Akademia Prawa

C.H

.Bec

k

Cena: 79,00 zł

ISBN 978-83-255-6646-3

Akademia Prawa

C.H.Beckwww.ksiegarnia.beck.ple-mail: dz.handlowy@beck.pltel.: 22 31 12 222, fax: 22 33 77 601

2. wydanie

Jacek BarcikTomasz Srogosz

PrawomiędzynarodowepublicznePr

awo

mię

dzyn

arod

owe p

ublic

zne

2. w

yd.

J. Ba

rcik

/ T.

Srog

osz

Seria Akademia Prawa jest kierowana do studentów wydziałów prawniczych. Książki z tej serii stanowią opracowania podręcznikowe, które w przystępny i przejrzysty sposób podają wiedzę z poszczególnych dziedzin prawa.

Podręcznik „Prawo międzynarodowe publiczne” omawia instytucje z zakresu prawa międzynarodowego publicznego z licznymi odniesieniami do praktyki sto-sunków międzynarodowych.Przedstawiono w nim m.in. aktualne trendy dotyczące:

interwencji humanitarnej, międzynarodowego prawa karnego, zwalczania terroryzmu, reformy ONZ, rozwoju systemów ochrony praw człowieka.

Dr hab. Jacek Barcik – adiunkt w Katedrze Prawa Międzynarodowego Publicznego i Pra-wa Europejskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego. Stypendy-sta haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego. Absolwent Podyplomowych Zaocznych Studiów Bezpieczeństwa Narodowego na Akademii Obrony Narodowej. Jego zaintereso-wania naukowe koncentrują się wokół międzynarodowego prawa zdrowia publicznego, prawa konfl iktów zbrojnych, terroryzmu międzynarodowego i międzynarodowego prawa praw człowieka.

Dr Tomasz Srogosz – adiunkt w Instytucie Administracji Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, adwokat, członek Ośrodka Badawczego Adwokatury im. adw. Witolda Bayera przy Naczelnej Radzie Adwokackiej, członek Komisji Nauk Prawnych i Ekonomicz-nych PAN Oddział w Katowicach. Autor publikacji dotyczących m.in. państw upadłych i peace-building.

AKADEMIA PRAWA

Prawo międzynarodowe publiczne

W sprzedaży:

W. Czapliński, A. Wyrozumska

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 3

Studia Prawnicze

P. Filipek, B. Kuźniak

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 5

Repetytoria C.H.Beck

A. Łazowski, A. Zawidzka-Łojek

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 2

Podręczniki Prawnicze

J. Barcik

MIĘDZYNARODOWE PRAWO ZDROWIA PUBLICZNEGO

Monografie Prawnicze

A. Kidyba

PRAWO HANDLOWE, wyd. 16

Studia Prawnicze

www.ksiegarnia.beck.pl

Wydawnictwo C.H.BECK

Warszawa 2014

Akademia Prawa

dr hab. Jacek Barcikdr Tomasz Srogosz

Prawomiędzynarodowepubliczne2. wydanie

Wydawca: Aneta Flisek

Poszczególne rozdziały opracowali:dr hab. Jacek Barcik – Rozdziały: 1, 3, 6, 8, 13, 15, 17, 18, 19dr Tomasz Srogosz – Rozdziały: 2, 4, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 16

© Wydawnictwo C.H.Beck 2014

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: TimPrintDruk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 978-83-255-6646-3 ISBN e-book 978-83-255-6647-0

V

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV

Wykaz literatury i zbiorów dokumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIX

Rozdział 1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

 § 1 . Definicja prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 § 2 . Pochodzenie nazwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 § 3 . Prawo międzynarodowe publiczne a prawo międzynarodowe prywatne . . . . . 2 § 4 . Przestrzeń operacyjna prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 § 5 . Prawo międzynarodowe jako system prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 § 6 . Różnice między prawem międzynarodowym a prawem wewnętrznym . . . . . . . 5 § 7 . Przedmiot regulacji i cele prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 § 8 . Periodyzacja historii prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

I . Antecedencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 II . Okres klasycznego prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 III . Okres współczesny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

 § 9 . Wyzwania dla współczesnego prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 I . Sprawiedliwość a prawo międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 II . Moralność międzynarodowa i etyka a prawo międzynarodowe . . . . . . . . . . 26 III . Problem uniwersalnego charakteru prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . 28 IV . Fragmentacja i konstytucjonalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 V . Globalne zarządzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 VI . Legitymizacja prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

1 . Pozytywistyczne uzasadnienie obowiązywania prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2 . Naturalistyczne uzasadnienie obowiązywania prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

3 . Solidarystyczne uzasadnienie obowiązywania prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

4 . Psychologistyczne uzasadnienie obowiązywania prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

VI

Spis treści

Rozdział 2. Podstawowe zasady prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

§ 10 . Pojęcie zasad podstawowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42§ 11 . Katalog zasad podstawowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

I . Zasady wyrzeczenia się siły, poszanowania integralności terytorialnej państw oraz nienaruszalności granic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

II . Zasada pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych . . . . . . . . . . . 46 III . Zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne i zewnętrzne państwa . . . . . . 48 IV . Zasada współdziałania państw zgodnie z KNZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 V . Zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów . . . . . . . . . . . . . . . . 51 VI . Zasada suwerennej równości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 VII . Zasada wykonywania przez państwa zobowiązań w dobrej wierze . . . . . . 61 VIII . Zasada poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności . . . . . . . . 62

Rozdział 3. Prawo międzynarodowe a prawo krajowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

§ 12 . Zagadnienia teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65§ 13 . Prawo międzynarodowe w polskim porządku prawnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

I . Zwyczaj międzynarodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 II . Umowy międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

§ 14 . Prawo międzynarodowe w porządkach konstytucyjnych wybranych państw . . 75

Rozdział 4. Źródła prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

§ 15 . Normy prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98§ 16 . Katalog źródeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99§ 17 . Umowa międzynarodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

I . Prawo traktatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 II . Pojęcie umowy międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 III . Rodzaje umów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 IV . Budowa umowy międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 V . Zawieranie umów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 VI . Rejestracja i ogłoszenie umowy międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 VII . Zastrzeżenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 VIII . Wejście w życie umowy międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 IX . Tymczasowe stosowanie umów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 X . Przestrzeganie umów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 XI . Stosowanie umów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 XII . Interpretacja umów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 XIII . Poprawki i modyfikacja umów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 XIV . Nieważność, wygaśnięcie i zawieszenie działania umów

międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 XV . Konflikt zbrojny a umowa międzynarodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

§ 18 . Zwyczaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127§ 19 . Wiążące i prawotwórcze uchwały organów organizacji międzynarodowych . . . 132§ 20 . Akty jednostronne państw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Rozdział 5. Podmioty prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

§ 21 . Pojęcie podmiotowości prawnomiędzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142§ 22 . Państwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

I . Pojęcie państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 II . Rodzaje państw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 III . Powstanie i upadek państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 IV . Tożsamość i ciągłość prawnomiędzynarodowa państwa . . . . . . . . . . . . . . . . 156

VII

Spis treści

V . Sukcesja państw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158§ 23 . Organizacja międzynarodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

I . Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 II . Podmiotowość organizacji międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 III . Rodzaje organizacji międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 IV . Funkcje organizacji międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 V . Struktura organizacji międzynarodowych (administracja

międzynarodowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 VI . Funkcjonariusze międzynarodowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

§ 24 . Stolica Apostolska (Watykan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169§ 25 . Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173§ 26 . Naród walczący o niepodległość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174§ 27 . Strona wojująca i powstańcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174§ 28 . Osoby fizyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175§ 29 . Osoby prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Rozdział 6. Uznanie w prawie międzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

§ 30 . Definicja i przedmiot uznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179§ 31 . Formy i rodzaje uznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180§ 32 . Uznanie przedwczesne i opóźnione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184§ 33 . Brak obowiązku uznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186§ 34 . Obowiązek nieuznawania sytuacji sprzecznych z prawem . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187§ 35 . Uznanie państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

I . Kryteria uznania państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 II . Konsekwencje uznania państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

§ 36 . Uznanie rządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198§ 37 . Uznanie za naród . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200§ 38 . Uznanie za stronę wojującą i powstańców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

Rozdział 7. Terytorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

§ 39 . Klasyfikacja terytoriów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205§ 40 . Skład terytorium państwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207§ 41 . Zwierzchnictwo terytorialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207§ 42 . Nabycie terytorium państwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209§ 43 . Granica państwowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212§ 44 . Terytoria zależne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Rozdział 8. Międzynarodowe prawo morza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

§ 45 . Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217§ 46 . Podział obszarów morskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

I . Obszary wchodzące w skład państwa nadbrzeżnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2191 . Morskie wody wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2192 . Morze terytorialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2243 . Wody archipelagowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

II . Obszary podlegające ograniczonym prawom suwerennym państwa nadbrzeżnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2331 . Morska strefa przyległa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2332 . Strefa wyłącznego rybołówstwa/wyłączna strefa ekonomiczna . . . . . . . . 2343 . Szelf kontynentalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

III . Obszary niepozostające pod jurysdykcją państwa nadbrzeżnego . . . . . . . . . 2431 . Morze otwarte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2432 . Dno mórz poza granicami jurysdykcji państwowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

VIII

Spis treści

§ 47 . Cieśniny i kanały morskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255§ 48 . Rozstrzyganie sporów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

Rozdział 9. Międzynarodowe prawo cieków wodnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

§ 49 . Rozwój norm prawa międzynarodowego dotyczących cieków wodnych . . . . . . 261§ 50 . Rzeki międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

Rozdział 10. Międzynarodowe prawo lotnicze i kosmiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

§ 51 . Kwestia granicy przestrzeni powietrznej i przestrzeni kosmicznej . . . . . . . . . . . . 268§ 52 . Międzynarodowe prawo lotnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

I . Pojęcie i źródła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 II . Zasada zwierzchnictwa państwa w przestrzeni powietrznej . . . . . . . . . . . . . 271 III . Statki powietrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 IV . System chicagowsko-bilateralny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 V . System warszawsko-montrealski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 VI . System tokijsko-hasko-montrealski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

§ 53 . Międzynarodowe prawo kosmiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 I . Pojęcie i źródła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 II . Status prawny przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 III . Status prawny obiektów kosmicznych oraz osób wysyłanych

w przestrzeń kosmiczną i na ciała niebieskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 IV . Współpraca międzynarodowa w badaniu i pokojowym wykorzystaniu

kosmosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Rozdział 11. Obszary podbiegunowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

§ 54 . Antarktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285§ 55 . Arktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

Rozdział 12. Ludność państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

§ 56 . Obywatelstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 I . Pojęcie i źródła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 II . Ogólne zasady dotyczące obywatelstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 III . Nabycie i utrata obywatelstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 IV . Podwójne lub wielorakie obywatelstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 V . Obywatelstwo UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

§ 57 . Cudzoziemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

Rozdział 13. Ochrona praw człowieka w prawie międzynarodowym . . . . . . . . . . . . 303

§ 58 . Definicja i cechy praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 I . Godność osobowa jako uzasadnienie prawa człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 II . Wertykalne obowiązywanie praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 III . Prawa a wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 IV . Prawa i wolności w znaczeniu materialnym i formalnym . . . . . . . . . . . . . . . 308 V . Absolutny charakter praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 VI . Derogacja i limitacja praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 VII . Prawa człowieka a demokracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 VIII . Prawa człowieka a postęp i rozwój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 IX . Problem uniwersalnego charakteru praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 X . Prawa człowieka jako zobowiązania erga omnes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 XI . Prawa człowieka a globalne dobra publiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

§ 59 . Generacje praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315§ 60 . Uniwersalny system ochrony praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

IX

Spis treści

I . Prawa człowieka w KNZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 II . Powszechna Deklaracja Praw Człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 III . Pakty Praw Człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 IV . Inne umowy powszechne w zakresie ochrony praw człowieka

i instytucje ONZ wyspecjalizowane w tym zakresie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323§ 61 . Regionalne systemy ochrony praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

I . System ochrony praw człowieka na kontynencie europejskim . . . . . . . . . . . 3261 . Ochrona praw człowieka w ramach RE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

1 .1 . Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328

1 .2 . Europejski Trybunał Praw Człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3312 . Ochrona praw jednostki w systemie prawnym Unii Europejskiej . . . . . . 335

2 .1 . Karta Praw Podstawowych UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3372 .2 . Ochrona praw człowieka a przystąpienie UE do EKPC . . . . . . . . . . . 340

3 . Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . 3424 . Wspólnota Niepodległych Państw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

II . Interamerykański system ochrony praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 III . Afrykański system ochrony praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 IV . Arabski system ochrony praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348

Rozdział 14. Prawo międzynarodowe karne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

§ 62 . Pojęcie prawa międzynarodowego karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352§ 63 . Zbrodnie międzynarodowe a przestępstwa o charakterze międzynarodowym . 353§ 64 . Współpraca międzynarodowa w zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości . . . 356§ 65 . Jurysdykcja karna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358§ 66 . Ekstradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360§ 67 . Azyl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363§ 68 . Pomoc prawna w sprawach karnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365§ 69 . Przekazanie i przejęcie ścigania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367§ 70 . Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń karnych . . . . . . . . . . . . . . . . 368§ 71 . Prawo norymberskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

Rozdział 15. Prawo dyplomatyczne i konsularne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

§ 72 . Dyplomacja i prawo dyplomatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 I . Znaczenie pojęcia „dyplomacja” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 II . Geneza działalności dyplomatycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 III . Typologie działalności dyplomatycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 IV . Źródła prawa dyplomatycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382 V . Podział organów państwa występujących w stosunkach

międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3821 . Organy wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

1 .1 . Głowa państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3831 .2 . Rząd i szef rządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3861 .3 . Minister Spraw Zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3881 .4 . Parlamenty narodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3911 .5 . Inne organy wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

2 . Organy zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3932 .1 . Stałe misje dyplomatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

2 .1 .1 . Ustanawianie stosunków dyplomatycznych . . . . . . . . . . . . . . . 3942 .1 .2 . Klasy szefów misji dyplomatycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3982 .1 .3 . Funkcje misji dyplomatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4012 .1 .4 . Personel misji dyplomatycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406

X

Spis treści

2 .1 .5 . Przywileje i immunitety dyplomatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4092 .1 .6 . Zakres osobowy, czasowy i miejscowy przywilejów

i immunitetów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4232 .1 .7 . Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych . . . . . . . . . . . . . 4242 .1 .8 . Korpus dyplomatyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4252 .1 .9 . Zakończenie pełnienia funkcji dyplomatycznych . . . . . . . . . . . 425

VI . Misje specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428 VII . Przedstawicielstwa handlowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429 VIII . Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . 429 IX . Misje wojskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430

§ 73 . Prawo konsularne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 I . Pojęcie i źródła prawa konsularnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 II . Zarys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 III . Ustanawianie stosunków konsularnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435 IV . Klasy kierowników urzędów konsularnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436 V . Funkcje konsularne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436 VI . Personel konsularny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438 VII . Przywileje i immunitety konsularne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

1 . Przywileje i immunitety rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4392 . Przywileje i immunitety osobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

VIII . Korpus konsularny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442 IX . Konsul honorowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443 X . Zakończenie funkcji konsularnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444

Rozdział 16. Wybrane organizacje międzynarodowe (ONZ, RE) . . . . . . . . . . . . . . . . . 445

§ 74 . Organizacja Narodów Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 I . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446 II . ONZ a system Narodów Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 III . Karta Narodów Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448 IV . Cele ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448 V . Członkostwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449 VI . Organy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

1 . Zgromadzenie Ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4512 . Rada Bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4533 . Rada Gospodarcza i Społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4554 . Rada Powiernicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4565 . Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4566 . Sekretariat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457

VII . Reforma ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458§ 75 . Rada Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461

I . Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 II . Statut RE i konwencje „statutowe” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462 III . Cele RE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462 IV . Członkostwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 V . Organy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465

1 . Komitet Ministrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4652 . Zgromadzenie Parlamentarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4653 . Sekretariat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4664 . Organy wyspecjalizowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

VI . Dorobek traktatowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

XI

Spis treści

Rozdział 17. Odpowiedzialność w prawie międzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469

§ 76 . Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa międzynarodowego . . . . . . . . 470 I . Koncepcje odpowiedzialności w prawie międzynarodowym . . . . . . . . . . . . 471 II . Przesłanki odpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471 III . Zakres odpowiedzialności państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473 IV . Zbrodnie i delikty międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475 V . Okoliczności wyłączające odpowiedzialność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477 VI . Formy odpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478

§ 77 . Sankcje w prawie międzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482§ 78 . Odpowiedzialność państwa za czyny niezabronione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487§ 79 . Odpowiedzialność organizacji międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490§ 80 . Odpowiedzialność osób prawnych za naruszenie prawa międzynarodowego . 496§ 81 . Odpowiedzialność osób fizycznych za naruszenie prawa międzynarodowego . 500

Rozdział 18. Pokojowe załatwianie sporów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . 515

§ 82 . Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515§ 83 . Dyplomatyczne środki załatwiania sporów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . 517

I . Negocjacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517 II . Mediacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 III . Dobre usługi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 IV . Komisje śledcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520 V . Koncyliacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521

§ 84 . Sądowe środki załatwiania sporów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 I . Arbitraż międzynarodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 II . Sądy międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

§ 85 . Rozstrzyganie sporów przez ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533§ 86 . Rozstrzyganie sporów w reżimach zamkniętych na przykładzie

Światowej Organizacji Handlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535

Rozdział 19. Użycie siły w stosunkach międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539

§ 87 . Ius ad bellum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540 I . Zakaz użycia siły w perspektywie historycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540 II . Zakaz użycia siły w świetle KNZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544 III . Wyjątki od zakazu użycia siły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547

1 . Prawo do samoobrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5471 .1 . Samoobrona a represalia zbrojne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5561 .2 . Prawo do samoobrony w dobie wojny z terroryzmem . . . . . . . . . . . 558

1 .2 .1 . Definicja terroryzmu . Prawnomiędzynarodowe regulacje antyterrorystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558

1 .2 .2 . Problemy związane ze stosowaniem samoobrony wobec aktów terroryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564

2 . Akcja zbrojna w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568

3 . Użycie siły a prawo do samostanowienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5784 . Interwencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579

4 .1 . Interwencja humanitarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581§ 88 . Ius in bello . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585

I . Geneza i rozwój międzynarodowego prawa humanitarnego . . . . . . . . . . . . . 585 II . Źródła międzynarodowego prawa humanitarnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587 III . Zasady międzynarodowego prawa humanitarnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590 IV . Nowe tendencje w międzynarodowym prawie humanitarnym . . . . . . . . . . 592

XII

Spis treści

1 . Redefinicja pojęcia konfliktu zbrojnego i obszaru wojny . . . . . . . . . . . . . . 5932 . Kontrowersje co do statusu kombatanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5943 . Problem dzieci–żołnierzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5964 . Kwestia najemnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5995 . Zmniejszające się znaczenie neutralności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6036 . Zmiana koncepcji okupacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6067 . Próby ograniczenia i eliminacji niektórych rodzajów uzbrojenia . . . . . . . 610

V . Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 VI . Egzekwowanie Międzynarodowego Prawa Humanitarnego . . . . . . . . . . . . . 615

§ 89 . Ius post bellum? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616

Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619

XIII

Wstęp

Oddawany do rąk Czytelników podręcznik stanowi drugie wydanie pozy-cji opublikowanej w 2007 r . Siedem lat przyniosło dynamiczny rozwój poszcze-gólnych gałęzi prawa międzynarodowego oraz znaczny przyrost orzecznictwa sądów międzynarodowych . Wymaga on adekwatnego komentarza i uaktual-nienia .

Podręcznik napisany został głównie z myślą o studentach prawa i admini-stracji . Zawiera on przystępną i klarowną analizę zagadnień prawa międzynaro-dowego . W książce znajdują się również liczne odniesienia do praktyki stosun-ków międzynarodowych oraz przykłady w formie fragmentów aktów prawnych i orzecznictwa sądów międzynarodowych . Nawiązano także do najnowszych trendów w prawie międzynarodowym (odpowiedzialność za ochronę, między-narodowe prawo karne, zwalczanie terroryzmu, reforma ONZ, rozwój systemów ochrony praw człowieka itd .) . Podręcznik może okazać się zatem pomocną lek-turą także dla studentów politologii i stosunków międzynarodowych . Jego za-daniem jest bowiem poszerzanie wiedzy na temat procesów zachodzących we współczesnym świecie, związanych m .in . z globalizacją .

Struktura podręcznika obejmuje tradycyjny wykład prawa międzynarodowe-go, poczynając od genezy i cech charakterystycznych tego systemu prawa, po-przez jego źródła, podmioty, klasyfikacje i elementy charakterystyczne państwa, aż po zagadnienia odpowiedzialności międzynarodowej, pokojowego rozstrzy-gania sporów i last but not least, prawa konfliktów zbrojnych . Kolejność nie jest przypadkowa, zaś każdy rozdział stanowi samodzielne opracowanie, wprowa-dzając zarazem do rozważań w kolejnych rozdziałach . Intencją autorów jest, by Czytelnik mógł elastycznie wykorzystywać podręcznik, wybierając kolejne od-powiadające Mu rozdziały – oddzielne kapsułki wiedzy, w celu wzbogacenia procesu dydaktycznego .

Podczas pisania podręcznika wykorzystano literaturę polską oraz obcojęzycz-ną . Każdy rozdział zaczyna się od proponowanej literatury, która może uzupeł-nić wiedzę Czytelnika na wybrany temat .

XIV

Wstęp

Autorzy dziękują wszystkim Czytelnikom i Komentatorom pierwszego wyda-nia podręcznika, których cenne uwagi pozwoliły na uatrakcyjnienie formy i tre-ści przekazu w niniejszej, drugiej edycji .

Jacek BarcikTomasz Srogosz

Częstochowa–Katowice, sierpień 2014 r .

XV

Wykaz skrótów

1. Umowy międzynarodowe

TfUE . . . . . . . . . . . . . Traktat o funkcjonowaniu Unii EuropejskiejTUE . . . . . . . . . . . . . . Traktat o Unii EuropejskiejKoPM . . . . . . . . . . . . Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie MorzaKWPT . . . . . . . . . . . . Konwencja wiedeńska o prawie traktatówKWSD . . . . . . . . . . . . Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznychMPPGSiK . . . . . . . . . Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych

i Kulturalnych MPPOiP – Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

2. Organy i organizacje

ASEAN . . . . . . . . . . . Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-WschodniejICJ . . . . . . . . . . . . . . . International Court of JusticeKBWE . . . . . . . . . . . . Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w EuropieMTK . . . . . . . . . . . . . Międzynarodowy Trybunał KarnyMTKJ . . . . . . . . . . . . . Międzynarodowy Trybunał Karny ds . b . JugosławiiMTS . . . . . . . . . . . . . . Międzynarodowy Trybunał SprawiedliwościNZ . . . . . . . . . . . . . . . Narody ZjednoczoneOBWE . . . . . . . . . . . . Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w EuropieOECD . . . . . . . . . . . . Organizacja Współpracy Gospodarczej i RozwojuOJA . . . . . . . . . . . . . . Organizacja Jedności AfrykańskiejONZ . . . . . . . . . . . . . Organizacja Narodów ZjednoczonychOPA . . . . . . . . . . . . . . Organizacja Państw AmerykańskichOWP . . . . . . . . . . . . . Organizacja Wyzwolenia PalestynyPCIJ . . . . . . . . . . . . . . Permanent Court of International JusticeRB ONZ . . . . . . . . . . Rada Bezpieczeństwa ONZRE . . . . . . . . . . . . . . . Rada EuropyRSG . . . . . . . . . . . . . . Rada Społeczno-Gospodarcza ONZ

XVI

Wykaz skrótów

STSM . . . . . . . . . . . . . Stały Trybunał Sprawiedliwości MiędzynarodowejUA . . . . . . . . . . . . . . . Unia AfrykańskaUE . . . . . . . . . . . . . . . Unia EuropejskaZG ONZ . . . . . . . . . . Zgromadzenie Ogólne ONZ

3. Czasopisma i publikatory

AJIL . . . . . . . . . . . . . . American Journal of International LawAm . U . L . Rev . . . . . . American University Law ReviewAsper Rev . of Intl Bus . and Trade Law Asper Review of International Business and Trade LawAust . YBIL . . . . . . . . Australian Yearbook of International LawBrooklyn J . IntL L . . . Brooklyn Journal of International LawBSP . . . . . . . . . . . . . . . Białostockie Studia PrawniczeCath . Law . . . . . . . . . Catholic LawyerEJIL . . . . . . . . . . . . . . European Journal of International Law ELR . . . . . . . . . . . . . . European Law ReviewGa . J . Intl & Comp . L . . . . . . . . . Georgia Journal of International and Comparative LawGeo . L .J . . . . . . . . . . . . Georgetown Law Journal GSP . . . . . . . . . . . . . . Gdańskie Studia PrawniczeICLQ . . . . . . . . . . . . . International & Comparative Law Quarterly Intl Comm . L . Rev . . International Community Law ReviewJnl of Int . Dispute Settlement . . . . . . . . . Journal of International Dispute SettlementKorean J . Intl & Comp . L . . . . . . . . . Korean Journal of International & Comparative Law KSM . . . . . . . . . . . . . . Krakowskie Studia MiędzynarodoweKPP . . . . . . . . . . . . . . Kwartalnik Prawa PublicznegoKy . L .J . . . . . . . . . . . . . Kansas Law JournalL . Q . Rev . . . . . . . . . . Law Quarterly ReviewNP . . . . . . . . . . . . . . . Nowe PrawoPE . . . . . . . . . . . . . . . . Przegląd EuropejskiPiP . . . . . . . . . . . . . . . Państwo i PrawoPP . . . . . . . . . . . . . . . . Problemy PraworządnościPPD . . . . . . . . . . . . . . Polski Przegląd DyplomatycznyPPPubl . . . . . . . . . . . . Przegląd Prawa PublicznegoPSM . . . . . . . . . . . . . . Przegląd Stosunków MiędzynarodowychQueensland U . Tech . L . & Just . J . . . . Queensland University Technology Law & Justice JournalPWPM . . . . . . . . . . . . Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Eu-

ropejskiego i PorównawczegoR .G .D . . . . . . . . . . . . . Revue generale de droitRNP . . . . . . . . . . . . . . Roczniki Nauk PrawnychRPEiS . . . . . . . . . . . . . Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i SocjologicznySE . . . . . . . . . . . . . . . . Studia EuropejskieSM . . . . . . . . . . . . . . . Sprawy MiędzynarodoweSP . . . . . . . . . . . . . . . . Studia Prawnicze

XVII

Wykaz skrótów

Tul . L . Rev . . . . . . . . . Tulane Law ReviewU . Toronto Fac . L . Rev . . . . . . . . . University of Toronto Faculty of Law ReviewWPP . . . . . . . . . . . . . . Wojskowy Przegląd Prawniczy

4. Inne skróty

art . . . . . . . . . . . . . . . . artykułlit . . . . . . . . . . . . . . . . . literam .in . . . . . . . . . . . . . . . między innymiMPH . . . . . . . . . . . . . Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnychnp . . . . . . . . . . . . . . . . na przykładnr . . . . . . . . . . . . . . . . numerpkt . . . . . . . . . . . . . . . punktpor . . . . . . . . . . . . . . . porównajr . . . . . . . . . . . . . . . . . . rokred . . . . . . . . . . . . . . . . redakcjas . . . . . . . . . . . . . . . . . . stronatekst jedn . . . . . . . . . . tekst jednolity

XIX

Wykaz literatury i zbiorów dokumentów

1. Podręczniki

L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 2006 .C. Berezowski, Prawo międzynarodowe publiczne, cz . I, Warszawa 1966, cz . II, Warszawa 1969 .J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne . Zarys wykładu, Olsztyn 2005 .R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2004 .W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne . Zagadnienia systemowe, Warszawa 2004 .L. Ehrlich, Prawo międzynarodowe, Warszawa 1958 .L. Gelberg, Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1979 .J. Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1995 .W. Góralczyk, S. Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2006 .A. Klafkowski, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1979 .A. Łazowski, A. Zawidzka, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2003 .J. Makowski, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 1948 .S. E. Nahlik, Wstęp do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1967 .J. Pieńkos, Prawo międzynarodowe publiczne, Kraków 2004 .M. N. Shaw, Prawo międzynarodowe, Warszawa 2006 .B. Wierzbicki, Prawo międzynarodowe publiczne, Białystok 1997 .

2. Zbiory dokumentów

K. Kocot, K. Wolfke, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Wrocław–Warszawa 1976.A. Przyborowska-Klimczak, Prawo międzynarodowe publiczne . Wybór dokumen-tów, Lublin 2006 .M. Sykulska, Prawo międzynarodowe publiczne, Sopot 1998 .