Rozwin skrzyda

Nie tylko o dorosych dzieciach alkoholikw

modym, ktrzy nie poznali radoci dziecistwa

Recenzent:Prof. dr hab. Ewa Syrek

Projekt okadki i ilustracje:Magorzata Wrona-Morawska

Wydawca:Wydawnictwo Katowice, ul. Sarmacka 7tel./fax 032 255-34-18, 032 209-05-48e-mail: kaga@kaga.x.pl

Druk:KAGA-DRUK, Katowice

ISBN 978-83-97066--5

3Ks. Grzegorz Polok

Rozwin skrzyda

Nie tylko o dorosych dzieciach alkoholikw

Katowice 009

5Spis treci:

Od autora _________________________________________ 7

Wstp _____________________________________________ 9. rdo problemw _________________________________ 7. Tajemnica rodzinna ________________________________ 33. Odgrywane role ___________________________________ 7. Uczucia, zachowania, postawy ________________________ 35. Sens cierpienia ____________________________________ 6. Przemiana ycia ____________________________________ 57. Zaufa Bogu ______________________________________ 55 Zamiast zakoczenia _____________________________ 63 Bibliografia _______________________________________ 73 Nota o autorze ____________________________________ 77

6

7Od autora

Od kilku lat jestem pracownikiem naukowo-dydaktycznym Akademii Ekonomicznej w Katowicach i duszpasterzem akademickim dla rodowiska zwizanego z t uczelni. W tym okresie miaem moliwo spotykania si na uczelni bd w duszpasterstwie ze studentami, nauczycielami akademickimi czy pracownikami administracji mojej szkoy wyszej. Wsplne z nimi mod-litwy, rozmowy i podejmowane dziaania pozwoliy mi dostrzec w nich wspa-niaych ludzi z du osobist wraliwoci, wieloma pokadami dobra w ich sercach. Jednoczenie u wielu z nich, a zwaszcza u studentw, zauwayem smutek, silne lki i gboki niepokj powizany z bardzo niskim poczuciem wasnej wartoci czy wrcz zupenym brakiem akceptacji siebie. Niektrzy z nich odwayli si przeama swj strach, pokona wstyd, przerwa wielo-letnie milczenie i czasami pierwszy raz obcemu przedstawi swoje sytuacje rodzinne. W dramatycznych wypowiedziach modziey akademickiej, czsto okupionych blem i zami, odkrywaem, e ich dzisiejsze trudnoci, lki, brak akceptacji siebie, ucieczka w osamotnienie, maj korzenie w ich rodzi-nach, w postawie rodzicw wobec nich.

Nie mogem na to morze cierpienia pozosta obojtnym i zaczem szuka drg pomocy dla moich tak poranionych yciowo akw. Sam za-dbaem o swoj intensywn edukacj w tym temacie. Dotaro do mnie moc-no, e wiele polskich rodzin jest tzw. dysfunkcyjnych, czyli takich, ktre nie speniaj wobec swoich dzieci podstawowych funkcji i zada, jakie przynale- rodzinie. Uwiadomiem sobie, e powoduje to w dzieciach wywodzcych si z takich rodzin negatywne skutki w ich penoletnim yciu, a literatura przedmiotu okrela takie osoby mianem dorosych dzieci z rodzin dysfunk-cyjnych (skrt: DDD). Moja dalsza edukacja, wraz z dugimi rekolekcyjny-mi rozmowami z modzie akademick, ktra pochodzia z rodzin z prob-lemem alkoholowym, pozwolia na odkrycie istnienia duej grupy osb okrelanych mianem dorose dzieci alkoholikw (skrt: DDA). Osoby te w sposb szczeglny dowiadczyy dysfunkcyjnoci swojej rodziny ze wzgl-du na naduywajcych bd uzalenionych od alkoholu jednego lub obojga rodzicw. Dane mi te byo zaobserwowa, i studenci, ktrzy dowiadczyli silnej dysfunkcji w swojej rodzinie, ktra nie bya powizana z problemem alkoholowym, ale na przykad z chorob psychiczn rodzica, jego mierci, rozwodem, przemoc czy sta emocjonaln lub fizyczn jego nieobecno-ci w domu odczuwali podobne skutki, jak ich rwienicy z rodzin z prob-lemem alkoholowym. Uzyskana wiedza dodaa mi odwagi do zorganizowa-nia w 00 roku w Duszpasterstwie Akademickim Zawodzie w Katowicach

8rocznej terapii dla studentw DDD i DDA. Coroczne zajcia terapeutyczne s dalej organizowane, a mnie przypada zaszczyt opieki duchowej nad grup terapeutyczn.

Moliwo spotkania tak wielu wspaniaych modych ludzi doro-sych dzieci alkoholikw, zobaczenia trudw ich codziennego ycia zinten-syfikowaa moje rozmowy o nich w rodowisku akademickim. W ich trakcie ujawni si niski stan wiadomoci wsplnoty akademickiej w odniesieniu do zjawiska studentw, pracownikw dorosych dzieci alkoholikw. Dlatego po-stanowiem szeroko informowa o tym problemie w dostpny sposb. M-wic o nim staram si pokaza przynajmniej niektre moliwe drogi pomocy potrzebujcym jej oraz sposoby przeciwdziaania dysfunkcji rodziny. Zach-cony przez moich studentw oraz przyjaci wraz z nimi podjem wyzwanie napisania tej ksiki. Mam wiadomo, i nie jestem specjalist w dziedzinie, ktrej dotyczy ta publikacja, jednak mam odwag podj si tego zadania ze wzgldu na tych wszystkich moich kochanych dorosych dzieci alkoholikw, ktrzy obdarzyli mnie swoim zaufaniem i wsparli mnie na mojej drodze y-ciowej. Dzikuj wszystkim, ktrzy podjli si pracy nad ksik pro publico bono, w sposb szczeglny jej recenzentowi, pani prof. dr hab. Ewie Syrek z Wydziau Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu lskiego w Katowicach. Mam nadziej, e cho troch bdzie ona wsparciem dla tych, ktrzy zechc j przeczyta i przyniesie im promyk nadziei.

Ks. Grzegorz Polok

9Wstp

Wrd wielu problemw dotykajcych przestrzeni wspczesnej ro-dziny jako szczeglnie wane zagadnienie jawi si zjawisko coraz powszech-niejszego naduywania alkoholu, czy wrcz alkoholizmu jednego lub dwch rodzicw. Znaczc konsekwencj takich postaw jest rosnce w coraz wik-szej liczbie pokolenie dorosych dzieci alkoholikw (DDA). S to penolet-nie osoby, ktre wychowyway si w rodzinie alkoholowej i w zwizku z tym dowiadczaj w swoim dorosym yciu trudnoci, ktrych korzenie tkwi w dowiadczeniach wyniesionych z rodziny alkoholowej. Z dostpnych szacunkowych danych wynika, i DDA stanowi okoo 0 procent dorosej populacji Polakw3. Te dane oraz rosnce z roku na rok spoycie alkoholu w Polsce stanowi wspczesne wyzwanie, aby temu problemowi powici znaczn uwag zarwno na paszczynie teoretycznej, jak i praktycznej.

Wydaje si, e tym zagadnieniem powinno si zaj szeroko pojte rodowisko akademickie, czyli uczelnie, instytuty badawcze, rne organiza-cje studenckie, stowarzyszenia uniwersyteckie czy wsplnoty duszpasterstwa akademickiego. Da si bowiem zauway, e w obecnej rzeczywistoci nasze-go kraju uczelniom wyszym, z uwagi na rol, jak peni w rozwoju spoecz-no-gospodarczym pastwa, stawiane s wysokie wymagania co do sposobu realizowana swojej misji, a take w odniesieniu do dziaa na rzecz spoe-czestwa. Wrd zada, ktre powinna realizowa wsplnota akademicka, jako priorytetowe jawi si dziaanie na rzecz dobra wsplnego5. Tym wspl-nym dobrem caego naszego spoeczestwa jest przede wszystkim rodzina. Jest ona swoistym zwierciadem spoeczestwa, a przemiany, ktre w niej zachodz s niezmiennie najwaniejszym wskanikiem rozwoju kulturowe-go, instytucjonalnego danego kraju czy kontynentu. Std to istotne zadanie, aby rodowisko akademickie uwanie obserwowao dynamik przemian za-chodzcych w rodzinie, podejmowao potrzebne w tym zakresie badania czy inicjatywy przyczyniajce si do wzmocnienia rodziny w realizacji jej podsta-

Pastwowa Agencja Rozwizywania Problemw Alkoholowych szacuje, e w Polsce yje prawie miliony dzieci, ktrych rodzice naduywaj alkoholu oraz okoo ,5 miliona dzieci alkoholikw. Zob. M. Kuciska, w: Gdzie si podziao moje dziecistwo (O Dorosych Dzieciach Alkoholikw), Wydawnictwo Charaktery, Kielce 006, s. 5.

Por. L. Cermak i J. Rutzky, Czas uzdrowi swoje ycie, PARPA, Warszawa 998, s. 7-3.3 Por. M. Kuciska, Dorose Dzieci Alkoholikw, www.kiosk.onet.pl/charaktery/, .05.08. W 008 roku Polacy na alkohol wydali ponad 5 miliardw zotych, co w odniesieniu do 007 roku oznacza wzrost

wydatkw a o 6 procent. W 008 roku na piwo Polacy wydali niemal 3 miliardw, na wdk okoo 0 miliardw, a pozosta kwot na wino i tzw. drinki gotowe. Zob. Jest kryzys, wic pijemy coraz wicej, www.dziennik.pl, 3.05.09.

5 Z przeprowadzonych w grudniu 00 roku bada na reprezentatywnej, oglnopolskiej grupie osb powyej 8 roku ycia wynika, e uczelnie wysze i instytuty akademickie postrzegane s przez respondentw jako te, ktre najbardziej dziaaj dla dobra spoeczestwa. Zob. Postawy wobec spoecznej odpowiedzialnoci biznesu, www.ipsos.pl, 3.06.09, s. 8.

0

wowych zada6. Naley sdzi, e w tej perspektywie rodowisko akademickie powinno intensywnie podejmowa konkretne przedsiwzicia informacyjne, edukacyjne i organizacyjne, ktre mog si przyczynia do tworzenia w caym kraju miejsc, gdzie dorose dzieci alkoholikw uzyskaj konkretn pomoc i wsparcie. Taka postawa bdzie ze strony rodowiska akademickiego wyrazem troski o polsk rodzin i przejawem realizacji dziaa na rzecz dobra wspl-nego.

Ujawniajce si obecnie zjawisko kryzysu polskiej rodziny powoduje midzy innymi to, e wywodzi si z niej coraz liczniejsza grupa studentw okrelana mianem dorosych dzieci alkoholikw. Dostrzeenie tego zjawiska jest te wane dla samego rodowiska akademickiego w jego wewntrznej przestrzeni, poniewa na uczelnie przychodz zdobywa wiedz studenci ob-cieni syndromem DDA. Nie mona tych studentw pozostawi w caym procesie edukacyjnym bez konkretnej pomocy. Do takich dziaa obligu-je ustawa o szkolnictwie wyszym, wskazujca wyranie, e kada uczelnia w naszym kraju i wszyscy nauczyciele akademicy maj obowizek nie tylko ksztaci studentw, ale take ich wychowywa. Wydaje si to wane z jeszcze jednego powodu. Czas studiw jest szczeglnym okresem w cyklu yciowym czowieka. Zwaszcza z punktu widzenia wychowania i edukacji jest to najbar-dziej wartociowy i wymagajcy okres dla osb studiujcych, poniewa jest to okres, w ktrym dochodzi do cigej optymalizacji rozwoju osobowoci stu-denta, ktra w przyszoci zadecyduje o moliwociach realizacji przez niego istotnych zada spoecznych, zawodowych, rodzinnych czy obywatelskich. Na tym etapie rozwoju studenta szkoa wysza staje si dla niego przestrzeni yciow o podstawowym znaczeniu, w ktrym poza wiedz zawodow kszta-tuje swoj osobowo, nawyki, postawy, przekonania oraz zachowania7. Std tak wane jest zapewnienie studentom wywodzcym si z rodzin dysfunkcyj-nych, majcym w zwizku z tym w sobie okrelone obcienia psychiczne, profesjonalnej pomocy, ktra pozwoli na peny rozwj osobowoci tej grupie akw.

Wydaje si to szczeglnie wanym zadaniem, poniewa, jak mona si spodziewa, pewna grupa dorosych dzieci alkoholikw zacznie naduywa alkoholu8, cz z nich zwie si w swoim yciu z osobami uzalenionymi, a inne bd unika mylenia o tym, co si wydarzyo w dziecistwie. Niestety,

6 Por. Jan Pawe II, Rodzina w Europie, 5.06.00 Do uczestnikw europejskiego sympozjum nauczycieli akademickich, www.opoka.org.pl./biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii, 5.05.07.

7 Por. I. Kowalewski, Zaburzenia emocjonalne studentw krakowskich uczelni wyszych w aspekcie bezpieczestwa, www..edu.pl,0.07.09.

8 Prawdopodobiestwo, e dzieci alkoholikw same zostan rwnie alkoholikami jest cztery razy wiksze ni w przypad-ku innych dzieci. W przypadku wnukw alkoholikw ryzyko wzrasta trzykrotnie. Zob. B.T. Woronowicz, Alkoholizm jest chorob, PARPA, Warszawa 998, s. 7.

wedug danych uzyskanych z przeprowadzonych bada, prawie poowa DDA nie zdecyduje si na stay, zalegalizowany zwizek, a wiele zawartych przez nich maestw (okoo /3) skoczy si rozwodem.

Piotr (lat 24): Tego typu statystyki wprowadzay mnie w zniechcenie przed za-jciem si swoimi problemami. Na pocztku dziaao to na mnie demotywujco. Myla-em sobie, e jeli te liczby s tak szokujce i tak pesymistyczne, to nie mam zbyt wielu szans na lepsze ycie. Jednak po duszym przemyleniu stwierdziem, e jeli czci osb si udaje, to i ja mam szans na udane ycie. Poza tym nie mogem nie wykorzysta moliwoci, jak miaem, czyli zrobienia terapii. Inni tej szansy czsto nie maj.

Julia (lat 24): W trudnych sytuacjach musiaam sobie jako poradzi, byam bardzo odpowiedzialna, braam na siebie coraz to wicej obowizkw, pomagaam duo w domu, wszystko po to, eby jak najduej byo spokojnie i nawet udawao si. Nigdy nie miaam problemw w szkole czy na uczelni, byam bardzo dobr uczennic, studentk, udzielaam si spoecznie i wydawaoby si, e wszystko jest super. Jednak przycigaam do siebie chopakw z problemami, w czci rwnie DDA, z wieloma byam w zwiz-kach, poniewa brakowao mi uczucia, szukaam go prawie na kadym kroku. Jak si ju wydawao, e znalazam to, czego potrzebuj, po duszym lub krtszym czasie i tak zrywaam, bo dochodziam do wniosku, e co mi przeszkadza. Chopak nie spenia do koca moich kryteriw, sama do koca nie wiem, czemu tak si to toczyo.

Dzieje si tak midzy innymi dlatego, e dorose dzieci alkoholikw przy nawizaniu bliszej relacji staraj si nikomu nie ufa, a ich wewntrzna tosamo, wyniesiona z dysfunkcyjnej rodziny, zbudowana jest wok tego, jacy powinni by, a nie jacy s. Dorose dzieci alkoholikw zasadniczo nie po-trafi budowa bliskoci z innymi i wynikajcego z niej zwizku, gdy w ich penoletnim yciu ujawniaj si w nich niezaspokojone wczeniej dziecice emocje i pragnienia. W bliskiej relacji z drugim czowiekiem DDA czsto nie potrafi mwi o sobie i o swoich potrzebach, co moe przyczyni si do tego, e nie umiej znale kompromisu midzy tym, czego sami chc a tym, czego pragn ich partnerzy. Dorose dzieci alkoholikw nie posiady take umiejtnoci takiego suchania i mwienia, aby si efektywnie porozumie z drug osob. Dlatego im blisza relacja tworzona przez DDA z drugim czowiekiem, tym dla nich trudniejszy kontakt i due oczekiwanie na to, e ten drugi pozytywnie rozwie zaistniae trudnoci. Nieumiejtno wyra-ania przez dorose dzieci alkoholikw tego, co naprawd czuj doprowadza je bardzo czsto do niedomwie, zwaszcza z bliskimi im osobami, co skut-kuje nowymi wzajemnymi urazami, alem czy pretensjami. Szybko te wtedy ujawnia si, znane dorosym dzieciom alkoholikw z dziecistwa, poczucie

krzywdy, co ugruntowuje w nich przekonanie o doznawanej krzywdzie w sy-tuacjach, kiedy pozwol innym ludziom by blisko siebie. Taka niezdolno komunikacji interpersonalnej moe przyczyni si take do tego, e wielu dorosych dzieci alkoholikw nie odnajdzie si w peni w roli rodzica bd w ogle nie zdecyduje si na posiadanie potomstwa9.

Ala (lat 23): Czsto, a nawet do pewnego momentu zawsze, w relacjach z in-nymi chciaam sprawia jak najmniej problemu, po prostu by idealna. Zawsze na wszystko, co mi zlecano do wykonania, si godziam. Po prostu nie umiaam odmawia i niewane czy miaam czas czy nie, czy miaam ochot czy nie, kto mnie o co prosi, a ja to robiam. Miaam trudno z podejmowaniem decyzji, nie umiaam nazwa tego, czego chc i wolaam, eby kto decydowa za mnie. Baam si chcie czego dla siebie, a z drugiej strony, gdy ju czego zapragnam, czuam si zawiedziona i za, gdy rodzice si nie domylili czego potrzebuje. Do tej pory przed rodzicami mam problem mwienia o swoich potrzebach, czuj si zawsze winna, gdy prosz ich o pienidze na studia czy na inne wydatki.

Julia: Czasami w dziecistwie ponosiam zbyt cik kar w stosunku do prze-winienia i czuam wtedy ogromn krzywd, smutek, nie rozumiaam, czemu tak si dzieje. Staraam si zatai kad gupi rzecz, bo nigdy nie mona byo przewidzie, czy rodzice zareaguj spokojnie, czy od razu w nerwach. Jak byo co nie tak, to w do-mu by krzyk. Sowa krytyki tak bolay, e teraz jest mi trudno przyjmowa jakiekolwiek uwagi. Czasami stosowane byy niemie uoglnienia, ktre spowodoway, e nie jestem pewna siebie, przyjam je jako prawdziwe, poniewa dziecko wszystko przyjmuje a-two, bez zastanowienia. W momencie wytykania mi bdw nie umiem do tego podej jak do sw, ktre s dla mojego dobra, bardzo nie lubi, jak s powtarzane, bo ja i tak zdaje sobie spraw z moich niedoskonaoci, a to mnie jeszcze bardziej dobija, gdy czasami nie wiem, jak sobie z dan rzecz poradzi.

Magda (lat 26): Od samego dziecistwa mam problemy z relacjami. Problemy te mog nazwa problemami wewntrznymi, gdy dla osb otaczajcych jestem osob yw, radosn i pomocn. Wewntrz jednak jestem cigle zastraszonym dzieckiem, bojcym si utraci akceptacj osb z zewntrz. Moje ycie jest wanie takim biega-niem za akceptacj mao robi dla siebie, wiele dla innych. Nie wypywa to jednak czsto z dobrego serca wypywa to ze strachu, e jeli nie pomog, nie popr nie bd ju potrzebna. Relacje z pci przeciwn rwnie bazuj na tej zasadzie moj osob rzdzi cigy strach przed odrzuceniem. Czasami mam wraenie, e dopasowuj swoje marzenia do marze bliskiej mi osoby wmawiam sobie, e pragn tego, co ona, bo 9 Por. Krokw dla Dorosych Dzieci z uzalenieniowych i innych rodzin dysfunkcyjnych, Wydawnictwo Akuracik, War-

szawa 996. s. 5-6; Zob. take: M. Kuciska, Gdzie si podziao moje dziecistwo (O Dorosych Dzieciach Alkoholikw), op. cit., s. 5-9 i 65-67.

3

tak jest atwiej. Jednak kiedy budz si porodku nocy, napada mnie myl, e oszukuj sama siebie, e moje pragnienia s zepchnite w podwiadomo i tylko w ciszy mog przemwi. Nad rankiem jednak znw zaczynam si oszukiwa, robi wszystko, by nie mie czasu na mylenie i tak powoli wpadam w pracoholizm. Nawet swojemu chopa-kowi nie mwi o swoich pragnieniach z obawy przed tym, e nie bd zgodne z jego a wtedy on mnie zostawi. Przyapuj si na tym, e wyrzekam si samej siebie, byleby poczu si cho przez chwil kochana.

Wstydzc si w okresie dziecistwa i dorastania faktu, e maj nad-uywajcych lub uzalenionych od alkoholu jednego lub obojga rodzicw, DDA w swoim penoletnim yciu odczuwaj take wstyd za swojego partnera yciowego i czuj si czsto winne za sytuacje, ktre dziej si w zaoonych przez nich rodzinach. Dorose dzieci alkoholikw rzadko przeywaj rado w swoim codziennym yciu, a wrcz maj skonnoci do powagi i nie potrafi si zrelaksowa, nabierajc przy tym dystansu do swojej osoby, wykonywa-nych dziaa czy otaczajcej ich rzeczywistoci. W dziecistwie dorose dzieci alkoholikw, ze wzgldu na swoje dysfunkcyjne rodowisko rodzinne, nie zbudoway w sobie silnego poczucia wasnej wartoci, co powoduje w ich pe-noletnim yciu radykalnie nisk samoocen, uznawanie siebie za osoby bez-wartociowe oraz bardzo krytyczne ocenianie siebie i innych. Wychowywa-nie si dorosych dzieci alkoholikw w silnie zaburzonej rodzinie, w ktrej nie wspierano ksztatowania poczucia ich wasnej wartoci przyczynio si do tego, e szukaj one potwierdzenia siebie na zewntrz w podejmowanych dziaaniach. Dlatego dorose dzieci alkoholikw w tym, co robi, chc by najlepsze, aby poprzez to postrzega siebie jako osoby bardziej wartociowe, nie szukajc przy tym ani nie przyjmujc pomocy innych ludzi. DDA prawie we wszystkim co czyni chc radzi sobie samodzielnie, majc z tego powo-du trudnoci we wsppracy z innymi osobami w podejmowanych wsplnie pracach. Dorosym dzieciom alkoholikw trudno jest take by elastycznym w podejmowanych przez siebie dziaaniach, gdy za realizuj ju jakie zada-nia, a nie id one zgodnie z przyjtym przez nich planem, odczuwaj czsto silny lk, mogcy skutkowa niekoczeniem raz rozpocztych czynnoci.

Magda: Czsto spotykam si z tym, e jeli nie gram pierwszych skrzypiec w to-warzystwie (pojawia si jaka adniejsza dziewczyna, kto bardziej elokwentny) wol w ogle nie by czci orkiestry. Kady lepszy jest podwiadomie moim wrogiem, bo stanowi zagroenie. Nie umiem nie by najlepsza. Na zewntrz umiecham si, ale w rodku czuj si bezwartociowa Bardzo ciko jest mi dostosowa si do innych, po-trafi mie zniszczony cay dzie, jeli kto zburzy mj plan. Bardzo ciko jest mi przyj jakie sugestie lub krytyk, nawet jeli jest ona wypowiadana bardzo agodnie.

Ala: Od najmodszych lat po wykonywaniu jakiego zadania zawsze szukaam potwierdzenia czy to, co zrobiam byo dobrze. Chciaam po prostu usysze pochwa. Czsto przepraszaam za to, e popeniam choby may bd. Chciaam zrobi wszystko jak najlepiej. Baam si prosi o pomoc, chyba e ju po prostu nie umiaam inaczej. Proba o pomoc w moim dziecicym odczuciu ukazywaa moj sabo. W towarzystwie czuam si o wiele gorsza, cho byam oglnie dobrze traktowana, akceptowana i do-ceniana. Gdy kto mi mwi, e powinnam bardziej wierzy w siebie, to mwiam, e wiem, ale wcale nie czuam si przez to lepiej, a raczej gorzej. Nawet wierzy w siebie nie umiem mylaam sobie. Cigle czuam si, e co jest ze mn nie tak, jak by powinno, nie umiaam wyjani, co to jest, co mnie tak blokuje wewntrz. Wyznacza-am sobie wysokie cele, ale rzadko udawao mi si zrealizowa je do koca. Czuam, e powinnam cigle si stara, dobrze si uczy, by zorientowan we wszystkich dzie-dzinach, ale nie umiaam odpowiedzie sobie na pytanie po co?. Nie umiaam take odpoczywa nawet na wakacjach, bo to marnowanie czasu. Cigy bieg, cigy lk przed tym, e powinnam co wicej zrobi, cho nic nie byo ju do zrobienia.

Weronika (lat 25): Bardzo czsto, przeywajc jakiekolwiek trudnoci czy bo-rykajc si z problemami, nie potrafiam przyj pomocy innych. Uciekaam w samot-no i nie pozwalaam sobie pomc, co chyba gwnie wynikao z braku wiary w to, e ktokolwiek moe mi pomc. Niestety raniam tym inne osoby, ktre chciay mi uly. Po-nadto bardzo krytycznie oceniaam siebie, odczuwajc wielk zo i bl w momencie, gdy co potoczyo si nie po mojej myli lub gdy co zawaliam. Zdarzao si te, e odczuwaam niech lub wrcz negatywne uczucia wobec spotkanych przypadkowo lu-dzi, ktrych nawet zupenie nie znaam. Nie potrafiam wytumaczy dlaczego?!? Byo we mnie wtedy chyba troch zazdroci pomieszanej z gniewem i zoci. Nie chciaam tak czu, ale te nie potrafiam inaczej.

Dorose dzieci alkoholikw maj take silne poczucie swojej nieade-kwatnoci yciowej, std czsto mog si tylko domyla co jest normalne, a co nie w ich dorosym yciu. Potwierdzeniem silnej nieakceptacji samych siebie jest podejmowanie prb rnych form autodestrukcji. Moe si to przejawi midzy innymi odmawianiem sobie wszelkich praw, skonnocia-mi do wchodzenia w rnorakie uzalenienia (od osb czy uywek), popa-daniem w choroby psychosomatyczne czy zaburzenie aknienia. Dorosym dzieciom alkoholikw, ze wzgldu na rodowisko, w ktrym byy wychowywa-ne, z duym wysikiem przychodzi mwienie o sobie, postrzegaj otaczajc je rzeczywisto w biao-czarnych kolorach, w wielu przypadkach nie odnaj-dujc w swoim yciu gbszego sensu0.

0 Por. M. Kuciska, Gdzie si podziao moje dziecistwo (O Dorosych Dzieciach Alkoholikw), op. cit., s.3- i 37-.

5

Ala: Do pewnego momentu nie chciaam mwi o sobie przy innych. Baam si, e odkryj, jaka jestem i po prostu mnie nie zaakceptuj. Duo mi tu pomoga przynaleno do wsplnoty, gdzie byam w grupie, przy ktrej mogam si otworzy i mwi o mojej relacji z Bogiem. O tematach alkoholu w rodzinie jednak nie mwi-am nigdy. Miaam take due problemy z bezsennoci, objawiay si one najczciej w sytuacjach stresowych (przed egzaminem, przed rozmow itp.). Jednak od pewnego momentu problem z zasypianiem si nasila i nie umiaam spa ze stresu, z lku. Nie umiaam zdefiniowa, czym w danej chwili si denerwuj.

Julia: Nie umiem si bardzo cieszy ze swoich sukcesw, np. zdania matury, dostania si na studia, dobrej oceny z egzaminu itp. Najwikszym marzeniem jest wy-zdrowienie uzalenionego rodzica, poprawa stosunkw midzy mam i tat, poczucie spokoju i szczcia kadego czonka rodziny. O gdyby dao si tego nauczy, jak do kolokwium, to byoby po prostu wspaniale.

6

7

1. rdo problemw

Drog do odnalezienia gwnych przyczyn trudnoci, jakich dowiad-czaj w penoletnim yciu dorose dzieci alkoholikw jest przyjrzenie si okresowi ich dziecistwa. Przebiegao ono w okrelonej sytuacji rodzinnej, ktrej skutki w mniejszej lub wikszej mierze DDA odczuwaj przez cae y-cie. Przecie to wanie czas bycia dzieckiem jest okresem w rozwoju tosamo-ci kadego czowieka. Dzieci, dowiadczajc wasnej bezradnoci, powinny w swoich rodzinach przej od symbiotycznej do niezalenej relacji z rodzi-cami. Maj si przy tym uczy wielu umiejtnoci niezbdnych do przetrwa-nia i poukadania ycia tak, aby czuy si szczliwe i spenione. W rodzinie, ktra zaspokaja emocjonalne potrzeby dzieci, gdzie dominuj przejrzyste za-sady i reguy, rozwija si spjna i silna ich tosamo. Dziki temu dzieci na-bywaj take umiejtnoci koegzystencji z innymi ludmi, ktra pozwoli im na realizacj siebie w cigu caego ycia. Podstaw takiego funkcjonowania rodziny jest maestwo, ktrego wspornikiem jest wzajemna mio kobiety i mczyzny, dla wielu z nich majca rdo w Bogu. W maestwie, ktre pozwala na spenianie si i rozwijanie obojga maonkw, poprzez postaw dojrzaej mioci rodzi si odpowiedzialno za szczcie swoje i innych, co daje szans na to, aby stao si ono przestrzeni dla penego rozwoju rodziny i rodzcych si dzieci.

Inaczej wyglda sytuacja dzieci w rodzinie okrelanej mianem dys-funkcyjnej. Jest to bowiem taka wsplnota rodzinna, ktra nie potrafi waci-wie wypeni gwnych funkcji rodziny (ekonomicznej, spoecznej, socjopsy-chologicznej) oraz naoonych na ni podstawowych zada, jakimi s opieka i wychowanie. Ujawniajca si, w mniejszym lub wikszym stopniu, w rodzi-nie dysfukcyjnej niezdolno do realizacji jej podstawowych zada wpywa na kadego z jej czonkw. Rodzina jest przecie systemem, w ktrym zabu-rzone funkcjonowanie czy nierealizowanie okrelonych powinnoci nawet przez jednego z jej czonkw uderza w cay system rodziny, zwaszcza w jego najdelikatniejsze ogniwo dzieci. Rodzina dysfunkcyjna jest zamknita w so-bie, poniewa czsto jej czonkowie yj w izolacji od wiata zewntrznego, pozbawieni jakiejkolwiek nici przyjani czy bliskich kontaktw towarzyskich. Jeeli natomiast takie kontakty si pojawiaj, s powierzchowne, oparte na pozorach, pozbawione prawdziwych uczu, nieszczere. W takiej rodzinie nie mwi si prawdy o problemach jej czonkw, dokonujc przy tym za-faszowania i znieksztacania rzeczywistoci, w ktrej ona yje. Zaburzona jest take komunikacja midzy poszczeglnymi czonkami rodziny i raczej

Por. J. Wawerska-Kus, Dziecistwo bez dziecistwa, DYWIZ, Warszawa 009, s. 8-; Z. Skowska, Wspzaleno wychowania i rozwoju dziecka, w: Wychowanie w rodzinie chrzecijaskiej, red. F. Adamski, WAM, Krakw 98, s. 99-.

8

nie mona liczy na ich wzajemn pomoc. Co wicej, kady z tej wsplno-ty rodzinnej jest przewanie skoncentrowany na sobie, ignorujc problemy swoich bliskich. W rodzinie dysfunkcyjnej sztywno okrelony jest podzia rl, jakie si w niej peni, a u jej czonkw ma miejsce nieadekwatne widzenie rzeczywistoci wasnego domu i okrelonych w nim zachowa. Dzieci maj w niej niewiele spjnych, budujcych dowiadcze i wzorw rodzicielskich pozwalajcych na ksztatowanie przez nie pozytywnych postaw wobec siebie, innych czy wiata. Taka wsplnota ycia nastawiona jest przede wszystkim na utrzymanie systemu rodzinnego, nie za na rozwj swoich czonkw. Dys-funkcyjna rodzina, ktrej skutki dotykaj wychowywanych w niej dzieci moe przybiera rne formy. Nierzadkim powodem dysfunkcyjnoci rodziny jest naduywanie alkoholu czy alkoholizm jednego lub obojga rodzicw bd inne uzalenienia, albo choroba psychiczna kogo z czonkw rodziny. Cz-sto tej formie dysfunkcyjnoci rodziny moe towarzyszy stosowana wobec dzieci lub wspmaonka przemoc fizyczna lub psychiczna, a nawet maltre-towanie i wykorzystywanie seksualne.

O rodzinie dysfunkcyjnej moemy mwi take wtedy, gdy ze strony jednego lub obojga rodzicw ma miejsce fizyczne czy psychiczne opuszcze-nie dzieci, ich nieobecno emocjonalna albo te chd emocjonalny oka-zywany wasnym pociechom. Zachowanie jednego lub obojga rodzicw, kt-re moe mocno zaburzy osobowo dzieci, to wyraana przez nich trwale w sowach, czynach, czy w caej postawie nieakceptacja, dewaluowanie lub wrcz odrzucanie swoich dzieci. Form dysfunkcji, ktra dotyka dzieci w ich rodzinach mog by take naduycia emocjonalne, czyli wykorzystywanie dzieci przez dorosego do zaspokajania swoich potrzeb emocjonalnych, na przykad przez uczynienie z nich powiernika spraw dorosych albo tworzenie koalicji z dziemi jednego z rodzicw przeciw drugiemu. Objawem dysfunk-cyjnoci rodziny jest take stawianie dzieciom przez jednego lub obojga ro-dzicw wymaga nieadekwatnych do ich etapu rozwoju i posiadanych mo-liwoci. Taka dysfunkcja moe si objawia w trwaych dziaaniach rodzicw, ktre infantylizuj ich dzieci lub okrelaj wobec nich nadmierne wymaga-nia i oczekiwania, niemoliwe przez nie do spenienia. Ponadto, ujawniajcy si ze strony rodzicw przerost wymaga nad okazywaniem mioci i czuoci czy nadopiekuczo powizana z nadmiern kontrol mog si przyczyni do dysfunkcyjnoci wychowywanych dzieci3.

Wspczenie penoletnie osoby, ktre dowiadczyy w swojej rodzinie, w procesie wzrastania w niej, jednego bd wielu wymienionych powyej prze-

Jak wynika ze sprawozdania z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziaania Przemocy w Rodzinie w 007 roku 36 procent Polakw ujawnio, e co najmniej raz dowiadczyli jakiej formy przemocy w rodzinie, a co pity z naszych rodakw przyznaje si do tego, e by sprawc przemocy wobec czonkw swojej rodziny. Zob. Co trzeci Polak dowiadczy przemocy w rodzinie, www.info.wiara.pl, 0.0.08.

3 Por. J. Bradshaw, Toksyczny wstyd, Wydawnictwo Akuracik, Warszawa 997, s. 38-6.

9

jaww dysfunkcyjnoci okrela si mianem dorosych dzieci z rodziny dysfunk-cyjnej (DDD). Szczeglnie trudna, ze wzgldu na skutki, jakie ujawniaj si w dorosym yciu, jest sytuacja, w ktrej dzieci wychowywane byy w rodzinie, gdzie jedno bd dwoje rodzicw naduywa alkoholu bd s ju od niego uza-lenieni. W tym przypadku przyjo si okrela takie osoby mianem dorosych dzieci z rodzin alkoholowych (DDA).

Zauwaono, e dowiadczenie przez dzieci silnych przejaww dysfunk-cyjnoci ich rodziny, ktre nie byo zwizane z problemem alkoholowym ro-dzicw powoduje czsto w ich dorosym yciu skutki podobne do tych, ktre ujawniaj si u dzieci z rodziny alkoholowej. Dlatego cz dorosych dzieci z rodziny dysfunkcyjnej w swoim procesie zdrowienia bdzie potrzebowa-a takiej samej pomocy, jak dorose dzieci alkoholikw. Ze wzgldu na skal problemu i wynikajce z tego konsekwencje dla dzieci, ktre wychowyway si w rodzinie z problemem alkoholowym skoncentrujemy si na nich w dalszej czci publikacji. Naley jednak stale mie w pamici, i silne skutki wynikajce z dysfunkcji rodziny, a ujawniajce si w DDD, podobne s do tych, jakie maj DDA, std drogi pomocy dla tych grup osb bd zblione do siebie.

W rodzinie z problemem alkoholowym ujawnia si sytuacja perma-nentnego kryzysu zwizanego z cigym naduywaniem alkoholu przez jed-nego czy dwojga rodzicw, a pod znakiem zapytania staje przetrwanie syste-mu rodzinnego. W takim przypadku caa rodzina musi si przystosowa do sytuacji, gdy matka czy ojciec lub matka i ojciec czsto wyczaj si z dziaa zaspokajania potrzeb wasnej rodziny. Ma to miejsce przewanie przez nie-obecno fizyczn jednego albo obojga rodzicw, wtedy gdy spoywaj (on, ona, oni) w nadmiernych ilociach alkohol poza domem rodzinnym, lub nieobecno psychiczn, kiedy s (lub jedno z nich jest) obecni w domu, ale w stanie zamroczenia alkoholowego. Takie formy nieobecnoci trwaj zazwy-czaj wiele lat, powodujc, e dzieci trwaj w cigym stresie, co wymusza na nich zachowania trudne lub ranice, ale pozwalajce im na przetrwanie w tak dysfunkcyjnej rodzinie. Atmosfera domu alkoholowego zwizana jest take ze stanem swoistego napicia powizanego z nieprzewidywalnoci tego, co moe si wydarzy, z narastajcym gniewem, zoci, pretensjami, co powo-duje u dzieci dowiadczenie stanw gbokiego niepokoju. Konsekwencj emocjonalnego opuszczenia dziecka w rodzinie z problemem alkoholowym jest jego bardzo niskie poczucie wartoci czy nawet bezwartociowoci5.

Por. J. Woititz, Dorose dzieci alkoholikw, Wydawnictwo Akuracik, Warszawa 000, s. 5.5 Por. S. Forward, Toksyczni rodzice, Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza, Warszawa 007; E. Woydyo, Poprawka

z matury, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 009, s. 5-89.

0

Piotr: W mojej rodzinie ycie nie miao wikszej logiki ani sensu. Znaczna cz czynnoci i dziaa bya zwizana z tym, eby jako przey. Powoduje to cigy stres, obawy przed tym, co si dzi wydarzy i lk przed jutrem. Majc wiadomo tego, e tak dzieje si od dawna miaem przekonanie graniczce z pewnoci, e tak bdzie zawsze. A to zabijao nadziej i czynio moje ycie bezsensownym. Myli si wtedy tylko o tym, eby mie wity spokj i eby si nie ba. Stres dowiadczany w domu przekada si u mnie na wszystkie inne sfery ycia. Byem ju potem zdenerwowany i napity prawie zawsze i wszdzie. Z permanentnego stresu zaczy pojawia si u mnie problemy zdro-wotne m.in. problemy ze snem, ble brzucha, rozkojarzenie czy brak koncentracji.

Ala: W mojej rodzinie rodzice byli obecni fizycznie cay czas. Jednak silnie z perspektywy czasu odczuwam ich nieobecno psychiczn w okresie mojego dzieci-stwa i dorastania. Mama cho pia bardzo duo pracowaa, praktycznie od rana do wieczora, aby nas utrzyma. Nie miaa czasu porozmawia, czsto nie miaa czasu nawet ugotowa obiadu. Bya mi kim obcym. Tata natomiast pochonity by cay czas suchaniem muzyki i czytaniem ksiek, tak odreagowywa swoj samotno zwizan z alkoholizmem mamy. Bywao tak, e przychodziam do ktrego z rodzicw z pyta-niem, a on mwi pniej, albo by tak pochonity swoim zajciem, e nie zwraca na mnie uwagi. To chyba byo najboleniejsze, bo czuam si taka nic nieznaczca. Wtedy sobie przyrzekaam, e bd sobie radzi sama, e nie bd prosi ju nikogo o pomoc.

Ania (34 lata): Jestem DDA, a czuj si dalej jak 8-letnia dziewczynka, ktra uciekaa przed swym zapijaczonym ojcem wok stou w kuchni, zaraz po tym jak po-wiedziaam mu, e jak chce to moe mnie zabi, a ja i tak nie zrobi tego, co mi kae. Sigajc pamici wstecz zawsze buntowaam si przeciwko temu co dziao si w domu, chyba dlatego, e wydawao mi si, e to ja mog obroni matk przed agresywnym za-chowaniem ojca. To bya tylko iluzja, ale wtedy wydawaa mi si prawdziwa i jedynie suszna. O kadej porze dnia i nocy byam gotowa stan w obronie matki, to da-wao mi poczucie kontroli nad sytuacj. Ojciec pokrzycza, zwymyla mnie i matk od idiotek i map, a potem kad si spa na kolejne p dnia lub nocy. Innym razem do mnie naleao odwrci uwag ojca, rozbawi go, pooy do ka. Peniam rone role, w zalenoci od potrzeb.

Co ciekawe wojownikiem byam tylko w domu, poza nim byam zawsze przy-jacielsko nastawiona do ludzi. To prawda, nigdy nikomu nie odmawiaam pomocy, zawsze zaangaowana, hiperaktywna, radosna, wrcz dusza towarzystwa, uparta w swojej cholerycznej naturze.

Nie pamitam, czy moi koledzy i koleanki ze szkoy i podwrka wiedzieli, e oj-ciec pije. Wiedziaa tylko moja przyjacika, ktra przeywaa to samo co ja, ale nigdy o tym nie rozmawiaymy. To dziao si jakby poza nami.

Julia: Czuam si strasznie, gdy z jednej strony w trudnych sytuacjach by-am Osob, ktra pomoe je jako rozwiza, bdzie sprawowa pniej kontrol nad chorym Rodzicem i wysucha tego drugiego, czyli jak odpowiedzialna dorosa oso-ba, z drugiej jednak jest si nadmiernie kontrolowanym, traktowanym jak dziecko. W momentach najwyszego stresu czowiek podejmowa sam wane decyzje, a potem w bahych sprawach Rodzice nie ufali mi i czuam si pozbawiona moliwoci brania odpowiedzialnoci za swoje czyny.

Weronika: Od dziecistwa nie dowiadczyam waciwie bliskoci i emocjonal-nego zwizku z rodzicami. Czciowo z powodu sporej rnicy wiekowej (w momencie moich narodzin rodzice mieli po 40 lat), czciowo natomiast z takiego modelu funk-cjonowania rodziny. Mieszkajc z rodzicami i rodzestwem pod jednym dachem tak naprawd nie potrafilimy si prawdziwie spotka i przebywa z sob. O sprawach wanych i istotnych w domu albo si nie dyskutowao albo te wymieniao si spostrze-enia w przelocie i popiechu. Zamiast ciepa domowego ogniska panowa chd emo-cjonalny, ktry we mnie samej zderzy si z wielkim i piknym pragnieniem Mioci.

3

2. Tajemnica rodzinna

Gwnym, jak si wydaje, powodem braku informacji na temat sytua-cji rodzinnej dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym s przekazy, jakie one w niej otrzymuj. W swojej rodzinie dzieci ucz si trzech rzeczy na nie: nie ufa, nie mwi, nie odczuwa, ktrych przestrzeganie staje si ich ycio-w koniecznoci. Postawa nieufnoci jest konkluzj ycia w chaosie i reakcj wobec urazw, jakie funduje dzieciom rodzina z problemem alkoholowym. Dzieci, na pocztku swego istnienia, ufnoci i porzdku wiata ucz si od ro-dzicw i poprzez rodzicw. W przypadku rodzica czy rodzicw z problemem alkoholowym nastpuje brak oparcia w nich, co pozbawia dzieci pewnoci siebie i rozeznania yciowego. Niedotrzymywanie obietnic, umw, niespj-no dziaa oraz niekonsekwencje wychowawcze ze strony pijcej matki lub ojca czy ich obojga nie sprzyjaj ksztatowaniu w dzieciach postawy ufnoci6. Ponadto brak jasnych regu funkcjonowania w rodzinie z problemem alko-holowym, permanentny nieporzdek powoduj u wychowywanych w niej dzieci silne zaburzenie ycia uczuciowego.

Piotr: Po pewnym czasie nie ufa si ju nikomu. Z tym wie si silne poczucie niepewnoci. yjc tak przez dugi czas, zaczyna si nie ufa nawet samemu sobie.

Kolejny silny przekaz, jaki otrzymuj dzieci od dorosych w rodzinie dysfunkcyjnej jest nastpujcy: nie mwi w jakikolwiek sposb o sprawach zwizanych z problemem alkoholowym. Nie mwi o tym, e pije jedno lub dwoje rodzicw, nie wspomina o ich zym samopoczuciu, niedyspozycji lub zej kondycji psychicznej lub fizycznej. Taka postawa oznacza zamknicie si na tematy zwizane z rodzin wobec obcych. Na zewntrz rodziny nie opo-wiada si o tym, co trudnego dzieje si w domu, a co ma zwizek z naduy-waniem czy alkoholizmem rodzicw. Czsto dzieci nie mwi komukolwiek na temat tego, co si dzieje w ich rodzinie ze wstydu, strachu i w nadziei, e bdzie lepiej, e co si zmieni i e nie jest a tak le. Taka postawa perma-nentnego dziecicego zaprzeczania skutkuje czasem ogromn samotnoci dziecka w rodzinie alkoholowej, gdy wszelkie tabu paraliujce pole otwar-tej i intymnej komunikacji w rodzinie powoduje ich pustk samotnoci7.

6 Por. J. Woititz, Maestwo na lodzie, Wydawnictwo Akuracik, Warszawa 00, s. 557. 7 Por. T.L. Cermak i J. Rutzky, Czas uzdrowi swoje ycie, op. cit., s. 7-9.

Piotr: Niemwienie o problemie jaki jest w rodzinie, jest wedug mnie jednym z najwikszych bdw, bo to utrwala przekonanie, e nic si nie stao, przecie wszyscy pij. Takie postpowanie zamyka ca rodzin z problemem w rodku i znacznie utrud-nia jego rozwizanie. W mojej rodzinie nie mwio si o problemie. Kady o tym wiedzia, ale nikt o tym gono nie mwi. Dalsza rodzina nie chciaa si miesza w sprawy naszej rodziny, eby nie mie problemu. Dzieciom nie wolno byo le mwi o rodzicach, a jak ju podjo si ten temat to w odpowiedzi syszao si inni maj jeszcze gorzej.

Magda: U mnie pia/je mama. Jestemy postrzegani za wspania rodzin, a to, e problem alkoholu u nas wystpuje jest zaskoczeniem nawet dla najbliszych kuzynek, ktrym si zwierzyam. Nigdy nie postrzegaam swojej mamy jako alkoholiczki, bo mimo picia potrafia utrzymywa nasz dom, bya zaradna. Nie umiaa okazywa uczu, nigdy nie usyszaam: kocham Ci. Nie byo jednak tak, e odczuwaam wstrt do mamy za to, e pije. Kiedy czasami wracaa do domu nad ranem, a my przez ca noc si o ni martwilimy sam dwik klucza w zamku oznaczajcego jej powrt prowadzi mnie do modlitwy dzikczynnej Bogu, e mama wrcia i jest caa i zdrowa.

Zachowania, jak te wspomniane powyej, ze strony jednego lub oboj-ga rodzicw naduywajcych alkoholu powoduj w yciu dziecka silne stany emocjonalne uporczywej zoci, nienawici czy gniewu wobec nich. Grozi to w rozumieniu dziecka odebraniem rodzicielskiej mioci i stanowi bardzo trudn dla niego psychologicznie sytuacj. Dlatego zaczyna ono przekony-wa siebie samego, e nie dowiadcza takich stanw emocjonalnych.

Piotr: Wtedy zaczyna si oszukiwanie samego siebie i zaklinanie rzeczywistoci. Oszukujc siebie po jakim czasie nie byem ju pewny, co jest prawd, a co tylko wy-obraeniem. Takie mylenie wchodzi w nawyk, prowadzi do takiego stanu, e niczego ju nie byem pewny na 100%.

Dziaania tego rodzaju, dajce dzieciom jakie subiektywne poczucie bezpieczestwa, zbyt czsto powtarzane, mog powodowa odczenie si ich od wiata wasnych emocji i utrat wiadomoci o najgbszych porusze-niach emocjonalnych swego serca. Rodzce si z takich sytuacji zafaszowa-nie wewntrznej rzeczywistoci powoduje osabienie lub nawet wyczenie czujnika emocjonalnego dzieci, potrzebnego w yciu do orientacji w wiecie i w sobie samym. Skutkuje to swoistym zamroeniem emocjonalnym i sta walk o ich opanowanie, co si wie z postaw niczego w swoim yciu nie odczuwa8.

8 Por. T. Hellsten, Wsparcie dla dorosych dzieci alkoholikw. Hipopotam w pokoju stoowym, Wydawnictwo Ravi, d 005, s. -; K. Cholna i M. MadejBabula, Funkcjonowanie psychiczne DDA we wspczesnym wiecie, w: (Bez)radno wychowa-nia?, red. Z. Marek i M. MadejBabula, Wydawnictwo WAM, Krakw 007, s. 95-97.

5

Piotr: Dopiero na terapii dowiedziaem si, e czowiek moe dowiadczy a tylu uczu. Wczeniej nie wiedziaem, jak je nazywa ani jak sobie z nimi radzi, poniewa nikt mnie tego wczeniej nie nauczy. Do tej pory dominujc emocj by strach.

Ala: Przez dugi czas wmawiaam sobie, e to, e mama pije, wcale mnie nie dotyczy. Nie zdawaam sobie sprawy, e staj si coraz bardziej zamknita w sobie. Przy tacie mwienie o mamie, e pije, jak on nie zacz praktycznie byo niemoliwe, bo on si wkurza i krzycza. Sam chcia przede mn i przed moj siostr dugo to ukrywa nawet jak ju byymy penoletnie. Przed rodzin si ukrywao problem, gdy na impre-zach mama wypia za duo, to wszyscy zachowywalimy si normalnie, a potem tata np. przez 2 tygodnie by obraony i nic nie jad, co mama ugotowaa czy kupia, nie wychodzili razem nigdzie, siedzia sam zamknity w pokoju i myla. By to przeraaj-co smutny widok. Ja zawsze byam silniej przywizana do mamy i z ni rozmawiaam na temat tego, e ona sobie nie radzi. Powodem jej picia jak mwia byo to, e tata j stresuje i e ona musi zarabia na ca rodzin i cigle syszy pretensje od niego, e nie zrobia mu obiadu, lub e jest nieporzdek w kuchni, e jest z on itp. Potem pia, tata by zy i obraony i tak w kko. A ja miaam mtlik w gowie, bo nie wiedziaam, ktra strona jest bardziej poszkodowana. Sama unikaam wkurzania mamy czy sprze-ciwiania si jej, eby nie pia.

6

7

3. Odgrywane role

Problemy dorosych dzieci alkoholikw w ich penoletnim yciu wi si take z rolami spoecznymi, jakie odgryway one w swojej rodzinie z prob-lemem alkoholowym. Wyrnia si cztery typy takich rl spoecznych: boha-ter rodziny, kozio ofiarny, dziecko-maskotka, niewidzialne dziecko9.

Bohaterem rodziny s dzieci, ktre dostarczaj rodzinie dysfunk-cyjnej poczucia wartoci, dumy i sukcesu. Takie dzieci w rodzinie z proble-mem alkoholowym bior zazwyczaj na siebie rne obowizki i w dziaaniu na zewntrz wietnie sobie z nimi radz. Bohater rodziny staje si tym w rodzinie dysfunkcyjnej, ktry zaatwia spor cz spraw dorosych, jak na przykad: sprztanie, gotowanie czy wychowywanie modszego rodzestwa. Postrzega si takie dzieci jako dzielne, zaradne, opanowane czy pene po-wicenia i gotowoci do rezygnacji z siebie dla najbliszych. Widzc takie dziaania podejmowane przez dzieci, u jego rodzicw rodzi si przekonanie o wychowaniu przez nich odpowiedzialnych i odnoszcych sukcesy modych ludzi. W rzeczywistoci taki odbir jest zudny, gdy bohater rodziny pod zakadan mask skrywa swoje dziecko, cigle niezadowolone z siebie, z tego, co osiga. yje ono w staym napiciu, bojc si odkrycia przez in-nych, jakie jest rzeczywicie. W takich dzieciach narasta poczucie bezwarto-ciowoci i osamotnienia wraz z gbokim przewiadczeniem, e s nikomu niepotrzebne. Wynika to midzy innymi z faktu, e dzieci grajce rol bo-hatera rodziny przechodz swoj drog ku dorosoci bez penego cyklu dziecistwa i dorastania, co nie pozwala im na sprostanie przyszym wyzwa-niom dorosoci.

Ala: W mojej rodzinie odgrywaam rol bohatera rodziny. Od dziecistwa po-magaam mamie i tacie przy wielu czynnociach. Doceniano mnie i chwalono, e je-stem takim pomocnym dzieckiem. Ja przy tym wszystkim wcale nie czuam si jako lep-sza. Nie chciaam by jednak tylko kochana wtedy, gdy robiam co dobrego, ale mimo tego wszystko staraam si robi idealnie, eby mnie zauwaono, eby tylko nikomu nie by ciarem, czsto wyrczaam siostr z jej obowizkw. Przy tym wszystkim nie prze-stawaam czu wyrzutw sumienia, e robi za mao dla domu, e robi za duo

Julia: W roli bohatera rodziny wprowadzam do domu bardzo duo pozytywnej energii, czyli w pewnym sensie gram, e wszystko jest w porzdku, poradzimy sobie, nie mog by smutna, mie problemw i w sumie moje potrzeby i jakie wtpliwoci

9 Por. T. L. Cermak i J. Rutzky, Czas uzdrowi swoje ycie, op. cit., s. 8- 30; E. Robinson i J.L. Rhoden, Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholikw, Wydawnictwo PARPA, Warszawa 008, s. 5-63.

8

zaguszam w sobie. Doprowadza to do tego, e tak na pozr nic mi nie przeszkadza, a czasami moe si wydawa, ze lekcewaco podchodz do niektrych problemw.

Rol nazwan kozem ofiarnym peni przewanie dzieci, dziki kt-rym rodzina dysfunkcyjna ma szanse odwrci uwag od rzeczywistych prob-lemw. Dzieci w tym przypadku traktuje si jako pewien obiekt zastpczy, ktry suy do rozadowania negatywnych uczu osb dorosych. Postrzegane s one bowiem jako przeciwiestwo dzieci bohatera rodziny, czyli nieodpo-wiedzialne i trudne, przynoszce swoim zachowaniem sporo kopotw i trud-noci. Dzieci bdce drog do odreagowania emocji dorosych w rodzinie wyraaj czsto swoje negatywne emocje, jakie na nich s skupione poprzez sab nauk, wczesne siganie po alkohol czy narkotyki i wejcie w tzw. ze to-warzystwo. W postawie wobec rodzicw s przewanie bezczelne i aroganckie. U takich dzieci bardzo czsto pojawia si uczucie nienawici do wiata i ludzi, ktre nie daje mu szansy na bycie dobrym. Rwnie czsto rodzi si w nich uczucie zazdroci i niedoceniania0.

Jeszcze inn rol, jak mog peni dzieci w rodzinie z problemem al-koholowym, jest bycie dzieckiem-maskotk. Taka osoba, dziecko czsto naj-modsze z rodzestwa, odpowiada za poprawienie nastroju i humoru rodzi-ny. Jego zadaniem, specjalnoci jest rozadowywanie powstajcych czsto w rodzinie dysfunkcyjnej napi i tworzenie pozytywnego klimatu. Niestety, takie traktowanie, dzieci, w rodzinie z problemem alkoholowym powoduje, e dziecko-maskotka jest przestraszone i napite, kiedy ma poradzi sobie ze zoci domownikw. Rola ta powoduje take ze radzenie sobie w sytuacjach stresowych i wymagajcych odpowiedzialnych decyzji. Co wicej, dzieci graj-ce t rol w rodzinie z problemem alkoholowym pozostaj dugi czas niedoj-rzae emocjonalnie.

Magda: Od kiedy pamitam zawsze byam kim kto rozmiesza rodzin. Udawa-am czasami specjalnie ciap, robiam z siebie bazna ale z perspektywy czasu uwaam, e chyba to by sposb znalezienia si chocia przez chwil w centrum uwagi wszystkich. Czuam, e czonkowie rodziny lubi mnie wanie za arty i wygupy.

Niewidzialne dziecko (maa krlewna, picy rycerz, anioek), dziecko we mgle, dziecko zagubione to rola, ktr najczciej podejmuj dzieci o duej wraliwoci i delikatnej konstrukcji psychicznej. W tej roli wycofuj si one z ycia, izoluj si od koszmaru rodziny dysfunkcyjnej, uciekajc w wiat

0 Por M. Kuciska, Gdzie si podziao moje dziecistwo (O Dorosych Dzieciach Alkoholikw), op. cit., s. -8. Por. A Basiak, Rodzina dysfunkcyjna zagroeniem spoecznego funkcjonowania dziecka, w: (Bez)radno wychowania..?, pr. zb.

Z. Marek i M. MadejBabula, Wydawnictwo WAM, 007, s. 75-76; B.E. Robinson i J.L. Rhoden, Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholikw, op. cit., s. 6-6.

9

swojej wyobrani i marze. W rodzinie zachowuj si tak, aby nie zwraca na siebie uwagi. Takie dzieci niewiele wymagaj od swoich rodzicw czy caej ro-dziny. Potrafi si zaj sob, nie sprawiajc przy tym wikszych problemw wychowawczych. W relacjach spoecznych niewidzialne dzieci s wycofane, czasem uznawane za niemiae. Granie takiej roli w rodzinie z problemem al-koholowym powoduje u dzieci narastajce poczucie bezwartociowoci i g-bokiego osamotnienia. Takie relacje w rodzinie dysfunkcyjnej powoduj take u dzieci brak umiejtnoci nawizywania kontaktu z innymi osobami, waci-wego wyraania swoich potrzeb czy zdolnoci wsppracy z innymi. W yciu dorosym niewidzialne dziecko nie potrafi z innymi ludmi nawiza satys-fakcjonujcych je zwizkw uczuciowych.

Piotr: W swojej rodzinie byem niewidzialnym dzieckiem. Potrafiem zaj si sam sob. Czytaem duo ksiek, potrafiem si sam bawi, dobrze si uczyem, nie spra-wiaem problemw wychowawczych. Du cz dziecistwa byem sam. Nie miaem zbyt wielu kolegw, nie umiaem i nie za bardzo chciaem nawizywa kontakty z rwieni-kami, czasem ich nie rozumiaem. Gdy byem nastolatkiem, czuem si samotny, miaem kilku znajomych, ale to wszystko byo takie powierzchowne. Byem ju wtedy wiadomy, e mam pewne braki w rozwoju spoecznym, e nie potrafi nawiza bliskich relacji.

Weronika: Peniona przez mnie rola niewidzialnego dziecka w rodzinie oku-piona bya w dziecistwie wielk samotnoci. Przyjmowaa ona jakby dwa wymiary: z jednej strony bya wrcz konstruktywna, gdy szukajc pomocy i wytchnienia zwracaa mnie w stron Najwyszego Dobra, ktrego wtedy tak poszukiwaam i potrzebowaam. Pozwolia mi pogbi moj duchowo i nawiza osobisty stosunek z Bogiem i Matk Najwitsz. Drugie oblicze mojej samotnoci powodowao obwinianie si za trudn sy-tuacj oraz nieracjonalne przewiadczenie, e powinnam co wymyli, co zrobi. Std te czste zagubienie i poczucie bezradnoci towarzyszce mi w rnorodnych sytuacjach.

Opisane powyej cztery role, jakie mog odgrywa dzieci w rodzinie dys-funkcyjnej (na rnych etapach swojego ycia mog one gra inn rol albo w danym czasie kilka rl na raz) okrela si take pojciem faszywych osobo-woci. S one wynikiem niewiadomej reakcji dzieci prbujcych poradzi sobie z trudn sytuacj domow, uwarunkowaniami, w ktrych ich rodzice za-wiedli, bo nie realizowali swego powoania bycia dobr matk, ojcem. Nieste-ty, grane po to, aby przetrwa w okrelonej przestrzeni rodziny dysfunkcyjnej przez dorose dzieci alkoholikw role: bohatera rodziny, koza ofiarnego, maskotki czy niewidzialnego dziecka staj si czci ich osobowoci3.

Por. M. Kuciska, Gdzie si podziao moje dziecistwo (O Dorosych Dzieciach Alkoholikw), op. cit., s. 7-8. 3 Por. E. Robinson i J.L. Rhoden, Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholikw, op. cit., s. 63.

30

3

4. Uczucia, zachowania, postawy

Opisana powyej, w duym zarysie, sytuacja rodzinna, w ktrej wzra-stay dorose dzieci alkoholikw oraz role, jakie w niej peniy, maj fun-damentalny wpyw na ich ycie, na to, co i jak w nim przeywaj. Mona bowiem zauway, i DDA w penoletnim yciu towarzyszy silny lk przed odrzuceniem, co skutkuje czsto wiadomym unikaniem przez nie zblienia uczuciowego z innymi ludmi. Przejawia si to take w duych trudnociach w tworzeniu trwaych, satysfakcjonujcych zwizkw. Rwnie w ju trwaj-cym zwizku dorose dzieci alkoholikw s wyczulone na wyapywanie syg-naw od partnera, sugerujcych ch odejcia czy osabienia wizi, na co reaguj wyprzedzajcym dziaaniem - jako pierwsze zrywaj blisze relacje5.

Magda: Pamitam, e zawsze baam si tego, e mj chopak ze mn zerwie, bo wydawao mi si, e nie przeyabym psychicznie takiej sytuacji. Nigdy nie byo tak, e kto ze mn zerwa. Zawsze odchodziam pierwsza mimo, e kochaam i cierpiaam przez rozstanie. Nie mogam jednak pozwoli, eby kto z zewntrz widzia, e to ja jestem niekochana.

Piotr: DDA myl kategoriami czarne-biae, dlatego oczekuj cakowitego i bezwarunkowego przyjcia. Odrzuceni przez najbliszych maj w pamici jak to boli i nigdy nie pozwol ju sobie na co podobnego, dlatego sami wol zerwa kontakt.

Odrzucenie emocjonalne czy fizyczne przez rodzicw, ktrego do-wiadczaj dorose dzieci alkoholikw w swojej dysfunkcyjnej rodzinie wpy-wa bardzo silnie na ich postrzeganie siebie samych, zwaszcza ujawnia si to w staym poczuciu niszej wartoci czy wrcz bezwartociowoci.

Piotr: Dzieci odrzucone przez rodzica/rodzicw czsto maj przekonanie, e dla nikogo nie s wane. Nieraz jest to wzmacniane przez usyszane od nich sowa typu gdyby si nie urodzi to. Powoduje to, e czuj si one bezwartociowe, niegodne mioci. Czuj si ciarem dla rodziny, niepotrzebnym przedmiotem. To powoduje brak chci do ycia. Myl o mierci, chcieliby niey albo chocia uciec w jaki inny, lepszy wiat, co prowadzi je nie rzadko do uzalenienia od kogo lub czego.

Wykonujc poniszy test, dana osoba mone sprawdzi, czy u niej ujawniaj si charakterystyczne cechy dorosych dzieci alkoholikw (DDA): www.psychologia.edu.pl/index.php?dz=autodiagnoza&op=opis&id=936.

Test nie jest oczywicie jedynym sposobem okrelenia, czy syndrom DDA wystpuje u danej osoby, ale zapewne jest dobr wskazwk w tym wzgldzie.

5 Por. J. Woititz, Dorose dzieci alkoholikw, op. cit, s. 5-57.

3

Dorose dzieci alkoholikw staraj si z tym bolesnym odczuciem niskiej wartoci poradzi przede wszystkim na dwa sposoby. Pierwszym z nich s zacho-wania perfekcyjne, polegajce na stawianiu sobie duych wymaga i mnstwie zada do wykonania. Wydaje si, e dorose dzieci alkoholikw poprzez takie dziaania udowadniaj sobie swoj warto6.

Budowanie przede wszystkim w dziaaniach zewntrznych przez dorose dzieci alkoholikw poczucia wasnej wartoci powoduje, e przy jakiejkolwiek krytyce ich dziaa ze strony innych ludzi, mimo licznie udzielanych pochwa, wzmaga si w nich na nowo odczuwanie zanionej wartoci siebie.

Piotr: Sensem mojego ycia byo wiadectwo z paskiem. Dziki temu czuem si dobry, wartociowy. To podnosio moj warto w moich oczach i wizao si z pochwa ze strony innych.

Ala: Zawsze chciaam by perfekcyjna w kadej dziedzinie, czsto pytaam innych co mog zrobi lepiej, co zrobiam le. Jednak kada krytyka bya przeze mnie przyjmowana bardzo surowo. Waciwie nawet najmniejsza krytyka powodowaa, e cay sukces si ju nie liczy. Cho byam wdziczna tym, ktrzy zwracali uwag na moje niedoskonaoci, wady, to w gbi serca rs we mnie bunt przeciw nim.

Weronika: Czsto moje dziaanie byo zdominowane poprzez punkt widzenia innych. Chciaam wszystko robi dobrze, aby by docenion i pochwalon. Odczuwaam ogromn po-trzeb akceptacji ze strony innych. Wielk trudnoci natomiast byo dla mnie docenianie in-nych w mojej obecnoci, gdy automatycznie wcza si we mnie mechanizm porwnywania: chciaabym by taka, ja tak nie potrafi, ja tak nie umiem. Czsto wynikao to po prostu z niskiej samooceny i niedowartociowania.

Drugim sposobem dawania sobie rady z niskim poczuciem wartoci s w przypadku dorosych dzieci alkoholikw zachowania unikowe. Polegaj one na wycofywaniu si z gry ze wszystkich trudnych do zrobienia zada, aby nie poczu goryczy poraki.

Piotr: Lepiej jest wycofa si przed problemem, przed trudnociami. Kolejna pora-ka wzmacniaa tylko przekonanie, e jest si do niczego, i e nic si nie potrafi. Wic lepiej nie robi nic, albo tylko to co na pewno zrobi si dobrze.

Dorose dzieci alkoholikw maj take tendencj do trwania przy raz obranym kierunku dziaania. Nie rozpatruj przy tym innych moliwoci po-stpowania i prawdopodobnych konsekwencji podjtych dziaa. Taka impul-sywno prowadzi do wzrostu nienawici do samych siebie i utraty kontroli nad otoczeniem. Dodatkowo, gdy zorientuj si w zaistniaej sytuacji, zuywaj prze-sadn ilo energii na jej oczyszczenie7.

6 Por. E. Woydyo, Podnie gow, Wydawnictwo Akuracik, Warszawa 998, s. 9-6.7 Por. Z. Sobolewska, Odebrane dziecistwo, IZP, Warszawa 000, s. 8-0.

33

Dorose dzieci alkoholikw s osobami, ktre dowiadczyy w swoim dziecistwie stanu permanentnego odrzucenia ze strony najbliszych, co w ich penoletnim yciu powoduje, i s nieufne i maj potrzeb dystansu wobec innych ludzi. Konsekwencj takich relacji z otoczeniem jest silne po-czucie osamotnienia i izolacji. Dorose dzieci alkoholikw mog wtedy ce-lowo unika zwizkw z ludmi albo wchodzi w zwizki z przypadkowymi ludmi, z ktrymi nie czy ich jakakolwiek wi emocjonalna. Wikszo dorosych dzieci alkoholikw postrzega zwizek swoich rodzicw jako zdecy-dowanie nieudany, jednoczenie majc irracjonaln wiar, e oni sami mog lepiej uoy sobie ycie z alkoholikiem. Takie postrzeganie siebie i swoich moliwoci w tworzeniu relacji z drugim czowiekiem wiedzie czsto dorose dzieci alkoholikw w trudne zwizki, zwykle z partnerami uzalenionymi. Przyczyn, ktra pcha do takiego postpowania DDA jest take ch unik-nicia samotnoci za kad cen. Co wicej, dorose dzieci alkoholikw s te w takich dysfunkcyjnych zwizkach niezwykle lojalne, nawet w obliczu dowodw, e druga strona na to nie zasuguje8.

W swoim yciu w rodzinie z problemem alkoholowym dorose dzie-ci alkoholikw dowiadczyy, e okazywanie uczu bliskim skutkuje czsto odepchniciem czy nawet agresj z ich strony. Przeyy w swoim dysfunkcyj-nym domu, e ich uczucia nie zostaj odwzajemnione. Dla uniesienia lku i cierpienia z tego wynikajcego oraz dla pokonania rodzcego si uczucia pogardy dla siebie zastosoway mechanizm obronny, polegajcy na tym, e tumi si uczucia zarwno pozytywne, jak i negatywne. Dorose dzieci alko-holikw w ramach obrony samych siebie nie staraj si rozpozna rodzcych si w sobie uczu ani komukolwiek ich okazywa czy ukazywa, ale zamra-aj swoje uczucia.

Ala: Pamitam tak sytuacje z dziecistwa, e mama nie wracaa dugo do domu po pracy. Bardzo si wszyscy martwilimy, gdzie ona jest. Gdy z siostr si pyta-am taty, gdzie jest mamusia, on na nas krzykn, ebymy przestay paka i zamkn si w swoim pokoju. My nie mogymy spa, modliymy si i czekaymy na ni. Gdy mama wreszcie wrcia w nocy, niestety pijana, ja z siostr si bardzo ucieszyymy, e ju jest i pobiegymy si z ni przywita. Tata by wtedy na nas bardzo zy.

Piotr: Aby przetrwa w rodzinie alkoholowej DDA, w tym ja, ucz si wielu mechanizmw obronnych. Postpuj wedug zakodowanych mechanizmw postpowa-nia. Np. syszc pochwa pod swoim adresem nie potrafi jej przyj, bo nikt ich wczeniej nie chwali. Ignoruj j i myl sobie, e osoba to mwica na pewno kamie albo chce si im interesownie przypodoba.8 Nawet do 60 procent dziewczyn z rodzin alkoholowych wchodzi w zwizki z osob uzalenion, pomimo i przez okres

dorastania obiecuje sobie, e stworzy inn rodzin ni ta, w ktrej si wychowywaa. Jednak potrzeba, aby by z kim pcha ich do takich niewaciwych wyborw. Zob. T. Hellsten, Wsparcie dla dorosych dzieci alkoholikw. Hipopotam w pokoju stoowym, op. cit., s. 63-90.

3

Ala: Do tej pory, cho myl, e rzadziej, mam problem z nazwaniem swoich uczu, pragnie, oczekiwa wobec siebie, innych i wasnego ycia. Waciwie czsto mam wraenie, e nikogo nie obchodz moje uczucia. Jak byam w relacji z chopakiem, to rzeczywicie tylko przed nim prawdziwie umiaam si otworzy, cho na pocztku trudno byo mi uwierzy, e moe mnie kto pokocha tak po prostu. Rzadko mwiam take co miego innym, wynikao to z tego, e nie chciaam przed sam sob przyzna si, e kto w danej chwili jest w czym lepszy ode mnie. Niestety czsto zazdrociam, doszukiwaam si wad u innych osb, ktre mogyby mi zagrozi w danym rodowisku. Staraam si by niedostpna, rzadko si otwieraam i mwiam o sobie, baam si, e kto mnie odrzuci, jak dowie si, jaka jestem w rzeczywistoci.

Magda: Wiem, e zawsze ukrywaam swoje uczucia przed pci przeciwn. Dla chopakw, ktrzy mi si podobali byam oziba, czsto ich ignorowaam. Robiam wszystko, eby druga strona nie dowiedziaa si, e mi zaley. Strach przed tym, e nie jestem zbyt dla niego atrakcyjna prowadzi do poczucia, e nikt mnie nie pokocha i chocia rzeczywisto wyglda inaczej sysz wiele komplementw to pierwsza myl jaka si nasuwa to, e te osoby nie widz mojego wntrza i kiedy je poznaj, odejd.

Weronika: Pomimo ogromnego chodu uczuciowego w mojej rodzinie pozostaa we mnie wielka wraliwo oraz pragnienie bliskoci i uznania. Nie potrafi natomiast patrze na cierpienie innych, chciaabym co uczyni, czasem po prostu porozmawia, aby komu uly, pomc. Niestety bywa i tak, e w momencie, gdy takiej pomocy nie oka odczuwam wewntrzny bl i niemoc.

U dorosych dzieci alkoholikw w okresie ich dziecistwa nie zostay zaspokojone podstawowe potrzeby emocjonalne bycia kochanym, akcepto-wanym, podziwianym czy wanym dla kogo. Wysiki skierowane do rodzi-cw, aby zasuy na ich mio nie przyniosy dorosym dzieciom alkoho-likw oczekiwanych zmian i nadal w swoich domach nie dowiadczay tak potrzebnej im bezwarunkowej mioci. Dla poradzenia sobie z tak trudn sytuacj yciow opanoway sztuk wypierania wasnych potrzeb czy wrcz zaprzeczania swoim potrzebom. Wynikiem tego s postawy DDA, w ktrych nie dbaj o siebie, jednoczenie nie dajc sobie szansy na zrealizowanie ja-kichkolwiek swoich potrzeb. Za to dorose dzieci alkoholikw w kontaktach z innymi ludmi staraj si maksymalnie spenia ich oczekiwania. Takie g-bokie wyparcie potrzeb przez dorose dzieci alkoholikw moe take spowo-dowa u nich trwa niezdolno do wyobraenia, rozpoznania czy realizacji wasnych potrzeb9.

9 Por. M. Beattie, Koniec wspuzalenienia, Media Rodzina, Pozna 003, s. 6-63.

35

Ala: Wypieranie si swoich potrzeb przejawiao si u mnie poprzez przyjcie po-stawy unikania sprzeciwu. Wszystko byo mi obojtne, byleby nie zrobi problemu, eby tylko dobrze o mnie mylano. Czsto pokonywaam siebie godzc si na niewygod, re-zygnujc ze swojego czasu, nie zwaaam na swoje predyspozycje czy lki i godziam si pomaga innym. Chciaam by dobra i uwaaam, e godzenie si na wszystko i ua-twianie ycia innym jest kluczem do sukcesu. Przecie jak kto mnie prosi o pomoc, to nie mog go zawie. W gbi serca niejednokrotnie le si wtedy czuam, byam za na siebie, e robi co wbrew swojej woli, cho czy wtedy znaam jaka jest moja wola?

Magda: Ostatnio zauwayam wiele takich sytuacji potrafi opiekowa si swoim chopakiem, robi mu wymienite kolacje; jednak gdy jestem sama i mam na co dobrego ochot nie chce mi si nawet ukroi kromki chleba i zaspokajam si byle czym.

yjc w rodzinie dysfunkcyjnej, w cigle wystpujcym w niej chaosie, dorose dzieci alkoholikw podejmoway prb jego opanowania, poniewa byy przekonane, e od sukcesw w opanowaniu istniejcego w ich rodzinie zamtu zaley ich wasne i bliskich bezpieczestwo. Dlatego moliwo wpy-wania na swoje otoczenie wydaje si dla dorosych dzieci alkoholikw szcze-glnie wana, co w konsekwencji rodzi siln potrzeb kontrolowania siebie i innych. Uwidacznia si to szczeglnie w zachowaniach nadopiekuczych i manipulacyjnych w stosunku do najbliszych. Potrzeba uporzdkowania y-cia wie si u niektrych dorosych dzieci alkoholikw ze strategi planowa-nia swojego ycia czasami na wiele lat do przodu. Cz za dorosych dzieci alkoholikw na nieprzewidywalno zdarze ze swojego dziecistwa reaguje zupenie inaczej. Nie podejmuj one raczej adnych prb uporzdkowania czegokolwiek w swoim yciu czy otoczeniu. Ta grupa DDA raczej niewiele planuje, majc spore trudnoci z pen realizacj swoich zamierze.

Utrwalone w rodzinne dysfunkcyjnej dowiadczenia z okresu dzie-cistwa ucz dorose dzieci alkoholikw, e prawie kada zmiana jest nie-bezpieczna. Kiedy bowiem sytuacje w rodzinie powtarzay si, mona byo znale jaki sposb, aby je przey, za nowe sytuacje wywoyway u nich wikszy lk i trwog. Dlatego w penoletnim yciu wiele z dorosych dzieci al-koholikw trwa w niekorzystnych dla siebie warunkach czy relacjach przede wszystkim z poczucia silnego lku przed jakkolwiek zmian.

Piotr: Potrzeba kontroli jest tak silna, e kontroluje si wszystko i wszystkich, eby nie zosta zaskoczonym i by przygotowanym na kad okoliczno. Tego uczy nieprzewidywalny dom.

36

Ala: Zawsze odczuwaam lk przed wyjazdem, przed nowymi sytuacjami, przed nawizywaniem kontaktw, przed pierwszym wrzenia. Z reguy przed takimi wyda-rzeniami nie spaam ca noc.

Weronika: Rzadko i w nielicznym towarzystwie czuj si tak naprawd swo-bodnie i luno. Zdecydowanie czciej natomiast towarzyszy mi samokontrola, by cze-go nie zrobi le, niewaciwie, by kogo nie urazi. Ten stan pogbia si zwaszcza w nowym, obcym towarzystwie, gdzie czuj si bardzo niepewnie.

W swoim dziecistwie, ze wzgldu na problemy alkoholowe jednego albo obojga rodzicw, dorose dzieci alkoholikw musiay si w jaki sposb przystosowa do ycia, ktremu zawsze towarzyszya atmosfera zagroenia. Niestety, taka sytuacja w ich dorosym yciu skutkuje stanem poczucia zagro-enia take i wtedy, gdy realnie ono nie wystpuje30.

Podstawow reakcj, jaka ujawniaa si u dorosych dzieci alkoholikw w okresie ich dziecistwa, na dowiadczenie przemocy psychicznej czy fizycz-nej by lk. Nie mogy one tego uczucia w tym okresie ycia okazywa na zewntrz, zwaszcza wobec bliskich, dlatego jako dzieci pozostaway same ze swoim silnym lkiem, co przyczyniao si do pogbiania ich poczucia braku bezpieczestwa3. Silne lki nie znikny wraz z osigniciem penoletnoci przez dorose dzieci alkoholikw. Nadal dowiadczaj one nieokrelonych lkw, ktre nasilaj si przewanie w okresie wzgldnego spokoju w ich y-ciu. Co wicej, pojawiajcy si wtedy lk uruchamia u dorosych dzieci alko-holikw stare, znane im sposoby radzenia sobie z nim poprzez tumienie go czy zachowania ucieczkowe3.

Piotr: Zdarzao mi si, e nie byo powodw do niepokoju, a mimo to byem nie-spokojny. Strach jest tak wpisany w ycie DDA, e potem trudno jest czu si bezpiecz-nie. Myli si nawet, e jest zbyt spokojnie i na pewno za chwil wydarzy si co zego.

Weronika: Lk towarzyszy mi w bardzo wielu dziedzinach ycia. Praktycznie wszystko co nowe, obce byo dla mnie ju na wejciu trudne. Wielkim niepokojem napawao mnie rwnie podejmowanie decyzji, co wizao si z odpowiedzialnoci za siebie i za innych.

Uczucie lku nie jest jedynym, ktrego dzieciom w ich rodzinach, gdzie panuje przemoc nie wolno ujawnia na zewntrz. Reakcj dorosych dzieci alkoholikw na okazywan im w domu rodzinnym przemoc psychicz-n czy fizyczn jest take pojawiajce si i gboko skrywane uczucie zoci, gniewu czy nienawici. W pniejszym yciu objawia si ono niekontrolowa-

30 Por. J. Woititz, Dorose dzieci alkoholikw, op. cit., s. 57-6.3 Por. S. Jeffers, Nie bj si ba, Wydawnictwo Akuracik, Warszawa 999, s. 9-3.3 Por. A. Wobiz, Wspuzalenienie w rodzinie alkoholowej, Wydawnictwo Akuracik, Warszawa 00, s. 3-33.

37

nymi wybuchami gniewu wobec bliskich osb, zwaszcza swoich dzieci. Czci z DDA udaje si powstrzyma takie agresywne zachowania i nie okazywa ich na zewntrz, ale ujawniaj si one za to w ich wntrzu. W takim przypadku s te uczucia przez dorose dzieci alkoholikw mocno tumione, co prowadzi do silnego poczucia winy i zachowa autoagresywnych.

Piotr: Wiele razy zdarzaa mi si zbyt ostra reakcja w stosunku do innych osb. Pniej miaem poczucie winy i zorientowaem si, e dlatego tak ostro zareagowaem, poniewa to bya zo skrywana przez lata, ktrej nie mogem wczeniej wyrazi. Ta osoba czsto nie bya winna, ale zachowaa si w stosunku do mnie podobnie do moich rodzicw, a to spowodowao moj przesadn reakcj.

Ala: Cigle yam w poczuciu winy za wszystko, za wszystkich. U nas w ro-dzinie chyba kady ma z tym problem. Czsto w ktniach domowych kady wyznaje, e znw ma wyrzuty sumienia, e wyrazi swoje zdanie. Po ktni kady zamyka si w swoim pokoju i ju wicej si o sprawie nie rozmawia.

Ania: Inny obrazek z mojego ycia to stae rozczarowanie, amanie obietnic, niedotrzymywanie danego sowa i to przez obojga rodzicw. To, e zapijaczony ojciec wiele razy udawa w upojeniu alkoholowym, e umiera, a moje dziecice serce pkao ze strachu na widok jego cierpienia i ciekncej po jego twarzy krwi, bo akurat przewrci si na drodze i poora twarz, nie byo tak bolesne, jak liczne kamstwa matki, ktra pod pozorem troski i zainteresowania obiecywaa mi spacer, czy wspln zabaw. Wtedy byam niewiadoma tego co si dzieje, mylaam, e tak musi by, nie czuam alu, czasem tylko zo i ta o zgrozo czasem do mnie wraca, kiedy moje wasne, ukochane dzieci robi co, co wymyka si mojej potrzebie poczucia kontroli nad yciem.

Dla dzieci, w otaczajcym wiecie okresu dziecistwa, pierwszymi autorytetami staj si rodzice. Dorose dzieci alkoholikw nie maj takie-go przewiadczenia, gdy w kontakcie z rodzicami czsto dowiadczyy z ich strony braku dotrzymania danego sowa, kamstw, zawodu w rnych wa-nych sytuacjach yciowych. Przekada si to w pniejszym yciu dorosych dzieci alkoholikw na postawy braku zaufania do osb, ktre uznawane s powszechnie za autorytety. Jednoczenie DDA stale nosi w sobie potrzeb posiadania swoich autorytetw i ujawnia tsknot za nimi.

Piotr: Trudno mi kogokolwiek okreli mianem autorytetu. Jedynie Boga. Czo-wiek, jeli jest dla mnie autorytetem to tylko w wskiej dziedzinie, nigdy jako caa posta.

W rodzinie z problemem alkoholowym nie ma miejsca take realizo-wanie jednoznacznego systemu wartoci. Dysfunkcyjni rodzice, pomimo e

38

w swoim yciu przyjli okrelon grup wartoci i zasad, czsto wynikajcych z wyznawanej przez nich religii, z rnych powodw nagminnie je ami. Taka postawa nie przeszkadza im jednak w tym, aby te wybrane normy i za-sady przekazywa swoim dzieciom. Powoduje to, e ich dzieci dowiadcza-j braku porzdku moralnego i jasnego oddzielenia dobra od za. Czst reakcj dorosych dzieci alkoholikw na tak rzeczywisto jest intensywne poszukiwanie, a potem sztywne, zewntrzne przyjcie i rygorystyczne prze-strzeganie norm moralnych. Powoduje to take ocenianie dziaa, sytuacji, wydarze swoich i innych wedug ostrych czarno-biaych kategorii. Takie bezwzgldne sdy moralne dorosych dzieci alkoholikw potrafi przyczy-ni si do utrudnienia ich kontaktw z innymi ludmi, a w bliskich relacjach mog ograniczy ich zdolno do wybaczania33.

Piotr: DDA musz zgadywa, domyla si co jest normalne. Dowiadczy-li tylu sprzecznych zasad i regu, e czuj si w tym wszystkim zagubieni. Szukaj jasnych, niezaprzeczalnych regu, co czasem prowadzi je do radykalizmu. Problemy z odrnianiem dobra od za jest dla nich rdem wielu problemw natury duchowej i moralnej.

Ala: Pierwsze amanie praw, norm zauwayam u mojego taty, gdy kama przed rodzin, e mama si le czuje, czy e jest chora. Miao to nas uchroni przed wydaniem si prawdy. Mama te amaa obietnic. Pamitam do tej pory jak miaam do szkoy z ni upiec ciastka. Obiecaa, e przyjdzie wczeniej z pracy, a wrcia do domu po pnocy w stanie nietrzewym. Piekam zatem z tat ciastka i byy one wrcz wstrtne. Przed klas si tak wstydziam, e cho mino od tego momentu ponad 10 lat poczucie wstydu zwizane z t sytuacj, gdy sobie j przypomn, dalej niejako odczuwam. Mama take poniewa do dobrze zarabiaa chciaa zaagodzi wszystkie sytuacje tym, e np. chodzia z nami na zakupy i kupowaa firmowe ubrania. Wyda-wao jej si, e skoro da nam pienidze to problem zniknie. Tata si denerwowa, jak czasem broniymy mamy i mwi, e kochamy j bo ona ma pienidze. To chyba byo z tego najgorsze dla dziecka usysze takie oskarenie, kiedy si kochao mam za to, e jest mam.

Zdarza si u niektrych z dorosych dzieci alkoholikw, e rezygnuj one z ycia osobistego na rzecz opieki nad naduywajcymi alkoholu rodzi-cami. Uwaaj bowiem, e ich zasadniczym powoaniem yciowym jest nadal troska o mam czy tat lub obojga rodzicw, uwikanych w szpony alkoholi-zmu. Mona take dostrzec takie DDA, ktre mimo zaoenia swojej rodziny nadal wiele czasu przebywaj z uzalenionymi rodzicami, zaniedbuj relacje ze swoimi innymi najbliszymi.

Opisujc typowe zachowania dorosych dzieci alkoholikw trzeba wska-za, e ich samorealizacja moe si wiza z osiganiem sukcesw w wykony-

33 Por. Z. Sobolewska, Odebrane dziecistwo, op. cit., s. 9-9.

39

wanej przez nich pracy. Mona przecie w rnych organizacjach czy przed-sibiorstwach spotka dorose dzieci alkoholikw, ktre d do realizowania siebie poprzez zaangaowanie w wykonywan prac. Dorose dzieci alkoholikw potrafi zajmowa, na rnych szczeblach danej firmy czy organizacji, odpo-wiedzialne stanowiska i odnosi przy tym sukcesy w yciu zawodowym. Jako e dorose dzieci alkoholikw w swoich dysfunkcjnych domach, aby przey mu-siay y pod sta presj i w cigym stresie, to wietnie take radz sobie z tymi stanami w miejscu pracy, efektywnie przy tym funkcjonujc. DDA zazwyczaj dobrze wywizuj si ze swoich obowizkw zawodowych i nie boj si trudnych wyzwa czy wynikajcego z podejmowanych dziaa ryzyka. Dorose dzieci alko-holikw zazwyczaj w yciu zawodowym s osobami odpowiedzialnymi i szybko nie poddaj si przeciwnociom. W miejscu pracy czsto postrzegane s przez swoich przeoonych czy wsppracownikw jako osoby opanowane oraz zacho-wujce zewntrzny spokj, zwaszcza w sytuacjach kryzysowych. Niewielu jednak ludzi, ktrzy pracuj razem z dorosymi dziemi alkoholikw potrafi dostrzec, jak mimo zewntrznych postaw, ich wntrze jest pene silnego napicia czy lku, zwaszcza przed ocen ze strony innych osb3.

Prezentujc wybrane uczucia, zachowania czy postawy dorosych dzieci alkoholikw naley wyranie zaznaczy, e nie kade z nich charak-teryzuje si opisanym zespoem cech, a cz z nich ma takie, ktre nie zo-stay przytoczone. Jednak samo pojcie dorose dzieci alkoholikw oraz okrelenie dla nich charakterystycznego zespou cech wydaje si pomocne dla osb przeywajcych w swoim penoletnim yciu trudnoci spowodowa-ne dowiadczeniami wyniesionymi z rodziny dysfunkcyjnej, w tym rodziny z problemem alkoholowym35. Wydaje si bowiem, e w przypadku tych osb najwaniejsze jest przerwanie stanu izolacji, w jakiej trwaj i znalezienie si wrd ludzi, ktrzy z racji podobnych przey potrafi zrozumie ich silny lk oraz dojmujce cierpienie. Powinno to pomc dorosym dzieciom alko-holikw zdoby si na odwag powrotu pamici do zej przeszoci i posta-ra si nauczy reagowa na to, co si dzieje w ich aktualnej sytuacji inaczej ni w traumatycznej przeszoci dziecistwa36.

Piotr: Bez powrotu do przeszoci i bez jej przepracowania nie kierowabym dzi-siaj wiadomie swoim yciem. ybym dalej w wiecie iluzji i zaprzecze. Powrt do przeszoci pomg mi zmierzy si z moimi trudnymi dowiadczeniami. Dziki niemu odkryem prawd o mojej rodzinie, poznaem kim waciwie jestem, odnalazem swoj tosamo. Pozbyem si wielu przeszkadzajcych mi w yciu mechanizmw zachowa, nauczyem si radzi sobie z emocjami.

3 Por. M. Kuciska, Gdzie si podziao moje dziecistwo (O Dorosych Dzieciach Alkoholikw), op. cit., s. 59-67.35 Por. M. Kuciska, DDA kim jestemy?, www.psychologia.edu.pl, 3.08.08.36 Por. A. Dodziuk, Dorose Dzieci Alkoholikw, Gazeta Wyborcza Wysokie Obcasy, 0.05.00.

0

5. Sens cierpienia

yciu kadego czowieka towarzyszy cierpienie. Wydaje si jednak, e bycie dorosym dzieckiem alkoholikw czy si w sposb szczeglny z do-wiadczaniem cierpienia o ronym zakresie i sile. Przeywane, w caym okre-sie ycia DDA, cierpienie moe przybiera rne oblicze. Jawi si ono moe jako cierpienie fizyczne lub psychiczne, odczuwane zwaszcza w sferze emo-cjonalnej oraz cierpienie duchowe, okrelane take jako bl moralny, bl istnienia37. Dlatego nie mona uciec od pyta o przyczyn cierpienia, jego sens i o to dlaczego spotyka to danego czowieka, zwaszcza z perspektywy refleksji dotyczcej dorosych dzieci alkoholikw. Oczywiste jest take to, e stawiajc takie pytanie nie roci si prawa do kompletnej odpowiedzi, a je-dynie chce si wskaza pewne wiato w egzystencji osoby ludzkiej. wiato, wynikajce z gbokiego przekonania, e to w Bogu mona odnale siebie nawet w najwikszym, czsto niezawinionym cierpieniu.

Na tym wiecie kady czowiek dowiadcza cierpienia, zwaszcza wtedy, gdy doznaje jakiegokolwiek za, ktre jest jakim brakiem, ograniczeniem lub wypaczeniem dobra. Co wicej, da si powiedzie, e czowiek cierpi take z tego powodu, e zostaje pozbawiony jakiego dobra bd sam si go pozbawia - dobra, ktre w jego przestrzeni yciowej powinno by, a nie jest. Ponadto cierpienie moe by skutkiem niewaciwego pojmowania i wy-korzystywania przez czowieka daru wolnoci, potocznie dzi pojmowanego jako swoista samowola. W postawie wspczesnego czowieka uwidacznia si take tendencja do braku podejmowania odpowiedzialnoci za swoje czyny wykonywane w sposb wolny i wiadomy, co moe si przyczynia take do pomnaania si cierpienia w jego przestrzeni yciowej.

W takiej dowiadczanej przez czowieka rzeczywistoci, a zwaszcza wtedy, gdy ugina si on pod ciarem swojego czy bliskich cierpienia, pyta o jego sens. Jednoczenie brak dostrzeenia tego sensu pogbia ludzkie cierpienie, a czowiek coraz bardziej staje si wiadomy tego, e sam w sobie nie znajdzie odpowiedzi na stawiane pytanie. Dlatego z tym egzystencjalnym woaniem o celowo przeywanego cierpienia czowiek zwraca si do Boga, czasami wchodzc z Nim w konflikt, a nawet negujc Jego istnienie. Jak mona odczyta z kart Biblii, Bg oczekuje od ludzi takich pyta i uwanie sucha ich wtpliwoci. Co wicej, nie tylko oczekuje i sucha, ale poprzez swoje Sowo zapisane na stronach Pisma witego pragnie udzieli czowie-kowi na stawiane pytania odpowiedzi. Wskazuje przy tym, e mwi do czo-wieka i o czowieku. Na stronach Biblii ujawnia si prawda o ostatecznym rdle sensu istnienia czowieka. W tym zapisanym sowie Boga objawia si prawda, e mio jest najpeniejszym rdem sensu ycia ludzi, w tym tak intensywnie przeywanego przez nich cierpienia. Pomimo tak czytelnej 37 Por. Z. Ryn, Sens cierpienia, www.charaktery.eu, 3.06.09.

i jasnej odpowiedzi Boga na stawiane przez czowieka pytanie, trzeba mie wiadomo, e cierpienie w jakiej mierze pozostanie dla ludzi tajemnic, a dawane im wyjanienia mog by mao adekwatne i nie w peni zadowala-jce. Dlatego tylko ze Sowem Boga, ktre stao si Ciaem, Jezusem Chrystu-sem i dziki Niemu czowiek moe wej w tajemnic i sens cierpienia. Bg bowiem najpeniej odpowied na pytanie czowieka o celowo cierpienia da ludziom w krzyu Jezusa Chrystusa. Na nim to Chrystus dobrowolnie i niewinnie cierpi, wic swoje tak intensywne cierpienie fizyczno-ducho-we z mioci. Takie powizanie pozwala Bogu na wyprowadzenie, nawet ze za i cierpienia, dobra. Odnalezienie przez czowieka sensu cierpienia, moliwoci wykorzystania potencjau, jaki ono ze sob przynosi, moe, jak si wydaje, dokona si jedynie przez nawizanie gbokiej osobowej rela-cji z Chrystusem w codziennoci ycia. Wtedy czowiek moe zczy swoje cierpienie, swj krzy z Osob Jezusa Chrystusa i Jego krzyem, odnajdujc poprzez to na drodze swojej wiary sens cierpienia. Co wicej, spojrzenie na cierpienie z tej perspektywy powinno pobudzi czowieka do postawy mio-ci, szczeglnie wobec tych, u ktrych dostrzega trudy ludzkiej egzystencji. Daje to take szans, aby z Chrystusem, dziki Jego wsparciu, przemienia otaczajc ludzi, pen cierpienia rzeczywisto w wiat ludzkiej mioci. Spowodowa to moe ponadto, e wraz z Chrystusem i dziki Niemu czo-wiek dowiadczajcy cierpienia moe poprzez nie wzrasta w postawie bez-interesownej mioci38. W ukazanej powyej perspektywie wyraa si mocne przekonanie i nadzieja, e cierpienia dorosych dzieci alkoholikw, te ktre przeyy w swoim domu rodzinnym, jak i te aktualnie przez nich dowiadcza-ne, gdy stale bd czone z krzyem Chrystusa nabior dla nich gbszego sensu. Pozwol z Chrystusem inaczej spojrze na to wszystko, co wydarzyo si w ich yciu, na swoich rodzicw, rodzestwo i podj dziaania zmierzaj-ce do wzmocnienia w nich postawy mioci i budowy dojrzaej osobowoci.

Ala: Dla mnie zawsze najwikszym cierpieniem byo to, e nie mogam po-mc mamie, e widziaam j w takim a nie innym stanie i nic nie mogam zrobi. Odczuwaam wielk niesprawiedliwo wobec mojego ycia. Pytaam: dlaczego inni mog mie normalne rodziny a ja nie? Czsto miaam pretensje do Boga, dlaczego nie dziaa, dlaczego moja abstynencja, moja modlitwa nic nie pomagaj. Byo to straszne uczucie, tak jakbym mwia w prni, czuam si okropnie bezsilna i zagu-biona. Z perspektywy czasu widz tego wszystkiego sens, cho mam wiele dysfunkcji, musz walczy o swoje ycie, o swoj tosamo, wiem, e bez tej sytuacji, jak miaam w domu, nie dowiadczyabym tylu ask od Boga. Poczwszy od tego, e atwiej mi zrozumie czowieka, jestem ostroniejsza w osdach. Widz jeszcze janiej, jak wielka jest odpowiedzialno rodzicw, gdy decyduj si na dziecko, jak olbrzymi wpyw na dziecko ma to, jak si zachowuj jego opiekunowie. Sama relacja z Bogiem przez wy-

38 Por. Jan Pawe II, List apostolski Salvifici doloris, w: Wybr listw Ojca witego Jana Pawa II, Wydawnictwo M, Krakw 997, s. 39-7.

3

trwa modlitw jest teraz o wiele gbsza, widz jak On mnie kocha i pokazuje mi, e jak si Mu zaufa to pokae wyjcie z kadej nawet beznadziejnej sytuacji. Dugoletnia abstynencja cho czsto niestety mnie wymiewano, e nie pij i nawet nie prbowa-no zrozumie, bya dla mnie i jest dalej bardzo trudna. Jednak udao si pokona te wszystkie trudnoci i wywiczya mnie w wytrwaoci i by moe uchronia mnie sam i moj przysz rodzin przed uzalenieniem si od alkoholu. Wiem, e gdybym ya w zdrowej rodzinie, uniknabym wiele cierpie, rozczarowa, ale prawdopodobnie nie spotkaabym najwaniejszej osoby w moim yciu, czyli Jezusa.

Piotr: Wydaje mi si, e gdyby nie byo cierpienia, bybym mniej refleksyjny. Nie zada-wabym sobie tylu, pyta jaki jest wiat i co jest naprawd w yciu wane. Myl, e tylko dzi-ki Bogu przeyem te wszystkie trudne chwile w moim yciu. On by dla mnie jedyn i ostatni nadziej nawet wtedy, gdy wydawao si, e nie ma ju adnej nadziei. Jestem przekonany, e bez Boga nie bybym w stanie wytrzyma tego cierpienia ani wej na drog uzdrowienia.

Ania (34 lata): Kiedy skoczyam 17 lat Bg upomnia si o mnie. Pozna-am ludzi, zwizanych z Kocioem i tak zacza si moja droga do samowiadomoci, samostanowienia i dzi mog to powiedzie, szczcia i mioci. Kiedy zobaczyam, e mona y inaczej, byam pocztkowo zaskoczona, obecnie czuj al i smutek nie tylko do ojca, ale przede wszystkim matki. Zreszt matka sama zmaga si ze wspuzale-nieniem, chocia ojciec nie pije od kilku lat, ona nie potrafi funkcjonowa normalnie i wciga mnie w swoje dziwne nastroje, emocjonalne manipulacje. wiadoma tego jestem silniejsza i nie pozwalam jej ju na kierowaniem moim yciem emocjonalnym.

Poznaam mojego ma i jego rodzin, ludzi, ktrzy nie strzepi sobie jzykw, jak to bardzo si kochaj, ale ich ycie wypenione jest prac i witowaniem. Spotykaj si bardzo czsto w duym gronie rodzinnym. Jest to rodzina wielopokoleniowa, z trady-cjami, bardzo religijna i chocia ma lepsze i gorsze strony przyja mnie na swoje ono serdecznie, z otwartymi ramionami. Nie jestem ju bezdomna, nie jestem ju sierot.

M nauczy mnie, jak cieszy si dniem dzisiejszym, jak zwolni tempo i nie ba si pustki, ktra koacze si w gowie (i co teraz ?) lub strachu rozstania, zawodu i zdrady. Jego mio tak ludzka, bo daleka od doskonaoci, czasem leniwa i pena domysw pozwolia mi pokocha siebie, wasn histori ycia, niedojrzae dziecko we mnie oraz moje ciao. No wanie, przykro mi, e rodzice obdarzyli mnie nie tylko wianem zagubionego dziecistwa, ale take genetycznie uwarunkowanym wygldem, ktry przypomina mi, czyj jestem crk.

Najwiksz ask Boga dla mnie jest wiadomo, e to ON jest t osob, od ktrej wszystko si zaczo. Da mi ycie, a wic jest ono wartoci sam w sobie, tyl-ko ON jest wierny, Jemu mog ufa. Spotykao mnie ju tak wiele trudnych chwil od skrajnej samotnoci poprzez dni wypenione zmaganiem si z rnymi chorobami i dolegliwociami, ktre zapewne s dziedzictwem wyniesionym z domu. Nigdy nie zo-staam sama, Bg zawsze posya ludzi, ktrzy potrafi si pochyli nad moj dol i niedol. Chwaa Mu za to.

5

6. Przemiana ycia

Mona z du doz pewnoci powiedzie, e w Polsce zjawisko do-rosych dzieci alkoholikw przybiera na sile i tworzy si swoisty efekt kuli nienej, czyli e co roku w naszym kraju ta grupa spoeczna ilociowo si powiksza. W zwizku z tym naley podejmowa szybko i zdecydowanie wszel-kie moliwe dziaania, ktre temu trendowi wzrostu bd przeciwdziaa.

Wydaje si, jak ju wskazano we wstpie, e szeroko rozumiane ro-dowisko akademickie, czyli uczelnie, organizacje studenckie, stowarzyszenia uniwersyteckie czy wsplnoty duszpasterstwa akademickiego s zobligowane do podjcia okrelonych przedsiwzi w tym zakresie. To przecie wspl-nocie akademickiej stawiane s dzisiaj wysokie wymagania co do sposobu realizowania swojej misji, a take w odniesieniu do dziaa na rzecz spoe-czestwa. Okrelajc misje i zadania kadej uczelni w Polsce, ustawa o szkol-nictwie wyszym jednoznacznie wskazuje na podwjn rol ksztacenia dokonujcego si na poziomie szkoy wyszej39. Mianowicie, oprcz zada wynikajcych ze zdobywania wiedzy, szkoy wysze oraz kady z nauczycieli akademickich maj obowizek take wychowywania. Mona w zwizku z tym przyj, e wszelkie dziaania dokonywane w rodowisku akademickim na rzecz studentw czy pracownikw dorosych dzieci alkoholikw bd wy-penieniem naoonego przez ustaw obowizku wychowania. Trzeba jednak wyranie podkreli, i caa wsplnota akademicka winna by take odpo-wiedzialna spoecznie wobec rodowiska, w ktrym jest jej dane realizowa swoj misj. Mona wic powiedzie, e rodowisko akademickie powinno realizowa swoj spoeczn odpowiedzialno take poprzez refleksj nauko-w oraz konkretne przedsiwzicia informacyjne, edukacyjne oraz organiza-cyjne na rzecz dorosych dzieci alkoholikw, ktrych, jak to ju wskazano, co roku w Polsce przybywa i zaczynaj stanowi istotny problem spoeczny.

Mona wskaza co najmniej dwie moliwe przestrzenie do podjcia konkretnych dziaa przez rodowisko akademickie. Pierwsza z nich istnie-je wewntrz uczelni, wie si z udzielaniem wszelkiej moliwej pomocy stu-dentom, pracownikom dorosym dzieciom alkoholikw0. Polega to moe na realizacji zaj profilaktycznych z szerokiego zakresu uzalenie dla stu-

39 Z dnia 7.07.05 art. 3.pkt i art. pkt .0 Realizacja konkretnej pomocy dla studentw, pracownikw, w tym DDA, ma miejsce na Akademii Ekonomicznej

w Katowicach ju od 00 roku. Wtedy pojawi si po raz pierwszy na uczelni stay dyur psychologa. Jest on kontynu-owany na Akademii Ekonomicznej w Katowicach w wymiarze dwch godzin dziennie, do poniedziaku do czwartku w caym roku akademickim. Aktualnie peni go dwie panie psycholog mgr Maria Rabsztyn i mgr Magdalena Adler. W listopadzie 005 roku Akademia Ekonomiczna przystpia do programu Uczelnie wolne od uzalenie, a wczes-ny jej Rektor prof. dr hab. Florian Kunik powoa swojego penomocnika ds. profilaktyki uzalenie w osobie autora publikacji. W nastpnym roku akademickim przeprowadzono na Akademii Ekonomicznej, w ramach sieci Uczelnie

6

dentw pierwszego roku studiw, na przykad przez program ,,Korekta. Pro-gram ten skierowany jest do ludzi penoletnich, dopasowany do potrzeb da-nej grupy. Jest programem profilaktycznym, edukacyjnym i niejednokrotnie interwencyjnym. Realizatorzy tego programu maj wiadomo, e wikszo odbiorcw ma w rnym stopniu kontakt z alkoholem. W zwizku z tym, gw-nym celem programu jest propagowanie umiarkowanego picia oraz przeka-zywanie wiedzy na temat wiadomego i rozsdnego spoywania alkoholu. Ma to zapobiega pojawianiu si problemw zwizanych z piciem ryzykownym, czsto prowadzcym do naduywania i picia szkodliwego, a w rezultacie mo-gcego powodowa uzalenienia. Ponadto, program ma na celu zapobieganie i zmniejszanie szkd, ktre aktualnie wystpuj w yciu modych ludzi w zwiz-ku ze spoywaniem przez nich i osoby z ich otoczenia alkoholu i innych sub-stancji uzaleniajcych. Celem programu realizowanego wrd studentw jest take promocja zdrowia oraz wspomaganie rozwijania ich zdolnoci do pro-wadzenia zdrowego stylu ycia. Prowadzone zajcia profilaktyczne Korekta maj take na celu wzmocnienie motywacji i postawy tych studentw, ktrzy s zdecydowani by lub pozosta abstynentami.

Jak pokazuje dowiadczenie, podczas realizacji programu Korekta studenci wykazuj zainteresowanie poruszanym tematem, a cz z nich ywo uczestniczy w prowadzonych dyskusjach. Zastosowanie przez prowa-dzcych zajcia profilaktyczne metody ,,burzy mzgw uruchamia aktyw-no studentw pierwszego roku studiw.

W pierwszej czci tego programu uczestniczcy w nim studenci poda-j, jakie ich zdaniem korzyci odnosi czowiek z picia alkoholu. Do najcz-ciej wymienianych przez studentw korzyci nale: dobra zabawa, poprawa humoru, nastroju, uatwienie kontaktw towarzyskich czy korzystne dziaa-nie zdrowotne. Ta cz zaj wyranie pokazuje, jak mocno zakorzenione s w studentach pierwszego roku studiw stereotypy na temat alkoholu. Dysku-sja w ramach zaj ze studentami, w tym zakresie oparta na profesjonalnej wiedzy, wyniki bada i dowiadczenie prowadzcych daj moliwo wyka-zania, jak wiele z tych powszechnie obowizujcych przekona jest mitami. Chodzi bowiem o to, aby odbiorcy, studenci pierwszego roku studiw na

wolne od uzalenie badania na temat uzalenie, ktrymi objto ponad siedmiuset studentw ronych lat studiw dziennych. Wyniki tych bada jednoznacznie wskazay na potrzeb podejmowania dziaa z profilaktyki uzalenie. Dlatego dla pierwszego roku studiw wprowadzono zajcia profilaktyczne Korekta. W roku akademickim 008/009 programem Korekta zostali objci wszyscy studenci rozpoczynajcy nauk na Akademii Ekonomicznej (zarwno studiw stacjonarnych, jak i zaocznych). Pozwolio to prawie czterem tysicom studentw skorzysta z dziaa pro-filaktycznych dotyczcych zagroe i uzalenienia od rodkw psychoaktywnych, w szczeglnoci alkoholu. Wanym krokiem w pomocy studentom dorosym dzieciom alkoholikw byo utworzenie w ramach dziaa Duszpasterstwa Aka-demickiego Zawodzie, w roku 00, rocznej terapii dla studentw. Od tego czasu co roku tworzona jest studencka grupa terapeutyczna prowadzona przez mgr Teres Adamczyk, a wspfinansowana przez Urzd Miasta Katowice. Zob. wicej: Uczelnia wolna od uzalenie, www.ae.katowice.pl, 0.06.09.

7

uczelni wyszej dostrzegli, e wiele z podawanych przez nich korzyci jest pozornych, natychmiastowych i krtkoterminowych. A ponadto, e ze spo-ywaniem alkoholu jest zwizanych wiele strat, ktre s dugotrwae i niejed-nokrotnie trudne do zauwaenia na pocztku. Wikszo studentw uczest-niczcych w programie Korekta dostrzega w swoim yciu gwnie zyski zwizane z piciem alkoholu. Studenci s take wiadomi strat wynikajcych z naduywania alkoholu, jednak nie identyfikuj ich ze sob. Dla nich s to zwykle straty jakich tam innych ludzi.

Kolejn czci programu Korekta jest odpowiedzenie przez uczestni-czcych w zajciach studentw pierwszego roku na pytania testu przesiewowe-go AUDIT. Kady student indywidualnie i anonimowo odpowiada na pytania dotyczce jego kontaktw z alkoholem. Na podstawie uzyskanych wynikw, uczestnikw programu profilaktycznego mona podzieli na cztery nastpu-jce grupy: abstynentw, pijcych mao ryzykownie, pijcych ryzykownie, pij-cych przymusowo. Naley przy tym zdecydowanie podkreli, e otrzymywany w czasie zaj profilaktycznych wynik testu nie jest diagnoz badanych studen-tw, lecz ma na celu jedynie zobrazowanie sposobu picia danej osoby.

Wskazany program profilaktyczny Korekta nie jest bezporedni form pomocy dla studentw dorosych dzieci alkoholikw, ale mona przyj z duym prawdopodobiestwem, e stanowi dla nich szans na uwiadomienie sobie sy-tuacji powizanych z alkoholem, ktre miay miejsce w ich domach rodzinnych.