Sdy konstytucyjne wobec prawa europejskiego. Zmiana konstytucyjnegoetosu sdzenia czy utrzymanie status quo?

Polska przystpia do Unii Europejskiej 01.05.2004 roku. Od tego dnia na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej poza prawem krajowym obowizuje rwnie prawo europejskie.

Najwyszym prawem w Polsce jest Konstytucja RP z 1997 roku. Na stray porzdku

konstytucyjnego stoi Trybuna Konstytucyjny. Wraz z przystpieniem Polski do Unii

Europejskiej pojawi si problem, ktre prawo jest waniejsze- krajowe, czy europejskie.

Trybuna Konstytucyjny swj pogld wyrazi w orzeczeniach m. in. z dnia 11 maja 2005 roku

w sprawie Traktatu akcesyjnego, z dnia 27 kwietnia 2005 roku w sprawie Europejskiego

Nakazu Aresztowania oraz z dnia 24 listopada 2010 roku w sprawie Traktatu z Lizbony.

Analizujc te orzeczenia naley postawi pytanie czy i w jaki sposb zmieni si

konstytucyjny etos sdzenia.

Zanim jednak przejd do analizy wspomnianych wyej orzecze, warto przytoczy

stanowisko Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej w kwestii obowizywania prawa

europejskiego. W wyroku w sprawie Flaminio Costa vs. E.N.E.L1 Trybuna Sprawiedliwoci

UE wyrazi pogld, i prawo europejskie ma pierwszestwo przed prawem krajowym.

Uzasadniono ten pogld faktem, e pastwa czonkowskie dobrowolnie przekazay na rzecz

Wsplnot cz kompetencji. Poza tym zwracano uwag na szczeglny, ponadnarodowy

charakter prawa europejskiego. Pogld Trybunau Sprawiedliwoci zosta potwierdzony w

wyroku w sprawie Tanja Kreil2. Zasada prymatu jest bezsporna w przypadku kolizji prawa

Unii z ustawami. Kwesti kontrowersyjn jest pierwszestwo prawa Unii Europejskiej przed

konstytucjami krajowymi. Co do zasady sdy konstytucyjne pastw czonkowskich przyjmuj

prymat prawa unijnego nad konstytucj, jednake z pewnymi ograniczeniami i poszukuj dla

niego upowanienia w konstytucji krajowej. Najbardziej znane s zastrzeenia niemieckiego

Federalnego Trybunau Konstytucyjnego (FTK). W 1974 roku w orzeczeniu w sprawie

solange I Federalny Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e pierwszestwo pochodnego prawa

wsplnotowego nie bdzie uznawane bezwarunkowo. Akty prawa pochodnego Wsplnot

Europejskich bd podlegay badaniu zgodnoci z prawami podstawowymi gwarantowanymi

przez konstytucj tak dugo jak Wsplnota nie wypracuje wasnych gwarancji praw

podstawowych. FTK w wyroku z 1986 roku w sprawie solange II uzna, e wsplnotowy

system ochrony praw podstawowych za odpowiadajcy standardom konstytucji niemieckiej.

W orzeczeniu z 1993 roku w sprawie ratyfikacji Traktatu z Maastricht FTK stwierdzi, e to

1 Sng. C-6/64

2 Sng. C-285/98

pastwa czonkowie wyznaczaj zakres integracji, okrelajc je mianem Panw traktatu.

Dodatkowo FTK stwierdzi w tym orzeczeniu, e akty prawa wsplnotowego wykraczajce

poza kompetencje Wsplnot Europejskich nie bd miay mocy wicej w RFN. W

orzeczeniu w sprawie ratyfikacji Traktatu z Lizbony z 2009 roku Federalny Trybuna

Konstytucyjny zastrzeg kontrol aktw prawnych Unii w odniesieniu do zachowania zasady

pomocniczoci oraz nienaruszalnej istoty konstytucyjnej identycznoci.

Federalny Trybuna Sprawiedliwoci i inne sdy niemieckie akceptuj prymat prawa

Unii Europejskiej nie na podstawie prawa unijnego, ale w oparciu o art. 25 niemieckiej

konstytucji, jeeli normy prawa unijnego nie s sprzeczne z prawami podstawowymi

gwarantowanymi przez konstytucj oraz, jeeli instytucje UE, przyjmujc te normy, nie

przekroczyy granic swoich kompetencji.3

Polski Trybuna Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 11 maja 2005 roku w sprawie

Traktatu akcesyjnego stwierdzi, e na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obowizuj

autonomiczne porzdki prawne, ktrych nie da si uj w tradycyjnym podziale monizmu i

dualizmu. Dalej Trybuna stwierdza, e wystpowanie autonomicznoci nie eliminuje

moliwoci kolizji norm prawa unijnego z normami konstytucyjnymi. W przypadku

wystpienia takiej kolizji art. 8 ust. 1 Konstytucji jednoznacznie gwarantuje postanowieniom

Konstytucji status najwyszego prawa Rzeczypospolitej Polskiej. W dalszej czci

uzasadnienia Trybuna wskazuje, e prymat Konstytucji dotyczy rwnie ratyfikowanych

umw przekazujcych cz kompetencji. Trybuna Konstytucyjny orzek, wzorujc si w

duej mierze na postanowieniach niemieckiego Federalnego Trybunau Konstytucyjnego, e

uznanie prymatu prawa Unii Europejskiej dotyczy norm niekolidujcych z postanowieniami

Konstytucji, a w szczeglnoci z prawami i wolnociami jednostki chronionymi w

Konstytucji, bowiem normy Konstytucji w dziedzinie praw i wolnoci jednostki stanowi

minimalny i nie przekraczalny prg, ktry nie moe ulec obnieniu ani zakwestionowaniu na

skutek wprowadzenia regulacji wsplnotowej. a take jeeli regulacje zostay wydane w

granicach przyznanych instytucjom kompetencji, gdy Trybuna stwierdzi, e pastwa

czonkowskie zachowuj prawo do oceny, czy prawodawcze ograny wsplnotowe (unijne),

wydajc okrelony akt (przepis prawa), dziaay w ramach kompetencji przekazanych i czy

wykonyway swe uprawnienia zgodnie z zasad subsydiarnoci i proporcjonalnoci.

3A. Wyrozumska, Zapewnienie efektywnoci prawa Unii Europejskiej w Polsce [w:] Instytucje i prawo Unii Europejskiej. Podrcznik dla kierunkw prawa, zarzdzania i administracji J.Barcz, A. Wyrozumska, M. Grka, Warszawa 2012

Ponadto, w przypadku wystpienia kolizji norm prawa UE z normami Konstytucji konieczna

byaby ewentualnie zmiana postanowie Konstytucji lub nawet wystpienie z Unii

Europejskiej. W przytoczonych fragmentach wyranie wida, i polski Trybuna

Konstytucyjny nie ma wasnej wizji na przedstawiony problem, poniewa w duej mierze

korzysta z wczeniejszych ustale niemieckiego Federalnego Trybunau Konstytucyjnego.

Pewnym ukonem Trybunau Konstytucyjnego w stron prawa Unii Europejskiej jest

wczeniejsze orzeczenie z dnia 27 kwietnia 2005 roku w sprawie Europejskiego Nakazu

Aresztowania. Jak orzek Trybuna, Europejki Nakaz Aresztowania jest niezgodny z art. 55

ust. 1 Konstytucji, ktry nie zezwala na ekstradycj obywatela polskiego. Uchylenie przepisu

o Europejskim Nakazie Aresztowania oznaczaoby, e Polska nie wywizaa si ze

zobowiza midzynarodowych. Z tego powodu Trybuna utrzyma w mocy sprzeczne z

Konstytucj przepisy przez okres 18 miesicy. Instytucja odroczenia jest czasowo okrelonym

wyjtkiem od zasady hierarchicznoci porzdku prawnego oraz od prymatu Konstytucji. 18-

miesiczny okres pozwoli na zmian postanowie Konstytucji. Zgodnie z nowym

brzmieniem art. 55 Konstytucji Europejski Nakaz Aresztowania sta si zgodny z jej

postanowieniami.

Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego z 24 listopada 2010 roku nie wnioso nic

nowego. Trybuna potwierdzi wczeniej wyraane pogldy. TK stwierdzi, e Unia

Europejska nie zagraa suwerennoci Rzeczypospolitej Polskiej, a pomidzy Polsk a uni

widoczna jest daleko idca zbieno wartoci.

W analizowanym orzeczeniu naley zwrci uwag na czciowe umorzenie

postpowania. Powodem tego byo opuszczenie sali rozpraw przez przedstawiciela grupy

posw. Zgodnie z postanowieniami ustawy o Trybunale Konstytucyjnym obecno na

rozprawie jest obowizkowa, podobnie jak stawiennictwo. Brak takiej obecnoci lub

stawiennictwa skutkuje umorzeniem postpowania z powodu braku strony popierajcej

wniosek. Postanowienie o umorzeniu czci postpowania dowodzi powanego traktowania

przez Trybuna swojej roli. W przeciwiestwie do sali sejmowej, na sali rozpraw obowizuj

pewne reguy, ktrych trzeba przestrzega. Wymaga rwnie tego kultura litygacji4.

Postpujcy proces integracji europejskiej podwaa dotychczasowy paradygmat, e do

Konstytucja jest najwyszym prawem w kraju. Dlatego te orzeczenia Trybunau

4 Trybuna konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I T. T. Koncewicz, Przegld Sejmowy nr2/2012

Konstytucyjnego stanowi pewnego rodzaju walk z marginalizacj znaczenia sdw

konstytucyjnych. Przyjcie przez Trybuna Konstytucyjny pogldu, i prawo europejskie

bezwarunkowo ma pierwszestwo przed postanowieniami konstytucyjnymi wizaoby si z

podwaeniem sensu swojego dalszego istnienia. Dlatego te sdy konstytucyjne musz

eksponowa swoj rol i konstytucj jako przeciwwag dla prawa europejskiego i Trybunau

Sprawiedliwoci Unii Europejskiej5. Problem stanowi natomiast argumentacja. Sdy

konstytucyjne w duej mierze powouj si na argument z autorytetu, gdzie lepszy skutek

odnosiyby argumenty jakociowe. Walka o status i integralno konstytucji przestaje by

jedyn cech sdw konstytucyjnych. Sd konstytucyjny chronic konstytucj, jej

nadrzdno i swoj szczegln rol jest dobrym sdem konstytucyjnym w sensie

tradycyjnym. Dzisiaj ju to nie wystarcza. Sdy konstytucyjne powinny wcza si w dialog

midzy sdami i systemami prawnymi, oczywicie pamitajc o konstytucji. Obecnie

Trybuna Konstytucyjny peni jeszcze jedn rol, polegajc na konstruktywnie ofensywnym

czeniu polskiego porzdku prawnego z europejskim.

W analizowanym orzeczeniu Trybuna uzna, e przyznana Trybunaowi na mocy art.

188 pkt 1 Konstytucji kompetencja do badania zgodnoci umw midzynarodowych z

Konstytucj nie rnicuje uprawnie Trybunau ze wzgldu na sposb wyraenia zgody na

ratyfikacj. Ofensywne rozstrzygnicie tej kwestii naley uzna na walk Trybunau z

marginalizacj na skutek postpujcego procesu integracji europejskiej6.

Trybuna Konstytucyjny w orzeczeniu w sprawie Traktatu z Lizbony bardzo nie jasno

odnis si do kwestii suwerennoci. Z jednej strony twierdzi, e przekazanie czci

kompetencji przez Polsk na rzecz Unii Europejskiej nie ogranicza suwerennoci pastwa, za

z drugiej sam sobie zaprzecza. W moim przekonaniu Trybuna pod pojciem suwerenno

rozumie j w tradycyjny sposb. Z jednej strony Trybuna twierdzi, e zaciganie zobowiza

midzynarodowych i ich wykonywanie nie prowadzi do ograniczenia suwerennoci, ale jest

jej potwierdzeniem, a przynaleno do struktur europejski nie ogranicza suwerennoci

pastwa, ale jest jej wyrazem. Dalej Trybuna stwierdza, e przystpienie Polski do Unii

Europejskiej w pewnej mierze stanowi ograniczenie suwerennoci pastwa. Zauway mona

brak konsekwencji Trybunau we wasnych pogldach. Obecnie suwerenno nie moe by

rozumiana w tradycyjny sposb, jako niezaleno pastwa w sferze wewntrznej, jak i

5 Trybuna konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I T. T. Koncewicz, Przegld Sejmowy nr2/2012

6 Trybuna konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I T. T. Koncewicz, Przegld Sejmowy nr2/2012

zewntrznej. Pastwo, ktre izoluje si od spoecznoci midzynarodowej, nie moe

funkcjonowa prawidowo.

Wydaj si, e obecnie wan rol odgrywa dialog sdowy. Niestety Trybuna

Konstytucyjny nie zaj stanowiska w kwestii skorzystania z art. 267 Traktatu o

Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, przewidujcego moliwo zadawania pyta Trybunaowi

Sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Przedoenie takich pytania nie oznaczaoby

bezwarunkowego przyjcia prymatu prawa europejskiego nad konstytucj krajow. Wrcz

przeciwnie, postawienie pyta Trybunaowi Sprawiedliwoci dowiodoby zrozumieniu przez

Trybuna Konstytucyjny nowej jakoci prawa oraz swojej nowej roli7.

Podsumowujc, naley uzna, e Trybuna Konstytucyjny nie ma wasnej wizji na

prawo europejskie. Wyej omawiane orzeczenia dowodz, e TK w duej mierze czerpa z

wczeniejszych postanowie zagranicznych sdw konstytucyjnych, a szczeglnie z

orzecznictwa niemieckiego Federalnego Trybunau Konstytucyjnego. Poza tym Trybuna nie

widzi potrzeby dialogu midzy sdami konstytucyjnymi pastw czonkowski i ogranicza

swoj rol do tej tradycyjnej- strzeenia porzdku konstytucyjnego. Linia orzecznicza

Trybunau jest niestety w dalszym cigu nie zmienna. Odpowiadajc na pytanie zawarte we

wstpnie, naley uzna, e zosta utrzymany satus quo.

Bibliografia

1. Trybuna Konstytucyjny w Europie T. T. Koncewicz, Rzeczypospolita 10.03.2014

2. Trybuna Konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. I T. T. Koncewicz,

Przegld Sejmowy nr2/2012

3. Trybuna Konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. II T. T. Koncewicz,

Przegld Sejmowy nr3/2012

4. Instytucje i prawo Unii Europejskiej. Podrcznik dla kierunkw prawa, zarzdzania i

administracji, J. Barcz, M. Grka, A. Wyrozumska, LexisNexis, Warszawa 2012

7 Trybuna Konstytucyjny wobec prawa europejskiego cz. II T. T. Koncewicz, Przegld Sejmowy nr3/2012