Sekrety Książąt i Szpiegów

7/25/2019 Sekrety Ksit i Szpiegw

1/301

WTMWl

1

CHRISTINE OCKRENT

ALEXANDRE dc MARENCHES

SEKRETYSZPIEGW i KSI T

R E L A C J E S Z E F A


2/301

CHRISTINE OCKRENTALEXANDRE de MARENCHES

SEKRETYSZPIEGW i KSIT

PrzekadZofia Jeewska

EDZTiUNS SPOTKANIA.


3/301

SPIS TRECI

Kryptonim: Ave Maria . . ...................................... 7

I. Pierwsza prba ..................................................................... 10

II. Godno i zobowizania ..................................................... 17

III. Dziwna wojna ....................................................................... 25

IV. Szef........................................................................................... 34

V. Wrd dowdcw w ojennych............................................. 50

VI. Od modelu zwycistwa do modelu w o jn y ......................... 69VII. Od suby do zada zleconych............................................ 78

VIII. Od zada zleconych do sub wywiadowczych................. 89

IX. Suby i ich narzdzia ......................................................... 102

X. Rnego rodzaju operacje .......................................... 117

XI. Pami i polityka ................................................................. 127

XII. Dyrektor generalny i jego zwierzchnik .......... 136

XIII. Afrykaskie intrygi ............................................................... 147

XIV. Zapomniany front: Angola ................................................... 166

XV. Oglne zagroenie ................................................................. 179

XVI. Zdobycze imperium: A fg anis tan......................................... 195

XVII. Wojny naftowe .................................................................... 206

XVIII. Szach i ajato llah................................................................... 222

XIX. Bagna na Bliskim Wschodzie i gdzie in dzie j..................... 240

XX. W stanie wojny: terroryzm .............. 254

XXI. Suby wywiadowcze i alternacja. Afera Greenpeace -------271XXII. O nrodow rad bezpieczestwa ....................................... 284

Epilog ................................................................................................. 293

Zamiast postscriptum ..................................................................... 305

Podzikowanie......................................................................... 307


4/301

Kryptonim: Ave Maria.N ig dy nie w id zielicie ani n ie sy szeli c ie tego czo wie ka. adnych

dru zgoccych ow iadcze w te lew iz ji, zdobion ych w stgam i p o r tr e t w ,

adnych przedestylow anych w ypow iedzi d la p rasy . A p rzec ie nie brak mu

ani tematu , an i w erwy: przez du gi okres czasu p en i je den z najw an ie jszych

i n a jb a r d z ie j ta jem n ic zych o b o wi z k w p a s two wych . A lek s a n d er d e

M a ren ch es p r z e z b lisko je d e n a c ie la t, za kaden cji dw u p re zyd en t w :

P om pidou i G iscarda d JEstaing, k ierow a ta jn ym i su bam i francuskim i.

N agroda za d u gow ieczn oprzyzn an a mu naw et p rze z ko legw z CIA

i M I 6, rek ord niezalen oci i m ilczenia, i to na stanowisku tak pod atnym

na kaprysy p o lityk i i zaw odow e ryzyko.

Pseudonim: PortosJes t je g o wzrostu . D oda jm y do tego szlachetno A to sa , sposb

bycia A ram isa , odw ag d A rta gnana. C ztere j m uszkiete row ie w jed n ym ,

uproszczen ie, ktre z pew no ci nie spraw i mu przykroci, jako e chodzi

o rycerzy, w sw oim czasie rozpustnikw i chytrusw. Z pew n o c i tr och

zbyt popula rni, troch zbyt rzucajcy si w oczy... H rabia de M arenches je s t

z upodobania i z tradycji czow iekiem dyskretn ym . R w nie z zaw odu czy

raczej z ty tu u zajm ow an ego sta now iska. Jego ofic jaln y yciorys streszcza

s i do p iciu lin ijek1, i zw izo ta go zachw yca.

Stycze 1946: attache sztabu obrony narodowej (genera Juin); kwiecie 1946:

attach sztabu obrony narodowej (genera Juin); od 6 listopada 1970: dyrektor generalny

Wydziau Dokumentacji Zagranicznej i Kontrwywiadu (Service de Documentation Extrieure

et de Contre-Espionnage: SDECE); opuci to stanowisko 12 czerwca 1981.

7


5/301

To prawd ziwy pan. Ba rdzie j paso w aaby d o niego epoka feudalna

i je j krucjaty ni Republ ika ze sw ym i niez liczonym i c iosami, n awet je l i

wa rtoci zgad zaj si w przypadku porzuce nia politycznych etykiet. Zgodn ie

z arystokra tyczn tr adycj , w n ie co archaic zny, nie w oln y o d kokie te rii

sposb , zachowuje p ogard dla pie ni dzy i zudze wa dzy, poczucie wdzik u

i humoru, upo dobanie do piknych kobiet i czystej krwi koni, pocz ucie hon

oru i p o trzeb su enia . Syste m w artoci, k t ry zgadza si z w izj w ia ta

sp jn ego a do szc zeg w , a jed n a k su b te ln ego d zik i poznaniu . T ego

czowieka, kt rego uro dzenie i fortu na zdaw ay si skazywa na bezczynno

w ia tow ego ycia , p rzeznaczen ie czyni party zan tem , o n ierzem , em isar

iuszem i tajnym agentem trzech ludzi, uosabiajcych dla niego Francj:

Juin a, de G au lle a i P om pid ou. N ie je s t z le w ic y, a le odrzuca p raw ic , nie

je s t in te le ktu alist ani po li tyk ie m , ani w ia to w cem , a le czo w ie kie m reflek

sji i czynu. S u b Francji i Z achodow i rozum ie na sw j sposb , a je j racje

s treszcza j si d la n ie go w jednym sow ie : w oln o. Jego rozm w cam i s

p rezydenci, krlow ie i p rzyw dcy, kt rym g od zi si udzie la rad. w ia t w

je g o oczach j e s t czerw ono-bkitn y : z je d n e j s tr ony to ta litaryzm , z dru giej

dem okracja .

Z analiz y te j uczyni p rofesj.

Jak? W ie lk iego d ysp o n e n ta ro z liczn ych c io s w R ep u b lik i,

wyw iadu, uprowadze, zab js tw ? G enera a armi i przen ika jce j mury,

p rzyw yk e j do drobnych w yczynw i w ie lk ic h pom ye k, dostarcza jcych

wtkw Johnowi Le Carr? Szefa przed siwzicia naszpikowanego elek

tr onik , k t rego akcje w sp zaw o dn ic z p o d w zg ldem m skoci i e le

gan cji z Janem Flem ingie m ? T ajn ego ram ie n ia sp la m io nego in tr ygam i w

sty lu francuskim , kt re w adza po lityczn a chtnie p o w ie rza agentom o d

brudnej robo ty rozm iow nym w San Anto nio ?

N asze w yobraen ie o ta jn ych su bach pe n e je s t kom unaw i

informacja ich nie rozprasza. Nie ley w tradycji ani w obyczajach prasy

francusk iej w zm aganie dociek liw oci i c is o ci, k ie dy chodzi o pen e tracj

m rokw w adzy. N arodow y scep tycyzm znajduje tu sw poyw k. N ie d z i

wi n awet wyjtki w rodzaju felietonu na tema t Greenp eace: w edug sonday

wikszo Francuzw nie chce zna praw dy. . .

W demokracj i - gdzie indzie j prob lem nie is tnie je - informacja i

w yw iad tworz z natury rzeczy niedobrane m aestwo. A lbo te dezinfor

m acja i je j sp ira le okryw aj je szc ze bardzie j m g rzeczyw is to .

8


6/301

P rzypum y w ic , e nie w iem y nic a lbo w iem y n iew ie le o ow ym

w iecie w yw iadu, kt ry oskrzydla nasz w ia t. Chtnie oscylu je si p om i dzy

a tw ow iernoci a cynizmem. Tak, is tnie j ludzie, kt rzy w iedz ,m anip

uluj, spiskuj w wielkiej grze , w ktr ej m y jestem y pionkam i. N ie, istniej

ty lk o p o trzeb u j cy , m itom an i, h an d larze , ktrych poczyn a n ia w a dn ejm ierze nie w p yw a j na b ieg rzeczy. N ie w ierzm y dzienn ikarzom ,ktrzy

bele tryzu j , pow iec iop isarzom , k t rzy in form uj, cem y ow n iew iedz

n iek iedy w s trz sa j c n a ta rczyw o c i ro d k w p rze k a zu , pom im o ich

ogran ic ze i kaprysw .. .

Ile je s t je dnak znakw z apyta nia,/fe o/r,za m achw, rzdw, ktre

u p a d a j , //z/, k t rzy g in b ez w ie c i , in form acji ku pion ych lu b

skradzionych.. . K to podk ada bom by, ja k organ iz uje si ob aw na te rro

ry s t w ,cz_ym ona uchroni si p rze d nim i? C o robi , by uw oln i naszych zakadn ik w ? W w iec ie , ktrego zoono sp ra w p row okuje nas dzie w

d zie , co rob i zatem ta jn e su by? K om u su ? M ilczen ie a lbo szepty.

M am y pen e p ra w o do nie kt rych zezna byych agen tw ,czjpow iedzm y

tak ic h , k trzy regulu j n iejasne rachunki. Je li ch odzi o sze fa , p ra w d a ,

dzienn ikarzow i a tw ie j zb liy si do tego z CIA ni tego z P isc in e . W

dem okracjach o obycza jach ta k zrnicow anych sto sunek s i obow izu je.

Jednak zarw no w je dnym , ja k w dru gim przypadku trzeba by czowie kie m

naiw nym lu b obu dnym , frychcie ich w yspow iada. S to razy usiow aam

uchwyci pana M eranchesa , nakoni go pr zed kamer lub przy m agneto

fo n ie , by w ypow iedzia s i na tem at K o lw ezi, Bokassy, w yd a rze na uli cy

K opernika, renif le urs, G reenpeace.. . A by uzyska ra cze j naw ietlenie ni

p ra w d , b a rd zie j su gesti n i przekon an ie , je d en klu cz za m iast ca ego

pku.

A leksan der de M arenches zgadza si d zis ia j opo w ia da o sobie.

O pow iada, ale nie zaw sze mw i. Zam iast kamstw, ktre narzuca - ja k

to si m w i - racja sta nu, je g o po czu c ie honoru w o li m ilczenie. N iek iedy

s to wyzn ania , czsto - zdecydow anie - odm owa. W ksice te j, nie bdcej

ani ankie t, ani w yw iadem , le cz fo rm d ialogu , czyteln ik zn ajdzie nie tyle

odsan ia ne w nie kt rych szczegach ta jn ik i d zia a dwu prezyden tw , ile

za rys d rog i i w izerunek p ew n ego czow ieka. A naliza w yda si m oe c za

sem karykatu raln a . W obec p rze b y te j d ro g i trudno p o zo s ta oboj tnym .

Christine Ockrent


7/301

PIERWSZA PRBA

I

Marenches - Koniec 1942 r., miaem dwadziecia jeden lat i po

stanowiem przedosta si do Hiszpanii. Rok wczeniej, w 1941, podj

em podobn prb, jednak skoczya si ona fiaskiem. Trzeba byo wic

przej przez Pireneje, tym razem w dwudziestoosobowej grupie. Nagle

poczuem, e co mi zagraa, jakie niebezpieczestwo. Gdy jajko toczy

si po stole, chwyta si je instynktownie w ostatnim momencie; tu byo taksamo. Zrozumiaem, e nie powinienem docza do nich. Dobry wch,

przypadek i szczcie graj wielk rol w yciu. Wikszo ludzi mwi

wycznie o wasnych zasugach...

Na szczcie wziem to pod uwag. Grupa ta zostaa zadenuncjo-

wana, ludzi schwytano, zamknito w obozie Val-Carlos, wepchnito do by

dlcych wagonw i wysano do kopalni soli w Polsce. Nikt stamtd nie

wrci. Dowiedziaem si o tym pniej.

Kiedy zapada noc, opuciem wie, w ktrej znalazem schronienie, i wraz z trzema opaconymi z gry baskijskimi przewodnikami za

atakowalimy gry. Najwiksza trudno polegaa wwczas nie tyle na

przekroczeniu granicy i pokonaniu gr, ile na przejciu przedtem przez

stref przygraniczn. Hitlerowcy i ich liczni agenci kontrolowali kadego,

kto nie pochodzi z tego regionu. Ukryty pod bukami i bagietkami w

pciarwce piekarza, przesiknity spalinami, ale i pachncy przyjemnie

10


8/301

pieczywem, dotarem do jednego z gospodarstw wioski Sainte-Engrace,

gdzie po czterdzietu omiu godzinach oczekiwania odnalazo mnie trzech

przewodnikw, by mi pomc przej przez gry.

Nie byem odpowiednio przygotowany do przejcia przez Pirene

je w rodku zimy. Miaem wygodne buty, ubranie, koszul i wspania,star kanadyjk, ktra suya mi od 1939 r. i ktr posiadam do dzi.

Wszdzie za mn idzie. Czasem zadaj sobie pytanie, czy to nie ja id za

ni. To wszystko.

Ockrent - Czy m ia pan bro?

M. - Nie. Ryzyko zatrzymania przez okupantw lub ich powier

nikw byo zbyt due. Gdyby znaleziono przy mnie bro, adnie bym natym wyszed! W kadym razie w tej przygodzie bro nie zdawaa si na

nic. Dla wielu Hiszpanw ci, ktrzy zamierzali przez ich kraj wrci do An

glii, Ameryki czy Afryki, byli wrogami. Ale byo te w Hiszpanii wielu

dzielnych ludzi.

Przewodnicy, ktrzy wiedli mnie po urwistych drkach, szli w

milczeniu. W mojej pamici oyy opowieci o podobnym przemarszu,

podczas ktrego Roland zaatakowany zosta w wwozie Roncevaux. Wie

dziaem, e Baskowie - ci li oczywicie - mordowali niekiedy swoichturystw, by ukra ich bagae. Wyrywano im nawet zote zby. Koo

drugiej nad ranem dotarlimy na wysoko piciuset metrw, gdzie sta

pasterski szaas. Krajobraz by icie ksiycowy, pada nieg. Zatrzymalimy

si, by odpocz. Wycignity na awie zobaczyem, jak trzej przewodni

cy wychodz* by - jak powiedzieli - przej si nieco. Po jakim czasie,

widzc, e nie wracaj, otworzyem wrota. Byo bardzo zimno, co naj

mniej pitnacie lub dwadziecia stopni mrozu. Przed mymi oczyma roz

cigaa si bezadna pustynia. Cisza, noc... Na szczcie wieci ksiyc igwiazdy. Przewodnicy znikli. Byem sam.

Po ktrej stronie bya Hiszpania? A po ktrej Francja? Od szczy

tw a po doliny wszdzie wok przepacie. Jeeli te typy mogy uciec,

zostawiajc w samym rodku gr, w tym okropnym miejscu, modego

czowieka, ktry nie by zawodowym alpinist, to mogy rwnie dobrze za

bi mnie, albo wrci z patrolem i psami, aby zdoby nagrod. Albo zro

bi jedno i drugie. Postanowiem wic natychmiast ruszy w drog, orien-

11


9/301

tajc si wedug ksiyca.

Pomimo mrozu i niegu ca reszt nocy szedem. Wreszcie wsta

dzie, a ja wci szedem. Kusio mnie, by zej w d. Byem w bardzo

zej kondycji; osuwajc si ze skay na ska, poraniem sobie rce do krwi.

Stopniowo nieg si przerzedzi, ukazay si zarola. Spostrzegem w dole rzek pync wzdu drogi. Powiedziaem sobie, e trzeba i za jej

biegiem. Jest rzecz oczywist, e w grach woda spywa ze szczytw w

doliny, w kierunku cywilizacji i ludzi. Wreszcie wyszedem na drog.

Nieco pniej usyszaem czyje stanowcze alto!Dwaj funkcjonariusze stra

y obywatelskiej, w synnych lakierowanych czapkach, mierzyli do mnie

ze swych mauzerw typu 14-18.

Zadali dokumentw. Wytumaczyem im, e jestem Ameryka

ninem i e ich nie posiadam. Mogem je sobie wyrobi za porednictwemmych amerykaskich przyjaci na posterunku w Vichy, ale w 1942 r.

Stany Zjednoczone byy ju w stanie wojny z Niemcami. Nieprzyjaciel

skie papiery pogorszyyby tylko m sytuacj.

W pewnym momencie nadjechaa ciarwka drwali. Policjanci

zatrzymali j i wszyscy wdrapalimy si na gr. Tak dojechalimy do

Izaby, maego miasteczka w prowincji Navarra, gdzie miejscowa policja

poddaa moj osob badaniom, nie rezygnujc przy tym z niezbyt miego

uycia mini. Chciaem im odpowiedzie tym samym, ale szans nie miaem adnych. Bardziej opacao si przyjmowa ciosy, oddajc si mylom

o lepszych czasach. Kiedy cignli ze mnie ubranie, by przeprowadzi

rewizj osobist, zauwayli na mojej kurtce metk Saks, Fifth Ave, New

York, ktr wypruem z sukni mojej matki. Ten drobiazg uratowa mnie.

Ostatecznie, po wielu przesuchaniach, uwierzyli w przedstawion prze

ze mnie wersj. I wtedy szczliwy przypadek sprawi, e poznaem licz

n Kubank, on dowdcy miejscowej policji. Zawsze lubiem i lubi

adne kobiety. Czsto okazyway si one dla mnie bogosawiestwem...Krtko mwic ta czarujca Kubanka zlitowaa si nad nieszczliwym, pra

wie sponiewieranym modym czowiekiem. Uya swoich wpyww, by

mnie odwieziono pod siln eskort do Pampeluny, stolicy prowincji.

Spdziwszy jaki czas w wizieniu, zostaem ulokowany pod po

licyjnym nadzorem w zarekwirowanym hotelu. Przez wiele tygodni cze

kaem na przepustk, ktr miaa mi wyda komenda gwna suby bez

pieczestwa za porednictwem ministerstwa spraw wewntrznych. Penic

12


10/301

w latach 1940/1941 misje zlecone mi przez wywiad midzy stref oku

powan a stref woln, uprzedziem moich madryckich przyjaci, e

przel im zakodowan wiadomo, gdy tylko przekrocz granic.

Moja matka przysaa mi ze Stanw Zjednoczonych pewn sum

pienidzy, ktra pozwolia mi na zakup rzeczy podwczas tak egzotycznychjak koszula i szczoteczka do zbw. Kiedy otrzymaem synn przepust

k, polecono mi wsi do kolejki, tak zwanej ciuchci, ktra miaa po

czenie z ekspresem Pary-Hendaye-Saint-Sebastian-Irun - Madryt.

Okupowana Europa koczya si w Hendaye, po przekroczeniu granicy.

Na terytorium hiszpaskim wsiado kilka osb. Wykupiem osobny przedzia

w staromodnym wagonie sypialnym, ktry - ze swymi szybami Lalique

i mahoniowymi boazeriami - nalea w swoim czasie do skadu Orient-

Express lub kolei transsyberyjskiej sprzed 1917 r. Byy tam nawet przecie

rada. Co za zbytek! Poprosiem ubranego w mundur czekoladowego koloru i okrg czapk sucego wagonu sypialnego, by mnie obudzi

kwadrans przed ukazaniem si Escorialu. Nie ja jeden miaem taki pomys;

w korytarzu doczy do mnie ssiad z przedziau obok. By to wysoki,

szczupy dentelmen o srebrnych wosach, typowy Brytyjczyk z biay

mi wsami. Mia na sobie kaszmirowy, wzorzysty szlafrok od najlepszgo

krawca, a na nogach wytworne pantofle.

Wiedziaem, e Anglicy maj swoje interesy w spkach grni

czych w pnocnej Hiszpanii, w krlewskich kopalniach Asturii. By toprawdopodobnie dyrektor generalny lub czonek rady nadzorczej jakiego

wielkiego angielskiego przedsibiorstwa. Nie myliem si chyba. Mwi naj

czystszym akcentem oksfordzkim. Rozmowa grzza w grzecznociach, jak

wymagao tego najlepsze wychowanie. Byem wszak dobrze wychowa

nym modziecem, nieprawda? Mj miy rozmwca zauway, e po

przedniego dnia nie widzia mnie na dworcu kolejowym. Nie mogem

odmwi sobie przyjemnoci poinformowania go, e przybyem z okupo

wanej Francji.

- Oh! Really? (Naprawd?)Dodaem, e nie byo to wcale atwe.

- How interesting! (To interesujce!) Przej Pireneje, na wa

snych nogach, i to teraz, przy takiej pogodzie... - Serdecznie mi wsp

czu. - Oh, yes! That must have been very difficult (To musiao by napraw

d trudne).

13


11/301

Nabraem zaufania do tego dentelmena. Instynktownie odnala

zszy w nim anglosaskie maniery, ktre skaday si na moje wychowanie,

opowiedziaem mu o moich przygodach. Uzna je za bardzo brytyjskie,

bardzo sportowe.

Kiedy konduktor oznajmi: Za dziesi minut Madryt, mjrozmwca powiedzia do mnie:

- It was nice talking with you, young man. I think Ill go and dress

(Mio si z panem rozmawiao, mody czowieku. Pjd si ubra).

Jeli o mnie chodzi, byem ju ubrany, poniewa oprcz ubra

nia, ktre miaem na sobie, jedynego mojego odzienia, innego nie posia

daem. Zszed na peron w reglanowym paszczu z aksamitnym, czar

nym konierzem i w oblamowanym jedwabn wstk kapeluszu Eden,

podczas gdy obsugujcy wagon sypialny funkcjonariusz zajmowa si

jego bagaem. Czekay na niego dwie czy trzy osoby; powitay go z wiel

kim szacunkiem, a bagaowy trudzi si przy jego walizach.Wrczajc

slipingowemu zoony papierek, jak mi to polecono zrobi, nie mogem po

wstrzyma si od zapytania go, kim jest ten pan.

- Ach, pan nie wie? To baron von Stohrer, ambasador Niemiec

w Madrycie.

Mj mzg pracowa normalnie, ale w nogach poczuem nagle pa

rali. Kiedy oddala si w towarzystwie swoich rozmwcw, mwiem

sobie, e na pewno odwrci si i kae mnie aresztowa. Ale nie zrobi tego. Cuda istniej i niekiedy dopiero po jakim czasie znajduje si do nich

klucz.

Zebraem myli i postanowiem znale sobie jaki hotel. Nie

mg to by oczywicie jeden z piciu najwytworniejszych, ale te nie ja

ka klitka. Ruszyem do dziea. Przejrzaem wykaz hoteli. Spodobaa mi

si nazwa jednego z nich: Florida. Wyszedem na miasto. Uchodziem

za Amerykanina. Czemu nie? Podszedem do recepcji, by poprosi o

pokj. Jeden by wanie wolny. Cay jeszcze w szoku, nie zwrciem uwa

gi na krcych po hotelowym holu ludzi w mundurach. Zadzwoniem do

jednego z przyjaci mojej rodziny, amerykaskiego dziennikarza, sze

fa United Press w Madrycie i podaem mu haso.

Ralph Forte by zachwycony dowiedziawszy si, e ju jestem.

Kiedy powiedziaem mu, e zatrzymaem si we Floridzie, na drugim

kocu linii rozlego si co w rodzaju bekotu. Zapyta mnie, czy artuj

14


12/301

sobie z niego. Ale skd! Natychmiast zmieni ton i poleci mi:

- Aleks, ani sowa wicej. Nie dzwo ju. Zamknij drzwi na czte

ry spusty. Nie ruszaj si! Przyjedam natychmiast.

Nic z tego nie zrozumiaem.

Dziesi minut pniej zapuka do drzwi; weszo za nim dwchgoryli, ktrzy zadali mojego bagau. Bagau nie miaem. Wyszlimy z

Floridy: on pierwszy, potem ja w obstawie jego ludzi. Wepchnli mnie

do samochodu, nad ktrym czuwa kierowca.

Forte, wydawszy z siebie westchnienie ulgi, odwrci si do

mnie.

- Ty chyba zupenie zwariowa, mj stary!

- Dlaczego? Co takiego zrobiem?

Miaem wraenie, e mnie porwano. Ralph przecign rk po czole.

- Wybrae sobie na kwater central Gestapo na Hiszpani. To

tam wanie mieszkaj ci panowie...

Moje wraenia pomieszay si, tworzc jaki koszmarny koktail,

ktrego skutki odczuem dopiero w godzin pniej. Do Floridy uda

em si prosto z dworca. Co za instynkt!

Forte umieci mnie w bezpiecznym miejscu. Dwa dni pniej zor

ganizowa dla mnie u Ritza niadanie z pukownikiem Stephensem, znajomym mego ojca z czasw pierwszej wojny wiatowej, ktry widywa

mnie jeszcze jako dziecko. Stephens kierowa w Hiszpanii ameryka

skim kontrwywiadem - by to OSS (Office of Strategie Services), poprze- *

dnik CIA - i przygotowywa si do stworzenia siatki wywiadowczej w oku

powanej Francji.

Wypilimy po szklaneczce w hotelowym holu. By tam radca am

basady Stanw Zjednoczonych, Stephensowie, ktrzy bywali u moich ro

dzicw w Normandii, oraz Ralph. Siedzielimy w kcie, w fotelach, kt

re stoj tam jeszcze do dzi. Drzwi otworzyy si i wszed dentelmen,

ktrego wziem w pocigu za Anglika, ambasador Niemiec. Pozna mnie

i pozdrowi przyjacielskim gestem. Uniosem si nieco z fotela, by odpo

wiedzie na ten ukon. Naturalnie moi przyjaciele, zdziwieni, e znam ko

go w Madrycie, odwrcili si i zamarli w p sowa. Radca ambasady

Stanw Zjednoczonych, szef amerykaskich sub specjalnych w Hi

szpanii, dyrektor agencji United Press w Madrycie - zamilkli. Skd dwu

15


13/301

dziestojednoletni modzieniec, ktry przed dwoma dniami przyby do Ma-

drytu, moe zna ambasadora Trzeciej Rzeszy, barona von Stohrera? Czy

byem nazistowskim agentem? Czy zamierzaem ich ledzi? Chocia

znali mnie od urodzenia, mieli prawo postawi sobie kilka pyta.

Skd mogem wwczas wiedzie, e von Stohrer, ambasador Nie-

miec w Madrycie, bdzie w przyszoci jednym z uczestnikw zorgani-

zowanego przez hrabiego von Stauffenberga w lipcu 1944 r., nieudanego

spisku przeciwko Hitlerowi?


14/301

GODNO I ZOBOWIZANIA

Marenches - Nale do jednej z tych rodzin, ktre paciy zawsze

haracz wojenny* Tak czy inaczej, danina krwi bya niegdy naszym bi

znesem. Obrona kraju to wszak dziaalno taka sama jak kada inna.

Mj ojciec by ciko ranny podczas pierwszej wojny wiatowej.

Jego brat, Henryk, oficer pierwszego puku strzelcw algierskich, polegw 1918 r., a moja ciotka Ganay zmara w Ravensbrck.

Nasza rodzina do znamienitych nie naley, ale jest bardzo stara.

Jej korzenie mona znale w XIII wieku w Piemoncie, a po 1452 r. w

Franche-Comt. Suylimy ksitom burgundzkim, domowi austriac

kiemu, a po zdobyciu Franche-Comt przez Ludwika XIV, Francji*1

'Gollut (synny genealog Franche-Comt) pisa w 1592 r., e rd de Marenches jest bardzo stary, znany wrd Piemontczykw ju za czasw cesarza Fryderyka Rudobrodego

i uwaany za szlechecki.W archiwach Meranchesw znajduje si karta z 1186 r., potwierdzona take w 1628r., ktr w starym wykazie rodw opatrzono nastpujcym komentarzem: Dowodem dugowiecznoci tej rodziny oraz woci i zamkw wzniesionych przed szecioma przeszo wiekami jest nadanie szlachcicom Raymondowi i Franciszkowi de Marenches, synom szlachetnego Mikoaja de Marenches, osobicie przez cesarza Fryderyka Rudobrodego, w 1186r. lenna obejmujcego zam ek i seniori Jussan (i Bredulo), ktre byy ju lennem ich przodkw w 1054 r., jak rwnie Romanisio nabytego przez rzeczonego Mikoaja w 1167 r. wpostaci lenna od krla Sycylii. Rzeczony cesarz Fryderyk Rudobrody powierzy im to ponowniew 1186 r., na podstawie wspomnianego aktu nadania, datowanego w Mediolanie, 17 czerwca.


15/301

Ockrent - S u ba to wedu g pan a p ojcie bdce wyposaeniem

arystokracji i wynik iem pew n ego w ychow ania?

M. - Szlachectwo to stan ducha, ktry nie zawsze daje o sobie zna

przez geny. Mona by synem ksicia czy para i synem ubogiego wieniaka z Owemii. Szlachectwo to przede wszystkim bezinteresowno. Kto,

kto przygotowujc si do dziaania zadaje sobie pytanie, co mu to da, sta

je si tym samym kramarzem. Pewna liczba rodzin oddaa w cigu wie

kw ogromne usugi koronie i pastwu. Zdarzao si, e nie zawsze wy

chodzio im to na dobre. Jeden z marszakw Napoleona, prawdopodob

nie dawny stajenny lub dawny podoficer, natyka si w salonie na mode

go bas-b leu , ktry go pyta:

- Panie marszaku, czy mgby mi pan przypomnie, skd pochodz pascy przodkowie?

Odpowied:

- W mojej rodzinie, modziecze, przodkiem jestem ja!

Jestem zwolennikiem przywilejw, ale pod warunkiem, e kade

go dnia zdobywa si je na podstawie zasug. Zasuguje si na przywileje,

yjc przyzwoicie i - o ile to moliwe - suc. Jeli nie robi si przy

jacioom wistw, zoliwych kawaw, jeli nie podstawia si im nogi,

nie popenia podoci - dlaczego by nie korzysta z przywilejw? Aletrzeba za to paci i trzeba suy. ycie czowieka godnego tego miana

powinno by - o ile to moliwe - przygod eleganck. Awanturnikom

nie dowierzam, ale miakowie podobaj mi si.

O. - Cz y w rd tych przyw i le jw s te p ienidze?

M. - Pienidze s rkojmi wolnoci. Wolnoci pozwalajcej

suy.Niektre stanowiska wymagaj cakowitej niezalenoci. Trze

ba umie przeciwstawi si wadzy politycznej, nawet na szczeblu sze

fa pastwa. Gdy rozmawiajc z nim w cztery oczy, by go powiadomi o

rzeczach, o ktrych nie chce sysze, trzeba powiedzie z caym nalenym

mu szacunkiem, e jest si odmiennego zdania, a on si myli, i gdy w

tym decydujcym momencie myli si o swoim awansie lub zaszczytach,

o ile przez uamek sekundy zrcznie si nim pokieruje - dokadnie w tej

1S


16/301

samej chwili staje si czowiek zdrajc. Wikszo ludzi, ktrzy dochodz

do wysokich stanowisk w pastwie, przekracza na og pidziesitk.

Za kilka zaledwie lat czeka ich emerytura. Z wyjtkiem bardzo rzadkich

przypadkw, niezadowoleni ze swej kariery w administracji, z nagroma

dzonych zaszczytw i odznacze, przez niektrych nazywanych zoli

wie napiwkami, ludzie ci chc jeszcze czego wicej.

To wanie dlatego podoba mi si wojsko. Tam nigdy nie mwi

si o pienidzach. Istnieje te koleestwo, zwaszcza w jednostkach eli

tarnych, trudne do pomylenia w yciu cywilnym. Nigdy jednak nie by

em w subie czynnej... Dwukrotnie suyem jako ochotnik, pniej by

em oficerem rezerwy, ale oficerem w subie czynnej - nigdy. Nawet

przez jeden dzie.

O. - Czy je st pan czowiekiem zamonym?

M. - Miaem szczcie odziedziczy po mojej rodzinie troch

pienidzy, ktre pozwoliy mi prowadzi ycie cakowicie niezalene, du

o podrowa i nie potrzebowa adnej staej pensji. Otrzymaem wy

chowanie w stylu Brytyjczykw, praktykujcych Understatement, nie

domwienia, dla ktrych skromno jest form grzecznoci i poczucia

humoru. Mj ojciec mawia: Miae wiksze szanse od innych. Nie daje

ci to jednak adnych praw, lecz nakada dodatkowe obowizki. Ponie

wa powoywa si na czasy, w ktrych mundur i sutanna co znaczyy,

dodawa te:, Jeli przypadkiem ma si herb w rodzinie, to nosi si go tak

jak sutann lub mundur. Taka filozofia nie jest ani wygodna, ani atwa.

Zwiksza trudnoci, ale te pomaga y i jest motywacj wcale nie gup

sz od innych.

O O trzyma pan w ychowanie w dawnym stylu?

M. - Jestem z natury trjjzyczny. Mwi biegle po niemiecku,poniewa mielimy w domu Frule in .Przedtem miaem niak Angiel

k lub Irlandk, bym mg nauczy si angielskiego. Byem te uczniem

szkoy w Roches, pniej spdziem wiele lat w Szwajcarii, we Frybur

gu-Nastpnie wrciem do Roches. Wziem si za wojaczk majc

19


17/301

osiemnacie lat. Jestem rodzajem samouka, ktry mia czas na to, by wie

le czyta i rozmyla... i ktry wyuczy si swego zawodu bezwiednie. Nie

jestem intelektualist.

W tym czasie trzeba byo by czowiekiem o oglnej kulturze, po

trafi odpowiedzie sobie na pytanie: Czy mona odda jakie usugi?.I suy. Wymagano od nas, bymy byli zrwnowaeni, umieli si wyso

wi i przyzwoicie jedzi konno.

O. - Cz y r o d o wi s k o , w k trym obraca a s i paska rodz ina ,

tw orzy li rw nie lu dzie w pyw ow i, lu dzie u w adzy?

M. - Tak zwane stosunki stanowiy cz ycia rodzinnego.

Jako dziecko skakaem po kolanach marszaka Focha. Marszaek Petain,

zwycizca spod Verdun, by wiadkiem na lubie moich rodzicw.Obecno w domu rodzicw monych tego wiata bya dla

mnie zawsze czym normalnym. Nie musielimy wspina si, po prostu

doszo si do czego; przez cae ycie mona wic byo obserwowa

wszelkiego rodzaju dorobkiewiczw, ktrzy nie doszli jeszcze do niczego,

czsto skutkiem braku rozsdku lub zawrotu gowy z powodu zachwytu

nad wasnymi osigniciami... Widzie koo siebie tych, ktrych inni na

zywali monymi, byo dla mnie czym naturalnym.

Mj pierwszy urlop, w 1939 r., spdziem w naszym rodzin

nym domu w Normandii. Nosiem wwczas bkitny mundur kawalerzy-

sty i ostrogi. Przypominam sobie pewne niadanie, w ktrym bra udzia

wczesny minister finansw, Paul Reynaud. Przy kawie zayczy sobie

sprawdzi, co te ja, kawalerzysta niskiej rangi, jakim wwczas byem,

sdz o wydarzeniach. Byem nieco zaskoczony, e w kocu 1939 r. mi

nister finansw afiszuje si spokojnym optymizmem, ktrego ja nie podzie

laem. Patrzyem na wszystko z wysokoci koskiego grzbietu, nie zapo

minajc ani na chwil o szabli przy boku. Nasze punkty widzenia byy

zupenie odmienne.W kronice filmowej pokazywano nam wwczas synne nazistow

skie parady wojskowe. Trudno byo nie dostrzec ich nienagannych ru

chw i supernowoczesnego wyposaenia. Typowo francuskie plakaty po

kryway mury. Pokazyway Sahar lub nieny krajobraz Grenlandii, a

napis u dou gosi: Zwyciymy, gdy jestemy silniejsi! .

2 0


18/301

Opowiadano, e nazici nie bd niebezpieczni podczas zimy. Ich

mundury s z papieru, szybko si podr... Inny plakat ukazywa dwu o

nierzy podnoszcych ogromny czog. A zatem ich synne czogi nie s nic

warte. Genera Gamelin utrzymywa, e stukasy, nowe niemieckie myliw

ce, nie s zdolne do latania na dugich dystansach. Niczego nie ryzykujemy. Osania nas linia Maginota.

Omieliem si powiedzie Paulowi Reynaudowi, e postawa

Francji i Wielkiej Brytanii przywodzi mi na myl sowa hrabiny du Bar

ry na szafocie: Jeszcze chwila, panie kacie!. Alianci nie drgnli, gdy w

lipcu 1934 r. zamordowano kanclerza Dollfussa, ani wtedy, gdy 12 mar

ca 1938 r. armia hitlerowska wkroczya do Wiednia, pniej do Czecho

sowacji... Nabralimy zwyczaju paszczenia si przed Hitlerem ze stra

chu. Niemcy ju si nie kryli ze swymi zamiarami i przygotowaniami.

Ale Paul Reynaud by nadal optymist, a wraz z nim caa Francja. Po co

przewidywa najgorsze? Zrozumiaem wwczas, e nikt nie lubi tych, kt

rzy przynosz ze nowiny. Miaem osiemnacie lat.

O . - J a k z d o by p a n t ja s n o w id ze nia ?

M. - Od trzech lat obserwowaem rozwj wydarze. Jak mona

byo nie zauway zbrojenia si Hitlera, capstrzykw z olbrzymimi pocho

dniami, polowania na mniejszoci narodowe, zwaszcza na ydw? 4 lu

tego 1938 r. Hitler podpisa dekret: Od tej chwili przejmuj bezporednio

i osobicie dowdztwo nad caoci si zbrojnych. Zrozumiaem wwczas,

e zagarn ca wadz. Wszelkie oznaki demokracji zniky. Znalelimy

si na asce szaleca.

Kapitulacja monachijska bya dla mnie czym odraajcym. W

Londynie Izba Gmin oklaskiwaa Nevilla Chamberlaina: czowieka z pa

rasolem, symbol upodlenia, premiera, ktry razem z Eduardem Daladie-

rem podpisa z Hitlerem ukad, pozwalajcy hitlerowskim wojskom na

zajcie we wrzeniu 1938 r. Czechosowacji. Francja i Anglia uznay ten

zabr, podobnie jak pozwoliy Hitlerowi w marcu 1936 r. na remilitary-

zacj Nadrenii, nie protestujc ani sowem, mimo e by to akt sprzeczny

z traktatem wersalskim, ktry pooy kres wojnie z lat 1914-1918. Po

podpisaniu ukadu w Monachium angielscy deputowani, labourzyci i

konserwatyci zrobili Chamberlainowi sta ndin g ovatio n,Churchill, ktry

21


19/301

nie wsta d razu, nagle podnis si i powiedzia:

- Majc do wyboru hab albo wojn, wybralicie hab, ale woj

ny i tak nie unikniecie!

O. - P aski o jc iec nie by ju w ia dkiem ty ch wydarze . Z m ar,kiedy b y pa n dzie ckiem ?

M. - Miaem wtedy jedenacie lat. Jego mier bya dla mnie

czym okropnym. Pniej, u boku marszaka Juina, doznaem swego ro

dzaju ojcowskiej mioci... Mj ojciec, Charles de Marenches, by czowie

kiem niezwykym, bardzo urodziwym, wysokim i silnym. By wyjtkowo

kulturalny i skromny.

Jego wychowawc by ojciec generaa de Gaullea, Henri de Gaulle, prefekt studiw w gimnazjum Immaculee-Conception przy ulicy Vau-

girard. Odnajdzie swego syna kilka lat pniej w Arras. We wrzeniu 1912

r., ukoczywszy szko w Saint-Cyr jako trzeci - Alfons Juin by prymu

sem - Charles de Gaulle poprosi o wcielenie do 33 puku piechoty w

Arras, ktrym dowodzi pukownik Petain. By zastpc szefa.

Kiedy wybucha wielka wojna, puk ten, nazywany osonowym,

a liczcy w czasie pokoju cztery tysice ludzi, przeszed na piechot gra

nic belgijsk. Obcienie piechura wraz z broni, amunicj i caym rynsztunkiem wynosio wwczas ponad dwadziecia kilogramw.

14 sierpnia mj ojciec i porucznik de Gaulle zostali po raz pierw

szy zaatakowani przez Niemcw z cytadeli Dinant. 15 sierpnia mj ojciec

pad na ziemi bardzo ciko ranny. Otrzyma jeden z pierwszych Orde

rw Legii Honorowej w wielkiej wojnie.

Genera de Gaulle i mj ojciec znaleli si ponownie razem

podczas bitwy pod Barry-au-Bac w 1916 r.; ojciec zosta ponownie ran

ny, a de Gaulle otrzyma pchnicie bagnetem. Zemdlony, dosta si do niewoli. Mimo piciokrotnie podejmowanych prb ucieczki, pozosta w obo

zie jenieckim a do grudnia 1918 r.

O . - A p a sk i o jc ie c?

M. - Poniewa z powodu odniesionych ran nie mg ju wal

czy, mianowany zosta adiutantem generaa Pershinga, ktremu w 1917

22


20/301

r. powierzono dowdztwo amerykaskich si zbrojnych na froncie fran

cuskim. Pocign za sob swoich ochotnikw ze strony Focha. Pershing

wywiera nadzwyczajny wpyw na swoich chopcw. Nazywali si oni:

Patton, George Marshall, w randze kapitana w 1917 r., bliski przyjaciel

mojego ojca, ktry walczy w Szampanii i w Argonny. Byli tam take

Bradley, MacArthur...

Ci ludzie ryzykowali ycie w nieludzkich warunkach. Prezydent

Truman, byy kapitan artylerii, opowiada mi osobicie, jak pewnego dnia

jego ko pad od wybuchu granatu pod Saint-Die i przygnit go sob. Ame

rykascy dowdcy w II wojnie wiatowej zachowali ywe wspomnienia

z lat 1917-1918. Dla nich Francja wci bya symbolem bohaterstwa, a nie

upokarzajcych wydarze z 1940 r., kiedy to najwysze dowdztwo po

zostawao w rkach syfilityka, kierujcego wojskiem w odwrocie i naro

dem rozbitym w cigu trzech tygodni.Chopcy Pershinga zostali trzydzieci lat pniej, po stronie

amerykaskiej, wybitnymi dowdcami II wojny wiatowej. czyy ich

wizi, ktre bogosawiem, poniewa byem synem ich towarzysza broni.

To wanie dlatego stowarzyszenie Cincinnati mianowao mnie swym ho

norowym czonkiem. Kongregacja Cincinnatusa zaoona przez Washing

tona, liczy trzysta siedemdziesit osb. Ga francusk zgromadzenia

tworz czonkowie dziedziczni, na og ludzie starsi. Jest kilku czonkw

wybranych na podstawie zasug osobistych. Jestem jednym z nich.

Podczas niadania wydanego przez generaa Juina pod koniec

wojny genera Patton, po wygoszeniu toastu na cze Juina, odwrci si

do mnie i powiedzia:

- Chciabym te wznie toast dla uczczenia pamici ojca Aleksan

dra, czowieka, ktry wtajemniczy mnie w arkana wojny.

A Juin doda:

- 1 kobiet!

Patton odpowiedzia:

- Och, te sprawy ju znaem!

O. - Czy paskie anglosaskie koneksje s jeszc ze bl isze ze s t ro

ny p an a m atk i?

M. - Moja matka bya Amerykank francuskiego pochodzenia i

23


21/301

hugenotk. Po ogoszeniu edyktu nantejskiego jej rodzina wyemigrowaa

na Santo Domingo, wysp zwan wwczas Hispaniola, a pniej, w XVI-

II wieku, kiedy wybuch tam bunt Toussainta Louverturea, do Stanw

Zjednoczonych.

W mojej rodzinie caowano si niewiele. Wspomnienie, jakie zachowaem z dziecistwa o matce? Guwernantka lub pokojwka wchodzi

do pokoju, w ktrym szykuj si do snu, by mi oznajmi, e za chwil

przyjdzie matka powiedzie mi dobranoc. Zjawia si niezwykle pikna

dama, na szyi ma trzy sznury pere. Pochyla si nade mn i mwi:

-Pa!

Chwil pniej sycha trzanicie zamykanych przez portiera

drzwi. Kierowca uruchamia silnik. Matka jedzie na proszony obiad.


22/301

III

DZIWNA WOJNA

Marenches - 3 wrzenia 1939 r. miaem u siebie w Normandii

sianokosy. Wypowiedzenie wojny wywoao w nas efekt podobny do roz

ptania si burzy, wyzwalajc nagromadzone od wielu lat napicie. Fran

cuzi, na skutek zalepienia swoich przywdcw, byli przekonani, e s

niezwycieni. Rodzi si pytanie, dlaczego? Bardzo dotkny mnie wydarzenia 1940 r., poniewa wierzyem w witego Mikoaja. witym Mi

koajem bya dla mnie Francja. To wanie dlatego w wieku osiemnastu

zaledwie lat zaangaowaem si w wojn.

Zamieszanie trwao trzy tygodnie. Wojsko francuskie wraz ze

swymi oficerami pierzcho co si w nogach. Nie byo to ju wojsko, na kt

re powoywa si mj ojciec. Oczywicie, na koniach, z szablami i muszkie

tami nie z tego wieku (model 1892, zmodernizowany w 1916) nie by

limy zbyt dobrze wyposaeni, by stawi czoo Wehrmachtowi.Z braku przygotowania, w wyniku gupoty, wadliwej organiza

cji i intryg politycznych, kiedy stao si jasne jak soce, ze zagroony

jest cay wiat, nikt nie chcia spojrze rzeczywistoci prosto w oczy. Fran

cja uciekaa a do Pirenejw. I marszaek Petain podpisa zawieszenie

broni.

Widziaem drogi zatoczone przez niezliczonych uchodcw w

dziwacznych pojazdach na og z epoki zaprzgw konnych; ludzie ci-

25


23/301

gnli z rnych krajw Europy. Cz kadry oficerskiej ucieka, zosta

wiajc swe oddziay na asce losu. Niektre jednak jednostki kawalerii, jed

nostki piechoty oraz Legia Afrykaska zachoway si, jak zwykle, boha

tersko. Ale wiksza cz wojska ucieka przed Niemcami, a najwysze do

wdztwo, jeli nie salwowao si ucieczk, to oddawao si w niewol.Awangardy niemieckie byy bardzo ruchliwe; onierze w swych dugich,

szarych paszczach, na motocyklach marki ziindap, wywoywali due wra

enie. Byli wspaniale wyposaeni i mieli niezwykle siln motywacj.

Ockrent - Czy s ysza pan apel z 18 czerwca 1940 r .? W rze

czyw isto c i ta k niew ie lu lu dzi go sy sza o ?

M. - W niewielkiej grupie ludzi poniej dwudziestu lat, do kt

rych naleaem, nie mwio si o niczym innym jak tylko o apelu generaa de Gaullea. Wyszedem ze szpitala wojskowego w Rambouillet i

byem na przepustce rekonwalescenta w Saint-Jean-de Luz, dziki cze

mu nie zostaem wzity do niewoli. Miaem podpisany anga na okres ca

ej wojny. Wojna trwaa nadal i nadal trzeba byo bra w niej udzia. To

proste.

O . - A l e gdz ie? W A ng lii z de G au l le 'em ,czy w e Francji?

M. - Wielu sdzio wwczas, i wielu sdzi tak nadal, e rola

marszaka Petaina polegaa w gruncie rzeczy na przejciu czci odpo

wiedzialnoci za wydarzenia i by moe na posueniu za piorunochron dla

wydarze, ktre niebawem miay nastpi. Skdind, patrzc na te sprawy

bez emocji, trzeba przyzna, e decyzja Petaina zapobiega przecie oku

pacji, a do listopada 1942 r., tak zwanej strefy wolnej. Jest lato 1940 r.,

nie zapominajmy o tym. Dla wielu ludzi marszaek Ptain, zwycizca spod

Verdun - podobnie zreszt mylao wielu Niemcw - to jedyny godny

uwielbienia Francuz.Wahaem si wwczas, czy wsi na polski statek odpywajcy

do Anglii, czy wrci do siebie do Normandii, by zaj si nasz posia

doci, ktr nikt ju si nie opiekowa. Dom zastaem spldrowany. Za

czem od doprowadzenia do porzdku gospodarstwa. Liczny personel,

mczyni, kobiety, dzieci, wszyscy chodzili jak bdni. Posugujc si

26


24/301

wielkimi wozami gospodarskimi zaprzonymi w konie, wyjechali na dro

gi, zabierajc cae swe impedimenta. Po kilku dniach, porwani bezadn fa

l rnego rodzaju uchodcw, nie wiedzc, dokd si uda, wyprzedze

ni przez niemieckie oddziay, zatrzymali si w kocu i wrcili do domu.

Nie mogli poj, dlaczego tak szybko wszystko w kraju runo w gruzy.Nie byo telefonu ani elektrycznoci.

Miaem ponad 400 hektarw razem z lasami, pastwiskami oraz

gospodarstwem rolnym i hodowlanym. Byo tam, liczc z grubsza, sto

dwadziecia sztuk byda rogatego, co przysparzao nam wielu kopotw. Mu

siaem sam zdobywa wszystko co niezbdne dla ludzi pracujcych wraz

ze mn. Nigdy nie trudniem si handlem na czarnym rynku, gdy byo

to sprzeczne z moj etyk, ale musiaem ucieka si do wymiany, by zdo

by na przykad opony do roweru, ktre byy rzadkoci, albo zimoweobuwie. Ludzie w tak wielkiej posiadoci od czasw przedwojennych

yli poniekd w zamknitym krgu. Niektrzy z nich, na przykad pan

Burel, mj rzdca, znali jeszcze mojego ojca.

O. - A ja k tr ak tow ali w as N iem cy okupuj cy ten te ren?

M. - Nie miaem z nimi adnych kontaktw, z wyjtkiem mo

mentu rekwizycji koni, kiedy to reprezentowaem gmin. Wadaem biegle ich jzykiem i kiedy zdarzao si, e jacy Niemcy przypadkowo zna

leli si w moim domu, mwiem im zawsze:

- Nie prosz, by panowie usiedli, poniewa gdybymy znaleli si

w sytuacji odwrotnej, panowie rwnie, jak sdz, nie prosiliby mnie,

bym usiad.

Dopki chodzio o Wehrmacht, to znaczy o niemieckich wojsko

wych, stykalimy si z ludmi zdyscyplinowanymi; ludmi porzdnymi,

e omiel si tak powiedzie. Mogo natomiast skoczy si le, i nierazbardzo le si koczyo, gdy przychodzio mie do czynienia z czonka

mi partii lub z Gestapo.

O. - P a n w ci nie b y zdem obili zow any?

M. - W tym celu trzeba byo uda si do strefy wolnej. I tam

wanie rozgryway si historie zwizane z tym, co nazywa si ruchem

27


25/301

oporu. Okrelenie tak skompromitowane, e czowiek waha si, gdy przy

chodzi mu go uy. Niektrzy z moich przyjaci i ja zawsze - od 1940

r. - bylimy przekonani, e walk trzeba prowadzi dalej w strefie oku

powanej. Obserwowalimy wic, co robi Niemcy, ktrzy - na przykad

od 1941 r. - zabrali si za budowanie lotnisk, zwaszcza w Evreux i Saint-Andre-de 1Eure. Jedc tam, konno albo bryczk, sporzdzalimy

szkice, ktre trzeba byo nastpnie przekaza aliantom do Vichy. Znaem

tam kilku Amerykanw w ambasadzie, midzy innymi admiraa Lea

hyego, ktry zostanie pniej szefem sztabu prezydenta Roosevelta w

Biaym Domu, oraz Ralpha Heinsena, dyrektora agencji United Press. W

ten sposb odbyem pewn liczb podry - do sportowych, niekiedy tro

ch ryzykownych - pomidzy lEure a Vichy i w ten sposb ustaliem

czno, ktra funkcjonowaa a do momentu, kiedy przekroczyem Pireneje. W wikszoci przypadkw chodzio o to, by przekroczy piechot

trzydziestokilometrow lini demarkacyjn, niosc dokumenty i plany. To

wanie wtedy zaczem rozumie, e wywiad to tysice drobnych wska

zwek, co w rodzaju amigwki.

O. - Czy paska matka by a w wczas przy panu?

M. - Kiedy wybucha wojna, wyjechaa do Stanw Zjednoczonychdo swojej siostry, ciotki Ethel. Ona rwnie bya osob niezwyk. W Pa

ryu, przy ulicy Verdiego, kupia paacyk (obecnie jest tam dua nieru

chomo) wycznie po to, by umieci w nim swego rollsa i swego kie

rowc. Miaa pokojwk, Cecyli, ktr bardzo lubia i ktra zostaa w

Paryu. Pod koniec 1941 r. ciotka przysaa mi ze Stanw Zjednoczonych

list, w ktrym pisaa: Drogi Aleksandrze! Czy byby tak miy i posta

ra si, eby Cecylia moga przyjecha do mnie do Ameryki? Bdzie tu jej

lepiej ni w Europie, gdzie, jak mi si wydaje, panuje taka bieda.Czyniem rne starania w tym kierunku w strefie okupowanej,

ale na prno. Pewnego piknego dnia przed dom mojej matki przy ulicy

Webera zajeda wspaniae auto z niemieckim proporczykiem. Wysiada

z niego dwu ludzi - raczej budzcych niepokj - i pytaj o Cecyli. W

cigu dwudziestu czterech godzin zrobiono jej zdjcia, wydano przepu

stk, Ausweis, paszport i wsadzono do pocigu jadcego do Lizbony. Tam

wsiada na statek odpywajcy do Stanw Zjednoczonych. Kiedy po woj

28


26/301

nie spotkaem si z ciotk Ethel w Ameryce, powiedziaa do mnie: -

Wiedziaam, e nie jeste zbyt obrotny, ale twoja bezradno w sprawie Ce

cylii bya wrcz niemoliwa! Musiaam wic interweniowa sama, i tak w

cigu trzech dni wszystko zostao zaatwione.

- Jak to zrobia, ciociu?

- Po prostu: poszam do mego przyjaciela Cordella Hulla, amerykaskiego sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, i

powiedziaam mu: Mj drogi Cordellu, to skandal, e moja pokojwka

Cecylia nie moe do mnie przyjecha. Skontaktowa si natychmiast z

Ribbentropem, niemieckim ministrem spraw zagranicznych w Berlinie.

Nie byo to wcale takie trudne.

O. - Czy paski zamek w Norm andi i nie zosta zarekwirowany

p rze z N ie m cw ?

M. - Zainstalowali si w nim na jaki czas. Nie mieszkaem w

zamku, poniewa wiadomo byo, e sztaby i wojska okupacyjne na og

uwielbiaj zamki.

Przypominam sobie histori dalekiego kuzyna mojego ojca, mar

kiza dHavrincourt, ktry mieszka w zamku o tej samej nazwie, w Ha-

yrincourt na pnocy. Wojna 1914 r. bya podobno pena entuzjazmu i we

sooci. onierze odjedajcy z paryskiego Gare de 1Est woali: Na

Berlin!, a Niemcy ze swej strony piewali: Nach Paris! Havrincourt miasynn piwnic, jak to czsto bywa na pnocy. Powiedzia sobie: Sztab

nieprzyjaciela zainstaluje si u mnie, oprnimy zatem piwnic i ukryje

my wszystkie butelki w stawie. Kiedy wrcimy po dwch tygodniach,

wszystko bdzie w porzdku.

Zaskoczenie generaa niemieckiego, ktry zakwaterowa si w

zamku, byo wrcz niezwyke. Wieczorem, w dniu swego przyjazdu, podzi

wia wspaniay bkitno-zielony staw, nazajutrz za, gdy podnisszy si

z ka podchodzi do okna gwnej sali zamku, stwierdza, e staw stasi zupenie biay: tysice etykietek, ktre w nocy odkleiy si od butelek,

pywa po powierzchni: chateau-margaux, romanee-conti, chablis... Na

tychmiast kaza oprni staw. Kiedy biedny waciciel zamku wrci po

czterech latach, nie znalaz ju ani butelki.

Przewidujc podobny bieg wypadkw, urzdziem sobie na wsi

2 9


27/301

lub co innego? Bdzie to tym mieszniejsze, e chobym przysiga, i to

nie ja go tam schowaem, rozstrzelaj mnie za bro nie moj - podczas gdy

powinni ukara mnie za t, ktra naley do mnie, a ktra znajduje si w

pawilonie parkowym, gdzie mieszkam.

Tam jednak nie weszli. Zmczeni caodziennym bezuytecznym

poszukiwaniem - i to by ostatni cud - zrezygnowali z rewizji drugiego

domu.

O. - A w ic zosta pan zadenuncjo w any?

M. - Wie pani, czsto Francuzi s najwikszymi wrogami Fran

cuzw. Pozwoli pani, e opowiem jej jeszcze inn histori. Jeden z rol

nikw naszej wsi zosta aresztowany za jaki drobiazg i osadzony w wi

zieniu w Evreux. Pojechaem do Evreux, do komendantury departamentu, i powiedziaem, e chc widzie si z komendantem. Po dugim

oczekiwaniu zostaem przyjty przez mczyzn w starszym wieku, pu

kownika von Knoppa. Od razu spostrzegem, e jest kawalerzyst - nosi

te naszywki-i oficerem rezerwy odznaczonym w czasie wojny 1914

r. Przedstawiem si mu w jego jzyku i powiedziaem:

- Przychodz do pana, poniewa dopuszczono si niesprawiedli

woci. Zatrzymano pana Legendrea, ktrego dobrze znam. Nie mam po

jcia, o co go posdzaj.

Porozmawialimy troch o koniach i kawalerii. Stwierdzilimy,

e suymy w tej samej broni. Po pewnej chwili poprosi mnie, bym usiad

i wtedy - on, stary oficer - zwierzy mi si:

- Wie pan, wykonuj przykr prac, ale poniewa jestem ofice

rem rezerwy i czowiekiem ju nie modym, nie wysano mnie do Rosji...

Najwiksz odraz - prosz wybaczy, e panu o tym mwi - wzbudza

j we mnie anonimowe listy przesyane do nas przez paskich rodakw.

Nie byy to przyjemne sowa.

- Niech pan zobaczy - doda. Po czym wsta, wzi klucz. Za jego biurkiem staa pancerna szafa. Otworzy j. Zobaczyem powizane w

setki sterty listw. Powiedzia:

-T o s anonimowe listy. Co pan o tym sdzi?

Pan Legendre zosta zwolniony. Odjechaem zadowolony, ale

peen goryczy.

32


28/301

Musz powiedzie, e kiedy pod koniec wojny wrciem do

Francji przy boku generaa Juina, ktry zosta praw rk generaa de Gaul-

le^, najwiksz dla mnie niespodziank by fakt, e stanem wobec czter

dziestu dwu milionw czonkw ruchu oporu...


29/301

SZEF

Ockrent - W 1942 r. mia pan dw adziec ia jeden lat. Chcia pan

nadal w alczy. U dao si p anu p rze j p rzez P ireneje i o to w idzim y p ana

w Madryc ie ,gdzie F rancuzi d zie l si na ryw alizu jce ze sob kote rie.. .

Marenches - Koterie sierantw werbownikw. S sieranci we

rbujcy do Afryki pnocnej, s tacy, ktrzy werbuj do Anglii, ponadto zarozmaici ludzie udajcy si beztrosko do apartamentw hotelu Waldorf

Astoria w Nowym Yorku, by przeczeka to, co si wydarzy.

O. - D la czeg o w M a drycie zd ecyd o w a si pan je ch a nie do

Londynu , lecz do A fryki pnoc nej?

M. - Ale to bardzo proste: w Anglii nie brao si czynnego

udziau w wojnie. Walczyo si w Afryce.

O. - W edug pana pom idzy de Gaul le em a Pe ta inem - zna

pan jed n ego i drugie go dzi ki s to sunkom rodzinnym nale ao je dn ak do

kona w yboru.

M. - W moich wspomnieniach z dziecistwa yje pukownik

IV

34


30/301

Ptain, a zwaszcza porucznik de Gaulle. Ptain podda si, de Gaulle wal

czy nadal. Dla mnie nie jest to sprawa francuskiej polityki wewntrznej.

Problem polega na tym, e w 1939 r. podjto walk z ludmi, ktrzy zna

leli si u nas bez zaproszenia, co nie jest waciwym sposobem zachowania si.

O. - Czy je s t pan przeciwn ikiem Petaina? Czy okreleniean ty -p e ta in is ta m a d la p a n a ja k ie zn aczenie ?

M. - Mody wojskowy nie stawia sobie wwczas takich pyta.

Ju w Madrycie uwiadomiem sobie, e Galia cierpi na koterie i podzia

y: Aryeczycy walcz z Eduanami, ci z kolei podstawiaj nog Sekwa-

czykom... Jeszcze dzi mona zauway, jak panoszy si ta galijska przy

wara. W Madrycie, jeszcze w* szoku wywoanym ostatnimi przygoda

mi, miaem na myli tylko jedno: walczy, opuci wiat bardziej lub

mniej neutralny dla wiata wolnego. Pewien znajomy, dyplomata, zapro

ponowa mi, e bdzie mi towarzyszy do Gibraltaru. Przybywszy tam, prze

yem jedn z owych chwil, ktre Churchill okrela jako th e fi n e s t ho-

urs,chwil szczegln. Pomidzy wiosk graniczn a Ska Gibraltarsk

byo co w rodzaju mierzei. Nasz samochd zatrzyma si przed posterun

kiem kontrolnym: zapada za nim krata, druga krata zamykaa mu drog

z przodu. Ludzie w mundurach i cywile niektrzy z nich pracowaliprawdopodobnie dla Gestapo - poddali nas bezporedniej kontroli. Spraw

dzili nasze dokumenty. Od przekroczenia granicy i mojego nowego wcie

lenia uchodziem za Amerykanina. Doznaem wwczas po raz ostatni

uczucia niepokoju. Rzuciem mj los do stp'wolnej Francji.

Wreszcie pozwolono nam odjecha. Wolny wiat ukaza nam si

na pierwszych metrach mierzei pod postaci munduru onierza Mary

narki Krlewskiej, w biaym kasku typu kolonialnego, z enfieldem na ra

mieniu. Chodzi tam i z powrotem, pozwalajc igra socu na pochwie

szabli i wypucowanych do glansu butach. By to pierwszy czowiek z

wolnego wiata, jakiego zobaczyem. Brytyjczyk. Miaem ochot wysko

czy z samochodu i ucaowa go. Zawsze bd pamita ten widok, tego

czowieka, tego nienagannego, brytyjskiego onierza. Mam go przed oczyma jeszcze dzi.

35


31/301

Pozostaem dwa czy trzy dni w Gibraltarze, a nastpnie skorzy

staem z DC 3, ktry lecia do Algieru. Moim rodzimym przydziaem by

a kawaleria, zgosiem si wic do kawalerii pnocnoafrykaskiej. Ge

nera Hennet de Goutelle przyj mnie bardzo grzecznie. Niewtpliwie, kie

dy przybywa si z okupowanej Francji i z hiszpaskiego wizienia, jestsi bohaterem dnia. Takich, ktrym si to udao, byo wwczas niewielu.

Genera zapyta mnie:- Dokd chciaby si pan uda, mody czowieku?

- A co pan mi proponuje, panie generale?

- Niech si pan przejdzie do 5 puku strzelcw afrykaskich.

Doznaem strasznego szoku. Pierwsz rzecz, jak zauwayem

na dziedzicu kwatery, by karabin maszynowy z 1916 r. Powiedziaem

sobie:, Jeli tak to wyglda, to lepiej ju siada na ko.... I zgosiem si

do 2 puku algierskich spahistw, stojcego na granicy hiszpaskiego Ri-

fu, w Tlemcen. By to puk w stylu drugiego cesarstwa: elazna dyscy

plina, wysoko kwalifikowani onierze. Wyjtkowe skrzyowanie pompa-

tycznoci francuskiej z hollywoodzkim filmem, bardzo pikne, niezwy

kle barwne. Pogoda bya znakomita, powietrze cudnie pachniao, byy ko

nie, nie brako piknych kobiet, jednym sowem wszystko, czego potrze

ba do szczcia... Ale wojny ani ladu.

Po kilku miesicach poprosiem, by pozwolono mi wrci do Al

gierii, poniewa mwio si o moliwoci ldowania na Pwyspie Apeniskim. Ze wzgldu na przypisywan mi przez niektrych znajomo

pewnych spraw odesano mnie do drugiego wydziau w Algierze.

Algier to wspaniay kosz peen krabw. ycie stanowi tam niepraw

dopodobn mieszank przyjemnoci i kracowej ndzy. W najelegant

szej restauracji Algieru, Le Paris, pio si nie ze szklanek - w Afryce

pnocnej i w imperium kolonialnym nie produkowano szklanek - lecz ze

spodkw odpiowanych butelek. Krawiec wojskowy mia jeszcze mate

ria, ale szy mundur tylko pod warunkiem, e dostarczy si mu nici i guzikw. W Afryce pnocnej nie byo ani jednej fabryki nici i guzikw,

by za to czarny rynek. Byli zwaszcza politycy - piastujcy wysokie sta

nowiska lub ubiegajcy si o nie - ktrzy naleeli oglnie rzecz biorc

do dwu kategorii: gaullistw bd ludzi Vichy albo byych ludzi Vichy.

Wrd nich genera Giraud ze swoim hasem: Jedyny cel to zwycis-

stwo!.

36


32/301

Wszystko to odbywao si we francuskim stylu: byo sympatycz

ne, inteligentne, byskotliwe, zabawne; ale wszyscy arli si midzy so

b. Ponadto za byli alianci. Australijczycy, Poudniowi Afrykanie, Nowo

zelandczycy, Kanadyjczycy. Cae imperium brytyjskie i Amerykanie...

Port algierski by zatoczony dziesitkami okrtw czekajcych na wy

adowanie. Na ulicach panowa niebyway ruch, krcili si tu ludzie w

mundurach z caego wiata. Mijao si Algierczykw (zwaszcza Algier-

ki, cudowne!) i tych, ktrych nazywamy obecniep ie ds-n o ir, ludzi penych

temperamentu, ludzi z poudnia - ras dopiero ksztatujc si, mniej wi

cej tak, jak ksztatuje si na naszych oczach rasa kalifornijska. Trzeba pa

mita, e mobilizowano wwczas p ie ds-n o ir s ,jak w 1916 r. Wezwano

przedstawicieli wszystkich klas, od modziey a po ludzi w starszym

wieku. Bya to jedna z przyczyn faktu, e w kilkadziesit lat pniej, pod

czas sprawy algierskiej, wielu z nich miao trudnoci ze zrozumieniem tego, co im si przydarza. Wtedy mobilizowano ich na wojn w Tunisie

pod dowdztwem generaa Juina.

O. - Juin .. . C zy w tedy p a n go je szcze nie spotk a? C zy by on ju

ww czas legend w wiecie wojskowym?

M. - Juin by czowiekiem dobrze znanym w sferach wojskowych

od czasw wojny 1914 r. Prowadzi on walk w sposb zupenie wyjt

kowy. Zabawn rzecz byo przypominanie o tym generaom amerykaskim, ktrzy nie uczynili dotychczas ani kroku na polu bitwy, podczas

gdy Juin by ranny pierwszy raz w Rifw 1912 r. Robio to na nich za kadym razem due wraenie.

Juin by czowiekiem, ktry walczy, politykiem nigdy nie by. Do

wodzi armi tunezyjsk. Ta armia bia si wraz z pierwsz armi angiel

sk, kiedy Korpus Afrykaski cofa sizreszt cudownie - pod rozkaza

mi Rommla, a nastpnie von Thomasa; Juin wsppracowa zwaszcza z

dowdc armii angielskiej sir Johnem Andersonem.Spotkali si na kilka dni przed Boym Narodzeniem. Sir John powiada:

- Mj generale, niebawem Boe Narodzenie. Uwaam, e mo

glibymy ofiarowa sobie jakie niewielkie prezenty. Co pan proponuje?Juin na to:

37


33/301

- Niech pan posucha, sir John; zwaywszy na wydarzenia, pro

ponuj, abymy ofiarowali sobie jakie prezenty poyteczne.

- Oczywicie, wietna myl - mwi Anglik.

Rozmowa toczy si podczas posiku w gwnej kwaterze brytyj

skiej.

Juin cignie dalej:- Sir John, to, czego mi brakuje najbardziej, to pojazdy; musimy

maszerowa na piechot, traci si szalenie duo czasu...

W wigili Boego Narodzenia poda drog kilka pojazdw an

gielskich, z ktrych sir John zrobi prezent dla armii francuskiej. Skdind

tylko jeden samochd min si z tym konwojem: by to prezent Juina dla

sir Johna. Oprcz kierowcy by w tym samochodzie jeszcze kto: ponie

wa trzeba dawa prezenty uyteczne - kucharz! Jedn ze wspaniaych

cech charakteru Juina byo poczucie humoru. Posa kucharza Brytyjczykowi po niadaniu spoytym w gwnej kwaterze! Kucharz ten nigdy

nie rozstanie si z generaem sir Johnem.

W kilka lat pniej przejedaem przez Gibraltar, w zadziwia

jcy skalisty pwysep jakby nie z tego wieku, obecnie jednak niezwykle

nowoczesny, poniewa chroni go instalacje elektroniczne do kontrolo

wania przepyww odzi podwodnych przez cienin. Tego samego wie

czoru, kiedy skadaem mj bilet wizytowy w paacu gubernatora, zosta

em zaproszony na obiad przez sir Johna Andersona, ktry zosta guber

natorem Gibraltaru. Bya tam pewna liczba biesiadnikw, wrd nich jedna z owych niewzruszonych dam, ktrych suknie przypominay firanki wmoim pokoju w Normandii. Pod koniec obiadu w korytarzu prowadzcym

do sali jadalnej rozlega si odgos podkutych butw uderzajcych o podo

g; maszerujc na sposb brytyjski, zblia si dwu lub trzech mczyzn. Nie

ma mowy o tym, by si odwrci: jestemy przecie u Brytyjczykw; nie

mona niczego da pozna po sobie, cokolwiek by si dziao. Nagle roz

lega si komenda: ,3aczno! Zatrzymuj si. Wci si nie ruszamy. Gu

bernator podnosi gow (mimo wszystko spogldamy, nie mona si od te

go powstrzyma) i w tej samej chwili pojawia si wspaniay, wsaty podoficer w towarzystwie dwch uzbrojonych onierzy: niesie aksamitn

poduszk, na ktrej krluje dostojny klucz.- The keys o f H er M ajes tys for tress! (Klucze fortecy Jej Wyso

koci!) - oznajmia gono i kadzie klucz na stole. Zamknito fortec Jej

38


34/301

Wysokoci i jak kadego wieczoru odnosi si symboliczny klucz guber

natorowi. Podoficer robi przepisowy pobrt i odchodzi. Wszyscy w g

bi duszy s poruszeni, ale oczywicie nikt tego nie okazuje.

Jego Ekscelencja czu si w obowizku zaprosi na ten obiad

wicekonsula Francji, konsula honorowego. Zapytaem go:- Panie konsulu, czy prowadzi pan oywion dziaalno na Gi

braltarze?

-O ch, nie...

- Czy ma pan duo ludzi pod swoj opiek? - dodaem.

- Jeli chodzi o sam Gibraltar - odpar - mam tutaj jednego Fran

cuza, kucharza gubernatora.Odpowiedziaem:

- Wydaje mi si, panie konsulu, e wiem, o kim pan mwi.Nie zrozumia dokadnie. Nie opowiedziaem mu historii o wy

mianie prezentw na Boe Narodzenie w Tunisie.

O .- A le wrmy do A lgieru , gdz ie a s i ro i od in tryg .

M . - Spotkaem tam przyjaci generaa Juina, ludzi, ktrzy go

dobrze znali. Kiedy powiedziaem im, e otrzymaem przydzia do woskie

go korpusu ekspedycyjnego, prosili o przekazanie mu listu. Trzy dni

wczeniej Juin wypyn do Woch.

Poleciaem do Neapolu i przedstawiem si komendantowi kor

pusu ekspedycyjnego. Powiedzia mi:

- Panie poruczniku, genera Juin pragnie pana widzie.

Byem zaskoczony, szczliwy i jednoczenie ogromnie wzruszony. Wi

dzie si ze sawnym generaem Juinem, najwybitniejszym dowdc fran

cuskim, bohaterem I wojny wiatowej, byo podwczas dla modego ofi

cera wydarzeniem zupenie niezwykym.

Wyszykowaem si na sto dwa i o wyznaczonej godzinie pojechaem swoim PC (by to rodzaj ciarwki) do pnocnej dzielnicy Nea

polu. Trzyma w rku list swoich algierskich przyjaci, pana i pani R., kt

ry mu Wczeniej przekazaem. Mia na sobie letni mundur. By to urodzi

wy mczyzna, ktry - jeli posuy si okreleniem marszaka Lyaute-

ryego, jego mistrza - posiadaf e i l peupl .Od razu mona byo zauwa

y, e jego prawe rami zdradza pewn anomali, wywoan przez po

39


35/301

wan ran w wojnie 1914 r. Posugiwa si lew rk i poda mi j na po

witanie. Praw bbni nerwowo po swoim biurku. W pewnej chwili powie

dzia:

- Przyjeda pan z Algieru, mj stary? Co tam si dzieje?

Wiedziaem, e jego kryptonim uywany podczas rozmw tele

fonicznych brzmia: Hannibal. I od razu pomylaem o wojnach punic-kich. Chcc mu opisa typowo francuskie bagno istniejce w Algierze, od

powiedziaem:

- Panie generale, mwic krtko, jest to droga Hannona i senatKartaginy.

Istotnie, w Algierze utalentowany genera de Lattre de Tassigny

uchodzi wwczas bardziej ni Juin za kandydata generaa de Gaullea na

stanowisko komendanta tworzcego si korpusu ekspedycyjnego. Ro

zemia si. Wydaje mi si, e od tej chwili zrozumielimy si, i to na

dugo.Potem powiedzia:

- Kiedy byem w szkole wojskowej, czytaem jak ksik,

ktrej autor nosi paskie nazwisko.

Wytumaczyem mu, jak rol odegra mj ojciec podczas I woj

ny wiatowej. Juin czyta ksik, ktr napisa on wraz z generaem de

Chambrunem na temat pobytu armii amerykaskiej we Francji w latach1917-19181.

Genera zapyta mnie:

- Skd pan przybywa?- Z Normandii, panie generale.- Co pan chce robi?

- Jestem tutaj, panie generale, eby walczy. Jeeli jest jakie in

teresujce stanowisko na pierwszej linii frontu, chciabym si tam znale.

Zatelefonowa w mojej obecnoci do szefa sztabu, generaa Car-

pentiera.

- Chciabym, by pan przydzieli Marenchesa do jakiej dzielnej

jednostki. Zaley mu na tym.

I tak oto zostaem znw oficerem kawalerii w jednostce uderzeniowej walczcej w Abruzzach, zoonej ze strzelcw marokaskich. Przez

pewien czas przeywaem tam rzeczy do zdumiewajce - jak by powie-

XL A rm e e a m r ic a in e d a n s le c on fli t eu ro p en , 1931.

4 0


36/301

dzieli Anglicy - ze sportowego punktu widzenia. Nie byy to Wochy z

pocztowych kart turystycznych. Wyszedem z tych przygd cao i zdro

wo dziki splotowi pewnych okolicznoci. Strzelcy z wysokich gr tyrol

skich byli doskonale wyposaeni, ubrani cakowicie na biao. Jeli o nas

chodzi, mielimy mundury khaki... W Apeninach, w rodku zimy, tem

peratura spada do minus pitnastu lub minus dwudziestu stopni. Nie mie

limy wwczas helikopterw. Wielu rannych zamarzo na mier. Pod

czas rnych akcji stracilimy trzy czwarte stanu faktycznego. Rannych zno

szono na plecach, potem na grzbietach muw. Kiedy docierali na miejsce,

byli ju czsto nieywi. Nie brak byo ponadto wilkw i orw.

Pewnego dnia pojawi si genera Juin. Opucilimy wanie na

sz pozycj i zeszlimy na bit drog, brudni i obdarci, od pitnastu dni

nie goleni. Ustawilimy si w szeregu, by sprezentowa bro przed wiel

kim dowdc. Z oficerw pozostao przy yciu niewielu; 11 kompania

nie miaa ju ani jednego, dowodzi ni sierant. Nie byo ju kapitanw,

porucznikw, podporucznikw, podchorych, adiutantw. Poniewa si

tam znalazem, genera Juin chcia mnie koniecznie zobaczy i pukow

nik, ktry mu towarzyszy, czu si w obowizku powiedzie mu co mi

ego na mj temat.

Korpus ekspedycyjny generaa Juina liczy w tym czasie sto dwa-

dziecie do stu trzydziestu tysicy ludzi, w tym okoo stu tysicy tubyl

cw zza morza, Berberw, Kabylw, p ieds-no ir,Marokaczykw gene

raa Guillaumea (dziesi tysicy kawalerzystw i piechurw), w jego

skad wchodzia te 1 dywizja wolnych Francuzw, jednostki przybye z

rnych czci imperium. Byli Tahitaczycy, synny batalion z Pacyfiku,a nawet ludzie z domw handlowych w Indiach... Wyrnia si jeden z

nich, niejaki Ben Bella, adiutant puku strzelcw. Otrzyma odznaczenie woj

skowe, podobnie jak wielu Algierczykw, Tunezyjczykw, Maroka

czykw, Senegalczykw, zbiegych z Francji legionistw. Mieszkacy

francuskiego imperium kolonialnego ratowali metropoli. Muzumascy o

nierze, wspaniali wojownicy, nie lkali si utraty ycia: wierzyli w bara-

ka.Wrd marokaskich Taborw mona byo zobaczy ludzi z ogolony

mi gowami i pozostawionym jedynie niewielkim kosmykiem wosw,

ktry, jak mwiono, pozwala Allachowi chwyci ich, by ich wcign do

raju.

Stanlimy twarz w twarz z blokhauzami, miotaczami ognia, po

41


37/301

lami minowymi. Juin usiowa udowodni aliantom wysok warto armii

francuskiej. Trzeba byo zatrze lady katastrofy z 1940 r. Oddziay pie

way: Cest nous les Africains!, Marsyliank albo La Allah ihl Allah!.

Syszao si: Z i dou Tgoudem! Naprzd!.

To wanie wtedy, podczas kampanii woskiej, w warunkachrwnie romantycznych jak dramatycznych, spotkaem moj pniejsz

on. Siedemnastoletni Lilliann, dyplomowan siostr Czerwonego

Krzya, jej mieszkajcy podwczas w Maroku rodzice powierzyli hrabi

nie du Luart, osobie wyjtkowej, twrczyni i szefowej oddziau chirurgii

polowej numer jeden.

Pani du Luart, crka generaa kawalerii rosyjskiej, ona wielkie

go obszarnika z Sarthe, bya kobiet wyjtkowej klasy. W szpitalu polo-wym, w namiocie znajdujcym si tu przy froncie, panowaa zdumie

wajca atmosfera: wszdzie boto, krew i ciko ranni. Podczas ofensywy

i kontrofensywy ponosilimy powane straty. Lillianna krya wrd

tego wszystkiego z ogromn odwag, nie zdajc sobie sprawy ze swej nie

prawdopodobnej urody. Tata Juin, jak go nazywali czule jego onierze,

pod koniec kampanii woskiej wrczy jej osobicie Krzy Walecznych.

Bya jedyn podwczas dziewczyn, ktra nie chciaa wyj ze

mn, co uwaaem za zaskakujce i szokujce.

Pod koniec wojny zmienia na szczcie zdanie i zostaa moj

on. Los mi sprzyja. Bya jedyn kobiet, ktra moga wytrzyma zmn duej ni tydzie. Nie mwic ju o jej powiceniu i zaparciu si

siebie przez tyle lat.

O. - N ie m n ie j je d n a k kam pania w o ska nie by a przyjem n ro z

grywk.. .

M. -Francuski korpus ekspedycyjny, liczcy cztery i p dywi

zji, stanowi cz 5 armii Stanw Zjednoczonych, dowodzonej przez generaa Clarka. Po naszej prawej stronie znajdowa si 8 armia angielska, daw

na armia Montgomeryego, zwycizcy wojny pustynnej przeciwko Romm-

lowi. Obie armie pozostaway pod dowdztwem generaa Alexandra, nie

zwykle urodziwego onierza brytyjskiego. Mia on swoich dzielnych Ka

nadyjczykw i generaa Andersa, ktrego nard oczekiwa, e pojawi si

na biaym koniu, symbolu wolnoci. Ten wielki Polak i jego onierze,

42


38/301

ktrzy wyrnili si niezwyk odwag podczas walk o Monte Cassino,nie zaakceptowali okupacji ich kraju przez Stalina. Anders to bohater. Ale

przeszkodzono mu w marszu na wschd, co byo te w planach Juina iChurchilla z powodu nieszczsnych ukadw zawartych ze Stalinem w

Teheranie w 1943 r.Dramat, jaki rozegra si w departamencie stanu w Waszyngtonie, polega na tym, e nie mona byo urazi wraliwego towarzysza Stalina, ktry domaga si stworzenia drugiego frontu w celu odcienia je go wojsk walczcych z dawnymi sojusznikami nazistami.

Urzdnicy amerykascy, ktrzy nie wierzyli w nawrcenie Stalina, zostali zdegradowani. Tym, ktrzy wiadczyli, e Stalin si zmieni, obiecano szybki awans. Wszyscy - z wyjtkiem nielicznych przy

padkw - zapomnieli, e Stalin to komunista, wierzcy w komunistycz

n doktryn podboju caej planety przez komunizm. Siatka sympatykwSowietw miaa dostp do tajnych dokumentw. Przeniknli oni do skar

bu, do departamentu wojny, znaleli si nawet w najbliszym otoczeniuprezydenta. Dezinformacja stanowia cz tajnej broni stosowanej wnowoczesnej wojnie.

Oczywicie nawet w najtragiczniejszych, najbardziej przeraajcych chwilach wojny mona znale co zabawnego. I tak podczas kampanii woskiej miaem koleg, prawdziwego wojownika, dzielnego Lindsaya Watsona, Francuza szkockiego pochodzenia, o ktrym powiadano,e jest nielubnym synem Winstona Churchilla. (Musz przyzna, e bardzo go przypomina). w poczciwy Watson prowadzi w korpusie eks

pedycyjnym niewielk mes, cieszc si wspania reputacj; wszyscy siw niej poywiali, gdy na og amerykaskie racje, takie jak m eat an d

beans i inne potrawy nie byy zbyt apetyczne dla podniebie Europejczykw, dla podniebie muzumanw za wrcz niejadalne, gdy zawierayszynk. Pewnego dnia wydarzya si historia straszna, gdy nasi ludzieodkryli obecno szynki w serze. W por uniknito opakanych wyda

rze, ktre mogy przypomnie bunt Sipajw indyjskich2.Zapytaem kapitana Watsona:

Od dziay zoone z indyjskich muzumanw (sto dziewidziesit tysicy ludzi),ktre zbuntoway s i w 1857 r. na wiadom o, e naboje ich karabinw s pokryte tuszczem woowym lub wieprzowym. Zgino wtedy wielu mieszkajcych w Indiach Brytyjczykw.

43


39/301

- Jak ty to robisz, e masz kuchni o wiele lepsz od kuchni gw

nego dowdztwa?- To dziki Filippiemu - odpar.

- Filippiemu?

-T o brat waciciela kasyna algierskiego i innych dodatkowychagencji. On zna wszystkich. Co ja bym zrobi bez niego! Rozumiesz, jest

Korsykaninem. Mwi po wosku, a poniewa jestemy we Woszech...

W mesie Watsona byy zawsze wspaniae kurczaki, indyki i in

ne niezwykoci. W ciarwce, ktr zarekwirowa, porykiwaa krowa.

- Po c ty taszczysz ze sob krow?

- Po to, by mie rano wiee mleko. Wojna to jeszcze nie powd,

by naleao si obywa bez wieego mleka.

Ale przy przekraczaniu zapr amerykaskiejM il itary P olice

powsta powany problem. Bydo rogate byo w tym zaktku dotknite epi

demi i zwierzta tego gatunku nie miay prawa podrowania. Jak zmu

si krow do milczenia?Byway te wydarzenia straszne. Powiedziaem do Watsona:

- Ten Filippi musi by niezwykym czowiekiem!

- Dobrze, zawoam go. Zobaczysz, jest bardzo przyjacielski.

I rykn:

-Filippi!

- Tak, kapitanie? - usyszaem.Pojawi si ogorzay typ o wygldzie Korsykanina, bardzo sym

patyczny, z beztroskim umiechem na twarzy. Stan na baczno i powt

rzy:

- Tak, kapitanie?Nastpia prezentacja, ucisnem do Filippiego, a Watson po

wiedzia:- Chciaem tylko, eby porucznik ci pozna.

- Na rozkaz, panie kapitanie!I odszed. Poniewa obudzio to moj ciekawo, spytaem Wat

sona:

- Jak on to robi?- Och, to bardzo proste! Rekwirujemy wszystko, czego potrzebu

jemy do kuchni. Wok nas s gospodarstwa rolne, wic wydaj bony.

- Bony?

44


40/301

- Tak, Filippi si tym zajmuje.

I znw przywoa Filippiego:

- Filippi, poka nam... bony.

Kupi w ksigami woskiej kwitariusz. Obejrzaem kwity. Wypi

sano na nich: Jedno prosi, dwie kury, trzy perliczki, dwie gsi.... Spy

taem o bony.

-Pok a je panu.

Wzi such kauczukow piecztk, otworzy natuszowan podu

szk, zrobi p a c na piecztce, potem na bonie i poda mi go. Ku wielkie

mu mojemu zdumieniu zobaczyem wspaniay podpis: Daladier.

- A c tu robi Daladier?

- Filippi jest Korsykaninem - powtrzy Watson - mwi po

wosku. Kiedy idzie do rolnikw po kurczaka, ktrego zreszt zjadasz

wanie z apetytem, albo po ser, musi im da co w zamian.- To zrozumiaem. Ale dlaczego Daladier?

Watson wyjani:

- Posuchaj, chop z dolnych Woch, na poudnie od Rzymu, ko

go zna jako Francuza? Nie zna rycerza Bayarda, ktry poleg tutaj przed

kilkoma wiekami, waczy pod Garigliano, ani Franciszka I. cile rzecz bio

rc, sysza o Napoleonie, ale ten ju nie yje. Nie zna nikogo z tych lu

dzi. Zna natomiast Daladiera i wytumacz ci dlaczego. Ten chop sysza

o Monachium, poniewa to byo przedwczoraj. A kto by w Monachium?

Mussolini- wdz, Hitler-przyjaciel wodza, Chamberlain-Anglik i Da

ladier - Francuz. A wic podpisuje: Daladier. Geniusz, nieprawda?

Spotkaem Filippiego po wojnie, kiedy opuszcza Pola Elizejskie,

dzierc kierownic wspaniaego cadillaca, w towarzystwie trzech czy

czterech dziewczt niezbyt rzucajcych si w oczy, ale bardzo piknych,

o nienagannych rysach. Zatrzyma si i razem z urodziwymi dziewcz

tami wypilimy po szklaneczce w barze przy ulicy Wangrama. Zawsze

bd pamita t chwil. Kiedy zamierzaem uregulowa rachunek - tak czy

inaczej byem oficerem, a on tylko podoficerem, hierarchia w wojskuobowizuje - powiedzia:

- Bardzo auj, ale nie moe pan tego zrobi. Tutaj jest pan moim gociem.

Ten bar, podobnie jak i kilka innych, nalea do niego. Oczy

wicie ustpiem. By to niezwyky czowiek, jak wszyscy owi przedstawi

45


41/301

ciele minionego wiata, przestrzegajcy zasad i obyczajw.

Kiedymy si egnali, powiedzia:

- Jeli pewnego dnia bdzie pan mia jaki problem, niech pan

przypomni sobie o Filippim. Ja wszystko panu zaatwi i to natychmiast,

w dzie czy w nocy. Sowo honoru!

O . - / skorzysta pan z je g o po m ocy?

M. - Nigdy nie miaem okazji.

O. - Jednak s tosunki wywiadu ze rodow iskiem byw ay nie

kie dy bardzo cis e .. .

M .-T ak , zwaszcza w powieciach...

O. - W rmy do Woch. W jaki sposb zos ta pan adiutantem

gen era a Juin a?

M. - Zadecydowa przypadek. Roosevelt mianowa swoim przed

stawicielem we Woszech jednego z czoowych dyplomatw II wojny

wiatowej, czowieka, do ktrgo miaem pene zaufanie i ktry przez du

gi czas przebywa na placwce w Paryu, ambasadora Roberta Mur

phyego. Bylimy w tym czasie zaleni, i to cakowicie, od pomocy

amerykaskiej w zakresie wyywienia, wyposaenia i uzbrojenia, czyli,

mwic krtko, pod kadym wzgldem. Anglia bya nieomal wykrwawio

na. Wojskom francuskim, ktrych zadaniem miao by wyzwolenie Fran

cji, zaleao wic na zrobieniu jak najlepszego wraenia na ich potnych

sprzymierzecach, od ktrych wszystko zaleao; trzeba byo przede wszy

stkim wymaza hab klski 1940 r.

Murphy przyby z wizyt do generaa Juina. Przy tej okazji mia

o miejsce do zabawne zdarzenie, ktre doskonale ilustruje rnic mentalnoci Francuzw i Amerykanw.

Ambasador Murphy powiedzia do generaa Juina:

- W paskim korpusie ekspedycyjnym suy jeden z moich bli

skich przyjaci.

Reakcja generaa bya typowo francuska:

46


42/301

- Doprawdy? Jest tutaj kto wany, przyjaciel przedstawiciela

Roosevelta? Kt to taki?

- Aleksander de Marenches.

Nikt nie mia pojcia, o kogo chodzi. Adiutant generaa Juina

stukn si w czoo:Ale tak, to Marenches! Pan go zna, panie generale!

- Niech go natychmiast tu sprowadz.

Znaleziono mnie - ju nie pamitam gdzie - wyiskano, dano czy

sty mundur i wpakowano do jeepa. Zawieziono mnie do starego woskie

go zamku nad brzegiem morza, gdzie znajdowaa si kwatera generaa.

Nigdy nie zapomn mojego przybycia do tego wielkiego salonu z pon

cymi w kominku szczapami drewna. Nikt si nie poruszy. Stanem na

baczno, nienagannie. Zasalutowaem. Oczywicie nikt nie drgn. By tam

genera Juin, jego adiutant, komendant de Bemede i jeden czy dwu innychoficerw.

Bob Murphy, zauway wszy mnie, odbi si od swego fotela, wzimnie w ramiona, ucisn na mod meksykaskiego a bra zo i rzek:

- Jak ci si wiedzie?

Zwrciem si do niego rwnie po imieniu. By to przyjaciel mo

jej rodziny. Zapanowao oglne zdumienie. Uczestniczyem w obiedzie,

mimo e moja ranga bya przecie o wiele nisza.

Juin by zbity z tropu. Znacznie pniej zrobi mi wymwk, inie powiadomiem go o swojej znajomoci z przyjacielem Roosevelta.

- Ale, panie generale - odpowiedziaem z szacunkiem - pan

mnie o tonie pyta!

Ten epizod zadecydowa o dalszym toku mojego ycia. To

wanie wtedy genera naprawd mnie zauway i od tej chwili* jeli roz

stawalimy si, to tylko na krtko.

To ja, w wiele lat pniej, zoyem mu rce w. trumnie. By

prawdziwym panem. W pewnej mierze zastpowa mi ojca. By czowiekiem odwanym i czowiekiem honoru. Wesoy i dowcipny, nigdy nie trak

towa siebie zbyt serio. By czowiekiem, ktry...

Dysponowa niewyczerpanym zasobem anegdot. Pewnego dnia,

w grudniu 1944 r., pod koniec wojny, wracalimy z Belfortu wielkim

wczesnym delagem. Podr porytymi drogami trwaa wiele godzin. Ge

nera Juin doskonale naladowa akcent korsykaski lub woski, gdy mia

4 7


43/301

matk Korsykank. W pewnym momencie zacz mi opowiada o lu

dziach, ktrzy robi karier dziki wdzikom swoich on.

- A propos, Marenches - trci mnie w bok - czy zna pan sta

re woskie przysowie?

- Nie, panie generale.Naladujc komicznie akcent woski powiedzia:

- Z rogami jest jak z zbami: bol, gdy si wyynaj, ale potem

mona nimi gry.

Kilka godzin wczeniej tumaczy amerykaskiemu dowdcy

ugrupowania armii poudnie, generaowi Deversowi, jak byo z podjciem

operacji w czasie dramatycznych okolicznoci kontrofensywy niemiec

kiej. Rozwaali moliwo ewakuacji Alzacji, co opniao o sze tygo

dni natarcie w Niemczech. Marszaek von Rundstedt zaatakowa frontaliantw 16 grudnia 1944 r., wprowadzajc do walki 24 dywizje. Zgroma

dzi swe siy potajemnie, korzystajc z mgy.

Pewnego dnia zapytaem generaa Juina, czy mgbym wcign

do protokou sprawozdanie z jego dyskusji z aliantami; chodzio zwa

szcza o rady, jakich udzieli Eisenhowerowi w zwizku z przekracza

niem Renu 20 stycznia 1945 r. i bitw o Niemcy. Odpowiedzia:

- Nie, szkoda trudu. Liczy si tylko wynik. Osobista sawa?

Gwid na ni.Taki by ten czowiek. C za przykad!

O. - Czy paskie bliskie zwizki ze wiatem anglosaskim, wizi ro

dzinne, kt re spraw iy , e zosta pan zauwaony p rze z generaa Juin a, nie

stw arza y panu w w czas problem w ? C zy nie podejrzew an o pan a, e ma

pan j u p o g l d na spraw y zby t bliski in te resom am erykaskim ?

M. - Hitlerowcy aresztowali mnie raz w 1941 r., poniewa opowiadano, e wspieram finansowo miejscowych komunistw z okrgu An-

delys. To mniej wicej to samo.

Pewnego dnia genera Juin wezwa mnie do swego biura.

- Marenches, czy wie pan, co mi wczoraj powiedziano o panu?

- Nie, panie generale.

Miaem wtedy klucz do schowka generaa. Wszystko wiedziaem

i wszystko widziaem. Czytywaem raporty, ktre spyway na jego biur

48


44/301

ko. Znaem szefw najwyszego dowdztwa aliantw*

- Powiedziano mi, e miaem dziwny pomys wybrania na swe

go adiutanta i przyjaciela agenta amerykaskiego OSS (wczesna CIA).

Mylaem, e si zapadn pod ziemi. Poczerwieniaem jak burak.

- Powiem panu - cign dalej - co odpowiedziaem temu infor

matorowi. Stwierdziem, e z pewnoci lepiej by to si panu opacao,

gdy w takim przypadku paskie wynagrodzenie byoby znacznie wysze

ni od oficera armii francuskiej!

Rozemia si, wsta i poklepa mnie po ramieniu.

Osobicie nigdy, ani przez chwil, nie odczuwaem tego proble

mu. wiat anglosaski i my, Francuzi, naleelimy wwczas - i naley

my dziki Bogu nadal - do obozu wolnoci. Moim celem byo zawsze

dopuszczenie do gosu najpierw francuskiego punktu widzenia, a dopiero potem alianckiego.


45/301

WRD DOWDCW WOJENNYCH

Ockrent - W wieku dwudziestu dwu lat by pan ad iutantem generaa Juin a. C zy j e g o yczli w y sto sunek do pa n a n igdy si nie zm ieni?

Marenches - Pierwszy dostojnik francuskich si zbrojnych wybra trzech oficerw - w tym mnie, ktry z powodu odniesionej niegdyrany miaem trudnoci w chodzeniu - by mu towarzyszyli w uroczystej

chwili wyzwolenia. Mona sobie wyobrazi, jak wygldao nasze wkroczenie do Parya, w sierpniu 1944 r., pod wodz generaa de Gaullea i generaa Juina. Przejcie przez Pola Elizejskie, okrzyki, falowanie tumu wiwatujcego gono i nieustannie a po obelisk: Niech yje de Gaulle! Jednak do zakoczenia wojny byo jeszcze daleko. Chodzio o to, by zabrasi do roboty. Tylko ja jeden yj jeszcze spord tych, ktrzy byli obecni

przy wanych negocjacjach i spotkaniach na najwyszym szczeblu wkwaterze gwnej si sprzymierzonych, gdzie decydoway si losy wojny,w kadym razie w Europie.

O. - J a k uka day si stosunki m i dzy generae m de G aullem a g enerae m Juin em ?

M. - Wspaniale. Podczas II wojny wiatowej de Gaulle uwaa Ju

ina za najwybitniejszego generaa francuskiego, poniewa powoa go na

najwysze stanowisko szefa sztabu generalnego obrony narodowej. Juin nig-

V

50


46/301

dy nie miesza si do polityki. By jedynym czowiekiem pozostajcym z

de Gaullem na ty. Przyjanili si w Saint-Cyr, gdzie Juin, syn andar

ma, by prymusem. A wiadomo, jakim autorytetem cieszy si pierwszy

promowany.

O. - Gd zie i w jakich okolicznociach spotka pan pierw szy raz

gen eraa de G au lle'a?

M. - Podczas walk o Wochy, kiedy przyjecha na inspekcj.

Spotykaem si z nim potem bardzo czsto, poniewa zdawaem mu spra

wozdanie z rozmw, jakie toczyy si w war room , sali operacyjnej, w

paacu Trianon w Wersalu, gdzie zbierali si: Eisenhower, Winston Chur

chill, Patton, Bradley i wszyscy wielcy dowdcy alianccy. Juin chodzi

potem do generaa de Gaullea, by mu przekaza, o byo tematem tych rozmw, a ja mu towarzyszyem. Niekiedy oddawa mi gos:

- No, Marenches, teraz ty opowiadaj...

Nie znalimy wwczas ani stenografii, ani zapisu magnetofono

wego. Po wyjciu z takiego spotkania moim obowizkiem byo zoy ra

port generaowi de Gaulleowi. Jeli genera Juin nie szed, udawaem si

sam do generaa Bedella Smitha, szefa sztabu. Uczyem si na pami te

go, co jako wane naleao przekaza.

Genera de Gaulle by dla mnie zawsze bardzo miy. Byem wszak

synem jego starego przyjaciela, wychowanka jego ojca. Darzy mnie nie tyl

ko sympati, lecz i cakowitym zaufaniem.

O. - W j a k i s p o s b z n a la z s i p a n w r d d o w d c w w o je nn yc h

s i alianckic h?

M. - Genera George Marshall by wwczas po prezydencie Ro-

osevelcie najwybitniejszym Amerykaninem; prawdopodobnie by bowiem

jednym z dwu czy trzech ludzi, ktrzy przyczynili si do zwycistwa, kimw rodzaju Lazara Carnota1 Stanw Zjednoczonych, organizatorem zwy

cistwa, czowiekiem o wyjtkowym prestiu.

'w 1793 r. wielki Carnot otoczy si ludmi kompetentnymi, powoa do ycia odpowiednie instytucje, nakreli plany operacyjne i podj dziaania ofensywne, ktre

doprowadziy do zniszczenia wroga.


47/301

W momencie wyzwolenia Parya niezwocznie potrzebowano(niezalenie od misji cznikowej) tumacza, bdcego w stanie poprowadzi sekretariat i zapewni bezporedni czno z najwyszym dowdc alianckim, to znaczy z generaem Eisenhowerem. Zgodnie z tradycj

przewidywano na to stanowisko jakiego generaa.Nie zdylimy si jeszcze rozpakowa. Dopiero co objlimyhotel Continental, dawn siedzib Gestapo, dzisiaj hotel Intercontinental. Panowa straszny baagan. Nagle oznajmiono nam, e trzeba przyjgeneraa Marshalla. W ostatniej chwili jeden z oficerw zapyta, czy mwi on po francusku. Kto odpar:

- Nienajlepiej. Potrzebujemy tumacza.Takiego pod rk nie byo. Poniewa byem adiutantem genera

a Juina, zaproponowaem:

- No c, panie generale, jeli pan pozwoli, mgbym sprbowa... Nie jestem zawodowym tumaczem, ale znam generaa Marshalla.

- To nie mg mi pan powiedzie o tym wczeniej? - wrzasnJuin.

Odpowiedziaem:- Pan mnie o to nie pyta, panie generale.Huk motorw. Nadjedaj samochody. Wysiada genera Mar

shall. Udaje si do biura generaa Juina, a ja tumacz ich rozmow.Jednym z tematw rozwaanych podczas tego spotkania, nie

zwykle wanym dla losw wojny w Europie, bya sprawa dalszego prowadzenia dziaa wojennych; mwiono te o problemach organizacyjnych, midzy innymi o ponownym przyczeniu si francuskiego imperiumdo wysiku wojennego sprzymierzonych.

Juin powiedzia:- Istnieje francuska misja cznikowa przy SHAEF1najwyszym

sztabie midzyalianckim, liczca kilkudziesiciu oficerw przybyych zLondynu i z Afryki. Czy nie uwaa pan, e byoby dobrze, gdybym miaoficera do osobistej cznoci z generaem Eisenhowerem, abym mg

bezporednio omawia pewne sprawy?Ku wielkiemu jego zdumieniu i jeszcze wikszemu zaskoczeniu

z mojej strony genera Marshall odpar:- Czemu nie miaby nim by Aleksander?Marshall by najlepszym przyjacielem mojego ojca. Juinowi za

brako czasu na zastanowienie si: Marshall podj decyzj za niego.

Supreme Headquarters Allied Expeditionary Forces.

52


48/301

- Po wyjciu od panw jad do Wersalu, do Eisenhowera. Wezmze sob Aleksandra i przedstawi go Ikowi.

To wanie wtedy pierwszy raz usyszaem przydomek Eisenhowera. Marshall wzi mnie pod rami i jego kierowca zawiz nas w eskorcie motocykli do Wersalu, do siedziby najwyszego sprzymierzonego do

wdztwa. Po drodze miaem okazj nasucha si wspomnie GeorgeaMarshalla o moim ojcu.

By nieco spniony w ramach ustalonego programu. Eisenhowerczeka na zewntrz, w postawie na baczno, w otoczeniu swojego szta

bu. Zamierza

Sekrety Książąt i Szpiegów

Documents

Transcript of Sekrety Książąt i Szpiegów