prawne i techniczne

Rynek energii elektrycznejWybrane aspekty prawne i techniczne

Pod redakcją naukową RAJMUNDA MOLSKIEGO//

U N I W E R S Y T E T S Z C Z E C I Ń S K IR O Z P R A W Y I S T U D I A T. ( C M X L I X ) 875

RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ WYBRANE ASPEKTY PRAWNE I TECHNICZNE

pod redakcją naukową Rajmunda Molskiego

SZCZECIN 2013

Rada WydawniczaAdam Bechler, Tomasz Bernat, Anna Cedro, Paweł Cięszczyk Piotr Michałowski, Małgorzata Ofiarska, Aleksander Panasiuk

Grzegorz Wejman, Dariusz Wysocki, Renata Ziemińska Marek Górski - przewodniczący Rady Wydawniczej

Edyta Łongiewska-Wijas - redaktor naczelna, dyrektor Wydawnictwa Naukowego

Recenzentdr hab. Marek Szydło prof. UWr

Redaktor WydawnictwaElżbieta Blicharska

KorektorMałgorzata Szczęsna

Skład komputerowyJoanna Dubois-Mosora

Projekt okładkiJoanna Dubois-Mosora

4Pomorze

Zachodnie i ł a h i o C r " PKP ENERGETYKA PREDA

© Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2013

ISBN 978-83-7241-936-1 ISSN 0860-2751

WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO

Wydamel. Ark. wyd. 11,0. Ark. druk. 13,7. FormatA5.

Uczynimy oświetlenie elektryczne tak tanie, że tylko zamożni będąpalić świece.

Thomas AlvaEdison, 1880

Spis treści

Przedmowa ........................................................................................................ 7

Marlena Ballak, Wspólny rynek energii elektrycznej w Unii Europejskiej ... 13

Wojciech Jerzy Piwowarczyk, Przekształcenia strukturalne polskiego rynku energii elektrycznej w perspektywie wieloletniej w kontekście rynku wewnętrznego energii elektrycznej .................................................................. 43

Jacek Walski, Jadwiga Rajkiewicz, Marzena Budnik-Ródź,Agnieszka Myszkowska, Spostrzeżenia i wnioski wynikające z realizacji zadań nałożonych na samorząd województwa ustawą Prawo energetyczne ... 73

Daniel Wacinkiewicz, Konsekwencje otwarcia rynku energiielektrycznej dla stosowania procedur zamówień publicznychw polskim systemie prawnym .......................................................................... 89

Jakub Kasnowski, Fotowoltaika w perspektywie ustawy o odnawialnych źródłach energii ................................................................................................ 113

Kornelia Łuczejko, Projekt ustawy o korytarzach przesyłowych - ogólna charakterystyka i konsekwencje wprowadzenia nowych regulacji prawnych.......................................................................................... 137

Marek Górski, Zmiany w regulacjach prawnych dotyczących ochrony jakości powietrza ...............................................................................................161

Małgorzata Weronika Grepier, Wybrane problemy związane z transformacją energetyczną w Niemczech (w najnowszym orzecznictwie tego państwa) .................................................................................................. 179

Michał Zeńczak, Techniczne aspekty przyłączania elektrowni wiatrowych i farm wiatrowych do systemu elektroenergetycznego ................................... 195

Informacje o autorach i redaktorze naukowym ....................................... 219

Contents

Preface................................................................................................................8

Marlena Ballak, The common electricity market of the European Union.......... 13

Wojciech Jerzy Piwowarczyk, The structural transformationsof the Polish electricity market in the long-term perspective in the contextof intemal electricity market............................................................................... 43

Jacek Walski, Jadwiga Rajkiewicz, Marzena Budnik-Ródź,Agnieszka Myszkowska, Remarks and findings on the implementationof tasks levied on province self-govemment by the energy law Act .................... 73

Daniel Wacinkiewicz, The conseąuences of the opening of the electricitymarket for the use of public contracts award procedures in the Polishlegał system........................................................................................................ 89

Jakub Kasnowski, Photovoltaic in the perspective of the Act on renewable energy sources.................................................................................................. 113

Kornelia Łuczejko, The draft Act on transmission corridors - generałoverview and the conseąuences of the implementation of new regulations........ 137

Marek Górski, Amendments to regulations conceming air ąualityprotection ......................................................................................................... 161

Małgorzata Weronika Grepier, Selected problems connectedwith Germany’s energy transformation (in the latest case law of this State) ....... 179

Michał Zeńczak, Technical aspects of connection of wind power plants andwindpowerfarmstopowersystem ............................................................ 195

About the Authors and the Editor................................................................. 219

Przedmowa

Nawet jeśli w XXI w. ziściło się już w dużej mierze zawarte w motcie pre­zentowanej publikacji proroctwo wielkiego wynalazcy i prekursora elektroener­getyki, wciąż ponad miliard ludzi na świecie nie ma dostępu do elektryczności, a w krajach najbardziej nawet rozwiniętych polityka energetyczna, w tym kwe­stia bezpieczeństwa energetycznego, którego elementem jest bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej oraz bezpieczeństwo pracy sieci elektroenerge­tycznej, nadal zaprząta uwagę opinii publicznej i decydentów. Polityka ener­getyczna pozostaje jednym z kluczowych wyzwań współczesności. Co więcej, urasta wręcz do problemu rangi strategicznej w wymiarze nie tylko krajowym, ale i ponadnarodowym. Dzieje się tak dlatego, że energia odgrywa fundamen­talną rolę we współczesnym świecie. Jest kluczowym czynnikiem zrównoważo­nego rozwoju społecznego i gospodarczego - filarem współczesnych gospodarek i krwią życia współczesnych społeczeństw. Energia elektryczna stała się wręcz symbolem współczesnej cywilizacji.

Energetyka uznawana jest za nader konserwatywny sektor gospodarki, co w dużej mierze wynika z jego natury, jednak jego otoczenie prawnoregula- cyjne trudno uznać za ustabilizowane. Wielkie wyzwania modernizacyjne, sto­jące przed polskim sektorem energetycznym, wymagają od władz publicznych podejmowania odważnych, ale i rozważnych działań o charakterze legislacyj­nym, regulacyjnym i instytucjonalnym. Osobne wyzwania, natury operacyjnej, związane z transformacją technologiczną sektora energetycznego, stoją przed podmiotami rynkowymi (przedsiębiorstwami energetycznymi). Przynajmniej w części wyzwania te są konsekwencją uczestnictwa Polski w procesie budowania

8 Rajmund Molski

wewnętrznego europejskiego rynku energii elektrycznej, który ma integrować krajowe rynki energii w jeden wspólny, aby sprostać wyzwaniom energetycz­nym i ekologicznym, przed którymi stoi Unia Europejska. Nie sposób przecenić znaczenia tego procesu dla bezpieczeństwa energetycznego Polski, niemniejjed- nak trudno nie zauważyć także, że wpływ unijnej polityki energetyczno-klima- tycznej na polską energetykę może prowokować napięcia czy nawet konflikty (np. na tle polityki dyskryminującej energetykę węglową czy eksploatację gazu niekonwencjonalnego).

Do niedawna problematyka energetyczna była w Polsce uznawana za temat niszowy i, ze względu na stopieńjej komplikacji, raczej zarezerwowany dla eks­pertów. Od pewnego czasu daje sięjednak zauważyć zmianę tego stanu rzeczy, co należy przyjąć z aprobatą. Oto trwa ożywiona debata różnych środowisk, także naukowych, w tym prawniczych, nad kierunkami rozwoju nie tylko pol­skiej energetyki in genere, ale takżejej poszczególnych podsektorów (zwłaszcza elektroenergetycznego, gazowego oraz związanego z odnawialnymi źródłami energii). Prezentowana publikacja wpisuje się w tę debatę. Jej tematem prze­wodnim są problemy i dylematy rozwoju polskiej elektroenergetyki, co wynika z przeświadczenia, że system elektroenergetyczny jest najważniejszym elemen­tem infrastruktury współczesnego państwa. Jego niewydolność, a w skrajnym przypadku trwałe wyłączenie, nieuchronnie prowadziłoby do rozpadu struktur gospodarki, wręcz całego państwa.

Bezpośrednią inspiracją do wydania prezentowanej publikacji była konferen­cja naukowa Rynek energii elektrycznej w nowej perspektywie prawa energe­tycznego, zorganizowana przez Katedrę Prawa Gospodarczego Publicznego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego 6 listopada 2012 roku. Konferencja miała charakter interdyscyplinarny - na liście uczestników poza przedstawicielami sektora energetycznego oraz lokalnej administracji rzą­dowej i samorządowej znaleźli się naukowcy, doktoranci oraz studenci zarówno kierunków humanistycznych, jak i technicznych szczecińskich uczelni. Wystą­pienia prelegentów i dyskutantów ogniskowały się wokół wyzwań współczes­nego rynku energii elektrycznej, w tym odnawialnych źródeł energii, energetyki jądrowej oraz projektu nowych regulacji energetycznych. W sposób szczególny

Przedmowa 9

odniesiono się do uwarunkowań zachodniopomorskiego rynku energii elektrycz­nej. Prelekcje stały się impulsem do dyskusji oraz wymiany poglądów i doświad­czeń w zakresie kluczowych wyzwań współczesnego rynku energii elektrycznej. Konferencja podzielona była na trzy panele tematyczne. Pierwszy, któremu prze­wodniczył prof. dr hab. Marek Górski (prorektor ds. nauki i współpracy między­narodowej US, kierownik Katedry Prawa Ochrony Środowiska Wydziału Prawa i Administracji US), poświęcony był perspektywom rozwoju rynku wytwórców energii elektrycznej. Tematem przewodnim drugiego panelu, którego modera­torem był Witold Kępa (pełnomocnik Wojewody Zachodniopomorskiego ds. bezpieczeństwa energetycznego) była organizacja i funkcjonowanie rynku ener­gii elektrycznej. Trzeci panel natomiast, któremu przewodniczył dr hab. Raj­mund Molski, prof. US (kierownik Katedry Prawa Gospodarczego Publicznego Wydziału Prawa i Administracji US), obejmował problematykę modernizacji prawa energetycznego.

Ambicją organizatorów konferencji było przybliżenie jej uczestnikom teo­retycznych i praktycznych aspektów rynku energii elektrycznej w kontekście zmieniającego się otoczenia prawnego tego obszaru gospodarki, a także zin­tegrowanie różnych środowisk wokół problematyki energetycznej, co w przy­szłości może stać się impulsem do stworzenia zachodniopomorskiego klastra energetycznego.

Prezentowana książka składa się z sześciu rozdziałów będących zmodyfiko­wanymi referatami zaprezentowanymi na konferencji, a także trzech innych, które powstały później - pod wpływem refleksji wywołanych dyskusją w jej trakcie. Opracowanie ma przynajmniej w części charakter interdyscyplinarny - osiem rozdziałów ma charakter prawniczy, przy czym niektóre z nich zawierają też wyraźne odniesienia ekonomiczne, natomiastjeden (ostatni) koncentruje się na zagadnieniach technicznych.

W pierwszym rozdziale Marlena Ballak opisuje proces kształtowania wewnętrznego rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej oraz jego ramy normatywne i instytucjonalne. Odnosi się także do inicjatyw legislacyjnych, mających na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego rozwiązań przyję­tych w ramach tzw. trzeciego pakietu liberalizacyjnego.

10 Rajmund Molski

Wojciech Piwowarczyk analizuje aspekty strukturalne rynków energetycz­nych - ogólnie w Unii Europejskiej i w niektórych państwach członkowskich, szczególnie w Polsce. Wiodącą tezą autora jest twierdzenie, że polski rynek energetyczny oraz polska gospodarka nie są przygotowane na zmiany mające prowadzić do pełnej konkurencyjności w wymiarze krajowym oraz partycypacji w unijnym rynku wewnętrznym energii elektrycznej.

Jacek Walski, Jadwiga Rajkiewicz, Marzena Budnik-Ródź oraz Agnieszka Myszkowska oceniają realizację obowiązku gmin w zakresie planowania ener­getycznego, nałożonego na nie przepisami ustawy Prawo energetyczne. Autorzy prezentują także wnioski wynikające z długoletnich doświadczeń związanych z opiniowaniem przez samorząd województwa dokumentów gminnych doty­czących planowania energetycznego. Autorzy opowiadają się za wzmocnieniem rangi dokumentów planistycznych z zakresu energetyki, a także wskazują kie­runki zmian niezbędnych do poprawyjakości planowania energetycznego.

Daniel Wacinkiewicz wskazuje zmiany praktyki stosowania procedur zamó­wień publicznych spowodowane przekształceniami na rynku energii elektrycznej, szczególnie podkreślając korzyści wynikające z możliwości zastosowania tzw. procedur konkurencyjnych. Autor pokazuje ukształtowanie się nowych modeli stosunków prawnych pomiędzy zamawiającym a wykonawcą. Zamawiający albo przeprowadza dwa odrębne postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, każde w innym trybie zamówieniowym, i na ich podstawie zawiera dwie odrębne umowy (dostawy oraz świadczenia usług) z różnymi wykonawcami, albo udziela przedsiębiorstwu zajmującemu się obrotem energią elektryczną zamówienia publicznego na tzw. usługę kompleksową.

Rozdział, którego autoremjest Jakub Kasnowski, to głos w dyskusji o „energii jutra”, jak się określa energetykę słoneczną opartą na instalacjach fotowoltaicz- nych. Autor wskazuje, że ustalony dla Polski wymóg udziału energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł energii (OZE) w finalnym zużyciu energii na poziomie 15% w 2020 roku wymaga wdrożenia regulacji prawnych służą­cych wspieraniu inwestycji w instalacje OZE. Odnotowuje też, że projekt ustawy0 OZE zawiera wiele udogodnień mających pobudzić rozwój energetyki rozpro­szonej opartej na mikroinstalacjach i małych instalacjach fotowoltaicznych.

W rozdziale autorstwa Kornelii Łuczejko przedstawiono charakterystykę1 konsekwencje wprowadzenia w życie rozwiązań zawartych w projekcie ustawy

Przedmowa 11

o korytarzach przesyłowych. Szczególny nacisk położono na analizę relacji zachodzącej między dwoma, często sprzecznymi, interesami - interesem właści­ciela nieruchomości a interesem publicznym związanym z realizacją inwestycji przesyłowych. Poruszono ponadto kwestię konstytucyjności proponowanych rozwiązań oraz zasadności wprowadzania przez ustawodawcę szczególnych regulacji prawnych w trybie tzw. specustaw.

Marek Górski dotyka nader aktualnego i doniosłego, a przy tym niewolnego od kontrowersji aspektu relacji między ekologią a gospodarką. Wpisując się w debatę nad przyszłością energetyki polskiej i unijnej, autor uświadamia, że nie wolno pomijać problemu niebagatelnych kosztów zdrowotnych związanych z wytwarzaniem energii, w szczególności będących konsekwencją spalania węgla, któryjest dominującym paliwem w produkcji energii elektrycznej w Pol­sce. W rozdziale tym autor koncentruje się na analizie nowych regulacji dotyczą­cych ochrony jakości powietrza wprowadzonych wiosną 2012 roku nowelizacją ustawy - Prawo ochrony środowiska, która dokonała transpozycji do polskiego prawa dyrektywy w sprawiejakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (tzw. dyrektywa CAFE). Autor zwraca uwagę, że wykonanie zobowiązań okre­ślonych dyrektywą może stanowić dla Polski problem, spotęgowany opóźnie­niem transpozycji i ograniczeniem terminów uzyskiwania ustalonych efektów działań ochronnych. Konieczne będzie m.in. podjęcie działań modernizacyjnych przez przedsiębiorstwa wprowadzające zanieczyszczenia do powietrza, w tym zwłaszcza wytwórców energii bazujących na węglu. Wymagać to będzie znacz­nych nakładów finansowych, a skutkować może ograniczeniem poziomu dostaw energii.

W artykule Małgorzaty Grefiler poruszono niektóre problemy związane z transformacją energetyczną w Niemczech. Na podstawie analizy orzecznic­twa i literatury niemieckiej sformułowano wiele ważkich odwołań systemowych, w tym do niemieckiej ustawy zasadniczej i prawa unijnego. Przede wszystkim jednak zwrócono uwagę na metodę wspierania bezpośrednio z portfeli obywateli rozwoju technologii generujących energię ze źródeł odnawialnych. Referowany mechanizm opartyjest na cenie gwarantowanej za sprzedaż ekologicznego prądu do sieci oraz możliwości jej wliczania do rachunków odbiorców, w tym odbior­ców końcowych.

12 Rajmund Molski

Rozdział autorstwa Michała Zeńczaka poświęcony jest technicznym uwa­runkowaniom przyłączania elektrowni wiatrowych i farm wiatrowych do sys­temu elektroenergetycznego. Autor trafnie wykazuje, że uwarunkowania te nie są prawnie obojętne (często są przedmiotem szczegółowych unormowań prawnych), jednak koncentruje się na ich merytorycznej treści. Zwraca uwagę, że przyłączanie elektrowni wiatrowych i farm wiatrowych do systemu elektro­energetycznego wiąże się z wieloma problemami technicznymi. Opisuje też rolę ekspertyzy mającej na celu sprawdzenie wpływu farm wiatrowych na system elektroenergetyczny.

Twórcy prezentowanej książki żywią nadzieję, że przyczyni się ona do lep­szego poznania i zrozumienia realiów i wyzwań współczesnego rynku energii elektrycznej i tym samym stanie się wartościowym wkładem w dorobek nauki w obszarze energetyki.

Książka przeznaczona jest dla teoretyków i praktyków zainteresowanych branżą energetyczną, w tym prawników, ekonomistów, inżynierów, przedstawi­cieli biznesu oraz organów administracji publicznej, zajmujących się sprawami energetycznymi, a zwłaszcza elektroenergetyką.

RajmundMolski