest wiele, cho tworz uporzdkowany system), w przeciwiestwie do parmenidejskiego bytu koreluje jako ze zrnicowaniem wiata zmysowego.

W teorii wartoci: Istnieje pewna niewspmierno, nawet przeciwstawno wartoci idealnych i wartoci zmysowych, cielesnych z materialnymi. Wszystkie rzeczywiste, a nie pozorne wartoci s wzajemnie zgodne (coincidentia oppositorum), a ich porzdek i ponadludzki absolutny status okrela hierarchia wartoci wyraona przez hierarchi idei:idea dobra idea prawdy idea pikna

W antropologii filozoficznej: U Platona mona mwi o koncepcji mikrokosmosu zwizanej z makroantropomorficzn percepcj wiata. Dualizmowi bytu w ogle odpowiada dualizm niematerialnej, wiecznej duszy ludzkiej i przemijajcego ciaa. Pojawi si tzw. teoria wdrwki dusz, ktra posiada sens teorio-poznawczy , tzn. dusza odczona od ciaa przebywa wrd idei i posiada wiedz na ich temat; czc si z kolejnym ciaem pogra si w cielesno, traci wiedz o ideach i moe j sobie co najwyej przypomina. Pozostaje objani, dlaczego ludzie na og nie wiedz o istnieniu wiata idealnego: Platon posuguje si mitem o jaskini, wedug ktrego ludzie uwizieni w niej widz tylko cienie rzeczywistoci, a poniewa jest to jedyna realno ktr dostrzegaj, bior j za sam rzeczywisto.

W teorii polityki: Dualizm bytu znajduje odpowiednik w wyranym podziale na rzdzcych i rzdzonych, oraz w kastowoci spoeczestwa. Demokracja jest zym ustrojem, poniewa sprowadza poziom decyzji politycznych do przecitnego, a rzdzenie wymaga przede wszystkim wiedzy o ideach. Powinni wic rzdzi mdrcy, poniewa oni t wiedz posiadaj. Gwarancj, by mdrcy dziaali zgodnie z interesem caego pastwa, a nie tylko swoim wasnym, jest przede wszystkim intelektualizm etyczny, zgodnie z ktrym, wedug Platona, wiedza o prawdziwym dobru prowadzi do dobrego postpowania. Na wszelki wypadek Platon proponowa wprowadzi pewne zabezpieczenia dodatkowe, np. zniesienie wasnoci prywatnej wrd warstwy rzdzcej.

Interpretacja niemetafizczna:Idee s tu aprioryczn dan umysu wiedzy zmysowej, tzn. tym, co umysowi musi by dane, aby moliwa bya wiedza zmysowa. Mimo e w wiecie nie ma niczego naprawd rwnego, kolistego itd., my mwic o czym, e jest rwne bd nie, dobrym lub kiepskim koem, musimy wpierw rozumie ide rwnoci i kolistoci. Idea zatem to co, dziki czemu jak rzecz rozumiemy; rozumie co, to znaczy zna jego ide. Gdyby jednak chcie wyj poza ide rzeczy i zapyta o to, co to jest idea, i zacz odpowiada idea jest tym, a tym wskazujc przy tym cokolwiek, cae rozumowanie okazaoby si chybione; wwczas bowiem zasad wyjaniania wyjaniono by przez to, co przy uyciu tej zasady ma by wyjanione.

10


Arystoteles ze Stagiry - 384-322 p.n.e.By uczniem Platona , ale z czasem odszed od jego szkoy, zakadajc wasn, tzw. perypatetyczn. Punktem wyjcia dla dziea Arystotelesa bya krytyka platoskiej teorii idei. Wedug Arystotelesa:

Idee s hipostazami2 poj oglnych, a nie adn realnoci (domniemanymi realnymi odpowiednikami poj). Idee niczego nie wyjaniaj, gdy de facto uproszczenie jest podstaw wyjaniania. musiao by by ich wicej ni rzeczy ; zatem

Jeli kady zbir rzeczy ma swoj ide, to rwnie zbir tych rzeczy i jego idea powinien mie swoj ide. Idee s wic zbdnymi fikcjami; zbdne, bo s hipostazami, a fikcyjne, bo niczego nie wyjaniaj. Problem: jak jest moliwa oglna pojciowa wiedza o jednostkowym zmiennym bycie, jeli poznanie ma charakter bierny, za wiedza pewna zawarta jest w pojciach oglnych, a bytu oglnego nie ma?

W teorii bytuIstniej substancje jednostkowe (istnieje te poza nimi czysta forma) i kada z nich zoona jest z formy i materii, ktre samodzielnie nie istniej, dopiero ich zoenie funduje samodzielny byt jest to tzw. hylemorfizm. Hylemorfizm objania rwnie dynamik wiata i jej prawidowoci; forma jest energi, pierwiastkiem czynnym ksztatujcym, a materia jest potencj, pierwiastkiem biernym ksztatowanym.

Zmianie ulegaj tylko substancje hylemorficzne3, a zmienno jest procesem ksztatowania materii przez Form, tak by w efekcie swojego rozwoju substancja uzyskaa posta zgodn ze sw natur okrelon przez form. Forma jest w substancji przyczyn i celem rozwoju. Poza wiatem hylemorficznych substancji istnieje Czysta Forma ktra na zasadzie na zasadzie nieruchomej atrakcji wzbudza we wszystkich substancjach jednostkowych proces ksztatowania materii przez form tak, by osign maksymalne czyste podobiestwo do czystej formy. Nie jest to efektywnie osigalne, gdy materia jest z substancji jednostkowych nieusuwalna i dlatego te pierwiastek jednostkowy (jego nonikiem jest materia) nie jest w wiecie hylemorficznym usuwalny. Odniesienie dynamiki wszystkich substancji jednostkowych do czystej formy powoduje e wszechwiat jest jednolitym procesem kauzalno teleologicznym, gdy Czysta Forma jest pierwsz przyczyn i ostatecznym celem dynamiki wiata.

!

Czysta forma jest myleniem samego siebie, nie moe zatem posiada samowiedzy, gdy ta zakadaaby dwoisto, rozdwojenie na podmiot i przedmiot, a Czysta Forma jest bytem prostym. Czysta Forma nie wie nic o wiecie zewntrznym hylemorficznym, gdy skoro zgodnie z biern koncepcj poznania podmiot przystosowuje si do przedmiotu, odtwarzajc jego waciwoci, to mylc o czym gorszym, niestaym, to Czysta Forma ulegaby podobnej degradacji. Nie wiedzc nic o wiecie zewntrznym nie moe ona by rwnie dla niego opatrznoci.

2

Hipostaza bd logiczny polegajcy na przypisywaniu realnego istnienia tzw. obiektom idealnym (jak dobro, postp); uprzedmiotowienie pojcia, abstrakcji. - gr. hypostasis - podstawa; substancja; rzeczywisto 3 Czy istniej zatem substancje niehylemorficzne? Jeli tak, to mgby to by Bg? (pytanie autora) 11

Historia filozofii notatki wiat dzieli si na dwie sfery z Ziemi w rodku: na sfer podksiycow i na sfer nadksiycow. O ile w sferze nadksiycowej panuje pena regularno, cykliczno i uporzdkowanie, ruch koowy, to w sferze podksiycowej takiej regularnoci i porzdku nie ma np. ruchy dziel si na samorzutne i wymuszone. Samorzutne o takie ruchy, ktre su temu, aby kade ciao zajo miejsce zgodne ze sw natur, a ruchy wymuszone s efektem kolizji rnych cia.

W teorii poznaniaForma wyraa substancj, wartoci oglne natomiast materia jednostkowe. Arystoteles wprowadza te pojcie materii pierwszej, ktre oznacza nieokrelono jaka powstaaby po wyabstrahowaniu z rzeczy wszelkiej formy, czyli wszelkiej ograniczonoci. Wiedza pojciowa o wiecie jednostkowym zmysowym jest moliwa, poniewa tkwi w substancjach jednostkowych pierwiastek oglny forma. Ona jest przedmiotem poj i dziki jej obecnoci w substancjach moemy mie o nich wiedz pojciow. Rozrnia si poznanie i wiedz zmysow od rozumowych; poznanie rozumowe jest bardziej wartociowe, cise i oglne, nie jest jednak treciowo niezalene od poznania zmysowego. Wedug Arystotelesa nie ma w umyle niczego, czego by nie byo najpierw w zmysach. Rozum abstrahuje cechy istotne i oglne z materiau dostarczonego mu przez zmysy. Wyjanienia kauzalne i teleologiczne nakadaj si tu na siebie , skoro formy i Czysta Forma s zarazem przyczynami i celami dynamiki substancji. Niewtpliwy wydaje si zwizek logiki Arystotelesa z jego metafizyk (teoria bytu rzeczywistego) wiadczy o tym, np. sposb objaniania prawomocnoci z zasady sprzecznoci (Jest prawdziwa, gdy nie moe tak by, aby co byo i jednoczenie nie byo). Konieczno istnienia pierwszej przyczyny objania Arystoteles w ten sposb, e zakwestionowanie pierwszej zasady (pocztku rozumowania i dowodzenia) niszczyo by moliwo poznania naukowego. Musi ona istnie, gdy przy zaoeniu tosamoci zasad mylenia i bytu, wiat i np. ruch nie byby wyjaniony Ze wzgldu na waciwoci sfery nadksiycowej moliwy jest jej opis matematyczny. Dowodzi tego fakt istnienia astronomii. Problemem byo natomiast, czy (Arystotelesowi wydawao si e tak nie jest) moliwy jest take matematyczny opis wiata podksiycowego, w ktrym nie ma regularnoci, ani homogenicznoci przestrzeni. Zdaniem Arystotelesa, moliwa jest jedynie jakociowa, a nie ilociowa, matematyczna teoria wyjaniania przyrody podksiycowej. Metody podksiycowego przyrodoznawstwa stworzono w XVII wieku. By moe przyczyni si do tego w jakim stopniu autorytet Arystotelesa.

W teorii wartoci: Zamiast przeciwstawnoci, akcent kadziony jest na hierarchi wartoci np. wartoci rozumowe s wysze, cielesne nisze. Akcent na zasad zotego rodka. Cele maj charakter immanentny (licz si z natur danej substancji), realny i skoczony.

W antropologii filozoficznej: Czowiek jest substancj, poczeniem duszy i ciaa. Obok jego cech gatunkowych pozostaj w nim zawsze cechy jednostkowe. Czowiek jest zwierzciem rozumnym, gdy czy trzy rodzaje duszy:

1.12

Dusza rolinna dziki niej penione s funkcje wegetatywne.

Historia filozofii notatki 2. 3.Dusza zwierzca sprawia, e czowiek staje si podliwy. Dusza rozumna postawiona nad poprzednimi i zdolna samodzielno.

zachowa

W teorii polityki:Czowiek jest istot spoeczn (polityczn) tzn. tylko w spoeczestwie moe osign i rozwin swoje czowieczestwo. Spoeczestwo jest z natury pewn wieloci, dlatego denie do skrajnej jednoci rozbija je. Nie ma najlepszego ustroju w sensie absolutnym. Mylc nad ustrojem konkretnego spoeczestwa naley kolejno rozpatrzy: 1. 2. 3. Jaki ustrj jest najlepszy. Jaki ustrj jest moliwy. Jaki ustrj mona wprowadzi i najatwiej utrzyma.

Zamiast jednego ustroju idealnego, mamy klasyfikacj szeciu rnych form ustrojowych, ktre z reguy przechodz jedna w drug. Zwraca uwag na znaczenie warstwy redniej w spoeczestwie, przeciwdziaajcej skrajnej polaryzacji spoeczestwa.

Oglnie: Klasyczne koncepcje filozoficzne, np. Platona i Arystotelesa, czyniy z teorii bytu sw podstaw. Sposb rozstrzygnicia problemw z jej zakresu mia decydowa o sposobie stawiania i rozstrzygania problemw z innych dziedzin. Byo to tworzone w przewiadczeniu o biernej naturze poznania, zgodnie z ktr prawa myli odtwarzay prawa i porzdek bytu; de facto jednak mona sdzi, e to raczej struktura bytu i jego waciwoci s dostosowywane do logiki myli danej koncepcji, z wyjtkiem sceptykw, ktrzy kwestionowali moliwo poznania rzeczywistoci. Wszystkie inne koncepcje zakadaj, e struktura rzeczywistoci jest wanie taka, aby daa si pozna, a cilej, wyrazi w kategoriach danej koncepcji. Koncepcje te maj ambicje wycznoci, kada z nich twierdzi, e tylko ona wyraa rzeczywiste struktury bytu, a inne s bezpodstawn spekulacj.

13


Plotyn ok. 203 269\270 p.n.e.Jedno (Absolut) Umys Dusza Ciao (hipostazy, emanacje Absolutu)

Autor Ennead; twrca neoplatonizmu.Materia

ycie Plotyna: (203 r., zmar ok. 269 270 r.) Urodzi si w Likopolis w Egipcie, modo spdzi w Aleksandrii. Tam w 28 roku ycia rozpocz studia filozoficzne. Spord filozofw Aleksandryjskich, najbardziej pociga go (?) Amoniusz Sakkas. W 40 roku ycia przenis si do Rzymu. Przeszed przez ycie obcy sprawom materialnym i doczesnym, pochonity cakowicie yciem duchowym. Wstydzi si (jak pisa pniej jego ucze i biograf Porfiriusz), e posiada ciao. By oryginalnym mylicielem, a zarazem erudyt znawc dawniejszych pogldw filozoficznych. W Rzymie pozyska dla swej nauki liczne grono zwolennikw, midzy innymi samego cesarza Galiena. Jego projekt, eby zaoy miasto filozofw Platonopolis by pono bliski urzeczywistnienia. Pisma: Plotyn do pno w swym yciu zabra si do pisania, bo dopiero od 50 roku ycia. Pisa niesystematycznie, ani jedno dzieo nie zawiera zebranych sensownie wszystkich podstawowych pogldw. Zostawi 54 rozprawy, ktre Porfiriusz (chyba z nudw) poukada w sze dziewitek, czyli Ennead. Nazwa ta i ukad rzeczowy, a nie chronologiczny przyjy si i tak ju si ostao. 1. 2. 3. 4. Enneada zawiera rozprawy etyczne Enneada zawiera rozprawy fizykalne Enneada zawiera rozprawy kosmologiczne Enneada zawiera rozprawy o duszy 5. Enneada zawiera rozprawy o rozumie 6. Enneada zawiera rozprawy o najwyszych kategoriach bycie, dobru, jednoci.

Mona wyrni trzy okresy rozwoju Plotyna:

W pierwszym by wyznawc Platona i rozwija jego nauk o duszy i jej oczyszczeniu. W drugim przeszed od tych specjalnych zagadnie do poszukiwania oglnej teorii bytu i zarazem od cudzego do wasnego pogldu na wiat od platonizmu do neoplatonizmu. W trzecim okresie starzejcy si Plotyn przerwa abstrakcyjne dociekania i skupi si na sprawach bardziej aktualnych, przewanie religijno etycznych.

Poprzednicy:Plotyn by egzeget4 Platona (albo mu si tylko tak wydawao). Faktycznie jednak przeksztaci wiadomie jego nauk i dlatego nazywany jest ju nie platoczykiem 5, lecz neoplatoczykiem. Poza tym korzysta rwnie z Arystotelesa i stoikw; przede wszystkim za z aleksandryjskich filozofw Filona i neopitagorejczykw Od aleksandryjczykw przej gradualistyczn koncepcj metafizyki wedle schematu: Bg, wiat i porednik midzy Bogiem a wiatem. Zachowa rwnie koncepcj etyki nakazujcej stworzeniu powrt do Boga i koncepcj poznania jako osigalnego w stanach ekstazy. A wszystkim tym koncepcj da posta samodzieln i dojrza.

4 5

Egzegeza to objanianie, tumaczenie, interpretacja zwaszcza tekstw staroytnych. np. Biblii. Patrz niej: Tradycja platosko neoplatoska

14


Pogldy Plotyna:System emanacyjny:Punktem wyjcia Plotyna by dualizm, odczucie olbrzymich przeciwiestw tkwicych w bycie. Celem jego (Plotyna, a nie bytu - ma si rozumie...) byo wykazanie jednoci bytu, zbudowanie monistycznego systemu. Genetyczne ujcie bytu: postacie bytu, jakkolwiek rne, s etapami jednego i tego samego rozwoju. wiat realny jest wprawdzie zasadniczo rny od idealnego, a wiat ziemski od boskiego to jednak jeden pochodzi od drugiego. (Ciekawe, ktry od ktrego?). Istot bytu stanowi nie trwanie, lecz stawanie si. Jest to dynamiczne pojcie bytu, ktre umoliwio stworzenie monistycznego systemu. Nie ma wielu bytw, lecz jest jeden byt rozwijajcy si i przybierajcy rnorodne postacie. Byt wedug Plotyna ma natur wiata. Wyonione postacie s jakby promieniami bytu lub (uywajc innej przenoni) emanacjami. Teoria emanacji bya podstawow myl systemu Plotyna. wiat by dla niego kolejnym emanowaniem coraz to nowych bytw. Teoria ta zaja miejsce nauki o stworzeniu wiata przyjmowanej przez systemy oparte na pismach witych, w rodzaju systemu Filona. Plotyn zakada, e postacie bytu s mniej lub wicej doskonae. Im byt jest doskonalszy, tym wiksz ma moc twrcz, a twr jest zawsze mniej doskonay od twrcy. Kada osta bytu pochodzi zatem od innej, ktra jest ode doskonalsza. Porzdek powstawania bytu jest wic porzdkiem zmniejszajcej si doskonaoci, stanowi szereg o obniajcym si poziomie. Szereg ten zaczyna si od bytu najdoskonalszego i trwa, dopki zmniejszajca si stopniowo doskonao i moc twrcza nie wyczerpie si.

Absolut:wiat idealny by dla Plotyna doskonalszy od realnego. Ale i w ideach nie widzia doskonaoci zupenej i wnioskowa std, e musi istnie byt od idei doskonalszy . Byt pierwotny, jako doskonalszy musi by wolny od jakichkolwiek mnogoci i przeciwiestw. Jest czyst jedni. Nie jest ani myl, ani duchem, ani wol duch, myl i wola posiadaj przecie swoje przeciwiestwa. Podczas, gdy wszelki znany nam byt jest w jaki sposb od czego zaleny, on jest niezaleny i bezwzgldny jest Absolutem. Plotyn wielbi Absolut jako bdcy ponad wszelk doskonaoci szczyt pikna, dobra, prawdy i jednoci. By dla tym, co religie nazywaj Bogiem. By rdem wszystkiego, co istnieje. Poza tym, by dla Plotyna czym na wskro negatywnym, albowiem nie dawa si obj rozumem. Wbrew Platonowi mia Absolut za niepoznawalny, za znajdujcy si poza wszelkim poznaniem.

wiat idealny, psychiczny i materialny:Z Absolutu emanuj coraz to kolejne postacie bytu, ale coraz mniej doskonae i coraz mniej posiadajce jednoci, coraz bardziej zalene. S to tzw. hipostazy. Plotyn wyrnia ich trzy:

1. Duch wiat idealny, Z nim zaczyna si dziedzina dostpna dla zrozumienia i poznania. Wfilozofii Platona ten wiat by najwaniejszy, za u Plotyna jest dopiero drugi (jest to rozwinicie oryginalnej koncepcji Platona).

2. Dusza wiat psychiczny. Pojmowany by u Plotyna jako jedyna dusza wiata, w ktrej zawartes dusze jednostkowe. wiat dusz jest emanacj wiata idei, jak ten by bezporednio emanacj Absolutu.

3. Materia prosta i ciga jej budowa wskazuje, e i ona zachowaa pewn jedno, ale w niejjedno, a z ni doskonao i sia twrcza s na wyczerpaniu. Dlatego materia stanowi kres procesu emanacyjnego 15

Historia filozofii notatkiProces emanacji jest procesem koniecznym, to znaczy: nie jest dzieem woli, ani przypadku. Wypywa nieuchronnie z natury bytu. Jest cay jednym procesem, ktry tylko abstrakcja pojciowa dzieli na dwie czci. wiat materialny skada si nie tylko z materii, ale rwnie z jej uksztatowania. Realna jest w nim tylko materia, uksztatowanie za jest zjawiskiem idealnego bytu odzwierciedlajcego si w materii. Tak jak rzeczy odbijaj si w lustrach, tak idee odbijaj si w materii i powoduj ten refleks, ktry nazywamy materialnym wiatem. Jest to fenomenalistyczna teoria przyrody, ktra stanowia wany skadnik neoplatonizmu. Dziki niej Plotyn mg wytworzy pojcie bytu zupenie nie liczce si z przyrod. Przez ni usun dwoisto idei i rzeczy: rzeczy bdc odbiciem idei, nie s w gruncie rzeczy od nich rne.

Dusza ludzka:Plotyn dzieli dusz na dwa skadniki. Wszystkie funkcje zwizane z ciaem - rolinne i zwierzce, a take wszystkie niedoskonaoci i grzechy skada po platosku na nisz cz duszy, aby za to wysza cz duszy bya cakowicie wolna od wizw cielesnych i wszelkiej niedoskonaoci. Tak pojta dusza naley do wyszych rejonw bytu. Plotyn uwaa jednak odmiennie od Platona e dusza czasami moe zej w nisze rejony bytu, aby je uduchowi i podnie. Uwaaj rwnie, e dusza schodzc w d upada i traci czno z regionami wyszymi, traci czno i odwraca si od boskiego prabytu. Koncepcja nawrcenia: aby dusza moga powrci do wyszych rejonw bytu, trzeba nawrcenia to znaczy: zahamowania pdu, ktry ciga j w d; tak by nawrcia ku sferom doskonaym. Zatem przed dusz stoj dwie drogi: w gr i w d. Pierwsza przebywana jest wysikiem duszy, druga za jest naturalnym kierunkiem w stron coraz mniejszej doskonaoci bytu.

Poznanie, sztuka i cnota:Drog wzwy dusza moe przeby rnymi drogami: przez wysiek poznawczy, estetyczny lub moralny. Tote teoria, poznanie i estetyka stanowiy rwnolege czony systemu filozoficznego Plotyna.

Jedno jest absolutn jednoci (nie wiadomo zatem dla czego kiekuje z niej wielo). Ludzie nie mog o nim mwi, ani myle w sposb dyskursywny, a jedynie przeywa w ekstazie.

Jednia jest nadpeni bytu, ktra istniejc, musi si przelewa emanujc byty dalsze (hipostazy), ktre s w stanie stosunku do niej wtrnie w sensie bytowym i logicznym, ale nie chronologicznym, gdy ta emanacja jest odwieczna. Emanacja ulegajc stopniowemu osabieniu w kolejnych hipostazach staje si deprywacj. Jedno nie wie noc o bytach, ktre tworzy inaczej tracioby ca sw jedno i doskonao. Umys sam z siebie nie posiada mocy emanacyjnej, moe jednak emanowa, gdy zwracajc si ku Absolutowi napenia si moc. Byty wysze zwracajc si ku wyszym, czerpi z nich moc i wzory emanacji. Wraz ze sabniciem emanacji sabnie tyle moc bytu, co i jego forma, a kresem emanacji jest materia. Granicznym minimum bytu i formy jest chaos. Wraz z deprywacj sabnie doskonao, pikno i jedno bytu, a nasila si wielo. Umys jest jednowieloci, czyli zrnicowan, ale nierozdzieln caoci, gdy przedmioty intuicji umysowej istniej jakby w jednym punkcie i przenikaj si wzajemnie. Umys poznaje doskonale sam siebie, natomiast Absolut moe on pozna jedynie obrazowo. Dusza jest wielojednoci - pozostaje w zwizku z umysem, a poprzez niego z Absolutem. Pragnie ona naladowa umys, ktry j wyoni i te mie swj wiat. Tworzy go sobie ze swojego wiata, mrocznej materii, czerpic wzory z umysu. Ciao utworzone przez dusz ciy ku materii i niebytowi. Pooona midzy Ciaem, a Umysem Dusza ulega rozpoowieniu stajc si Dusz waciw i Natur wiata. Ciao wiata skada si z mnstwa poszczeglnych cia, ktre s odrbne, oporne i zawsze mniejsze od wsplnej caoci.

16

Historia filozofii notatki Ciao wiata zmysw trzyma w skupieniu Natura, a rozprasza Materia. Rozcige czci cielesnego wiata pragn dorwna caoci i rozprzestrzeni si kosztem innych caoci. Mog one ze sob walczy (na tym polega egoizm), lub wzajemnie sobie pomaga (altruizm). Oba te przejawy s w wiecie cielesnym wspwystpujce. Towarzyszy im wspwystpowanie siy odrodkowej i dorodkowej; nieustanne stawanie si wiata, jego konfliktowo, ograniczono i przemijalno formy. Ja wysza Ja nisza Ciao

Ja wysza kontaktuje si z Dusz Waciw, a nawet w niej przebywa, a poprzez ni kontaktuje si rwnie z Umysem i Absolutem. Ja nisza zwizana jest z konkretnym ciaem i uruchamia jego funkcje yciowe. Czowiek moe albo stacza si na poziom cielesnoci, materialnoci, ku niebytowi albo wznosi si kolejno na poziomy: 1. 2. 3. Duszy uwalniajc si od cielesnoci. Umysu uwalniajc si od psychicznoci, emocjonalnoci. Absolutu uwalniajc si od pojciowoci, dyskursywnoci

Poznanie zakada przemian bytow, posiada charakter mistyczno-ekstatyczny. Nie jest ono celem samym w sobie. Celem jest wyzwolenie si z jarzma jzyka, wizw czasoprzestrzennych, dyskursywnoci. Dc do Absolutu wyzbywamy si swojej przypadkowoci, skoczonoci, ograniczonoci itd. Nie gwacimy jednak natury ludzkiej, lecz przeciwnie ziszczamy nasze najgbsze marzenia. Stajemy si coraz bardziej sob, zdobywamy wolno prawdziw, jestemy i musimy by szczliwi.

Tradycja:ArystotelesowskaIstnieje nieprzekraczalna cezura midzy Absolutem, a wiatem (w porzdku doczesnoci). Istnienie w czasie, cielesno, jednostkowo nale do naturalnych warunkw wyznaczonych gatunkowi ludzkiemu, zgodnie z hierarchi bytw. Przypadkowo, skoczono i cielesno, ograniczono, konfliktowo traktowane s u Arystotelesa jako stan nieunikniony, z ktrym naley si pogodzi i stawia sobie cele realne w jego ramach. Cele maj charakter immanentny, realny i skoczony. U Arystotelesa stanem pierwotnym i staym jest stan wyodrbnionych bytowo jednostkowych substancji.

Platosko - neoplatoskaBrak jest nieprzekraczalnej cezury. Istnienie empiryczne czowieka w czasie, cielesno itd. Nie zbiega si z jego istot. Czowiek cierpi zatem nieznone rozdwojenie; ywi tsknot za pen identyfikacj (niekiedy rwnie w wymiarze wsplnoty ludzkiej). Przypadkowo, skoczono, cielesno itd. s tu traktowane jako rezultat i jako stan upadku. Stawiane sobie cele maj wyznacza drog wyjcia ze stanu upadku. Stan wyodrbnionych bytowo, jednostkowych, przemijajcych substancji jest tylko etapem przejciowym midzy pierwotn jednoci, a finalnym stanem, znoszcym zrnicowanie, dojrzaym, paruzyjnym. Denie do tego stanu moe przybra posta indywidualno kontemplacyjn, albo kolektywistyczno aktywistyczn, ktra zakada takie przeksztacenie wiata spoecznego, ktre pozwala wykroczy poza stan sprzecznoci, napi, ogranicze i determinacji.

Na Zachodzie lini neoplatosk kontynuowali Eriagena, Mikoaj z Tuzy, Marks, Hegel, Schelling. Tam te centraln tradycj jest arystotelizm, a peryferyjn neoplatonizm. W Rosji jest odwrotnie, std te trudnoci w porozumieniu.

Sytuacja, w ktrej byt skoczony moe istnie, bd nie, tzn. e jego istnienie nie wynika z samej jego istoty, a ponadto uwikany jest w czasowo, cielesno, historyczno itd., nazywana jest w filozofii

17

Historia filozofii notatkijego przypadkowoci. Dla tradycji Arystotelesowskiej przypadkowo jest uznawana za stan nieusuwalny i niezbywalny ludzkiego bytu. Nie uchodzi rwnie za rdo nieszczcia, czy upadku. Dla tradycji platosko neoplatoskiej rozdwojenie czowieka na byt skoczony empiryczny, byt idealny doskonay, pozaczasowy (byt czowieczestwa jako takiego) powoduje ycie ze wiadomoci wasnego upadku, rozdwojenia i tsknoty do doskonaej identyfikacji znoszcej to rozdwojenie.

Rne sposoby osignicia szczcia ze wzgldu na problem przypadkowoci ludzkiego istnienia

1) przezwycienie przypadkowoci przez identyfikacj znoszc ujednostkowienie Platon iEriagena. 2) Zaakceptowanie przypadkowoci z dwoma jej charakterystycznymi aspektami: a) jako faktycznoci b) jako wartoci (Nietsche) Polaryzacja na tradycj arystotelesowsk i platosko neoplatosk jest trwaa, a lady jej mona dostrzec np. w chrzecijastwie i filozofii chrzecijaskiej.

chrzecijastwo

Tradycja arystotelesowska w. Tomasz Tradycja platosko neoplatoska w. Augustyn

marksizm

Tradycja arystotelesowska Engels Tradycja platosko neoplatoska Marks, Lukacs

18


Filozofia chrzecijaska (patrystyka i scholastyka) Patrystyka filozofia ojcw Kocioa, ktra wspuczestniczya w wypracowaniu dogmatw (sobr w Nicei 1325) Filozofia chrzecijaska to filozofia, ktra rozwina si pod wpywem i w klimacie religii chrzecijaskiej, uznajca objawienie za niezbdn, a przynajmniej bardzo wan pomoc dla rozumu. F.ch. miaa swj wasny pocztek, czyli wiar chrzecijask opart na objawieniu. Pierwotnie bya raczej nauk moraln, a nie systemem filozoficznym. Wyartykuowaa si jednak oparciu o dorobek i pojcia wypracowane przez filozofi greck.

Specyficzne chrzecijaskie elementy pogldu na wiat:1. Pojcie Boga osobowego jako stwrcy, ktry nakazem woli powoa do ycia wiat z niczego. 2. Radykalna rnica, nawet przeciwiestwo Boga i stworzenia pierwiastek dualistyczny. 3. Idea zbawienia czowieka od grzechu i mierci przez osignicie zjednoczenia z Bogiem czowiekiem, czy zbawicielem. Chrzecijastwu przyszo rozwija si w kulturze, ktra wypracowaa okrelony stosunek czowieka do wiata i samego siebie, a take okrelony typ filozofii.

Typy, postawy chrzecijastwa do kultury, racjonalnoci filozofii antycznej:

1. totalna negacja Tertulian; Wiara jest absurdem, tym bardziej wic wierz wiedza jestszkodliwa, niebezpieczna, niemoliwa, bezuyteczna. 2. mniej, lub bardziej krytyczna i selektywna akceptacja Orygenes, w. Augustyn, w. Tomasz. Postawa ta wyraaa przekonanie, e zarwno wiara, jak i rozum pochodz od Boga, mona wic oczekiwa pewnej midzy nimi zgodnoci. Filozofia grecko rzymska (antyczna) bya zrnicowana. Istnia zatem problem stosunku mylicieli chrzecijaskich do poszczeglnych szk i nurtw teje filozofii. Nurt filozoficzny Platonizm Neoplatonizm Arystotelizm Sceptycyzm Stoicyzm Epikureizm Stosunek do niego Raczej pozytywny Raczej pozytywny Raczej negatywny Pozytywny ! Zdecydowanie negatywny ! Zdecydowanie negatywny

W platonizmie dostrzegano pozytywnie pierwiastki dualistyczne, wyszo wartoci, bytu idealnego nad materialnym i zmysowym. Nie podobaa si natomiast idea wiecznoci materii. W neoplatonizmie akceptowano denie ku jednoci, przy dostrzeeniu dualizmu sytuacji wyjciowej; oraz rozdarcie duszy. Minusem bya to oczywicie odwieczno. Podobnie nie akceptowano odwiecznoci w arystotelizmie. Sceptycyzm akceptowano ze wzgldu na krytyk uroszcze umysu zmysw w poznaniu wiata. Stoicyzm traktowano negatywnie ze wzgldu na materializm, determinizm ograniczajcy moliwoci wolnej woli oraz sprowadzanie bytu ludzkiego do jego rozumnoci. Epikureizm odrzucono ze wzgldu na materializm i hedonizm.

19


w. Augustyn (354 430)Dziea: Wyznania Pastwo Boe

W modoci zwizany by z manicheistami. Pniej jednak zwiza si z chrzecijastwem, cho pewne treci manicheistyczne u niego pozostay. Zosta nawet biskupem w Afryce. Akcentowa radykaln przewag Boga nad wiatem, w czowieku duszy nad ciaem oraz cakowit zaleno wiata i czowieka od Boga. Przejawem tego miaa by jego teoria iluminacji. etyczna Iluminacja: intelektualna Augustyn by pierwszym wybitnym filozofem chrzecijaskim, a take pierwszym historiozofem6 w kulturze rdziemnomorskiej (teodycea obrona doskonaoci stworzenia). Przed chrzecijastwem refleksji historiozoficznej w cisym znaczeniu nie byo, poniewa: 1. 2. 3. Przewaaa cykliczna koncepcja czasu, genetycznie zwizana z religiami kosmicznymi. Jeliby historia miaa by by powtarzajcym si krgiem zdarze, wwczas nie miaaby wartoci. Nie istniaa wiadomo wsplnoty oglnoludzkiej. Byy zatem historie jedynie lokalne klanowe, rodowe itp. Chrzecijastwo z uwagi na jednorazow ofiar zbawcz Chrystusa wymusza czas liniowy porzdek, sens i kierunek. Chrzecijastwo wprowadzao rwnie pojcie Dzieci Boych, ktrym objta bya caa ludzko; pojawiaa si zatem historia jako cao i moliwo historiozofii.

4.

Dla tradycji judeochrzecijaskiej waciwa jest trjfazowa koncepcja czasu. W swych oglnych treciach (zdaniem np. Eliade) ma ona charakter uniwersalny. I. II. III. Stan pierwotnej jednoci czowieka z Bogiem zerwanie jej wskutek grzechu pierworodnego. Stan zerwania jednoci czowieka z Bogiem i konfliktw wewntrznych ofiara zbawcza mesjasza; sd ostateczny. Stan powtrnej, dojrzaej jednoci czowieka z Bogiem. (Przeszo i przyszo postrzegane s w sposb bezkonfliktowy)

F. Nietzsche Istnieje wieczna koncepcja powrotu W okresie fazy drugiej esencja dziejw jest walk dwch pastw w spoeczestwie ludzkim: Pastwa Ziemskiego i Pastwa Boego. Do pierwszego nale ci, dla ktrych wane s wartoci doczesne, a nie wieczne i ktrzy lekcewa te drugie. Do drugiego za nale ci, dla ktrych caa ta sprawa przedstawia si odwrotnie. Oba te porzdki nie s fizycznie odrbne i nikt oprcz Boga tak naprawd nie wie, kto do ktrego z nich naley. Pastwa te ze sob walcz przez ca histori, i dopiero sd ostateczny dokona ich bezpowrotnego rozdzielenia. Ci, ktrzy naleeli do Pastwa Ziemskiego zostan potpieni, a ich pastwo unicestwione. Ci, ktrzy naleeli do Pastwa Boego, zostan zbawieni i osign zjednoczenie z Bogiem.

w trjfazowy schemat podziau czasu wyartykuowany m.in. w koncepcji w. Augustyna, pojawia si jeszcze wielokrotnie, ulegajc mniej lub bardziej zaawansowanej desakralizacji. Miejsce transcendentnego Boga zajmowa wwczas Absolut immanentny (u Hegla i Schellinga), lub deizowana ludzko (Marks, Feuerbach)6

Historiozofia refleksja nad sensem, celami, wartociami jakie niesie historia

20


Filozofia redniowieczna

Filozofi redniowieczn mona w duym stopniu pojmowa jako proces asymilacji pierwiastkw arystotelesowskich przez myl chrzecijask. Pisma Arystotelesa byy dugo w Europie nieznane, za wyjtkiem pism logicznych, ktre znane ju byy od V lub VI wieku. Inne zaczy napywa znacznie pniej, bo dopiero w XI, XII wieku. Dotary one do Europy drog okrn, gdy zostay one przetumaczone z greki na jzyk arabski, potem na hebrajski a ze na acin co miao wpyw na to, e zostay one mocno okaleczone i odbierano je w redniowieczu jako niezgodne z prawdami chrzecijastwa, zagraajce im. Z drugiej strony jednak, sw potg intelektualn i klas umysu budziy respekt wczesnych. Pojawi si zatem problem wykorzystania ich i moliwoci uzgodnienia arystotelizmu z chrzecijastwem; najwikszy za wkad w tej dziedzinie mieli: Albrecht Wielki i Tomasz z Akwinu.

Elementy arystotelizmu zneoplatonizowanego przez porednictwo arabskie kolidujce z chrzecijaskimi prawdami:1) Bg nie jest u Arystotelesa Opatrznoci czuwajc nad jednostkami ludzkimi. Mona powiedzie dosadnie, e nie wie nic o ich istnieniu. 2) Arystoteles nie uznawa niemiertelnoci duszy ludzkiej, jedynie rodzaj ludzki jest niemiertelny. 3) Panujcy determinizm podwaa istnienie wolnoci. 4) Zabarwiony astrologicznie determinizm, zgodnie z ktrym powstawanie, rozkwit i zmierzch pastw, ale te i religii, byo uzalenione od ukadu gwiazd, relatywizowao prawd chrzecijask. 5) Istnienie wiata niejednostkowego byo dla Arystotelesa wieczne. Dodanie do arystotelizmu elementw neoplatoskich komplikowao spraw, gdy wprowadzao koncepcj odwiecznej i niezalenej od woli Absolutu emanacji, oraz wieczne istnienie wszelkich hipostaz.

21


w. Tomasz z Akwinu y okoo 50 lat. Zmar w 1274 r.Prbujc oczyci arystotelizm z pierwiastkw neoplatoskich i pracujc nad interpretacjami samego Arystotelesa, emanacj zastpi kreacj - stworzenie wiata aktem woli z niczego, determinizm zastpi wolnoci. Zamiast ka akcent na trzy rodzaje duszy, podkreli ich jedno. Dziki wprowadzeniu jako najbardziej podstawowego zoenia rzeczywistoci zoenia z Istoty i Istnienia pokaza moliwo samoistnego istnienia jednostkowej duszy, a wykorzystujc wtek hylemorfizmu, silniej ni poprzednio zaakcentowa psychofizyczn jedno czowieka. w. Tomasz oddzieli wiedz od wiary, a zatem rwnie filozofi od teologii, podkrelajc ich autonomi. Poniewa i rozum (rdo wiedzy) i objawienia (rdo wiary) pochodz od Boga s ze sob zgodne, ale rozum w swych dziaaniach powinien by autonomiczny. Dopiero gdy dochodzi ewentualnie do wnioskw niezgodnych z prawdami wiary, wwczas powinien swe dociekania sprawdzi, powtrzy itp. Wszystkie prawdy wiary nie s sprzeczne, cho czasami mog one przekracza granice jego rozumienia (np. dogmat Trjcy w.; stworzenie wiata w czasie).

Tradycyjne wielkie kwestie filozoficzno teologiczne podjte przez w. Tomasza z punktu widzenia filozofii.1) Problem poznawalnoci istoty Boga. 2) Problem moliwoci dowiedzenia jego istnienia.

Ad. 1 problem poznawalnoci istoty Boga.Teoretycznie rzecz ujmujc, istniej dwie drogi moliwoci poznania istoty Boga: bezporednia i porednia (poprzez rozwaenie natury stworzenia). N a d r o d z e b e z p o r e d n i e j kade pojciowe okrelanie istoty Boga jest chybione, gdy oznacza jej umniejszanie. Mwic bowiem o tym, czym ona jest, zarazem mwimy o tym, czym nie jest; ponadto redukujemy j do pewnych jakoci (np. mdro) lub do pewnych sposobw istnienia (np. do koniecznoci). Byty stworzone s zoone, w szczeglnoci w warstwie najbardziej podstawowej skadaj si z istoty i istnienia. Istota to zesp cech, ktre czyni byt tyme wanie bytem. Istoty istniej odwiecznie na sposb intelektualnie poznawalny w myli Boej. Z chwil za, gdy ktra z nich otrzyma od Boga istnienie, zaczynaj istnie w wiecie stworzonym. Przestaj istnie z chwil, gdy to istnienie zostaje im odebrane. Poniewa w bytach stworzonych Istota jest ontycznie7 wyodrbniona od Istnienia, moe ona zosta mylowo wyabstrahowana i poznawana przez rozum. Istoty bytw zoonych jako zoonych s poznawalne. Bg jest bytem prostym, tzn. Istota nie wyodrbnia si w nim od Istnienia; nie mona nawet waciwie powiedzie, e Bg jest bytem, skoro bytem jest to (jaka Istota), co jest. Bg jest raczej czystym aktem istnienia, chocia nie da si tego dobrze wysowi. Poniewa Istota Boga nie jest ontycznie wyabstrahowana od Jego Istnienia, nie moe by zatem wyabstrahowana przez rozum, ani bezporednio poznawalna. N a d r o d z e p o r e d n i e j z gry ogranicza j fakt, e nie moe ona pozna caej peni Boskiej Istoty, a co najwyej tyle z niej, ile wyrazio si w dziele Stworzenia. Zdaniem w. Tomasza moliwe s dwie metody:

1. metoda eminencji w jej punkcie wyjcia bierzemy pod uwag pewne wasnocistworze, ktre uznajemy za przejawy ich (wzgldnej) doskonaoci, pomnaamy je w nieskoczono np. Bg jest najwysza mdroci.

2. metoda negacji - w jej punkcie wyjcia bierzemy pod uwag waciwoci stworzeuznawane za przejaw ich niedoskonaoci zaprzeczamy im, a ich przeciwiestwa przypisujemy Bogu. Np. czowiek jest miertelny, a Bg jest wieczny.7

Ontyczny odnoszcy si do realnego istnienia.

22

Historia filozofii notatkiAd. 2 problem moliwoci dowiedzenia istnienia Boga:w. Tomasz zasta ju pewne prby dowodzenia istnienia Boga, w szczeglnoci dowd w. Anzelma:Bg jest bytem, ponad ktry nic wikszego nie mona pomyle. Istnienie Boga wynika z jego istoty bytu doskonaego, bo gdyby nie istnia Bg, nie byby doskonay. Zaoy, e Bg istnieje jedynie w naszym umyle, a nie w rzeczywistoci, rwnaoby si ze stwierdzeniem, e nie jest on najwyszym do pomylenia bytem, poniewa istnie rzeczywicie znaczy wicej ni istnie jedynie w umyle. Zatem Bg koniecznie istnieje.

Pytanie: Czy w. Tomasz mg zaakceptowa to twierdzenie? Odpowied: Nie, poniewa dowd zakada, e istnienie Boga wynika z jego istoty, ta za nie moe by poznana. Anzelm wcza tu de facto istnienie do cech definicyjnych Boga (bytu doskonaego), zatem tak naprawd zakada je, a nie dowodzi. Tomasz stan zatem przed prb sformuowania wasnych dowodw na istnienie Boga. Zaproponowa ich pi:

1. dowd z celowoci w wiecie dostrzegamy harmoni i celowo, zatem musimyprzyj istnienie rozumnego Stwrcy wiata.Komentarz krytyczny: by moe dostrzeganie istnienia celowoci w wiecie jest po prostu konsekwencj dokonanej wczeniej bezwiednie projekcji cech antropomorficznych na wiat. Zawsze istnieje alternatywna moliwo objaniania rzekomej celowoci w sposb przyczynowo skutkowy; np. mechanizm selekcji organizmw pozbawionych odpowiedniego wyposaenia. Stwierdzajc istnienie celowoci ju tym samym zakadamy istnienie rozumnego stwrcy zakadamy, a nie dowodzimy.

2. dowd z ruchu w wiecie moemy stwierdzi istnienie ruchu (punktem wyjcia jestkonkretny ruch; jakie konkretne ciao porusza si); ruch ten musia mie swoj przyczyn, tzn. musia by spowodowany przez jaki inny ruch itd. Ten acuch nie moe i w nieskoczono, gdy jedynie przyjcie pierwszego nieruchomego ogniwa moe objani istnienie wszystkich ruchw nastpnych. Wg Arystotelesa, musi istnie pierwszy poruszycielKrytycy wskazuj, e dowd ten kci si z jedn z zasad praw dynamiki Newtona, ktra gosi, e jeli na ciao nie dziaa adna sia, lub dziaajce siy rwnowa si, to ciao pozostaje w spoczynku lub porusza si ruchem jednostajnym prostoliniowym. Ponadto z gry zakada si tutaj tosamo bytu i mylenia tzn. e rzeczywisto jest taka, by daa si wyjani. Dowd ten zdaje si ponadto zakada, i jeli jest tak, e dla kadego ogniwa w acuchu ruchu istnieje ogniwo je poprzedzajce, to musi istnie takie ogniwo, ktre poprzedza je wszystkie. Nie ma przecie adnej logicznej przeszkody w przyjciu, i ten acuch moe by nieskoczony. Gdyby nawet Tomaszowi udao si dowie istnienia Pierwszego Poruszyciela i Pierwszej Przyczyny, to i tak nie dowodzioby to istnienia Boga, jakiego znamy z objawienia. Historycy twierdz, e w. Tomasz poprzez te dowody nie chcia nikogo upewnia w istnienie Boga, bo w XII wieku nie byo takiej potrzeby. Chcia natomiast pokaza, w jakim zakresie rozum naturalny moe rozpatrywa czy uzasadnia prawdy wiary.

3. dowd z niesamoistnoci wiata istnieje istota samoistna bdca przyczyn wiata. 4. dowd z przypadkowoci rzeczy istnieje poza nimi istota konieczna. 5. dowd z faktu, e istniej istoty rnej doskonaoci istnieje istota najdoskonalsza.Zestawmy sobie w. Augustyna i w. Tomasza:

w. Augustyn widzia w wiecie spoeczno historycznym przede wszystkim konflikt i rozpatrywa go (wiat spoeczno historyczny) poprzez ten konflikt. w. Tomasz dostrzega w wiecie przede wszystkim hierarchi i poprzez ni wiat objania

By moe w kategoriach socjologii wiedzy daoby si to objania tym, e Augustyn y w wiecie konfliktu chrzecijastwa z kultur antyczn, natomiast w. Tomasz y w wiecie i okresie, ktry uchodzi za szczytowy w caym redniowiecznym uniwersum.

23


Filozofia odrodzenia Etymologiczny sens pojcia odrodzenie wyraa reaktywacj treci, wartoci kiedy ywotnych, a potem przyblakych i zapomnianych. W historycznym kontekcie Odrodzenie wyraao zamiar zwrcenia si ku wartociom antycznym, w celu zdystansowania si do kultury redniowiecznej. W tym sensie intencja Odrodzenia posiada sens wyranie ahistoryczny, zdaje si nawet zakada koowo cykliczn koncepcj czasu waciw myleniu mitycznemu. Jakkolwiek powrt (choby tylko intencjonalny) ku pocztkom, rdom moe posiada sens egzystencjalno regeneracyjny, to w sensie zasadniczym pozostaje niespeniony (czasu nie da si przecie cofn!). W rzeczywistoci zamiar reaktualizacji kultury staroytnej nie mg si powie stworzono co odmiennego i nowego. Historycy filozofii kultury sprowadzaj tre odrodzenia do nowego odkrycia czowieka i wiata. Odrodzenie zrodzio now wraliwo, kult wolnoci, postaw humanizmu, indywidualizmu, subiektywizmu; dokonao waloryzacji czasu. ile redniowiecze cechowao napicie midzy eschatologi, a cielesnoci i doczesnoci, to odrodzenie pojmowao czowieka w sposb monistyczny8; w czowieku widziao nie tyle czysty rozum i zdolno kontemplacji, co wol i namitno.

Filozofia Odrodzenia bya: antropocentryczna krytyczna i antydogmatyczna antyracjonalistyczna gdy zamiast kontemplacji akcentowaa praktyczno, kult techniki i magii.

Wspczenie widzi si w Odrodzeniu nie tyle epok przeomow (t raczej w XVII w.), co przejciow; konglomerat elementw starych i nowych. Filozofia Odrodzenia odegraa raczej rol destrukcyjno krytyczn, podwaajc redniowieczne autorytety, nie stworzya bowiem wasnych oryginalnych systemw filozoficznych. Przewaaa postawa antyarystotelesowska, chtnie natomiast odwoywano si do myli platoskiej, neoplatoskiej i sceptycznej.

Picco della Mirandola XVI wiekWedug niego, Bg stworzy wiat nadajc mu hierarchiczny porzdek, rne typy stworze otrzymay przeznaczone im konkretne miejsce w strukturze bytu; w struktury te wpisana bya caa ustanowiona przez Boga aksjologia. Tylko czowiek zosta stworzony jako byt wolny, ktry nie otrzyma adnego ustalonego na zawsze miejsca. Nie ma te adnej zadanej z gry istoty, ktr miaby zaktualizowa. Nie ma adnej natury ludzkiej, a to kim czowiek jest (staje si) jest konsekwencj dokonanych przeze wyborw. Nie ma przeznaczenia, a wic podlega koniecznoci bycia wolnym; nie jest czyst przedmiotowoci jest czystym aktem. Wszystko to skada si na nieesencjalistyczn koncepcj czowieka. Mirandola zrywa z koncepcj makro- i mikrokosmosu, przekrelajc odpowiednio midzy struktur bytu jednostki, a ogln struktur wiata. Czowiek pojty jest w sposb nieracjonalistyczny, wola i namitnoci dominuj w nim nad rozumem.

Giordano Bruno XVI wiek8

Monizm stanowisko w ontologii, przyjmujce, e natura bytu jest jednorodna, e istnieje tylko jedna substancja (ktr jest wg materialistw materia; wg idealistw duch, wiadomo). 24

Historia filozofii notatkiBy antyarystotelesowski. wiat traktowa jako nieskoczony, pozbawiony rodka, jednorodny. W warstwie esencjalnej byt jest jeden, wieczny, niepodzielny, doskonay. Wielo zmiennych rzeczy jest tylko przejciowym, zmiennym przejawem bytu. Materia jest pierwotna, boska, dynamiczna; za formy s wtrne, zewntrzne i przejciowe. Obecne s tutaj pierwiastki panteistyczne9 (Bg nie jest transcendentny10 wobec wiata, tylko immanentny). Sytuacja zamtu spoeczno kulturowego wygenerowaa wwczas dwa typy postaw. Jedn reprezentowa Tomasz Morus, drug Nicolo Machiavelli.

Tomasz Morus XV-XVI wiekPrzedstawi koncepcj utopii; czyli miejsce, ktrego nie ma. Kady utopianin pracuje na roli lub w rzemiole. ycie cechuje umiar ani ndza, ani zbytek. Stroje i posiki s ujednolicone. Posiki s wsplne, ubrania chyba nie. Nie znaj pienidzy. Gwarancj trwaoci ustroju jest surowa moralno. Pastwo dba, aby zoto byo w pogardzie. Istnieje surowa kontrola, a kar jest wykonywanie najciszych prac. Do ich wykonywania utrzymuje si niewolnikw i wykorzystuje ascetw, ktrzy lubi si umartwia. Dopuszcza si rne wierzenia religijne, ale rozmaito kultw dozwolona jest tylko w sferze prywatnoci, w kocioach obowizuje ujednolicona forma wiary. To nie by pomys, ktry Morus chcia urzeczywistni; sowo utopia oznacza wszak miejsce, ktrego nie ma. Takie miejsce tworzy si dla egzystencjalnej regeneracji; taki konstrukt teoretyczny pomaga w zrozumieniu i ocenie rzeczywistoci historycznej.

Nicolo Machiavelli - XV-XVI wiekNie naley wychodzi od abstrakcyjnych zasad moralnoci i sprawiedliwoci, tylko od obserwacji tego co faktycznie ludzie robi, a nastpnie obserwacje te uoglni indukcyjnie W wiecie panuje oglnie harmonia midzy dobrem, a zem, ale nierwno pierwiastki te rozprzestrzeniaj si w poszczeglnych krajach i epokach. Los ludzki (Fortuna) zaley w poowie od Fortuny, w poowie od stara, zabiegw, dzielnoci jednostki. Fortuna jest jak rwca rzeka; mniej szkd czyni ludziom, ktrzy s na to przygotowani Fortuna ma natur kobiec, preferuje raczej zbyt zuchwaego zdobywc, ni niemiaego wielbiciela. Jeli ludziom brakuje dzielnoci, najchtniej zrzucaj win na los. W czasach nie zdemoralizowanych, gdy ludzie s obywatelsko wiadomi, najlepszym ustrojem byaby oparta na prawie republika, bo gwarantuje wolno i jest trwaa; natomiast w czasach wspczesnych Machiavellemu (zwaszcza we Woszech) potrzebny jest monarcha, wadca, ktry powinien by lwem i lisem a wic powinien stwarza pozory, e jest uosobieniem wszelkich cnt, jeli jednak zajdzie konieczno, nie powinien on mie skrupuw przed popenieniem skutecznej zbrodni. Cel jakim jest zjednoczenie podzielonych od wiekw i ciemionych Woch, usprawiedliwia takie rodki.Machiavelli wydaje si rozrnia dwa wzajemnie do siebie niesprowadzalne typy moralnoci i dwa systemy wartoci, ktre si za nim kryj:

moralno pogaska: akcentuje cnoty obywatelskie, dzielno, przedsibiorczo, skuteczno, pewno siebie. moralno chrzecijaska: czyli celem najwyszym zbawienie jednostki; kultywuje takie cnoty jak lito, skromno, miosierdzie, powicenie dla innych.

9

Panteizm pogld goszcy, e Bogiem jest wszechwiat pojty jako cao; ubstwienie (si i praw) natury. Transcendentny istniejcy na zewntrz czego. Znajdujcy si poza zasigiem naszego dowiadczenia i poznawalnego wiata (Kant).10

25

Historia filozofii notatkiObu tych typw moralnoci i wartoci nie da si bezsprzecznie pogodzi, a realizowanie celw zwizanych z pierwszym podwaa moliwo realizowania celw zwizanych z drugim i na odwrt. Machiavelli zapewne jako pierwszy podway przewiadczenie o zasadniczej zgodnoci wszystkich rzeczywistych wartoci. Podway rwnie zaoenie coincidentia oppositorum zaoenie o niesprzecznoci wartoci; pokaza zatem e mamy by moe do czynienia z fundamentaln odrbnoci rnych systemw wartoci, ktre wchodz ze sob w kolizj i zawsze zatem za wybr i preferencje dla pewnych wartoci musimy paci pominiciem lub marginalizacj innych.

26


Wiek XVII pocztki nowoytnoci i filozofii nowoytnej

Wiek XVII to wiek geniuszu. Jeli uzna, e formuowanie si (formowanie) si nauki nowoytnej dao pocztek nowej, zwanej zachodni lub naukow cywilizacj, to kluczowe znaczenie w jej powstaniu mia wanie wiek XVII. Od tego czasu nauka, zwizana z ni technika oraz kapitalizm, stay si podstawowymi siami dzieotwrczymi. Podstaw rewolucji naukowej XVII wieku byo powstanie zmatematyzowanego przyrodoznawstwa. W zasadzie na tym polega wkad Odrodzenia, e przypomniao ono dorobek staroytnych matematykw, oraz odrzucio arystotelizm (wraz ze redniowieczem w ogle), aby wykona zwrot ku platonizmowi. Arystotelizm wyklucza bowiem moliwo ilociowego, matematycznego opisu zjawisk sfery podksiycowej ze wzgldu na jej nieregularno, jakociow odmienno; natomiast Platon od pocztku jakby patronowa matematyce (twierdzi, e Bg tworzcy wiat posugiwa si rnymi kombinacjami figur geometrycznych, jeli wiat daje si tak doskonale matematycznie opisywa i analizowa). Pozostawaa jednak trudno zwizana z nieregularnoci zjawisk i procesw przyrodniczych. Rozwizanie tego problemu zaproponowa Galileusz, czyli Galileo Galilei11, formuujc ide idealizacji, zgodnie z ktr prawa nauki opisuj przebieg procesw przyrodniczych tak, jak gdyby one przebiegay, gdyby dziaay tylko czynniki gwne, a nie dziaay w ogle czynniki uboczne; (w kocu XIX wieku wypracowano jeszcze drug metod opisu przyrody rachunek prawdopodobiestwa). W czasach nowoytnych uprzywilejowane miejsce filozofii zaja nauka, i o ile pierwsza wytwarzaa postaw umiowania mdroci pojtej niepragmatycznie, to druga zaspokajaa potrzeb wiedzy, ktra miaaby mono skutecznego dziaania. F. Bacon twierdzi, e wiedza i potga ludzka s tosame. (...)Nauka jest tumaczeniem przyrody, tak, by dziki jej posiadaniu, przyroda staa si krlestwem czowieka(...). Waciwym celem nauki jest dostarczanie narzdzi tej potgi tj. (...) wyposaenie ycia ludzkiego w nowe wynalazki i rodki(...) Do szybko intencja panowania nad przyrod staa si rwnie deniem do panowania nad czowiekiem i spoeczestwem.

Nauka nowoytna, a wraliwo chrzecijaska:Powstanie i rozwj nauki nowoytnej wanie w cywilizacji chrzecijaskiej nie wydaje si przypadkowe, a idea panowania nad przyrod oraz moliwoci jej realizacji wydaj si mie wyranie biblijne korzenie: 1. Chrzecijastwo wyranie wyodrbnia czowieka od pozostaych istot oywionych i caej przyrody. 2. Chrzecijastwo wzywa do podporzdkowania sobie przyrody przez czowieka i legitymizuje zwizan z tym dziaalno. 3. Transcendencja Boga i monoteizm prowadziy do odbstwienia wiata12, ktry stawa si zatem moliwy do racjonalnego poznania, poszukiwania immanentnych prawidowoci, przewidywania itd. Modyfikacja tego wiata tracia pitno grzesznoci.11 12

zm. 1642 patrz: artyku M.Heideggera pt. Czas wiatoobrazu. 27


W chrzecijastwie utrwalona jest myl, e Bg stworzy wiat wedle odwiecznego planu, zatem mona byo domniemywa, e tworzy on pewien racjonalny, stabilny porzdek, ktry moe by opisany w naukowych formuach i prawach. W czasach nowoytnych wanym, moe nawet gwnym przedmiotem filozofii staa si nauka. Z czasem dokonaa si polaryzacja refleksji filozoficznej nad nauk w postaci podziau na filozofi naukow i filozofi nauki. Wczeniej zarysowa si podzia na racjonalizm i empiryzm; kryterium rozrnienia by tutaj pogld na pochodzenie wiedzy i kryterium prawdy. Dla racjonalizmu rdem wiedzy k kryterium wiedzy jest rozum, a dla empiryzmu dowiadczenie. Wczeniej od empiryzmu rozwin si racjonalizm, ktry zdominowa wiek XVII.

Program filozofii XVII wieku: Filozofia chce rozwizywa wszystkie wielkie, tradycyjne problemy filozoficzne, ale w sposb zgodny ze standardami nauki nowoytnej czyli w sposb naukowy.

Chciano aby wiedza filozoficzna bya pewna, konieczna w swej prawdziwoci, a zarazem wszechogarniajca, tzn. obejmujca wszystkie problemy bytu13.

Chciano aby wiat by przedstawiany jako jednolity, zintegrowany, uporzdkowany przez

konieczne prawa (i determinizmy) wwczas mg on by opisywany przez nauk, zwaszcza przez mechanik; a zarazem chciano mc przedstawi czowieka jako byt indywidualny i wolny. Program ten uksztatowa si pod wiodcym wpywem Kartezjusza (ps. estradowy Ren Descartes), jednake jego nastpcy stosowali go rwnie do oceny samego kartezjanizmu.

KartezjuszDziea:

1596 1650

Zmysy nie s rdem poznania

Rozprawa o metodzie Medytacje o pierwszej filozofii

Kartezjusz chcia wypracowa filozofi jako nauk uniwersaln budowan samowiadomie od samego pocztku i z poczuciem osobistej odpowiedzialnoci za kady jej etap. Jej korzeniem miaa by metafizyka, pniem fizyka, a gaziami pozostae dyscypliny naukowe; miao to gwarantowa jej apodyktyczn pewno. Kartezjusz zacz od wtpienia po to, aby mc zawiesi wano dotychczasowej filozofii, nauki, mylenia potocznego, tradycji itd.

Wysun on tedy Trzy Argumenty Sceptyczne: 1. zmysy s zawodne 2. nie ma dostatecznie wyranej granicy midzy jaw, a snem 3. jestemy by moe we wadzy Ducha Kusiciela, ktry umylnie wprowadza nas w bd.

13

Patrz str. 2 Swoiste cechy filozofii

28


Argument 1 i 2 Kartezjusz chcia znale pewno przez usunicie wszelkich wtpliwoci. Po wysuniciu dwch pierwszych argumentw uzna, e zawieszeniu ulega wano wszelkiej wiedzy za wyjtkiem logiki i matematyki. Argument 3 - Gdyby poprzesta na tych dwch argumentach, Kartezjanizm staby si czym podobnym do XIX-wiecznej odmiany pozytywizmu logicyzmu, albo matematyzmu; jednak wysuwajc trzeci argument ktry, jak sdzi, pozwala zawiesi rwnie wano twierdze logiki i matematyki, wyszed poza pozytywizm antycypujc14 XX-wieczn filozofi husserlowsk.

Kartezjaski sceptycyzm mia charakter metodyczny, tzn. wtpienie byo rodkiem, ktry mia prowadzi do osignicia wiedzy pewnej, podczas gdy sceptycyzm klasyczny zmierza do pokazania niemoliwoci poznania prawdy, osignicia pewnoci itd. Pozostao mi tylko wtpienie, ale wtpic myl; aby myle musz by; ale kim jestem? np. czy jestem istot cielesn?; nie ma pewnoci, e jestem istot cielesn, e istniej inni ludzie, wiat zewntrzny itd.; jedyn prawd pewn jest to, e mylc mam gwarancj istnienia jako substancja mylca. Kartezjusz doszed zatem co najwyej do prawdy treciowo pustej, by mc wyj poza jej ramy, sprbowa najpierw dowie istnienia Boga. Dowd: Mam w umyle ide substancji doskonaej. Sam jako niedoskonay, bo np. wtpicy, nie mgbym jej wytworzy, ale j mam. Musi zatem istnie byt doskonay, ktry mi j w umys wszczepi . Pozwoli to Kartezjuszowi wypracowa gwarancj prawdy: Bg jako doskonay, nie obdarzyby mnie takimi wadzami poznawczymi, ktre przy waciwym posugiwaniu si nimi, wprowadzay by mnie w bd, lecz takimi, ktre przy waciwym uyciu daj mi moliwo poznania prawdy. Bg staje si gwarantem prawdy, a jej kryterium otrzymana od niego, wszczepiona w umys jasno, konieczno, pewno przeywanych treci. Problemem jest, jak w takim razie wytumaczy, skd si bior bdy i grzechy, tak, by nie obcia za nie odpowiedzialnoci Boga, a czowiekowi da moliwo poznania prawdy i uniknicia grzechu. Kartezjusz odrni zatem wol i rozum; rozum by zdolnoci wyobraania i tworzenia poj, wola za bya zdolnoci podejmowania decyzji, wyborw, formuowania sdw i ocen. Rozum sam jest neutralny wobec prawdy i faszu, rzecz w tym, e kompetencje jego s do ograniczone, natomiast wola ma zasig nieograniczony. Aby unikn bdw i grzechw naley w swoich decyzjach i wyborach nie wychodzi poza granice rozumu. Kryterium pozostawania w granicach rozumu jest to jasno, oczywisto poznawanej prawdy. Korzystajc z boskiej gwarancji, Kartezjusz uzna, e da si dowie posiadania cielesnoci istnienia innych ludzi, wiata zewntrznego, niektrych praw nim rzdzcych, podstawowych zasad moralnych. Doszed do wniosku, e istniej trzy rodzaje substancji:

1. substancje cielesne ktrych atrybutem jest rozcigo. 2. substancje duchowe ktrych atrybutem jest mylenie. 3. substancja boska ktrej atrybutem jest nieskoczono.Kartezjusz by nominalist, tzn. uwaa, e istnienie substancji wyczerpuje si w ich atrybutach. Jeli tak jest, to substancje te, np. 1 i 2 s zasadniczo rne i nie wiadomo, co mogoby by podstaw dla ich wzajemnej komunikacji, caociowej integralnoci itd. Jest to tzw. problem komunikacji wzajemnej i caociowej integralnoci na poziomie jednostki ludzkiej (caociowa integracja duszy i ciaa) i na poziomie wiata. W zwizku z tym, Kartezjusz proponowa nastpujce rozwizanie: to, co

14

antycypacja wyprzedzanie, przewidywanie, zakadanie czego jeszcze nie istniejcego; pogld jeszcze nie udowodniony, ale suszny i znajdujcy pniej swoje potwierdzenie. ac. anticipare: uprzedza, poprzedza 29

Historia filozofii notatkisi dzieje w duszy nie moe wpywa na to, co dzieje si w ciele i odwrotnie; ale kierunek zmian dokonujcych si w duszy moe wpywa na kierunek zmian dokonujcych si w ciele i odwrotnie.Komentarz krytyczny: Pewno, oczywisto, jasno itd. przekazywanej treci nie musi by koniecznie gwarancj jej prawdziwoci. W rozumowaniu Kartezjusza wydaje si tkwi bdne koo, gdy przyjmujc mylenie za gwarancj istnienia jani, albo substancji mylcej, zaoy ju, e oczywisto, wyrano przeycia treci gwarantuje jej prawdziwo. Nastpnie korzystajc z tego, dowid istnienia Boga, a ten zagwarantowa mu prawdziwo wspomnianego kryterium. Wtpliwoci budzi moe rwnie Kartezjaski dowd na istnienie Boga, np. trudno dowie, e posiadanie przez nas wyobraenia bytu doskonaego odpowiada doskonaoci bytu. Mimo deklaracji Kartezjusza, e zawiesza on wano caej dotychczasowej wiedzy, w swym rozumowaniu zgodnie z ktrym aby myle, musz istnie jako substancja mylca, zachowuje on arystotelesowskie rozumienie pierwotnoci substancji w stosunku do wszystkich innych kategorii; tymczasem daje si pomyle (czyni tak np. Fichte), e czyn, akt jest pierwotny, a substancja jego wytworem. Moliwo spenienia wymogu wszechogarniania staje pod znakiem zapytania ze wzgldu na:

wskazywanie przez niego ograniczonoci rozumu ludzkiego, luki w sposobie dowodzenia kolejnych praw,

jednolito wiata - realizacj tego zaoenia pod znakiem zapytania stawia radykalna odmienno rnych substancji tak na poziomie makro- i mikrokosmosu; nie wiadomo jak substancje te mog oddziaywa na siebie, wzajemnie si komunikowa i determinowa. Rwnie proponowane objanienie wpywania na siebie duszy i ciaa obarczone jest bdem logicznym. Moliwo wolnoci ugruntowuje Kartezjusz ju w samym akcie wtpienia; ugruntowanie to jednak dokonane jest przy zawieszeniu wanoci sdw na temat wczania mojej jani w wiat zewntrzny, jego determinizmy itp. Pniej jednak, Kartezjusz rekonstruuje porzdek wiata wraz z jego determinizmami, i wwczas wolno i indywidualno mog wydawa si wtpliwe. Mona sdzi, e poniewa szereg dalszych krokw w rozumowaniu Kartezjusza jest wtpliwych, to paradoksalnie obraca si to na korzy kartezjaskiego uzasadnienia wolnoci.

Nowatorsko i znaczenie filozofii Kartezjusza:

Podkrelajc odrbno substancji duchowych i cielesnych, Kartezjusz de facto zakwestionowa wczeniej bezkrytycznie przyjmowan tez o tosamoci bytu i mylenia. W centrum zainteresowania filozofii postawi on nie (jak dotd) byt, lecz wiedz. Przez sproblematyzowanie wczeniejszych pewnikw (np. tezy o tosamoci bytu i mylenia), zradykalizowa on krytyczny i antydogmatyczny program filozofii. Wedug Husserla, wytyczy on dla filozofii program przeksztacenia jej w wiedz apodyktycznie pewn, absolutnie ugruntowan, bdc spraw osobistej odpowiedzialnoci kadego filozofujcego (zradykalizowany i bardziej konsekwentny program Kartezjusza prowadzi do autodestrukcji wielu jego wanych zaoe) Wedug Heideggera, Kartezjusz jako pierwszy uczyni jednostk (czowieka) rzeczywistym podmiotem, a cao rzeczywistoci sprowadzi do jego przedstawie, wskaza w ten sposb drog nauce nowoytnej. W Medytacjach... Kartezjusza pojawia si by moe antycypacja koncepcji czynnego podmiotu poznajcego (w systematyczny sposb przedstawionej po raz pierwszy przez Kanta); pisze on bowiem, e moemy ujmowa np. wosk jako substancj, gdy mamy taki, a nie inny rozum. Sam jest substancj mylc, zatem chwyta substancjalno wiata; zatem jaki by on nie by poznajemy go jako zoony z substancji. Pniej jednak, Kartezjusz rekonstruujc porzdek bytu korzystajc z boskiej gwarancji, wraca do tradycyjnego przewiadczenia, e wiat jest zbiorem istniejcych obiektywnie substancji. Nastpcy Kartezjusza uznali, e nie da si w sposb jednakowo centralny wsplnie speni wszystkich wymogw programu Kartezjusza. Przyjli zatem, e niektre z nich s najwaniejsze, a rozwizanie pozostaych podporzdkowali rozwizaniu tych pierwszych.

30


Spinoza

1632 1677

Wszechwiat nie moe istnie poza Bogiem tylko w BoguDziea: Etyka Traktat polityczno teologiczny

Spinoza pooy nacisk na pewno wiedzy oraz na integralno i pandeterminizm wiata. Wyszed on od kartezjaskiej definicji substancji, zgodnie z ktr substancja jest tym, co istnieje samo przez si i samo przez si moe by pojte. Wyprowadzi on z tego dwa wnioski:

1. Wniosek o tosamoci bytu i mylenia (miao to objania poznawalno bytu) 2. Wniosek, e substancja jest bytem koniecznie istniejcym (istnieje sama z siebie)Z tych twierdze Spinoza wyprowadzi na drodze dedukcji na wzr geometrii e aby zapewni pewno caej wiedzy na temat bytu, jego zdaniem byt istniejcy musi by wieczny, prosty, nieskoczony, niepodzielny, doskonay, jedyny; np. musi by wieczny, gdy inaczej poza czasem swojego wystpowania dawaby si poj jako nieistniejcy, a to jest sprzeczne z jego teori bytu jako koniecznie istniejcego. Wynika zatem wniosek, e wszystkim co istnieje jest jedna substancja, ktra posiada nieskoczenie wiele atrybutw wyraajcych jej doskonao. Czowiekowi znane s dwa atrybuty rozcigo i mylenie. Bg i przyroda s tym samym substancj. Bg nie dziaa z wolnoci woli, gdy wola nie naley do natury Boga, lecz wynika z koniecznoci boskiej natury. Rzeczy nie mogyby by uformowane w aden inny sposb, ani w adnym innym porzdku ni s; wyniky bowiem w sposb konieczny z niezmiennej natury Boga. Powizanie rzeczy s takie same jak powizanie idei.

LeibnizDziea: Monadologia

1646 1713

W przeciwiestwie do Spinozy, pooy on nacisk na uniwersalistyczny zakres wiedzy zdolny obj ca rnorodno wiata oraz na ugruntowanie indywidualnoci i wolnoci. Ju w najbardziej podstawowej warstwie bytu istnieje mnogo prostych substancji zwanych monadami. S one substancjami raczej duchowymi, jawi si one jednak sobie wzajemnie jako ciaa; w warstwie cielesnej (zjawiskowej) podlegaj one prawom mechaniki i mog by naukowo wyjaniane. Monady nie maj okien s zamknite. Nic z nich, ani nic do nich przedosta si nie moe. S wolne, bo rozwijaj si samorzutnie (moc wewntrznej energii) i nie mog wpywa jedna na drug. Kada monada postrzega, cho nie-jasno, cay wszechwiat ze swojego punktu widzenia (pniejsi podejmowali wielokrotnie prb pokazania, e da si wyj poza sytuacyjno poznania i wyksztatowa absolutny, nie znieksztacony punkt widzenia). Postrzeganie przez monady nie oznacza, e docieraj do nich jakie informacje z zewntrz; po prostu rozwj wszystkich monad dokonuje si zgodnie z harmoni, ustanowion pierwotnie przez

31

Historia filozofii notatkiBoga. Zatem postrzeganiu danej monady odpowiada stan innych monad wiata; z tego samego powodu tworz one harmonijny zesp, mimo tego, e same na siebie nie oddziaywaj. wiat nie jest doskonay pod kadym wzgldem, ale jest najlepszym z moliwych. Moliwie najwikszy porzdek czy si w nim z moliwie najmniejszym oddziaywaniem. wiat nie mgby by absolutnie doskonay pod kadym wzgldem i np. nie zawiera za, gdy maksymalizowanie pewnych wartoci koliduje z innymi np. z wolnoci czowieka. Prawo cigoci i mnogoci; Ciaa s zjawiskami substancji; Substancje dziaaj celowo, gdy podaj; Substancje s hierarchiczne (doskonao); tworz harmonijny zesp;

32


Filozofia owiecenia

Najgbsze filozoficzne haso Owiecenia sformuowa zapewne Kant: Miej odwag posugiwa si swoim rozumem. Czowiek pozostaje dotd w stanie niepenoletnioci, wynikajcym z braku wiary, e mgby kierowa si wasnym rozumem, a nie zdawa si wycznie na kierownictwo innych autorytetw. Nadchodzi czas, w ktrym czowiek, jeli starczy mu odwagi, moe zdoby si na samodzielno. W takim ujciu Owiecenie staje si kategori historiozoficzn, czyli epoka wspczesna pojmowana jest jako ta, w ktrej proces autonomizacji rozumu dobiega koca. Kolebk Owiecenia bya Wielka Brytania; najbardziej jednak zradykalizowao si ono we Francji. Objo inne kraje, odznaczajc si w nich rn specyfik.

Model filozofii Owiecenia francuskiego: Filozofia traktowana bya jako nauka popularna; nie wyraaa si w traktatach, czy systemach, lecz w esejach, pamfletach, listach filozofujcych. Uprawiani j nie tyle na uniwersytetach, co w salonach. Zamiast oryginalnoci, akcentowao zaangaowanie w cele spoeczne, polityczne itd. Filozofia stawaa si ideologi, miaa suy poprawie wiata. Wspczenie dostrzega si du rnorodno koncepcji filozofii Owiecenia; za to, co czy je widzi si: 1. W patosie negatywnym krytyka przesdw, zabobonw, despotyzmu, nierwnoci.

2. W poczuciu misji wczeni filozofowie przypisywali sobie misj owiecenia ludzkich umysw, prawo i obowizek krytyki w imi Rozumu, poczucie solidarnoci.

Waciwoci filozofii Owiecenia:raczej krytyka, ni konstrukcja, raczej antropologia, ni kosmologia, specjalizacja, a nie uniwersalne problemy, minimalizm poznawczy, tzn. ograniczanie si z reguy do badania zjawisk, a nie do istoty wszechrzeczy, koncentrowanie si na kwestiach historii poznania i moralistyki, czenie si empiryzmu z racjonalizmem (na og rdem wiedzy byo dowiadczenie, ale rozum by kryterium wiedzy), skonno ku koncepcji postpu, odnoszona do ludzkiego rozumu i innych sfer,

33


Podstaw konstrukcji Owiecenia byo zaoenie15 koherencji Rozumu i Natury to co naturalne jest rozumne. S to najwaniejsze kategorie ; inne kategorie ujmowane byy w horyzoncie Rozumu i Natury.Wydaje si jednak, e konstrukcja ta bya wewntrznie sprzeczna, albo pknita: jeli rozum byby po prostu przedueniem i wytworem przyrody, to dynamika myli nie mogaby si wznosi ponad mechanik popdw i instynktw walki o przetrwanie i naleaoby uzna irracjonalno myli. jeli Natur maiy charakteryzowa: rozumno, harmonia, doskonalenie si, opiekuczo, celowo itp. bogopodobne wartoci, to natura przestawaa by przyrod, a bya tylko zmistyfikowan metamorfoz bytu nadludzkiego. czyli albo Rozum nie jest rozumem, albo Natura nie jest natur.

-

-

Podstawy konstrukcji filozofii owieceniowych pierwsi podwayli:1. 2. 3. J.J. Rousseau pokaza konflikt midzy cywilizacj i postpem, a natur. D. Hume pokaza, e poznanie ontologiczno aksjologicznej struktury bytu wykracza poza moliwoci poznania. I. Kant pokaza niemono rozpoznania bytu samego w sobie, oraz niemono rozpoznania i ugruntowania wartoci w porzdku rozumu teoretycznego.

Empiryzm Empiryzm za rdo poznania uzna dowiadczenie, ktre rwnie mia za kryterium prawdy. Za jego szczytowe osignicie uchodzi tzw. Wielka Linia Empiryzmu Brytyjskiego: John Locke, David Hume, George Berkeley. Dokona si w niej postp w samowiadomoci wiedzy empirycznej.

John Locke

1632 1704

Wszelka wiedza pochodzi z dowiadczenia, a umys sam z siebie jest niezapisan kart, na ktrej zapisuje si dowiadczenie. S dwie drogi dowiadczenia: 1. 2. dowiadczenia zewntrzne - jego rezultatem s spostrzeenia. Dowiadczenia wewntrzne jego rezultatem s refleksje.

Idee s kopiami refleksji i spostrzee. Bezporednio znamy jedynie idee, a nie rzeczy, zatem zadaniem filozofii nie jest poznanie bytu, lecz poznanie naszych poj o bycie. Zadaniem filozofii jest w szczeglnoci badanie poznania, jego pochodzenia, stopnia pewnoci i zakresu. Locke zwalcza koncepcj natywizmu, czyli koncepcj goszc istnienie idei wrodzonych, na ktrych pewno swych konstrukcji oprze chcia racjonalizm. Uwaa on e:15

koherencja spjno, niesprzeczno

34


1. Istnieniu idei wrodzonych przeczy brak idei powszechnych, tzn. wystpujcych we wszystkich umysach, np. niektrych idei nie znaj dzieci, umysowo chorzy, ateici. 2. Nawet gdyby istniay idee powszechne, to nie byoby konieczne uznawanie ich wrodzonego charakteru, gdy ich powstanie daoby si wytumaczy przez dowiadczenie.

George Berkeley

1685 1753

Inspirowaa go ch walki z materializmem i ateizmem. 1. Interpretacja tradycyjna metafizyczna (odnoszca si do koncepcji bytu): rdem wszelkiej wiedzy czym zewntrznym s przedstawienia; s one zawsze konkretne, a nie abstrakcyjne. Poniewa dla poznania cia jedynym rdem s zmysy, naley zakwestionowa poznawcze wartoci abstrakcji. (Uderzyo to w matematyk np. wielkoci wiksze od postrzeganych nie maj sensu, podobnie figura rysowana na tablicy musiaaby by nie przykadem, ale waciwym przedmiotem geometrii oraz w matematyczne przyrodoznawstwo nie miaoby ono wartoci poznawczej w stopniu w jakim posuguje si ono pojciami abstrakcyjnymi; podobnie nie dowiadczamy zwizkw przyczynowych w wiecie ciaa. Wszystkie wasnoci np. barwa, ruch, ksztat s subiektywne, istniej tylko wwczas, gdy s postrzegane. Substancji nie dowiadczamy, zatem ich nie ma s fikcjami umysu. wiat skada si tylko ze spostrzee, poza ktrymi nie ma nic; dla przedmiotw wiata zewntrznego istnie tzn. by postrzeganym. Jeli materia ma by substancj istniejc niezalenie od spostrzee, to materii nie ma. Jeli ciaa maj by czciami tak pojmowanej materii, to cia nie ma immaterializm. Skd si zatem bierze trwao i jedno rzeczy? Wynika std, e rzeczy nie s tylko spostrzeeniem ludzi, ale take spostrzeeniami Boga, ktry zawsze patrzy. Aby istniay idee, musz istnie umysy, ktre je postrzegaj, czyli istnienie idei zakada istnienie duchw czynnych umysu.Komentarz: Interpretacja ta grozi solipsyzmem, tzn. sprowadzaniem caej rzeczywistoci do ja postrzegajcego. rodkiem przezwycienia solipsyzmu byo u Berkeleya wprowadzenie Boga, jednak na gruncie empiryzmu nie mogo to by przekonujce, gdy Bg nie jest przedmiotem dowiadczenia empirycznego.

2. Interpretacja niemetafizyczna: Zgodnie z ni przedmiotem dla Berkeleya nie jest byt, lecz wiedza o nim. W szczeglnoci wiedza metafizyczna budujca swoje konstrukcje na pojciach wiata, Boga. Wwczas filozofa interesuje nie np. istnienie Boga, wiata itp.., lecz sens terminu istnie. W dziele Berkeleya pojawia si wprost pytanie co to znaczy istnie. Wwczas odpowied istnie tzn. by postrzeganym dotyczy nie bytu, lecz wiedzy. Berkeley objania tutaj co to znaczy e wiemy, e co istnieje. Wiemy e co istnieje, gdy to co postrzegamy. Wcale to jednak nie znaczy, e jeli czego nie postrzegamy, to to nie istnieje. Uchyla si wwczas zarzut solipsyzmu, a samo wyjanienie istnie = by postrzeganym jest moe niewystarczajce, ale na gruncie empiryzmu wcale nie absurdalne.

35


David Hume

1715 1776

Dowiadczenie dostarcza nam wrae, ktre potem umys kopiuje w postaci idei. Wiedza zawarta w ideach wystpuje wtedy, gdy wypowiada informacje zawarte w treci wrae i poza nie wykracza.

S dwa przedmioty badania:1. fakty 2. stosunki midzy ideami (zwizki asocjacyjne) Twierdzenia dotyczce faktw nie s konieczne ani oczywiste. Ich przeciwiestwo jest moliwe i twierdze o nich nie mona dowodzi intuicyjnie. Wiedza o stosunkach midzy ideami wystpujca np. w matematyce i logice jest znajdowana przez umys niezalenie od d

Historia filozofii

Documents

Transcript of Historia filozofii