Skale Inteligencji dla Doros³ychDavida Wechslera WAIS-R oraz WAIS-III

Elzbieta Hornowska

Skale Inteligencji dla Doros³ychDavida Wechslera WAIS-R

oraz WAIS-III

Warszawa 2004Wydawnictwo Naukowe „Scholar”

Redakcja i korekta: Zbigniew Dobruszek

Projekt okładki: Katarzyna Juras

© Copyright by Wydawnictwo Naukowe „Scholar” Społka z o.o.,Warszawa 2004

ISBN: 83-7383-129-0

Tytuł dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

Wydawnictwo Naukowe „Scholar” Społka z o.o.ul. Krakowskie Przedmiescie 62, 00-322 Warszawatel./fax 828 93 91, 826 59 21, 828 95 63dział handlowy: jak wyzej w. 105, 108e-mail: info@scholar.com.pl; scholar@neostrada.plwww.scholar.com.pl

Sprzedaz wysyłkowa dla odbiorcow indywidualnych prowadziKsiegarnia Naukowa RESURSAul. Krakowskie Przedmiescie 62, 00-322 Warszawatel./fax 022 828 18 16e-mail: info@resursa.com.plwww.resursa.com.pl

Wydanie pierwszeSkład i łamanie: WN „Scholar” (Stanisław Beczek)Druk: Tinta & Paper

Spis tresci

Wstep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

CZESC I. WYBRANE PROBLEMY ZWIAZANE Z DIAGNOZAMOZLIWOSCI INTELEKTUALNYCH

Rozdział 1. Kontrowersje wokoł pomiaru inteligencji . . . . . . . . . . . . . . 13

Rozdział 2. Problemy psychologiczne i społeczne zwiazane z testowymbadaniem poziomu inteligencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

CZESC II. SKALE INTELIGENCJI JAKO NARZEDZIEPSYCHOMETRYCZNE

Rozdział 3. Skale Inteligencji Davida Wechslera dla dorosłych . . . . . . . 293.1. Koncepcja Skali Inteligencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293.2. Dewiacyjny iloraz inteligencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333.3. Od W-B-I do WAIS i WAIS-R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353.4. Polskie adaptacje Skali Inteligencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Rozdział 4. Skala WAIS-III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424.1. Skala WAIS-III na tle WAIS-R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444.2. Nowe testy Skali WAIS-III i sposob prezentacji wynikow Skali 49

Rozdział 5. Własnosci psychometryczne Skal Inteligencji . . . . . . . . . . . 585.1. Rzetelnosc Skal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585.2. Trafnosc Skal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615.3. Analizy czynnikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Rozdział 6. Charakterystyka poszczegolnych testow Skali WAIS-Roraz polska adaptacja kulturowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706.1. Wiadomosci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716.2. Powtarzanie Cyfr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 746.3. Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 776.4. Arytmetyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 826.5. Rozumienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 856.6. Podobienstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896.7. Braki w Obrazkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 936.8. Porzadkowanie Obrazkow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 966.9. Klocki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

6.10. Układanki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1036.11. Symbole Cyfr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1066.12. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

CZESC III. MOZLIWOSCI DIAGNOSTYCZNESKAL INTELIGENCJI

Rozdział 7. Interpretacja psychometryczna wynikow Skali Inteligencji . . 1157.1. Skala wynikow przeliczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1157.2. Klasyfikacja wartosci ilorazow inteligencji . . . . . . . . . . . . . . . 1167.3. Standardowy bład pomiaru i jego wykorzystanie w interpretacji

wynikow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1187.4. Interpretacja profilowa wynikow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Rozdział 8. Skala Inteligencji w swietle wybranych teorii inteligencji . . . 1278.1. Koncepcja inteligencji Davida Wechslera . . . . . . . . . . . . . . . . 1288.2. Teoria czynnika ogolnego g Charlesa Spearmana . . . . . . . . . . 1308.3. Teoria Raymonda B. Cattella i Johna Horna . . . . . . . . . . . . . . 1348.4. Model struktury intelektu Joya Paula Guilforda . . . . . . . . . . . . 1388.5. Klasyfikacja A. Bannatyne’a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

Rozdział 9. Wykorzystanie Skali WAIS-R i WAIS-III w diagnozie klinicznej 1439.1. Trudnosci w uczeniu sie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1449.2. Nadpobudliwosc psychoruchowa z zaburzeniami uwagi . . . . . . 1459.3. Uposledzenie umysłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1479.4. Organiczne uszkodzenie mozgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1499.5. Obnizanie sie poziomu inteligencji wraz z wiekiem . . . . . . . . . 1519.6. Choroba Alzheimera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1549.7. Schizofrenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

6

Wstêp

Wstêp

W 1939 roku ukazała sie publikacja Davida Wechslera pt. The measurement ofadult intelligence (Wechsler, 1939). W ten sposob srodowisku psychologowudostepniona została nowa metoda przeznaczona do badania poziomu funkcjono-wania intelektualnego osob dorosłych. Nikt z owczesnych czytelnikow nie przy-puszczał zapewne, ze metoda ta zrewolucjonizuje – i nie jest to przesadnewyrazenie – praktyke testowania w tym (i nie tylko w tym) obszarze.

Rozwiazania przyjete przez Davida Wechslera, szczegolnie:a) uznanie iz inteligencja jest funkcja złozona i w jej badaniu wazne jest uwzgled-

nianie roznych zdolnosci (zarowno werbalnych jak i niewerbalnych),b) zrezygnowanie z klasycznego sposobu rozumienia ilorazu inteligencji i wpro-

wadzenie w to miejsce koncepcji tzw. dewiacyjnego ilorazu inteligencji,c) przeswiadczenie o diagnostycznym znaczeniu roznicy miedzy poziomem wy-

konania zadan słownych i bezsłownych – zostały szeroko zaakceptowanei stworzyły podwaliny – dzis klasycznego – sposobu pomiaru inteligencji1.Wechsler Bellevue Intelligence Scale Form I zapoczatkowała rozwoj całej

rodziny Skal Wechslerowkich. Były to kolejno: Wechsler-Bellevue IntelligenceScale II (W-B-II; 1946), Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC – Wech-sler, 1949), Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS – Wechsler, 1955), WechslerPreschool and Primary Scale of Intelligence (WPPSI – Wechsler, 1967), WechslerIntelligence Scale for Children – Revised (WISC-R; Wechsler, 1974), WechslerAdult Intelligence Scale – Revised (WAIS-R; Wechsler, 1981), Wechsler Preschooland Primary Scale of Intelligence – Revised (WPPSI-R; Wechsler, 1989), wreszcieWechsler Adult Intelligence Scale III (WAIS-III; Wechsler, 1997).

Skala Inteligencji Wechslera nalezy do podstawowych metod stosowanychw obszarze diagnozy intelektu ludzi dorosłych. Posiada ona swoja polska adaptacje(jest to adaptacja drugiej rewizji Skali czyli WAIS-R(P) – por. Brzezinski,Hornowska, 1998) i w Polsce (tak jak na swiecie) nalezy do jednych z naj-popularniejszych metod stosowanych w tym zakresie.

Historia polskiej adaptacji była nastepujaca: w roku 1988, grupa psychologowpod przewodnictwem Jerzego Brzezinskiego z Instytutu Psychologii UAM, in-spirowana postanowieniami zespołu ds. diagnostyki psychologicznej, afiliowanego

1 Wechslerowskie podejscie do testowego pomiaru inteligencji (zwłaszcza sposob ujecia ilorazuinteligencji) okazało sie na tyle dominujace, ze w innych skalach, takze tych konkurujacych zeSkalami opracowanymi przez Davida Wechslera (np. w Stanford-Binet Intelligence Scale – por.Terman, Merrill, 1973) przyjeto koncepcje dewiacyjnego ilorazu inteligencji.

przy Polskim Towarzystwie Psychologicznym, przystapiła do prac nad udostep-nieniem polskim psychologom Skali Inteligencji dla Dorosłych. W tamtym okresie– mimo wyraznych niedociagniec adaptacji i braku polskich norm2 – powszechniestosowana była Skala Inteligencji Wechslera-Bellevue z 1939 roku (Wechsler--Bellevue Intelligence Scale, Form I).

Celem polskiej adaptacji było zbudowanie testu, ktory bedac osadzony w pol-skich realiach kulturowych, byłby jednoczesnie zgodny z „duchem” oryginału.Dlatego tez opracowano szczegołowe zasady wprowadzania zmian do oryginalnejtresci pozycji testowych, okreslono psychometryczne kryteria oceny dobrociposzczegolnych pozycji testowych jak i całych podtestow, ustalono procedurybadania rzetelnosci oraz okreslania błedow standardowych pomiaru dla wszystkichpodtestow.

Badania standaryzacyjne i normalizacyjne były prowadzone od 1989 do 1995roku. W ich efekcie powstała polska adaptacja WAIS-R, tzw. WAIS-R(PL), ktorazostała wyposazona w polskie normy dla nastepujacych grup wiekowych: 16–17 lat,18–19 lat, 20–24 lata, 25–34 lata, 35–44 lata oraz 45–54 lata. Chociaz planowanotakze zebranie odpowiednich danych dla starszych grup wiekowych, to w pierw-szych polskich pracach adaptacyjnych nie udało sie zrealizowac tego celu. W roku1996 ukazał sie podrecznik do polskiej wersji Skali (por. Brzezinski i in., 1996)3.

W roku 2002 podjeto decyzje o renormalizacji Skali. Powody tej decyzji byłynastepujace: starzejace sie normy (otrzymywalismy coraz wiecej sygnałow o ko-niecznosci zweryfikowania norm), brak norm dla starszych grup wiekowych(powyzej 54. roku zycia), nieaktualna juz tresc niektorych zadan w testachwerbalnych (zwłaszcza w Wiadomosciach, Rozumieniu i Arytmetyce), koniecz-nosc zweryfikowania trudnosci poszczegolnych zadan (szczegolnie w Słowniku),koniecznosc uszczegołowienia klucza odpowiedzi w testach werbalnych (np.dodanie takich kategorii odpowiedzi, ktore nie były dotad przewidziane, a ktore– np. ze wzgledu na nowe regulacje prawne – mozna oceniac pozytywnie). Pracerenormalizacyjne wzieła na siebie Pracownia Testow Psychologicznych przy PTP.Poprawiony oraz uzupełniony podrecznik ukaze sie na poczatku 2005 roku (por.Brzezinski i in., w druku).

Biorac pod uwage fakt, ze na rynku metod psychologicznych pojawi sie nowa,polska wersja Skali oraz kierujac sie potrzebami zgłaszanymi głownie przezstudentow i psychologow praktykow, podjeto decyzje o zebraniu w jednej pub-likacji podstawowych informacji o Skali Inteligencji Wechslera dla Dorosłych.

Praca ta składa sie z trzech czesci. W Czesci I przedstawiono ogolne problemyzwiazane z testowym badaniem inteligencji oraz wskazano na najwazniejsze

2 Normy zostały przepisane z oryginału amerykanskiego, i w tym aspekcie Skala w ogole niespełniała wymogow stawianych testom psychologicznym przez Standardy dla testow stosowanychw psychologii i pedagogice (APA, 1985).

3 Warto w tym miejscu wspomniec, ze obok polskiej wersji Skali Inteligencji WAIS-R i pod-recznika do niej, powstało jeszcze duze opracowanie, monografia poswiecona tej Skali (por. Brzezin-ski, J., Hornowska, E. (1993). W publikacji tej przedstawiono szczegołowe informacje dotyczaceproblemow, jakie pojawiły sie w procesie adaptacji kulturowej Skali.

8 WSTEP

społeczne niebezpieczenstwa wynikajace ze stosowania testow w tym obszarze.W Czesci II omowiono podstawowe dane psychometryczne dotyczace zarownowersji amerykanskiej Skali, jak i jej polskiej adaptacji. W omowieniu tym uwzgle-dniono rowniez najnowsza rewizje Skali, czyli WAIS-III. W Czesci III natomiastzaprezentowano najwazniejsze dane dotyczace mozliwosci diagnostycznych Skali.

Ksiazka jest adresowana do szerokiego grona psychologow i studentow psycho-logii. Jej celem jest zebranie najbardziej podstawowych informacji dotyczacychzarowno oryginalnej wersji Skali jak i jej polskiej adaptacji. Zdaje sobie sprawe,ze moze ona nie sprostac oczekiwaniom czytelnikow – informacji o mozliwosciachstosowania i interpretacji wynikow Skali prawdopodobnie zawsze bedzie za mało.Prosze zatem potraktowac te publikacje jako pierwszy krok w kierunku uporzad-kowania wiedzy na temat opracowanej przez Davida Wechslera Skali Inteligencjidla Dorosłych.

Na koniec chciałabym złozyc podziekowania Recenzentom konspektu tejksiazki – Panu prof. Jerzemu Brzezinskiemu oraz Panu prof. Stanisławowi Kowa-likowi. Ich uwagi, a przede wszystkim przekonanie o potrzebie powstania takiejpublikacji sprawiły, ze jej pisanie wyznaczone było pozytywna motywacja. Dzie-kuje takze kolezankom i kolegom – psychologom praktykom, ktorzy w rozmowachprywatnych wspierali ten projekt, mocno podkreslajac sens jego ukonczenia. Mamnadzieje, ze nie beda bardzo rozczarowani efektem koncowym.

Elzbieta Hornowskapazdziernik 2004 r.

9WSTEP

Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji książki

w serwisie