PoczĄtki Łęczycy - Adam Mickiewicz University in Poznań Tum 2014.pdfPoczĄtki Łęczycy the...

PoczĄtkiŁęczycy

theBeginningsof ŁęczycA

pod redakcją

ryszarda grygiela i tomasza jurka

Pamięci Henryka Łowmiańskiego

(1898 – 1984) wielkiego mistrza polskiej historiografii,

który po śmierci spoczął na ziemi łęczyckiej

ArcheologiA środowiskowAśredniowiecznej ŁęczycyPrzyroda – gospodarka – społeczeństwo

environmentAl ArchAeologyo f m e d i e v A l Ł ę c z y c Ana t u r e – e c o n o m y – s o c i e t y

Łódź 2014

tom i

muzeum Archeologiczne i etnograficzne w Łodzi

PoczĄtki Łęczycypod redakcją

ryszarda grygiela i tomasza jurka

Redaktorzy:Ryszard Grygiel i Tomasz Jurek

Sekretarz Redakcji:Teresa Łapińska

Korekta:Iwona Nowak

Tłumaczenie tekstów na język angielski: Agata i Bogusław MaryniakKonsultacja: Peter Bogucki

Na wewnętrznej stronie tytułowej: srebrny pierścień wielokątny z XI/XII wieku odkryty w 2009 roku na grodzisku w Tumie

Na wewnętrznych stronach okładki próba rekonstrukcji łęczyckiego grodu w III fazie rozwoju oraz archikolegiata w Tumie (stan obecny) – wykonał Jan Zieliński

Zdjęcie Profesora Henryka Łowmiańskiego ze zbiorów Archiwum Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Publikacja w całości finansowana ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego

Copyright©Autorzy/ Authors

©Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi The Archaeological and Ethnographical Museum in Łódź

ISBN 978-83-61293-16-3

SpiS treści/contentSRyszard Grygiel i Tomasz JurekWstęp .......................................................................................................................................................................................................... 9Introduction ..........................................................................................................................................................................................16

Jacek ForysiakPradolina warszawsko-berlińska jako główna forma w morfologii terenu okolic Łęczycy ........................... 23

1. Wprowadzenie ................................................................................................................................................................... 252. Podstawowe cechy morfologiczne i geologiczne pradoliny w okolicach Łęczycy ................................. 273. Rozwój poglądów na temat genezy i rozwoju pradoliny ..................................................................................304. Podsumowanie .................................................................................................................................................................. 33

The Warsaw-Berlin urstromtal as the main morphological form of the area in the vicinity of Łęczyca ......... 35

Tomasz Janiszewski, Dominik KopećWspółczesna szata roślinna i fauna kręgowców pradoliny warszawsko-berlińskiej ..........................................39

1. Wprowadzenie ....................................................................................................................................................................412. Szata roślinna .....................................................................................................................................................................433. Fauna kręgowców ............................................................................................................................................................45

Contemporary flora and vertebrate fauna from the Warsaw-Berlin urstromtal ........................................................ 57

Paweł Marosik, Jacek ForysiakUkształtowanie terenu, budowa geologiczna i rozwój paleogeograficzny otoczenia grodziska w Tumie ...............................................................................................................................................................................59

1. Wprowadzenie ....................................................................................................................................................................612. Ukształtowanie terenu i powierzchniowa budowa geologiczna ....................................................................643. Warunki geologiczne podłoża rzecznych utworów powierzchniowych .................................................... 734. Rozwój paleogeograficzny badanego obszaru w późnym czwartorzędzie ................................................805. Podsumowanie ..................................................................................................................................................................86

Landform of the area, geological structure and the palaeo-geographical development of the vicinity of the Tum stronghold .......................................................................................................................................................90

Mirosław MakohonienkoŚrodowisko przyrodnicze i gospodarka w otoczeniu średniowiecznego grodu w Łęczycy w świetle analizy palinologicznej ..............................................................................................................................................95

1. Wprowadzenie ................................................................................................................................................................... 972. Badania nad historią szaty roślinnej w rejonie łęczyckim ..............................................................................1023. Charakterystyka środowiska przyrodniczego w otoczeniu zespołu osadniczego w Tumie ............. 1034. Materiały i metodyka badań palinologicznych ................................................................................................... 1175. Taksonomia palinologiczna i wskaźnikowość ekologiczna ............................................................................1256. Wyniki i interpretacja źródeł .....................................................................................................................................1287. Uwagi na temat wybranych składników florystycznych z otoczenia zespołu grodowego ................ 1518. Lokalne i regionalne uwarunkowania osadnictwa oraz przemiany środowiska przyrodniczego w otoczeniu łęczyckiego grodu – dyskusja ...............................................................................152

The natural environment and economy in the neighbourhood of the medieval stronghold in Łęczyca in the light of palynological analysis ..........................................................................................................................175

Joanna KoszałkaŹródła archeobotaniczne do rekonstrukcji uwarunkowań przyrodniczych oraz gospodarczych grodu w Łęczycy ..................................................................................................................................... 191

1. Wprowadzenie............................................................................................................................................................. 1932. Współczesne warunki siedliskowe w otoczeniu grodziska....................................................................... 1943. Źródła pochodzenia makrofosyliów roślinnych w obiektach i warstwach kulturowych ............ 1964. Materiały i metody .................................................................................................................................................... 1995. Wyniki analiz makroskopowych szczątków roślinnych ............................................................................2036. Interpretacja zapisu archeobotanicznego w nawarstwieniach kulturowych grodziska w Tumie ....................................................................................................................................................... 2257. Podsumowanie ............................................................................................................................................................230

Archaeobotanical sources used for the reconstruction of the natural and economic conditions of Łęczyca stronghold.................................................................................................................................................236

Zbigniew CelkaWspółczesna flora roślin naczyniowych grodziska w Tumie koło Łęczycy.........................................................243

1. Wprowadzenie .................................................................................................................................................................2452. Materiał i metody ...........................................................................................................................................................2453. Rezultaty .............................................................................................................................................................................2454. Podsumowanie ................................................................................................................................................................ 252

Modern flora of the vascular plants at the Tum stronghold, near Łęczyca ................................................................258

Daniel MakowieckiStudia archeozoologiczne nad znaczeniem wczesnośredniowiecznej i średniowiecznej fauny łęczyckiego grodu .................................................................................................................................................................261

1. Wprowadzenie .................................................................................................................................................................2632. Kontekst archeologiczno-historyczny .....................................................................................................................2653. Podstawy metodyczne ..................................................................................................................................................2684. Charakterystyka archeozoologiczna ........................................................................................................................2705. Depozyty szkieletowe ....................................................................................................................................................3436. Obserwacje osteometryczne ......................................................................................................................................3557. Fauna w rozwoju gospodarczym łęczyckiego grodu oraz jego środowisko przyrodnicze ...............3758. Podsumowanie ...............................................................................................................................................................394Aneks nr 1 ...............................................................................................................................................................................395Aneks nr 2 ............................................................................................................................................................................... 411Aneks nr 3 .............................................................................................................................................................................. 418

Archeozoological studies of the early medieval fauna from the stronghold of Tum ..............................................424

Wiesław LorkiewiczWyniki analizy antropologicznej ludzkich szczątków kostnych odkrytych na stanowisku 1 w Tumie.................................................................................................................................................................439

1. Uwagi ogólne .................................................................................................................................................................... 4412. Opis anatomopatologiczny poszczególnych znalezisk .....................................................................................444

Results of anthropological analysis of human bone remains unearthed at site 1 in Tum .....................................449

Zbigniew Celka

Współczesna flora roślin naczyniowych grodziska w Tumie koło Łęczycy

1. WproWadzenie

Rośliny naczyniowe występujące współcześnie na grodziskach znalazły się w kręgu zaintere-sowań botaników już w XIX wieku. Niemieccy badacze w Meklemburgii w czasie wycieczek terenowych poszukiwali roślin i pozostałości dawnych upraw na słowiańskich grodziskach (m.in.: Willebrand 1852; Koch 1897). Szersze badania nad tym tematem przeprowadzili w Meklemburgii Bauch (np. 1937, 1953) oraz Hollnagel (1953). Badając florę wyspy na jeziorze Teterow Robert Bauch zwrócił uwagę na występowanie specyficznej grupy gatunków ściśle związanych ze sło-wiańskim osadnictwem. Określił je mianem reliktów upraw (niem. Kulturreliktpflanzen). Bada-nia nad tą grupą gatunków są dalej prowadzone w Niemczech (m.in.: Behm, Pivarci 1998; Pivarci, Behm 2001; Russow, Schulz 2001; Russow 2002).

Na ziemiach polskich badania niemieckich uczonych przybliżył Garczyński (1959). Na szer-szą skalę badania florystyczne na grodziskach przeprowadzono dotychczas na Pomorzu (Buliński (1993, 1994), w Wielkopolsce (Celka np. 1998, 1999, 2004), na ziemi chełmińskiej (Kamiński 2004, 2006), w Karpatach (Bartoszek, Siatka 2008; Suder, Towpasz 2010). Badaniami objęto też poje-dyncze obiekty archeologiczne w różnych regionach naszego kraju (por. Celka 2011 i literatura tam zawarta). Podsumowanie dotychczasowej wiedzy na temat roślin obiektów archeologicznych Słowiańszczyzny zachodniej oraz reliktów dawnych upraw znaleźć można w pracy Celki (2011). Za cel niniejszej pracy postawiono sobie zestawienie listy roślin naczyniowych współcześnie po-rastających średniowieczne grodzisko w Tumie koło Łęczycy oraz analizę statystyczną zebranego materiału.

2. materiaŁ i metody

Badania florystyczne na grodzisku w Tumie prowadzono w roku 2003, 2006 oraz 2013. Obiekt został przebadany w różnych okresach wegetacyjnych. Szczególną uwagę zwrócono na relikty dawnych upraw, ich rozmieszczenie i zasoby. Zebrane okazy zielnikowe znajdują się w Herba-rium Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu (POZ).Nazewnictwo gatunków i rodzin przyjęto za pracą Mirka i in. (2002). Status geograficzno-histo-ryczny i socjologiczno-ekologiczny podano za pracą Celki (2011), klasyfikację Raunkiaera za Za-rzyckim i in. (2002). Podział na elementy geograficzne rodzimej flory obiektów archeologicznych oparto na pracy Zająca i Zając (2009), rozdział antropofitów na różne grupy zasięgowe dokonano na podstawie pracy Celki (2011 i literatura tam zawarta).

3. rezultaty

Współczesna flora roślin naczyniowych liczy 123 gatunki z 93 rodzajów i 33 rodzin (tabela 1).

246 z b i g n i e w c e l k a

Tabela 1. Wykaz gatunków stwierdzonych na grodzisku w Tumie

Table 1. List of species registered at the Tum stronghold

Nazwa gatunku Gr g-h Gr R Gr s-e Zasoby

Apiaceae – SelerowateAethusa cynapium L. – Blekot pospolity Ap T 14 1Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. – Trybula leśna Ap H 12 2Daucus carota L. – Marchew zwyczajna Ap H 5 2Heracleum sibiricum L. – Barszcz syberyjski Ap H 5 2Pimpinella saxifraga L. – Biedrzeniec mniejszy Ap H 14 2

Asparagaceae – SzparagowateAsparagus officinalis L. – Szparag lekarski Ap G 6 2

Asteraceae – AstrowateAchillea millefolium L. s. str. – Krwawnik pospolity Ap H 5 3Arctium tomentosum Mill. – Łopian pajęczynowaty Ap H 14 1Artemisia vulgaris L. – Bylica pospolita Ap H 14 1Carduus acanthoides L. – Oset nastroszony Ar H 14 2Centaurea jacea L. – Chaber łąkowy Ap H 5 2Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. – Rumianek bezpromieniowy Kn T 14 1Cichorium intybus L. subsp. intybus – Cykoria podróżnik Ar H 14 2Cirsium arvense (L.) Scop. – Ostrożeń polny Ap G 14 3Conyza canadensis (L.) Cronquist – Konyza kanadyjska Kn T 14 1Erigeron annuus (L.) Pers. – Przymiotno białe Kn H 14 2Lactuca serriola L. – Sałata kompasowa Ar H 14 1Leucanthemum vulgare Lam. s. str. – Jastrun właściwy Sn H 5 1Matricaria maritima L. subsp. inodora (L.) Dostal – Maruna nadmorska bezwonna Ar H 13 1Onopordum acanthium L. – Popłoch pospolity Ar H 14 1Solidago gigantea Aiton – Nawłoć późna Kn G 14 1Taraxacum officinale F. H. Wigg. – Mniszek pospolity Ap H 5 2Tragopogon pratensis L. s. str. – Kozibród łąkowy Ap H 5 1

Boraginaceae – OgórecznikowateAnchusa officinalis L. – Farbownik lekarski Ar H 14 2

Brassicaceae – KapustowateAlliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande – Czosnaczek pospolity Ap H 12 2Arabis glabra (L.) Bernh. – Wieżyczka gładka Sn H 6 2Berteroa incana (L.) DC. – Pyleniec pospolity Ar H 14 1Bunias orientalis L. – Rukiewnik wschodni Ar H 14 3Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. – Tasznik pospolity Ar H 14 2Cardaminopsis arenosa (L.) Hayek – Rzeżusznik piaskowy Ap H 5 1Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl – Stulicha psia Ar T 14 1Sisymbrium loeselii L. – Stulisz Loesela Kn H 14 3Sisymbrium officinale (L.) Scop. – Stulisz lekarski Ar T 14 1

Caprifoliaceae – PrzewiertniowateSambucus nigra L. – Bez czarny Ap F 12 1

Caryophyllaceae – GoździkowateAgrostemma githago L. – Kąkol polny Ar T 13 1Dianthus deltoides L. – Goździk kropkowany Sn Ch 6 2Melandrium album (Mill.) Garcke – Bniec biały Ap T 14 1Stellaria graminea L. – Gwiazdnica trawiasta Ap H 5 2

Chenopodiaceae – KomosowateAtriplex nitens Schkuhr – Łoboda błyszcząca Ar T 14 1

247Ws p ó ł c z e s n a f l o r a r o ś l i n n a c z y n i o w y c h . . .


Atriplex patula L. – Łoboda rozłożysta Ap T 14 1Chenopodium album L. – Komosa biała Ap T 14 1Chenopodium hybridum L. – Komosa wielkolistna Ar T 14 1

Convolvulaceae – PowojowateConvolvulus arvensis L. – Powój polny Ap G 14 2

Cuscutaceae – KaniankowateCuscuta europaea L. subsp. europaea – Kanianka pospolita Sn T 10 3

Cyperaceae – CiborowateCarex acutiformis Ehrh. – Turzyca błotna Sn G 4 2Carex gracilis Curtis – Turzyca zaostrzona Sn G 4 2Carex hirta L. – Turzyca owłosiona Ap G 14 3

Dipsacaceae – SzczeciowateDipsacus sylvestris Huds. – Szczeć pospolita Ef H 16 1

Equisetaceae – SkrzypowateEquisetum arvense L. – Skrzyp polny Ap G 13 1

Euphorbiaceae – WilczomleczowateEuphorbia cyparissias L. – Wilczomlecz sosnka Ap G 6 2Euphorbia esula L. – Wilczomlecz lancetowaty Ap H 6 3

Fabaceae – BobowateMedicago falcata L. – Lucerna sierpowata Ap H 6 2Trifolium repens L. subsp. repens – Koniczyna biała Ap Ch 14 2Vicia angustifolia L. – Wyka wąskolistna Ar T 13 1Vicia cracca L. – Wyka ptasia Ap H 5 2

Geraniaceae – BodziszkowateGeranium pratense L. – Bodziszek łąkowy Ap H 5 3

Hypericaceae – DziurawcowateHypericum perforatum L. – Dziurawiec zwyczajny Ap H 6 2

Lamiaceae – JasnotowateBallota nigra L. – Mierznica czarna Ar Ch 14 2Lamium album L. – Jasnota biała Ar H 14 1Lamium purpureum L. – Jasnota purpurowa Ar T 14 1Leonurus cardiaca L. – Serdecznik pospolity Ar H 14 1Salvia pratensis L. – Szałwia łąkowa Sn H 6 2Salvia verticillata L. – Szałwia okręgowa Ap H 6 1Trifolium dubium Sibth. – Koniczyna drobnogłówkowa Ap T 5 1Trifolium pratense L. – Koniczyna łąkowa Ap H 5 1

Lythraceae – KrwawnicowateLythrum salicaria L. – Krwawnica pospolita Ap H 5 1

Malvaceae – ŚlazowateMalva alcea L. – Ślaz zygmarek Ar H 14 2Malva neglecta Wallr. – Ślaz zaniedbany Ar H 14 1Malva sylvestris L. – Ślaz dziki Ar H 14 1

Onagraceae – WiesiołkowateOenothera biennis L. s. str. – Wiesiołek dwuletni Ap H 14 1

Papaveraceae – MakowateChelidonium majus L. – Glistnik jaskółcze ziele Ap H 12 1

Plantaginaceae – BabkowatePlantago lanceolata L. – Babka lancetowata Ap H 5 2Plantago major L. s. str. – Babka zwyczajna Ap H 5 2



Poaceae – WiechlinowateAgrostis capillaris L. – Mietlica pospolita Ap H 6 3Agrostis gigantea Roth – Mietlica olbrzymia Ap H 5 1Alopecurus pratensis L. – Wyczyniec łąkowy Ap H 5 2Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & C. Presl – Rajgras wyniosły Ap H 5 3Bromus inermis Leyss. – Stokłosa bezostna Ap H 6 2Calamagrostis epigejos (L.) Roth – Trzcinnik piaskowy Ap G 8 2Dactylis glomerata L. subsp. glomerata – Kupkówka pospolita typowa Ap H 5 3Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv. – Śmiałek darniowy Ap H 5 2Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. – Chwastnica jednostronna Ar T 13 2Elymus repens (L.) Gould – Perz właściwy Ap G 14 2Festuca pratensis Huds. – Kostrzewa łąkowa Ap H 5 2Festuca rubra L. s. str. – Kostrzewa czerwona Ap H 5 3Lolium perenne L. – Życica trwała Ap H 5 2Phalaris arundinacea L. – Mozga trzcinowata Ap G 4 2Phleum phleoides (L.) H. Karst. – Tymotka Boehmera Sn H 6 1Phleum pratense L. – Tymotka łąkowa Ap H 5 2Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. – Trzcina pospolita Ap G 4 3Poa angustifolia L. – Wiechlina wąskolistna Sn H 6 2Poa annua L. – Wiechlina roczna Ap H 5 2Poa compressa L. subsp. compressa – Wiechlina spłaszczona Ap H 6 2Poa palustris L. – Wiechlina błotna Sn H 4 2Poa pratensis L. s. str. – Wiechlina łąkowa Ap H 5 2Poa trivialis L. – Wiechlina zwyczajna Ap H 5 2

Polygonaceae – RdestowatePolygonum aviculare L. – Rdest ptasi Ap T 14 2Polygonum persicaria L. – Rdest plamisty Ap T 13 1Rumex acetosa L. – Szczaw zwyczajny Ap H 5 2Rumex crispus L. – Szczaw kędzierzawy Ap H 14 1

Ranunculaceae – JaskrowateThalictrum minus L. subsp. minus – Rutewka mniejsza Sn H 6 2

Rosaceae – RóżowateCrataegus monogyna Jacq. – Głóg jednoszyjkowy Ap F 7 1Filipendula ulmaria (L.) Maxim. – Wiązówka błotna Sn H 5 1Malus domestica Borkh. – Jabłoń domowa Ef F 16 1Malus sylvestris Mill. – Jabłoń dzika Ap F 12 1Potentilla argentea L. s. str. – Pięciornik srebrny Ap H 6 2Pyrus pyraster (L.) Burgsd. – Grusza polna Ap F 7 1Rosa canina L. – Róża dzika Ap F 7 1Rubus caesius L. – Jeżyna popielica Ap F 12 2

Rubiaceae – MarzanowateGalium aparine L. – Przytulia czepna Ap T 12 1Galium mollugo L. s. str. – Przytulia pospolita Ap H 5 2Galium verum L. s. str. – Przytulia właściwa Ap H 6 2

Salicaceae – WierzbowateSalix alba L. – Wierzba biała Ap F 10 1Salix fragilis L. – Wierzba krucha Ap F 10 1Salix purpurea L. – Wierzba purpurowa Ap F 10 1



Scrophulariaceae – TrędownikowateLinaria vulgaris Mill. – Lnica pospolita Ap G 14 2Scrophularia nodosa L. – Trędownik bulwiasty Sn H 12 1Verbascum densiflorum Bertol. – Dziewanna wielkokwiatowa Ap H 6 1Veronica chamaedrys L. s. str. – Przetacznik ożankowy Ap Ch 5 2

Ulmaceae – WiązowateUlmus laevis Pall. – Wiąz szypułkowy Ap F 11 1

Urticaceae – PokrzywowateUrtica dioica L. subsp. dioica – Pokrzywa zwyczajna typowa Ap H 12 3Urtica urens L. – Pokrzywa żegawka Ar T 14 1

Violaceae – FiołkowateViola odorata L. – Fiołek wonny Ar H 12 2

Objaśnienia: Gr g-h – grupa geograficzno-historyczna, Sn – spontaneofit niesynantropijny, Ap – apofit, Ar – archeofit, Kn – kenofit, Ef – ergazjofit; Gr R – grupa Raunkiaera (forma życiowa), F – fanerofit, Ch – chamefit, H – hemikryptofit, G – geofit, T – terofit; Gr s-e – grupa socjologiczno-ekologiczna (numery grup patrz Tabela 3); Zasoby, 1 – gatunek występuje pojedynczo i pokrywa mniej niż 25% powierzchni zdjęcia, 2 – gatunek występuje liczniej i pokrywa od 25% do 50% powierzchni zdjęcia, 3 – gatunek występuje masowo i pokrywa ponad 50% powierzchni zdjęcia

Legend: gr. g-h geographical-historical group, non-synantropic spontaneophyte, apophyte, archaeophyte, kenophyte, ergasiophyte, Raunkiaer’s group (life forms), phanerophyte, chamaephyte, hemicryptophyte, geophyte, therophyte, sociological-ecological group (ab-breviations see Table 3); Resources, 1. the species occurs singly and covers less than 25% of the picture’s surface, 2. the species occurs more frequently and covers between 25% and 50% of the picture’s surface, 3. the species occurs on a large scale and covers over 50% of the picture’s surface

Nazwa rodzinyLiczba gatunków

%

Poaceae (Wiechlinowate) 25 20,3

Asteraceae (Astrowate) 17 13,8

Brassicaceae (Kapustowate) 9 7,3

Rosaceae (Różowate) 8 6,5

Fabaceae (Bobowate) 6 4,9

Lamiaceae (Jasnotowate) 6 4,9

Apiaceae (Selerowate) 5 4,1

Caryophyllaceae (Goździkowate) 4 3,3

Chenopodiaceae (Komosowate) 4 3,3

Scrophulariaceae (Trędownikowate) 4 3,3

Cyperaceae (Ciborowate) 3 2,4

Malvaceae (Ślazowate) 3 2,4

Rubiaceae (Marzanowate) 3 2,4

Salicaceae (Wierzbowate) 3 2,4

Euphorbiaceae (Wilczomleczowate) 2 1,6

Plantaginaceae (Babkowate) 2 1,6

Polygonaceae (Rdestowate) 2 1,6

Nazwa rodzinyLiczba gatunków

%

Urticaceae (Pokrzywowate) 2 1,6Asparagaceae (Szparagowate) 1 0,8

Boraginaceae (Ogórecznikowate) 1 0,8

Caprifoliaceae (Przewiertniowate) 1 0,8

Convolvulaceae (Powojowate) 1 0,8

Cuscutaceae (Kaniankowate) 1 0,8

Dipsacaceae (Szczeciowate) 1 0,8

Equisetaceae (Skrzypowate) 1 0,8

Geraniaceae (Bodziszkowate) 1 0,8

Hypericaceae (Dziurawcowate) 1 0,8

Lythraceae (Krwawnicowate) 1 0,8

Onagraceae (Wiesiołkowate) 1 0,8

Papaveraceae (Makowate) 1 0,8

Ranunculaceae (Jaskrowate) 1 0,8

Ulmaceae (Wiązowate) 1 0,8

Violaceae (Fiołkowate) 1 0,8

123 100,0

Tabela 2. Udział rodzin we florze grodziska w Tumie

Table 2. Percentage of families of plants in the flora of the Tum stronghold


2 gat.5 gat.

25 gat.

77 gat.

14 gat.

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

Sn Ap Ar Kn Ef

%

Ryc. 1. Udział grup geograficzno-historycznych. Objaśnienia: Sn – spontaneofity niesynantropijne, Ap – apofity, Ar – archeofity, Kn – kenofity, Ef – ergazjofity.

Fig. 1. Percentage of geographical-historical groups. Legend: non-synantropic spontaneophytes, apophytes, archaeophytes, kenophytes, ergasiophytes.

Większość roślin należy do dwóch klas Magnoliophytina (okrytozalążkowych), do Magnoliop-siada (dwuliściennych) należy 75,6% (93 gatunki), do Liliopsida (jednoliściennych) 23,6% (29 gat.). Tylko jeden gatunek reprezentuje paprotniki – Equisetum arvense (Skrzyp polny). Najbogatsze w gatunki są rodziny Poaceae (Wiechlinowate) i Asteraceae (Astrowate). Razem łączą one 42 gatun-ków, tj. ponad 34% flory. Prawie połowa rodzin (15) posiada tylko po jednym gatunku (tabela 2).

Zmienność liczby gatunków w rodzajach wynosi od jednego do sześciu. Najbogatsze w ga-tunki są rodzaje Poa (Wiechlina) 6 gatunków oraz Carex (Turzyca), Galium (Przytulia), Malva (Ślaz), Salix (Wierzba) i Trifolium (Koniczyna) po 3 gatunki. Rodzajów dwu gatunkowych jest 15, jednogatunkowych 72.

Prawie 75% flory stanowią gatunki rodzimego pochodzenia (ryc. 1).Wśród nich spontaneofity niesynantropijne stanowią mniejszość, jest ich tylko 14. Są to ro-

śliny przechodzące na badany obiekt z okolicznych łąk, szuwarów i zarośli (np. Carex acuti-formis – Turzyca błotna i C. gracilis – T. zaostrzona, Filipendula ulmaria – Wiązówka błotna, Leucanthemum vulgare – Jastrun właściwy) oraz rosnące w murawach ciepłolubnych wytwa-rzających się na stokach wałów grodziska (np. Salvia pratensis – Szałwia łąkowa, Phleum phle-oides – Tymotka Boehmera, Thalictrum minus – Rutewka mniejsza). Dominującą grupą wśród gatunków rodzimych są apofity tj. taksony rodzime trwale utrzymujące się na siedliskach silnie przekształconych przez człowieka (77 gatunków, tj. 62% całej flory). Na badanym grodzisku 13 gatunków z tej grupy wytwarzało największe populacje (tj. o największych zasobach). To one de-cydują o fizjonomii szaty roślinnej całego obiektu. Są to: Achillea millefolium (Krwawnik pospo-lity), Agrostis capillaris (Mietlica pospolita), Arrhenatherum elatius (Rajgras wyniosły), Artemisia vulgaris (Bylica pospolita), Carex hirta (Turzyca owłosiona), Cirsium arvense (Ostrożeń polny), Cuscuta europaea (Kanianka pospolita), Dactylis glomerata (Kupkówka pospolita), Euphorbia esula (Wilczomlecz lancetowaty), Festuca rubra (Kostrzewa czerwona), Geranium pratense (Bo-dziszek łąkowy), Phragmites australis (Trzcina pospolita) i Urtica dioica (Pokrzywa zwyczajna).

Wśród antropofitów (gatunków obcych dla flory Polski) dominują archeofity, czyli gatunki przybyłe do naszego kraju przed końcem XV wieku. Jest ich 25 (20,3%). Są to w zdecydowanej


większości gatunki ruderalne występujące na siedliskach zmienionych przez człowieka, związa-ne z jego działalnością, takie jak Ballota nigra (Mierznica czarna), Cichorium intybus (Cykoria podróżnik), Lamium album (Jasnota biała), Onopordum acanthium (Popłoch pospolity), Urti-ca urens (Pokrzywa żegawka). Tylko cztery archeofity związane są z polami uprawnymi: Agro-stemma githago (Kąkol polny), Echinochloa crus-galli (Chwastnica jednostronna), Matricaria maritima (Maruna nadmorska) i Vicia angustifolia (Wyka wąskolistna), a jeden z lasami (Viola odorata – Fiołek wonny). Z archeofitów największą populację tworzy w Tumie Bunias orientalis (Rukiewnik wschodni). Wytwarza bardzo dużo żółtych kwiatów, które ozdabiają grodzisko wcze-snym latem. Wśród pozostałych antropofitów, znaczną rolę odgrywają też kenofity, czyli gatunki przybyłe do Polski po 1492 roku i zadomowione. Co prawda jest ich tylko 5, jednak prowadzone w ostatnich latach prace wykopaliskowe stworzyły dla nich dogodne warunki do rozwoju i eks-pansji. Duże populacje tworzą w Tumie, szczególnie na miejscach prowadzonych wykopalisk, Conyza canadensis (Konyza kanadyjska), Sisymbrium loeselii (Stulisz Loesela), Erigeron annu-us (Przymiotno białe). Na miejscach wydeptywanych, ścieżkach i dróżkach rośnie Chamomilla suaveolens (Rumianek bezpromieniowy), pojawiły się też pierwsze osobniki Solidago gigantea (Nawłoć późna). Ergazjofity odgrywają niewielką rolę w szacie roślinnej grodziska (por. tabela 1).

Wśród grup form życiowych (grup Raunkiaera) dominują, podobnie jak we florze Polski, hemikryptofity (byliny o pączkach odnawialnych umieszczonych na powierzchni ziemi). Są to 74 gatunki (ryc. 2).

Następną grupą są terofity (rośliny jednoroczne). Jest ich 20. Dwie kolejne, prawie równolicz-ne, grupy to geofity (wieloletnie rośliny o pąkach ukrytych w ziemi) i fanerofity (rośliny zdrewnia-łe). Razem jest ich 25 gatunków.

Na grodzisku w Tumie obserwowano przedstawicieli jedenastu grup z szesnastu wyróżnia-nych w klasyfikacji socjologiczno-ekologicznej (tabela 3).

Dominujące są gatunki z trzech grup (razem 91 gat., tj. 74%). Są to gatunki ruderalne (gr. 14), łąkowe (gr. 5) i murawowe (gr. 6).

We florze badanego obiektu obserwowano 91 gatunków rodzimych, które należą do 3 ele-mentów geograficznych: holarktycznego, łącznikowego i kosmopolitycznego. Większość z nich

20 gat.

74 gat.

14 gat.

4 gat.11 gat.

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

F Ch G H T

%

Ryc. 2. Spektrum form życiowych. Objaśnienia: F – fanerofity, Ch – chamefity, G – geofity, H – hemikryptofity, T – terofity.

Fig. 2. Spectrum of life forms. Legend: phanerophytes, chamaephytes, geophytes, hemicryptophytes, therophytes.


reprezentuje element łącznikowy (60 gatunków) i holarktyczny (27 ga-tunków), z podelementami cyrkum-polarnym, eurosyberyjskim i eu-ropejsko-umiarkowanym. Element kosmopolityczny reprezentują 3 ga-tunki: Phragmites australis (Trzcina pospolita), Plantago major (Babka zwyczajna) i Polygonum aviculare (Rdest ptasi). Wśród wyróżnionych archeofitów przeważają gatunki po-chodzenia śródziemnomorskiego (7 gat., np. Agrostemma githago – Ką-kol polny, Ballota nigra – Mierznica czarna, Carduus acanthoides – Oset nastroszony i Malva sylvestris – Ślaz dziki), śródziemnomorsko-irano-turańskiego (3 gat., m.in. Lactuca serriola – Sałata kompasowa, Ono-pordum acanthium – Popłoch po-spolity) i iranoturańskiego (3 gat., np. Descurainia sophia – Stulicha psia, Malva neglecta – Ślaz zanie-dbany). Nieliczne kenofity są pocho-dzenia amerykańskiego (np. Cha-

momilla suaveolens – Rumianek bezpromieniowy, Conyza canadensis – Konyza kanadyjska, Erigeron annuus – Przymiotno białe) lub europejsko-azjatyckiego (Sisymbrium loeselii – Stulisz Loesela).

4. podSumoWanie

Flora grodziska w Tumie koło Łęczycy ze 123 taksonami należy do średniozasobnych w gatunki (por. Celka 2011). Do czasu rozpoczęcia wykopalisk archeologicznych grodzisko porośnięte było na wałach i częściowo na majdanie zbiorowiskami murawowymi (ryc. 3–4), m.in. z Dianthus del-toides (Goździk kartuzek), Salvia pratensis (Szałwia łąkowa), Salvia verticillata (Szałwia okręgo-wa, ryc. 5) czy Verbascum densiflorum (Dziewanna wielkokwiatowa, ryc. 6).

Gatunki łąkowe (np. Arrhenatherum elatius – Rajgras wyniosły, Centaurea jacea – Chaber łąkowy, Geranium pratense – Bodziszek łąkowy) grupowały się w fosie, przy zewnętrznej pod-stawie wału oraz na majdanie. Przez kotlinkę przebiegało kilka ścieżek, na których rosły gatunki ruderalne. Szczególne miejsce zajmowały tzw. zbiorowiska dywanowe składające się z gatunków

Numer grupy

Grupy syntaksonomiczneLiczba

gatunków%

4 Phragmitetea 5 4,15 Molinio-Arrhenatheretea, Plantaginetea

majoris: Agropyro-Rumicion crispi32 26,0

6 Sedo-Scleranthetea, Festuco-Brometea 18 14,67 Trifolio-Geranietea sanguini, Rhamno-Pru-

netea3 2,4

8 Nardo-Callunetea, Epilobietea angustifolii: Epilobion angustifolii, Fragarion vescae

1 0,8

10 Salicetea purpureae, Artemisietea: Convo-lvuletalia sepium

4 3,3

11 Alnetea glutinosae, Querco-Fagetea: Alno-Padion

1 0,8

12 Querco-Fagetea: Quercion, Carpinion, Fa-gion; Artemisietea: Alliarion; Epilobietea angustifolii: Sambuco-Salicion

10 8,1

13 Secalietea, Chenopodietea: Polygono-Cheno-podietalia

6 4,9

14 Chenopodietea: Eragrostietalia, Sisymbrie-talia; Artemisietea: Onopordion, Eu-Arction; Plantaginetea majoris: Polygonion avicularis

41 33,3

16 Gatunki o nieokreślonej przynależności fitoso-cjologicznej

2 1,6

Razem 123 100,0

Tabela 3. Udział grup socjologiczno-ekologicznych

Table 3. Percentage of sociological-ecological groups


znoszących presję mechaniczną, takich jak Lolium perenne (Życi-ca trwała), Plantago major (Babka zwyczajna), Poa annua (Wiechli-na roczna), Polygonum aviculare (Rdest ptasi) czy Trifolium repens (Koniczyna biała). Wysokie, rude-ralne byliny, m.in. Arctium tomen-tosum – Łopian pajęczynowaty, Artemisia vulgaris – Bylica po-spolita, Ballota nigra – Mierznica czarna, Onopordum acanthium – Popłoch pospolity (ryc. 7), gro-madziły się głównie przy bramie i na wale z nią graniczącym.

Rozpoczęcie wykopalisk ar-cheologicznych spowodowało zmiany w szacie roślinnej. Objęły one miejsca, na których prowa-dzono wykopaliska, ale także wnę-trze grodziska. Pojawiły się nowe siedliska: sterty kamieni, zasypane wykopy. Część zbiorowisk mura-wowych uległa zniszczeniu, maj-dan został silnie zruderalizowany. Rozprzestrzeniły się gatunki ru-deralne, związane z działalnością człowieka, wypadły (lub ich za-soby uległy zmniejszeniu) gatunki łąkowe i murawowe. Zasypane wykopy, pozbawione dotychcza-sowej szaty roślinnej stały się zna-komitym siedliskiem dla krótko-trwałych pionierskich zbiorowisk ruderalnych (por. Celka 2000). Rosną tam roczne i dwuletnie ro-śliny, często antropofity, m.in. Co-nyza canadensis (Konyza kanadyjska), Erigeron annuus (Przymiotno białe) i Sisymbrium loeselii (Stulisz Loesela). Duże populacje wytwarzają też rodzime chwasty ruderalne Artemisia vulgaris (Bylica pospolita) i Cirsium arvense (Ostrożeń polny).

We florze grodziska obserwowano obecność 4 gatunków uważanych za relikty średniowiecz-nych upraw, tzn. gatunki uprawiane przez różne grupy i plemiona w średniowieczu dla różnych

Ryc. 3. Majdan i wały grodziska porośnięte gatunka-mi murawowymi, łąkowymi i ruderalnymi.

Fig. 3. Courtyard and the stronghold’s ramparts over-grown with grass, meadow and ruderal species.

Ryc. 4. Murawa z kwitnącymi na żółto Euphorbia esula (Wilczo-mlecz lancetowaty) i Bunias orientalis (Rukiewnik wschodni).

Fig. 4. Lawn with yellow flowers of Euphorbia esu-la (green spurge) and Bunias orientalis.


Ryc. 5. Rosnąca w murawach na wałach grodziska Salvia verticillata (Szałwia okręgowa).

Fig. 5. Salvia verticillata growing on the grass on the stronghold’s ramparts.

Ryc. 6. Często spotykana na grodzisku w Tumie Verbascum densiflorum (Dziewanna wielkowiatowa).

Fig. 6. Verbascum densiflorum (dense-flowered mullein) frequently found at the Tum stronghold.

Ryc. 7. Dominujący w zbiorowiskach ruderalnych Onopordum acanthium (Popłoch pospolity).

Fig. 7. Onopordum acanthium (cotton thistle) dominating in ruderal habitats.

celów użytkowych, które obecnie nie są uprawiane, lub uprawiane są sporadycznie (por. Celka 1999, 2011). Są to Bunias orientalis (Rukiewnik wschodni), Leonurus cardiaca (Serdecznik pospoli-ty), Malva alcea (Ślaz zygmarek) i Viola odorata (Fiołek wonny). Obecność 4 reliktów upraw pla-suje badany obiekt wśród najbo-gatszych w relikty upraw w Polsce (por. Celka 2011).

Bunias orientalis (Rukiew-nik wschodni, ryc. 8–9) pochodzi ze wschodniej Europy i Azji, roz-przestrzenia się w Polsce od wscho-du od XIX wieku.


Jego pierwsze, średniowieczne notowania podane są z badanego grodziska (Klichowska 1955, 1972), Wolina (Latałowa 1999) i Elbląga (Jarosińska 1999). Współcześnie Bunias orientalis rośnie masowo na wałach i w kotlince badanego grodziska, a także na drodze pro-wadzącej do Tumu, oraz w samej wsi koło średniowiecznej archi-kolegiaty. Co roku obficie kwit-nie i owocuje. Rukiewnik trwa w miejscu średniowiecznej upra-wy, która stanowi obecnie wyspę roślinności kserotermicznej i ru-deralnej wśród otaczających łąk. Rola, jaką w średniowieczu pełnił gród w Tumie pozwala przypusz-czać, że Bunias orientalis spro-wadzono na ten obiekt w celach spożywczych, paszowych i być może ozdobnych. Leonurus car-diaca (Serdecznik pospolity) jest gatunkiem pochodzenia pontyj-sko-pannońskiego. Sprowadzony w średniowieczu do Polski jako roślina lecznicza rozprzestrzenił się z ogrodów i zadomowił się na siedliskach ruderalnych w ca-łym kraju. Stosowano go jako zio-ło lecznicze, bywał także używany jako roślina miododajna, barw-nikowa i ozdobna. Malva alcea (Ślaz zygmarek, ryc. 10–12) wy-stępuje w Europie środkowej, po-łudniowej, częściowo zachodniej i północnej.

Znaleziony w warstwach osadniczych z różnych okresów, w tym z wczesnośredniowiecznego. Użytkowany w średniowieczu jako roślina lecznicza, spożywcza, barwnikowa, dekoracyjna, mio-dodajna i magiczna. Viola odorata (Fiołek wonny) pochodzi z południowo-zachodniej Europy. W Europie środkowej jest to gatunek zawleczony i zadomowiony. Obserwowany bardzo często na obiektach archeologicznych w zachodniej i środkowej Europie, znaleziony także w warstwach

Ryc. 8. Kwitnący okaz Bunias orientalis (Rukiewnik wschodni).

Fig. 8. Blooming specimen of Bunias orientalis.

Ryc. 9. Owocujący okaz Bunias orientalis (Rukiewnik wschodni).

Fig. 9. Specimen of Bunias orientalis bearing fruit.


Ryc. 10. Młode okazy Malva alcea (Ślaz zygmarek).

Fig. 10. Young specimens of Malva alcea (greater musk-mallow).

Ryc. 11. Malva alcea (Ślaz zygmarek) – pokrój rośliny.

Fig. 11. Malva alcea (greater musk-mallow) – habit of the plant.

Ryc. 12. Malva alcea (Ślaz zygmarek) – kwiat w zbliżeniu.

Fig. 12. Malva alcea (greater musk-mallow) – flower in close-up.

kulturowych z okresu rzymskie-go i wczesnośredniowiecznego. Znany już w starożytności i upra-wiany w ogrodach. W Europie środkowej uprawiany dla celów ozdobnych, kosmetycznych, lecz-niczych i magicznych od średnio-wiecza, dziś całkowicie zadomo-wiony (Celka 2011 i literatura tam zamieszczona).


literaturaBartoszek W., Siatka D.2008 Interesująca flora na górze Grodzisko w Beski-

dzie Wyspowym (Karpaty Zachodnie), Chrońmy Przyrodę Ojczystą, t. 64, z. 4, s. 3–13.

Bauch R.1937 Vorzeitliche und frühzeitliche Kulturrelikte in der

Pflanzenwelt Mecklenburgs, Beihefte zum Botani-schen Centralblatt, Bd. 57(1–2), s. 77–138.

1953 Pflanzen als Kulturrelikte auf vor- und frühgeschich-tlichen Siedlungen in Mecklenburg, Denkmalpflege in Mecklenburg, Jahrbuch 1951/1952, s. 213–221, Sachsenverlag Dresden.

Behm H., Pivarci R.1998 Slawische Kulturreliktpflanzen in Mecklenburg-

Vorpommern, [w:] H. Behm (red.), Bodendenkmal und Kulturlandschaft – planungs- und landnut-zungsorientierte Grundlagen nachhaltiger Rau-mententwicklung unter besonderer Beachtung Mecklenburg-Vorpommerns, Veröffentlichte Habil-schrift (Anhang), Bd. 2, s. 7–12, Universität Rostock.

Buliński M.1993 Flora roślin naczyniowych doliny Wierzycy w wa-

runkach antropogenicznych przemian środowiska przyrodniczego,[w:] K. Kozłowska (red.), Acta Biolo-gica, nr 8, s. 7–52.

1994 Systematyczny przegląd flory roślin naczyniowych doliny Wierzycy i dolin jej trzech dopływów, [w:] K. Kozłowska (red.), Acta Biologica, nr 9, s. 1–174.

Celka Z.1998 Rośliny naczyniowe grodzisk Lednickiego Parku

Krajobrazowego, Studia Lednickie, t. 5, s. 241–267.1999 Rośliny naczyniowe grodzisk Wielkopolski, Prace

Zakładu Taksonomii Roślin Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, t. 9, s. 1–159.

2000 Flora naczyniowa grodzisk na stanowisku 2 i 3 Łek-nie (powiat wągrowiecki), [w:] A. M. Wyrwa (red.), Środowisko naturalne i osadnictwo w łekneńskim kompleksie osadniczym, Studia i materiały do dzie-jów Pałuk, t. 3, s. 37–54.

2004 Distribution Atlas of Vascular Plants on the Earth-works of Wielkopolska, Publications of the Depart-ment of Plant Taxonomy of Adam Mickiewicz Univer-sity in Poznań, vol. 13, s. 1–447.

2011 Relics of cultivation in the vascular flora of medieval West Slavic settlements and castles, Biodiversity Re-search and Conservation, vol. 22, s. 1–110.

Garczyński W.1959 Rośliny pomagają w odkryciach archeologicznych,

Z otchłani wieków, R. 25(1), s. 86–87.

Hollnagel A.1953 Kulturreliktpflanzen auf slawischen Inselsiedlungen

im Kreis Neustrelitz, Bodendenkmalpflege in Me-cklemburg Jahrbuch 1953, s. 151–164.

Jarosińska J.1999 Kształtowanie się flory antropogenicznej oraz użyt-

kowanie roślin w średniowiecznym Elblągu, Praca doktorska wykonana w Katedrze Ekologii Roślin Uniwersytetu Gdańskiego.

Kamiński D.2004 Early medieval fortified settlements at Kałdus and

Płutowo (Chełmno land, northern Poland) – places of plant invasion and refuges, Ecological Questions, vol. 4, s. 105–114.

2006 Floristic diversity on the early medieval earthworks of Chełmno Land (Ziemia Chełmińska) in NW Poland, Biodiversity Research and Conservation, vol. 3–4, s. 344–347.

Klichowska M.1955 Szczątki roślinne z grodziska łęczyckiego, Studia

Wczesnośredniowieczne, t. 3, s. 371–375.1972 Rośliny naczyniowe w znaleziskach kulturowych

Polski północno-zachodniej, Poznańskie Towar-zystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Biologicznej, t. 35(2), s. 1–89.

Koch O.1897 Flora von Teterow. Archiv des Vereins der Freunde

der Naturgeschichte in Mecklenburg, Bd. 50, s. 246–270.

Latałowa M.1999 Palaeoecological reconstruction of the environmen-

tal conditions and economy in early medieval Wo-lin – against a background of the Holocene history of the landscape, Acta Palaeobotanica, vol. 39 (2), s. 183–271.

Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M.2002 Flowering plants and pteridophytes of Poland.

A checklist, [w:] Z. Mirek (red.), Biodiversity of Po-land, 1, Kraków.

Russow B.2002 Pflanzen auf ur- und frühgeschichtlichen Siedlung-

splatzen – Ein Diskussionsbeitrag zur Problematik der Kulturreliktpflanzen, Pulsatilla, z. 5, s. 37–49.

Pivarci R., Behm H.2001 Kulturreliktpflanzen – ein wenig beachtetes kultu-

relles Erbe, dargestellt am Beispiel Nordostdeutscha-lands, [w:] H. Behm (red.), Kulturelles Erbe – Land-schaften im Spannungsfeld zwischen Zerstörung und Bewahrung. Beitrage zur Tagung vom 26.-28. 1998 in Rostock, s. 147–150, Inter Media GmbH Wit-tenburg.


Russow B., Schulz A.2001 Die Schutzproblematik slawischer Kulturreliktpflan-

zen am Beispiel der Bestandssituation auf den Insel-siedlungen des Altkreises Neustrelitz – Ein Vergle-ich 1950–2000, Naturschutzarbeit in Mecklenburg-Vorpommern, Bd. 44(1), s. 75–80.

Suder D., Towpasz K.2010 Rośliny kserotermiczne grodzisk i zamczysk w do-

linach Raby, Dunajca i Wisłoki, [w:] H. Ratyńska, B. Waldon (red.), Ciepłolubne murawy w Polsce – stan zachowania i perspektywy ochrony, Bydgoszcz, s. 425–432.

Willebrand W. H.1852 Zur Flora der Burgwälle. Archiv des Vereins der

Freunde der Naturgeschichte in Mecklenburg, Bd. 6, s. 132–133.

Zając M., Zając A.2009 The geographical elements of native flora of Poland,

Kraków.Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U.2002 Ecological indicator values of vascular plants of

Poland, [w:] Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland, vol. 2, Kraków.

Zbigniew Celka

Modern flora of the vascular plants at the Tum stronghold, near Łęczyca

SummaryResearch into vascular plants that currently grow on archaeological sites (strongholds in par-ticular) has been carried out since the 19th century. Detailed studies have been made of sites in Mecklemburg, Greater Poland, Chełmno Land and the Carpathians. A summary of the current knowledge about plants on archaeological sites in the Western Slavic lands, as well as the remains of ancient cultivation, can be found in the work by Celka (2011). The current study presents the list of vascular plants currently growing in the medieval stronghold of Tum near Łęczyca and the statistical analysis of the collected material.

Floristic research in the stronghold of Tum was conducted during various vegetation periods in the years 2003, 2006 and 2013. Current flora of vascular plants in the stronghold consists of 123 species coming from 93 genera and 33 families. In terms of the number of species, the Tum stronghold can be considered to be an average source of floristic information. Almost 75% of the flora is composed of indigenous species, with a minority of non-synantropic spontaneophytes (14 species). These are plants which have spread to the site from adjacent meadows, reedbeds and shrublands. They are also part of the thermophile vegetation on the stronghold’s ramparts. Among indigenous species, the dominant group is composed of apophytes, i.e. indigenous taxa that persist in areas heavily altered by man (77 species). In Tum, 13 species from that group yielded the larg-est populations which determine the botanical character of the whole feature. Invasive species are dominated by archaeophytes, i.e. species whose arrival in our country occurred before the end of the 15th century (25 species). Most of those taxa are ruderal species, growing in sites altered by man or connected with arable fields. Only five neophytes (species which came to Poland after 1492 and were established) have been observed, although recent excavations have created conditions conducive to their development and expansion.

259m o d e r n f l o r a o f t h e v a s c u l a r p l a n t s . . .

Before commencing excavations, the stronghold’s ramparts and parts of the courtyard were overgrown with grass vegetation. Meadow species occurred in the moat, at the outer base of the stronghold wall and in the courtyard. Several paths that ran across the small valley were covered with so-called carpet complexes made up of taxa that are resistant to mechanical pressure. Com-plexes of tall ruderal perennial plants occurred mostly at the gate and on the adjacent ramparts. Excavations transformed the flora not only at the locations where they were conducted, but also in the entire interior of the stronghold. Some vegetation was destroyed, and the courtyard was overgrown with ruderal species that spread as a result of human activity. Meadow and grass phy-tocoenoses disappeared or decreased in number. Backfilled trenches, hitherto devoid of vegeta-tion, created favourable conditions for short-lived pioneer ruderal complexes.

The stronghold flora contains four taxa considered to be relicts of medieval cultivation, i.e. species bred by different groups and tribes in the Middle Ages for various functional purposes (e.g. medicinal, culinary, forage or ornamental). They are: Bunias orientalis, Leonurus cardiaca, Malva alcea and Viola odorata. Nowadays they are either sporadically cultivated or completely abandoned. The presence of these four relict species from ancient cultivation makes the Tum stronghold the most abundant location of such relict taxa in Poland.

Dr hab. Zbigniew CelkaZakład Taksonomii RoślinCollegium BiologicumUniwersytet im. Adama Mickiewiczaw Poznaniuul. Umultowska 8961-614 Poznań[email protected]

Segregator1Tom_1_DRUK 1Tom_1_DRUK 2Tom_1_DRUK 3Tom_1_DRUK 4Tom_1_DRUK 5Tom_1_DRUK 6Tom_1_DRUK 7Tom_1_DRUK 8

Strony od Tom_1_DRUK9

PoczĄtki Łęczycy - Adam Mickiewicz University in Poznań Tum 2014.pdfPoczĄtki Łęczycy the...

Documents

Transcript of PoczĄtki Łęczycy - Adam Mickiewicz University in Poznań Tum 2014.pdfPoczĄtki Łęczycy the...