Ryszard Sierociƒski

SKARBY ŁĘCZYCY

SKARBY ŁĘCZYCY

SKARBY ŁĘCZYCYRyszard Sierociƒski

2012

Fotografie (photos)Ryszard Sierociƒski

Tekst (text)Mirosław Pisarkiewicz

Tłumaczenie (translation)El˝bieta Âwierczyƒska

Opracowanie graficzne (graphic desing)Paweł Duraj

Sieradz 2012

© Prof-Art Sieradz˚adna cz´Êç tej publikacji nie mo˝e byç powielana ani rozpowszechniana za pomocà urzàdzeƒ elektronicznych,kopiujàcych i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich

ISBN 978-83-89954-99-2

Wydawca

Prof-Art Agencja Reklamowo-Wydawnicza98-200 Sieradz, ul. Polna 6e-mail:firma@profart.com.plwww.profart.com.pl

DrukRead-Me w Łodzi

7

Mirosław Pisarkiewicz

Ł´czyca magiczna

ie mo˝na zrozumieç Ł´czycy, gdy si´ nie widziało jejczerwieni wÊród łàk, nie czytało baÊni o Borucie.Gdy ma si´ szcz´Êcie i trafi na odpowiednià por´ mo˝na

zobaczyç wÊród płaszczyzny traw od strony odwiecznej Bzurymiasto unoszàce si´ na delikatnie mlecznej mgle i płynàce wÊródokalajàcej przyrody niby na latajàcym dywanie lub odbijajàce si´jak od lustra w powierzchni Zalewów. Najpi´kniej odbija si´ zeszczytu hałdy dawnej kopalni.

*

Ł´czyca pełna baÊni, legend i przedziwnej historii. Miejsce wÊródłàk. Nie wiadomo kiedy miała swój poczàtek. Âlady ludzi w oko-licy majà około 60 000 lat. „Szwedzka Góra” – gród ł´czycki, któ-rego relikty istniejà obok Archikolegiaty Ł´czyckiej w Tumie,powstał pomi´dzy VI i VIII wiekiem. Byç mo˝e tu mieÊciła si´ sto-lica domniemanego paƒstwa plemiennego Ł´czycan. Z pewnoÊciàł´czycki gród był głównà siedzibà Bolesława Krzywoustego w cza-sie wojny domowej ze Zbigniewem. To wpłyn´ło na jego testa-ment, Krzywousty dzielàc kraj na dzielnice w 1138 r., Ł´czyckieprzyznał Kazimierzowi Sprawiedliwemu, w którego imieniu rzàdysprawowała ksi´˝na Salomea. Po jej zgonie władz´ przejàł ksià˝´senior Bolesław K´dzierzawy.Z grodu ł´czyckiego w 1245 r. wyruszyła do Mongolii sławna

wyprawa Benedykta Polaka wyposa˝ona przez ksi´cia KonradaMazowieckiego. Było to na długo przed podró˝à Marko Polo.Gród przestał istnieç po zniszczeniu przez Krzy˝aków w 1331 r.Całe terytorium Ł´czyckie weszło za Mieszka I w granice pias-

towskiej Polski, jako jedna z najwa˝niejszych prowincji tworzàcychpaƒstwo. Przed 1000 rokiem Âw. Wojciech zało˝ył, według trady-cji, benedyktyƒskie opactwo NMP – prawdopodobnie pierwszypolski klasztor. Z czasem rozebrano go by wznieÊç monumentalnàkolegiat´ pod wezwaniem NMP i Êw. Aleksego, konsekrowanàw 1161 r. - miejsce obrad pierwszych polskich sejmów. Jan Ma-

tejko upami´tnił te wydarzenia na jednym ze swoich płócien.Do Ł´czycy przeniesiono wówczas cz´Êciowo stolic´ koÊcielnàkraju. Obecnie w Archikolegiacie Ł´czyckiej w Tumie znajduje si´sanktuarium Êw. Wojciecha i jego relikwie. W Êwiàtyni, opróczlegendarnych Êladów Diabła Boruty, który próbował jà przewróciç,istnieje pi´kny romaƒski tympanon i bodaj jedyny w kraju ro-maƒski fresk przedstawiajàcy Chrystusa Pantokratora. W podzie-miach pochowano kilku arcybiskupów gnieênieƒskich. W 1967 r.kardynał Karol Wojtyła i prymas Stefan Wyszyƒski w Tumiezakoƒczyli obchody Millenium Chrztu Polski. W 2011 r. uroczyÊcieobchodzono 850-lecie konsekracji, w którym uczestniczył Prezy-dent RP.Ł´czyca we wczesnym Êredniowieczu stała si´ miejscem szcze-

gólnym, zwłaszcza w okresie rozbicia dzielnicowego. Tu odbywałysi´ zjazdy władców i synody koÊcielne. MiejscowoÊç była „nieko-ronowanà” stolicà podzielonego kraju. Samo Ł´czyckie nie unik-n´ło zawirowaƒ. Nie pokonały go najazdy tatarskie, litewskiei krzy˝ackie, ale zrobiła to wojna domowa. W 1264 r. wydzielonoz Ksi´stwa Ł´czyckiego Ksi´stwo Sieradzkie.Ł´czyckie po rozbiciu dzielnicowym nie weszło w skład odra-

dzajàcej si´ Polski. Było osobnym ksi´stwem. Dopiero KazimierzWielki w 1352 r. inkorporował je do Polski, a zniszczone przezKrzy˝aków miasto przeniósł na obecne miejsce i otoczył murami,wybudował królewski zamek opodal klasztoru oo. Dominikanówp.w. Êw. Doroty i Êw. Stanisława ufundowanego 1297 r. przez Wła-dysława Łokietka i ksi´cia Kazimierza Ł´czyckiego. Stara Ł´czycaprzekształciła si´ w wieÊ Tum.W 1374 r. w Ł´czycy odbył si´ zjazd mo˝nowładztwa polskiego

˝àdajàcego przybycia Ludwika W´gierskiego do kraju w celu oso-bistego sprawowania władzy. Miasto w tym okresie zostało stolicàwojewództwa ł´czyckiego.W 1384 r. napadł je awanturnik Bartosz Wizenborg a póêniej

spustoszyły po˝ary. Król Władysław Jagiełło, pragnàc podnieÊ磴czyc´ odnowił w 1400 r. dokument lokacyjny wydany przed

N

8

1267 r. przenoszàc miasto na prawo niemieckie. W 1425 r. kon-sekrowano koÊciół farny Êw. Andrzeja Apostoła ufundowany przezkróla.Jagiełło kilkadziesiàt razy przebywał w ł´czyckim grodzie, skàd

kierował politykà. W 1414 r. podpisał dokument wypowiadajà-cego wojn´ Krzy˝akom, w 1418 wydał Statut Ł´czycki – składa-jàce si´ z 27 artykułów prawo zwyczajowe. W 1420 r. posłowieczescy zaoferowali Jagielle koron´ Czech, której władca nie przy-jàł. Te wa˝ne wydarzenia miały miejsce na ł´czyckim zamku, którybył w 1426 r. widownià buntu rycerstwa przeciw królowi. Rycerze˝àdali przywilejów w zamian za zgod´ na nast´pstwo tronu dlaWładysława Warneƒczyka. Królewski dokument w obecnoÊciwładcy poràbali mieczami. W 1433 r. w zamkowych murach za-warto pokój z Krzy˝akami koƒczàcy ówczesnà wojn´ z Zakonem.Władysław Warneƒczyk, ruszajàc na wojn´ z Turkami, powierzył

piecz´ nad połowà kraju Wojciechowi Malskiemu – wojewodzieł´czyckiemu – nadajàc mu tytuł wicekróla. Tak˝e król KazimierzJagielloƒczyk doceniał Ł´czyc´, którà cz´sto odwiedzał, zwłaszczaw okresie Wojny Trzynastoletniej, gdy na ł´czyckim zamku miesz-kała królowa El˝bieta Rakuszanka. W 1454 r. zwołał sejm doŁ´czycy, a w 1474 r. na zamku przyjàł posłów bawarskich ksi´ciaLudwika proszàcych o r´k´ królewny Jadwigi, podjàł delegacj´ hos-podara wołoskiego, poselstwa w´gierskie, weneckie, miast Êlàskichi wiele innych. Władcy wielokrotnie zwoływali obrady sejmu doŁ´czycy. Po ustanowieniu dwuizbowego parlamentu w 1494 r.zaprzestano sejmów w grodzie nad Bzurà. Odbywały si´ nadalsynody koÊcielne i sejmiki szlachty województwa ł´czyckiego.Renesans to okres rozkwitu miasta, z którym zwiàzanych było

wiele wybitnych postaci, tej miary co poeta i póêniejszy prymasAndrzej Krzycki. Zygmunt Stary podarował Ł´czyc´ królowej Boniew prezencie Êlubnym.W okresie Rzeczypospolitej Szlacheckiej na ł´czyckich błoniach

planowano organizacj´ wolnych elekcji, które ostatecznie uloko-wano w Warszawie.W XVII wieku Ł´czyca prze˝ywała wzloty i upadki. Palona przez

rokoszan Zebrzydowskiego, Szwedów w czasie Potopu, Sasówi Szwedów w okresie Wojny Północnej, pustoszona przez zarazyi zwykłe po˝ary, Ł´czyca wcià˝ si´ odradzała – uchwały sejmowewyznaczyły jà na jeden z szeÊciu oÊrodków wymiany handlowejz zagranicznymi kupcami W odbudowywanym mieÊcie powstałnorbertaƒski klasztor i wspaniały barokowy koÊciół NiepokalanegoPocz´cia NMP oo. Bernardynów z pi´knymi organami Englera,rzeêbami Etnera i freskami przypisywanymi o. ˚ebrowskiemu.Rozwój zahamowała epidemia. W 1715 r. przy ˝yciu pozostało

zaledwie kilkunastu mieszkaƒców, którzy nie byli w stanie podjàçprzybyłej na sejmik wojewódzki szlachty.Wielkich szkód ze strony Rosjan doznała Ł´czyca w okresie Kon-

federacji Barskiej. Ł´czycka szlachta wystawiła własny regimentkonfederatów ju˝ w 1769 r., a w samej Ł´czycy zarzàdzono wów-czas koncentracj´ wojsk konfederackich z kilku województw.Wielkà odwag´ i patriotyzm wykazali posłowie ł´czyccy na sej-

mie rozbiorowym w 1773 r., kiedy to u boku Reytana i Korsakawystàpili przeciwko rozbiorowi kraju.Reformy przeprowadzone przez Rad´ Nieustajàcà uczyniły Ł´-

czyc´ miastem wydziałowym, któremu podlegał zespół miast kró-lewskich z terenu województw ł´czyckiego i brzesko-kujawskiego.Miasto liczyło ponad 1500 mieszkaƒców. Na jego terenie funk-cjonowała szkoła wydziałowa podległa Akademii Krakowskiejz programem zreformowanym przez Komisj´ Edukacji Narodowej,stawiana pod wzgl´dem osiàgni´ç w jednym rz´dzie ze słynnym li-ceum krzemienieckim. Działał zakon jezuitów i szpital Êw. Ducha.Istniały synagogi. Rozwijała si´ gospodarka. Eksploatowane podmiastem solanki pokrywały zapotrzebowanie na sól całego kraju.Poseł Franciszek Jerzmanowski i inni dygnitarze ł´czyccy na Sej-mie Czteroletnim przysłu˝yli si´ do uchwalenia Konstytucji 3 Maja.GłoÊna była w tym czasie mowa Hugona Kołłàtaja ogłoszona nał´czyckim rynku w obronie ˚ydów i ich praw.Po drugim rozbiorze, w 1793 r., Ł´czyca i województwo ł´czyc-

kie dostały si´ pod panowanie pruskie. Miasto stało si´ stolicà De-partamentu Prus Południowych, zło˝onego z dawnych woje-wództw: ł´czyckiego, sieradzkiego, kaliskiego, inowrocławskiego,brzesko-kujawskiego i płockiego. Z czasem departament przenie-siono do Kalisza, a miasto stało si´ siedzibà powiatu. Ł´czycaniewyparli garnizon pruski podczas Insurekcji KoÊciuszkowskiej.Podobnie stało si´ w 1806 r., gdy uderzyli na Prusaków na wieÊço zbli˝aniu si´ armii Napoleona. Bonaparte jeszcze w 1806 r.wyznaczył Ł´czyc´ na punkt koncentracji swoich wojsk, a tak˝e po-lecił zorganizowaç na jej terenie zaopatrzenie kwatermistrzowskiedla francuskiej armii. W okresie Ksi´stwa Warszawskiego Ł´czycastałà si´ siedzibà powiatu. Według legendy Napoleon miał noco-waç w Ł´czycy w drodze do Warszawy. W 1809 r. wojska au-striackie zniszczyły miasto.W 1815 r. przybył do Ł´czycy powracajàcy z Kongresu Wiedeƒ-

skiego car Aleksander I. Na czeÊç jego pobytu mieszczanie zało˝ylipod miastem park królewski. Ulokowano w Ł´czycy stolic´ ob-wodu, w skład którego wchodziły powiaty ł´czycki i zgierski.Miasto wyznaczono na stolic´ przemysłu sukienniczego. Pojawilisi´ osadnicy niemieccy wyznania ewangelicko-augsburskiego.

9

W czasie powstania listopadowego Ł´czyca była siedzibà po-wstaƒczych władz obwodowych i punktem zaopatrzenia armii.Mieszkaƒcy wzi´li czynny udział w powstaniu. Uformowano konnepułki Mazurów. Do walki ruszyła równie˝ Brygada Artylerii Lekkiej,która stacjonowała w mieÊcie w czasach Królestwa Kongresowego.W latach 30. XIX wieku wielu tkaczy opuÊciło Ł´czyc´ udajàc

si´ do Łodzi, która przej´ła jej rol´. Od 1827 r. funkcjonowała na-tomiast w mieÊcie fabryka fortepianów Kazimierza Tarczyƒskiego,zaprzyjaênionego z Chopinem.W powstaniu styczniowym miasto spełniało rol´ jednego z wi´k-

szych oÊrodków organizacyjnych. W dniu 18 stycznia 1863 r. w Ł´-czycy przebywali członkowie Tymczasowego Rzàdu Narodowegoz zamiarem kierowania stàd powstaniem. Według tradycji, opo-dal wi´zienia mieszkała Maria Konopnicka, która miała wyszywaçpowstaƒcze sztandary.Mimo zdegradowania Ł´czycy do rangi powiatu w Guberni Ka-

liskiej, istniało tutaj nadal wiele wa˝nych instytucji: seminariumnauczycielskie, szpital Êw. Mikołaja projektu Henryka Marconiego,od 1843 r. działał teatr - w latach 80. XIX wieku jego aktorem byłWładysław Reymont. Zbudowano cerkiew Êw. Mikołaja Cudo-twórcy. Istniał najwi´kszy w guberni kaliskiej młyn parowy.Jesienià 1914 r. w mieÊcie i okolicy rozegrały si´ walki w ramach

Operacji Łódzkiej. Wzi´li w nich udział ˝ołnierze Legionów Pił-sudskiego którymi dowodził m.in. Władysław Belina-Pra˝mowski.W II RP miasto było stolicà powiatu w woj. łódzkim. Âw. UrszulaLedóchowska sprowadziła ss. Urszulanki SJK, Karol Siciƒski wybu-dował wspaniały gmach obecnego gimnazjum. Ł´czyca uzyskałapołàczenie kolejowe z Łodzià.Powa˝nà rol´ odegrało miasto w Wojnie Obronnej Polski we

wrzeÊniu 1939 r. Ziemia Ł´czycka stała si´ widownià Bitwy nadBzurà. Groby polskich ˝ołnierzy gen. Tadeusza Kutrzeby z Armii„Poznaƒ” i „Pomorze” znajdujà si´ na miejscowym cmentarzu. Wczasie wojny i okupacji połowa mieszkaƒców straciła ˝ycie, w tymniemal wszyscy ˚ydzi.Po II wojnie Êwiatowej uruchomiono Ł´czyckie Zagł´bie Rud

˚elaza (1955-1992) – powstał pr´˝ny oÊrodek górniczy. W 1957r. zmniejszono znacznie pow. ł´czycki, z którego wydzielono m.in.pow. podd´bicki. W 1975 r. Ł´czyca znalazła si´ w woj. płockim.Od 1999 r. jest siedzibà powiatu w woj. łódzkim.

*Urok Ł´czycy zachował si´ w starym Tumie, w Êredniowiecznychuliczkach prowadzàcych do: zamku królewskiego, gotyckiej fary

z obrazami Gersona, barokowego zespołu bernardyƒskiego, pod-ominikaƒskich murów, w których dwa wieki istniało wi´zienie, czyMałej Synagogi, w której mieszkał i pracował wielki biblista Mal-bim oraz ł´czyccy rabini z uczonych rodów Auerbachów i Per-lmutterów. Baszty i mury obronne, ponorbertaƒski klasztor,ufundowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego ra-tusz projektu Jakuba Kubickiego, dopełniajà kolorytu.

*Gdy ma si´ odrobin´ szcz´Êcia mo˝na przy archikolegiacie lubzamku spotkaç Borut´ szykujàcego si´ do kolejnego psikusa, w Ale-jach przechadzajàcà si´ Êw. Urszul´, a przy Małej Synagodze za-myÊlonego rabina Malbima. Niech nikogo nie zdziwi Reymontpowtarzajàcy teatralnà rol´ czy zast´p ułanów Beliny mknàcy nakoniach. Gdy spotka si´ tajemniczà norbertank´ czy ˚yda w cha-łacie, górnika w galowym stroju to tak˝e nie b´dzie nic zaskakujà-cego. W magicznej Ł´czycy, gdy miasto usypia krà˝à legendy,królewskie orszaki, słychaç nawet fortepian Chopina i czuç zapachprzepełnionych ziołami łàk.

14

„Szwedzka Góra”, czyli relikty grodu ł´czyckiego powstałego mi´dzy VI a VIIIw., a zniszczonego przez Krzy˝aków w 1331 r. Malownicze grodzisko, niegdyÊwarowna siedziba władców paƒstwa Ł´czycan, główny gród Bolesława Krzy-woustego jest wielkà atrakcjà archeologicznà. W pobli˝u powstaje skansen wsił´czyckiej.

„The Swedish Mountain” which is the relic of the burg of Ł´czyca, raised bet-ween the 6th and 8th cent., destroyed by the Teutonic Knights in 1331. A pic-turesque burg settlement, once a fortified seat of the rulers of the Ł´czycacountry, the main burg of the King Bolesław Krzywousty is a great archaeolo-gical attraction. Open-air etnographic museumof the Ł´czyca`s viuage comesto existence nearby.

15

16

17

18

19

20

21

28

29

30

31

46

KoÊciół farny p.w. Êw. Andrzeja Apostoła. Gotyckà Êwiàtyni´ ufundowanà przezkróla Władysława Jagiełł´ konsekrowano w 1425 r. Do czasów Zygmunta Au-gusta pozostawała pod opiekà królewskà. Wn´trze zachwyca zabytkami baro-kowymi, z których najsłynniejszym jest epitafium wojewody JakubaSzczawiƒskiego wykonane w XVII w. w warsztacie Sebastiana Sali. W ołta-rzach koÊcioła umieszczono obrazy Wojciecha Gersona. Fara była w I Rzeczy-pospolitej miejscem obrad szlachty województwa ł´czyckiego. Obok koÊciołazachował si´ ciàg murów obronnych wzniesionych za Kazimierza Wielkiego, doktórych dobudowano barokowy klasztor Norbertanek – obecnie UrszulanekSJK. Jednà z baszt obronnych przebudowano na dzwonnic´ fary.

The parish church of St. Andrew the Apostle. The gothic temple, funded by theKing Władysław Jagiełło, was consecrated in 1425. Up to the times of the KingZygmunt August, it remained under the protection of the king. The interiorsamaze with baroque relic ornaments, the most famous remaining the epitaphof the voivode Jakub Szczawiƒski, prepared in the 17th cent. in the workshopof Sebastian Sala. In the altars of the church there are paintings of WojciechGerson. In the times of the First Republic the parish church was the place ofcouncils of the nobles from Ł´czyca voivodeship. Close to the church one canfind a preserved set of defence walls raised in the times of Kazimierz Wielki,to which a baroque convent of St. Norbert nuns was added – currently theconvent of St. Ursula nuns. One of the defence towers was rebuilt as a belltower of the parish church.

47

48

49

50

51

64

65

66

67