RRM WOS-kolorowe2-SKLAD.indd 1M WOS-kolorowe2 … · czania granic między państwami...

RM_WOS-kolorowe2-SKLAD.indd 1RM_WOS-kolorowe2-SKLAD.indd 1 2015-05-04 12:05:172015-05-04 12:05:17

SPIS TREŚCI

WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11OBYWATEL I OBYWATELSTWO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Obywatelstwo polskie i unijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Obywatelstwo polskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Obywatelstwo unijne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Obywatelstwo a narodowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Cnoty obywatelskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Nieposłuszeństwo obywatelskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Młody obywatel w urzędzie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Uzyskanie dowodu osobistego, paszportu, prawa jazdy, dowodu rejestracyjnego pojazdu . . . 18Warunki formalne uprawniające obywatela do udziału w wyborach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Dostęp obywateli do informacji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Sposoby odwołania się obywateli od decyzji urzędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

BEZPIECZEŃSTWO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Zadania prokuratury i policji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Uprawnienia policji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Inne służby porządkowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Odpowiedzialność karna nieletnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Środki wychowawcze, lecznicze, poprawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Przepisy prawne dotyczące sprzedaży i konsumpcji alkoholu, papierosów i narkotyków . . . . 29Papierosy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Alkohol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Narkotyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

EDUKACJA I PRACA W POLSCE I UNII EUROPEJSKIEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Prawa ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Naruszenie praw ucznia w szkole i ich ochrona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Obowiązki ucznia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Zasady rekrutacji do szkół wyższych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Warunki podejmowania nauki w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i po świecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Planowanie podróży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Kłopoty w podróży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35


SPIS TREŚCI4

Podjęcie pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Kryteria porównawcze zawieranych umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Podatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Zasady podejmowania pracy w Unii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Europass, czyli europejskie CV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Edukacja pozaformalna i nieformalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Sposoby zwiększenia szans w dostępie do edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Zależności między systemem edukacyjnym a rynkiem pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Kształcenie ustawiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

ŻYCIE ZBIOROWE I JEGO REGUŁY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Zbiorowość, wspólnota, społeczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Normy i instytucje społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Normy społeczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46Instytucje społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Harmonia i ład społeczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Anomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Konflikty społeczne i sposoby ich rozwiązywania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Socjalizacja i kontrola społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Socjalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Rola społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Kontrola społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Stygmatyzacja społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Grupa społeczna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Rodzina jako podstawowa grupa społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Władza rodzicielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Typy organizacji społeczeństw i rodzin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Zagrożenia współczesnej rodziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Struktura społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Warstwy społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Ruchliwość społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Problemy społeczeństwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Zmiany społeczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Historyczne formy organizacji społeczeństw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Współczesne formy organizacji społeczeństw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Adaptacja społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Rewolucja i reforma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Wybrane ruchy społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66NSZZ Solidarność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Ruch niepodległościowy non -violence Mahatmy Gandhiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Ruch praw obywatelskich Martina L. Kinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Ruch na rzecz ochrony środowiska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Ruch feministyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Naród, ojczyzna, mniejszości narodowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Postawy wobec ojczyzny i narodu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Mniejszości narodowe w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Mniejszości etniczne w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Imigranci w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Procesy narodowościowe i społeczne we współczesnym świecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Integracja narodów w świecie zachodnim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Kalendarium integracji europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Sytuacja mniejszości narodowych w UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Dokumenty chroniące prawa mniejszości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Polityka wybranych państw wobec mniejszości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Wybrane konflikty społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Konflikty narodowościowe w Afryce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Konflikty narodowościowe w Azji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86


5 SPIS TREŚCI

Konflikty narodowościowe w Ameryce Południowej i Środkowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Kultura i pluralizm kulturowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Kultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Tolerancja a akceptacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Współczesne spory światopoglądowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Badania genetyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Aborcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Eutanazja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Metoda in vitro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Związki partnerskie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Kara śmierci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Społeczeństwo obywatelskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Filozoficzny rodowód społeczeństwa obywatelskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Kapitał społeczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Formy aktywności obywateli w państwie demokratycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Wolność zrzeszania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Grupy interesów i organizacje społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Opinia publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Badania opinii społecznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Marketing społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Środki masowego przekazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106Niezależność mediów w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Wolność słowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

POLITYKA I DEMOKRACJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Demokracja – zasady i procedury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Wartości współczesnej demokracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Główne fazy kształtowania się systemu demokratycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Polskie tradycje demokratyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Demokracja pośrednia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Funkcje wyborów w systemie demokratycznym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Prawo wyborcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Demokracja bezpośrednia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Patologie demokracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Polityka, ideologie i doktryny polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Polityka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Kultura polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Ideologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Współczesne doktryny polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Ideologie totalitarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Program polityczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Systemy partyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Systemy partyjne na świecie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Funkcje partii politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Wybrane systemy partyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Zasady ordynacji wyborczej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Próg wyborczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Współczesna demokracja w Polsce i na świecie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Problemy polityki bezpieczeństwa społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Zadania państwa w zakresie bezpieczeństwa społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Populizm jako przykład zagrożenia dla demokracji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Patologie życia publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Afery korupcyjne w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Nepotyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Klientelizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Partykularyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Uczestnictwo obywateli w życiu politycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Pozyskiwanie elektoratu przez partie polityczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139


SPIS TREŚCI6

PAŃSTWO I JEGO FUNKCJONOWANIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Geneza państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Funkcje państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Formy państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

Formy rządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Reżim polityczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Ustrój terytorialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Typy państw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Modele ustrojowe państw demokratycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Systemy rządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Systemy ustrojowe wybranych państw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Odpowiedzialność konstytucyjna i odpowiedzialność polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153Modele stosunków między władzą świecką a władzą duchowną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Władza ustawodawcza w państwie demokratycznym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Funkcje parlamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Immunitety parlamentarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Terminy związane z funkcjonowaniem parlamentu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157Procedura tworzenia prawa przez parlament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Prezydent w procesie ustawodawczym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160Tworzenie koalicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161Opozycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

Władza wykonawcza w państwie demokratycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Relacje głowy państwa z legislatywą i egzekutywą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Formy przywództwa głowy państwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Odpowiedzialność głowy państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Charakterystyka władzy wykonawczej w systemach demokratycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

FUNKCJONOWANIE PAŃSTWA POLSKIEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172Konstytucyjne zasady ustroju państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

Prawo międzynarodowe w Konstytucji RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Stany nadzwyczajne w Konstytucji RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Procedura zmiany Konstytucji RP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177Parlament RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Skład i organy Sejmu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Wybory parlamentarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Skrócenie kadencji Sejmu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Progi wyborcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Okręgi wyborcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

Posłowie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Funkcje Sejmu i Senatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Procedura uchwalania ustawy budżetowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Uprawnienia prezydenta RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Odpowiedzialność prezydenta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Kontrasygnata i prerogatywa prezydencka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

Wybory prezydenckie w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Zawieszenie lub usunięcie prezydenta RP z urzędu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Rada Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Tryb powoływania rządu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Rząd mniejszościowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Rząd większościowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

Administracja rządowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Administracja zespolona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Wojewoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Administracja niezespolona. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Służba cywilna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198


7 SPIS TREŚCI

Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Prokuratura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Najwyższa Izba Kontroli (NIK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200Rzecznik Praw Obywatelskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Rzecznik Praw Dziecka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Państwowa Inspekcja Pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Instytut Pamięci Narodowej (IPN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Sąd Lustracyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Urząd Komunikacji Elektronicznej (UKE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Samorząd terytorialny w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Źródła dochodów samorządów terytorialnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Obecny podział terytorialny Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Gmina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Powiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Województwo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Wybory do samorządów terytorialnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214Prawo wyborcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214Kandydaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Wybory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Referendum lokalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Konsultacje społeczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

Uprawnienia nadzorcze premiera i wojewody wobec samorządów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217PRAWO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

Cechy dobrego prawa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Szczegółowe zasady prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Rodzaje i źródła prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221Gałęzie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221Norma prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

Budowa normy prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Podział norm prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Struktura sądownictwa w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224Postępowanie sądowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

Zasady funkcjonowania sądów w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Sędzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Ławnik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Mediacja jako sposób rozwiązywania sporów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

System prawny Rzeczpospolitej PolskieJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Hierarchia aktów prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Źródła poznania prawa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Zasada praworządności i instytucje stojące na jej straży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236Organy ochrony prawnej i kontroli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

Sądy i trybunały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Powoływanie i zadania Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Stanu . . 237Skarga konstytucyjna do Trybunału Konstytucyjnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Krajowa Rada Sądownictwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Prawo cywilne i rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Działy prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Podstawowe zasady prawa cywilnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Podstawowe pojęcia prawa cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Podstawowe rodzaje i tryby postępowania cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Małżeństwo jako instytucja prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Władza rodzicielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251Konkubinat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251


SPIS TREŚCI8

Prawo karne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252Zasady prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252Podstawowe pojęcia prawa karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253Kary i środki karne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Przebieg postępowania karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Zasady wnoszenia apelacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Zasady wnoszenia o kasację wyroku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

Prawo administracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258Akty administracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258Struktura sądownictwa administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Przebieg postępowania administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Odwołanie od decyzji i postanowień organów administracyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

Obywatel wobec prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Zasady pisania pozwu, zawiadomienia, odwołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Organy pomocy i obsługi prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

PRAWA CZŁOWIEKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266Prawa człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266Geneza praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267Najważniejsze dokumenty chroniące prawa człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

Łamanie praw człowieka na świecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Ochrona praw człowieka w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

Prawa człowieka i prawa obywatelskie w Konstytucji RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Prawo do prywatności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273Ochrona danych osobowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273Prawa obywatela w kontaktach z mediami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275Środki ochrony praw człowieka w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

Światowy i europejski system ochrony praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277Instytucje stojące na straży przestrzegania praw człowieka z ramienia ONZ. . . . . . . . . . . . . . 277Rada Europy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281System ochrony praw człowieka w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284Skargi do sądów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną praw człowieka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

POLSKA, EUROPA, ŚWIAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Podmioty prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291Zasady prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292Metody rozwiązywania sporów międzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Globalna Północ a globalne Południe – różnice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294Najważniejsze przyczyny lokalnych konfliktów zbrojnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295Najważniejsze współczesne konflikty międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

Terroryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299Zapobieganie konfliktom i walka z terroryzmem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301Systemy bezpieczeństwa i współpracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Organizacja Narodów Zjednoczonych – ONZ (United Nations – UN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304Misje pokojowe ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310Działania ONZ dotyczące walki z terroryzmem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Organizacja traktatu północnoatlantyckiego – NATO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313Struktura NATO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315Droga Polski do NATO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316Polityka „otwartych drzwi” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317Najważniejsze operacje wojskowe NATO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

Regionalna współpraca międzynarodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318


9 SPIS TREŚCI

Polska polityka zagraniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po 1989 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326Działania Polski w zakresie współpracy rozwojowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326Relacje Polski z wybranymi państwami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Integracja europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332Unia Europejska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332Cztery Wolności Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334Ojcowie zjednoczonej Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334Instytucje Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335Organy doradcze Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338Prawo wspólnotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338Trzy Filary Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339Zasada subsydiarności w działaniu UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340Wybrane traktaty europejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341Układ z Schengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344Strefa euro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346Finanse Unii Europejskiej i jej budżet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346Przedakcesyjne fundusze unijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347Fundusze strukturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348Euroregiony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349Rada Europy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Polska w Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352Integracja Polski w strukturach UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352Bilans członkostwa Polski w UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352Fundusze strukturalne UE – zasady korzystania i funkcjonowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353Nauka w państwach UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355Praca w państwach UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

Globalizacja współczesnego świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359Pozytywne skutki globalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360Negatywne skutki globalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361Ruch alterglobalistyczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362Ruch ekologiczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Europa wśród mocarstw światowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364Ład międzynarodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364Mocarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365Supermocarstwa i mocarstwa regionalne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366Charakterystyka wybranych mocarstw światowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

KALENDARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373INDEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388


OBYWATEL I OBYWATELSTWO18

MŁODY OBYWATEL W URZĘDZIE

U Z Y S K A N I E D O W O D U O S O B I S T E G O , PA S Z P O R T U , P R A W A J A Z D Y, D O W O D U R E J E S T R A C Y J N E G O P O J A Z D U

Dowód osobisty – dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo polskie.

Do posiadania dowodu osobistego zobowiązana jest osoba, która jest obywatelem pol-skim i zamieszkuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz:

• ukończyła 18 rok życia• ukończyła 15 rok życia, jeżeli pozostaje w stosunku pracy lub nie zamieszkuje wspólnie

z osobami, pod których władzą rodzicielską lub opieką się znajduje, albo nie pozostaje pod władzą rodzicielską lub opieką

Dowód osobisty może posiadać osoba, która ukończyła 13 rok życia, na uzasadniony wniosek rodziców lub opiekunów (np. wyjazd za granicę).

Dowód osobisty, będąc dokumentem uprawniającym obywateli polskich do przekra-czania granic między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, w istocie pełni w pań-stwach członkowskich UE tę samą funkcję, co paszport.

Dowód osobisty jest ważny 10 lat od daty jego wydania. Dowód osobisty wydany osobie, która nie ukończyła 18 roku życia, jest ważny 5 lat od daty jego wydania. Dowód osobisty wydany osobie, która ukończyła 65 rok życia, jest ważny na czas nieoznaczony, jeżeli osoba ta zwróciła się o wydanie dowodu osobistego z takim terminem ważności.

W dowodzie osobistym zamieszcza się:• nazwisko i imię (imiona) oraz imiona rodziców i nazwisko rodowe• datę i miejsce urodzenia• płeć• numer ewidencyjny Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności

(PESEL)• nazwę organu wydającego, datę wydania oraz termin ważności dowodu osobistego• zdjęcie jego posiadacza

Dowód osobisty wydaje urząd gminy lub urząd miasta. Ustawowy czas oczekiwania wy-nosi do 30 dni. Wymagane dokumenty:

• wniosek o wydanie dowodu osobistego• dwie fotografi e (lewy półprofi l z widocznym uchem)

Paszport – dokument stwierdzający tożsamość i uprawniający do przekraczania granic państwo-wych. Paszport jest własnością Rzeczypospolitej Polskiej.

Do posiadania paszportu zwykłego zobowiązana jest osoba, która:• planuje wyjazd za granicę• ukończyła 5 lat, na wniosek osoby pełnoletniej (np. obojga rodziców)

po

zio

m

po

ds

ta

wo

wy


BEZPIECZEŃSTWO

ZADANIA PROKURATURY I POLICJI

Prokuratura – organ państwowy powołany do strzeżenia praworządności, czuwania nad ściganiem przestępstw i oskarżania przed sądem.

zadania prokuratury

zaskarża do sądu niezgodne z prawem decyzje administra-cyjne

składa wnioski i bierze udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, związanych ze stosunkiem pracy i ubezpieczeniami społecznymi (jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli)

prowadzi lub nadzoruje postępowania przygotowawcze w sprawach karnych

prowadzi badania związane z przestępczością oraz zwalcza-niem przestępczości i zapobieganiem jej

wytacza powództwo w sprawach karnych i cywilnych

nadzoruje wykonywanie decyzji o pozbawieniu wolności (np. w drodze tymczasowego aresztowania)

opiniuje projekty stosownych aktów normatywnych

po

zio

m

po

ds

ta

wo

wy


91 KULTURA I PLURALIZM KULTUROWY

A B C

A. chłopak w stroju hippisa, B. manifestacja skinheadów, C. dziewczyna w stroju punk

Pluralizm kulturowy jest obecnie dominującą doktryną społeczeństw demokratycznych, które uważają różnorodność kulturową za swoje bogactwo. Zasadę pluralizmu poprzedzają wcześniejsze doktryny, które zakładały, że „obcy” jest jakimś problemem do rozwiązania – proponowano wówczas ich izolację, segregację lub asymilację.

T O L E R A N C J A A A K C E P TA C J A

Tolerancja – postawa społeczna i osobista odznaczająca się poszanowaniem poglądów, zachowań i cech innych ludzi, a także ich samych.

• Tolerancja nie oznacza akceptacji czyjegoś zachowania czy poglądów. Wręcz przeciw-nie, tolerancja to poszanowanie czyjegoś prawa do określonych zachowań lub poglą-dów, mimo że nam się one nie podobają.

• Tolerancja jest postawą, która umożliwia otwartą dyskusję. Bez tej postawy dyskusja zamienia się albo w zwykłą sprzeczkę, albo prowadzi do aktów agresji.

• Tolerancja uznawana jest za podstawę społeczeństwa otwartego i demokracji.• Tolerancja ma też granice: dotyczą one postaw, które sprzeciwiają się tolerancji.

Akceptacja – uznanie czegoś, aprobata, świadoma zgoda na coś; pogodzenie się z czymś, czego nie można zmienić; uznanie czyichś cech postępowania za zgodne z oczekiwaniami.


105 OPINIA PUBLICZNA

KAMPANIA SPOŁECZNA

Kampania społeczna – szereg specyfi cznych, niekomercyjnych działań skierowanych do otoczenia organizacji. Celem takiej kampanii jest zwykle zwrócenie uwagi na określony problem społeczny czy sytuację, w jakiej znalazła się określona grupa, a także jego rozwiązanie.

W przypadku agencji public relations oraz ich klientów kampanie społeczne są okazją do kreowania relacji wewnętrznych, bowiem praca przy projektowaniu i realizacji kampanii społecznej może wywoływać oczekiwane zachowania w postaci integracji, empatii, budowa-nia pozytywnych wartości czy w końcu niwelowania frustracji i niechcianych zachowań.

tolerancja

Muzyka Przeciwko Rasizmowi

„Prowadzę – jestem trzeźwy”

Pij mleko, będziesz wielki!

Płytka wyobraźnia to kalectwo

Cała Polska czyta dzieciom

patriotyzm

Kocham Polskę

edukacja i kultura

przykładowe kampanie społeczne

zdrowie i bezpieczeństwo

M A R K E T I N G S P O Ł E C Z N Y

Marketing społeczny – zastosowanie technik marketingu komercyjnego do analizy, planowania, realizacji i oceny programów oddziałujących na intencjonalne zachowania wybranych grup odbior-ców, w celu poprawy dobrostanu jednostek oraz kondycji społeczeństwa.

Problemy społeczne będące najczęściej przedmiotem marketingu społecznego to:• problematyka HIV/AIDS• problematyka walki z rakiem• problematyka walki z depresją• problematyka tolerancji• narkomania• alkoholizm• uzależnienia od nikotyny


PAŃSTWO I JEGO FUNKCJONOWANIE158

dyskusji w kwestiach występujących w odpowiedzi) oraz kontroli politycznej (w jej efekcie otwarta staje się kwestia wystąpienia o wotum nieufności), zapytanie zaś tyko jedną: infor-macyjną, gdyż treść zapytania nie może być przedmiotem dyskusji na forum izby sejmowej.

Zapytanie poselskie – w parlamencie polskim jedna z form kontroli władzy wykonawczej. Może być kierowane przez posłów do prezesa Rady Ministrów, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego. Powinno być złożone do prezydium sejmu na 12 godzin przed posiedzeniem, na którym ma być udzielona odpowiedź.

Dotyczy zwykle spraw mniejszej wagi, związanych z bieżącą działalnością urzędów pań-stwowych i ministerstw. Zapytanie poselskie nie stanowi przedmiotu debaty parlamentarnej.

P R O C E D U R A T W O R Z E N I A P R A W A P R Z E Z PA R L A M E N T

Projekt ustawy (wraz z jego uzasadnieniem w formie pisemnej) wnioskodawca przedkła-da marszałkowi Sejmu, wskazując fi nansowe skutki wprowadzenia uchwały. Marszałek Sejmu może:

• zwrócić projekt wnioskodawcy, jeżeli uzasadnienie projektu nie spełnia warunków re-gulaminowych

• skierować projekt do pierwszego czytania:– na posiedzeniu Sejmu– na posiedzeniu właściwych komisji,

• skierować projekt do Komisji Ustawodawczej, której zadaniem jest wyrażenie opinii, czy projekt nie jest sprzeczny z prawem

• skierować do ekspertów Komisji Europejskiej celem wyrażenia przez nią opinii o zgod-ności projektu z prawem UE.

Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. Do czasu zakończenia drugiego czytania projektu wnioskodawca może wycofać projekt. Sejm uchwala ustawy zwykłą więk-szością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

pierwsze czytanie projektu ustawy

uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę

pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy

debata w sprawie ogólnych zasad projektu

Pierwsze czytanie może odbywać się na posiedzeniu Sejmu. Kończy się ono wówczas skie-rowaniem projektu ustawy do komisji sejmowej. Sejm może też nie kierować ustawy do ko-misji sejmowej, odrzucić projekt w całości lub zdecydować o jej skierowaniu bezpośrednio do komisji sejmowej.

Komisje, do których skierowano projekt do rozpatrzenia, obradują nad nim wspólnie; mogą zwrócić się do innych komisji sejmowych o wyrażenie opinii o projekcie lub jego części,


PAŃSTWO I JEGO FUNKCJONOWANIE164

O D P O W I E D Z I A L N O Ś Ć G Ł O W Y PA Ń S T W A

odpowiedzialność wyborcza

Pojawia się przede wszystkim tam, gdzie możliwa jest reelekcja. Prezy-denta rozlicza naród, a pośrednio – parlament (tam, gdzie jest przez nie-go wybierany).

odpowiedzialność na wniosek prezydenta

Prezydent stawia kwestię swego odejścia pod referendum (we Francji Charles de Gaulle).

„in Via Diff usa" Odpowiedzialność przed opinią publiczną. Ustąpienie ze stanowiska na skutek społecznej krytyki i sondaży.

odpowiedzialność prawno -konstytucyjna

Odpowiedzialność za zdradę stanu i popełnienie przestępstwa pospo-litego. W Polsce Zgromadzenie Narodowe może postawić prezydenta w stan oskarżenia poprzez złożenie wniosku 140 jego członków.

prezydenci USA w XX wieku

William McKinley 4 III 1897–14 IX 1901

Th eodore Roosevelt, Jr. 14 IX 1901–4 III 1909

William Howard Taft 4 III 1909–4 III 1913

Th omas Woodrow Wilson 4 III 1913–4 III 1921

Warren Gamaliel Harding 4 III 1921–2 VIII 1923

John Calvin Coolidge, Jr. 2 VIII 1923–4 III 1929

Herbert Clark Hoover 4 III 1929–4 III 1933

Franklin Delano Roosevelt 4 III 1933–12 IV 1945

Harry Truman 12 IV 1945–20 I 1953

Dwight David Eisenhower 20 I 1953–20 I 1961

John Fitzgerald Kennedy 20 I 1961–22 XI 1963

Lyndon Baines Johnson 22 XI 1963–20 I 1969

Richard Milhous Nixon 20 I 1969–9 VIII 1974

Gerald Rudolph Ford, Jr. 9 VIII 1974–20 I 1977

James Earl (Jimmy) Carter Jr. 20 I 1977–20 I 1981

Ronald Wilson Reagan 20 I 1981–10 I 1989

George Herbert Walker Bush 20 I 1989–20 I 1993

William Jeff erson (Bill) Clinton 20 I 1993–20 I 2001

George Walker Bush Jr. 20 I 2001–20 I 2009

Barack Hussein Obama od 20 I 2009


FUNKCJONOWANIE PAŃSTWA POLSKIEGO210

OBECNY PODZIAŁ TERYTORIALNY POLSKI

1zachodnio-pomorskie

2pomorskie 3

warmińsko--mazurskie

4podlaskie

5mazowieckie

6kujawsko--pomorskie

7wielkopolskie

8lubuskie

9dolnośląskie

10łódzkie

11święto-krzyskie

12lubelskie

13podkar-packie

14małopolskie

15śląskie

16opolskie

G M I N A

Gmina – najmniejsza jednostka podziału terytorialnego, stworzona z mocy prawa przez jej miesz-kańców wspólnota samorządowa, która wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Posiada przy tym osobowość prawną.

Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. Tworzenie, łączenie, dzielenie i znosze-nie gmin oraz ustalanie ich granic należy do kompetencji Rady Ministrów. Ona też nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice oraz ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.

Do podstawowych zadań i kompetencji władz gminy na jej terenie należy dbałość o:• ład przestrzenny, gospodarkę nieruchomościami, ochronę środowiska i przyrody oraz

gospodarkę wodną, kanalizację i unieszkodliwianie odpadów komunalnych• lokalny transport zbiorowy, gminne drogi, ulice, mosty, place oraz organizację ruchu

drogowego• zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz


PRAWA CZŁOWIEKA282

Trybunał składa się z następujących organów:• Wydział Przygotowawczy• Wydział Orzekający• Wydział Odwoławczy• Urząd Prokuratora• Prezydium• Sekretariat.

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (Francja)

Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze (Holandia)

CELE MIĘDZYNARODOWEGO TRYBUNAŁU KARNEGO

DĄŻENIE DO POKOJU I OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

Jednym z nadrzędnych celów Narodów Zjednoczonych jest dbałość o powszechne posza-nowanie praw człowieka i fundamentalnych wolności, jakie przysługują każdemu człowieko-wi na świecie. Z tego względu jedną z najważniejszych kwestii dla Narodów Zjednoczonych jest walka z bezkarnością i dążenie do przywrócenia pokoju, sprawiedliwości i poszanowania praw człowieka na terenach ogarniętych konfl iktami.

po

zio

m

po

ds

ta

wo

wy


347 INTEGRACJA EUROPEJSKA

Konkurencyjność na rzecz wzrostu i zatrudnienia – 13,1%

Spójność na rzecz wzrostu i zatrudnienia – 33,9%

Zasoby naturalne, wydatki związane z rynkiem płatności bezpośredniej – 38,9%

Zasoby naturalne, rozwój obszarów wiejskich, środowisko naturalne, rybołówstwo – 10,0%

Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość – 1,6%

UE jako partner na arenie międzynarodowej – 6,1%

Administracja – 6,4%

Wieloletnie ramy fi nansowe 2014–2020. Struktura środków na zobowiązania

Budżet na dany rok jest przyjęty i realizowany tylko wówczas, gdy zostanie on poparty większością 3/5 oddanych głosów członków Parlamentu Europejskiego. Ewentualne różnice zdań, które mogą się pojawić podczas zatwierdzania budżetu, muszą zostać rozwiązane kom-promisowo.

Budżet UE jest fi nansowany w głównej mierze z trzech źródeł zgrupowanych pod nazwą „zasoby własne”. Wysokość tych środków zależna jest od możliwości fi nansowych państw członkowskich. Możliwości fi nansowe danego państwa mierzone są na podstawie PKB – Pro-duktu Krajowego Brutto, który jest wskaźnikiem zamożności danego kraju. Pozostałe środki pochodzą z opłat celnych i rolniczych (rodzaj cła przywozowego od produktów rolnych) oraz podatku od towarów i usług (VAT).

P R Z E D A K C E S Y J N E F U N D U S Z E U N I J N E

Są formą pomocy fi nansowej udzielonej państwom kandydującym przez Unię Europejską. Ich najważniejszym zadaniem jest przygotowanie państw ubiegających się o przyjęcie do Unii Europejskiej poprzez podniesienie ich poziomu gospodarczego. Polska w okresie przedakce-syjnym korzystała z: PHARE, SAPARD i ISPA.

1. PHARE ma na celu zmniejszanie nierównomierności rozwoju regionów poprzez pro-mowanie aktywności gospodarczej, rozwiązywanie problemów społecznych związa-nych z rynkiem pracy, restrukturyzację oraz rozwój infrastruktury. Program ten składa się z trzech głównych części:

• wsparcie rozwoju infrastruktury• wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw• wsparcie rozwoju zasobów ludzkich.2. SAPARD przeznaczony jest dla kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej

krajów Europy Środkowo -Wschodniej. Ma on na celu wspieranie modernizacji rolnic-twa i rozwój obszarów wiejskich.


KALENDARIUM

1 9 8 9

16–18 stycznia 1989 – druga część obrad X Plenum KC PZPR, na której zapadła decyzja o zgodzie na rozpoczęcie rokowań ze stroną opozycyjną podczas obrad Okrągłego Stołu.

6 lutego 1989 – rozpoczęły się trwające do 5 kwietnia obrady Okrągłego Stołu. Powołano zespoły do spraw reform politycznych, gospodarki, polityki społecznej oraz pluralizmu związkowego.

7 kwietnia 1989 – Sejm, zmieniając zapis w konstytucji, przywrócił instytucje Senatu (wyż-szej Izby Parlamentu) i prezydenta, zmianie uległa też ordynacja wyborcza.

17 kwietnia 1989 – ponowna legalizacja i rejestracja Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” po wcześniejszym uznaniu tej organizacji za nielegalną.

10 maja 1989 – Lech Wałęsa odebrał Europejską Nagrodę Praw Człowieka.4 czerwca 1989 – pierwsze częściowo wolne wybory parlamentarne w powojennej historii

Polski. Frekwencja wyniosła 62%. Kandydaci „Solidarności” zdobyli 160 ze 161 przewi-dzianych dla nich w Sejmie miejsc, w Senacie 92 ze 100 możliwych do zdobycia mandatów senatorskich.

4 lipca 1989 – inauguracyjne posiedzenie Sejmu i Senatu. Marszałkiem Sejmu został wybrany Mikołaj Kozakiewicz, Marszałkiem Senatu Andrzej Stelmachowski.

9–13 lipca 1989 – podróż prezydenta Stanów Zjednoczonych Georga Busha do Polski i Wę-gier w celu poparcia programu reform prowadzonych w tych państwach.

17 lipca 1989 – Polska i Watykan wznowiły stosunki dyplomatyczne zerwane przez stronę polską w 1945 r.

19 lipca 1989 – Zgromadzenie Narodowe wybrało stosunkiem głosów 270 głosów za, 233 przeciw (wstrzymujących się 34) Wojciecha Jaruzelskiego na Prezydenta PRL.

2 sierpnia 1989 – Czesław Kiszczak, zastępując Mieczysława F. Rakowskiego, podjął nie-udaną próbę sformowania rządu.

17 sierpnia 1989 – przywódcy NSZZ Solidarność, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego zapowiedzieli utworzenie koalicji.


INDEKS

A

abolicja – 75aborcja – 92adaptacja społeczna – 65administracja rządowa – 195adopcja – 57, 251adwokatura – 265afera korupcyjna – 137akceptacja – 91akt administracyjny – 258akt administracyjny deklaratoryjny – 258akt administracyjny konstytutywny – 258Amnesty International – 287anomia – 48antykonformizm – 51apelacja – 232arbitraż międzynarodowy – 302ateizm państwowy – 155

B

bezpieczeństwo społeczne – 135bezrobocie – 62Biuletyn Informacji Publicznej BIP – 22biurokracja – 120błąd statystyczny – 103budżet państwa – 184

C

centralizacja – 120

chrześcijańska demokracja – 124cisza wyborcza – 103cnoty obywatelskie – 16czwarta władza – 107

D

decyzja – 23demokracja bezpośrednia – 118dobre usługi – 302doktryna – 123dotacje – 209dowód osobisty – 18dowód rejestracyjny pojazdu – 20drugie czytanie projektu ustawy – 159dyspozycja – 223dzielnicowy – 27

E

edukacja nieformalna – 39edukacja pozaformalna – 38Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji

Rolnej – 353Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

– 354Europejski Fundusz Społeczny – 353Europejski Trybunał Praw Człowieka – 280euroregion – 349eutanazja – 93expose budżetowe – 184


RRM WOS-kolorowe2-SKLAD.indd 1M WOS-kolorowe2 … · czania granic między państwami...

Documents

Transcript of RRM WOS-kolorowe2-SKLAD.indd 1M WOS-kolorowe2 … · czania granic między państwami...