Strona �1

Szczegółowa Anatomia Topograficzna

NERW BŁĘDNY (X) Nerw błędny (vagus nerve CN X) – jest nerwem mieszanym,

prowadzącym włókna czuciowe, ruchowe oraz przywspółczulne.

Jest nerwem czwartego oraz szóstego łuku gardłowego. Uczestniczy w mówieniu,

przełykaniu, unoszeniu podniebienia, jak i w przewodzeniu bodźców smakowych.

Nerw błędny wychodzi z rdzenia przedłużonego 10-18 delikatnymi pęczkami włókien,

które ukazują się w bruździe boczno-tylnej, tuż poniżej nerwu językowo-gardłowego.

Następnie włókna zbiegają się tworząc spłaszczone i luźne pasmo. Następnie kieruje się ono

ku bokowi, przebiega pod kłaczkiem móżdżku i dochodzi do części bocznej otworu

szyjnego. Tutaj nerw leży razem z nerwem dodatkowym we wspólnej pochewce opony

twardej mózgowia. Blaszka opony twardej oddziela go od nerwu językowo-gardłowego.

W otworze szyjnym nerw błędny tworzy zwój górny i bezpośrednio po wyjściu z niego

przyjmuje gałąź wewnętrzną nerwu dodatkowego, po czym tworzy zwój dolny.

W dalszym przebiegu nerw podjęzykowy krzyżuje nerw błędny. Niżej na szyi, nerw błędny

układa się między żyłą szyjną wewnętrzną, a następnie tętnicą szyjną wspólną.

Końcowy przebieg włókien nie zawsze daje się dokładnie prześledzić. Niekiedy tylko w

bezpośrednim przedłużeniu pni błędnych istnieje możliwość wypreparowania włókien do

śledziony, nerek czy jelita cienkiego.

Strona �2

Gałęzie

W swoim przebiegu od głowy przez szyję, aż do klatki piersiowej i jamy brzusznej, nerw

błędny oddaje liczne gałęzie. Odróżnić można 4 odcinki (czyli części) nerwu błędnego:

• głowowy;

• szyjny;

• piersiowy;

• brzuszny.

Odcinek głowowy

Gałęzie odcinka głowowego odchodzą od zwoju górnego lub bezpośrednio od pnia, aż do

zwoju dolnego. Są to:

• gałąź oponowa – zaopatruje oponę twardą. Dodatkowo, podrażnienie tej gałęzi w

przypadkach zapalenia lub przekrwienia opon odruchowo może wywołać wymioty;

• gałąź uszna – jedyna gałąź skórna nerwu błędnego.

Odcinek szyjny

Odchodzą one od pnia nerwu błędnego i od zwoju dolnego, aż do miejsca odejścia nerwu

krtaniowego wstecznego. Można tutaj wyróżnić:

• gałęzie gardłowe – biorą udział w tworzeniu splotu gardłowego;

• nerw krtaniowy górny;

• gałęzie sercowe szyjne górne;

• nerw krtaniowy wsteczny;

• nerw krtaniowy dolny.

Odcinek piersiowy

Odcinek ten ciągnie się od miejsca odejścia nerwu krtaniowego wstecznego do rozworu

przełykowego przepony. Zaopatruje on narządy klatki piersiowej i oddaje następujące

gałęzie:

• sercowe piersiowe;

• tchawicze dolne;

• oskrzelowe; Strona �3

• przełykowe;

• śródpiersiowe;

• osierdziowe.

Odcinek brzuszny

Na odcinek brzuszny składają się oba jego pnie. Już przy przejściu przez rozwór

przełykowy licznie łączy się z włóknami współczulnymi i oba te składniki nie dają się ściśle

od siebie oddzielić.

W odcinku brzusznym pnie błędne wytwarzają sploty żołądkowe (przedni i tylny). W

rezultacie od splotu przedniego odchodzą gałęzie żołądkowe przednie i wątrobowe, z kolei

od splotu tylnego gałęzie żołądkowe tylne oraz gałęzie trzewne.

Obszar unerwienia

Nerw błędny zaopatruje ruchowo mięśnie podniebienia i gardła oraz całą mięśniówkę

krtani. Natomiast czuciowo zaopatruje oponę twardą tylnego dołu czaszki, tylny odcinek

zewnętrznej powierzchni błony bębenkowej, skórę ściany tylnej i dolnej przewodu

słuchowego zewnętrznego i przylegającej w głębi części małżowiny usznej oraz krtań.

Przywspółczulnie i czuciowo unerwia wszystkie trzewia klatki piersiowej i jamy brzusznej.

Nerw błędny posiada dwa zwoje:

• zwój górny – odpowiadający zwojowi rdzeniowemu. Leży w otworze szyjnym

wielkości małego ziarna grochu i zawiera przeważnie komórki czuciowe pozornie

jednobiegunowe;

• zwój dolny – stanowiący przypuszczalnie głównie zwój przywspółczulny. Leży

około 1 cm poniżej górnego i posiada kształt wrzecionowaty. Składa się z pozornie

jednobiegunowych komórek czuciowych oraz wielobiegunowych komórek

zwojowych autonomicznych, jak również z tkanki łącznej zawierającej liczne

komórki tłuszczowe.

Strona �4

Nerw błędny – gałąź grzbietowa

Grzbietowa gałąź nerwu błędnego bierze się w jądrze grzbietowym nerwu błędnego i

unerwia narządy podprzeponowe. Do jej pozytywnych działań zalicza się harmonijną

regulację funkcji układu trawiennego i moczowego, a do negatywnych – wycofanie,

depresję, zaburzone funkcje trawienne, redukcję funkcji metabolicznych i emocjonalny brak

zaangażowania.

Nerw błędny – gałąź brzuszna

Brzuszna gałąź nerwu błędnego ma swój początek w jądrze dwuznacznym i unerwia

narządy nadprzeponowe. Odpowiada za zaangażowanie społeczne, relacje, poziom empatii i

poczucie bezpieczeństwa. Pozytywne działanie brzusznej gałęzi nerwu błędnego to

harmonijne działający układ sercowo-naczyniowy, metabolizm, układ trawienny i

równowaga emocjonalna. Negatywne działanie wyraża się w uwalnianiu aktywności

współczulnych i starej części jądra dwuznacznego nerwu błędnego.

Badania neurostrukturalne potwierdzają istnienie istotnych wielosynaptycznych

połączeń anatomicznych jąder nerwu błędnego. Większość wstępujących włókien

czuciowych nerwu błędnego przebiega w obrębie pasma samotnego i kończy się na różnej

wysokości tego jądra. Jądro pasma samotnego ma trzy główne kierunki po- łączeń z innymi

strukturami mózgu:

1) część włókien ulega przełączeniu w obrębie w autonomicznej pętli zwrotnej (m.in. do

przywspółczulnego jądra grzbietowego);

2) duża część włókien kieruje się w rozproszony sposób do tworu siatkowatego rdzenia

przedłużonego;

3) najważniejsze są jednak szlaki projekcyjne w kierunku do przodomózgowia, które

przechodzą przez dwie ważne struktury, jakimi są miejsce sinawe (LC = locus

coeruleus) oraz jądro okołoramieniowe (PB = n. parabrachialis). Noradrenergiczne

neurony umiejscowione w obu wymienionych strukturach dają liczne połączenia z

ciałem migdałowatym, podwzgórzem, wyspą, wzgórzem, korą przedczołową i innymi Strona �5

strukturami limbicznymi, o których wiadomo, iż związane są z kontrolą nastroju i lęku.

Z kolei przez połączenia z jądrami szwu (nuclei raphe) włókna aferentne nerwu

błędnego uzyskują kontakt ze strukturami układu serotoninergicznego.

Autonomiczny układ nerwowy

składa się z układu współczulnego, przywspółczulnego oraz enterycznego. Kiedy pacjent

jest zdrowy, jego układ nerwowy jest silny i zrównoważony, przygotowuje ciało do

stawianiu czoła różnym sytuacjom, które napotyka, aby walczyć lub uciekać przed

niebezpieczną sytuacją, ulec zamrożeniu a także zapewnić regenerację ciała w czasie

spoczynku. Kiedy układ nerwowy zostaje osłabiony, pojawiają się zaburzenia

czynnościowe i choroby. Nie zawsze jest tak, że ból i dolegliwości wynikają z dysfunkcji

mięśni i układu szkieletowego, główna przyczyna może tkwić właśnie w nierównowadze

autonomicznego układu nerwowego.

Autonomiczny układ nerwowy i jego kluczowe skutki działania

Układ ten odpowiada za bardzo wiele funkcji – reguluje czynność serca, oddychanie,

funkcje układu moczowego, zapotrzebowania energetycznego, narządów płciowych,

zachowań obronnych, termoregulację, układ odpornościowy i płyny w organizmie.

Odpowiada on również za regulację mechanicznych aspektów oka i ucha, aby skupić uwagę

na świecie zewnętrznym lub odciąć się od niego i zwrócić uwagę na procesy wewnętrzne.

Strona �6

Jelitowy układ nerwowy (ang. enteric nervous system – ENS) przesyła informacje do

mózgu przy pomocy nerwu błędnego. Nerw ten doprowadza do odcinków przewodu

pokarmowego (z wyjątkiem dolnych części jelita grubego) włókna przywspółczulne.

Komunikacja ta jest jednak w dużym stopniu jednostronnym procesem, ponieważ ok. 90%

sygnałów biegnie z jelit do mózgu, a tylko 10% w przeciwną stronę.

Neurony w jelitowym układzie nerwowym występują w postaci dwóch splotów:

1 Splotu Auerbacha znajdującego się między warstwami mięśni błony mięśniowej

zewnętrznej, zawierającego neurony odpowiedzialne za motorykę oraz kontrolę

uwalniania enzymów z przyległych narządów. Kontroluje on głównie motorykę

przewodu pokarmowego a w szczególności częstość i siłę skurczów błony

mięśniowej.

2 Splotu Meissnera występującego w błonie podśluzowej jelita. Neurony ruchowe

splotu Meissnera zaopatrują komórki wydzielnicze błony śluzowej kontrolując

wydzielanie narządów przewodu pokarmowego[3].

Badania nad jelitowym układem nerwowym i mikroflorą jelitową pozwoliły na

wyodrębnienie układu immunologicznego jelit (GALT), tkanki limfatycznej związanej z

błonami śluzowymi przewodu pokarmowego, która zawiera ponad 70% limfocytów całego

organizmu i tworzy skomplikowany system odpornościowy.

Do głównych zadań immunologicznego układu jelit należy:

• tworzenie pierwszej linię obrony organizmu przed szkodliwymi czynnikami

• generowanie prawidłowej odpowiedzi immunologicznej na antygeny zewnętrzne

• przygotowanie niedojrzałego układu odpornościowego noworodka na pierwszy

kontakt z antygenami zewnętrznymi[7].

Strona �7

Nerwy czaszkowe

W ludzkim układzie nerwowym znajduje się 12 par nerwów czaszkowych i 31 par nerwów

rdzeniowych. Każdy z nich pełni określone funkcje. W niniejszym opisie skupię się na

nerwach czaszkowych.

Pierwsza para nerwów czaszkowych to nerwy węchowe (nervus olfactorius). Przechodzą

one przez blaszkę sitową kości sitowej i schodzą do jamy nosowej, gdzie przy pomocy

licznych receptorów odbierają informacje zapachowe. W dalszym przebiegu nerwy te

tworzą drogę węchową.

Druga para nerwów czaszkowych to nerwy wzrokowe (nervus opticus). Zaczynają się w

gałce ocznej, gdzie odbierają zintegrowaną informację wzrokową. Po wyjściu z gałki ocznej

tworzą nerw wzrokowy, będący początkowym elementem drogi wzrokowej.

Trzecia para nerwów czaszkowych również związana jest ze zmysłem wzroku. Nerw III,

czyli okoruchowy (nervus oculomotorius) odpowiada za kontrolę mięśni zwieraczy

źrenicy i dźwigacza powieki górnej oraz mięśni poruszających gałką oczną: prostego

przyśrodkowego, górnego i dolnego, skośnego dolnego.

Czwarta para nerwów czaszkowych to nerwy bloczkowe (nervus trochlearis). Nerw IV

jest odpowiedzialny za kontrolę jednego z mięśni gałki ocznej: skośnego górnego. Jego

porażenie wywołuje charakterystyczną formę zeza.

Piąta para nerwów czaszkowych to nerwy trójdzielne (nervus trigeminalis). Nerw

trójdzielny jest największym z nerwów czaszkowych (ale nie najdłuższym). Jego włókna

wychodzą z pnia mózgu dwoma korzeniami: czuciowym i ruchowym, które łączą się

tworząc zwój trójdzielny (ganglion trigeminale). Za zwojem nerw trójdzielny dzieli się na

trzy nerwy: oczny (nervus ophtahalmicus), szczękowy (nervus maxillaris) oraz żuchowy

(nervus mandibularis). Odpowiadają one za czucie w obrębie głowy i szyi oraz kontrolę

mięśni żucia. Strona �8

Szósta para nerwów czaszkowych to nerwy odwodzące (nervus abducens). Podobnie jak

nerwy III i IV odpowiadają one za ruch mięśni gałki ocznej. Kontrolują mięśnie proste

boczne.

Siódma para nerwów czaszkowych to nerwy twarzowe (nervus facialis). Nerw VII

odpowiada za kontrolę mięśni mimicznych twarzy. Uśmiech, zaskoczenie czy smutek, które

można zaobserwować na naszych twarzach są konkretnym ustawieniem mięśni, które

koordynuje nerw twarzowy.

Ósma para nerwów czaszkowych to nerwy przedsionkowo-ślimakowe (nervus

vestibulocochlearis). Przekazują one do mózgu informacje z narządów przedsionkowego i

ślimakowego, a więc zmysłu równowagi i słuchu.

Dziewiąta para nerwów czaszkowych to nerwy językowo-gardłowe (nervus

glossopharyngeus). Odpowiadają one za unerwienie czuciowe języka, mięśni gardła i

ślinianek. To dzięki nerwowi IX czujemy smak.

Dziesiąta para nerwów czaszkowych to nerwy błędne (nervus vagus). Są to najdłuższe z

nerwów czaszkowych. Po wyjściu z czaszki docierają aż do jelit unerwiając po drodze

serce, płuca, tchawicę, oskrzela i żołądek.

Jedynasta para nerwów czaszkowych to nerwy dodatkowe (nervus accessorius). Ich rolą

jest unerwianie dwóch mięśni: czworobocznego (musculus trapezius) oraz mostkowo-

obojczykowo-sutkowego (musculus sternocleidomastoideus). Mięśnie te biorą udział w

utrzymaniu pozycji głowy.

Dwunasta para nerwów czaszkowych to nerwy podjęzykowe (nervus hypoglossus).

Unerwiają one ruchowo język, umożliwiając jego poruszanie.

Strona �9

Odruch Aschnera cechujący się tym, że ucisk na gałkę oczną wywołuje zwolnienie

czynności serca . U ludzi z normalnie zrównoważonym układem, wegetatywnym niebolesny

ucisk na gałkę oczną, trwający około 30 sekund, zwalnia czynność serca o 4–12 uderzeń na

l minutę. U ludzi z czynnościową przewagą nerwu błędnego zwolnienie czynności serca jest

większe. Mechanizm odruchu Aschnera polega na tym, że przez u:k gałki ocznej występuje

podrażnienie dośrodkowej gałązki oczej nerwu trójdzielnego, z jądra którego pobudzenie

przechodzi na jądro nerwu błędnego, które z kolei podrażnione powoduje – zwolnienie

czynności serca. U ludzi, z czynnościową przewagą nerwu współczulnego może wystąpić

nie zwolnienie, lecz przyśpieszenie czynności serca. Mówimy wtedy o odruchu oko-

sercowym spaczonym.

Człowiek posiada elastyczny, sterowany neuronalnie, system behawioralny umożliwiający

mu dopasowanie zarówno zachowań prospołecznych jak i obronnych.

Neurocepcja”, które określa zdolność ludzi do oceny ewentualnego ryzyka w środowisku;

są to specyficzne czujniki zagrożenia.

W sytuacji , gdy system nerwowy nie dostrzega żadnych niebezpieczeństw, dostosowuje do

niej metabolizm jednostki. Reakcje na stres, połączone z reakcjami walki i ucieczki, są

kontrolowane przez współczulny (sympatyczny) układ nerwowy.Wzrasta częstotliwość

akcji serca i redukuje się ilości wydzielanego kortyzolu (Bueno et al., 1989). Równocześnie

neurocepcja uniemożliwia wytworzenie charakterystycznych warunków fizjologicznych,

powodujących ogromny spadek tętna i ciśnienia krwi, omdlenia lub chwilowe zatrzymanie

oddechu; stanów wspierających zobojętnienie i dysocjację.

Strona �10

Układ nerwowy człowieka umożliwia nam trzy główne strategie obrony - walkę, ucieczkę i

dysocjację.

Bóle głowy

Strona �11

Strona �12

Część praktyczna

Ćwiczenie podstawowe

Strona �13

Ćwiczenie zaawansowane

Strona �14

Ćwiczenie dla nawrotowego napięcia mięśnia mostkowo-obojczyko-sutkowego

Strona �15

Ćwiczenie dla nawrotowego napięcia mięśnia mostkowo-obojczyko-sutkowego

Strona �16

Techniki rozluźniania nerwowo-powięziowego

Strona �17

Neuromobilizacja nerwu wzrokowego

Strona �18

Techniki czaszkowe

Strona �19