BARIERY W PROCESIE ABSORPCJI ŚRODKÓW UE PRZEZ JST.

UWAGI ŚRODOWISKA BANKOWEGO.

Arkadiusz Lewicki Dyrektor w Związku Banków Polskich,

1. JST jako Klient Banku …2. Możliwości polskich banków…3. Wpływ kryzysu …4. Banki nadal finansują…5. Rekomendacje6. Banki i JST w procesie absorpcji …

Przeważająca część środków budżetowych przeznaczonych w gminach ogółem na wydatki majątkowe dotyczyła działu: Transport i łączność (28,9%), Gospodarka komunalna i ochrona środowiska (19,6%), Oświata i wychowanie (12,5%), Kultura fizyczna i sport (11,6%) oraz działu Rolnictwo i łowiectwo (9,0%).

MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW…

7Źródło: ECB, 2008

MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW…

Aktywa sektora bankowego do PKB w UE 27 (2007r.)

Źródło: ECB, 2008r., dane w %. PKB8

2. MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW…

9

Fundusze własne sektora bankowego w latach 1993-2009

(w mln zł.)

3 394 5 2577 661

12 526

17 86122 468

25 767

30 689

37 76940 558

40 564

42 89046 587

51 221

63 113

77 55781 050

0,0

10 000,0

20 000,0

30 000,0

40 000,0

50 000,0

60 000,0

70 000,0

80 000,0

90 000,0

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 03/2009

Przewidywany stały wzrost funduszy, w związku z rosnącymi potrzebami gospodarczymi

Źródło: KNF, dane. 2009r.

Znaczne pogorszenie warunków działania banków od września 2008 r.

Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

SKUTKI KRYZYSU DLA POZYSKIWANIA PRZEZ BANKI ŚRODKÓW NA AKCJĘ KREDYTOWĄ

wzrost kosztów pozyskiwania depozytów w postaci wzrostu ich oprocentowania

deprecjacja złotego pogorsza relację kredytów do depozytów i w efekcie ogranicza możliwości zwiększenia

akcji kredytowej

globalny charakter kryzysu zwiększa koszt pozyskiwania środków na międzynarodowych rynkach

finansowych

pogorszenie klimatu działalności gospodarczej i obniżenie zaufania na rynku finansowym powodujący:

utrudnienia w dostępie do środków finansowych z rynku międzybankowego krajowego i międzynarodowego

konieczność dokonywania inwestycji w postaci zakupu obligacji skarbowych i bonów pieniężnych NBP w celu spełnienia wymogów

regulacyjnych

wzrost liczby kredytów zagrożonych i konieczność tworzenia rezerw

W EFEKCIE NASTĘPUJE PROCES ZMNIEJSZANIA ŚRODKÓW NA FINANSOWANIE GOSPODARKI

INNE SKUTKI KRYZYSU:- Wzrost ryzyka działalności gospodarczej zmusza banki do zaostrzenia kryteriów oceny ryzyka kredytowego i może

doprowadzić do ograniczania dynamiki akcji kredytowej - Deprecjacja złotówki powoduje zagrożenie spłat kredytów walutowych udzielanych głównie na cele mieszkaniowe- Pogorszenie sytuacji gospodarczej i wzrost bezrobocia może spowodować wzrost ilości zagrożonych kredytów ludności

oraz przedsiębiorców

13

14

BANKI- WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI (%)

Źródło: KNF, 2009

15Źródło: NBP

16

Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

Pogorszenie sytuacji gospodarczej i dalszy spadek dochodów JST

Deficyt kapitału i koszt pieniądza Potrzeby pożyczkowe innych uczestników rynku (w

tym rządu) Wzrost ryzyka kredytowego „Krótszy” (i droższy) pieniądz Niewiadome związane z nowymi regulacjami (np.

art. 243 uofp- tj. nowy wskaźnik spłaty zobowiązań który wpłynie na ; zmiana systemu przepływów finans. środków UE- ryzyko zatorów płatniczych, etc.)

Brak środków na wkład własny w projektach UE…

25

niski poziom wiedzy oraz bariery psychologiczne po stronie jednostek publicznych- potencjalnych stron PPP;

niska świadomość konstrukcji partnerstwa- kwestia odpowiedniego podziału zadań i związanego z tym ryzyka;

brak informacji o udanych projektach PPP; oczekiwanie przejęcia całego ryzyka przez

inwestora; koszt pieniądza i dłuższego zaangażowania;

ALE BANKI NADAL FINANSUJĄ…

27

0

20

40

60

80

100

120

140

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

100107,50 103,23

112,85125,13

132,03 135,80

107,18

Źródło KNF 2008 ; 2009 – Symulacja ZBP

BANKI NADAL FINANSUJĄ…

28Źródło KNF

0

100

200

300

400

500

600

700

2002 2003 2004 2005 2006 2007 12/2008 2009/IV 2009

117,9 120,4 116 119,1 136,5 171,2 216 22186,1 98,1 109,6 136

182,9

254

367387

6429,2 10,7 11 11,9

14,7

15,8

16 17,5

samorządy terytorialne dla gospodarstw domowych dla przedsiebiorstw

Przewidywany wynik za 2009 rok dla całego sektora niefinansowego (styczeń 2009r.)

BANKI NADAL FINANSUJĄ …

Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

BANKI NADAL FINANSUJĄ…

Źródło: „Sytuacja na rynku , kredytowym. Wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych. III kwartał 2009”, NBP, lipiec, 2009

ŁAGODZENIE

ZAOSTRZANIE

BANKI NADAL FINANSUJĄ…

Zobowiązania ogółem jednostek samorządu terytorialnego, w stosunku do roku 2007, wzrosły o 11,2%. Wśród tytułów dłużnych największą dynamiką charakteryzowały się zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego z tytułu kredytów i pożyczek, które w 2008 r., w stosunku do 2007 r., wzrosły o 19,2%

W I półroczu 2009 r. w strukturze zobowiązań ogółem JST największy udział stanowiły kredyty i pożyczki – 85,1% ; papiery wartościowe stanowiły - 14,1% (w gminach - 11,6%, w powiatach - 16,6%, w miastach na prawach powiatu - 15,5%, w województwach - 13,9%).

Zobowiązania JST w I półroczu 2009 r. w porównaniu do I półrocza 2008 r. wzrosły z tytułu: - papierów wartościowych o 797 mln zł, tj. o 23,5%, - kredytów i pożyczek o 5.3 mln zł, tj. o 26,7%, - wymagalnych zobowiązań o 25 mln zł, tj. o 12,1%.

REKOMENDACJE OGÓLNEPROPOZYCJE DZIAŁAŃ DORAŹNYCH MOGĄCYCH

SUKCESYWNIE ZWIĘKSZAĆ ROZMIAR AKCJI KREDYTOWEJ DLA GOSPODARKI

Wsparcie w obszarze płynnościowym ze strony NBP, MF, KNF Obniżenie ryzyka kredytowego poprzez wdrożenie sprawnego systemu poręczeń

i gwarancji z wykorzystaniem możliwości BGK w zakresie udzielania poręczeń portfelowych

Wprowadzenie rozwiązań zabezpieczających interes klientów w trakcie procesu inwestycyjnego z deweloperami (rachunek powierniczy, uwłaszczenie klientów w razie upadłości dewelopera)

Poszerzenie zakresu działania programu "Rodzina na swoim" Usprawnienia w procesie restrukturyzacji majątkowej i finansowej

przedsiębiorstw Zwiększanie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, w tym także poprzez

upowszechnienie możliwości korzystania z systemów informacji gospodarczej Rezygnacja ze szkodliwych propozycji, które wprowadzają niepewność w

stosunkach gospodarczych, obniżają zaufanie do Polski na świecie i niepotrzebnie zwiększają ryzyko inwestycyjne dla podmiotów zagranicznych

34

• Umiejętne zarządzanie finansami – w tym płynnością finansową;

• Optymalizacja (minimalizacja) kosztów i zwiększenie wydajności;

• Wczesna identyfikacja przyszłego zapotrzebowania firmy na kapitał zewnętrzny i zagwarantowanie dostępu do niego;

• Identyfikacja najważniejszych obszarów ryzyka i ograniczanie;

KRYZYS= SZANSA

(Np. można dużo taniej zrealizować inwestycje)

REKOMENDACJE OGÓLNEDLA JST

BANKI I JST W PROCESIE ABSORPCJI

ŚRODKÓW UE

Rezerwa Wykonania

1,96 mld euro2,91%

Pozostałe Programy

Operacyjne49,30 mld euro

73,32%

Regionalne Programy

Operacyjne15,98 mld euro

23,77%

JST PODSTAWOWYM BENEFICJENTEM

Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Krajowy ProgramReform

2005 - 2008

Krajowy Program „Zabezpieczenie

Społecznei IntegracjaSpołeczna”

ProgramKonwergencji

Inne strategie(sektorowe,

zagospodarowaniaprzestrzennego,

regionalne i inne)

NarodowaStrategia Spójności

16 RPO (16,6 mld €)

PO Infrastrukturai Środowisko (27,5 mld €)

PO Kapitał Ludzki (9,7 mld €)

PO InnowacyjnaGospodarka (8,3 mld €)

PO RozwójPolski Wschodniej (2,3 mld €)

PO EuropejskiejWspółpracy

Terytorialnej (0,7 mld €)

PO Pomoc techniczna (0,5 mld €)

Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2015 Strategia Rozwoju Kraju uwzględnia kierunki rozwoju zawarte w dokumentach strategicznych

oraz politykach UE

Krajowy Plan Strategiczny dla

Obszarów Wiejskich

ProgramRozwoju ObszarówWiejskich

(13,2 mld €)

StrategiaRozwoju

Rybołówstwa

PO Zrównoważony Rozwój SektoraRybołówstwa

i NadbrzeżnychObszarów Rybackich

(0,7 mld €)

Programy i Inicjatywy

Wspólnotowe(np. CIP, 7PR)

1. Obsługa informacyjna

2. Doradztwo

3. Finansowanie: • Standardowe instrumenty finansowe• Współfinansowanie projektów z dotacją UE• Finansowanie z udziałem środków publicznych i partnerów

instytucjonalnych: EBI, EFI, EBOiR, BŚ, BGK;• Partnerstwo Publiczne-Prywatne

4. Zabezpieczanie ryzyk

5. Monitoring

6. Obsługa rozliczeń

7. Wymiana informacji gospodarczej

8. Stały dialog i współpraca: klient/beneficjent-bank/ZBP- inst. publ.

BANKI wskazują na : bariery wejścia na rynek obsługi projektów unijnych

przez banki, wysokie koszty ponoszone przez bank związanych z

obsługą projektów strukturalnych, ryzyka ponoszonych przez banki w związku z obsługą

projektów strukturalnych i sposobów ich pomiaru stosowanych przez banki,

wysokie koszty obsługi projektów strukturalnych na tle innych wybranych działalności kredytowych banków.

Rap ort Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w zakresie projektu „Badanie barier zaangażowania banków w proces absorpcji funduszy strukturalnych” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej realizowanego na zlecenie MRR, 2009r.

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

słaba kondy cja f inansowa potencjalny ch benef icjentów

ry zy ko niespłacenia kredy tu pomostowego w wy niku nie

dotrzy mania przez benef icjenta warunków umowy o dotację

ry zy ko wy nikające ze zmienności i niejednoznaczności

przepisów doty czący ch aplikowania i oceny wniosków

niska jakość składany ch przez benef icjentów wniosków o

dotację skutkująca wy sokim odsetkiem odrzucony ch

wniosków

konieczność znajomości przepisów doty czący ch aplikowania o

dotację oraz f inansowania i rozliczania projektów

strukturalny ch przez pracowników banku

inne, prosimy podać jakie. Opóźnienia we wdrażaniu

programów

Konieczność posiadania specjalny ch procedur kredy towy ch

doty czący ch projektów strukturalny ch  

niskie wy korzy stanie zabezpieczeń Funduszu Poręczeń

Unijny ch

nieopłacalność f inansowania projektów unijny ch

Podstawowe bariery zaangażowania banków w proces absorpcji funduszy strukturalnych

*średnia liczba punktów przyznana przez poszczególne banki (suma punktów przyznanych przez pojedynczy bank nie mogła przekroczyć 10)

Rap ort Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w zakresie projektu „Badanie barier zaangażowania banków w proces absorpcji funduszy strukturalnych” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej realizowanego na zlecenie MRR, 2009r.

42

Porównanie:

Kredyty finansujące

projekty unijne (pomostowe

i na wkład własny)

Kredyty

korporacyjne

Kredyty

mieszkaniowe

Kredyty

konsumpcyjne

Indywidualne podejście do

każdego wniosku kredytowego

Wysokie kwalifikacje

pracowników banku

Wysoka czasochłonność

Długi okres od weryfikacji

wniosku kredytowego do

rozpoczęcia realizacji projektu

Więcej możliwości

zabezpieczenia kredytu (np. cesja

praw wierzytelności, poręczenie

FPU)

Realizacja projektu uzależniona

od decyzji o dofinansowaniu

Konieczność monitoringu

zgodności realizacji projektu z

założeniami umowy o dotację

Standardowa

procedura oceny

wniosku

kredytowego

Standardowe

zabezpieczenia

Niezależność

udzielenia kredytu

od decyzji

podmiotów

zewnętrznych

Standardowy

monitoring

realizacji

inwestycji

Obsługa

zautomatyzowana

Szybka decyzja

kredytowa

Zabezpieczenia

standardowe

Obsługa

zautomatyzowana

Szybka decyzja

kredytowa

Brak

zabezpieczeń

Obsługa projektów finansowanych ze środków strukturalnych na tle wybranych obszarów działalności kredytowej banków

1. Brak jednolitych procedur w tych samych rodzajach spraw, różnorodność nieuzasadnionych rozwiązań; widoczny brak koordynacji programów i doboru instrumentarium.

2. Nieuzasadnione systemowe blokowanie przez niektóre instytucje publiczne ułatwień w dostępie do finansowania zewnętrznego. Najgorzej pod tym względem w RPO. Z jednej strony banki są tam podejrzewane o niechęć do kredytowania a z drugiej zapomina się o podnoszonych od dawna nadal istniejących barierach takiego szerszego dostępu do kredytu -np. blokowaniu zabezpieczeń spłaty kredytu (warunkowych- cesji, przewłaszczenia) niezbędnych dla tańszych kredytów pomostowych, pomijanie promes w ocenie projektów, brak uwzględnienia kosztów w kosztach kwalifikowanych.

3. Powtarzanie przez administrację realizującą nowe programy starych błędów (np. zmiany reguł dostępu do środków „w trakcie gry”, awarie generatorów, niespójne lub opóźnione interpretacje przepisów wdrożeniowych, brak konsultowania rozwiązań wdrożeniowych z partnerami społeczno-gospodarczymi);

4. Rotacja kadr w administracji odpowiedzialnej za absorpcję;

5. Opóźnienia w uruchamianiu środków nowego okresu, w tym w szczególności środków inwestycyjnych; Brak uruchomienia środków unijnych na rozwój infrastruktury finansowej uzupełniającej finansowanie bankowe. Ważnym wsparciem dla beneficjentów miały być także inne niż banki instytucje finansowe funkcjonujące w systemie otoczenia beneficjenta- takie jak fundusze pożyczkowe, seed i venture capital (szczególnie dla start up-ów oraz mikroprzedsiębiorców) oraz fundusze poręczeniowo – gwarancyjne.

6. Niska jakość good governance (w tym np. partnerstwa): słabe rozeznanie administracji w reprezentacjach gospodarczych, pomijanie ekspertów izb w opracowywaniu rozwiązań lub wybiórczy dobór ekspertów, opóźnienia w informacji i konsultacji, brak szkoleń /- szczególnie wyprzedzających lub towarzyszących zmianom/.

7. Nieuzasadnione uprzedzenia i stereotypy klasyfikujące „bank” nie jako partnera beneficjenta ale jego konkurenta lub wręcz „wroga”beneficjenta. Traktowanie banków przez niektóre regionalne agendy publiczne nie jak sojuszników, lecz jak konkurentów.

NIEKTÓRE BARIERY

Najczęściej wskazywane problemy banków finansujących aktywność JST w ramach

projektów „unijnych”:

1. Zbyt późne szukanie środków Wynika to poniekąd z faktu braku wymogu wykazania starających się o dotacje (w formie

choćby promesy) wykonalności finansowej. Wynika to m.in. z głośnego systemu zaliczek, który funkcjonował do tej pory

niezbyt sprawnie. Gminy w krótkim czasie szukają pieniędzy, których wcześniej spodziewały się w formie zaliczek.

2. Przetargi ogłaszane są na pokrycie deficytu a nie na finansowanie projektu- co utrudnia wyliczenie efektywności.

3. Liczne przypadki, gdzie projekty realizowane są "zbyt drogie" dla np. gminy. Instytucje zarządzające nie sprawdzają

wniosków pod tym względem. Po prostu je oceniają i akceptują ze względu na swoje kryteria (np. efekt \ ekologiczny) a nie

biorą pod uwagę kryteriów finansowych. Powoduje to, że pojawiają się projekty gmin, które nie znajdą finansowania, mimo tego,

że zaakceptowały je instytucje zarządzające. To pokazuje, że wymaga zmiany sposób oceny, albo wprowadzenie Banków do

oceny wykonalności finansowej.

4. Niektóre gminy są na tyle ambitne, że chcą wykonać zbyt wiele zbyt drogich i zbyt długotrwałych projektów, co pociąga za

sobą kłopoty w znalezieniu finansowania. Część projektów cedują na swoje spółki, ale nie chcą (lub nie mogą) dać poręczenia.

Wówczas dla nas jest zbyt duże ryzyko, albo zabezpieczenie nie jest akceptowalne (np. na majątku oczyszczalni).

5. W ogłoszeniach o przetargu nie dopuszcza się standardowych kowenantów, co stawia bank w gorszej sytuacji od innych

wierzycieli.

6. W projektach przyjmuje się zbyt długi termin kredytowania, po uwzględnieniu karencji i możliwości generowania dochodów

uzyskujemy kredytowanie na okresy przekraczające przyjęte przez bank wielkości.

7. Brak umiejętności w przygotowaniu SIWZ. (np. bezmyślne kopiowanie innych SIWZ, np. z robót na finansowanie);

Źródło: Ankieta ZBP: wrzesień 2009r.:

Utrudnianie finansowania projektów „unijnych” przedsiębiorstw przez banki

ze strony Urzędów Marszałkowskich:

Utrudnienia w finansowaniu projektów UE ze strony władz regionalnych - Najwięcej wskazań ze strony banków ; Źródło: ZBP, wrzesień

2009r

Odsetek wniosków z określonym rodzajem finansowania

40,3

19,7

5,6

9,9 70,1

53,7 0,4

0,3

0% 100%

Wnioskirekomendowane

Wnioski złożone

% wniosków

Tylko środki własne Z udziałem leasinguZ udziałem kredytu Z udziałem kredytu i leasingu

2004-2006- FAKTY. BANKI SPRAWDZIŁY SIĘ JAKO SKUTECZNY

PARTNER I DORADCA NA PRZYKŁADZIE SPO WKP 2004-2006 ponieważ stworzono im odpowiednie (choć nie idealne) warunki do wspierania

tych projektów.

Źródło: Ewaluator ABR OPINIA na podstawie danych PARP, 2007

49

Sposoby finansowania wkładu własnego w Dz. 1.5 SPO Rolny (sztandarowe działanie: poprawa

przetwórstwa i marketingu arytkułów rolnych)

13%

47,40%

36,90%

2,80%

Tylko i wyłącznie kredytbankowy

Tylko i wyłącznie środkiwłasne

Kredyt bankowy-środkiwłasne

Pozostałe kombinacje

Źródło: Opracowanie ZBP na podstawie danych zawartych w Raporcie Końcowym „Analiza struktury projektów i charakterystyki beneficjentów Działań 1.1, 1.5 i 2.4” przygotowanym na zamówienie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi przez Agrotec Polska S.A., Agrotec SPA i Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB, styczeń 2007

BANKI SPRAWDZIŁY SIĘ JAKO PARTNER I DORADCA

W SPO „ROLNYM” 2004-2006

50

Usługi banków związane z Działaniem 2.3 SPO-WKP zostały stosunkowo wysoko ocenione przez wnioskodawców, którzy z nich korzystali.

Ocena dzialalności banku komercyjnego, związanej z Działaniem 2.3 SPO-WKP

[N = 133]

8

7,7

7,2

7,8

7,1

7,3

Przejrzystość procedur

Atrakcyjność finansowa oferty

Bezbłędność usług

Szybkość usług

Wiedza o Działaniu 2.3

Ogólne zadowolenie

średnia ocena na skali od 1 (ocena najniższa) do 10 (ocena najwyższa)

Źródlo: Raport ewaluacyjny ABR OPINIA, MRR, czerwiec 2007.

51

BANK DORADCĄ BENEFICJENTA „NA WYCIĄGNIĘCIE RĘKI”

BANKI

PARP

RIF

FIRMY DORADCZE

AD PARP

PKD

Źródlo: Raport końcowy „Poziom absorpcji przez MŚP środków SPO WKP 2004-2006”, WYG International/PSDB; MRR, czerwiec 2007.

52

49,2%46,1% 45,6%

48,8%46,7%

39,5% 38,7%38,0%

21,0%

16,4%16,7% 18,1%

21,4%

16,8% 16,5%18,0%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

Porównanie skuteczności wnioskowania o dotację w dz. 4.4 PO IG wg grup wniosków z udziałem kredytu i bez finansowania zewnętrznego (wg

wybranych kategorii)

Krajowe Banki Komercyjne

Banki Spółdzielcze i Zrzeszające

Wnioski bez współfinansowania kredytem

Podmioty Zagraniczne

BANKI NADAL FINANSUJĄ