1

SFERA SACRUM W SLSKIEJ MUZYCZNEJ TWRCZOCI POZALITURGICZNEJ 1. Nurty rozwoju polskiej muzyki religijnej do 1939 roku:

- kierunek cecyliasko-regensburski, zapocztkowany w Polsce przez ks.Jzefa i Mieczysawa Surzyskich, rozpoczty przez Kaspra Etta z Monachium w latach 30-tych XIX w., zespoli si z ide neoromantyzmu, historyzmu, 1868 w Bambergu ks.Franz Witt Towarzystwo Cecyliaskie, muzyka instrumentalna na II planie, Szkoa Muzyki Kocielnej w Ratyzbonie, Towarzystwo w. Wojciecha zakadane przez ks.J.Surzyskiego w Poznaniu (1883), Krakowie (1887), Przemylu i Tarnowie (1888), ks.A.Hlond-Chlondowski, ks.Jzef Mazurkowski, ks.B.Ruchniewicz z Pelplina, ks.Eugeniusz Gruberski z Pocka, Eugeniusz Walkiewicz, ks.Franciszek Walczyski, Kazimierz Garbusiski organista i kompozytor Mieczysaw Surzyski (5 zeszytw Rok pieni kocielnej), formy mszy i cyklu mszalnego, utwory chralne, motety, hymny, psalmy, kantyki, pieni religijne, utwory organowe ks.Antoni Chlondowski, 4000 utworw, Szkoa Organistowska w Przemylu (1916)

- kierunek neoromantyczny ks.Wacaw Gieburowski, absolwent szkoy w Ratyzbonie 1928 Cantica selecta Musices Sacrae in Polonia, od 1914 Poznaski Chr Katedralny po Jzefie Surzyskim, Missa pro Defunctis, Magnificat, Tu es Petrus, Boleslaw Wallek-Walewski, absolwent UJ, Ave Maria, Stabat Mater, Agnus Dei, Requiem, oratorium Apokalipsa, Msza Pastoralna, organista kociola Kapucynw w czasie okupacji, 3 kantaty, Witold Maliszewski, krytyka modernizmu, utwory religijne na II planie Missa Pontyficalis, Requiem, Wielka kantata biblijna, Henryk Opieski, zalozyciel Kwartalnika Muzycznego, kantata Veni Creator, scena biblijna Syn marnotrawny, Feliks Nowowiejski oratoria Powrt syna marnotrawnego, Quo vadis, Znalezienie w. Krzya, formy koncertowe kantaty, msze

- sacrum nowoczesne, wykonywane poza liturgi i kocioem, oratorium, kantata, programowe dziea symfoniczne, poczenie dawnych form i rodkw muzyki religijnej z nowoczesnymi technikami brzmienia i tendencjami stylistycznymi, elementy archaizujce, zwizani z polskim neoklasycyzmem, wysoki poziom artystyczny, Karol Szymanowski Litania, Stabat Mater, Veni Creator, nowy styl polskiej chopskiej pobonoci (Sopiewnie, Rymy dziecice, Stabat Mater), Jan Adam Maklakiewicz, organista i kierownik chru kocioa w. Krzya, cykle mszalne (Missa pro Defunctis, Msza witokrzyska), pieni religijne, II Symfonia wity Boe, Kocielna suita wielkanocna, Ave Maria, nawizywa do Szymanowskiego, archaizacje, Stanislaw Wiechowicz, trzy cykle pieni religijnych na ch mi a cap, Veni Creator, Suita pastoralna, Psalmodia, kantata Gobica, kontynuator Szymanowskiego, muzyka religijna na II planie, Tadeusz Szeligowski, wana muzyka religijna, techniki archaizacyjne, muzyczna wraliwo religijna, teksty staropolskie, utwory religijne gwnie wokalne, Msza aciska, Psalm radosny, Veni Creator, Ave Maria, 33 utwory religijne Micha Kondracki, Cantata ecclesiastica 1937 3 cz (Pater noster, Ave Maria, Gloria) Zygfryd Kassern, archaizacja, Sonatina koldowa, Tryptyk gregoriaski, Motety Kopernikowskie oparte na poemacie religijnym M.Kopernika Septem sidera w przek.Jana Kasprowicza

2

2. lska twrczo religijna midzywojnia: bracia wierczkowie Leon i Wendelin, ks.Robert Gajda (msza aciska Regina pacis, oratorium o w. Janie Chrzcicielu), organista Karol Hoppe (Pasje wg w. Jana i Mateusza, msza In homini St.Stephani, Missa festiva, Droga krzyowa w pieniach kocielnych), estetyka romantyczna Witolda Friemanna (Psalmy chralno-orkiestrowe do s.J.Kochanowskiego), Stanisawa Ignacego Rczki, Stefana Mariana Stoiskiego (Wielka modlitwa), styl konserwatywny Stefana lzaka (antyfona Regina coeli laetare, Wielkopostne Oratorium Litrurgiczne, Msz ku czci Chrystusa Krla), inspiracja lskim folklorem Zdenko Karola Runda, II Symfonia Bolesawa Szabelskiego wzorowana na dziele K.Szymanowskiego; dziela instrumentalne (Passacaglia i fuga Szabelskiego,, Preludia i fugi organowe J.Gawlasa, Symfonia organowa J.Sztwiertni)

3. Prezentacja analityczna wybranych dzie : twrcza sakralizacja na gruncie polskiej muzyki religijnej J.W.Hawel Oratorium Polskie na glosy solowe, recytatora, dwa chry mi i ch i w ork s (1979-82) do sl.psalmow i Norwida, 10 cz. H.M.Gorecki Miserere, Dwie pieni sakralne do s.M.Skwarnickiego (1971), psalm Beatus vir (1979 na zamwienie K.Wojtyy) wg tekstw psalmw, pocztek to Ad Matrem w 1971, Laso III Symfonia 1999 (1997) Prolog, Kyrie, Gloria, Epilog wg Apokalipsy w.Jana, Hymn i aria (1993) J.wider Canti laudantes na sopr ch mi i ork archi (2000) spiewy pochwalne, dla Czstochowy, 5 cz., wg psalmw W.Kilar Angelus (1984) wg Pozdrowienia Anielskiego Warsztat: kontrasty niuansowe HMG i Kilara, forma szeregowo-wariacyjna, , jedna kulminacja, ewolucyjne traktowanie tematyki u Lasonia, cykliczno architektoniki, sygnalizacja materiau, respektowanie klasycznej formy repryzowej (Hymn i aria), forma repryzowa i wariacyjna u widra, rondo (Gloria laus), segmentowa budowa u JWH, Syntetyczny charakter harmoniki u JWH, symplifikacja u HMG, redukcjonizm, repetycyjno, tonalno, tercjowa budowa akordw, modalizacja, archaizacja, praktyki cantus gemellus lub fauxbourdon, zwizki kwartowo-kwintowe i mediantowe, dramatyczna rola rzadkich dysonansw, harmonika jako czynnik wtrny u HMG i Kilara, funkcyjne mylenie u widra i tonalno, gsta harmonika u Lasonia bitonalno, symultatywny dualizm trybw, harmonika w roli plamy kolorystycznej, struktury zne dla poliinterwaowe w rnych kombinacjach, tradycyjna tonalno traktowana na spob aluzyjny, nastpstwa T-D jako metafory, ornamentyka w roli formotwrczej, Instrumentalne traktowanie gosw wokalnych, archaizacja czy stylizacja na rodzaj spieww gregoriaskich u HMG, znazcna rola melizmatyki u HMG, praktyka spiewow rytualnych u Kilara Faktura jako element formotwrczy u JWH, Lasonia, jako element akompaniujcy u pozostaych, technika koncertujca u Lasonia, ostinato rytmiczne charakterystyczne dla HMG i Kilara, aleatoryzm JWH, techniki sonorystyczne u Lasonia i JWH

4. Refleksje nad muzycznym sacrum : powtarzalno, prosta tonalno, rytualizacja przebiegu narracji, nastrj kocielnej modlitwy wiernych, jednolito materiau motywicznego, tonalno i tradycyjne rodki harmnoniczne, oddaramtyzowana narracja, dlugie odcinki czasowe, powolny tok przebiegu harmonicznego, eufoniczno brzmienia, operowanie przestrzeni dwikow, dlugooddechowa melika, homogeniczno zestawie harmonicznych, eksponowanie warstwy slownej, archaizacyjne zabiegi, symplifikacja rodkow, harmonia tonalna nie funkcyjna, homogeniczny aparat wykonawczy, muzyka instrumentalna niegdy tradycyjna teraz zostaa zmodernizowana (aleatoryzm, dwunastodwikowa skala, efekty szmerowe M.Perz),

3

Same czynniki muzyczne jeszcze nie ewokuj sakralnego klimatu, ale decyduje o tym aura pozamuzyczna, intencjonalna i subiektywna (ks.J.Chwaek), s to akty uwicania dziel sztuki, ktre wywouj pewne stany religijne kontemplacji, medytacji, modlitwy, wytworzona jest wtedy wspolnotowa funkcja dziela religijnego, filozoficzne przeslanie kompozytora, stan jego religijnego napicia i szczero wypowiedzi artystycznej, wykonywanie podczas religijnych uroczystoci, religijny tekst kompleks czynnikow determinujcy klimat religijny Obecnie religia si zindywidualizowaa, odchodzi od stereotypw, dokonao si przeniesienie istoty sakralnoci dziea w sfery bardziej intencjonalne, ideologiczne i osobiste, prawdziwa istota sakralnoci tkwi w zdolnoci wywoywania okreslonych przey (W.Strewski), musi to by przedmiot okrelonego wyboru wartoci estetycznych, szuka si fundamentu i wartoci Sacrum to warto nadestetyczna (W.Strewski), realizacja idealnej formy estetycznej, warto estetyczna to nadbudowa wywolujca estetyczne przeycia o takich cechach jak piekno i harmonia, estetyczne wartoci tworza si na bazie artystycznych Wspolczesna filozofia 4 elementy konstytutywne sacrum: transcendencja, rzeczywisto, witoc i osobowo (F.Adamski), redukcjonizm odslania klimat witoci, wczesniejsza muzyka bya zwizana z funkcja kocieln i sowem, muzyka, ktra skupia uwag na swoich autonomicznych walorach, na pieknie muzycznym, nie pozostawia miejsca na szukanie innych wartoci, tzn. muzyka religijna XIX i XX wieku (B.Pociej), modelowanie niuansowe wytwarza klimat sacrum, sprzyja religijnoci mistycznej, panteistycznej

Kategorie estetyczne utworw instrumentalnych pozaliturgicznych ewokujcych sacrum s pynne, co wiadczy o ich religijnoci i w czym ona tkwi, ideologiczne sacrum jest trudniejsze do uchwycenia, 4 czynniki: oddzialywanie tekstu, funkcja utworu, podloe ideologiczne dziea i warsztat kompozytorski, S.Dbek trzy komponenty muzyki religijnej: repertuar tekstowy, funkcja i formy muzyczne; s to psalmy fragmentaryczne, poezja religijna, laciskie teksty liturgiczne, wiksza swoboda opracowania muzycznego ni w wypadku tekstow liturgicznych, akty modlitewne, tematyka maryjna, muzyka uwolniwszy si ze sluzby liturgicznej zacza suy sowu, symboliczne wykorzystanie tekstu w praktyce instrumentalnej Laso, funkcjonalno innego typu ni w przypadku uytkowoci liturgicznej Religijna muzyka artystyczna staa si subiektywnym wyrazem osobistych uczu, osobista modlitw twrcy, nie stworzona dla celow kultu, ale dla pobudzenia uczu religijnych (ks.R.Tyraa), funkcja kultyczna i medytacyjna religijne dziela instrumentalne (Laso), B.Pociej mowi o dwiku sakralnym Goreckiego i jego czasie sakralnym, Cassirera myslenie metaforyczne i mityczne brak rozgraniczenia midzy tym, co realne, a tym, co idealne, czas skondensowany inny jest od wieckiego trwania Wsplczesna polska religijna kultura muzyczna jako przedmiot bada muzykologii, Lublin 1992 Ks.R.Tyraa, Soborowa odnowa muzyki kocielnej w Polsce, Krakow 2000 Stan bada nad muzyka religijn w kulturze polskiej, red.J.Pikulik, Warszawa 1973 S.Sawicki, Z pogranicza literatury i religii- szkice, Lublin 1978 Sacrum i sztuka, red.N.Cieliska, Krakw 1989 Muzyka religijna w Polsce. Materialy i studia, red.J.Pikulik, Warszawa 1979 Ks.E.Hin