Schade G., Wielka Narracja Homera..., ''Meander'' LXX (1), 2015

7/25/2019 Schade G., Wielka Narracja Homera..., ''Meander'' LXX (1), 2015

1/16

MEANDER 2015

GERSON SCHADE(Berlin/Pozna)

WIELKA NARRACJA HOMERA I PAMIZBIOROWASPOECZESTWA HEROICZNEGO*

I

Narracje tego wiata s niezliczone. Narracja, czyli zapis wydarze, obecnajest w mitach i legendach, w epice, historii oraz dramacie, a take w malarstwie,kinie, komiksach czy nawet w codziennych rozmowach po prostu stale nam

towarzyszy, jak samo ycie. Przyjmujc najrniejsze postacie, narracja obecnabya i jest w kadej epoce, kadym miejscu i w kadym spoeczestwie. Wszyst-kie klasy, wszystkie grupy maj swoje opowieci. Przyjemno, jakiej dostarczanarracja, czy czsto ludzi wywodzcych siz rnych, nawet antagonistycznychkultur1. Wanie takie transkulturowe narracje wsplne dla Achajw i Trojan mona znalewIliadzieHomera. Choich znaczenie wydawaoby siograniczonepod wzgldem historycznym i kulturowym, to jednak, jak sprbuj to ukaza, niepozostajone wewntrz jednej spoecznoci i przekraczajgranice midzy wroga-mi, znajdujc zastosowanie w obu kulturach. Jednym z oczywistych dowodw tejtranskulturowoci jest to, e identyczne wersy wypowiada Grek i Trojanin i e tesame wyraenia mona usysze po obu stronach pola walki.

Ju opis pierwszego dnia walk, a konkretnie trzy paralelne wersy w ksidzeIV i VI, dostarcza nam dobrego przykadu. Gdy Menelaosa rani strza Pandarospodczas tymczasowego zawieszenia broni, Agamemnon ogasza, e niedotrzymanieprzysigi przez Trojan doprowadzi do zguby miasto i ich samych. Agamemnon tak

* Artykujest tekstem wykadu, ktry wygosiem na zaproszenie Instytutu Filologii Klasycz-nej UW w maju 2014 r. Pragn podzikowaKatarzynie Kosteckiej, ktra starannie przeoyaangielski tekst artykuu. Suchaczom zawdziczam pewne poprawki i uzupenienia, za ktre

jestem bardzo wdziczny. W nastpnym miesicu ten sam wykad wygosiem w UniwersytecieAdama Mickiewicza, na zebraniu poznaskiego oddziau Polskiego Towarzystwa Filologicznego.Pniej angielska wersja artykuu ukazaa siw Quaderni di storia 81, IVI 2015, s. 7392.

1 Por. R. Barthes,Introduction lanalyse structurale des rcits, [w:] id., uvres compltes,

t. II, Seuil, Paris 1994, s. 74: toutes les classes, tous les groupes humains ont leurs rcits, etbien souvent ces rcits sont gots en commun par des hommes de culture diffrente, voire

oppose: [...] international, transhistorique, transculturel, le rcit est l, comme la vie. Tekst

zostaopublikowany po raz pierwszy w 1966 r.


2/16

Gerson Schade20

naprawdchce w ten sposb umocniswojrozchwianod pewnego czasu pozycj dlatego te swojmowkreuje to wydarzenie na wymagajce stanowczej reak-cji2. Rana Menelaosa to waciwie tylko dranicie, ale staje sidla Agamemnona

decydujcym argumentem pozwalajcym mu wypowiedziechepliwie trzywersowgrob zbliajcego siupadku Troi:

dusz i umysem wierzw to wszystko najwiciej:przyjdzie dzie taki, e padnie w gruz Ilion wity zwalony,padnie i Pryjam, i nard zbrojnego w jesion Pryjama3.

Po drugiej stronie murw Hektor powie to samo do swojej ony Andromachy4.Trzy wersy z jego wypowiedzi pokrywaj si dokadnie z trzema wspomnianymiwersami wygaszanymi przez Agamemnona. Tragiczna wiedza o tym, e Troi prze-

znaczona jest klska, ksztatuje zatem narracjobu bohaterw.Homer, wic trzema wersami tak kontrastujce ze sob sceny, ustanawia

szczegln narracj, wspln Grekom i Trojanom. Trudno o bardziej rne sytu-acje ni te, w ktrych znajduj siAgamemnon i Hektor. Ten pierwszy to peenpychy dowdca achajski, polujcy na uwodziciela ony brata, piknej Heleny, ktryzwraca si do znuonego dziewicioletnimi, bezowocnymi walkami wojska. Tendrugi to mi ojciec, ktry w intymnej scenie egna siz oni malutkim synemprzestraszonym szyszakiem ojca. Obaj jednak dziki tym trzem paralelnym wersomstaj si zczeni jednnarracj.

Identyczne wersy pojawiajce siw narracji Homera wize sobdwa wyda-rzenia, a jednoczenie podkrelajkontrast midzy nimi. Widato rwniew bardzopodobnym opisie mierci Patroklosa i Hektora5. Te dwa ustpy rni simidzysobtylko dwoma ostatnimi sowami imieniem zabjcy poprzedzonym epitetem:przesawny Hektor i boski Achilles. Homer w ten sposb ukazuje wyjtkowyi tragiczny zarazem zwizek midzy mierci Patroklosa i Hektora, czyli najlep-szego przyjaciela i najwikszego wroga Achillesa. Taki opis mierci z podobnymdoborem sw i struktur narracyjn nie pojawia si w adnym innym miejscuIliady. Homer zatem jakby przeznaczygo specjalnie na przedstawienie tych dwch

wanych i majcych istotne powizania ze sob zdarze. Oba epizody zawierajrwnie niespotykan gdzie indziej wymian zda pomidzy zwycizc a zwy-cionym, w ktrej umierajcy heros ostrzega swojego zabjc, e i on wkrtce

2 To zachowanie dosy typowe dla takiego tchrza, jakim jest Agamemnon. Kiedy indziejzarzuca bezpodstawnie brak odwagi Diomedesowi twierdzc, e jest on duo gorszy od ojca(Il. IV 370400). Na pocztku ksigi IX, gdy Agamemnon proponuje odpynicie do domw(podobnie jak w ksidze II, ale tym razem majc rzeczywicie taki zamiar), Diomedes odpo-wiada mu tym samym, susznie nazywajc go tchrzem (Il. IX 3249; por. niej, przyp. 40);

por. O. Taplin,Agamemnons Role in the Iliad, [w:] Characterization and Individuality in Greek

Literature, oprac. C. Pelling, Oxford University Press, Oxford 1990, s. 6082.3 Il. IV 163165. Tu i dalej prze. Kazimiera Jeewska.4 Ibid., VI 447449.5 Ibid., XVI 855858; XXII 361364.


3/16

Wielka narracja Homera 21

podzieli jego los. Mona do tego doda to, e powtarza si take poowa wersustwierdzajca, e bogowie wzywajPatroklosa i Hektora, by podyli do mierci6.

Ostatni tego typu przykad ukazuje transkulturownarracjHomera, ktra nie

tylko czy ze sob i podkrela waniejsze motywy, ale ma znaczenie dla Iliadyjako caoci. Iliad otwiera scena, w ktrej starzec Chryzes baga Agamemnonao oddanie wzitej w niewolcrki, a jego proby spotykajsiz brutalnodmow.Pod koniec poematu stary Priam odwiedza Achillesa, by baga go o zwrot ciaazabitego syna. Znowu starzec, ojciec, bagalnik zwraca sido dumnego, niezrwno-waonego i skonnego do przemocy dowdcy z probo oddanie dziecka, ale tymrazem proba zostaje wysuchana. Obaj bagalnicy muszwysuchasrogich grb,ktre zastraszaj ich, skaniajc do posuchu. Identyczny wers: Tak powiedzia.Zatrwoy si starzec i sw tych usucha opisuje reakcj Chryzesa na sowa

Agamemnona i Priama na sowa Achillesa7

. Uycie ich w drugim epizodzie przy-pomina nam o pierwszej scenie i suy dwm celom: podkrela paralelnodwchwydarze, a z drugiej strony uwydatnia kontrast midzy nimi. Takie wzajemneodwoania nie tylko ukazuj jednokoncepcji caej Iliady, ale take sone istotwaciwej tylko Homerowi narracji.

Poza tym identyczne wyraenia zawarte w ujtych w wersy formuach suHomerowi do opisywania gwnych postaciIliady i do nadania tych samych cechcharakterystycznych wojownikom walczcym po obu stronach. Zostaje w ten sposbustanowiona wsplna obu grupom herosw pami zbiorowa spoeczestwa. Co

to oznacza w praktyce?

II

CzytajcIliadod samego pocztku, kady zauway, e gwnym tematem jesttam gniew Achillesa. Poza tym Homer przedstawia postpowanie bogw i bogii wprowadza gwne postacie Grekw i Rzymian. Na razie wida tylko przygoto-wania do wielkich bitew, ktre bdstoczone siedem ksig dalej. Upragnione przez

Achillesa triumfy Trojan nastpujdopiero w ksidze VIII, na kocu ktrej Hektornie wtpi, e nazajutrz uda si pokona Grekw8. Z kolei wdz tych ostatnich,

6 Ibid., XVI 693; XXII 297. Te sowne i tematyczne powtrzenia, wystpujce wycznieprzy opisie mierci Patroklosa i Hektora, nie tylko jednak wi te dwa zdarzenia, ale tezapo-wiadajmiero jeszcze wikszym znaczeniu nieopisanwIliadziemierAchillesa. Jej opisznajdowa si w innym utworze epickim Etiopidzie i przypomina bardzo zabicie Hektoraw Iliadzie. Achilles ginie przy Skajskiej Bramie tak jak Patroklos, co zapowie mu w Iliadzie

Hektor (XXII 359360; por. XVI 712; XVIII 453; M. W. Edwards, The Iliad: A Commentary,

t. V: Books 1720, Cambridge University Press, Cambridge 1991, s. 198); Achillesa tak jakPatroklosa zabijwsplnymi siami Apollo i trojaski wojownik.

7 Hom. Il. I 33 = XXIV 571.8 Ibid., VIII 526541.


4/16

Gerson Schade22

Agamemnon, znw sugeruje, e dobrze by byo odpyn raz na zawsze z Troi9;proponowa to ju na pocztku II ksigi, w duej mierze tymi samymi sowami,ale tam chcia wyprbowa nastroje wojska10. Teraz w kocu daje si przekona,

aby wysaposw do Achillesa, ktry cakowicie wycofasiz walki w I ksidze.Wszyscy trzej posowie, Odyseusz, Fojniks i Ajas, syn Telamona, prbuj przy-pomnie Achillesowi o kodeksie herosa kady na zupenie inny sposb. I takOdyseusz prbuje zachci Achillesa skadanymi w imieniu proszcego o wyba-czenie Agamemnona obietnicami kobiet, bogactw i w konsekwencji wzmocnienia

prestiu11; Fojniks wspomina historidawnego herosa, ktry tezagniewany wyco-fa siz wojny, ale w kocu da siprzebaga, majcdaAchillesowi przykadodpowiedniego postpowania12; w kocu Ajas odwouje si do przyjani czcejAchillesa z przybyymi w poselstwie herosami, aby wzbudzi w nim poczucie

obowizku13

.Mowy posw maj rne oblicza: Odyseusz przemawia przebiegle, Fojniks

gadatliwie, Ajas zwile. Homer przytacza je jednak w tylko jednym celu potrzeb-ne s, by ukaza, jak przywoywana jest pami spoeczna, jak prbuje si nanowo ustanowi j w umyle Achillesa. Pami spoeczna bowiem z naturyswojej niestabilna opiera sina cigym powtarzaniu opowieci. Dla samej akcjipoematu ksiga IX nie ma wikszego znaczenia. Nie posuwa w aden sposb akcjii bohaterowie na kocu pieni swaciwie w tej samej sytuacji, co na jej pocztku Trojanie nadal pozostaj na rwninie, Achajowie za zbudowanym przez siebie

murem. Znaczenie ksigi ley zupenie gdzie indziej. Trzej posacy majponowniezwrcinasze zainteresowanie ku postaci Achillesa, ktry znikn z naszego polawidzenia na kocu ksigi I, i, co jeszcze waniejsze, przedstawi problem jegoodpowiedzialnoci moralnej problem ktry krysiniejako do tej pory, istniejcyju, ale jeszcze nie ukazany, a ktry teraz znajduje si nagle w centrum narracji.

Celem ksigi IX jest wic skoncentrowanie uwagi odbiorcw na stanie umysuAchillesa i ukazanie, e poprzez swj bd w ocenie Achilles staje siodpowiedzial-ny moralnie za to, co wkrtce nastpi. Bymoe w caej szlachetnej argumentacjiposw pobrzmiewa ktliwo, ale to on odrzuca ich godziw propozycj i cho

jego pobudki s jak najbardziej heroiczne, to wanie owo nadmierne trzymaniesi prawoci14 sprawia, e Achilles ostatecznie bdzi. Odrzuca cakowicie pod-stawy heroicznej pamici spoecznej, ktre trzej posacy mieli mu za zadanieprzypomnie.

9 Ibid., IX 928.10 Ibid., II 110141.11 Ibid., IX 260299.

12 Ibid., 527599.13 Ibid., 640642.14 B. Hainsworth, The Iliad: A Commentary, t. III:Books 912, Cambridge University Press,

Cambridge 1993, s. 57.


5/16


Dwie pieni, ktre kocz dugi wstp Iliady przed zwrotem akcji, nastpuj-cym w ksidze IX, czsto uznawane sza mniej wybitne nipozostae15. Nawetkonserwatywni uczeni nie potrafisiprzekonado tej czciIliady16. KsigVIII

wypeniaj co prawda nage zmiany sytuacji, ale s one raczej sabo uzasadnionei nie posuwaj tak naprawd samej narracji naprzd. Ksiga VII z kolei zaczynasi od powtrzenia na nim teraz siskoncentrujemy.

W ksidze VII Hektor tak samo jak za jego namow Parys w ksidze III wyzywa Achajw, by ktry z nich stan z nim do pojedynku17. Menelaos, takjak i poprzednio, zgasza si entuzjastycznie na ochotnika18. Powtrzenie scenyz ksigi III wydawa si nam moe co najmniej monotonne i nieciekawe, mimoto, jeeli przypatrze si dokadnie temu, co Hektor mwi, mona zobaczy, ewcale nie jest pozbawione celu.

Hektor, stojc midzy dwiema wrogimi armiami, wyzywa Achajw, ktrzyw milczeniu przyjmujjego sowa19. Jego mowa nie tylko jednak wywiera wielkiewraenie na zebranych Grekach, ktrym wstyd byo nie przyjwyzwania, a strachdo walki przystpi20; sowa Hektora sprzede wszystkim czcizoonego pro-cesu ustanawiania na nowo spoecznej pamici procesu, w ktrym dwie ksigipniej udziabdmieli wspomniani trzej posowie. Hektor swoim przemwieniemustanawia wielknarracj, ktra zajmuje szczeglne miejsce w pamici zbiorowejspoeczestwa heroicznego.

Odczucia Grekw jednoczesna niemoc podjcia i odrzucenia wezwania

pokazuj, jak bardzo mowa Hektora musiaa na nich wpyn, zarazem ogranicza-jc i modyfikujc ich zachowanie21. Achajowie rozdarci s midzy przeraeniemprzed pojedynkiem z tak potnym herosem a obaw wstydu, ktry wizaby siz wycofaniem si z walki.

Odpowiedzi Grekw jest zatem cisza. Oczywicie Achajowie take boj siswoich dowdcw (jak Homer zaznacza wIl. IV 431)22, ale tym razem ich reak-

cja czy raczej jej brak dosy jasno wynika z tego, e Hektor trafi w sedno.Widzimy, e jego sowa sdla Achajw suszne, a dyskusja z nimi nie do pomy-

15 G. S. Kirk, The Iliad: A Commentary, t. II: Books 58, Cambridge University Press,

Cambridge 1990, s. 230.16 Bymoe w tych ksigach tekst byniedopracowany w momencie mierci czy tekresu

dziaalnoci Homera por. Kirk, op. cit., 294, ktry odwouje si tam do prac Pierrea Chan-trainea i Stephanie West.

17 Il. VII 6791; por. III 3875.18 Ibid., VII 94102; por. III 96110.19 Ibid., 92.20 Ibid., 93.21 D. L. Cairns,Aidos: The Psychology and Ethics of Honour and Shame in Ancient Greek

Literature, Oxford University Press, Oxford 1993, s. 48.22 Cisza wie si nie tylko z pragmatycznwiedz, e zawsze lepiej milcze, ni powie-

dzie co niemdrego, i moe by przejawem przebiegoci, ale take moe wyraa cakowiteodrzucenie tego, co si usyszao por. opowiadanie VercorsaMilczenie morza (1942).


6/16

Gerson Schade24

lenia. Ich such siwyostrza, a ich wrogonarasta za sprawstrachu. W gruncierzeczy Hektor powiedziaco, czego nie mona byo mylnie zrozumie. Tak atwouzyska zrozumienie Grekw, poniewa dzieli z nimi t sam pami spoeczn

o czym wiedzienie mg, ale czego mg sidomyla. I, jak wida, susznie.Z pocztku koncepcja wsplnoty pamiciowej midzy Grekami a Trojanami moenam siwydawazaskakujca soni zaartymi wrogami i Homer odmalowa ichw zupenie rny sposb. Na pocztku ksigi III na przykad ukazany jest wyranykontrast midzy tym, jak wojsko trojaskie i greckie rusza na wojn ci pierwsisgoni i niezdyscyplinowani, drudzy idcicho w ponurej determinacji23. Kontrastten ponownie sipojawia, gdy pniej tego samego dnia obie armie po raz pierwszyzetr si w bitwie24. Wczeniej wdz walczcych po stronie Trojan Karyjczykwprzystrojony jest zotem niby dziewczyna25, a inny ich wany sojusznik, Rezos,

nosi zotzbroj26

. Mimo tych rnic, pamispoeczna dwch grup jest ewidentniewsplna Grecy od razu rozumiejsens sw Trojan, niepotrzebny im do tego adentumacz, aden objaniacz. Zobaczmy zatem dokadnie, co Hektor ma do powiedzenia.

III

Hektor nawouje, by ktryz greckich wojownikw, ktrego serce do pojedyn-ku si skania, stan z nim do walki27. Nastpnie z du dokadnoci i trosk

omawia to, co ma sta si z ciaem pokonanego. Jego rozwizanie to po prostudo, ut des, czyli wzajemny altruizm: Jeli mnie ktry z was spiem o dugimostrzu przeszyje, / nieche zawadnie m zbroj [...], / ciao za moje do domuniech odda [...]. / Jeli za ja go pokonam, [...] / zbroj zawadn [...], / zwokiza oddam [...], / niech polegego pogrzebi o bujnych wosach Achaje / i niechmogi mu wznios nad Hellespontem szerokim28. Wersy te antycypuj ostatnipojedynek Hektora i pohabienie jego zwok przez Achillesa, a take bitwo ciaoPatroklosa, ktrej opis zajmie setki wersw. Ale mowa Hektora zawiera jeszcze

jednwizj przyszoci.

Hektor koczc przemowwersj, w ktrej wystpuje jako zwycizca, wyobraasobie, jak Grecy sypiziemi, budujc na brzegu w pobliu Troi mogidla swegopokonanego bohatera.

Moe ktowtedy tak powie z ludzi yjcych w przyszoci,wielowiosowym okrtem po morzu ciemnym jak wino

pync

23 Il. III 19.24 Ibid., IV 422445.

25 Ibid., II 872.26 Ibid., X 435441.27 Ibid., VII 7475.28 Ibid., 7686.


7/16


wyobraa sobie Hektor

A oto mogia dawno zmarego czowieka!Cho bynajpierwszy wrd dzielnych, zabigo Hektor przesawny29.Moe tak powie niejeden i sawa moja nie zginie?30

Sowa Hektora s mocne i stanowcze, a uoony przez niego tekst monaby rzec inskrypcji to jasne, zwize, a jednoczenie pene energii podsumowanieycia herosa i to wanie sprawia, e Achajowie milkn. Hektor, dowdca armiitrojaskiej, wzbudzajcy postrach wojownik, ukazuje swoimi sowami eglarza,ktry widzi mogi zabitego w walce greckiego bohatera. Uwaga wypowiedzia-na przez tego eglarza przypomina stylem epigram nagrobny, w ktrym kadesowo si liczy. Patrzcy jak to sobie wyobraa Hektor zrozumie, e Hektor

przesawny by zwycizc w pojedynku i e sam ten fakt nobilituje zoonegow mogile pokonanego31. Po tych wanie sowach, wieczcych ca przemowHektora, Achajowie, ktrym, jak mwi Homer, wstyd bynie przyjwyzwania,a strach do walki wystpi, zachowujmilczenie32.

Wers opisujcy reakcjGrekw bardzo przypomina to, co Hektor mwi niecowczeniej tego samego dnia swojej onie (i co powtrzy te duo pniej swoimrodzicom w pieni XXII)33:

wstyd by mi byo

Trojan i piknych Trojanek [...],gdybym tu w miecie pozosta jak tchrz, z daleka od bitwy.Mj duch mnie przed tym ocali, bo juprzywykem bydzielnym,w pierwszych szeregach wrd Trojan o saw walczy zaszczytn.

29 Tukidydes (VI 59, 3) cytuje epigram, ktry tak samo zaczyna si od sw grb ma,ktry wyrnia si mstwem ( itd.); por. W. Peek, Griechische Vers-

Inschriften, t. I, Berlin 1955, nr 539.30 Il. VII 8791.31 Kirk, op. cit., s. 246; silnie zwizane z tym ustpem jest VI 459462, nie tylko w doborze

sw we wstpie i kontynuacji, ale take przez to, e jest to znw wypowiedHektora (w dru-gim ustpie do Andromachy) i e zawierajide. Skdind komentarze wypowiadane

przez anonimowe postacie s dosy typowe dla Homera por. Kirk, op. cit., s. 222.32 Hom.Il. VII 9293. Kiedy posaniec z wystawionej w 458 r. w Atenach sztuki Ajschylosa

Agamemnon ostatecznie potwierdza upadek Troi, uwaa, e naley bardzo si cieszy z tegowydarzenia. On rwnie jak gdyby wyobraa sobie przybysza, ktry widzc jeden z napiswdedykacyjnych w jakiej wityni mwi (Ag. 585587, prze. Stefan Srebrny): oto wreszciezdobya argejska wyprawa / Troj i dawnej chway zdobycznozdob/ bogom ku czci zawieszaw wityniach Hellady. Por. R. Scodel, Social Memory in Aeschylus Oresteia, [w:] Orality,

Literacy, Memory in the Ancient Greek and Roman World, oprac. E. A. Mackay, Brill, Leiden

2008, s. 115141; Alan Sommerstein zaznacza jednak w przypisie do swego przekadu w seriiLoeba (Harvard University Press, Cambridge, Mass. 2008, s. 69, przyp. 122), e te wersy nies pomylane jako inskrypcja z czasw, gdy powicono bogom te upy.

33 Il. VI 441446, por. XXII 104110.


8/16

Gerson Schade26

W obu przypadkach dwie podstawowe siy kierujce herosami wstyd ()i odwaga (duch, ), przy czym pierwszej naley siwystrzega, a drugw sobiepielgnowa34, nie bez problemw sprawdzaj siw dziaaniu. Odejcie od walki

pociga za sob wstyd, ale akceptacja wyzwania wymaga odwagi. Hektor w pie-ni VI nie chce sw mierci unieszczliwi ony i syna, lecz postanawia byodwany, natomiast Grecy w ksidze VII, znalazszy siw impasie, milkn a ichmilczenie jest wanie wyznaniem tego, e majto samo nastawienie, co ich wrg,e wyznaj te same wartoci. Otrzymawszy jednoczenie dwie przeciwne sugestieco do tego, jak powinni postpowa, i widzc, e cokolwiek wybior, bdzie tozy wybr, wahaj si.

Grecy s wyranie wstrznici sowami Hektora. Wzdragaj si przed przy-jciem wyzwania nie tylko dlatego, e Hektor mwi o sobie tak, jak gdyby ju

zabi wroga (co przecie jeszcze nie nastpio i wcale nie jest tak pewne, jak byHektor sobie tego yczy), ale take dlatego, e w swojej wizji Hektor zabijanie nazwanego jeszcze wojownika, podczas gdy tamten wyrnia si mstwem(). Wyraenie to bliskie jest sercu kadego z Achajw. Kady herospowinien wyrnia simstwem. Glaukos wspomniany wczeniej wacicielzotej zbroi wyruszajc na wojn, by walczypo stronie Trojan, wielokrotnie syszyod ojca, by waleczny byzawsze i mstwem innych przewysza()35, aby nie przyniehaby rodowi36. Ale wyraenieto wystpuje take w kontekcie bardziej podobnym do tego, w jakim uywa go

Hektor gdy bohater wyrniajc simstwem ledwie unika mierci. ChociabyMachaon w ksidze XI zostaje zraniony przez Parysa37, a sam Hektor nieomal giniez rk Teukrosa (a z opresji ratowa go musi sam Zeus)38, podczas gdy obaj s39. Zatem wyraenie to nie tylko byo Grekom dobrze znane, ale temusiao im silnie kojarzysiz czymgronym wyrniajc simstwem, czyliprzestrzegajc kodeksu heroicznego, czowiek jest szczeglnie naraony na mier.

Uycie tego wyraenia pozwala te na inne refleksje. Glaukos to nie jedynywojownik, ktry wysucha takich ojcowskich rad przed udaniem si na wojn40.

34 Por. Cairns, op. cit., s. 80.35 Il. VI 208.36 Por. Cairns, op. cit., s. 57 i 71.37 Il. XI 504507.38 Ibid.,XV 458465.39 We wszystkich trzech ustpach sowo wystpuje w tym samym miejscu

wersu, co wskazywamoe, cho nie musi, na uycie gotowej formuy.40 Glaukos, chojest wielkim wojownikiem, okazuje niezwyka gupotoddajc bardzo cenn

zot zbroj greckiemu (Il. VI 234236) gociowi po ojcach odziedziczonemu. Sam Homertwierdzi, e to Zeus musia odebra mu rozum. By moe, ale oddajc swoj zbroj Glaukoszdaje si pokazywa, e oddaje take cz swego pancerza duchowego innymi sowy, e

nie wyznaje ju ideologii, nakazujcej mu zabijanie kadego Greka. Ten fakt jest tym bardziejznaczcy, e Glaukos zostanie pouczony na ten temat przez swojego przyjaciela Sarpedona,goszcego zasad noblesse oblige (Il. XII 322328): gdybymy, mj przyjacielu, uciekszyobaj z tej wojny, / mogli radowa siyciem, nie znajc staroci i mierci, / pewno sam wtedy


9/16


Nestor w ksidze XI opowiada, jak Achilles odchodzc z domu zostaidentycznymisowami zawartw caym wersie formu pouczony przez ojca, by stara si wyrnia mstwem41. Dwaj wybitni

wojownicy walczcy po przeciwnych stronach dostaj od swoich ojcw to samopolecenie, wyraone identycznym sowami, ktre sdla nich zarezerwowane, jed-nocz ich i nadaj im szczeglny splendor, wyrniajc z tumu. I tak ustanawiasiwsplna dla dwch stron wielka narracja.

Pouczeojcowskich dla Achillesa dotyczy teinny ustpIliady. O jego odjedziez domu opowiada nie tylko Nestor, ale take jeden z posw Odys przypominaAchillesowi sowa ojca, ktry w tej wersji radzi, by w stara sipowstrzymywasiebie samego i okieznywa swojego nazbyt dumnego ducha42. W wietle tychdwch relacji Achilles jawi sinam jako postaprzymiewajca innych, a zarazem

poniekd niestabilna uczuciowo, i rzeczywicie oba te aspekty jego osobowoci swidoczne wIliadzie. W przeciwiestwie do Hektora nie mwi on nigdy o wstydzie,lecz za to chyba obarcza siwinza mierPatroklosa (mona to wywnioskowaz jego odpowiedzi na baganie Likaona o ask43). Na obron Achillesa trzebapowiedzie, e zostaon wczeniej zdradzony przez czonkw wasnej grupy, tych,z ktrymi dzieli do tej pory wartoci. Bl zwizany z tak zdrad mg spowo-dowa gboki szok emocjonalny i, w zwizku z tym, zaburzenia osobowoci44.Dla porwnania, duo pniej Ajas, rwniezdradzony przez czonkw swej klasy,z ktrymi, jak myla, wiele go czyo (zbrojAchillesa przyznano nie jemu, lecz

Odyseuszowi, razem z ktrym w dawniejszych, pomylniejszych dniach sprawowaposelstwo), wpada w sza i popenia samobjstwo45. Gniew Achillesa, mimo eatwo wybucha pod wpywem poczucia, e kto go oszukuje lub zniewaa46, nieprowadzi go do samobjstwa (chomiejscami Achilles nie jest od tego daleki47).

bym nie szed w pierwszych szeregach do bitwy [...]. Ale gdy zewszd czyhaj Kery zagadyi mierci / [...] idmy po sawdla innych lub niech inni okryjnas saw! (zmieniony prze-kad Kazimiery Jeewskiej). Sarpedon wyraa to bardzo jasno szlachetne pochodzenie zmuszaczowieka do honorowej postawy, przywilej pociga za sob odpowiedzialno, zobowizanieczce si z wysokim statusem. Homeryccy herosi zwizani s swoistym noblesse oblige jakkady arystokrata, muszcy dbao swoje dobre imi. Glaukos wymienia sizbrojz postacitenieprzypadkow Diomedesem, ktry jest w pewnym sensie drugim Achillesem, take poniany

przez Agamemnona. Chosam nie przestaje walczyjak Achilles, to potrafi ostro Agamemnonaskrytykowa. Jego umiejtno przemawiania w tak trudnej sprawie daje mu natychmiastowostatus herosa w greckiej armii.

41 Il. XI 784.42 Ibid., IX 252259.43 Ibid. XXI 100107.44 Inna tego typu postazostaa sportretowana przez Trumana Capotego w powieciZ zimn

krwi.

45 Por. Hom. Od. XI 543564 i Soph. Ai., passim.46 Patroklos to zauwaa w Il. XI 649654.47 Antilochos zawiadamiajc Achillesa o mierci Patroklosa trzymago za rce, bo basi,

by garda nie przebi ostrym elazem (Il.XVIII 3334).


10/16

Gerson Schade28

Zamiast siebie Achillesa unicestwia to, co grozio mu mierci kodeks heroiczny.Porzuca go wtedy, gdy odmawia posuszestwa trzem posom i wtedy, gdy oddajePriamowi ciao jego syna Hektora48.

Na razie jednak Hektor yje. Wspominajc w swojej mowie grb nieznanegoonierza, mogi dawno zmarego czowieka, Hektor mwi o czym jeszczebardziej znanym Achajom, a jednoczenie jeszcze bardziej przeraajcym nimierwojownika wyrniajcego si mstwem. Ot grb taki, jaki wyobraa sobieHektor istniarzeczywicie, a moe nawet widzieli go niektrzy suchacze pod-czas tej mowy. Wspomniany on bdzie jednak dopiero pod koniecIliady, podczasigrzysk ku czci Patroklosa, ktre odbd si midzy Troj a obozem greckim,w miejscu, gdzie teraz przemawia Hektor.

W ksidze XXIII, Hektor ley ju martwy, a jego ciao wkrtce cakiem zma-

sakruje Achilles podczas jedenastodniowego wybuchu wciekoci. Ale grb, ktryniegdysobie wyobraa chonie tak imponujcy, eby go byo widaz morza jest tam rzeczywicie. Od jego przemowy mija tydziepeen intensywnych walk49,gdy Nestor opisuje pewien znak na ziemi, radzc swemu synowi Antylochowi, jakobjecha go rydwanem:

Znak ci wyrany poka, abyu mety nie zbdzi;stoi tam zeschy pie, ktry w gr siwznosi nad ziemi,dbu piealbo sosnowy od deszczu niepoprchniay,wsparte o siebie ma z kadej strony dwa biae kamienie.

Droga tam skrca i gadki otacza szlak wycigowy moe to grb miertelnika, co zgin tu przed latami50,albo te znak na zakrcie przez ludzi w przeszoci wytknity51.

Koczy krtkim stwierdzeniem: teraz wyznaczy tam boski i szybkonogiAchilles / tor52, co oznacza dwie rzeczy: oczywicie to Achilles sprawia pogrzebukochanemu przyjacielowi, ale poza tym ten sam Achilles musia sysze o prze-mowie Hektora i o tym, w jakim miejscu zostaa ona wygoszona53. Chcia, by

48 Pomys, e ksiga XXIV Iliady zmienia znaczenie , ktre Achilles opiewaPatroklosowi w ksidze IX, przedstawia C. Macleod,Homer on Poetry and the Poetry of Homer,[w:] id., Collected Essays, Oxford University Press, Oxford 1983, s. 13.

49 Hektor przemawia pod koniec pierwszego dnia walk, ktry trwa od II 48 do VII 380

(jest to 22. dzieIliady). Tydzie pniej odbywaj si igrzyska ku czci Patroklosa (29. dzieIliady); por. obliczenia w: J. Latacz, Homer. Der erste Dichter des Abendlands, Artemis und

Winkler, Dsseldorf 2003, s. 132150.50 W oryginale ten wers: , bardzo przypomina

wers z mowy Hektora (VII 89): .51 Il. XXIII 326332.52 Ibid., 333. W oryginale jest mowa nie tyle o torze, co o mecie w sensie staroytnym

(), punkcie, wok ktrego zakrca rydwan na wycigach.53 W ksidze XI na przykad Achilles uwanie przyglda si wydarzeniom i widzc, jak

Nestor wywozi na rydwanie z pola bitwy zranionego Machaona (ktry niemal zgin, starajcsiwykazamstwem), wysya Patroklosa, by sprawdzi, co sistao (XI 596615). To wanie


11/16


igrzyska odbyy si wanie tu w miejscu, ktre widzia przemawiajc nazbytdumny Hektor. Chcia w ten sposb ustanowi lieu de mmoire czyli miejsce,ktre nierozcznie bdzie zwizane z pamici triumfu Grekw nad Trojanami.

I to wanie miejsce stanie si punktem zwrotnym wojny trojaskiej, a nawetwicej punktem zwrotnym wielkiej narracji Homera.Dwa wyraenia, wyrniasimstwem przypominajce rodzicielskie rady

oraz grb czowieka, ktry umar dawno temu przypominajce faktycznieistniejcy nieopodal grb zczone s przez Hektora w ksidze VII w wyobra-onej przez niego scenie. Dwa fakty w ten sposb staj si jasne staranie sibynajlepszym nie chroni przed mierci, a grb czowieka moe stasiniczymwicej ni punktem zwrotnym w wycigach. To dwa przesania uoonego przezHektora quasi-napisu nagrobnego, a przypomnijmy, e w takim napisie kade

sowo si liczy54

. To wci jednak nie koniec kade sowo bowiem powinnoliczy si dwa razy, raz w swoim dosownym, a raz w metaforycznym znaczeniu.

IV

Przesanie Hektora nie mogo zosta le zrozumiane, poniewa jego sens byzwizany z pamicispoecznwszystkich suchaczy, zarwno Trojan, jak i Acha-jw. Mimo wzajemnej wrogoci te dwa ludy tworzyy jedn wsplnot pamici.

Grecy i Trojanie nie mieli osobnych wizji przeszoci, ktre zaprzeczayby sobienawzajem i konkuroway ze sob. Nie naleeli do dwch rnych wsplnot pamici,walczcych o uprawomocnienie swoich wersji przeszoci, z tego prostego powo-du, e stojcy na ich czele herosi byli tak samo pouczani przez swych ojcw. Niedochodzio do wojny pamici, gdy ci, ktrzy wychodzili ze starcia z yciem,decydowali o tym, co zostanie przekazane przyszoci. Ten przekaz jest identycznyw razie zwycistwa zarwno jednej, jak i drugiej strony, jak pokazuje propozycjaHektora: ten kto przeyje, ma wpisado formularza pamici imizmarego, ktrebdzie yo na wieki. To niestety nieprawda, e wojna decyduje tylko o tym, kto

bdzie y; decyduje ona rwnie, kto miaracj. Ci, ktrzy pozostajprzy yciu,decyduj, jak naley pisahistori. Grecy i Trojanie mogwybieraz dostpnychwersji przeszoci t, ktra najlepiej odpowiada ich potrzebom retorycznym. Cokol-wiek wybior, stanie siczcitej samej wielkiej narracji narracji niemiertelnejchway.

w nastpujcej potem scenie Nestor opowiada Patroklosowi o tym, jak Achilles odjedaz domui pouczany by przez swojego ojca, e ma zawsze wyrnia si dzielnoci (ibid., 616803).Wracajc do Achillesa Patroklos spotyka zranionego Eurypylosa, ktrego odprowadza do namiotu

i tam opatruje mu rani chwilz nim rozmawia (ibid., 804848 i XV 390402). Stamtd wracabiegiem do Achillesa (ibid., 405) i za rad Nestora (XI 796801) baga go (XVI 2145), bypozwoli jemu samemu poprowadziMyrmidonw do walki, poyczywszy mu swoj zbroj.

54 Zob. wyej, przyp. 31.


12/16

Gerson Schade30

Hektor jest ewidentnie wiadomy tego, jak nietrwaa jest pamispoeczna, skoroprbuje nikierowa. Upraszczajc skomplikowanrzeczywistozdarze, speniarne narracyjne, spoeczne i polityczne potrzeby, identyczne dla obydwu stron

konfliktu. Niby-napis nagrobny, ktry wyobraa sobie Hektor, wietnie pokazuje,jak pamisiga do przeszoci, aby okreli teraniejszo i zapewniwaciwprzyszo55, i jest jawnprbprzejcia kontroli nad spoecznpamici. Gdybyto Hektor mia zosta zabity, sprawa miaaby si dokadnie tak samo, tylko innyzwycizca prbowaby przej kontrol nad wizj historii.

Grekw paraliuje atwy, zdawaoby si, do przejrzenia, zabieg retoryczny.Hektor nie posuguje si opowieci, majc na celu odnowienie prywatnychwspomnie suchaczy jak Fojniks przypominajcy Achillesowi czasy sodkiegodziecistwa, kiedy przyszy heros siedzc mu na kolanach czsto rozlewa wino

i moczy mu szat na piersi56

; t opowieci Fojniks prbuje dziaa na uczuciarozmwcy, korzystajc z wrodzonej niestabilnoci jego emocji; nie prbuje tesiodwoywado na pmitycznego, na phistorycznego przykadu znw jakFojniks, opowiadajcy Achillesowi o Meleagrze, ktry tumic gniew wrci dowalki, chonie proponowano mu tylu darw, ile teraz Agamemnon jest gotw daAchillesowi57; nie relacjonuje w kocu wydarze z wasnej przeszoci jeszczeraz jak Fojniks, opowiadajcy Achillesowi o swoim wasnym dawnym gniewie,ktry prawie doprowadzigo do zabicia ojca58. Zamiast tego Hektor uywa wielkiejnarracji, aby przej kontrol nad pamici spoeczn. Jednoczenie ustanawiajc

wielk narracj i odwoujc si do niej, Hektor wynajduje sposb wyraania siodpowiedni dla herosw dyskurs na miar jego samego i na miar Achillesa,w ktrym niepotrzebna jest ani autobiografia, ani alegoria, ani analogia.

Przeciwnie w wypowiedzi Hektora dominuje symetria o charakterze nieosobi-

stym i bardzo rzeczowym. Jeli Hektor zginie, jego ciao powinno zostaoddane;tak samo on odda ciao greckiego wojownika, jeli go pokona. Jeli zginie Hektor,bdzie mia grb, a przepywajcy eglarz bdzie wiedzia, e zabi go walecznyGrek w tym wypadku to Grecy przejliby kontrol nad spoeczn pamici.Rwnie dobrze ktryz Achajw mgby powiedzie jak Hektor:

Jeli wygrasz, zwrmoje ciao, bo jeli ja zabijciebie, zabiortwojzbroj,ale ciao zwrc.Mowa Hektora pasuje rwniedo tego kontekstu. Grek mgby ze swej strony

stworzycona ksztat epigramu funeralnego dla zabitego wojownika trojaskiego.Takiego dalszego cigu bynajmniej nie da siwykluczy. Wrcz przeciwnie sowaHektora pokazuj, jak tworzy sipoezj. Mona bez przesady powiedzie, e Hektormwic Moe ktowtedy tak powie itd. stworzyepitafium, zapocztkowujcgatunek literacki skoncentrowany przede wszystkim na pamici spoecznej.

55 Scodel, op. cit., s. 122.56 Il. IX 485491.57 Ibid., 527599.58 Ibid., 458461.


13/16


V

Wypowiadajc podsunite przez wyobranisowa, jakie eglarz wypowiedzia-

by na widok mogiy greckiego wojownika, Hektor posuguje si formuami, ktrepasowayby rwnie do wojownika trojaskiego. Epigram Hektora zaznaczajcy,e zmary wojownik pozostanie na zawsze w pamici dziki temu, ze wyrniasimstwem (), odwouje si jednak do czegowikszego. Przynale-y do wielkiej narracji, poniewa wyjania, a nawet uzasadnia pami spoecznheroicznego spoeczestwa: staraj si by najlepszy, a zostaniesz zapamitany nazawsze; wanie poniewastaraesibynajlepszy, twoja chwaa nie minie59. Tsamnarracjwyraajwanie rady ojcw dawane wojownikom z obu stron przedwalk, by kady z nich waleczny by zawsze i wrogw mstwem przewysza.

Hektor jednak nie tylko wymyla nowy gatunek literacki i tworzy jego pierwszyprzykad, lecz rwniew pewnym sensie naladuje Homerowwielknarracjczyte, ujmujc rzecz z drugiej strony, stosowany stale przez Homera zabieg ustana-wiania i utrzymywania spoecznej pamici za pomoc wielkiej narracji znajdujeodzwierciedlenie w sowach Hektora. Ta praktyka Homera znajduje swoje odbiciew jeszcze jednym miejscu Iliady rwnie Achilles take bierze udzia w two-rzeniu wielkiej narracji, piewajc Patroklosowi o czynach dawnych mw. Tscen widz trzej posowie majcy przekonywa Achillesa do powrotu na polebitwy. Hektor i Achilles s, jak dobrze wiemy, nierozerwalnie ze sob zwizani.

Hektor zabija najlepszego przyjaciela Achillesa, Achilles zabija samego Hektora,a jego ciao bezczeci, a potem zwraca je jego ojcu. Obaj dziaaj w ramach tejsamej poetyki. Jednak Hektor tylko potwierdza wielknarracjmwic o tym, eten, kto umrze wyrniajc simstwem, zostanie na zawsze zapamitany; Achillestake pocztkowo (przed przemowpierwszego posa) wielknarracjpotwierdzapiewajc przy formindze o sawnych czynach mw60, pniej jednak (po mowiepierwszego z posw) odrzuca j, uznajc za bezwartociow, nieszczer i preten-sjonalnbzdur61. Achilles junigdy w tej sprawie nie zmieni zdania. To, co mwi,pozwala nam dostrzec, jaki bd kryje si u podstaw wielkiej narracji Hektora.

Gdy posowie w swych mowach przedstawiaj swojwielknarracj, Achillesj unicestwia, gdy odpowiadajc im mwi62:

59 J.-F. Lyotard, La condition postmoderne : rapport sur le savoir, Minuit, Paris 1979, s. 7.

Lyotard zaobserwowai opisainterakcjmidzy nauka wielknarracj: La science est dori-gine en conflit avec les rcits. [...] Mais, [...] elle se doit de lgitimer ses rgles de jeu. Cest

alors quelle tient sur son propre statut un discours de lgitimation [...]. Quand ce mtadiscours

recourt explicitement tel ou tel grand rcit [...], on dcide dappeler moderne la science

qui sy rfre pour se lgitimer. Pami spoeczna to nic innego ni taka nauka, ktra bada

wielk narracj, legitymizujc tym samym jej status, tre i akcj.60 Il. IX 189.61 Ibid., 315327.62 Ibid., 401409.


14/16

Gerson Schade32

ycia czowieka nie moe adna z wartoci przewyszy,[...] nie zdobdziesz junigdy czowieczej duszy, nie zowisz,ani jej w locie nie wstrzymasz, gdy z warg na zawsze uleci63.

T postaw potwierdzi duo pniej w Podziemiu wyznajc, e wolaby ysuc u parobka, nijako zmary rzdziduszami64. Patrzc naIliadz tej nowejperspektywy moemy powiedzie, e Achilles okazuje sitym, ktry nie tylko zabiHektora, ale rwnie zabi wielk narracj przynalen Hektorowi i pozostaymherosom. Achilles dobrze rozumie zasady tej narracji i potrafi j wsptworzy,skoro sam piewa Patroklosowi o chwalebnych dokonaniach mw65. Czynictak, postpuje jak sam Homer. Dobrze wiedzc, jak bohaterom zaley na sawie,prbuje jej pozbawiHektora, odmawiajc mu mogiy, ktrej ten pragndla siebiei szlachetnie obiecywapokonanemu przeciwnikowi. Hektor zabijego najlepszego

przyjaciela Patroklosa, ktrego tak cieszyo suchanie heroicznych pieni piewa-nych przez Achillesa, Achilles wic wroga mstwem przewyszajc postara sio to, by i Hektor nigdy wicej takich pieni nie mg usysze. W opisie mierciHektora nabiera waciwego sensu pewna stale stosowana formua: szybkonogiAchilles staje sirzeczywicie szybkonogi, Hektora wokgrodu Pryjama cigajcrczymi nogami66. Opisujc ten miercionony pocig, Homer znw wspominao punktach zwrotnych porwnujc scen do wycigw konnych, a Achillesai Hektora do koni zakrcajcych wok mety67. Dziki temu porwnaniu wersmwicy, e szybkonogi Achilles ustanowipunkt zwrotny w igrzyskach na cze

Patroklosa68, moemy odczytywa nie tylko w sposb dosowny, ale te metafo-rycznie jako punkt zwrotny dla wielkiej narracji Hektora i Achillesa.

Homer, jak sizatem okazuje, nie tylko pokazawIliadzie, jak wielka narracjajest ustanawiana (kac Hektorowi obmylii wypowiedziequasi-epigram69), ale

63 Tak naprawdAchilles udziela na trzy przemwienia trzech rnych odpowiedzi. Odpo-wiadajc Odyseuszowi, oznajmia, e odpynie rano do ojczyzny (ibid., 356363). Do Fojniksamwi, e rano zdecyduje, czy odjeda, czy tenie (ibid., 618619). Ajasowi w kocu deklaruje,

e bdzie walczy, ale dopiero wtedy, gdy Hektor dojdzie do statkw i namiotw Myrmidonw wojownikw, ktrymi Achilles dowodzi (ibid., 650655). Jeszcze inne ustpstwo uczyni potemw odpowiedzi na prob Patroklosa jego wynikiem bdzie mier przyjaciela (ibid., XVI6465). Te rne reakcje ukazuj rne etapy jego postawy wobec kodeksu moralnego herosa

do Odyseusza Achilles zwraca si obojtnie, podczas gdy do Ajaksa zwraca si ju bdziez sympati, wiksznawet nido Fojniksa, chonie suchaobojtnie wezwa tego ostatniego,

by mia wzgld na wizi rodzinne.64 Od. XI 488491.65 Zob. wyej, przyp. 60.66 Il. XXII 172173 i 229230. M. Hammond, Introduction, [do:] id., Homer: The Iliad,

Penguin, London 1987, s. XXIX.67 Il. XXII 162166.68 Zob. wyej, przyp. 52.69 Zob. wyej, przyp. 30.


15/16


take jak wyglda jej kryzys i jak zostaje poddana dekonstrukcji (przez rozpaczAchillesa). Achilles ustanawia jej punkt zwrotny nie tylko dosownie, w igrzyskachna czeprzyjaciela (ktrego opakiwaado koca Iliady70), ale i metaforycznie

gdy odpowiada herosom, swym towarzyszom broni, spord ktrych czuje siwyobcowany. Mwi im, e nieprzemijajca chwaa nie ma wartoci, bo nigdy nieprzeway ycia71.

Achilles kadzie kres wielkiej narracji Hektora. Stanowica jej istot naiwnieafirmujca, jednowymiarowa pochwaa nie bdzie ju moliwa po Iliadzie, skorogwny bohater odkry, jak dziaa mechanizm tej narracji. Achilles w ksidze IX jestpod presj natrtnych i posugujcych simanipulacj posw, przebiegy macherprbuje go przekupi kobietami i bogactwem72, zastpczy ojciec bombarduje gowspomnieniami z dziecistwa i moralizujcymi opowiastkami, w kocu towarzysz,

ktry wkrtce oszaleje i si zabije, prosi go, by mnie sta u jego boku. W tejsytuacji Achilles odkrywa sekret kodeksu heroicznego tkwicw nim sidestruk-cyjn: ycie nie ma adnego znaczenia, a powodem tego jest jedynie to, e tak maby, bo ycie nie ma adnego znaczenia. Jak kada wielka narracja, take narracjaheroiczna roci sobie pretensje do nieomylnoci, Achilles dowodzi jednak, e mylisi w kadym calu, czujc do niej aktywn niech, a nie biern obojtno.

Achilles, wycofujc siz walki i oczarowujc przyjaciela piknpieni73, byw stanie znie to, e zosta potraktowany przez Agamemnona jak godny pogar-dy wyrzutek74. Nie mg jednak znie tego, e Hektor, ukazany przez Homera

jako typowy reprezentant wielkiej narracji, odebra mu to, co byo dla niego takwane przyja, to dowiadczenie, ktre czyni ycie wartociowym. Po mierciPatroklosa, Achilles musi wrci walki ale nie skania go do tego heroizm.Ktnia z Agamemnonem, dary, wasna mier to wszystko przestaje si dlaniego liczy. Po mierci przyjaciela popycha go do walki furia wywoana osobiststrat, nienawi i pragnienie zemsty, to one doprowadz go do zabicia Hektorai, co wicej, dyskursu Hektora. Achilles zabija wic dwch Hektorw prawdzi-wego, walczcego w obronie Troi, i wyobraonego, walczcego w obronie wielkiejnarracji trojaskiej, ktra tak siskada pokrywa siz wielknarracjgreck.

W pewnym sensie, chomoe nam si to wydawaparadoksalne, Achilles zabijaHomera fikcyjna postakadzie kres poetyckiemu zamysowi wasnego stwrcy.

70 Zob. Il. XXIV 511512.71 Zob. wyej, przyp. 62.72 Zob. wyej, przyp. 11.73 Zob. wyej, przyp. 60.74 Tego samego wersu uywa Achilles zwracajc sido Ajasa i Patroklosa (IX 648; XVI 59).

Achilles trzy razy oznajmia, e Agamemnonowi nie uda si doprowadzi ich do zgody: Aga-

memnon nie moe go bowiem przekona(IX 315 i 345 Achilles pozna si juna nim) i niemoe go przekupi nawet najwikszymi darami (IX 385386). J. Gould, The Idea of Societyin the Iliad, [w:] id., Myth, Ritual, Memory, and Exchange, Oxford University Press, Oxford

2001, s. 340.


16/16

Gerson Schade34

Koniec kocw, to co bardzo osobistego, intymnego nawet, doprowadza doupadku wielknarracjHomerycki pamizbiorowspoeczestwa heroicznego.Do czynw brutalnych i bezlitosnych prowadzi Achillesa nie utrata honoru, lecz

utrata ukochanego to ona staa si punktem zwrotnym Iliady. Gniew Achillesanapdzao najstraszniejsze i najbardziej potne ze wszystkich uczu, ktre peznieku nam ukradkiem i jest nie do zwalczenia jak Safona opisuje dzmiosn75.To tsknota i pragnienie zabijajAchillesa, bohatera wybitnego, lecz niestabilnegoemocjonalnie76.

[email protected]

Przeoya Katarzyna Kostecka

ARGUMENTUM

Ex aliquot versibus in Iliade repetitis elucet Graecos et Troianos idem de

herois officiis virtutibusque censere. Achilles, quem viri ab exercitu legati de eius

muneribus monere conentur, contra eas regulas rebellat, nam putat gloriam bellicam

nequaquam esse tanti, ut propter eam relinquenda sit vita.

75 Sapph. fr. 130 Voigt.

76 Achilles z pewnociwydaje siporywczy, twaddostrzega zresztjego wasny ojciec(zob. wyej, przyp. 42). Natomiast o Patroklosie zwykle mwi sijako o agodnym i miymi jeden taki przymiotnik jest wIliadziezarezerwowany waciwie wycznie dla niego(np. XXIII 252).

Schade G., Wielka Narracja Homera..., ''Meander'' LXX (1), 2015

Documents

Transcript of Schade G., Wielka Narracja Homera..., ''Meander'' LXX (1), 2015